.PNG)
سه‌رکۆ جه‌مال به‌پێى زۆربه‌ى سه‌رچاوه‌کان، کاتى سه‌رهه‌ڵدانى په‌تاى کۆرۆنا17ى تشرینى دووه‌مه و سه‌رچاوه‌که‌ى شارى ووهانى چینه که دانیشتوانه‌که‌ى زیاتر له 11 ملیۆن که‌سه و به‌و هۆیه‌وه په‌تاکه ته‌واوى جیهانى گرته‌وه سه‌دان هه‌زار که‌س گیانیان له‌ده‌ستدا. ڕێکخراوى ته‌ندروستیى جیهانیى له ڕۆژى 31ى کانونى یه‌که‌مى 2019 دا ئاگاداریى یه‌که‌مى بڵاوکرده‌وه و دواى ئه‌وه‌ش ده‌سه‌ڵاتدارانى چین لاى خۆیانه‌وه ده‌رکه‌وتنى حاڵه‌تى هه‌وکردنى تووندى سییه‌کانیان ڕاگه‌یاند، یه‌که‌مین جاریش ئه‌و ڤایرۆسه له بازاڕێکى فرۆشتنى به‌کۆى به‌روبوومى ده‌ریایى و ماسیى دا بوو، هه‌رزوو ڕێوشوێنى جیاکردنه‌وه‌ى توشبووان گیرایه‌به‌ر. له 11ى کانوونى دوه‌مى 2020 دا ده‌سه‌ڵاتدارانى چین گیانله‌ده‌ستدانى یه‌که‌مین که‌سیان به‌و ڤایرۆسه ڕاگه‌یاند که به‌خێرایى به سه‌رانسه‌رى جیهاندا ته‌شه‌نه‌ى سه‌ند و بووه هۆى په‌کخستنى ئابوریى و راگه‌یاندنى قه‌ده‌غه‌کردنى هاتوچۆ و جێبه‌جێکردنى چه‌ندین رێوشوێنى دیکه، تا ئه‌مڕۆش گیانله‌ده‌ستدانى زیاتر له یه‌ک ملیۆن و 800 هه‌زار که‌سى له‌جیهان لێکه‌وتووه‌ته‌وه، زیاتر له 82 ملیۆن که‌سیش وه‌ک تووشبوو تۆمارکراون. له‌و ماوه‌یه‌دا مرۆڤایه‌تى چه‌ندین رێکارى گرته‌به‌ر وه‌ک په‌یڕه‌وکردنى دووره‌په‌رێزى کۆمه‌ڵایه‌تیی، خوێندنى ئۆنڵاین، قه‌ده‌غه‌کردنى هاتوچۆ، داخستنى به کۆمه‌ڵى کارگه و شوێنه گشتییه‌کان، په‌تاکه‌ش به‌شێوه‌یه‌ک کاریگه‌رى کردووه‌ته سه‌ر ژیانى ملیۆنه‌ها که‌س له سه‌رانسه‌رى جیهان که شێوازێکى جیاوازى ژیانى هێناوه‌ته ئاراوه. راگه‌یاندنى ڤایرۆسه‌که‌ش له‌لایه‌ن رێکخراوى ته‌ندروستیى جیهانیه‌وه هاوکات بوو له‌گه‌ڵ (جه‌ژنى به‌هار) له چین، ساڵانه له‌و جه‌ژنه‌دا سه‌دان ملیۆن گه‌شت له رێگه‌ى وشکانیی، ده‌ریا و ئاسمانه‌وه ئه‌نجام ده‌درێت، ئه‌مه‌ش وایکرد زیاتر په‌تاکه به جیهاندا بڵاوببێته‌وه، گومانیش له‌باره‌ى ئه‌گه‌رى بڵاوکردنه‌وه‌ى به ئه‌نقه‌ست هه‌بێت. هه‌موو وڵاتان هه‌وڵه‌کانیان بۆ کۆنترۆڵکردنى په‌تاکه خسته‌گه‌ڕ، زۆرێک له وڵاتانى جیهانیش ده‌ستیان به لێکۆڵینه‌وه و گه‌ڕان به‌دواى ڤاکسیندا کرد. هه‌روه‌ها به‌پێى ئاماره‌کانى رێکخراوى ته‌ندروستیى جیهانى له 12ى تشرینى دووه‌مى ئه‌مساڵه‌وه له سه‌رتاسه‌رى جیهان، 48 ڤاکسینى دژبه کۆرۆنا له‌سه‌ر مرۆڤ تاقیکراونه‌ته‌وه و 164 ڤاکسینى دیکه‌ش هێشتا له قۆناغى تاقیگه‌دان، به‌هۆى کاریگه‌رى په‌تاکه‌وه ساڵى 2020 گه‌شه‌ى ئابوورى به رێژه‌ى له‌سه‌دا دوو پۆینت سێ له جیهان که‌م بوویه‌وه. له‌کۆتایى به‌هارى 2020 هه‌ندێک وڵات ده‌ستیان به ئاسایى کردنه‌وه‌ى دۆخه‌که کرد، به‌ڵام جارێکى دیکه له زستاندا ڤایرۆسه‌که به‌شێوه‌یه‌کى به‌هێز گه‌ڕایه‌وه و به‌شێک له وڵاتانى ناچار کرد به‌ده‌ر له که‌ره‌نتینه و داخستنى شوێنه گشتییه‌کان رێوشوێنى جیاواز بگرنه‌به‌ر. له‌عێراقیش رۆژى 24 شوباتى 2020 له نه‌جه‌ف یه‌که‌م حاڵه‌تى کۆرۆنا له‌خوێندکارێکى ئێرانیدا ده‌رکه‌وت، به‌پێى دواین ئاماریش زیاتر له 594 هه‌زار حاڵه‌تى کۆرۆنا له‌عێراق تۆمارکراوه، له‌و ژماره‌یه‌ش زیاتر له 12 هه‌زار و 800 که‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه. هاوکات له‌هه‌رێمى کوردستانیش تا ئێستا سێ هه‌زارو 383 که‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه‌و ده‌یان هه‌زار که‌سى دیکه‌ش تووشى ڤایرۆسى کۆرۆنا بوون.
هاوڵاتى بۆ به‌رگرتن له هێرشکردنه سه‌ر شوێنه هه‌ستیاره‌کانى بهغدا، فه‌رمانده‌ى هێزه چه‌کداره‌کان فه‌رمانى بڵاوه‌پێکردنى هێزیان له ناوچه‌ى باکورى بهغدا ده‌رکرد. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 30ى کانونى یه‌که‌مى 2020، میدیا عێراقییه‌کان بڵاویان کرده‌وه له‌گه‌ڵ نزیکبوونه‌وه‌ى کاتى کوژرانى قاسمى سلێمانى فه‌رمانده‌ى سه‌ربازى و ئه‌منى ئێران و مه‌هدى موهه‌ندیس فه‌رمانده‌ى حه‌شدى شه‌عبى عێراقی، هێزه سه‌ربازى و ئه‌منییه‌کانى عێراق که‌وتوونه‌ته حاڵه‌تى ئینزارى پله باڵاوه(ج) مه‌ده‌نى و سه‌ربازى هێزه‌کانیان له چه‌ندان شوێنى هه‌ستیارى بهغدا بڵاوه‌پێکردووه. هه‌روه‌ها فه‌رمانده‌ى فیرقه‌ى شه‌ش به فه‌رمانى فه‌ریق رووکن قه‌یز محه‌مه‌داوی، ئارامى باکورى به‌غداو قه‌زاى تارمیه‌یان گرتۆته ئه‌ستۆ. میدیا عێراقییه‌کان وێنه‌ى چه‌ندان یه‌که‌ى سه‌ربازیان بڵاوکردۆته‌وه که له باکورى بهغدا جێگیرکراون، باکورى بهغدا ئه‌و جێگایه‌یه که زۆرجار هێرشى مووشه‌کى کراوه‌ته سه‌ر ناوچه‌ى سه‌وز و باڵوێزخانه‌ى ئه‌مه‌ریکا. رۆژى 3ى کانوونى دووه‌مى 2020 فڕۆکه‌کانى ئه‌مه‌ریکا له نزیک فڕۆکه‌خانه‌ى بهغدا هه‌ردوو فه‌رمانده‌ى ئێرانى و عێراقی، قاسمى سلێمانى و مه‌هدى موهه‌ندیسیان کرده ئامانج و له‌گه‌ڵ چه‌ند پاسه‌وانێکیان کوژران، دواى پێنج رۆژى تر ساڵڕۆژى ئه‌و رووداوه‌یه.
