عەمار عزیز-دهۆک دوای سێ رۆژ بە رۆژوو بوون ئەمڕۆ 17ی کانوونی یەکەم جەژنی رۆژی گرتنی ئێزدییەکان بوو. سەباح سەمیر، بەرپرسی راگەیاندنی نوسینگەی بابە شێخ بە هاوڵاتی وت :" ئەم جەژنە تایبەتمەندییەکی زۆر گرنگی لەناو ئێزدییەکاندا هەیە ئەویش دوای به رۆژوو بوونی ئێزدییەکان بە سێ رۆژ ، رۆژی چوارەم کە دەکاتە رۆژی هەینی دەکرێتە جەژن". بەرپرسی ڕاگەیاندنی نوسینگەی بابەشێخ وتیشی:" لەم ڕۆژەدا قوربانی دەکەین لەگەڵ ڕازاندنەوەی سفرە بە کۆمەڵێک شرینی و دەچینە ماڵی یەکتر بۆ پیرۆزکردنی جەژن لەیەکتر، زۆرێک لە ئێزدییەکان سەردانی شوێنی مانەوەی بابەشێخ دەکەن هەروەها میری ئێزدییان و جەژن لێیان پیرۆزدەکەن".
هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی گشتی كەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی كوردستان كەشوهەوای ئەمڕۆ و سبەینێی بڵاوكردەوە. بەپێی پێشبینییەكان ئەمڕۆ هەینی 17-12-2021، ئاسمان هەوری باراناوی دەبێت بە درێژایی کاتەکان و لە کاتەکانی دوانیوەڕۆدا بروسکە و لێزمەباران زۆربەی ناوچەکان دەگرێتەوە. هەروەها سبەینێ شەممە 18-12-2021، ئاسمان هەور دەبێت لەگەڵ نمە باران لە ناوچە جیاوازەکاندا لە کاتەکانی نیوەڕۆ کاریگەرییەکەی زیاتر دەبێت و لێزمە باران دەبارێت و زۆربەی ناوچەکان دەگرێتەوە و ئەگەری بەفربارینیش هەیە لە ناوچە شاخاوییەکان.
هاوڵاتی بافڵ تاڵه‌بانی، هاوسه‌رۆكی یه‌كێتی له په‌یامێكدا بۆ كه‌سوكاری قوربانیانی لافاوه‌كه‌ی به‌ره‌به‌یانی ئه‌مڕۆی و هه‌ولێر و زیانلێكه‌وتوانی ئه‌و لافاوه، جه‌ختی كرده‌وه كه وه‌ك یه‌كێتی ئاماده‌ن به‌هانای لێقه‌وماوان و زیانێكه‌وتوانه‌وه بچن و ده‌ڵێت "خزمه‌تكردنی هه‌ولێر و هه‌ولێرییه‌كان به ئه‌ركی خۆمان ده‌زانین". بافڵ تاڵه‌بانی ئه‌مڕۆ هه‌ینی 17ی كانونی یه‌كه‌م په‌یامێكی بڵاوكرده‌وه و پرسە و سەرەخۆشی و ھاوخەمی خۆی ئاڕاستەی ها كه‌سوكاری قوربانیانی هه‌ولێر كرد كە بەھۆی کاریگەری کەشوھەوا و باران و لافاو گیانیان لەدەستدا، ده‌شڵێت "لەخوای گەورە داواکارین لە بەھەشتی بەرین جێیان بکاتەوە و دڵئارامیش بە ھەموولایەک ببەخشێت." هاوسه‌رۆكی یه‌كێتی رایگه‌یاندوه كه غەمبارن به‌وه‌ی ئەم کارەساتە سروشتییە زیانێکی زۆری مادی بە ماڵ و موڵکی خەڵک گه‌یاندوه و ده‌ڵێت " وەک یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان ئامادەی ھەموو ھاوکاری و پشتیوانییەکین بۆ بەھاناوەچوون و بەدەنگەوەھاتنی لێقەوماوان و ئەوانەی زیانیان بەرکەوتووە." له كۆتایی په‌یامه‌كه‌شیدا بافڵ تاڵه‌بانی ده‌ڵێت "خزمەتکردنی ھەولێر و ھەولێرییەکان بەئەرکی خۆمان دەزانین و ھاوسۆزین لەگەڵ کەسوکارەکانمان لەم رۆژەدا، بەوھیوایەی ھەموولایەک پارێزراوبن و دووربن لە ناخۆشی."
سەرۆکی هەرێمی کوردستان داوا دەکات، "لايه‌نه په‌يوه‌ندار و ده‌زگا حكومييه‌كان، خێرا و به پله‌ى يه‌كه‌م كار بۆ رزگاركردنى گيانى هاووڵاتييان بكه‌ن و هه‌رچى پێويسته بكرێت بۆ ئه‌وه‌ى له زووترين كاتدا به هاناى لێقه‌وماوانه‌وه بچن و هاوكارييان بكرێت". شەوی رابردوو بەهۆی زۆریی بارانبارینەوە لە بەشێک لە گەڕەک و ناحیەکانی سەر بە پارێزگای هەولێر لافاو دروستبوو، بە گوتەی ئومێد خۆشناو، پارێزگاری هەولێر تاوەکو کاتژمێر 08:00ـی بەیانی ئەمڕۆ حەوت کەس بەهۆی لافاو و کەسێكیش بەهۆی هەورە برووسکەوە گیانیان لەدەستداوە. ئەمڕۆ هەینی 17-12-2021 نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا له‌گه‌ڵ ئومێد خۆشناو به‌دواداچوونى بۆ دۆخى ئه‌و شوێنانه‌ى سه‌ر به پارێزگاکە كرد کە تووشی لافاو بوون. بەپێی راگەیێندراوی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، "نێچیرڤان بارزانی وێڕاى ده‌ربڕينى هاوخه‌مى و پرسه و سه‌ره‌خۆشى بۆ خانه‌واده‌ى قوربانييان، جه‌ختى له‌وه كرده‌وه كه لايه‌نه په‌يوه‌ندار و ده‌زگا حكومييه‌كان، خێرا و به پله‌ى يه‌كه‌م كار بۆ رزگاركردنى گيانى هاووڵاتييان بكه‌ن". هەر بەپێی راگەیێندراوەکە، لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەدا پارێزگارى هه‌ولێر دۆخى شوێنه زيانبه‌ركه‌وتووه‌كانى روونكردووەتەوە و باسى له پرۆسه‌ى فرياكه‌وتن و رزگاركردن و كارى تيمه فرياگوزارييه‌كانی بۆ سەرۆکی هەرێمی کوردستان كردووە، هه‌روه‌ها دووپاتیشی كردووەتەوە كه داموده‌زگا و لايه‌نه په‌يوه‌نداره‌كان له كاردان و به‌رده‌وام به‌دواداچوون بۆ پێشهاته‌كان ده‌كه‌ن و كارى پێويست ئه‌نجام ده‌ده‌ن.
