.jpeg)
هاوڵاتى بڕیارە مانگی داهاتوو هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەئێران بەڕێوەبچێت و پێشبینییەكان ئاماژەن كە رێژەی بەشداریی خەڵك لەنێوان (25%) بۆ (39%) دەبێت و كورد لەڕۆژهەڵاتی كوردستان هیوایەكی ئەوتۆی لەسەر ئەو هەڵبژاردنە هەڵنەچنیوەو بانگەشەی بایكۆت گەرمترە لەبەشداریی. رێژەی بەشداریی كەمی كورد رەنگە بۆ چەند هۆكارێكی سەرەكیی بگەڕێتەوە چونكە بەپێی یاساو دەستور ناتوانن خۆیان بۆ سەرۆك كۆماریی كاندید بكەن و دواجار ناوچە كوردنشینەكان لەدیدی كۆماری ئیسلامییەوە وەك جوگرافیایەكی سیاسی مەترسیدار لێی دەڕوانرێت و بەبەردەوامی تێڕوانینی ئاسایشی و ئەمنیی بۆ كوردو ئەو ناوچانە لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە زاڵە. لەماوەی پێنج رۆژدا (592) كەس لەئێران ناوی خۆیان بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی تۆمار كردووەو لەئێستاوە (320) كەسیان بەهۆی نەبوونی ناسمانەو مەرجەكان رەتكراونەتەوە، زۆرترین ناوی دووبارە یان كاندیدی پێشوو بەشداریی ئەو پڕۆسەیەیان كردووە، بەڵام (14) كەسیان شانسی بەشدارییان لەهەڵبژاردنەكان زیاترەو سێ كەسیشیان ئەگەری سەركەوتنیان زیاترە. كوردو سەرۆك كۆماری لەئێران بەپێی تووێژینەوەیەكی ناوەندی تووێژینەوەی زانستی مرۆیی و لێكۆڵینەوەی كەلتوریی ئێران پێشترو لەساڵی (1979) واتە یەكەم خولی هەڵبژاردنەكانی دوای رووخانی سیستمی پاشایەتی لەو وڵاتە، ئاستی بەشداریی خەڵكی كورد یان ناوچە كوردییەكان لەهەڵبژاردنەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران نزیكەی (13%) بووەو قۆناغ بەقۆناغ لەخولی شەشەم بۆ (53%) و دواتر لەخولی حەوتەمی سەرۆك كۆماریی بۆ (79%) بەرزبووەتەوە كەهۆكارەكەشی گەڕێندراوەتەوە بۆ بەرزبوونەوەی ئاستی وشیاری و گەشەی ئەو ناوچانە. لەتووێژینەوەكەدا كە پشت بەئاماری بەشداریی خەڵكی كورد لەهەڵبژاردنە گەشتییەكان و سەرۆك كۆماریی ئێران لەپارێزگای (سنە) لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بەستووە، روونیكردووەتەوە خەڵكی ئەو ناوچانە زیاتر بەشداریی لەهەڵبژاردنەكانی پەرلەمان و ئەنجومەنی شارەوانییەكان دەكەن، چونكە كاندیدی كورد لەو هەڵبژاردنانەدا بوونیان هەیە، بەڵام بەپێچەوانەوەی ئاستی بەشداریی لەهەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەو پارێزگایە بەراورد بەهەڵبژاردنەكانی دیكە زۆر كەمتر دەبێتەوە و تەنانەت هەر كاتێك رێگریی لەكاندیدی ریفۆرمخوازان كرابێت بۆ هەڵبژاردنەكان، ئەوا ئاستی بەشداریی خەڵك لەهەڵبژاردنەكاندا بەڕێژەیەكی بەرچاو دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە. لەئامارەكاندا ئەوە ئاشكرایە كەخەڵكی كورد لەحەوتەمین خولی هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماری ئێران لەساڵی (1997) زیاترین رێژەیان لەبەشداریی لەهەڵبژاردنەكان تۆمار كردووەو رێژەی بەشدارییەكە گەیشتبووە زیاتر لە (79%) كەهیچ كات ئەو رێژەیە لەبەشداریی لەمێژووی ناوچە كوردییەكان دووبارە نەبووەتەوەو هۆكارەكەشی دەگەڕێننەوە بۆ ئەوەی كە خەڵك بەهیوای ریفۆرم و چاكسازیی لە تێڕوانینی كۆماری ئیسلامی ئێران سەبارەت بەكورد زیاترین دەنگیان دا بە محەمەد خاتەمی، كاندیدی ریفۆرمخوازان لەو سەردەمەدا. دوای ئەوەی محەمەد خاتەمی لەساڵی (1997) و بەزیاتر لە (20) ملیۆن دەنگ بووە پێنجەمین سەرۆك كۆماری خولی حەوتەم، جارێكی دیكە لەساڵی (2001) خۆی بۆ خولی هەشتەم كاندید كردەوە، ئەگەرچی سەركەوتنی بەدەستهێنایەوە بەڵام ئاستی بەشداریی كورد بۆ (53%) دابەزی كە ئەمەش ئاماژەیە بەكەمبوونەوەی هیوای هەڵچنراوی خەڵكی كورد سەبارەت بە ریفۆرم و ریفۆرمخوازن لەئێران. ساڵی (2005) و لەهەڵبژاردنەكانی خولی نۆیەمی سەرۆك كۆماریی لەئێران، حزبی دیموكراتی كوردستان لەژێر كاریگەریی لێدوان و بەیاننامەی میرحسێن موسەوی و مەهدی كەڕوبی، كاندیدەكانی ریفۆرمخوازان سەبارەت بەچارەسەری كێشەی پێكهاتە نەتەوەییەكان لەئێران كەكوردیشی لەخۆ دەگرت، داوایان لەخەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان كرد كەبەشداریی لەو هەڵبژاردنانە بكەن و ئەو حزبە ناڕاستەوخۆ داوای لەخەڵك كرد دەنگ بەكاندیدی ریفۆرمخوازان بۆ سەرۆك كۆماریی لەئێران بدەن، بەڵام ئەو داواكارییەی حزبی دیموكرات دادی ریفۆرمخوازانی ئێرانی نە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و نە لەئێران نەداو رێژەی بەشداریی خەڵكی كورد لەو هەڵبژاردنەدا بۆ (24%) دابەزی و مەحمود ئەحمەدی نەژاد، كاندیدی محافزكارانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەقۆناغی دووەمی ئەو هەڵبژاردنانەدا سەركەوتنی بەدەستهێنا و بووە شەشەمین سەرۆك كۆماری ئێران. لەخولی دەیەمی هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەئێران لەساڵی (2009) كە ئەحمەدی نەژاد، جارێكی دیكە بەشداریی تێدا كردووە و بۆ جاری دووەم بووەوە بە سەرۆك كۆمار، رێژەی بەشداریی خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان بە (64%) لەقەڵەم دراوەو پێدەچێت ئەحمەدی نەژاد بەپۆشینی جلوبەرگی كوردی و سەردانی ناوچە جیاوازەكانی كوردستان و بەرزكردنەوەی كاتیی ئاستی ئابوریی ناوچە كوردنشینەكان ئەم رێژە لەبەشدارییەی لە بەرژەوەندیی خۆی بەرز كردبێتەوە. كورد زیاترین دەنگی بەڕۆحانی داوە لەساڵی (2013) كە حەسەن رۆحانی وەك میانڕەوێكی سەر بە ریفۆرمخوزان خۆی بۆ خولی یانزەیەمی سەرۆك كۆماریی ئێران كاندید كردو ئاماژەی