به‌کر شوانى پارتی دیموکراسی و پێشکەوتن (دێڤا) بەسەرۆکایەتیی عەلی باباجان و پارتی ئایندە بەسەرۆکایەتیی ئەحمەد داودئۆغڵو کەهەردووکیان لەهەناوی پارتی دادو گەشەپێدان-ئاکەپەی دەسەڵاتدارەوە لەدایکبوون، لەهەوڵێکی بێوچاندان بۆ پتەوکردنی رێکخستن و ریزەکانیان لەسەرانسەری تورکیادا بەمەبەستی خۆئامادەکردن بۆ هەڵبژاردنە گشتییەکانی داهاتووی وڵات کەبڕیاروایە ساڵی ٢٠٢٣ ئەنجامبدرێت. ئەم دوو پارتە بەڵێنی گۆڕینی ئاڕاستەی سیاسەت و گەڕانەوە بۆ سیستەمی پەرلەمانتاری و هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد دەدەن. دێڤاو ئایندە بەتایبەتی هەوڵەکانی خۆیان لەشارەکانی باکوری کوردستاندا چڕکردووەتەوەو هەریەکەیان خوازیارە بەشێک لەدەنگەکانی ئاکەپەو پارتی دیموکراسیی گەلان-هەدەپە بەلای خۆیدا رابکێشێت. هەردوو لایەنیش لەهەوڵەکانیاندا لەباکوری کوردستان پشتیان بەدوو پێشهاتی گرنگ بەستووە کەچاوەڕێ دەکرێت لەهەڵبژاردنی داهاتوودا کاریگەریی بەرچاویان بەسەر ئەنجامەکانەوە هەبێت؛ زیادبوونی ژمارەی گەنجانی کورد، بەتایبەتی ئەوانەی کە لەهەڵبژاردنی داهاتوودا دەگەنە تەمەنی دەنگدان و هەروەها ئەو ئاتمۆسفێرەی کە لەئەنجامی گوشارەکانی حکومەتەوە بۆ سەر هەدەپە لەهەرێمەکە هاتووەتە ئاراوە. وەک دەزانرێت، لەماوەی ١٥ ساڵی رابردوودا دەنگی دەنگدەرانی کورد لەباکوری کوردستان لەنێوان بەرەی کورد، کە لەم سەردەمەدا هەدەپە سەرکردایەتیی دەکات و بەسەر ئاکەپەدا دابەش بووە، بۆیە لێرەدا دەستبەجێ ئەو پرسیارە بەخەیاڵدا دێت کەداخۆ پارتی دێڤای باباجان و پارتی ئایندەی داودئۆغڵو چی بەڵێن و بەرنامەو کارنامەیەکیان هەیە بۆ دوورخستنەوەی دەنگدەرانی کورد لەهەدەپەو ئاکەپەو رازییکردن و راکێشانیان بەلای خۆیاندا؟ بۆ گەڕان بەدوای وەڵامی ئەو پرسیارەدا پێویستمان بەزانینی بۆچوون و سیاسەتی هەردوو پارتی دێڤاو ئایندەیە لەسەر پرسی کورد لەتورکیا. وەک لەکارنامەی پارتی دێڤاو لێدوانەکانی باباجان لەسەر ماڵپەڕی فەرمیی پارتەکەو لەمیدیاکانی تورکیادا دەردەکەوێت، دێڤا بەپێویستی دەزانێت پرسی کورد بەتەواوی لەچوارچێوەی دیموکراسی و ئازادی و مافەکانی مرۆڤدا بگیرێتە دەست و ئەو پرەستیژەی کورد لەسەر ئاستی جیهان بەدەستی هێناوە، لەسیاسەتی فەرمیی تورکیادا لەبەرامبەر دۆزی کورد رەنگبداتەوە. دێڤا پرسی کوردو شەڕی نێوان پەکەکەو دەوڵەت لەیەکدی جیا دەکاتەوەو دژ بەوەیە هەردووکیان بخرێنە یەک چوارچێوەوە. ئەم پارتە پشتیوانیی خۆی بۆ شەڕی دەوڵەت لەدژی بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد ناشارێتەوەو لەبەرامبەر ئەوەدا داوا دەکات لەچوارچێوەی تورکیادا ماف و ئازادییەکانی کورد، بەبەکارهێنان و خوێندنی زمانی کوردیشەوە، دەستبەرو زامن بکرێت. هاوکات پارتی ئایندە بەسەرۆکایەتیی داودئۆغڵو سەرچاوەی پرسی کورد دەگەڕێنێتەوە بۆ هەبوونی کێماسی لەمافەکانی مرۆڤدا و خراپ بەکارهێنانی ئەو کێماسییانە. ئەو پارتە لەبەرنامەی راگەیاندنیدا پێی وایە دەکرێت بەگرتنەبەری سیاسەتێکی جددی و ئاکارمەندو دیموکراسی هەموو پرسەکانی مافی مرۆڤ لەتورکیادا، بەپرسی کوردیشەوە، چارەسەربکرێن. بەشێوەیەکی گشتی، هەردوو پارتی دێڤاو