هاوڵاتی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاتوچۆی سلێمانی شۆفێران‌و هاوڵاتیانی پارێزگای سلێمانى ئاگادار دەکاتەوە کە به‌گوێره‌ی پێشبینیه‌كانی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی کەشناسی‌و بومەلەرزەزانیی هەرێمی كوردستان، ئه‌مڕۆ هه‌ینی‌و سبه‌ینێ شه‌ممه‌ش هه‌رێمی كوردستان كه‌وتۆته ژێر نزمه پاڵه‌په‌ستۆیه‌ك‌و دەڵێت:"دەبێت شۆفێران زۆر بە وریاییەوە شۆفێری بکەن".هاوکات پارێزگاری هەولێریش هۆشداری دەداتە شۆفێران و هاوڵاتیان و دەشڵێت:" زۆر پێویست نەبێت ڕێگاکان بەکارمەهێنن". له‌و ڕوه‌وه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاتوچۆی سلێمانی سه‌رباری ئه‌وه‌ی دڵنیایی ده‌دات كه له‌هه‌ر شه‌قام‌و ڕێگه‌وبانێك گرفتێك دروستبێت ئه‌وا له‌ترافیك ئێف ئێمه‌وه زانیاریی به‌شۆفێران ده‌دات‌و ئاگاداریان ده‌كاته‌وه، هاوكات داواشده‌كات، پابه‌ندی خێراییه‌كانیان بن‌و سه‌رپێچی نه‌كه‌ن له‌م كه‌شوهه‌وا باراناویه‌دا بۆ ئه‌وه‌ی گیانی هه‌موان سه‌لامه‌ت‌و پارێزراوبێت. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاتوچۆی سلێمانی داوا له‌هاوڵاتیانیش ده‌كات، له‌هه‌ر شه‌قام‌و ڕێگه‌وبانێك گرفتێك بۆ هاتوچۆ دروستبوو، ئه‌وا به‌په‌له په‌یوه‌ندیی بكه‌ن به‌كۆنترۆڵی هاتوچۆی سلێمانی له‌ڕێگه‌ی ژماره 188 بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رچی زوه چاره‌سه‌ربكرێت. هاوکات درەنگانێکی ئەمشەو لە ئەنجامی یەکگرتنی دوو نزمە پاڵەپەستۆی دەریای ناوەراست و دەریای سور کە بووە هۆی دروست بوونی شەپۆلێکی بەخوری باران لە شاری هەولێر و له نزیک كاتژمێر 4ی به‌یانیه‌وه لافاو له بەشێکی زۆری سنوری پارێزگای هه‌ولێر دروست بوو و بەداخەوە جگه له زیانی مادی زیانی گیانیشی لێکەووتەوە. دپارێزگاری هەولێر دەشڵێت:"داواکارین لە هاوڵاتییان ئه‌گه‌ر بۆ كاری زۆر زه‌روور نه‌بێت ڕێگاكانی ده‌ره‌وه و ناوه‌وه‌ی هه‌ولێر به‌كار نه‌هێنن، هەروەها لە سنوور سەرجەم ناحیە و قەزا و گوندەکانی هەولێر لە هەرشوێنێک هەستیان بەمەترسی بەرزبوونەوەی ئاو و کاریگەریەکانی باران کرد ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە قائیمقام و بەڕێوەبەری ناحیە و شارەوانی و لایەنە بەرپرسەکانی ئەم شوێنانەوە بکەن. پێشبینی دەکرێت ئەمڕۆ جارێکی تر شەپۆلێکی بەخوری باران سنووری پارێزگای هەولێر بگرێتەوە. بۆ ئەو مەبەستەش سەرجەم تیمەکانی دەزگاکانی (ئاسایش، پۆلیس، زێرەڤانی، هاتوچۆ، تەندروستی، بەرگری شارسانی، شارەوانیەکان، ناوەندی قەیرانەکانی پارێزگا) و سەرجەم دەزگا پەیوەندیدارەکان خراونەتە ئامادەباشییەوە.
.jpg)
هاوڵاتی مەسرور بارزانی پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، "دەزگا پەیوەندیدارەکانمان راسپاردووە، کە بەپەلە بە ھانای زیانلێکەوتووانەوە بچن و ھەرچی پێویست بێت، بۆ ھاوکاریکردنیان و دانبینکردنی پێداویستییەکانیان ئەنجامی بدەن". شەوی رابردوو بەهۆی زۆریی بارانبارینەوە لە بەشێک لە گەڕەک و ناحیەکانی سەر بە پارێزگای هەولێر لافاو دروستبوو، حەوت کەس بەهۆی لافاو و کەسێكیش بەهۆی هەورە برووسکەوە گیانیان لەدەستداوە. مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە پەیامەکەیدا ئاماژە بەوە دەکات، "بە داخێکی زۆرەوە، بەھۆی بارانی بەخوڕ و بەھێزی دوێنێ شەو و بەرەبەیانی ئەمڕۆ، لافاو لە چەند گوند و ناوچەیەکی شاری ھەولێر دروست بوو، لە ئەنجامدا ژمارەیەک ھاووڵاتی گیانیان لەدەستدا و زیانێکی زۆری ماددیشی لێ کەوتووەتەوە." هەروەها سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان پرسە و سەرەخۆشی لە بنەماڵە و کەسوکاری گیانلەدەستداوەکان دەکات. لەبارەی مەترسییەکانی لافاوەکە پارێزگاری هەولێر ئاماژەی بەوە دا، "دەتوانین بڵێین لە دوای کاتژمێر 07:00ـی ئەم بەیانییە مەترسییەکە نەماوە".