بە رەچاوی كردنی پێگەی پێكهاتە نەتەوەییەكان ئێران بەتایبەت كورد لەجومگەكانی دەسەڵاتدا كردو ئەمەش وایكرد رۆحانی (73%)ی دەنگەكانی كورد بۆ خۆی ببات و سەركەوتنی پێ مسۆگەر بكات بەڵام ئاستی بەشداریی خەڵك لەو ناوچانە لە (56%) تێپەڕی نەكرد. ساڵی (2007) جارێكی دیكە حەسەن رۆحانی وەك حەوتەمین سەرۆك كۆماری ئێران لە هەڵبژاردنەكانی خولی دوانزەیەمی سەرۆك كۆماری خۆی كاندید دەكاتەوە، ئەگەرچی ئەمجارەش رێژەی بەشداریی كورد (58%) بووە، بەڵام رێژەیەكی بەرچاو لەخەڵكی كورد دەنگ بە رۆحانی دەدەن و ئەو رێژەیەش كە زیاتر بووە لە (70%) بەراورد بەكۆی دەنگەكانی رۆحانی لەناوچە جیاوازەكانی ئێران زیاترین رێژەی دەنگی خاوێن لەبازنەی ناوچە كوردییەكان بووە واتا كورد لەئێران زیاترین دەنگی بە رۆحانی داوە. ئامارەكان ئەوە دەردەخەن كورد بەژمارە و رێژەی بەشداریی لەهەڵبژاردنەكاندا خوازیاری گۆڕانكاریی بنەڕەتییە بۆ باشبوونی دۆخی خۆی، چونكە بەپێی ئامارەكانی ئێران رێژەی بەشداریی كورد لەهەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی ئێران لەپێنج خولدا كەمترین ئاست بووە لەئێران و لەڕووی بەشداریی كەم لە هەڵبژاردنەكاندا لەڕیزبەندی دووەم بووە، رەنگە ئەم بەشدارییە كەمە ئاماژە بێت بۆ بەدی نەهاتنی خەون و خواستەكانی و هەڵنەچنین هیوای بۆ سەرۆك كۆماریی لە ئێران. لەلایەكی دیكەشەوە لەدەستورو یاسای ئێستای ئێراندا پێوەری سەرەكیی كاندیدبوون بۆ سەرۆك كۆماریی ئەوەیە كە لەكەسانی سیاسیی متمانەپێكراوی كۆماری ئیسلامی ئێران و سەر بەئاینیی شیعە بێت لەكاتێكدا بەشێكی بەچاوی كورد لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بەسوننە ئەژمار دەكرێن. لەشكرێك كاندیدی سەرۆك كۆماری لەئێران رۆژی سێشەممە (11/5/2021) تۆماركردنی ناوی كاندیدەكانی خولی (13)ی هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەئێران بۆ ماوەی پێنج رۆژ بەردەوامبوو لەو ماوەیەدا (592) كەس ناوی خۆیان تۆمار كرد كەپێدەچێت زۆربەی هەرە زۆریان رەتبكرێنەوە. رۆژنامەی (ئافتابێ یەزد) كە نزیكە لە ریفۆرمخوازنەوە نووسیویەتی: لەشكرێك دەموچاوی دووبارە ناوی خۆیان بۆ سەرۆك كۆماریی لەئێران تۆمار كردووە، دەكرێت لەشكركێشی دەستەواژەیەكی گونجاو بێت بۆ پڕۆسەی ناو تۆماركردنەكە چونكە لەپێنج رۆژدا نزیكەی (600) كەس ناوی خۆیان تۆماركردووە لەكاتێكدا ئەو پڕۆسەیە گرنگترین هەڵبژاردنە لەوڵاتەكەداو زیاترین ناوی دووبارەی تێدایە و تەنانەت هەندێك كەس بۆ گاڵتەو خۆدەرخستن بەشداریی ناو تۆماركردنەكەیان كردووە. لەلایەكی دیكەوە وەزارەتی ناوخۆی ئێران رایگەیاندووە؛ لەقۆناغی یەكەمی پێداچونەوە بە بەڵگەنامەكانی ئەو كەسانەی كەناوی خۆیان بەمەبەستی خۆكاندیدكردن لەهەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی تۆمار كردبوو (320) كەسیان بەهۆی نەبوونی بڕوانامە و جیاوازی تەمەنی دیاریكراوو پێشینەی دادگایی و زیندانیی، رەتكراوەتەوەو بڕیاری كۆتایی لەلایەن ئەنجومەنی چاودێریی كۆماری ئیسلامی ئێران (شورای نیگابان)ەو ئەوان ئەركیان یەكلاییكردنەوەی چارەنووسی ئەو كەسانە دەبێت كە ناوی خۆیان تۆماركردووەو هەر كەسێك بتوانێ دەنگی حەوت كەس لەو ئەندامانە مسۆگەر بكات، دەبێتە كاندیدی سەرۆك كۆماریی لەئێران. سێ كوچكەی ناكۆكی كاندیدەكان هەریەكە لە عەلی لاریجانی سەر بەمحافزكاران و سەرۆكی پێشوی پەرلەمان و ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆكی دەزگای دادو كاندیدی پێشوو ئێستای محافزكاران بۆ سەرۆك كۆماریی و ئیسحاق جیهانگیری، جێگری سەرۆك كۆمارو كاندیدی پێشوو ئێستای ریفۆرمخوازان بۆ سەرۆك كۆماریی، ناوی خۆیان تۆماركردووە بەمەبەستی بەشداریی لەهەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەئێران كە بڕیارە لەڕێككەوتی (18/6/2021) بەرێوەبچێت، ئەم سێ كەسە بەهۆی پۆست و دەسەڵات و لایەنەكانیان بە سێكوچكەی ناكۆك ناودەهێنرێن، چونكە پێكهاتەی سەرەكیی سێ جومگەی دەسەڵاتی (پەرلەمان و دادوەریی و حكومەت) لەكۆماری ئیسلامی ئێران بوون و هاوكات هەریەكەیان خۆی بەباڵی دژبەرو ركابەر لەقەڵەمداوە. شانسی سێكوچكەی (لاریجانی، رەئیسی، جیهانگیری) بۆ سەركەوتن لە هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی ئێران بەراورد بەكەسانی دیكە زیاترە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە محافزكاران ژمارەی كاندیدی دیارو دووبارەیان زۆرە بۆ نمونە (مۆحسین رەزایی، سەرۆكی دەستنیشانكردنی بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران كە لەچوار خولی پێشوی سەرۆك كۆماریی ئێران كاندیدبووە بەڵام لەسێ خولدا سەركەوتنی بەدەستنەهێناوەو لەخولێكیشدا لەهەڵبژاردنەكان كشاوەتەوە، هاوكات سەعید جەلیلی، ئەندامی ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران كاندیدێكی دیكەی دیاری سەر بەمحافزكارانە، واتە محافزكاران خاوەنی سێ كاندیدی دیاری وەك (رئیسی، رەزایی، لاریجانی)ن، بەڵام ریفۆرمخوازان تەنها ئیسحاق جیهانگیرییان بەدەستەوە ماوەتەوە كە شانسی بۆ سەركەوتن هەبێت. رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) كە سەر بە ریفۆرمخوازانە بەناونیشانی (یەك لایەن و سێ ناوەند) نووسیویەتی: عەلی لاریجانی سەرۆكی پێشوی پەرلەمان و ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆكی دەزگای داد، ناوی خۆیان وەك كاندید بۆ سەرۆك كۆماریی لەئێران تۆمار كردووە، بەڵام رەئیسی و لاریجانی كە لەمحافزكاران