هاوڵاتى فەرماندەیەکی پەکەکە ئاماری روداوەکانی ساڵی 2020ی چالاکییەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان ده‌کات و رایگه‌یاندووه لە 11 مانگی ئەمساڵدا 160 ژن بەشداری ریزەکانی گەریلا بوون و 112 هەڤاڵی ژنمان لە روبەڕوبونەوەکاندا بەرامبەر دوژمن گیانیان لەدەستداوە. زۆزان چەولیک، فەرماندەی بڕیارگەى ناوەندیی سەر بە پارتی کرێکارانی کوردستان رایگه‌یاند " سەرباری ئەوەى ئەمساڵ بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە هاتن و وەرگرتنی گەریلایان راگرتبوو، "بەڵام 160 ژن بەشداری ریزەکانی گەریلا بوون و لە شەڕەکاندا بەشداربوون." ئەو فەرماندەیەی پەکەکە سەبارەت بە ئاماری 11 مانگی ساڵی 2020 کە تایبەت بە ژنانی پەکەکە یە دەڵێت "تاوەکو ئێستا چارەنووسی دوو هەڤاڵمان نادیارە و دوو هەڤاڵیشمان لەلایەن دووژمنەوە دیلکراون، هەروەها چوار کەسیش خۆیان رادەستی هێزەکانی دووژمن کردووە". سەبارەت بەو ژنانەی کە لەنێو پارتی کرێکارانی کوردستان بەشداریی شەڕەکانیان کردووە و ئەوانەی گیانیان لەدەستداوە، ئەو فەرماندەیەی پەکەکە ئاماژە بەوە دەدات کە "160 ژن بەشداریی رووبەڕووبوونەوەی شەڕەکانیان لەگەڵ دووژمن کردووە، هەروەها لە ماوەی 11 مانگیشدا 112 گەریلای ژن گیانیان لەدەستداوە." خلوسی ئاکار، وەزیری بەرگریی تورکیا ئەمڕۆ چوارشەممە 30 کانونى یه‌که‌مى2020 ئاماری نوێی شەڕەکانی تورکیای بەرامبەر بە پەکەکە بڵاوکردەوە و دەڵێت " ئەمساڵ زیاتر لە 200 ئۆپەراسیۆن لە تورکیا و دەرەوەی تورکیا دژی تیرۆریستان ئەنجامدراون و بەهۆیەوە سێ هەزار و 646 تیرۆریست کوژراون." هاوکات رۆژی 19-12-2020، ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکانی پاراستنی گەل رایگەیاند، "ئەمساڵ 946 سەربازی سوپای تورکیایان کوشتووە و لە بەرامبەردا 227 گەریلاش لەلایەن سوپای تورکیاوە کوژراون."
هاوڵاتى ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ ڕایگه‌یاند لە ساڵی ٢٠٢٠دا فڕوکە جەنگیەکانی ڕوسیا زیاتر لە هەشت هەزار هێرشی ئاسمانیان لە سوریا پێکهێناوە کە هەزار و ٢٣٦ کەس کوژراون و ٢٣٥کەسیان سیڤیل بوون. لە پاش تێپەڕبوونی ٦٣ مانگ، لە دەستێوەردانی سەربازیی ڕوسیا لەسەر سوریا، ڕێکخراوەی ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ یەکەم ڕاپۆرتی خۆی لەسەر لێکەوتەکانی ئەم دەستێوەردانەی ڕوسیا لە سوریا ئاشکراکرد کە بەپێی ئەم ڕاپۆرتە لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٠وە تا ئەمڕۆ هەزار و ٢٣٦ کەس لە ئەنجامی بۆردمانی فڕۆکە جەنگییەکانی ڕوسیا لە سوریا کوژراون. بەپێی ئامارەکانی ڕاپۆرتەکە لە نێو کوژراواندا ٢٣٥ هاوڵاتی مەدەنیش هەیە کە ٥٨منداڵ و ٤١ ژنیش لە ناو کوژراوەکاندا هەیە، سەرجەم کوژراوانی دیکەش لە چەتەکانی تورکیا پێکدێن. ڕوانگەی سوری لە ڕاپۆرتەکەیدا ئاشکراشیکردووە لەسەرەتای دەستێوەردانی سەربازیی ڕوسیا لە سوریا، واتە لە ٣٠ی ئەیلوولی ٢٠١٥وە هەتا مانگی ١٢ی ٢٠٢٠، لە سوریا ٢٠هەزار و٥٠٩ کەس کوژراون کە ٨هەزار و ٦٦١ کەسیان سیڤیل بوون، لە ناویاندا دوو هەزار و ٩٨ منداڵ و هەزار و ٣١٧ ژن بوون. لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەش کراوە کە ڕوسیا لە هێرشە ئاسمانیەکانی ئەم دواییەیدا ماددەی ” Thermite “ی لە بۆمبەکانیدا بەکارهێناوە کە ماددەیەکە کە جەستەی مرۆڤ دەوستێنێت.
.jpg)
هاوڵاتى به‌هۆی چه‌ند موشه‌كێك ژماره‌یه‌ك ته‌قینه‌وه له فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی عه‌ده‌نی وڵاتی یه‌مه‌ن رویدا و ژماره‌یه‌ك كوژراو و برینداری لێكه‌وته‌وه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه، 30 کانونى یه‌که‌مى2020 له‌كاتی گه‌یشتنی فڕۆكه‌یه‌ك كه به‌رپرسانی حكومی یه‌مه‌نی هه‌ڵگرتبو، زنجیره‌یه‌ك ته‌قینه‌وه له فڕۆكه‌خانه‌ی عه‌ده‌ن رویاندا، ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدابو ژماره‌یه‌ك كارمه‌ند و فه‌رمانبه‌ری حكومی له پێشوازی شانده‌كه‌ی حكومه‌تدا بون و له‌به‌رده‌م فڕۆكه‌كه وه‌ستابون. سه‌رچاوه‌یه‌ک له سوپای یه‌مه‌ن ڕایگه‌یاند، ته‌قینه‌وه‌کانی فڕۆکه‌خانه‌ی عه‌ده‌ن به‌هۆی چه‌ند موشه‌کێک رویانداوه، که سه‌رچاوه‌که‌ی پارێزگای ته‌عزی باشوری رۆژئاوایه که له‌ژێر کۆنترۆڵی هێزه چه‌کداره‌کانی حزبوڵایه ئه‌نجامدراون.شه‌هید بوون. سه‌رچاوه ناوخۆییه‌کانی یه‌مه‌ن ئاماژه به‌وه‌ده‌که‌ن، ته‌قینه‌وه‌یه‌ک له ناو تێرمیناڵێکی فڕۆکه‌خانه‌ی عه‌ده‌ن رویداوه بۆئه‌وه‌ی هاوکات بێت له‌گه‌ڵ هاتنی شاندی حکومه‌تی نوێی یه‌مه‌ن، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش هاووه "ژماره‌یه‌کی زۆر له‌و که‌سانه‌ی له هۆڵی پێشوازی فڕۆکه‌خانه‌که بون، کوژراون و به‌شێکیشیان گیانیان له‌ده‌ستداوه". سه‌رچاوه‌که وتیشی، "ئه‌حمه‌د حه‌مید لاملیس پارێزگاری عه‌ده‌ن، لیوا شه‌عیبی به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایش له پێشه‌وه‌ی سه‌رۆک وه‌زیران و ئه‌ندامانی کابینه‌ی حکومه‌ته‌که‌ی بون بۆئه‌وه‌ی له فڕۆکه‌خانه‌وه بۆ شوێنی نیشته‌جێبونی حکومه‌ت له کۆشکی سه‌رۆک کۆماری معاشیق بگوازرێنه‌وه.