هاوڵاتی پارێزگاری هه‌ولێر رایگه‌یاند، له به‌ره‌به‌یانی ئه‌مڕۆوه لافاو زیانی گیانی و ماڵی زۆری به هاووڵاتیانی دانیشتووی ژماره‌یه‌ك گه‌ڕه‌كی هه‌ولێر گه‌یاندووه. بەهۆی بارینی بارانی زۆر لافاو دروستبووە و جگە لە زیانی ماددی، زیانی گیانیش هەیە. هەروەها راشیگەیاند، بە وردی ژمارەی گیانلەدەستدان دیار نییە، بەڵام تاوەکو ئێستا حەوت کەس بەهۆی لافاو و کەسێكیش بەهۆی هەورە برووسکەوە گیانیان لەدەستداوە. ده‌قی راگه‌یه‌ندراوه‌كه خوای گه‌وره هه‌ولێر و کوردستان بپارێزی به‌داخه‌وه له‌نزیک كاتژمێر 4ی به‌یانیه‌وه لافاو له شوێنه‌کانی سنوری پارێزگای هه‌ولێر زۆره‌و ئه‌و شوێنانه‌ی کاریگه‌ری لافاو هه‌یه، ڕێگه‌ی هاتوچۆی تیمه‌کانیش ئاسان نییه. جگه له زیانی مادی زیانی گیانیش هه‌یه. هه‌موو تیمه‌کان له کارن به‌ڵام پێویسته خه‌ڵکیش هاوکاربێ.
هاوڵاتی دوای ئەوەی ئەمڕۆ وێنەی ئۆتۆمبێلێکی (مارسیدس صاڵۆن جی كڵاس) لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاوکرایەوە کە لۆگۆی وەزارەتى دارایى لەسەربوو، وەزارەتەکە لەروونکردنەوەیەکدا دەڵێت، "ئەم ئۆتۆمبێلە بەنایاسایی هێنراوەتە ناو هەرێم بۆیە دەستی بەسەردا گیراوە و ژمارەی میری بۆ تەرخانكراوە، بۆ ئەوەی فەرمانگەكانی سەر بە وەزارەتی دارایی سودی لێ وەربگرن". بەڕێوەبەرایەتی گومرگی باشماخ کەسەر بە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستانە لەروونکردنەوەیەکدا ئاماژەی بەوەشکردوە، "لەهەندێک لە تۆڕەكۆمەڵایەتیەكان وێنەی ئۆتۆمبێلی (ژمارە 906ی دارایی) بڵاوبۆتەوە، كە ئۆتۆمبێلی جۆری (مارسیدس صاڵۆن جی كڵاسە)و وا لەقەڵەم دراوە، كە لەلایەن وەزارەتی داراییەوە كڕدراوە بۆ بەكارهێنان". ئەوەش هاتووە، "ئەم ئۆتۆمبێلە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیمان دەستی بەسەردا گیراوە لەگەڵ (3) ئۆتۆمبێلی تر كە دەیانویست بەشێوازی نایاسایی هاوردەی هەرێمی كوردستانی بكەن و دواتر بە پێی (یاسایی گومرگی 23 ساڵی 1984) دەستى بەسەردا گیراوە و ژمارەی میری بۆ تەرخانكراوە، بۆ ئەوەی فەرمانگەكانی سەر بە وەزارەتی دارایی سودی لێ وەربگرن."
هاوڵاتی وەزیری سامانە سرووشتییەکان، دەنگۆی دەستلەکارکێشانەوەی ڕەتدەکاتەوە و دەڵێت: دوای وەرگرتنی چارەسەری پزیشکی، دەگەڕێمەوە ھەرێمی کوردستان. فەرمانگەی میدیا و زانیاری بڵاویكردەوە، د.کەمال ئەتروشی، وەزیری سامانە سرووشتییەکان پەیوەندی کردوە بە سەرۆکی فەرمانگەی میدیا و زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە و ڕایگەیاند: من بۆ چارەسەری پزیشکی ئێستا لە دەرەوەی هەرێمی کوردستانم، بەداخم بۆ بڵاوکردنەوەی ئەو دەنگۆیانە لە لایەن ژمارەیەک میدیاوە کە هیچ جۆرە خزمەتێک بە کەس ناکات. وەزیری سامانەسروشتییەكان دەڵێت: بۆ من شانازییە لە خزمەت گەلەکەم و ئەو بڕوا و متمانەیەدا بم کە سەرۆکوەزیران بە بەندەی بەخشیوە، دوای چارەسەریش دەگەڕێمەوە کوردستان و لەسەر کار و پڕۆژەکان بەردەوام دەبم. ئەو ڕوونكردنەوەی وەزیری سامانەسروشتییەكان لەكاتێكدایە کە ئەمڕۆ پێنج شەممە هەواڵی دەستلەکارکێشانەوەی لە میدیاکانەوە بڵاوكرایەوە.