ئەژماردەكرێن ئاوی پاكیان كردووە بەدەستی محافزكارانداو رایانگەیاندوە وەك كاندیدی سەربەخۆ بەشداریی پڕۆسەی هەڵبژاردنەكان دەكەن، ئەوەی روونە محافزكاران پەرتەوازییەكی بەرچاویان پێوە دیارەو بە «یەك لایەن و سێ ناوەند» لەئێران ناویان دەهێنرێت. ریفۆرمخوازانیش لەماوەی رابردوودا دوو جار توشی شۆك بوون و ئەویش بەهۆی پاشگەزبوونەوەی حەسەن خومەینی بۆ كاندیدبوونی بۆ سەرۆك كۆماریی، چونكە هیوای زۆریان لەسەر هەڵچنیبوو و دوای ئەویش محەمەد جەواد زەریف ئامادە نەبوو خۆی وەك كاندید بەشداریی پڕۆسەكە بكات بوو كەئەمەش هێندەی دیكە ریفرۆمخوازانی بێهیوا كرد، بۆیە تەنها بژاردەیەك كە بەدەست ئەو باڵەی كۆماری ئیسلامی ئێران مایەوە ئیسحاق جیهانگیری، جێگری سەرۆك كۆماری ئێران بوو، ئەمەش لەكاتێكدا جیهانگیری پێشتر و لەخولی (12)ی سەرۆك كۆماریی یەكێك بوو لەكاندیدەكان و لەبەرژەوەندیی حەسەن رۆحانی كشایەوە. جیهانگیری وەك پیشەی پێشوی لەدوایین ساتەكانی مۆلەتی ناو تۆماركردنداو دوای داواو تكای سەركردەكانی ریفۆرمخوازان ناوی خۆی بۆ كاندیدبوون تۆمار كرد. گرەو لەسەر رێژەی كەمی بەشداریی و سەركەوتنە.. تائێستا ژمارەیەك راپرسیی لەئاستی بەشداریی خەڵك لەهەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەئێران كراوەو بەپێی ئەو راپرسیانە رێژەی بەشداریی خەڵك لەنێوان (25%) بۆ (39%) دەبێت، كە ئەمەش شانسی محافزكاران بۆ سەركەوتن بەرزدەكاتەوە، هاوشێوەی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی ئێران لەساڵی (2020) كە رێژەی بەشداریی (42%) بوو ئەمەش بووە هۆی ئەوەی محافزكاران لەكۆی (290) كورسی (221) كورسی مسۆگەر بگەن و ریفۆرمخوازن بە لەدەستدانی (101) كورسیی خولی رابردوودا، تەنها (20) كورسی بەدەستبهێنن و ئەمەش گەورەترین شكستی ریفۆرمخوازان بوو كە زۆربەی شارەزایان، بەشداریی كەمی خەڵك بەهۆكاری ئەو شكستە گەورەیەی ریفۆرمخوازان ناودەبەن.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى ناوخۆى ئێران لیستى کاندیده‌کانى سیانزه‌یه‌مین خولى هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆک کۆماریى ئێرانى راگه‌یاند که حه‌وت که‌س مۆڵه‌تى ئه‌نجوومه‌نى پاراستنى ده‌ستوورى ئێرانیان بۆ به‌شداریى هه‌ڵبژاردن له مانگى داهاتوو وه‌رگرتووه و سێ له‌کاندیده به‌هێزه‌کان که پێکهاتبوون له(عه‌لى لاریجانى، مه‌حمود ئه‌حمه‌د نه‌ژاند،ئیسحاق جهانگیرى) ره‌تکرانه‌وه. به‌پێى راگه‌یێندراوى کۆمیسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئێران که سه‌ر به وه‌زاره‌تى ناوخۆیه، ئه‌نجوومه‌نى پاراستنى ده‌ستوور شیاوبوونى هه‌ریه‌ک له(ئیبراهیم ره‌ئیسی، سه‌عید جه‌لیلی، موحسین ره‌زایی، عه‌لیڕه‌زا زاکانی، ئه‌میرحوسێن قازیزاده هاشمی) له محافزکاران و ( موحسین مێهرعه‌لیزاده، عه‌بدولناسر هیمه‌تى) ریفۆرمخوازانى په‌سندکردووه. ئه‌نجوومه‌نى پاراستنى ده‌ستوورى ئێران شیابوونى ئیسحاق جه‌هانگیری، جێگرى ئێستاى سه‌رۆک کۆمارى ئێران که یه‌کێکه له که‌سایه‌تییه ریفۆرمخوازه‌کان و هه‌روه‌ها عه‌لى لاریجانى که ماوه‌ى 12 ساڵ سه‌رۆکى په‌رله‌مانى ئێران بوو، له‌گه‌ڵ مه‌حمود ئه‌حمه‌د نه‌ژاد، سه‌رۆکى دوو خولى سه‌رۆک کۆمارى ئێرانى ره‌تکرده‌وه‌و ئه‌وه‌ش ناره‌زایه‌تى لێکه‌وتووه‌ته‌وه. سه‌ره‌راى ئه‌وه‌ى که زیاتر له 550 که‌س خۆیان کاندید کردبوو، به‌ڵام زیاتر ناوى 14 کاندید ده‌هات که په‌سه‌ند ده‌کرێن بۆ ئه‌م هه‌ڵبژاردنه. ئیبراهیم ره‌ئیسی، که‌سایه‌تى دیارى موحافزکاران سه‌رۆکى ده‌زگاى دادى ئێرانه و له هه‌ڵبژاردنى چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنى به حه‌سه‌ن رووحانى دۆڕاند و بۆ ئه‌م هه‌ڵبژاردنه یه‌کێکه له کاندیده به‌هێزه‌کانى موحافزکاران. هه‌روه‌ها عه‌بدولناسر هیمه‌تی، سه‌رۆکى بانکى ناوه‌ندیى ئێران، ریفۆرمخواز و مامۆستاى ئابوورى زانکۆى تارانه و ریفۆرمخوازان ئومێیان پێدا هه‌ڵچنیه‌وه دواى ره‌تکردانه‌وه‌ى ئیسحاق جهانگیرى. بریاره رۆژى 18ى مانگى داهاتوو هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆک کۆمارى ئێران به‌رێوه بچێت و چاوه‌روان ده‌کرێت به‌هۆى دۆخى خراپى دارایى هاوڵاتیان و گه‌مارۆى ئابوورى سه‌ر ئه‌و وڵاته رێژه‌ى به‌شداریکردن زۆر که‌مبێت و به‌پێى راپرسییه‌کان له‌نێوان له‌سه‌دا 25% بۆ له‌سه‌دا 39% ده‌نگده‌ران به‌شدارى تێدا ده‌که‌ن. هاوکات، به‌پێى به‌دواداچونێکى رۆژنامه‌ى هاوڵاتى، که له ژماره 1920 دوێنێ دووشه‌ممه بڵاوکراوه‌ته‌وه حزبه کوردییه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان بانگه‌شه‌ى بایکۆتیان ده‌ستپێکردووه که هاوڵاتیانى کورد به‌شدارى تێدا ناکه‌ن.
هاوڵاتى ئێواره‌ى ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه، خۆپیشاندانه‌کانى له ساحه‌ى ته‌حریرى به‌غدا گرژى و ئاڵۆزى تێکه‌وت کوژراو بریندار بوونى هه‌یه. به‌پێى مییدا عێراقییه‌کان، له گۆڕه‌پانى ته‌حریرى شارى به‌غدا، گرژى و ئاڵۆزى له‌نێوان خۆپیشانده‌ران و هێزه‌کانى نه‌هێشتنى پشێوى دروست بووه‌و خۆپیشانده‌ران ئه‌و که‌ره‌ڤانانه‌یان سووتاند، که هێزه ئه‌منییه‌کان به‌کاریان ده‌هێنا و ده‌نگى ته‌قه هه‌یه‌و که‌سێک کوژراوه‌و سیانى دیکه‌ش برینداربوون. داواکارییه‌کانى خۆپیشانده‌ران به سزاگه‌یاندنى بکوژانى چالاکوانان و خۆپیشانده‌رانه که پێشتر حکومه‌ته‌که‌ى کازمى به‌ڵێنى دابوو رووبه‌رووى دادگایان بکاته‌وه، به‌ڵام تا ئێستا به‌ڵێنه‌که‌ى هیچ ده‌رئه‌نجامێکى نه‌بووه.