ئایندە سیاسەتی خۆیان لەباکوری کوردستان لەسەر دوو بنەمای سەرەکی بەڕێوەدەبەن؛ یەکسانیی هاووڵاتیبوون لەدەستوورداو پەروەدەو خوێندن بەزمانی دایک. لەهەڵبژاردنە گشتییەکانی مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٨دا هەدەپە ٦٥،٥٪و ئاکەپە ٢١،٥٪ی دەنگەکانی سنووری پارێزگای ئامەدیان بەدەستهێنا و یەکەمیان (٩) و دووەمیان (٣) پەرلەمانتاری لەو شارەوە ناردە ئەنقەرە. لەهەڵبژاردنە ناوخۆیییەکانیشدا کەکۆتایی مانگی ئاداری ساڵی ٢٠١٩ ئەنجامدران، هەدەپە زۆربەی شارەوانییەکانی باکوری کوردستانی بردەوە بەشارەوانیی گەورەی دیاربەکریشەوە، بەڵام هەر دوای چەند مانگێک حکومەتی ئاکەپە سەرۆک شارەوانییە کوردەکانی، بەسەرۆکی شارەوانیی گەورەی دیاربەکریشەوە، دوورخستەوەو قەیومی لەشوێنیان دانا. لەئاتمۆسفێرێکی وەهادا هەردوو پارتی دێڤاو ئایندە شاری دیاربەکری خاوەن نزیکەی دوو ملیۆن دانیشتوویان کردووە بەچەقی هەوڵ و کارەکانیان بۆ پەیداکردنی ئەندام و لایەنگر. بەپێی نوێترین راپۆرتی ناوەندی لێکۆڵینەوەی راوێست (RAWEST) کە لەباکوری کوردستان لێکۆڵینەوەی مەیدانی ئەنجامدەدات، پارتی دێڤای باباجان زیاتر سەرنجی تووێژی ناوەندو دەنگدەرانی شارنشین و پارتی ئایندەی داودئۆغڵویش زیاتر سەرنجی دەنگدەرانی کۆنسەرڤاتیڤی بەلای خۆیدا راکێشاوە. لەڕاپۆرتی ماڵپەڕی ناوەندی ئاماژە بۆکراودا هاتووە کەپارتی دێڤا چانسی زیاترە بۆ بەدەستهێنانی دەنگی بەشێک لەدەنگدەرانی کوردو هۆکارێکی ئەوەیش دەگەڕێنێتەوە بۆ پشتیوانیکردنی سەرۆک کۆماری پێشوو عەبدوڵا گویل لەپارتی دێڤاو سیاسەتەکانی باباجان. گویل رۆژی ١١ی ئاداری ساڵی ٢٠٠٩ لەکاتی پێشوازیکردنی وەک سەرۆک کۆمار لەشاندێکی سیاسەتمەدارانی پارتی ئاشتی و دیموکراسی-بەدەپە (دواتر قەدەغە کراو هەدەپە شوێنی گرتەوە)، لەقسەکانیدا ئاماژەی کردبوو بۆ هەنگاونان بەرەو چارەسەرکردنی پرسی کوردو ناوی قەزای گویرۆمایکی سەر بەپارێزگای بدلیسی بەکوردی هێنابوو کە نۆرشینە. «ڕاوێست» پێی وایە ئەو هەڵوێستەی گویل لە یادەوەریی کوردەکاندا ماوەتەوەو پارتی دێڤا دەتوانێت لەپاڵ بەرنامەی سیاسیی خۆیدا لەمەڕ پرسی کورد، هیوا لەسەر ئەو هەڵوێستەی گویلیش هەڵبچنێت. سیاسەتمەدارانی کورد کەپێشتر وەک کاندیدی سەربەخۆ دەچوونە هەڵبژاردنەوە، ساڵی ٢٠١٤ لەسەر لیستی هەدەپە چوونە هەڵبژاردنەوە و بەربەستی ١٠٪ی رێژەی دەنگەکانیان بڕی و گەیشتنە پەرلەمانی تورکیا. پەلامارەکانی داعش لەو ساڵەدا بۆ سەر باشور و رۆژئاوای کوردستان و دواتر شەڕی کۆبانێ و چوونی هێزی پێشمەرگە بۆ ئەو شارە لەو هۆکارانە بوون کە هەستی نەتەوایەتییان لای کورد بووژاندەوەو دەنگدەرانی باکور بەلێشاو دەنگیان بۆ هەدەپە دا. حکومەتی ئاکەپە لەو قۆناغە بەدواوە بەدەستگیرکردن و زیندانیکردنی ژمارەیەکی زۆر لەسیاسەتمەداران و ئەندامان و دەنگدەرانی هەدەپە هەوڵی داوەو دەدات لەکاریگەریی ئەو پارتە کەم بکاتەوە. ئەمەیش هۆکارێکی ترە «راوێست» پێی وابێت کە بەشێکی بەرچاو لەدەنگدەرانی کورد، ئەگەرچی ئەقڵ و دڵیان لای هەدەپەیە، بەڵام بەدوور نازانرێت لەهەڵبژاردنی داهاتوودا دەنگ بۆ دێڤا بدەن. ئەوە بۆ هەموو ناوەندە سیاسییەکانی تورکیا یەکلایی