سه‌رکۆ جه‌مال لەجین هەزلول ئەو کچە چالاکوانەی سعودیە کە بە پێنج ساڵ و هەشت مانگ زیندانیکردن سزادرا، چەندین تۆمەتیشی ئاڕاستەکراوە، سزادانەکەی کاردانەوەی ناوخۆیی و جیهانی لێکەوتووەتەوە رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ئیدانەی گواستنەوەی دۆسیەکەی لەجینی کرد بۆ دادگای تاوانە تایبەتەکان، ئەوەشی بە "دڕندەیی و دووڕوویی" دەسەڵاتدارانی سعودیە ناوبرد. رۆژی دووشەممە دادگایەکی تایبەتی سعودیە بەناوی دادگای تاوانە تایبەتەکان لە ریازی پایتەخت، سزای پێنج ساڵ و هەشت مانگ زیندانیکردنی بەسەر ژنە چالاکوانێکی سعودیدا سەپاند، کە بەرگری لە مافی ژنانی سعودی دەکرد. هەرچەندە لەجین لە ساڵی 2018 ەوە لەلایەن دەسەڵاتدارانی سعودیەوە دەستگیرکراوە، بەڵام دوێنێ بڕیاری سزادانەکەی لەلایەن ئەو دادگایەوە دەرچوو کە زیاتر تایبەتمەندە بە کاری تیرۆر و تێکدانی ئاسایشی نیشتیمانی سعودیە، بۆیە چاوەڕوان دەکرێت ماوەی راگرتنی سزاکەشی بۆ هەژمار بکرێت. دوو تۆمەتی ترسناک ئاڕاستەی لەجین کراوە "هەوڵی زیانگەیاندن بە ئاسایشی نیشتیمانی و هەوڵدان بۆ خزمەتکردنی ئەجێندای دەرەکی " دوو لەو تاوانانەیە کە لەجینی پێ تۆمەتبارکراوە، وەک هەمیشە چالاکوانانی سعودیە بەتایبەت ئەوانەی لە بوارەکانی مافی مرۆڤ و مافی ژنان کاردەکەن یەکێک لەو دوو تۆمەتەیان ئاڕاستەدەکرێت، بەشێوەیەکی گشتیش لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە تۆماری پێشێلکارییان بەرامبەر مافی مرۆڤ بەردەوام لە هەڵکشاندایە ئەو جۆرە تۆمەتانە ئاڕاستەی چالاکوانانی بوارە جیاجیاکانی مافی مرۆڤ دەکەنەوە. لەجین کە ئێستا تەمەنی 31 ساڵی تێپەڕاندووە، پێش ئەوەی لە سعودیە رێگە بە ژنان بدرێت شۆفێری بکەن لە 2018 ەوە دەستگیرکراوە، ئەویش ئەو دۆسیەیە کە لەجین و هاورێ چالاکوانەکانی دەیانویست بۆ ژنانی سعودیەی ئازاد بکەن، بەڵام خۆیان بوونە قوربانی لەپێناویدا، هەرچەندە بەرپرسانی سعودیە رەتیدەکەنەوە دۆسیەی گرتنی لەجین پەیوەندی بەو دۆسیەیەوە هەبێت. "لەزیندان رووبەڕووی ئەشکەنجە و دەستدرێژی سێکسی بووەتەوە" ئەوەی زیاتر کاردانەوەی ناوخۆی و زیاتریش دەرەکی بۆ دۆسیەکەی لەجین زیادکردووە، ئاشکرابووە کە ئەو کچە چالاکوانە لە زیندان رووبەڕووی ئەشکەنجە و دەستدرێژی بووەتەوە، بەڵام وەک هەمیشە بەرپرسانی سعودیە ئەو تۆمەتانە رەتدەکەنەوە. دۆسیەکەی وڵاتانی دژ بە سعودیە یەکخستووە چاوەڕوان دەکرێت دۆسیەکەی لەجین پەیوەندی نێوان محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیە و جۆ بایدن سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا لە کابینەی نوێدا بەرەو ئاقارێکی باش نەبات، بەوپێیەی پێشتر دۆناڵد ترەمپ لەگەڵ سعودیە نزیک بوو بەڵام جۆ بایدن لەگەڵ سعودییەکان و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لەو وڵاتە نێوانی باش نییە. مانگی تشرینی دووەمی رابردوو رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ئیدانەی گواستنەوەی دۆسیەکەی لەجینی کرد بۆ دادگای تاوانە تایبەتەکان، ئەوەشی بە "دڕندەیی و دووڕوویی" دەسەڵاتدارانی سعودیە ناوبرد. چاوەڕوانیش دەکرێت بەهۆی فشارە نێودەوڵەتیەکان بەتایبەت ئەمریکا و ئەوروپا، ئەنجومەنی مافی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتووەکان کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە دۆسیەی مافی مرۆڤ و تیایدا دۆسیەی لەجین هەزلول لە جنێف رێکبخات. لەجین کێیە؟ لەجین لە خێزانێکی مامناوەند لە ناوچەی قەسیم لە سعودیە لەدایکبووە، کە ناوچەیەکن لەرووی کۆمەڵایەتییەوە پارێزکارن، بەڵام خێزانەکەی ئەو زیاتر کراوە بوون بەوهۆیەشەوە بەشێکی زۆری منداڵی لەجین لە فەڕەنسا بووە، باوکیشی ئەفسەر بووە لە هێزی دەریاوانی سعودیە و پشتیوانی کردووە لەوەی کە کچەکەی داکۆکیکاری مافەکانی ژنان بێت لە سعودیە، بەتایبەت مافی لێخوڕینی ئۆتۆمبێل و ئەوکاتەشی لەجین ئۆتۆمبێلی لێخوڕی باوکی خۆی گرتە ڤیدیۆییەکەی تۆمارکردووە
هاوڵاتى باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا رایگەیاند ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ٣٠ زرێپۆشی پێشکەش بە سوپای عێراق کردووە بە ئامانجی پاراستنی ئاسایشی ناوچەی سەوز ناوەڕاستی بەغدا، بەکاردەھێنێت. باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا لە ھەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی فەیسبووک ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه، 30 کانونى یه‌که‌مى2020 بڵاویکردەوە کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، پابەندە بە یارمەتیدانی سوپای عێراق لە پاراستنی ئاسایشی بەغدا و بۆ ئەو مەبەستەیش رۆژی دووشەممەی رابردوو، ٣٠ زرێپۆشی پێشکەش بە سوپای عێراق کردووە. ئاماژەی بەوەیشداوە کە سوپای عێراق ئەو زرێپۆشانە لە دەروییەکانیاندا بە ئامانجی پاراستنی ئاسایشی ناوچەی سەوز ناوەڕاستی بەغدا، بەکاردەھێنێت. باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا باسی لەوەشکردووە، ئەو یارمەتییە بەشێکە لەو پلانە گەورەییەی کە نووسینگەی ھاوکاریی ئەمنی سەر بە سوپای ئەمریکا بۆ پاڵپشتیکردن لە فیرقەی کۆماندۆ بۆ پاراستنی ناوەندی شاری بەغدا دایناوە و جەختیکردووەتەوە لەسەر ئەوەی کە پێکەوە کاردەکەن لە پێناو دەستەبەرکردنی سەقامگیری و ئاسایش بۆ گەلی عێراق. پێشكه‌شكردنی ئه‌و هاوكارییانه له كاتێكدایه، كه له‌گه‌ڵ نزیكبوونه‌وه‌ی یه‌كه‌م ساڵیادی كوژرانی قاسم سوله‌یمانی و ئه‌بومه‌هدی موهه‌ندیس، هۆشداری ده‌درێت و به‌رپرسانى ئێران بانگه‌شه‌ى تۆڵه‌کردنه‌وه ده‌که‌ن.