هێمن حه‌سه‌ن بڕیارە 18ی مانگی داهاتوو هەڵبژاردنی سەرۆكی كۆماری ئێران بەڕێوەبچێت و حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانیش بڕیاریانداوە بایكۆتی ئەو هەڵبژاردنە بكەن، پێشیانوایە كە تاران دەیەوێت بەهەڵبژاردنێكی نمایشكارانە لەناو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رەوایەتی بگەڕێنێتەوە. بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارە (592) كەس ناوی خۆیان بۆ هەڵبژاردنی خولی سیازدەهەمینی سەرۆكایەتی كۆماری ئێراندا تۆماركردووە، لەو ژەمارەیە (40) كەسیان لە رەگەزی مێن و (552) كەسیشیان لە رەگەزی نێرن، بەڵام ناوی كاندیدە كۆتاكان لەلایەن شورای پاراستنی دەستورو لەژێر چاودێری راستەوخۆی خامەنیی یەكلایی دەكرێنەوەو لەئێستاوە (320) كاندیدیان رەتكراونەتەوە. بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارە (59) ملیۆن و (300) هەزارو (310) كەس مافی دەنگدانیان هەیەو ناویان لە تۆماری دەنگداندا هەیەو بڕیارە دەنگبدەن بۆ هەریەك لەهەڵبژاردنی خولی سیازدەهەمینی سەرۆكایەتی ئێران. ناوەندی هاوكاری حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانی ئێران كە لەچوار حزبی رۆژهەڵات پێكهاتوون بڕیاریاندا بایكۆتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئێران بكەن، بەهەمانشێوە حزبەكانی دیكەی دەرەوەی ناوەندی هاوكاری بایكۆتی هەڵبژاردنەكە دەكەن و هانی خەڵك دەدەن نەچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان. حزبەكانی رۆژهەڵات ئەزموونێكی تری بایكۆتكردنیان هەیە كە خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان بەئەرێنی وەڵامی پەیامەكانی ئەو حزبانەیان دایەوە، بۆیە ئێستاش پێیانوایە كورد بەدەم پەیامەكانیانەوە دەچن. عەتا سەقزی ئەندامی بەرپرسی پەیوەندییەكانی حزبی كۆمەڵەی زەحمەتكێشان، باس لەوە دەكات، ئەوان وەك ناوەندی هاوكاری حزبەكانی رۆژهەڵات بایكۆتی هەڵبژاردن دەكەن و بەخەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستانیشیان وتووە كە بایكۆت بكەن و نەچن بۆ هەڵبژاردن. عەتا سەقزی بە هاوڵاتى وت:» سەرۆك كۆمار لەسیستەمی فیقهی ئێراندا هیچ كاریگەرییەكی نییە، ئەوەی كاریگەرە رابەری كۆماری ئیسلامییە كە خامەنییە». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد ئێران هەڵبژاردن بە بانگەشەو شانۆیەك بۆ دەرەوەی خۆی بەكاری دەهێنێت بۆ جوانكاری خۆی، بۆ ناوخۆی ئێران و بۆ كوردیش هیچ سوودو كاریگەرییەكی نییە، بۆیە خەڵكی رۆژهەڵاتیش بایكۆتی دەكات. سەقزی پێشیوابوو بایكۆتی هەڵبژاردنی ئەمجارە فراوانترەو تەنیا لەسەر ئاستی رۆژهەڵات نییە، بەڵكو لەسەر ئاستی تەواوی ئێران، وەك ئەو دەیڵێت، بەپێی راپرسییە ناوخۆییەكانی ئێران كە هی دەوڵەت خۆیەتی لە 30% خەڵك بەشداری ئەم هەڵبژاردنە دەكەن. هەڵبژاردنەكە تەنیا بۆ سەرۆكایەتی كۆمار نیە، بەڵكو بۆ هەڵبژاردنی شورای شارو گوندەكانیشە كە ژمارەیان هەزارو (372) شارو (40) هەزارو (603) ناحیەیە، ئەمە وەك تەكنیكێكی دەسەڵاتدارانی ئێرانە لەخەڵكی ئەو وڵاتە، بۆ ئەوەی لەو رێگەیەوە زۆرترین كەس بەرنە سەر سندوقەكانی دەنگدان. پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان پێیانوایە سەرۆك كۆماری ئێران هیچ سودێكی بۆ خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان نەبووەو بەپێچەوانەوە لەسەر دەستی سەرۆك كۆمارە یەك لەدوای یەكەكان كوشتن و زیندانیكردن و جینایەت و لەسێدارەدانی لاوەكانی كورد زیاتر بووە دەسەڵاتدارانی ئێران گرنگی زۆر بە دەنگدانی خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان دەدەن و لەڕێگای جۆراوجۆرەوە دەیانەوێت خەڵكی رازی بكەن بەشداری هەڵبژاردنەكە بكەن بۆ ئەوەی لەبەر چاوی دونیا نیشانی بدەن كە لەئێراندا كێشەی كورد نییەو لەگەڵ دەوڵەتن. حزبەكانی رۆژهەڵات جەخت لەوە دەكەنەوە بەشداریكردنی خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان غەدرو تاوانە، بۆیە وەك خۆی دەیڵێت، هەموو هەوڵێكی حزبەكانی رۆژهەڵات بۆ ئەوەیە كەمترین خەڵك بچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان. لەهەڵبژاردنەكانی رابردووی ئێران حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بایكۆتی بایكۆتیان كردو داوایان لەخەڵكی رۆژهەڵاتكرد نەچن بۆ دەنگدان، لەبەرامبەریشدا خەڵكی رۆژهەڵات وەڵامی پەیامەكەیان دایەوەو كەمترین بەشداری لەشارەكانی رۆژهەڵات هەبوو كە بەپێی ئامارەكانی حزبەكانی رۆژهەڵات رێژەی بەشداری كورد لەدەنگدان نەگەیشتووەتە لە ٣٠%. حەسەن روحانی، دوو خولی سەرۆكایەتی بەڕێوەدەبات كە لەخولی یازدەیەمی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری ئێران لە 14/ 6/ 2013 هەڵبژێردراو لەخولی دوازدەیەمیشدا لە 19/ 5/ 2017 جارێكی تر هەڵبژێردرایەوە، بەڵام لەهەردوو خولەكەدا خەڵكی رۆژهەڵات بایكۆتێكی كاریگەری هەڵبژاردنیان كرد. بەشێك لەبەرپرسانی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەڵێن، پەیامی ئەوان رۆڵێكی كاریگەری دەبێت لەناو خەڵكی رۆژهەڵات بۆ ئەوەی نەچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان و بایكۆتی بكەن، بەشێكیان پێیانوایە كە پێویستە خەڵك بڕیار لەسەر بایكۆت یان بەشداریكردن بدات نەك حزبەكان بڕیاریان بۆ بدەن. مەنسور مروەتی ئەندامی سەركردایەتی دیموكراتی كوردستان بە هاوڵاتى وت:» ئەم چوار لایەنەی ناوەندی هاوكاری حزبەكانی رۆژهەڵات بایكۆتی هەڵبژاردنەكەمان كردووە، جگە لەئێمەش هەر بەگشتی لەسەر ئاستی ئێرانیش بایكۆت بەهێزە، چونكە هیچ گۆڕانكارییەك دروست ناكات». هەروەها مروەتی ئەوەشی خستەڕوو داوایان لەخەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان كردوە كە زیاتر لەخەڵكی ئێران بایكۆتی هەڵبژاردن بكەن» خەڵك خۆی كردەوەكانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێرانی بینیوە كە چۆنە، بۆیە بایكۆتی دەكەن». پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان پێیانوایە سەرۆك كۆماری ئێران هیچ سودێكی بۆ خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان نەبووەو بەپێچەوانەوە لەسەر دەستی سەرۆك كۆمارە یەك لەدوای یەكەكان كوشتن و زیندانیكردن و جینایەت و لەسێدارەدانی لاوەكانی كورد زیاتر بووە. فوئاد خاكی ئەندامی دەستەی كارگێڕی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران (حدكا) بەهاوڵاتى وت»وەك حزبی دیموكرات و وەك چوارلایەنەكەی ناوەندی هاوكاری بڕیاری فەعال و كاریگەرمان داوە كە خەڵك لەدەرەوە لەناوخۆی رۆژهەڵات هان بدەین بەشداری هەڵبژاردن نەكەن، پێشبینیەكەشمان هەر ئەوەیە كە خەڵك نەچێت». «سەرۆك كۆمار لەهەر گروپ و رەوت و لایەنێك بێت هیچ كاریگەری لەسەر رەوتی خەباتی گەلی كورد لە رۆژهەڵات نابێت، چونكە خەڵكی رۆژهەڵات دروشمەكانی روحانی و خاتەمیان بیرنەچۆتەوە كە ئەو هەموو بەڵێنەیاندا كەچی لەسەردەمی ئەواندا زۆرترین كوشتن و ماڵوێرانیان بەسەر كورددا هێنا»، خاكی وای وت. حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەڕووی جەماوەرییەوە لەناوخۆی ئێراندا پێگەیەكی بەهێزیان هەیەو بانگەوازو بانگەشەكانیان لەلایەن خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستانییشەوە حساب بۆكراوە، لە دوو هەڵبژاردنی رابردووداو لەچەند پرسێكی تردا خەڵكی رۆژهەڵات پەیام و هەڵوێستی ئەو حزبانەیان قبوڵكردووە. مەزڵوم حەفتەن بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی پژاك دەڵێت، لەدۆخی ئێستای ئێران و ئەو زوڵم و زۆردارییەی هەیە خەڵك ناچێتە سەر سندوقەكانی دەنگدان، بۆیە ئەوانیش بایكۆتی ئەو هەڵبژاردنە دەكەن. بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی پژاك بەهاوڵاتى وت:» ئێمە دەبێت لەگەڵ بڕیاری خەڵكی رۆژهەڵات بین بزانین بریاری چیی دەدەن، ئێمە لەگەڵ خەڵك یەكین و بەیەكەوەین».