بووەتەوە کەهەدەپە وەک نوێنەری زۆرینەی دەنگدەرانی کورد لەهەڵبژاردنی داهاتوودا رۆڵێکی یەکلاییکەرەوەی دەبێت لەنێوان پارتەکانی بەرەی دەسەڵات و بەرەی ئۆپۆزسیۆندا، بۆیە پارتەکانی ئۆپۆزسیۆن، لەسەرووی هەموویانەوە دێڤا، هاوتەریب لەگەڵ پەیداکردنی دەنگدەردا لەباکوری کوردستان، لەگەڵ هەدەپەیشدا لەپەیوەندی و گفتوگۆدایە بۆ ئەگەری کاری هاوبەش لەداهاتوودا. چاودێران وای بۆ دەچن بەرەی کورد زیاتر لەبەرەی ئۆپۆزسیۆن نزیک بێت وەک لەبەرەی دەسەڵات، بەڵام ئایا مەرجەکانی بەرەی کورد بەڕابەرایەتیی هەدەپە بۆ هاوکاریکردن لەگەڵ بەرەی ئۆپۆزسیۆن چۆن و چی دەبن، ئەوە پرسیارێکە وەڵامەکەی لای داهاتووە. *بەکالۆریۆسی رۆژهەڵاتناسی، بازنەی تورکیاناسی، زانکۆی بۆن، ئەڵمانیا
ئارێز خالید ململانێ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان و شه‌ڕو پێکدادانه‌کان له‌سه‌ر خاکى لیبیا پێى ناوه‌ته قۆناغێکى دیکه‌وه‌و حکومه‌تى میسر (40) هه‌زار سه‌ربازى ره‌وانه کردووه بۆ پشتیوانى له‌خه‌لیفه حه‌فته‌ر دژى تورکیاو حکومه‌ته‌که‌ى سه‌راج. له‌دواى ساڵى 2011و نه‌مانى ده‌سه‌ڵاته‌که‌ى موعه‌مه‌ر قه‌زافیى سه‌رۆکى لیبیا، ئه‌و وڵاته له‌ده‌وڵه‌مه‌ندترین ناوچه‌ى نه‌وتییه‌وه بووه‌ته شوێنى ململانێى هێزه ناوخۆیى و ده‌ره‌کییه‌کان و هه‌ریه‌که‌شیان ده‌یانه‌وێت گۆڕه‌پانى به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانى خۆى فراوانتر بکات. جه‌نگى لیبیا له‌ئێستادا پێى ناوه‌ته قۆناغێکه‌وه که ئه‌نتۆنیۆ گۆتێرێز سکرتێرى گشتى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان له‌نوێترین لێدوانیدا رایگه‌یاند›› ده‌ستتێوه‌ردانه ده‌ره‌که‌ییه‌کان له‌کاروبارى لیبیادا گه‌یشتووه‌ته ئاستێک که‌پێشینه‌ى نه‌بووه«. له‌ئێستادا خاکى لیبیا به‌سه‌ر دوو به‌ره‌دا دابه‌شبووه که‌به‌ره‌ى رۆژئاوا له‌لایه‌ن حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانى به‌سه‌رۆکایه‌تى فایز سه‌راج به‌ڕێوه‌ده‌برێت به‌پشتیوانى تورکیاو قه‌ته‌ر که له‌سه‌دا 26%ی خاکى لیبیا له‌ژێر ده‌ستیاندایه‌و به‌ره‌ى خه‌لیفه حه‌فته‌ر به‌پشتیوانى روسیاو فه‌ره‌نساو میسر له‌سه‌دا 74%ی خاکى لیبیایان کۆنتڕۆڵ کردووهو زۆرینه‌ى بیره نه‌وتییه‌کان لاى خه‌لیفه حه‌فته‌ره. هێزه‌کانى حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانى به‌هاوکارى فڕۆکه بێفڕۆکه‌وانه‌کانى تورکیا و میلیشیا سورییه‌کان که‌ئه‌ردۆغان تائێستا زیاتر له‌پێنج هه‌زار که‌سى ره‌وانه کردووه زۆربه‌ى ناوچه‌کانى ته‌رابلوسى پایته‌خیان کۆنترۆڵ کردووه که‌بریتین له‌ناوچه‌کانى (مسراته، خه‌مس، زاوییه، سرمان، عه‌جیلات، زاوره، زلتن، رقدالین، سبراته، ره‌ئس جدیر، عه‌زیزییه، غریان، نالوت، ئه‌سابیعه و غدامس، عه‌ین زاره و وادى ره‌بیعن) که‌ده‌که‌ونه سه‌ر سنورى ته‌رابلوس. هه‌روه‌ها فرۆکه‌خانه‌ى نێوده‌وڵه‌تى لیبیاش له‌به‌شى باشورى ئه‌و وڵاته له‌ئێستادا له‌ژێر کۆنترۆڵى هێزه‌کانیاندایه له‌گه‌ڵ بنکه‌ى ئاسمانى وتییه که‌نزیکه‌ى (170) کیلۆمه‌تر له‌ته‌رابلوسى پایته‌خته‌وه دووره. هێزه‌کانى حکومه‌تى ویفاق کۆنترۆڵى به‌شێک له‌کێڵگه نه‌وتییه‌کانیان کردووه