هاوڵاتى حکومەتی عێراق دەروازەی سەیران بەنی لەنێوان قەزای پێنجوێن و شاری بانەی بەفەرمی ناساند و ئەو دەروازانەش هاوکار دەبێت بۆ ئەوەی خەڵكی بانە و مەریوان کەرەستە خۆماڵییەکان و پێداوسییەکانی ناو ماڵ هەناردەی عێراق بکەن که ئه‌مه‌ش ده‌بێته زیادبونى قه‌باره‌ى هه‌نارده و هاورده له‌نێوان ئێران و عێراقدا. بەهمەن مورادینا، پارێزگاری پارێزگای کوردستان کەدەکەوێتە رۆژئاوای ئێران لەکۆبوونەوەیەدا لەگەڵ ئەنجومەنی پلاندانانی پارێزگاکەیدا ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه، 30 کانونى یه‌که‌مى2020 رایگەیاند " حکومەتی عێراق دەروازەی سەیران بەن-ی بەفەرمی ناساند، ئەو هەنگاوە بۆ ئێمە زۆر گرنگە کەکاریگەری بەرچاوی لەسەر جوڵەی بازرگانی پارێزگاکەمان بەگشتی و شاری بانە بەتایبەتی دەبێت". ئاماژەی بەوەشکرد، لەهەفتەی داهاتووەوە هەردو دەروازەی "مله خورد سروئاباد" و"خانم شيخان"ـیش لە شاری مەریوان دەکرێنەوە، کردنەوەی ئەو دەروازانەش هاوکار دەبێت بۆ ئەوەی خەڵكی بانە و مەریوان کەرەستە خۆماڵییەکان و پێداوسییەکانی ناو ماڵ هەناردەی عێراق بکەن و لەورێگەیەوەش داهاتێک بۆ خۆیان دەسبەردەکەن. سەیران بەن یەكێكە لەمەرزە نیمچە فەرمییەكانی سنوری شارۆكەی پێنجوێنی سەر بە پارێزگای سلێمانی، دەروازەکە نزیكە 40 كیلۆمەتر لە پێنجوێنەوە دوورە و هەرێمی كوردستان بە شاری بانەی رۆژهەڵاتی كوردستان دەبەستێتەوە، ڕۆژانە كەلوپەلی خۆراك و بیناسازی و كارەبایی و خواردەمەنی لێ هاوردە و هەناردە دەكرێت.
هاوڵاتى کەمێک پێش ئێستا فڕۆکە جەنگیەکانی سوپای تورکیا چیای گارەیان لە سنووری قەزای ئامێدی سەر بە پارێزگای دھۆک بۆردومانکرد. ماوه‌ی 15 خولەکە فڕۆکە جەنگییەکانی سوپای تورکیا بەسەر چیای گارە دەسوڕێنەوە و دوو جار بۆدومانی گارەیانکردووە و بۆردومانی ئەو ناوچەیە بەردەوامە. ھاوکات دوێنێ چیای شیرین لە سنوری دەڤەری بارزان لەلایەن فڕۆکە جەنگیەکانی سوپای تورکیا بۆردومانکرا کە بۆ جاری یەکەمە ئەو دەڤەرە لەلایەن سوپای تورکیاوە بۆردومان دەکرێت. له‌ناوه‌ڕاستی مانگی (حوزه‌یران/6)ی ئه‌مساڵه‌وه توركیا بە بیانووی بوونی هێزەكانی پەكەكە لەشكركێشییەكی بەرفراوانی لە سنووری هەردوو پارێزگای هەولێر و دهۆك دەستپێكردووە و بە پێی ئەو زانیارییانەی توركیا بە فەرمی بڵاویكردوونەتەوە، تا ئێستا ژمارەی بنكە سەربازییەكانی لە هەرێمی كوردستاندا گەیاندووەتە 37 بنكە و بەردەوامیش ناوچە سنوورییەكان بۆردومان دەكات.
هاوڵاتى ئەندامێکی هاوپەیمانی ده‌وڵه‌تی یاسا لە پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، راده‌ستنه‌كردنی هه‌مو سه‌رچاوه‌كانی داهاتی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به حكومه‌تی فیدراڵ، ڕێگر ده‌بێت له‌وه‌ی له ماوه‌ی ساڵی 2021دا پاره وه‌ربگرێت، به‌رپرسیارێتی ئه‌وه‌ش له‌ئه‌ستۆی هه‌رێمی كوردستان ده‌بێت. مه‌نسور بعێجی، ئەندامی هاوپەیمانی ده‌وڵه‌تی یاسا لە پەرلەمانی عێراق رایگه‌یاند، "سه‌ره‌ڕای سه‌ردانی شاندی كوردی بۆ بهغدا كه یه‌كه‌م و دوا شاندی شاند نییه كه دێت، به‌ڵام دانوستانه‌كان به‌رده‌وامن له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدڕاڵ، بەڵام حكومه‌تی كوردستان ئه‌گه‌ر داهاته‌كانی راده‌ست نه‌كات، ئه‌وا هیچ بڕه پاره‌یه‌ك وه‌رناگرێت له ساڵی 2021دا، له‌و روه‌شه‌وه حكومه‌تی هه‌رێم به‌باشی ئاگاداركراوه‌ته‌وه". ئاماژەی بەوەشکرد، "به‌هه‌مانشێوه‌ی یاسای كورتهێنانی دارایی، ئه‌گه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم داهاته‌كانی پێشوه‌خت راده‌ست نه‌كات، له‌ناو پرۆژه‌یاسای بودجه‌ی گشتی عێراقدا هیچ بڕه پاره‌یه‌ك وه‌رناگرێت". مه‌نسور بعێجی باسی لەوەشکرد، "ده‌بێت گه‌له‌كه‌مان له هه‌رێمی كوردستان یه‌ك راستی هه‌یه ده‌ركی پێبكه‌ن، ئه‌وه‌ی كه بوه هۆی كه‌مكردنه‌وه‌ی موچه‌كانیان حكومه‌ته‌كه‌یانه، كه پابه‌ند نابێت به‌یاسا و ده‌ستوره‌وه و داهاته‌كه‌ی ناگه‌یه‌نێته حكومه‌تی فیدڕاڵی، وه‌ك سه‌رجه‌م پارێزگاكانی دیكه، له‌گه‌ڵئه‌وه‌شدا حكومه‌تی هه‌رێم نه‌وت هه‌نارده ده‌كات و داهاتی ناوخۆیی و فڕۆكه‌خانه‌كان و گومرگه‌كان ده‌بات و نازانین بۆ كوێ ده‌چێت". ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ی هاوپەیمانی ده‌وڵه‌تی یاسا ئەوەشی خستەڕو، "هیچ رێكه‌وتنێكی فه‌رمی له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێم تا ئێستا به‌شێوه‌یه‌كی بونی نییه، شانده‌كه نه‌گه‌یشتونه‌ته رێككه‌وتنی كۆتایی له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدراڵ، چونكه حكومه‌تی هه‌رێم پابه‌ند نه‌بو به به‌ڵێنه‌كانی، بۆیه ئه‌و به‌رپرسیارێتی یاسایی و ده‌ستوریشیان ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆ". ئه‌مه‌ش له‌کاتێکدایه پرۆژه بدوجه‌ى ساڵى 2021ى عێراق نێردراوه‌ته په‌رله‌مان و وه‌فدى هه‌رێمیش بۆ رێککه‌وتن چه‌ندین جار چونه‌ته بهغدا و بێ هیچ رێککه‌وتنێک گه‌ڕاونه‌ته‌وه.