هاوڵاتى سیدات به‌کیر، ئه‌و سه‌رکرده‌ى مافیایه‌ى ماوه‌یه‌که چه‌ند نهێنییه‌کى ناوخۆى تورکیا ئاشکراده‌کات، له دوایین ڤیدیۆیدا تیرۆرى ده‌وڵه‌ت و ئه‌ردۆغان ئاشکرا ده‌کات بۆ کوشتنى که‌سایه‌تییه‌کان له‌ژێر ناوى گروپى فه‌تحوڵا گوله‌ن و سیخوریدا و ده‌شڵێت، هاوسه‌ره‌که‌ى په‌روین بوڵدان هاوسه‌رۆکى هه‌ده‌په له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تى تورکیاوه کوژراوه. سیدات به‌کیر، که یه‌کێک بوو له به‌هێزترین سه‌رکرده‌ى مافیاکان له تورکیا و له‌ئێستادا له دوبه‌ى ده‌ژی، به چه‌ند گرته‌یه‌کى ڤیدیۆیی، کۆمه‌ڵێک نهێنیى گرنگ و گه‌وره‌ى ده‌یان ساڵى ناو ده‌وڵه‌تى تورکیاى ئاشکراکرد. دوێنێ یه‌کشه‌ممه له دوایین گرته‌ى ڤیدیۆییدا، به‌کیر ئه‌وه‌ى ئاشکراکردووه، محه‌مه‌د ئاغار، وه‌زیرى پێشووى ناوخۆى تورکیا، له ساڵانى نه‌وه‌ده‌کان و له سه‌رده‌مى حکومه‌ته‌که‌ى تانسۆ چیله‌ر، ساڤاش بوڵدان، هاوسه‌رى په‌روین بوڵدان، هاوسه‌رۆکى پارتى دیموکراتى گه‌لان – هه‌ده‌په و کۆمه‌ڵێک هاوڕێى دیکه‌ى کوشتووه. به‌وته‌ى سیدات به‌کیر، محه‌مه‌د ئاغار له سه‌ره‌تاى ساڵانى 1990، پاره‌ى له چه‌ند بازرگانێکى کورد وه‌رگرتووه، که ساڤاش بوڵدان یه‌کێک بووه له‌وان، به‌ڵام دواتر محه‌مه‌د ئاغار بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و کاره‌ى بشارێته‌وه، تانسۆ چیله‌ر سه‌رۆک وه‌زیرانى ئه‌وکاتى تورکیاى قه‌ناعه‌تپێهێناوه، که “ده‌وڵه‌ت بۆ داهاتووى خۆی، چه‌ند هه‌ونگاوێک هه‌ن ده‌کرێت بیاننێت”. بۆیه مافیا یاخیبووه‌که‌ى تورکیا ده‌ڵێت، ئه‌وکات تانسۆ چیله‌ر و ده‌وڵه‌ت بڕیاریاندا و ئه‌و بازرگانه کوردانه‌یان کوشت، که هاوسه‌ره‌که‌ى بوڵدان یه‌کێک بووه له‌وان. به‌کیر ڕه‌تیده‌کاته‌وه ده‌وڵه‌تى تورکیا له‌پێناو وڵاته‌که و گه‌لى تورکیا ئه‌وکاره‌ى کردبێت، به‌ڵکو له‌پێناو سڕینه‌وه‌ى ڕابردووى وه‌رگرتنى پاره له‌و بازرگانانه ئه‌و کاره کرا. دواى کوشتنى ئه‌و بازرگانه کوردانه، بکوژان دادگاییکران، به‌ڵام هیچ تۆمه‌تێکیان به‌سه‌ردا نه‌سه‌پێنرا و ئازادکران. دواى ئه‌و قسانه‌ى سیدات به‌کیر، په‌روین بوڵدان تویتێکى بڵاوکرده‌وه، نوسیویه‌تی، “به‌رده‌وام له ساڵانى ڕابردوودا وتومانه و ئێستاش دووباره ده‌یڵێینه‌وه، ساڤاش بوڵدان و هاوڕێکانى له‌لایه‌ن ئه‌و که‌سانه‌وه کوژران که حوکمى وڵاتیان ده‌کرد، ئه‌وانه‌شى تاوانى کوشتنه‌که‌یان ئه‌نجامدا، له دادگاییکردنێکى سیناریۆئامێزدا بێتاوانییان وه‌رگرت، به‌ڵام دووباره ده‌گه‌ڕێینه‌وه و ڕێکار دژى بێتاوانکردنیان ده‌گرینه‌به‌ر”. سیدات به‌کیر له‌و ڤیدیۆیانه‌ى سه‌باره‌ت به ده‌سه‌ڵاتداران و حکومه‌تى تورکیا بڵاویکردووه‌ته‌وه، ده‌ڵێت، ده‌سه‌ڵاته‌که‌ى ئه‌ردۆغان له‌ئێستادا له‌ڕێگه‌ى گروپى نێوده‌وڵه‌تیى کوشتن و تیرۆرکردنه‌وه، هه‌وڵى کوشتنى ده‌ده‌ن. سیدات له یه‌کێک له گرته ڤیدیۆییه‌کانیشیدا ڕاسته‌وخۆ ناوى ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان ده‌هێنێت و باسله‌وه‌ده‌کات، داواى دانیشتنى ڕاسته‌وخۆ و کراوه‌ى لێکردووه، ئاماده‌ى ڕازیبوون بووه به هه‌ر مه‌رجێک، به به‌مه‌به‌ستى سازشکردنى سیدات له قسه‌کانى و ئه‌و زانیارییانه‌ى ئاشکرایکردووه و گه‌ڕانه‌وه‌ى بۆ دۆخى بێده‌نگبوون. ئه‌و سه‌رکرده‌ى مافیایه‌ى تورکیا باس له‌وه‌ده‌کات، حکومه‌ته‌کانى پێشووى تورکیا و سه‌رده‌مى داد و گه‌شه‌پێدانیش، هه‌مان ڕێگه به‌کارده‌هێنن بۆ بێده‌نگکردنى هه‌رکه‌سێک، که کارى بازرگانیى گه‌وره‌به‌رپرسان و ده‌سه‌ڵاتدارانى ده‌وڵه‌ت، بازرگانیکردن به نه‌وت، گاز، چه‌ک و مادده‌ى هۆشبه‌ر ئاشکرابکات، به‌ڵام له‌ژێر ناوى جیاوازدا پرۆسه‌ى تیرۆرکردنه‌که ئه‌نجامده‌ده‌ن. ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه، ده‌وڵه‌تى ئێستاى تورکیا ویستى له‌سه‌ر سڕینه‌وه و کوشتنى هه‌ر که‌سێک هه‌بێت، له‌ژێر بیانووى سیخوڕی، په‌یوه‌ندى به گروپه تیرۆریستییه‌کان و ڕێکخراوه‌که‌ى فه‌تحوڵا گیوله‌ن، ده‌ستگیرده‌کرێن و دواتر بێسه‌روشوێنیان ده‌که‌ن. له ئه‌ردۆغان و زاواکه‌ى نزیک بووه و یارمه‌تیى گروپه سورییه‌کانى داوه سیدات، به‌ر له هه‌ڵاتنى له تورکیا و چوونى بۆ دوبه‌ی، که‌سێکى نزیک له ده‌سه‌ڵاتدارانى تورکیا و پارتى داد و گه‌شه‌پێدان بوو، به‌تایبه‌ت نزیکیى له ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا و سه‌رۆکى پارتى داد و گه‌شه‌پێدان، هه‌روه‌ها به‌رات به‌یره‌قدار-ى زاواى ئه‌ردۆغان.