هاوڵاتی بەشی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە تویتەر بڵاویکردەوە: "ئەمڕۆ دژەتیرۆر چەند ئۆپەراسیۆنێکی لە ناوچەی زەیتوونی هەولێر لە عێراق ئەنجامدا و دوو قاچاخچیی چەکی داعشی دەستگیرکرد". لە تویتەکەدا هاتووە: "ئەم جۆرە ئۆپەراسیۆنانە وادەکەن داعش نەتوانێت قاچاخی بە چەکەوە بکات، چەک هەڵبگرێت و بگوازێتەوە". تاوەکو ئێستا لایەنە پەیوەندیدارەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان هیچ روونکردنەوەیەکیان لەوبارەوە بڵاونەکردووەتەوە. ئەوە لە کاتێکدایە شەوی 08-12-2021 لە ئۆپەراسیۆنێکدا ئاسایشی پارێزگای سلێمانی و چەند دەزگایەکی دیکەی ئەمنی زیاتر لە 20 کەسیان بە تۆمەتی "لایەنگریی داعش" لە هەڵەبجە دەستگیرکرد.
.jpg)
هاوڵاتی بەرپرسانی دەروازەی سێمێلكا بە ئاژانسی هەواڵی هاواریان راگەیاندووە ئەمڕۆ پارتی هەردوو دەروازەی سێمێلكای بەروی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و هاتوچۆی هاوڵاتیاندا بەتەواوی داخست. ئەمڕۆ پێنجشەممە 16ی كانوونی یه‌كه‌می 2021، لەزاری بەرپرسانی دەروازەی سێمێلكاوە ئاژانسی هەواڵی هاوار بڵاویکردووەتەوە، هێزەکانی پەدەکە پردی دووەمیشیان لە دەروازەی سێمێلکا لە دیوی باشووری کوردستانەوە بەئاراستەی ڕۆژئاوای کوردستان داخست. پردی دووەمی دەروازەکە زیاتر بۆ هاتووچۆی مەدەنی و پەڕینەوەی هاوڵاتیان بەکاردەهێندرێت، لەئێستادا سەرجەم هاتووچۆکان لە بەئاراستەی ڕۆژئاوای کوردستاندا داخراوە و هێزی ئەمنیی لە دەروازەکە جێگیرکراوە. بەیانی ئەمڕۆش هێزەکانی پەدەکە لە دیوی باشووری کوردستانەوە پردی سەرەکی دەروازەی سنووری سێمێلکایان بەڕووی ڕۆژئاوای کوردستاندا داخست و بەو هۆیەشەوە سەرجەم جموجوڵەکان لە دەروازەکە ڕاگیران.
هاوڵاتی کۆنسوڵی گشتی ئەمریکا، بەریتانیا، ئەڵمانیا و جێگری کۆنسوڵی گشتی هۆڵەندا لە هەرێمی کوردستان، لە نامەیەکدا بۆ سەرۆکی هەرێمی کوردستان، داوا دەكەن 830 ئەفسەرری هێزەکانی پێشمەرگە خانەنشین بكات. ئەمڕۆ پێنجشەممە 16ی كانوونی یه‌كه‌می 2021، کۆنسوڵی گشتی ئەمریکا، بەریتانیا، ئەڵمانیا و جێگری کۆنسوڵی گشتی هۆڵەندا لە هەرێمی کوردستان، لە نامەیەکدا کە ئاراستەی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستانیان کردووە، پیرۆزبایی لە هەرێمی کوردستان دەکەن لەسەر جێبەجێکردنی یاسای خانەنشینی پێشمەرگە کە تائێستا 2000 پێشمەرگە بەپێی ئەو یاسایە خانەنشینکراون، هەر لەنامەکەدا هاوکات هانی خانەنشینکردنی 830 ئەفسەری پێشمەرگەش دەدەن. ئەو چوار وڵاتە، ئەو وڵاتانەن کە بەشێکن لە پرۆسەی چاسازیی نێو هێزی پێشمەرگەی کوردستان. نامەکە کە واژۆی کۆنسوڵی هەرچوار وڵاتەکەی لەسەرە و وێنەیەکی ئاراستەی جێگرانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان کراوە، پابەندبوونی ئەو وڵاتانە بۆ پشتگیریکردن لە پرۆسەی چاکسازیی هێزەکانی پێشمەرگەی کوردستان دووپاتکراوەتەوە. دەقی نامەکە: سەرۆک نێچیرڤان بارزانی هەرێمی کوردستانی عێراق جەنابی سەرۆک، ئێمە کۆنسوڵی گشتیی ئەو وڵاتانەی لای خوارەوە واژۆمان کردووە، پیرۆزبایی لە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکەین لەسەر ئەو بەرەوپێشچوونەوەی فەراهەمی کردووە بۆ جێبەجێکردنی یاسای خانەنشینیی پێشمەرگە، کە ئەمە هەنگاوێکی یەکجار گرنگە بۆ خوڵقاندنی هێزێکی شەڕکەری کاریگەرتر. لەم کاتەدا کە زیاتر لە 2000 پێشمەرگە خانەنشینکراون بەپێی یاسا نوێیەکە، ئێمە هانی جێبەجێکردنی خانەنشینکردنی ئەو 830 ئەفسەرەش دەدەین، بەو شێوەیەی ئەنجوومەنی وەزیران پێشنیازی کردووە. بەدەرلەوە، لەو باوەڕەداین پێویستە هەنگاوی هاوشێوە بگیرێنەبەر لەسەر بڕگە هەڵپەسێردراوەکانی چاکسازی، کە وەزارەتی پێشمەرگە بەرزیکردوونەتەوە بۆ ئەنجوومەنی وەزیران بۆ پەسندکردنیان، بۆ نموونە ستراتیژیی بەرگریی سەربازی و یەکەی ژمێریاریی یەکگرتوو. لەکۆتاییدا چاوەڕوانی پەسەندکردنی داواکارییەکەی هێزەکانی حەفتاین بۆ یەکخستنی فەرماندەیی هێزەکانی پشتیوانیی دوو لەنێو وەزارەتی پێشمەرگە. ئەمانە گرنگترین هەنگاوەکانی بەرنامەی چاکسازیی وەزارەت و حکومەتن، شانبەشانی یاسای چاکسازی کە کانوونی دووەمی 2020 لەلایەن پەرلەمانی کوردستانەوە دەرچوێندرا. ئێمە پابەندین بە پشتگیریکردنی وەزارەتی پێشمەرگە و حکومەت بۆ ئەم چاکسازییە. هاوکات چاوەڕوانی هەنگاوەکانی داهاتووین بۆ بەدیهێنانی خۆشگوزەرانیی درێژمەودا و ئاسایشی بەردەوام لە هەرێمی کوردستانی عێراق. سڤێن مۆسلەر، کۆنسوڵی گشتیی ئەڵمانیا مایکا کایزەر، جێگری کۆنسوڵی گشتیی هۆڵەندا دەیڤد هەنت، کۆنسوڵی گشتیی بەریتانیا رۆبێرت پاڵاندینۆ، کۆنسوڵی گشتیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