هاوڵاتى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاكسازی ژنان و منداڵانی سلێمانی، ئاماری سزادراوانی ساڵی 2020ی بڵاوكرده‌وه و رایگه‌یاند، 345 نه‌وجه‌وانی راگیراو و ئه‌مساڵ به‌راورد به‌ساڵی رابردو، ژماره‌ی سزادراوان كه‌میكردوه. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاكسازی ژنان و منداڵانی سلێمانی، ئه‌مڕۆ،چوار شه‌ممه، 30ى12ى 2020 ئاماری ساڵی 2020ی بڵاوكرده‌وه و رایگه‌یاند "345 (سێسه‌د و چل و پێنج) نه‌وجه‌وانی راگیراو و دانراو و سزادراوی ژنیان له ساڵی 2020دا بۆ ره‌وانه‌كراوه". له ئاماره‌که‌دا ئه‌وه‌ش خراوه‌ته روو له‌و رێژه‌یه‌ش 301 (سێسه‌د و یه‌ك كه‌سیان) له‌ره‌گه‌زی نێر بون، 44 (چل و چوار) كه‌سیشیان له‌ره‌گه‌زی مێ بون، به‌رێژه‌ی 74%ی سزادراوه‌كان به سزای سوك سزادراون و 26%شیان سزای قورسیان هه‌یه".
هاوڵاتى پزیشکێکی کوردی پسپۆری راوێژکاری نەخۆشیەکانی ھەناو له له‌نده‌ن ڕایگه‌یاند ھەمو لێکدانەوەکان بەو ئاڕاستەیەن، کە ئەو ژمارەیە زۆر بە خێرایی له زیادبوندایە، دەمەوێت ئەوە بڵێم کە ئەو شریتە نوێیەی ڤایرۆسەکە زۆر خێراتر دەگوازرێتەوە و بە رێژەیەکی زیاتر تووشی مندالان دەبێت. دکتۆر عارف گۆران پزیشکێکی کوردی پسپۆری راوێژکاری نەخۆشیەکانی ھەناو له له‌نده‌ن بڵاویکردۆته‌وه و باس له‌وه ده‌کات"ھەموو لێکدانەوەکان بەو ئاڕاستەیەن، کە ئەو ژمارەیە زۆر بە خێرایی له زیادبوندایە، دەمەوێت ئەوە بڵێم کە ئەو شریتە نوێیەی ڤایرۆسەکە زۆر خێراتر دەگوازرێتەوە و بە رێژەیەکی زیاتر تووشی مندالان دەبێت، چونکە جۆری یەکەمی ڤایرۆسەکە کەمتر لە منداڵان دەردەکەوێت، هاوکات ھیچ بەڵگەیەک له‌به‌رده‌ستدا نیە وانیشان بدات ڤایرۆسکە بە ھێزتر بوە. ئەوەشی خسته‌ڕو، کاتێک کە ژمارەی توشبوان زیاتر دەبێت ژماره‌ی ئەوانەی پێویستیان بە چارەسەری نەخۆشخانە ھەیە زیاتر دەکات، ئێستا لە ھەمو کاتێک زیاتر گرنگی ڤاکسین دەردەکەوێت، تا ئێستا زۆربه‌ی پسپۆرانی بواری ڤاکسین لەو باوەڕەدان، کە ڤاکسینەکان کاریگەریان لە سەر ئەو جۆرە نوێیەی ڤایرۆسەکە ھەیە، بەڵام ئەو پرۆسەیە پێویستی بە کاتە تاوه‌کو ژمارەیه‌کی بەرچاو لە خەڵک بە ڤاکسین ده‌کوترێت، بۆ ئەوەی لە رێژەی بڵاوبونەوە و توشبون بەو ڤایرۆسە کەم ببێته‌وه، بەوھیوایەن لە چەند مانگی داھاتودا ئەو ڤایرۆسە و رێژەی توشبون رو لە کەمی بکات. ڤایرۆسە نوێکە لە چەند وڵاتێکی ئەوروپا زۆر بەخێرایی بڵاوده‌بێته‌وه، بە تایبەتی لەندەن روبەڕوی دۆخێکی زۆرسه‌خت بوەتەوە، ئەوەی تا ئێستا ده‌رباره‌ی دەزانرێت، 80%ی زیاتری توشبوان، بە ھۆی ئەو جۆرە نوێیەی ڤایرۆسی کۆرۆناوه‌یه. دکتۆر عارف گۆران، پسپۆری راوێژکاری نەخۆشیەکانی ھەناو لە ئاگاداریەکدا بۆ کوردانی بریتانیا رایگەیاندوە، "لە ھەفتەی رابردو ژمارەیەکی زۆر لە کوردانی بریتانیا توشی ئه‌و په‌تایه بون و پەیوەندیم پێوەدەکەن و داوای ئامۆژگاری ده‌كه‌ن، لای کەس شاراوە نیە ئەو ڤایرۆسە لە چەند وڵاتێکی ئەوروپا زۆر بەخێرایی بڵاوده‌بێته‌وه، بە تایبەتی لەندەن روبەڕوی دۆخێکی زۆرسه‌خت بوەتەوە". دکتۆر عارف گۆران داوا لە کوردانی بریتانیا دەکات "تا بۆیان دەکرێت لە ماڵەوە دەرنەچن، لە ھەمان کات رۆژانە لانیکەم 10 کاتژمێر لە نەخۆشخانەم".
هاوڵاتى وەزیری وزەی ئێران رایگەیاند، لەگەڵ عێراق گەیشتوونەتە رێککەوتن پارەی کڕینی ڤاکسینی کۆرۆنای ئەوروپا دابین بکەین. رەزا ئەردەکانیان، وەزیری وزەی ئێران رایگەیاند: "لەگەڵ بەرپرسە باڵاکانی عێراق لە بەغدا گەیشتووینەتە رێککەوتن تاوەکو بتوانین سوود لە سەرچاوە دارایییەکانی ئێران لەو وڵاتە وەربگرین و پارەی کڕینی ڤاکسینی کۆرۆنای ئەوروپا دابین بکەین." وەزیری وزەی ئێران ئاماژەی بەوە دا، ئەو پارەی غاز و کارەبایە کە عێراق قەرزاری ئێرانە بۆ کڕینی ڤاکسینی دژە کۆرۆنای ئەوروپا بەکاردێت. ئەردەکانیان باسی لەوەش کرد کە ئێران خاوەنی سەرچاوەی داراییە لە دەرەوەی وڵات، لەوانەش لە عێراق و بە گوێرەی رێککەوتنەکەیان لەگەڵ ئەو وڵاتە ئەو سەرچاوە داراییانەی ئێران کە لە عێراقن بۆ ڤاکسینی کۆرۆنای ئەوروپا بەکاردەهێنرێن. وەزیری وزەی ئێران ئەوەی خستەڕوو، لەگەڵ ئەو هەموو سنووردارکردنانەدا کە هەن، وەزارەتی کارەبای عێراق سەرکەوتوو بووە بەشێك لە داواکارییەکانی کۆمپانیای نەتەوەیی گازی ئێران دابین بکات.