هاوڵاتى بزوتنه‌وه‌ى حه‌ماس وه‌ڵامى بڕیاره یه‌کلاکه‌ره‌وه‌که‌ى فه‌ڵه‌ستینى داوه‌ته‌وه بۆ ئاگربه‌ست و ره‌زامه‌ندیان ده‌ربڕیووه که له کاتژمێردووى ئه‌مشه‌وه‌وه ده‌چێته بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه. که‌مێک پێش ئێستا، ئاژانسى رۆیته‌رز بڵاویکرده‌وه که بزوتنه‌وه‌ى حه‌ماسى فه‌ڵه‌ستینى له راگه‌یه‌ندراوێکدا باسى له‌وه‌کرد، که پابه‌ندن به راگه‌یاندنى ئاگربه‌سته‌که ره‌زامه‌ندیان ده‌ربڕیوه به‌پرۆژه‌ى ئاگربه‌ست و کۆتایى هێنان به گرژیى و ئاڵۆزییه‌کان. پێشتر ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى ئیسرائیل ره‌زامه‌ندى له‌سه‌ر پرۆژه‌ى ئاگربه‌ستى نێوان ئیسرائیل و فه‌ڵه‌ستین ده‌بربڕى و دواتریش، گروپى چه‌کدارى حه‌ماسى فه‌له‌ستینیش پابه‌ندبوونى خۆى وه‌ک لایه‌نى دووه‌م به ئاگربسته‌که‌وه راگه‌یاند، ئاگربه‌سته‌که‌ش له کاتژمێر 2ى شه‌وى 20/21ه‌وه ده‌چێته بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه. له‌باره‌ى بڕیاره‌که‌ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى ئیسرائیله‌وه، ئه‌نتۆنى بلینکن وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا رایگه‌یاند، له‌گه‌ڵ گابى ئه‌شکه‌نزى هاوتا ئیسرائیلییه‌که‌ى قسه‌ى کردووه و پێشبینى بایدنیان له‌باره‌ى راگه‌یاندنى ئاگربه‌سته‌وه بۆ ده‌ربڕیووه.
هاوڵاتى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى ئیسرائیل به‌زۆرینه‌ى ده‌نگ بڕیاریدا، هێرشه‌کانیان بۆسه‌ر که‌رتى غه‌ززه به‌شێوه‌یه‌کى تاکلایه‌نه رابگه‌یه‌نن، دواى چه‌ند کاتژمێرێکى دیکه‌ش، ئاگربه‌سته‌که ده‌چێته بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه. هه‌روه‌ها میدیاکانى ئیسرائیل بڵاویانکرده‌وه، له میانه‌ى کۆبونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشدا، بنیامین نه‌ته‌نیاهۆ سه‌رۆک وه‌زیران پێشنیارێکى بۆ ئاگربه‌ستى تاکلایه‌نه بۆسه‌ر که‌رتى غه‌ززه پێشکه‌ش کردوه. میدیاکانى ئیسرائیل ئه‌وه‌یان ئاشکرا کردووه که دانوستانه‌کان تا ئێستا به‌نهێنى و به هه‌وڵى ده‌زگاى هه‌واڵگرى میسر و تۆر وینسلاند نێرده‌ى تایبه‌تى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان بۆ پرۆسه‌ى ئاشتى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست ئه‌نجامدراون، نوێنه‌رایه‌تى میسر سه‌رۆکایه‌تى دانوستانه‌کانى کردوه و راوێژى له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌کانى حه‌ماس له که‌رتى غه‌ززه ئه‌نجامداوه، تۆر وینسلاندیش سه‌ردانى ده‌وحه‌ى پایته‌ختى قه‌ته‌رى کردوه بۆئه‌وه‌ى چاوى به ژماره‌یه‌ک سه‌رکرده‌ى حه‌ماس بکه‌وێت که به‌هۆى دۆخى شه‌ڕه‌وه له‌و وڵاته نیشته‌جێن. هاوکات ئه‌مڕۆ عه‌بدولفه‌تاح سیسى سه‌رۆکى میسر له‌په‌یوه‌ندیه‌کى ته‌له‌فۆنیدا له‌گه‌ڵ جۆ بایدن سه‌رۆکى ئه‌مریکا داوایکرد، به‌په‌له هێرشه‌کانى ئیسرائیل بۆسه‌ر فه‌ڵه‌ستین رابگیرێت و دۆخه‌که هێوربکرێته‌وه. زیانه گیانییه‌کان تا ئێستا زیاتر 225 هاوڵاتى فه‌ڵه‌ستینى له بۆردومانى فڕۆکه جه‌نگییه‌کانى ئیسرائیلدا کوژران که 64 یان منداڵن، زیاتر له هه‌زارو 600 که‌سى دیکه‌شیان برینداربون، هه‌روه‌ها 12 ئیسرائیلى کوژراون و 300 دیکه‌ش برینداربوون.
هاوڵاتى ناوه‌ندى راگه‌یاندن و چاپه‌مه‌نیى هێزه‌کانى پاراستنى گه‌ل (هه‌په‌گه) رایگه‌یاند، هێزى ئاسمانیى شه‌هید ده‌لال شه‌وى ١٩ى ئایار له دژى فه‌رمانده‌یى ناوه‌ندیى هه‌شته‌مین باره‌گاى سه‌ره‌کیى جتى سوپاى تورکى داگیرکه‌ر له ئامه‌د، چالاکییه‌کى سه‌رکه‌وتوانه‌یان ئه‌نجامداوه. نیوەشەوی ڕابردوو، دەنگی دوو تەقینەوەی بەهێز لە سەرتاسەری شاری ئامەدی باکووری کوردستان بیسترا، ڕوونبووەوە کە هێرش کراوەتەسەر ناوەندی فەرماندەیی هەشتەمی فڕۆکە جەنگییەکانی سوپای دەوڵەتی داگیرکەری تورک. بەپێی ئەو دیمەنانەی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاوبووەتەوە، پێش تەقینەوەکان دەنگی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان دەبیسترێت و دەوترێت بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراو هێرش کراوەتەسەر ئەو ناوەندە سەر بازییە. هەروەها بەپێی دیمەنەکان، دوای تەقینەوەکان، دەنگی تەقەیەکی زۆر لەناو فڕۆکەخانە سەربازییەکەوە دەبیسترێت، دوای ئەوەش دەیان ئۆتۆمبێلی فریاکەوتن ڕەوانەی ناوچەکە دەکرێن. ده‌قى راگه‌یه‌ندراوى هه‌په‌گه‌دا له‌سه‌ر هێرشه‌که‌یان بۆ سه‌ر فرۆکه‌خانه‌ى سه‌ربازى ئاماد: "هێزه‌کانى به‌رگریى ئاسمانیى شه‌هید ده‌لال شه‌وى ١٩ى ئایار له دژى فه‌رمانده‌یى ناوه‌ندیى ٨هه‌مین باره‌گاى سه‌ره‌کیى جێتى سوپاى تورکى داگیرکه‌ر له ئامه‌د چالاکییه‌کى سه‌رکه‌توانه‌یان ئه‌نجامدا. ئه‌و چالاکییه چالاکییه‌کى زۆر کاریگه‌ر و گه‌وره و ئه‌نجامێگیر بوو. ئه‌و چالاکییه ده‌وڵه‌تى تورکى داگیرکه‌ر و به‌ڕێوه‌به‌ره داگیرکه‌ره‌کانى خسته ناو ترسێکى گه‌وره‌وه. دواتر زانیاریى زیاتر له‌باره‌ى ئه‌و چالاکییه‌وه بۆ راى گشتى و گه‌له‌که‌مان بڵاوده‌که‌ینه‌وه.