عەمار عەزیز دوای بۆردومانەكەی ئەم دواییەی توركیا بۆ سەر ناحیەی سنونێ لەقەزای شەنگال، ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری بۆ یەكدەنگی ئێزیدییەكان دوو رۆژ دەوامیان راگرت تا حكومەتی عێراقی بێتە دەنگ و بەفشارەكانیان بۆردومانەكان رابگیرێت. ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری لەنووسراوێكدا بۆ فەرمانگە و رێكخراوەكانی سنوری قەزای شەنگال، رۆژی یەكشەممەی رابردوو فەرمان دەكات بەڕاگرتنی دەوام، دوای دوو رۆژ بڕیارەكەیان هەڵوەشاندەوە. فەهد حامد، قایمقامی قەزای شەنگال لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت " لەگەڵ راگرتنی دەوام نەبووم، چونكە فەرمانگەی حكومی بەبێ جیاوازی خزمەت بەهەموو چین و تووێژێكی كۆمەڵگی دەكات، رۆژێك تا دووان دۆخی ناوچەكە باش نەبوو ئەوەش بەهۆی ئەو شەڕو ئاڵوزیەی نێوان خەڵكی سڤیل و لەشكری عێراق، بەڵام ئێستا دۆخەكە زۆر ئارام و جێگیرە ". فەهد حامد وتیشی:"تێناگەم كەی حكومەتی عێراق هەڵوێستی خۆی لەبارەی بۆردوومانكردنی توركیا بۆ سەر شەنگال ئاشكرا دەكات، لەكاتێكدا ئەوان باس لەسەروەری عێراق دەكەن كەچی توركیا بە ئارەزووی خۆی ناوچەكانمان بۆردومان دەكات، خەڵك تا كەی چاوەڕێی عێراق بكات تا هەڵوێست لەدژی توركیا وەربگرێت، دڵی دەیان دایك و باوك سووتاوە، منداڵیان بێ باوك هێشتەوە". "موئامەرە لەسەر شەنگال بەردەوامە، هەر جارێك بەناوێك و شتێك كێشە بۆ خەڵك دروست دەكەن، وەكو ئەوەی رێككەوتنی بەغداو هەولێر كە بۆ زانیاری هەموو لایەك لەدوای رێككەوتنەكە رێژەی گەڕانەوەی ئاوارەكان بۆ زێدی خۆیان زۆر كەمبووەتەوە، لەجیاتی ئەوەی خزمەت بەخەڵك بكەن دژایەتییان دەكەن" فەهد حامد وادەڵێت. هەروەها خودێدا ئەلیاس، لێپرسراوی ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری لەشەنگال لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: "12ی كانونی یەكەم بڕیاری راگرتنی دەواممان دەركرد، ئەوەش لەپێناو ئەوەی یەكدەنگی و یەكڕیزی ئێزیدییەكان و تەواوی خەڵكی شەنگال دروست بكەین لەبەرامبەر بێ‌هەڵوێستی حكومەتی عێراق لەسەر بەردەوامی بۆردومانكردنی شەنگال لەلایەن توركیاوە". ناوبراو ئەوەشی دووپاتكردەوە كەهەرگیز نایانەوێت كێشە بۆ خەڵك دروست بكەن یان دەوامی خەڵك بوەستێنین، وتیشی:" خۆپیشاندانمان كرد ئەنجامی نەبوو، وتمان با ئەو كارە بكەین تا چارەسەرێكی بنەڕەتی و ریشەیی بۆ پرسی بۆردومانكردن بدۆزینەوە ". خودێدا ئەلیاس وتیشی: "دوای ئەو گرژیی و شەڕەی نێوان خەڵكی سڤیل و لەشكری عێراق دروستبوو، بەرپرسانی ئێمە قسەیان لەگەڵ حكومەتی عێراق كردووە، هێشتا نەگەیشتوونەتە رێككەوتن، دوێنێ 14ی كانونی یەكەم نووسراوێكمان ئاراستەی هەموو فەرمانگەو رێكخراوەكان كردووە كە دەست بەدەوامی خۆتان بكەنەوە". جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ كاروباری ئاوارەكان دەڵێت ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری شەنگال مافی ئەوەیان نییە دەوام رابگرن. عەلی گەعبۆ، جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ كاروباری ئاوارەكان و رێكخراوەكان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: "هەر لەكاتی دەرچوونی بڕیارەكەی ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری، داوامان لەدەزگا ئەمنیەكان كرد هێز لەبەردەم فەرمانگەكان جێگیر بكەن تا هیچ كەس و لایەنێك نەتوانێت دەوامی فەرمانگەكان رابگرێت". عەلی گەعبۆ ئەوەشی روونكردەوە كەهەموو فەرمانگە حكومییەكان بەشێوەیەكی ئاسایی دەوامی خۆیان دەكەن، ئەگەر بەتەواوی دڵنیابوونەوە لەدۆخی ئەمنی شارەكە ئەوا ئەوكات ئەو هێزەی كە پێشتر لەبەردەم فەرمانگە حكومییەكان جێگیركرابوون، لادەبرێن.