هاوڵاتى هێزه‌ئه‌منییه‌کانى عه‌ین عیسا 28 سیخوڕى ده‌وڵه‌تى تورکیان ده‌ستگیرکرد، که له کامپه‌کانى میتى تورکدا په‌روه‌رده‌ى تایبه‌تیان بینیوه. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 29ى کانونى یه‌که‌مى 2020، به پێى هه‌واڵێکى ئاژانسى هاوار، هێزه ئه‌منییه‌کانى هه‌سه‌ده له ناوچه‌ى عه‌ین عیساى سه‌ر به هه‌رێمى فورات، 28که‌سیان ده‌ستگیر کردووه، که یه‌کێکیان ژنه و کارى سیخوڕییان بۆ ده‌وڵه‌تى تورکیا کردووه. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌کراوه که‌ئه‌و گروپه دانیان به‌وه‌دا ناوه کاریان بۆ سوپاى تورکیا و میلیشیاکانى هاوپه‌یمانى ئه‌نقه‌ره له سه‌ر خاڵه سه‌ربازییه‌کان و ناوه‌نده‌کانى به‌ڕێوه‌بردن کردووه. هاوکات، به‌رپرسى تۆڕه سیخوڕییه‌که دانى به‌وه‌دا ناوه، که پێش ئه‌وه‌ى بێنه ناو خاکى باکورى سوریا له چه‌ندین کامپى تایبه‌تى میتى تورکدا په‌روه‌رده‌ى کارى سیخوڕییان بینیوه. ناوى ئه‌ندامانى گروپه‌که وه‌هایه: محمد جاسم حه‌سون(ئه‌بو ئه‌ساف)، ئه‌لموته‌سیم بیلا حه‌مید ئه‌له‌بیب، محمد جاسم یه‌حسا، ئه‌حمه‌د جاسم یه‌حیا، حه‌سه‌ن محمد ئیبو، سالح حه‌سه‌ن عه‌بدولا، ره‌شید حسێن شه‌ریف، نه‌دا مسته‌فا ئه‌لئیبۆ، ئیبراهیم ره‌مه‌زان خه‌له‌ف، عیماد حه‌سه‌ن عه‌لى که نازناوه‌که‌ى (شه‌نگالیه) و به ره‌چه‌له‌ک خه‌ڵکى عێراقه، عه‌بدولعه‌زیز زێد ئه‌لسالم که نازناوه‌که‌ى (دۆشکه‌یه)، عه‌بدول عه‌زیز عیسا جاسم، عه‌لى شێخ دعێبس، ئه‌حمه‌د عه‌لى ئه‌لخدر، مه‌نسور خه‌فان ناسراو به (ئه‌بو دێر)، ئیبراهیم محمد ئه‌لته‌لجى (شێف)، عه‌بدولموعمین لوێس موسا، زیاد محمد ئه‌لته‌لجی، عه‌لى حسێن ئه‌لجاسم، شه‌هود محمد ئه‌لئه‌موری، محمد ئه‌لعیدان ئه‌حوێدانی، عه‌بدلمه‌جید محمد شهاب، عه‌بدولا سلێمان سلێمان، حسێن محمد ره‌شید، عه‌بدولره‌زاق عه‌لى حه‌مان، خدر نوردین سادق، عیسا عه‌بدو عیسا و خه‌لیل زاهر محمد عه‌لی.
.jpeg)
هاوڵاتى ریفراندۆم یان راپرسی کە بەواتای بەشداریی خەڵک بۆ یەکلاکردنەوەی پرسێکی چارەنووسساز دێت، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ (508) ساڵ پێش میلادو سەردەمی سەرهەڵدانی دیموکراسیی لەیۆنان، ئەمڕۆ بووەتە چەکێکی کاریگەر بۆ فراوانکردنی دەسەڵاتی حزب و لایەن و بەرپرسان و ئەمەش وایکردووە ئێران لەسەردەمی دەسەڵاتداریی پاشایەتی و کۆماری ئیسلامیی خۆیدا چەندجارێک سوود لەڕیفراندۆم وەربگرێت و لەدوایین داواکاریشدا حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئێران بۆ دەستنیشانکردنی ئەرکی روون و ئاشکرای کاری حکومەت و پەرلەمان جارێکی دیکە داوای بەڕێوەچوونی ریفراندۆمی لەوڵاتەکەی کرد کەکاردانەوەی توندی باڵی محافزکاری لەو وڵاتە لێکەوتەوەو ئەمەیان بەگەمەیەکی رۆحانی بۆ پەردەپۆشکردنی حەوت ساڵی کەموکوڕیی و ناکارامەیی لەئەرکی سەرۆکی حکومەت لەقەڵەمداو بەدوایین کارتی سووتاوی سەرۆک کۆماری ئێران وەسفیان کرد، کە لەڕاستیشدا بەپێی دەستوری ئەو وڵاتە ئەنجامدانی راپرسیی زۆر قورسەو قفڵی لێدراوەو بە تابۆ ناودەهێنرێت و شارەزایانی مێژووی ئێران پێیانوایە ریفراندۆم سەری سەرۆکی حکومەت دەخوات. مێژووی ریفراندۆم و راپرسی لەئێران یەکەم (راپرسیی موسەددیق) لەدەستوری سەردەمی پاشایەتی لەئێران ئاماژە بەڕیفراندۆم نەکراوە، بەڵام لەو سەردەمەدا حکومەتی کاتیی محەمەد موسەددیق، سەرۆک وەزیرانی ئێران خولی (17)یەمی ئەنجومەنی شورای نیشتیمانی (پەرلەمان)ی لەساڵی (1953)هەڵوەشاندەوە، بەڵام دوای ریفراندۆم، محەمەد رەزا پەهلەوی پاشای ئەوکاتی ئێران کودەتایەکی لەدژی موسەددیق بەڕێوەبردو کۆتایی بەحکومەتی موسەددیق هێنا. دوەم (راپرسیی شۆڕشی سپی) محەمەد رەزا پەهلەوی لەساڵی (1962) بۆ ئەوەی بتوانێت دەسەڵاتەکانی پاشایەتیی لەئێران بەرفراوان بکات لەدووتوێی شەش دەسەڵاتی پاشایەتیدا ریفراندۆمی لەوڵاتەکەی راگەیاند، کە بەشۆڕشی سپی ناوی دەهێنرا، بەڵام ئەم کارەی پەهلەوی بەهۆی دژایەتیی زانا ئاینییەکانی ئەو سەردەمەوەو بەتایبەت روحەڵڵا خەومەینی، ناکۆکیی زۆری لێکەوتەوەو بایکۆت کرا. سێیەم (راپرسیی تەختی پاشەیەتی بۆ کۆماری ئیسلامی) دوای راپەڕینی گەلانی ئێران لەساڵی (1979)و کۆتایی سیستمی پاشایەتیی لەو وڵاتەو هاتنەسەرکاری دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی لەئێران لەڕێکەوتی (30 و 31)ی ئازاری هەمان ساڵدا ریفراندۆم بەڕێوەچوو، کەدواتر راگەیەنرا (92%)ی خەڵکی ئێران بەدەنگی بەڵێ دەنگیان بە سیستمی کۆماری ئیسلامی داوە لەوڵاتەکەیان. چوارەم (گۆڕینی دەستوری پاشایەتی بۆ کۆماریی) دوای ریفراندۆم بۆ حوکمڕانیی کۆماری ئیسلامی لەئێران، رەشنوسی نوێی دەستوری ئێران بەفەرمانی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەرو یەکەم رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران ئامادە کراو لیژنەیەک بۆ پێداچوونەوەو نووسینەوەی دەستنیشانکران و دوای سێ مانگ لەپێداچوونەوە لەساڵی(1980) خرایە راپرسییەوەو راگەیەنرا کە دەستوری نوێ دەنگی زۆرینەی خەڵکی ئێرانی بەدەستهێناوەو پەسندکراوە. پێنجەم (راپرسی لەسەر دەستوری کۆماری ئیسلامی) سالی (1989) بەفەرمانی خومەینی لیژنەیەک بۆ پێداچوونەوەی