هاوڵاتى هێزه‌کانى پاراستنى گه‌ل -هه‌په‌گه- کوژرانى سه‌رکرده‌یه‌کى ڕه‌تده‌کاته‌وه‌و ڕایگه‌یاند:"ده‌وڵه‌تى فاشیتى تورک، بۆ شاردنه‌وه‌ى شکسته‌کانى به‌رامبه‌ر گه‌ریلا، که‌وتووه‌ته درۆکردن". ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 18ى ئایارى 2021 ناوه‌ندى ڕاگه‌یاندنى هه‌په‌گه له‌باره‌ى ئه‌و بانگه‌شانه‌ى ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا له‌سه‌ر گه‌ریلا و فه‌رمانده‌کانى بڵاویان ده‌کاته‌وه، ڕاگه‌یه‌نراوێکى بۆ ڕاى گشتى بڵاو کرده‌وه. له ڕاگه‌یه‌نراوه‌که‌دا هاتووه: “ده‌وڵه‌تى فاشیستى تورک، له به‌رامبه‌ر گه‌ریلاکانى ئازادیى کوردستان، شکستى هێناوه، بۆیه که‌وتووه‌ته درۆکردن، ئه‌و هه‌واڵانه‌ى به‌مدواییه له‌سه‌ر هێزه‌کانمان و فه‌رمانده‌کانمان بڵاو ده‌کاته‌وه، هیچ ڕاستییه‌کیان نییه". دوێنێ ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا، کوژرانى به‌رپرسى گشتیى په‌که‌که‌ى له‌سوریا ڕاگه‌یاند. ئه‌ردۆغان له وتارێکیدا له‌کۆبونه‌وه‌ى کابینه‌ى سه‌رۆکایه‌تیى کۆمار وتی" سۆفى نوره‌دین، به‌رپرسى گشتیى په‌که‌که له‌سوریا له‌ئه‌نجامى کارى دوورو درێژى ده‌زگاى هه‌واڵگرى میت، له‌ئۆپراسیۆنێکدا له‌باکوری عێراق - هه‌رێمى کوردستان کوژراوه".
هاوڵاتى به‌رهه‌م ساڵح ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه پێشوازیکرد له سه‌رۆکى حکومه‌تى عێراق و له‌دیداره‌که‌دا پێویستى پارێزگاریکردن له ئارامى وڵات، پاراستنى ئاسایش، سه‌لامه‌تى هاوڵاتیان و به‌هێزکردنى ده‌سه‌ڵاتى ده‌وڵه‌ت جه‌ختى له‌سه‌رکرایه‌وه . ئه‌مڕۆ 18ى ئایارى 2021، سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى عێراق له‌راگه‌یه‌نراوێکدا بڵاویکرده‌وه، به‌رهه‌م ساڵح، له کۆشکى سه‌لام له به‌غدا پێشوازیکرد له مسته‌فا کازمی کرد. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش هاتوه، له دیداره‌که‌دا جه‌ختکرایه‌وه له پێویستى پارێزگاریکردن له ئارامى وڵات و پاراستنى ئاسایش و سه‌لامه‌تى هاوڵاتیان و به‌هێزکردنى ده‌سه‌ڵاتى ده‌وڵه‌ت و ده‌زگا ئه‌منییه‌کان بۆ جێبه‌جێکردنى یاسا و پاراستنى ئاشتى و ئاسایشى کۆمه‌ڵایه‌تى و گرنگى راوه‌دونانى پاشماوه‌ى تیرۆریستان که مه‌رامیانه ئاسایش و سه‌قامگیرى چه‌ند ناوچه‌یه‌ک بشێوێنن. هاوکات، پێویستى دابینکردنى پشتیوانى ته‌واو له هێزه ئه‌منییه‌کان به سه‌رجه‌م پێکهاته‌کانییه‌وه بۆ ھێنانه‌دى ئاسایش و ئارامی. له به‌شێکى دیکه‌ى دیداره‌که‌دا ھه‌ردولا گفتوگۆیانکردوه ده‌رباره‌ى هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خه‌تى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران و جه‌ختکراوه‌ته‌وه له پێویستى ره‌خساندنى که‌شێکى له‌بار و گونجاو و پشتیوانى و دابینکردنى ته‌واوى پێداویستییه‌کان بۆ سه‌رخستنى پرۆسه‌که و گرتنه‌به‌رى باشترین رێوشوێنه‌کان بۆ رێگریکردن له ساخته‌کارى و فرتوفێڵ و هه‌مو ئه‌و هۆکارانه‌ى ده‌بنه ھۆى ئه‌وه‌ى کاریگه‌رى له‌سه‌ر خواستى ده‌نگده‌ران دروست بکات له هه‌ڵبژاردنى نوێنه‌ره‌ى راسته‌قینه‌ى خه‌ڵک، ھه‌روه‌ھا تاوه‌کو ده‌رهاویشته‌کانى پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردن ببێته مایه‌یى ھێنانه‌کایه‌وه‌ى خواستى ئازادانه‌ى خه‌ڵک. جه‌ختیکرایه‌وه له هه‌ڵوێستى نه‌گۆێ و پشتیوانى عێراق بۆ دۆزى فه‌ڵه‌ستین و ھێنانه‌دى داواکارى و مافه ره‌واکانی.
هاوڵاتى مەزڵوم كۆبانێ رایگەیاند، " ئەمریکا لە پشتیوانیكردنی ڕۆژئاڤا بەردەوام دەبێت". شاندێکی ئەمریکی لە هەرێمی کوردستانەوە سەردانی ڕۆژئاوای کوردستانیان کرد، مەزڵوم كۆبانێ، فەرماندەی هێزەکانی سوریای دیموکرات – هەسەدە، دوای کۆبوونەوەکە ڕایگەیاند، “گفتوگۆمانکردووە لەبارەی پشتیوانیی هاوپەیمانان بۆ لەناوبردنی داعش و جەختکراوەتەوە لە پشتوانیی ئەمریکا لە ئیدارەی خۆسەری دیموکراتیک”. شاندەکەی ئەمریکا پێکهاتبوون لە جۆوی هوود، یاریدەدەری وەزیری دەرەوە بۆ کاروباری خۆرهەڵاتی نزیک به وه‌كاله‌ت، زەهرا بێل بەڕێوەبەری کاروباری سوریا و عێراق لە ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا . پێشتر ئەو شاندە ئەمریکییە لەگەڵ سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆکی حكومەتی هەرێم کۆبووەوە و گفتوگۆ دەربارەی بارودۆخی عێراق و سوریا و پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کرابوو.