کاکەلاو عەبدوڵا ماوەی دوو هەفتە زیاترە دانوستانەکانی نێوان ئێران و وڵاتانی ئەوروپی لەسەر کاراکردنەوەی رێککەوتننامەی چەکی ئەتۆمی بەردەوامی هەیە لەڤییەناو تائێستا لە دۆخێکی چەقبەستوودایەو هەر لایەنێک ئەوی تر تۆمەتبار دەکات بەپەکخستنی پرۆسەکە. لەبەیاننامەیەکدا هەریەک لە بەریتانیا، فەرەنسا، ئەڵمانیا رایانگەیاند "تا ئێستا نەمانتوانیوە دانوستانێکی جددی ئەنجام بدەین و کاتیش بەرەو کۆتایی دەڕوات". لەبەیاننامەکەشدا ئەوە هاتووە، "بەبێ بەرەوپێشچوونی بەپەلە، بەرەچاوگرتنی جموجوڵی خێرای پرۆگرامی ناوکی ئێران، بەمزووانە رێککەوتننامەی چەکی ئەتۆمی ٢٠١٥ دەبێتە پێکهاتەیەکی بەتاڵ". لە رۆژی ٢٩ی مانگی رابردووەوە دانوستانەکان لەشاری ڤییەنای پایەتەختی نەمسا دەستپێکردووەتەوەو چەند جارێك شکستی هێناوەو دیسان شاندی ئێران و وڵاتانی رۆژئاوا گفتوگۆکانیان دەستپێکردووەتەوە. وڵاتانی رۆژئاوا دەڵێن ئێران داواکارییەکانی زیادکردووە و لەسازشەکانی پێشتری کشاوەتەوە، بەیاننامەکەی هەرسێ وڵاتیش ئاماژە بەوە دەدات کەهەڵوێستی نوێی ئێران یەکانگیر نییە لەگەڵ بەندەکانی رێککەوتننامەکە، ئەمەش دوای ئەوەی کەتاران داوای لابردنی تەواوی سزاکانی ئەمریکای کرد لەسەری. لەوەڵامی بەیاننامەکەی وڵاتانی ئەوروپیدا، ئێران دەڵێت هەندێک لایەنی ناو رێککەوتننامەکە بەردەوامن لەسەر تۆمەت بەخشینەوەو هەڵناستن بەکارکردن لەسەر دیبلۆماسییەتی واقیعی. عەلی باقری، بەرپرسی باڵای شاندی دانوستانکاری ئێران، لەتویتەری خۆی رایگەیاند، "هەندێک لایەن بەردەوامن لەهەڵسوکەوتی سەرزەنشتکاری لەجیاتی دیبلۆماسی واقیعی، ئێمە پێشتر بیرۆکەی خۆمان پێشکەش کردووەو بەشێوەیەکی بنیادنەرانە کارمان کردووە بۆ کەمکردنەوەی بۆشاییەکانی نێوانمان". بە ئاماژەکردن بۆ دەرچوونی ئەمریکا لە رێککەوتننامەکە لەساڵی ٢٠١٨، عەلی باقری نووسیویەتی، "دیبلۆماسییەت شەقامێکی دوو رێگەیە، ئەگەر تائێستاش ئیرادە هەبێت بۆ چاککردنەوەی هەڵەکان ئەوا رێگای رێککەوتنێکی خێراو باش دەستبەردەکرێت". هاوکات ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، رایگەیاند واشنتن بەردەوام دەبێت لەسەر دیبلۆماسییەت لەگەڵ ئێراندا، چونکە "ئەو کارە لەم کاتەکەدا باشترین بژاردەیە" بەڵام وتیشی کە لەگەڵ هاوپەیمانەکانیان تاووتوێی جێگرەوە دەکەن بۆ رەوشی دیبلۆماسی. وڵاتانی رۆژئاوا گومانیان هەیە لەوەی ئێران ویستی کاراکردنەوەی رێککەوتننامەکەی هەبێت، ئەمەش دوای ئەوەی کە ئاژانسی وزەی ئەتۆمی نێودەوڵەتی رایگەیاند تاران پیتاندنی یۆرانیۆمی بەرزکردووەتەوە بۆ زیاتر لەسەدا ٢٠٪، ئەمەش پیشێلکارییەکی گەورەیە لە رێککەوتنەکەداو بەپێی مەرجەکانی ناو رێککەوتنەکە دەبێت لەسەدا ٣.٦٪ یۆرانیۆم بەرهەمبهێنێت. شاندی ئێران هەفتەی رابردوو دوو رەشنووسی پێشکەشکی دانوستانەکان کرد کەپێکهاتبوون لەلابردنی سەرجەم سزاکانی ئەمریکا لەسەر وڵاتەکەو لەبەرامبەردا پابەند دەبنەوە بەمەرجەکانی رێککەوتننامەکە. لەئێستادا دۆخەکە ئاڵۆزەو شکستهێنان لەئەنجامدانی رێککەوتنێك لەنێوان هەردوولا رەنگە مەترسی جەنگێکی نوێی لێبکەوێتەوە لەگەڵ ئەوەی ئیسرائیل سوورە لەسەر هەڵوێستی توندی بەرامبەر بەرەوپیشچوونەکانی ئێران لەسەر پرۆگرامی ناوکی وڵاتەکە.