سەرلەنوێی دەستوری کۆماری ئیسلامی ئێران پێکهێنرا، بەڵام مەرگی خومەینی بووە هۆی دواکەوتنی راپرسیی لەسەر دەستور، دواتر بەڕەچاوکردنی تێبینییەکانی خومەینی، پۆستی سەرۆک وەزیران و ئەنجومەنی باڵای دادوەریی بەڕەسمی لەدەستوردا لابراو دەسەڵاتەکانی رێبەری کۆماری ئیسلامی بەرفراوانتر کران و چاودێریی هەموو سەرۆکایەتییەکانی (حکومەت، پەرلەمان، دادوەریی)، دەستنیشانکردن یان لابردنی فەرماندە سەربازییەکان و تەنانەت دوورخستنەوەی سەرۆک کۆمار کەوتە ژێردەستی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران و لە رێکەوتی (28)ی تەمموزی (1989) گۆڕانکارییەکان لەدەستوردا لەگەڵ هەڵبژادنەکانی خولی پێنجەمی سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە خرایە راپرسی و دەنگدانەوەو عەلی ئەکبەر هاشمی رەفسنجانی بوو بەسەرۆک کۆمارو دەستوری نوێ پەسند کرا. ریفراندۆم بنبەستی کۆماری ئیسلامی لەچوار یاسای (6،59،99،110)ی دەستوری ئێراندا ئاماژەی راستەوخۆ بەچۆنیەتی بەڕێوەچوونی ریفراندۆم لەئێران کراوەو تائێستا هیچ لەو چوار یاسایە بۆ ریفراندۆم جێبەجێ نەکراوە. دوای مەرگی خومەینی (72%)ی ئەنجومەنی دەستەبژێری ئێران (نوخبەگان) دەنگی بە عەلی خامنەیی دا بۆ ئەوەی ببێتە جێگرەوەی خومەینی، لەکاتێکدا بەپێی دەستوری رابردووی کۆماری ئیسلامی، خامنەیی مەرجی (مەرجەعیەت)بوونی بۆ بەدەستەوەگرتنی ئەو پۆستە نەبووە، بەڵام دواتر ئەو مەرجە لەدەستوری نوێدا لابراو دوای راپرسی لەسەر دەستوری نوێ جارێکی دیکە لەئەنجومەنی دەستەبژێرانی ئێران دەنگدان بۆ خامنەیی کرایەوە، کە ئەمجارەیان لەکۆی (64) ئەندامی ئەنجومەنەکە (60) کەسیان دەنگیان بەخامنەیی داو ریفراندۆم بووە مایەی خێرو بەهێزبوونی پێگەی سیاسی و دەسەڵاتی ئەو لەئێراندا. بەپێی بڕگەی (177)ی ئەو دەستورەی کەخامنەیی یەکێک لەئەندامانی سەرەکیی لیژنەی پێداچوونەوەی بوو لەڕاپرسیدا دەنگی هێنایەوە، بەهیچ جۆرێک گۆڕانکاریی لەسیستمی کۆماری ئیسلامی ئێران و (ویلایەتی فەقێ) و ئیمامی گشتیی کەخامنەییە راپرسیی لەسەر ناکرێت. هەر لەهەمان بڕگەداو لەبەشی کۆتاییدا ئاماژە بەوە کراوە سیستمی کۆماریی لەئێران بەپشتبەستن و لەسەر بنەمای دەنگی خەڵک، دین و ئایین تێیدا گۆڕانکاریی بەسەردا نایەت، واتە سیستمی کۆماری ئیسلامیی بەهیچ جۆرێک گۆڕانکاریی بەسەردا نایەت و نابێت بخرێتە دەنگدان یان راپرسییەوە. لەلایەکی دیکەوە ماددەی (59) لەدەستوری کۆماری ئیسلامی ئێراندا رێگەی بەوەداوە کە راپرسی و ریفراندۆم لەسەر یەکلاکردنەوەی پرسی (سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوریی) داوە، لەکاتێکدا لەساڵی (1989) تائێستا دەیان داواکاریی بۆ راپرسی خراوەتە بەردەمی بەرپرسانی ئەو وڵاتە، بەڵام رەتکراوەتەوەو حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئێران کە پسپۆریی لەدەستوردا هەیە، لەساڵی (2015) تائێستا داوای ریفراندۆم و راپرسیی لەسەر چەند پرسێک دەکات، بەڵام رەتکراوەتەوەو هێرشی توند کراوەتەسەری، بۆیە بەبڕوای شارەزایان ریفراندۆم لەئێران تابۆیەو قفڵی لێدراوەو دەستبردن بۆی مەترسیدارە . سەرۆکەکان لەئێران داوای ریفراندۆم دەکەن مەحمود ئەحمەدی نەژاد، سەرۆک کۆماری پێشووتری ئێران لەساڵی (2010) لەبەرنامەیەکی راستەوخۆی تەلەفیزیۆنی داوای کرد بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان حکومەت و پەرلەمان سەبارەت بەبودجەی ساڵی (2011) ریفراندۆم لەوڵاتەکەی بەڕێوەبچێت، کەپەرلەمانی ئەوکات زۆرینەی لەدەستی ریفۆرمخوازاندا بوو رایانگەیاند؛ حکومەت ناچارە بەجێبەجێکردنی یاسای پەسندکراوی پەرلەمان و پێویستی بە ریفراندۆم و راپرسیی نییەو لەلایەکی دیکەوە عەلی خامنەیی بووە نێوەندگیر لەنێوان حکومەت و پەرلەمان بۆ ئەوەی راپرسیی نەبێتە چەکێک بۆ یەکلاکردنەوەی دەسەڵاتی ئەو دو دەزگا سەرەکییەی کۆماری ئیسلامی ئێران. حەسەن رۆحانی کەخاوەنی بڕوانامەی دکتۆرا لەیاسای بنەڕەتی (دەستور)ە، رەخنەی لەدەستوری وڵاتەکەی گرتووەو رایگەیاندووە زۆر ئاساییە چەند ساڵ جارێک راپرسی و ریفراندۆم لەسەر پرسە گرنگەکانی وڵاتەکە بەڕێوەبچێت و دەبێتە هۆی بەهێزبوونی دەستورو ئاسانکاریی لەشێوازی بەڕێوەبردنی وڵاتدا، بەڵام (30) ساڵە ریفراندۆم لەئێراندا نەکراوە. رۆحانی لە کۆبوونەوەی سێ سەرۆکایەتییەکەی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند: (30) ساڵە هیچ گۆڕانکارییەک لە(دەستور)ی ئێراندا نەکراوە، لەو ماوەیەدا هیچ ریفراندۆمێک رووی نەداوە لەکاتێکدا بەپێی هەندێک ماددەو بڕگەی یاسایی ناو دەستور، ناکۆکیی دەزگاو دامەزراوە سەرەکییەکانی وەک حکومەت و پەرلەمانی ئێران سەبارەت بەپرسی کۆمەڵایەتی و سیاسی و فەرهەنگی و ئابوریی دەبێت بە ریفراندۆم و راپرسیی یەکلایی بکرێتەوە، ئەم دواکارییەی رۆحانی دووەم داواکاریی ئەنجامدانی ریفراندۆمە لەوڵاتەکەی. ئەم وتانەی رۆحانی کاردانەوەی توندی زۆربەی کەسایەتیی و بەرپرسانی سەر بەباڵی محافزکارانی کۆماری ئیسلامی ئێرانی لێکەوتەوەو موحسین رەزایی، سەرۆکی ئەنجومەنی دەستنیشانکردنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لەکاردانەوەی داواکارییەکەی رۆحانی بۆ ریفراندۆم