که‌تواناى به‌رهه‌مهێنانى ته‌نها (30) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌یان هه‌یه. سوپاى نیشتمانى لیبیا به‌سه‌رۆکایه‌تى خه‌لیفه حەفتەر که له‌به‌رى رۆژهه‌ڵاتى لیبیا به‌پشتیوانى روسیاو فه‌ره‌نساو میسرو ئیماراتی لەگەڵدایە کەبنکه‌ى سه‌ره‌کیى له‌شارى بنغازییه. به‌پێى توێژینه‌وه‌ى ناوه‌ندى جسور که‌ناوه‌ندێکى توێژینه‌وه‌ى ئه‌مریکییه، ئه‌و ناوچانه‌ى که له‌ژێر ده‌ستیاندایه گرنگترینیان ناوچه‌کانی، ته‌بره‌ق، زنتان‌و ره‌جبانه‌و له‌ئێستاشدا له‌ناوچه‌کانى ته‌رهونه و هیلالى نه‌وتى که‌خۆى له‌ناوچه‌کانى وه‌ک که‌فره‌و سرت ده‌بینێته‌وه زۆربه‌ى رووبه‌ره‌که‌ى له‌ژێر کۆنترۆڵی خه‌لیفه حه‌فته‌ردایه. به‌پێى لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کى ناوه‌ندى جسور که‌ناوه‌ندێکى تووێژینه‌وه‌ى ئه‌مریکییه، هێزه‌کانى حه‌فته‌ر ده‌ستیان گرتووه به‌سه‌ر رێژه‌یه‌کى زۆرى کێڵگه نه‌وتییه‌کانى لیبیادا که‌گرنگترینیان کێڵگه‌ى نه‌وتى شه‌راره، ئه‌مه‌ل، فارغ، تن، سه‌ریر، مه‌سله‌و نافوره‌ن، که‌تواناى به‌رهه‌مهێنانى (900) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌یان هه‌یه. هه‌روه‌ها هێزه‌کانى خه‌لیفه حەفتەر کۆنترۆڵى به‌نده‌رى ته‌بره‌ق، ده‌رنه، بنغازی، سه‌دره‌و ره‌ئس لانوفیان کردووه. به‌پێى دوایین نه‌خشه‌ى بڵاوکراوه‌ى ماڵپه‌ڕى بى بى سی، زیاتر له‌سه‌دا 74%ی خاکى لیبیا له‌ژێر کۆنترۆڵی هێزه‌کانى سوپاى نیشتمانى لیبیا به‌سه‌رۆکایه‌تى خه‌لیفه حه‌فته‌ردایه. ماڵپه‌ڕى بى بى سى به‌ریتانى بڵاویکردووه‌ته‌وه که‌دواى هێرشه‌کانى حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانى بۆ سه‌ر ناوچه‌کانى ژێر ده‌سه‌ڵاتى خه‌لیفه حه‌فته‌رو راگه‌یاندنى کۆنترۆڵکردنیان، هێرشه‌کانیان به‌ئاراسته‌ى ناوچه‌ى ته‌رهونه به‌قوڵایى (90) کیلۆمه‌تر به‌ئاراسته‌ى باشوورى خۆرهه‌ڵات به‌رده‌وام بوون، به‌ڵام به‌گه‌یشتنى هێزه‌کانى حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانى بۆ ناوچه‌کانى باشوور له‌لایه‌ن هێزه‌کانى خه‌لیفه حه‌فته‌ره‌وه به‌رپه‌رچدرانه‌وه‌و هێرشى پێچه‌وانه له‌لایه‌ن هێزه‌کانى حه‌فته‌ره‌وه بۆ سه‌ر ناوچه‌کانى باشورى پایته‌خت ده‌ستیپێکرد. له‌ئێستدا سه‌ره‌کیترین هێزى ده‌ره‌کى که‌به‌شدارى له‌جه‌نگى لیبیادا ده‌کات هێزه‌کانى تورکیاو میلیشیا چه‌کداره سورییه‌کانه که بۆ هه‌ر چه‌کدارێک مانگانه هه‌شت هه‌زار لیره‌ى تورکى که‌مانگانه هه‌زارو (200) دۆلار ده‌کات ده‌درێته ئه‌و چه‌کدارانه له‌لایه‌ن حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانى و ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانه‌وه. وه‌زاره‌تى به‌رگرى ئه‌مریکا (پنتاگۆن) له‌نوێترین راگه‌یه‌ندراویدا رۆژى 17ى ته‌مموزى 2020 بڵاویکردووه‌ته‌وه ژماره‌ى ئه‌و سه‌ربازه سورییانه‌ى تورکیا پاڵپشتییان ده‌کات و ناردوونى بۆ لیبیا ژماره‌یان زیاتره له‌سێ هه‌زارو (500) سه‌رباز، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى پنتاگۆن له‌مانگى دووى ئه‌مساڵدا ئاشکراى کرد تورکیا زیاتر له‌دوو هه‌زار سه‌ربازى دیکه‌ى سورى ره‌وانه‌ى لیبیا