کاکەلاو عەبدوڵا لەکاتێکدا تەنها چەند مانگێک لەمەوبەر پێشبینی ئەوە دەکرا نرخی بەرمیلێک نەوت بگاتە ١٠٠ دۆلار، بەڵام لەگەڵ هاتنی جۆری ئۆمیکرۆنی ڤایرۆسی کۆرۆنا هەموو شتێك پێچەوانە بووەوە و نرخی نەوت ماوەی هەنگوینی تێپەڕاندو جارێکی تر نزم بووەوە، ئێستاش شارەزایان و شیکەرەوان دەڵێن ئۆمیکرۆن کاریگەرییەکی جددی نابێت لەسەر خواستی نەوت. لەسەرەتای مانگی تشرینی دووەمدا نرخی نەوتی خاو گەیشتە ٨٦ دۆلار بۆ بەرمیلێک و پێشبینی دەکرا تا سەری ساڵی نوێ نرخکەی بگاتە ١٠٠ دۆلار، بەڵام دوای دەستنیشانکردنی ئۆمیکرۆن لە ئەفریقای باشور لە ٢٥ی هەمان مانگدا، نرخی نەوت لەسەدا ١٠٪ دابەزی و دواتریش کەمتر بووەوە بۆ نزیکەی ٦٥ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بەهۆی ئەوەی ترسێکی جیهانی دروست بوو لەوەی خواست لەسەر نەوت کەم ببێتەوە. بەرزی نرخی نەوت بەجۆرێک بوو کە لە حەوت ساڵی رابردوودا ئەو بەرزبوونەوەیەی بەخۆیەوە نەدیبوو، هەرچەندە ئێستا رێکخراوو کۆمپانیاکانی تایبەت بە وزەو نەوتی خاو دەڵێن نرخی نەوت دەگەڕێتەوە سەر ئەو رێچکەیە و خواست لە ٢٠٢٢دا زیاد دەکات بەهۆی ئەوەی ڤایرۆسی ئۆمیکرۆن کاریگەرییەکی ئەوتۆی نابێت و جیهان لەگەڵ ڤایرۆسەکە رادێت لەگەڵ ئەوەی کە کەمێک بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە و گەیشتووەتە سەروو ٧٠ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک. سروشتی ئۆمیکرۆن و خواستی نەوت لەنوێترین راپۆرتی پێشبینیدا بۆ زانینی ئاستی خواست، رێکخراوی ئۆپیک رایگەیاند کاریگەری ئۆمیکرۆن وەک ئەوە نابێت کە پێشتر ترسی لەسەر بوو، چونکە تەواوی جیهان ئێستا باشتر لە ڤایرۆسەکە تێگەشتووە و دەتوانێت رووبەڕووی ببێتەوە. لە راپۆرتەکەدا هاتووە، « پێشبینی دەکرێت کاریگەری جۆری ئۆمیکرۆن مامناوەندو کورتخایەن بێت لەگەڵ ئەوەی جیهان ئێستا پڕچەکترە بۆ رووبەڕووبونەوەی کۆڤید-١٩ و بەربەستە پەیوەندیدارەکانی». ئەمە لەکاتێکدایە رێکخراوی تەندروستی جیهانی لە نوێترین راپۆرتیدا ئاشکرای کرد ئۆمیکرۆن «مەترسییەکی گەورە» دروست دەکات بۆ جیهان لەگەڵ ئەوەی چەند بەڵگەیەک هەیە لەسەر ئەوەی ڤاکسین لەبەرامبەر ئەم جۆرەدا کەمتر کاریگەرە. راپۆرتەکەی تەندروستی جیهانی باس لەوەش دەکات، ئۆمیکرۆن نیشانەکانی تووند نین، بەڵام خێراتر لەجۆری پێشووی خۆی کە دەلتایە بڵاودەبێتەوە. تەنها لەماوەی ٢٠ رۆژدا ئۆمیکرۆن لە ٦٣ وڵاتدا بڵاوبووەتەوە و چەندین وڵات رێکارەکانی گەشتکردنیان تووندتر کردووەتەوە. هاوکات دووشەممەی رابردوو یەکەم حاڵەتی مردن بەهۆی جۆری ئۆمیکرۆنی ڤایرۆسی کۆرۆناوە لەبەریتانیا تۆمارکرا و بەرپرسانی وڵاتەکەش دەڵێن بەشێوەیەکی خێرا ڤایرۆسەکە لەنێو دانیشتوانی بەریتانیا بڵاودەبێتەوە. بۆریس جۆنسن، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند یەکەم حاڵەتی مردن بەهۆی جۆری ئۆمیکرۆنی ڤایرۆسی کۆرۆناوە تۆمارکراوەو داوای لە هاووڵاتیان کرد کەخۆیان زیاتر بپارێزن. جۆنسن وتیشی، «بۆیە ئەو قسەیە کە باوەو دەڵێت ئەم جۆرە جۆرێکی سووکتری ڤایرۆسەکەیە دەبێت وەلای بنێین و دان بەوەدا بنێین کە چەندە بەخێرایی ئەم ڤایرۆسە بەناو دانیشتواندا بڵاودەبێتەوە.» لەوکاتەوەی ئۆمیکرۆن لە ٢٧ی مانگی رابردوودا لە بەریتانیا دەستنیشانکرا، بۆریس جۆنسن رێکارەکانی خۆپارێزی توند کردووەتەوە و ماسک و بەکارهێنانی کارتی ڤاکسینی کردە زۆرەملێ لەشوێنە گشتییەکاندا و داوای کرد ئەو کەسانەی پێویست نییە بچنە دەرەوە لەماڵەوە کارەکانیان ئەنجام بدەن، جگە لەوەی بەردەوام هاووڵاتیانی بەریتانیا ئاگادار دەکاتەوە کە خۆیان بکوتن و ژەمی سێیەمی ڤاکسین وەربگرن کە دەرکەوتووە بۆ بەهێزکردنی بەرگری لەش پێویستە. هاوکات ساجید جاڤید، وەزیری تەندروستی بەریتانیا، رایگەیاند ڤایرۆسی ئۆمیکرۆن لەئاستێکی گەورەدا لە تەشەنەکردندایە و لەئێستادا لەسەدا ٤٠٪ی تووشبوونەکان لە لەندەن لەو جۆرەن. بەریتانیا یەکێکە لەو وڵاتانەی شەپۆلی ڤایرۆسەکەی تێدا زۆر بڵاوەو دەزگای تەندروستی