هاوڵاتى سوپاى ئیسرائیل ورده‌کارى هێرشه‌کانى شه‌وى رابردووى سه‌ر شارى غه‌ززه‌ى بڵاوکرده‌وه که ماڵى سه‌رکرده‌کانى حه‌ماسیان کردووه‌ته ئامانج. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 17ى ئایارى 2021، سوپاى ئیسرائیل له راگه‌یاندراوێکدا ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه که شه‌وى رابردوو 54 فڕۆکه‌ى جه‌نگى ئیسرائیلى به به‌کارهێنانى 110 مووشه‌ک چه‌ند ناوچه‌یه‌کى شارى غه‌زه‌یان بۆردومانکردووه. هه‌روه‌ها سوپاى ئیسرائیل ئاشکرایکرد بۆردومانه‌کانى شه‌وى رابردوو تونێل و 9 ماڵى سه‌رکرده‌کانى گرووپى حه‌ماسیان له غه‌ززه به ئامانج گرتووه، که وه‌ک خه‌زێنه‌ى چه‌ک به‌کاریان هێناون. چه‌ند بینه‌رێکى رووداوه‌که له‌نێو شارى غه‌زه‌وه ده‌ڵێن فڕۆکه جه‌نگییه‌کان بۆردومانى باڵه‌خانه ئه‌منى و سه‌ربازییه‌کان و هه‌ندێک ماڵیان کردووه، که بۆ کاروبارى سه‌ربازى و مه‌شق و راهێنانى چه‌کداره‌کان به‌کارده‌هێندرێن. له‌لایه‌کى دیکه‌وه هه‌ریه‌ک له میسرو ئوردون و تورکیا له‌لایه‌ک و ئه‌مریکا و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان داواى وه‌ستاندنى شه‌رو بۆردومانه‌کان ده‌که‌ن، به‌ڵام تا ئێستا له‌لایه‌ن حه‌ماس و ئیسرائیله‌وه موشه‌ک و بۆردومانه‌کان رانه‌گیراوه.
هاوڵاتى هێزه‌کانى رزگاریى عه‌فرین، ئه‌مڕۆ یه‌کشه‌ممه، رایگه‌یاند، له دوو چالاکى هێزه‌کانیاندا سه‌ربازێک و دو ئه‌ندامى میتى تورکى کوژراون و دو ئه‌ندامى دیکه‌ى میت بریندار بون. هێزه‌کانى رزگاریى عفرین، له به‌یاننامه‌یه‌کدا ئاشکرایکرد، رۆژى 10ى ئه‌م مانگه له چالاکییه‌کى هێزه‌کانیاندا دژ بنکه‌یه‌کى سوپاى تورکیا له نزیک گوندى "جلبیری" له ناحیه‌ى شێراوا، سه‌ربازێکى تورکیا کوژراوه. هاوکات به‌پێى به‌یاننامه‌که، هه‌مان رۆژ هێزه‌کانى رزگاریى عفرین له نزیک گوندى "برادێ"ى سه‌ربه ناحیه‌ى شێراوا، چالاکییه‌کیان له‌دژى کۆبونه‌وه‌یه‌کى ژماره‌یه‌ک میت و سه‌ربازى تورکیا ئه‌نجام داوه‌و له ئاکامى چالاکییه‌که‌دا دو ئه‌ندامى میت کوژراون و دو ئه‌ندامى دیکه‌ى میتیش برینداربون.
هاوڵاتى کۆمپانیاکانى هێڵى ئاسمانیى ئیمارات بڕیاریاندا سه‌رجه‌م گه‌شته ئاسمانییه‌کانیان بۆ ئیسرائیل رابگرن تا ئه‌وکاته‌ى هێرشه مووشه‌کییه‌کانى حه‌ماس کۆتایى پێدێت. ئه‌مڕۆ شه‌ممه 15ى ئایارى 2021، کۆمپانیاى فڕۆکه‌وانیى ئیمارات رایگه‌یاند، بڕیاریانداوه له‌ئه‌مڕۆوه سه‌رجه‌م گه‌شته ئاسمانییه‌کانیان بۆ فڕۆکه‌خانه‌کانى ئیسرائیل رابگرن، ئه‌مه‌ش له‌ترسى هێرشه مووشه‌کییه‌کانى حه‌ماس که تائێستا بۆسه‌ر ئیسرائیل به‌رده‌وامه. هه‌روه‌ها کۆمپانیاکه ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه، له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى هێڵى ئاسمانیى ئیسرائیل له په‌یوه‌ندیدا ده‌بن بۆ دۆزینه‌وه‌ى چاره‌سه‌رێک و ده‌ستپێکردنه‌وه‌ى گه‌شته‌کان. له‌به‌رانبه‌ردا ده‌زگاى فڕۆکه‌وانیى ئیسرائیل داواى له کۆمپانیا ئیماراتییه‌که کردووه، بۆ پاراستنى فڕۆکه‌کانیان له هێرشه مووشه‌کییه‌کانى حه‌ماس، رووى گه‌شته ئاسمانییه‌کانیان له فڕۆکه‌خانه‌ى بن گۆریون-ه‌وه بگوازنه‌وه بۆ فڕۆکه‌خانه‌ى نێوده‌وڵه‌تیى رامون له بیابانى نه‌قه‌ب. ئیمارات یه‌کێکه له وڵاته عه‌ره‌بیانه‌ى که په‌یوه‌ندییه‌کانى له‌گه‌ڵ ئیسرائیل ئاسایى کردووه‌ته‌وه‌و له‌مانگى ئه‌یلولى 2020ه‌وه گه‌شته ئاسمانییه‌کانى له‌گه‌ڵ ئه‌و وڵاته ده‌ستپێکرد، که رۆژانه چه‌ندین گه‌شتى نه‌فه‌رهه‌ڵگرو بارهه‌ڵگر بۆ فڕۆکه‌خانه‌کانى ئیسرائیل ئه‌نجامده‌دات.
هاوڵاتى سه‌رۆکى نوسینگه‌ى سیاسى بزووتنه‌وه‌ى حه‌ماس، جه‌ند مه‌رجێکى بۆ راگرتنى شه‌ڕ له‌گه‌ڵ ئیسرائیل راگه‌یاند که یه‌کێکیان ده‌رکردنى هێزه‌کانى ئیسرائیله له مزگه‌وتى ئه‌قسا. ئه‌مڕۆ شه‌ممه 15ى ئایارى 2021، تۆڕى سپوتنیک بڵاویکرده‌وه، خالید مه‌شعه‌ل سه‌رۆکى نوسینگه‌ى سیاسى بزووتنه‌وه‌ى حه‌ماس ڕایگه‌یاند، پێویسته ئیسرائیل ده‌رکردنى دانیشتوانى شێخ جه‌راح ڕابگرێت و ئه‌و که‌سانه‌شى له توندوتیژییه‌کانى مزگه‌وتى قودس ده‌ستگیر کراون، ئازاد بکات. هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند”بۆ وه‌ستاندنى شه‌ر پێویسته ئیسرائیل هێزه‌کانى له‌مزگه‌وتى ئه‌قسا بکاته ده‌ره‌وه و هه‌موو ده‌ستدرێژییه‌کانیشى بۆ سه‌ر غه‌زه ڕابگرێت". هاوکات ئاشکراشیکرد، تورکیا و میسر و قه‌ته‌ر له هه‌وڵه‌کانیان به‌رده‌وامن بۆ وه‌ستاندنى هێرشه‌کانى ئیسرائیل بۆسه‌ر که‌رتى غه‌ززه و قودس. له چه‌ند ڕۆژى ڕابردوودا به‌هۆى هێرشه‌کانى حه‌ماس و ئیسرائیل بۆ سه‌ریه‌کتر 139 که‌س له فه‌ڵه‌ستیینییه‌کان و کوژراون و هه‌زارى دیکه‌یان برینداربوون، به‌هۆى موشه‌که‌کانى حه‌ماسیشه‌وه هه‌شت که‌س و شه‌ش سه‌ربازى ئیسرائیلى گیانیان له‌ده‌ستداوه‌و نزیکه‌ى بیست که‌سى دیکه‌ش برینداربوون.