کردووه. ململانێ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان له‌سه‌ر خاکى لیبیا به‌تایبه‌ت له‌نێوان تورکیاو میسر زیادى کردووهو عه‌بدولفه‌تاح سیسى، سه‌رۆکى میسر له‌تازه‌ترین لێدوانیدا رایگه‌یاند:»رێگه نادەین خاکى وڵاتێکى عه‌ره‌بى له‌لایه‌ن تورکیاوه داگیربکرێت، هێزمان ره‌وانه کردووه بۆ ده‌رکردنى توندڕه‌وه‌کان». هه‌روه‌ها به‌سام رازى وته‌بێژى حکومه‌تى میسر به‌میدیاکانى وڵاته‌که‌ى راگه‌یاند زیاتر له (40) هه‌زار سه‌ربازو (10) هه‌زار ئۆتۆمبێلى سه‌ربازییان ره‌وانه‌ى لیبیا کردووه بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى میلیشیاکان و هێزه‌کانى تورکیا. له‌به‌رامبه‌ردا ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆکى تورکیا رایگه‌یاند›› ئیدانه‌ى چوونى هێزه‌کانى میسر ده‌که‌ین بۆ ناو خاکى لیبیاو به‌ناشه‌رعى ده‌زانین››. روانگه‌ى سورى بۆ مافه‌کانى مرۆڤ 17ى ئه‌م مانگه له‌ڕاپۆرتێکیدا رایگه‌یاند:›› تورکیا له‌خاکى سوریاوه زیاتر له (2500) چه‌کدارى داعشى تونسى ره‌وانه‌ى لیبیا کردووهو له‌نزیک ناوچه‌کانى سرتى لیبیا جێگیرکراون››. له‌ڕاپۆرته‌که‌ى روانگه‌ى سورییدا باس له‌وه‌شکراوه ‹›ئه‌و سورییانه‌ى له‌وڵاتانى ئه‌فریقاوه نێردروان بۆ شه‌ڕى لیبیا ژماره‌یان گه‌یشتووه‌ته (16) هه‌زار که‌س و ژماره‌ى کوژراوه‌کانى ئه‌و هێزانه‌ش که‌تورکیا پشتیوانییان ده‌کات تائێستا گه‌یشتووه‌ته (870) که‌س». ناوچه‌ى سرت به‌یه‌کێک له‌ناوچه گرنگه‌کانى لیبیا داده‌نرێت به‌وپێیه‌ى خاوه‌ن گه‌وره‌ترین کێڵگه‌ى به‌رهه‌مهێنانى نه‌وته‌و له‌ئێستادا بووەته جێگه‌ى چاوتێبڕینى هه‌ریه‌که له‌میسرو تورکیا، هه‌فته‌ى رابردووش دامه‌زراوه‌ى نه‌وتى نیشتمانى لیبیا رایگه‌یاند››هێزه‌کانى روسیاو ئه‌وانه‌ش که‌ئه‌و وڵاته پشیتوانییان ده‌که‌ن گه‌یشتوونه‌ته ناوچه‌کانى باشورى رۆژئاواى کێڵگه نه‌وتییه‌کانى شه‌راره‌و ئه‌و هێزانه‌ش که‌تورکیا پشتیوانییان ده‌کات له‌ئێستادا له‌ناوچه‌کانى بوشه‌هرو تاجورا جێگیرکراون. ئه‌حمه‌د مسمارى وته‌بێژى سوپاى نیشتمانى لیبیا له‌به‌رامبه‌ر پێشڕه‌وییه‌کانى ئه‌و هێزانه‌ى تورکیا پاڵپشتییان ده‌کات به بى بى سى راگه‌یاندووه‹› به‌شى رۆژئاواى ته‌رابلوس به‌ته‌واوى له‌لایه‌ن تورکیاوه کۆنترۆڵ کراوه‌و ده‌یه‌وێت بگات به‌کێڵگه نه‌وتییه‌کانى ئه‌و ناوچه‌یه، به‌ڵام سوپاى نیشتمانى لیبیا به‌وردى چاودێرى هه‌ڵسوکه‌وته‌کانیان ده‌کات له‌ناوچه‌ى سرت و جوفره«. هه‌وڵه‌کانى تورکیا له‌لیبیادا جگه له‌وه‌ى خۆى له‌ڕه‌وانه‌کردنى هێز بۆ ئه‌و وڵاته بینیوه‌ته‌وه، فرۆکه‌ى بێفرۆکه‌وان و سیستمى به‌رگرى ئاسمانى پێشکه‌ش به‌حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانى کرد، ئه‌م هاوکارییانه‌ى تورکیا بۆ حکومه‌تى ویفاق بۆ ئه‌و لێکتێگه‌یشتنه هاوبه‌شه ده‌گه‌ڕێته‌وه که‌ساڵى رابردوو له‌نێوان تورکیاو حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانیدا له‌بوارى سه‌ربازیى و ده‌ریاییدا واژۆیان کرد. به‌پێى رێککه‌وتنه‌که تورکیا داواى ده‌کرد ناوچه‌یه‌کى فراوان له‌ناوچه‌کانى خۆرهه‌ڵاتى ده‌ریاى سپى ناوه‌ڕاست بخاته ژێرده‌ستى خۆیه‌وه که‌ئه‌و ناوچانه‌ش به‌نه‌وت و غازى سروشتى ده‌وڵه‌مه‌ندن. ئەوەی ماوەتەوە بیڵێین چاودێران وای دەبینن کەتورکیا ئەم شەڕەی لیبیا لەبەرژەوەندیی خۆی دەکات، بەبودجەی قەتەرو جەنگاوەری مورتەزەقەی عەرەب.