پاکژی و دەرمانی بەریتانیاش دوێنێ لە توێژینەوەیەکیدا ئاشکرایکرد کە تا ٣٠ نیسانی ساڵی داهاتوو لەخراپترین سیناریۆدا ٧٥ هەزار کەس بەهۆی ڤایرۆسەکەوە گیان لەدەستدەدەن و ٢٥ هەزار کەسیش لە باشترین سیناریۆدا گیان لەدەستدەدەن. لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا شارەزایان و ئابوریناسان دەڵین بەهۆی ئەوەی ئێستا مەترسییەکانی ئۆمیکرۆن بە کەم سەیر دەکرێن بازاڕی نەوت بووژانەوەی بەخۆیەوە بینیوە و خواست لەسەر نەوت زیاد دەکات. لە راپۆرتەکەی ئۆپیکدا ئەوە هاتووە کە رێکخراوەکە پێشبینی ئەوە دەکات خواستی جیهانی نەوت بگاتە ٩٩ ملیۆن و ١٣٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە لەسێ مانگی یەکەمی ٢٠٢٢دا، ئەمەش یەک ملیۆن و ١١٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە زیاترە لەو پێشبینییەی رێکخراوەکە مانگی رابردوو کردبووی. بەپێی راپۆرتەکە، خواستنی جیهانی لە ٢٠٢٢دا چوار ملیۆن و ١٥٠ هەزار بەرمیل رۆژانە زیاد دەکات و چاوەڕێ دەکرێت بەکارهێنانی تەواوی جیهان ١٠٠ ملیۆن بەرمیلی رۆژانە تێپەڕێنێت تا کۆتایی مانگی ئەیلولی ٢٠٢٢، ئەمەش گەڕانەوەیە بۆ سەردەمی پێش کۆڤید کاتێك لە ٢٠١٩دا بەکارهێنانی نەوت لە جیهاندا ١٠٠ ملیۆن بەرمیلی رۆژانە تێپەڕاند. کاریگەری ئۆمیکرۆن لەسەر بازاڕی نەوت سوهەیل ئەلمزویی، وەزیری وزەی ئیمارات، لەکۆنفرانسێکدا لە دوبەی رایگەیاند بازاڕی جیهانی نەوت «لەدۆخێکی باشدایە» و «ئێمە دڵنیاین» بازاڕی نەوت لەسەر رێچکەیەکی باشی خستنەڕوودا دەبێت لە سێ مانگی سەرەتای ٢٠٢٢دا. لەلایەکی ترەوە، ناتاشا کانێڤا، بەرپرسی توێژینەوە و ستراتیجی بانکی جەی پی مۆرگانی ئەمریکی، بەتۆڕی میدیای بلومبێرگی راگەیاند کە ئۆمیکرۆن هیچ کاریگەرییەکی لەسەر خواستی نەوت نابێت و خواست لە چەند وڵاتێک روو لەهەڵکشانە. «ئێمە هیچ کاریگەرییەکی ئۆمیکرۆن نابینین لەسەر خواستی نەوت، لەئێستادا جموجوڵی جیهانی لە هەڵکشاندایە وەک بەڕازیل و هدنستان و چین هەرچەندە بەهۆی کەرەنتینەوە لە ئەوروپا ئەو جموجوڵە نییە، بۆیە پێموایە کاریگەری ئۆمیکرۆن کورتخایەن دەبێت و هەتا جیهان بتوانێت لەگەڵ کۆڤیددا هەڵبکات کەریگەری بچوکترو بچوکتر دەبینین لەسەر خواست»، کانێڤا وای وت. بڕیارە ئۆپیک و هاوپەیمانەکانی کۆبوونەوەکانیان لە ٤ی کانونی دووەمی ٢٠٢٢ دەستپێبکات لەسەر خستنەڕووی نەوت. مانگی رابردوو وڵاتانی ئۆپیک رێککەوتن لەسەر ئەوەی لەسەر پلانەکانیان بمێننەوە بۆ خستنەڕووی نەوت. ئیحسان عەبدولجەبار، وەزیری نەوتی عێراق، پێشتر رایگەیاندبوو، چاوەڕێ دەکات وڵاتانی ئۆپیک لەسەر سیاسەتەکانی خۆیان بمێننەوە کە زیادکرنی بەرهەمهێنانە بەشێوەیەکی لەسەرخۆ بۆ هەر مانگێک بەبڕی ٤٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە. کاردانەوەی بازاڕی نەوتیش بەرامبەر راگەیاندراوەکەی ئەمریکا کەم بوو دوای ئەوەی لەهەیینی رابردوودا وەزارەتی وزەی ئەمریکا ئاشکرایکرد ١٨ ملیۆن بەرمیل نەوتی خاوی یەدەگ دەخاتە بازاڕەوە لە ١٧ی ئەم مانگەدا وەک بەشێک لەپلانی کەمکردنەوەی نرخی بەنزین لەوڵاتەکەدا. مانگی رابردوو ئیدارەی بایدن رایگەیاند کە ٥٠ ملیۆن بەرمیل لە یەدەگی نەوتی خاو دەخەنە بازاڕەکانی جیهانەوە بۆ راگرتنی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت. هەنگاوەکەی ئەمریکا دوای ئەوە دێت کە واشنتن چەندین جار داوای لەوڵاتانی ئەندام لە رێکخراوی ئۆپیک کرد خستنەڕووی نەوتی خاو زیاد بکەن بۆ هاوسەنگی نرخەکەی ،بەڵام رەتیانکردەوەو رایانگەیاند پابەند دەبن بە سیاسەتەکانی خۆیانەوە کە بەرهەمهێنانی ٤٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانەیە. «بازاڕی نەوت رووبەڕووی خستنەڕووی زیادە دەبێتەوە لە سێ مانگی یەکەمی ٢٠٢٢... بۆیە ئێمە پێشبینی دەکەین نرخی نەوت لەچەند هەفتەی دهاتوودا کشانەوە بەخۆیەوە ببینێت»، کارستین فریچ، شیکەرەوە لە بانکی کۆمێرزی ئەڵمانی ئەمەی بە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز وت
.jpg)