رایگەیاند؛ باسکردنی ریفراندۆم ئەدرەسێکی ناڕاستەو جۆرێکە لەلادان، ئەو وتی: لەدەستدانی هەلەکان وهەڵسوکەوتەکانی هەشت ساڵ سەرۆک کۆماریی بەڕیفراندۆم قەرەبوو ناکرێتەوە. بەبڕوای شارەزایانی سیاسیی لەئێران زۆربەی ئەو داواکاریانەی کە بۆ ریفراندۆم کراوە بۆ مەبەستی چارەسەری کێشە و ناکۆکییەکانی حکومەت و پەرلەمان بووە و داوای ریفراندۆم بۆ گۆڕینی سیستمی حوکمڕانیی یان بابەتێکی چارەنووسساز لە ئێران نەکراوە هەندێک سەرچاوەی نزیک لە حەسەن رۆحانی ئاشکرایان کردووە کە ئەو حەوت ساڵە پێشنیاری ریفراندۆم و راپرسیی لەدەستوری ئێراندا کردووە و داواکارییەکەی لەبەرچاو نەگیراوە، بەڵام ناکۆکییەکانی ئەم دواییانەی پەرلەمانی ئێران و حکومەت سەبارەت بە بودجە و یاسای هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماری لەئێران وایکردووە رۆحانی پیداگریی لەئەنجامدانی ریفراندۆم بکات. رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) کە زمانحاڵی سەرۆک کۆمارەو نزیکە لە ریفرۆرمخوزانەوە بەناونیشانی (پەرلەمان سەرۆک کۆماری تەشریفاتیی دەوێت) نووسیویەتی: هەوڵ و پلانەکانی ئەم ماوەیەی پەرلەمانی ئێران بۆ گۆڕانکاریی لەیاسای هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی وڵاتەکە زەنگێکی مەترسیدارە بۆ داهاتوو، چونکە تەمەنی کاندیدی سەرۆک کۆمار لە (45) ساڵەوە بۆ (40) ساڵ کەم کراوەتەوەو فەرماندە سەربازییەکانیش تا شەش مانگ دوای خۆ کاندیدکردنیان، پێویستیان بەدەستلەکارکێشانەوە لەپۆستەکەیان نییە و هاوکات عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران دەتوانێت بە نامەو فەرمان کاندید بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار دەستنیشان بکات کە هەموو ئەم گۆڕانکارییانە پێچەوانەی یاساکانی رابردووەو پێدەچێت پەرلەمان مەبەستی لەم کارەی سەپاندنی سیستمی حوکمڕانیی پەرلەمانی بەسەر وڵاتەکەدا بێت، چونکە بەو رێوشوێنە نوێیانە بازنەی خۆپاڵاوتنی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار لەئێران بچووکتر کردووەتەوە. ریفراندۆم مۆتەکەی محافزکاران بەبڕوای شارەزایانی سیاسیی لەئێران زۆربەی ئەو داواکاریانەی کە بۆ ریفراندۆم کراوە بۆ مەبەستی چارەسەری کێشە و ناکۆکییەکانی حکومەت و پەرلەمان بووە و داوای ریفراندۆم بۆ گۆڕینی سیستمی حوکمڕانیی یان بابەتێکی چارەنووسساز لە ئێران نەکراوە، بەڵام بەهەموو ئەمانەشەوە هەر کاتێک باسی ریفراندۆم دەکرێت بەرپرسان و دەسەڵاتدارانی سەر بەباڵی محافزکار کاردانەوەی توندیان دەبێت و وەک مۆتەکەیەک بۆ دەسەڵاتەکانیان لێی دەڕوانن. رۆژنامەی (شەرق) نیمچە ئەهلی و نزیک لەڕیفۆرمخوازان؛ بەناونیشانی (بۆچی محافزکاران بەناوی ریفراندوم روویان ترش دەکەن؟) نووسیویەتی: هەر کاتێک باسی ریفراندۆم دەکرێت لەئێران، محافزکاران هەڵوێستی توند لەدژی ئەو پڕۆسەیە دەردەبڕن و دەڵێن کێشەی خەڵک بژێوییە نەوەک ریفراندۆم.. لەدوایین پێشهاتیشتدا کە حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئێران باسی ریفراندۆمی سەبارەت بەدەسەڵاتەکانی سەرۆک کۆمار لەوڵاتەکەی کرد، زۆربەی رۆژنامە و میدیاکانی سەر بەمحافزکاران رەخنەیان لێگرت و هاوکات بەشێک لە ئەندامانی ئەنجومەنی چاودێریی کۆماری ئیسلامی ئێران بەتوندی رەخنەیان لەپرسی ریفراندۆم گرت و دژی وەستانەوە، لە کاتێکدا بەپێی دەستوری ئێران، ئەنجومەنی چاودێریی بۆی نییە دەستوەردان لەپرسی ریفراندۆم یان راپرسیی لەوڵاتەکەدا بکات و تەنها ئەرکی چاودێریی پڕۆسەکەیە و لەلایەکی دیکەشەوە موحسین رەزایی، سەرۆکی ئەنجومەنی دەستنیشانکردنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی رەخنەی لەشێوازی ماوەی سەرۆک کۆماریی حەسەن رۆحانی گرت بەهۆی وروژاندنی پرسی ریفراندۆم، ئەوەی جێگەی سەرنجە سەرجەم رەخنەگرانی پرسی ریفراندۆم لە ئێران سەر بەمحافزکارانن و بەبیستنی ناوی ریفراندوم کاردانەوەی توندیان هەیە. هەر لەدرێژەی کاردانەوەی بەداوای رۆحانی بۆ ریفراندۆم، ژمارەیەک حزبی سەر بەمحافزکاران لەچەند راگەیەنراوێکدا داوایان کردووە بەهۆی خراپیی بەڕێوەبردنی ئەرک و کارەکانی لەپۆستی سەرۆک کۆماریدا، حەسەن رۆحانی بە مەبەستی لێپێچینەوە بانگهێشتی پەرلەمان بکرێت و ناچار بکرێت دەست لەکاربکێشێتەوە، چونکە بەوتەی ئەوان رۆحانی هۆکاری سەرەکیی قەیرانە دارییەکان و بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بووە لە چوار هەزارو (200) تمەنەوە بۆ (35) هەزار تمەن، راگەیەنراوەکانی ئەو حزبانە لە کاتێکدایە کەتەمەنی کابینەکەی رۆحانی ماوەی پێنج مانگی ماوە. ریفراندۆم سەری رۆحانی دەخوات! شارەزایانی سیاسەت و مێژوو لەئێران داواکارییەکەی رۆحانی بۆ ریفراندۆم بەهاوشێوەی ریفراندۆمی موسەددیق بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی خولی (17)یەمی سەردەمی محەمەد رەزا پەهلەوی لەقەڵەم دەدەن و دەڵێن ئەو کارەی موسەددیق لەساڵی (1953) بووە هۆی ئەوەی محەمەد رەزا پەهلەوی کودەتا لەحکومەتەکەی موسەددیق بکات و هەڵیبوەشێنێتەوە، بۆیە دوور نییە ئەم داواکارییەی رۆحانی بۆ ریفراندۆم ئەویش تووشی هەمان چارەنووسی موسەددیق بکات و سەری سەرۆک کۆماری بخوات!.
.jfif)