ئارا ئیبراهیم گفتوگۆکانى هه‌رێم و عێراق سستى تێکه‌وتووه‌و خه‌ریکه ده‌گاته بنبه‌ست به‌تایبه‌ت دواى ئه‌وه‌ى به‌غدا ره‌تیکرده‌وه داهاتى (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه له‌هه‌رێم وه‌ربگرێت که‌حکومه‌تى هه‌رێم به‌فه‌رمى باسى کردووه. جووتیار عادل، وته‌بێژى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌سه‌ره‌تاى ئه‌م مانگه‌دا له‌کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌وانیدا ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد که‌گفتوگۆکانى حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق به‌رده‌وامه‌و به‌منزیکانه وه‌فدى هه‌رێم به‌سه‌رۆکایه‌تى قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت ده‌چنه‌وه به‌غدا. هه‌روه‌ها جووتیار عادل وتیشى:» حکومه‌تى هه‌رێم ئاماده‌یه داهاتى نه‌وت راده‌ستى حکومه‌تى عێراق بکات نه‌ک نه‌وت». به‌پێی به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى »تیمى پارتى له‌حکومه‌تى هه‌رێم ئاماده نییه نه‌وت راده‌ستى حکومه‌تى عێراق بکات، ئه‌مه‌ش به‌گرێکوێره‌ى چاراسه‌رکردنى کێشه‌کانى نێوان هه‌ردوولا داده‌نرێت» به‌رپرسێکى تیمى یه‌کێتى له‌حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه به‌م دۆخه‌ى ئێستاوه تیمى پارتى له‌حکومه‌تى هه‌رێم ده‌یه‌وێت ته‌نها داهاتى نه‌وتى هه‌رێم راده‌ست بکات. بڕیاره به‌م نزیکانه وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم بچێته‌وه بۆ به‌غدا بۆ به‌رده‌وامى دانوساندن و لێکتێگه‌یشتنه‌کان به‌ئامانجى رێککه‌وتن، به‌ڵام په‌رله‌مانتارانى کورد له‌به‌غدا پێیانوایه رێککه‌وتنی نێوان هه‌رێم و عێراق گه‌یشتووه‌ته بنبه‌ست. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید، ئه‌ندامى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ ده‌ڵێت:» به‌غدا داواى نه‌وتى له‌هه‌رێمى کوردستان کردووه نه‌ک ته‌نها داهاتى نه‌وت». لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» گفتوگۆکانى هه‌رێم و عێراق له‌قۆناغێکدایه که‌زه‌حمه‌ته به‌م شێوازه‌ى ئێستا بگه‌نه رێککه‌وتن، چونکه ئه‌و داواکاریانه‌ى هه‌رێم هه‌یه‌تى به‌غدا ناتوانێت جێبه‌جێى بکات». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد حکومه‌تى هه‌رێم ئاماده نییه نه‌وت راده‌ست بکات و ته‌نها داهاته‌که‌ى راده‌ستى به‌غدا ده‌کات، وتیشى:»حکومه‌تى عێراق ئه‌مه‌ى به‌فه‌رمى ره‌تکردووه‌ته‌وه که‌ته‌نها داهاتى نه‌وت وه‌ربگرێت، چونکه وه‌زاره‌تى نه‌وت به‌فه‌رمى باسى ئه‌وه‌ى کردووه که‌قانون و سیاسه‌تى وه‌زاره‌ت جێبه‌جێ ده‌کات که‌هه‌موو نه‌وت یان (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه له‌هه‌رێم وه‌ربگرێت و بچێته‌وه خه‌زێنه‌ى عێراق دواتر پشکیان دیارى بکرێت به‌پێى رێککه‌وتن». ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید، ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه دوو سیناریۆ هه‌یه بۆ گه‌یشتن به رێککه‌وتن، یه‌که‌میان ئه‌وه‌یه هه‌موو نه‌وت ته‌سلیم بکرێت، دووه‌میان راده‌ستکردنى (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه نه‌ک ته‌نها داهاته‌که‌ى. ناوبراو پێشیوابوو کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم شکستى هێناوه له‌ئیداره‌دانى حکومڕانى و گفتوگۆکان له‌گه‌ڵ عێراق، وتیشى:» کابینه‌ى نۆیه‌م پێویسته هه‌ڵبوه‌شێته‌وه‌و هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خته بکرێت، چونکه ئه‌م کابینه‌یه له‌وه زیاترى پێناکرێت». ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى فراکسیۆنه کوردییه‌کان بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم ناکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى هاوڵاتیان له‌نائومێدیدا نه‌مێننه‌وه، ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید وتى:» به‌پێى پرۆتۆکۆڵ نه‌وت لاى حکومه‌ته‌و داهات و دارایى لاى ئه‌وانه، پێویسته ئه‌وان گفتوگۆ له‌گه‌ڵ فراکسیۆنه کوردییه‌کان بکه‌ن، چونکه پێمانوتوون هه‌ر رێککه‌وتنێک بکه‌ن ئێمه پاڵپشتى ده‌که‌ین له‌په‌رله‌ماندا». ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى عێراق ده‌ڵێت شایسته داراییه‌کانى کۆمپانیاکانى نه‌وتى هه‌رێم و بڕى ئه‌و پاره‌یه‌ى هه‌رێم داواى ده‌کات له‌به‌غدا تائێستا نه‌گه‌یشتوونه‌ته ئه‌نجام و سستى تێکه‌وتووه. شیروان میرزا، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» ئه‌گه‌رى رێککه‌وتن له‌نێوان هه‌رێم و عێراق ماوه، به‌ڵام گفتوگۆکان سستى تێکه‌وتووه‌و ناتوانین بڵێین بێئومێد بووین، چونکه وه‌فدى هه‌رێم به‌م نزیکانه ده‌چنه‌وه بۆ به‌غدا ئومێد ده‌که‌ین بگه‌نه رێککه‌وتن». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌سیناریۆکانى رێککه‌وتن و کێشه‌کان کرد له‌نێوان هه‌رێم و عێراق و وتى:» قه‌رزى موسته‌حه‌قاتى کۆمپانیاکانى نه‌وتى هه‌رێم زائیده‌ن ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى هه‌رێم له‌به‌رانبه‌ر نه‌وتدا داواى ده‌کات تائێستا له‌سه‌رى نه‌گه‌یشتوونه‌ته ئه‌نجام و ناکۆکى له‌سه‌رى هه‌یه«. هاوکات باسى له‌سیناریۆیه‌کى دیکه کرد بۆ ئه‌مساڵى 2020 واز له‌نه‌وت بهێندرێت و ته‌نها خاڵه گومرگییه‌کان گفتوگۆو رێککه‌وتنى له‌سه‌ربکرێت و بڕێک پاره بۆ حکومه‌تى هه‌رێم دیارى بکرێت. ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى حکومه‌تى عێراق نیوه‌ى داهاته گومرگییه‌کانى هه‌رێمى ده‌وێت له‌به‌رانبه‌ردا (150) بۆ (200) ملیار دینارى مانگانه ده‌داته هه‌رێم، شیروان میرزا جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که‌هیچ بڕه پاره‌یه‌ک باس نه‌کراوه که‌به‌غدا له‌به‌رانبه‌ر نیوه‌ى داهاتى خاڵه گومرگییه فیدڕاڵییه‌کان ره‌وانه‌ى هه‌رێمى کوردستانى بکات. سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق ده‌ڵێت:» گرنگ به‌رده‌وامى دانوساندنه‌کانه له‌نێوان هه‌رێم و به‌غدا». سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق: لێکتێگه‌شتن له‌نێوان هه‌ردوو حکومه‌تى هه‌رێم و به‌غدا هه‌یه له‌سه‌ر نه‌وت، به‌ڵام هێشتا هه‌ندێک ورده‌کارى ماوه له‌نێوانیاندا ڤیان صه‌برى، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» لێکتێگه‌شتن له‌نێوان هه‌ردوو حکومه‌تى هه‌رێم و به‌غدا هه‌یه له‌سه‌ر نه‌وت، به‌ڵام هێشتا هه‌ندێک ورده‌کارى ماوه له‌نێوانیاندا، گرنگ به‌رده‌وامى دانوساندنه‌کانه بۆ گه‌یشتن به‌ڕێککه‌وتن». ناوبراو جه‌خت له‌وه‌ده‌کاته‌وه که‌هیوا بۆ رێکه‌وتن له‌نێوان هه‌ردوولادا هه‌یه، وتیشى:» به‌رده‌وامى دانوساندنه‌کان له‌نێوان هه‌ردوولادا هیوایه‌که بۆ گه‌یشتن به‌ڕێککه‌وتن، چونکه ئه‌مه بۆ رۆژێک و دوو رۆژ نییه بۆ فه‌تره‌یه‌کى زه‌مه‌نى زۆره«. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى که له‌دوو که‌س له‌ناو سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى عێراق ده‌ستى که‌وتووه، به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق بۆ چه‌ندینجاره داواى له‌مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق کردووه رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌نجامبدات و دوانه‌خرێت له‌پێناو دابینکردنى موچه‌و پێداویستییه‌کانى هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان و هاوکار بێت بۆ گه‌یشتن به‌ڕێککه‌وتن. قوباد تاڵه‌بانى، جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم سه‌رۆکایه‌تى وه‌فدى هه‌رێمى کردووه بۆ دانوساندن له‌گه‌ڵ به‌غداو وته‌بێژى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت جه‌ختى له‌وه‌کردووه‌ته‌وه که‌دانوساندنه‌کان به‌رده‌وامى هه‌یه. هه‌فته‌ى رابردوو قوباد تاڵه‌بانى، جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌کۆبوونه‌وه‌یه‌کیدا له‌گه‌ڵ گروپى (دۆستایه‌تى گه‌لى کوردستان له‌په‌رله‌مانى به‌ریتانیا) رایگه‌یاند:»چاره‌سه‌رکردنى کێشه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌کانى نێوان هه‌ولێرو به‌غدامان به‌لاوه گرنگه، له‌م میانه‌یه‌شدا، حکومه‌تى هه‌رێم ئاماده‌یه له‌چوارچێوه‌ى ده‌ستوردا رێککه‌وتنێکى گشتگیرى درێژخایه‌ن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى فیدراڵ ئیمزا بکات». له‌ماوه‌ى رابردودا وه‌فدى دانوستانى هه‌رێم چه‌ند جارێک سه‌ردانى به‌غدایان کردووه، به‌مه‌به‌ستى گه‌یشتن به‌ڕێککه‌وتن له‌سه‌ر پرسی نه‌وت‌و بودجه، به‌ڵام هێشتا نه‌گه‌یه‌شتوون به‌ڕێککه‌وتن و گفتوگۆکان له‌نێوان هه‌ردوولادا به‌هه‌ڵواسراوى ماوه‌ته‌وه. دوای ئەوەی گفتوگۆکان وەک پەرلەمانتارانی کورد لەبەغدا باسیان کردووە کەگەیشتووەتە بنبەست، بەڵام دوێنێ شەو سێ سەرۆکایەتییەکەی عیراق گفتوگۆیان لەبارەی چارەسەرکردنی کێشەی بودجەو نەوت کردووەو داوایان کردووە بەکردەوە کێشەکان چارەسەر بکرێن.
ئه‌رده‌ڵان عه‌بدوڵا لەماوەی پێشوودا بەدوای زانیاری لەبارەی کەسایەتی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی نوێی عێراقدا دەگەڕام، بە رێکەوت چاوم بەوتارێکی کازمی کەوت کە لەساڵی 2016 نووسیویەتی، تێیدا دژی لەشکرکێشی و هاتنی سوپای تورکیایە بۆ ناو خاکی عێراق و رەجەب تەیب ئەردۆغان و حکومەتەکەشی بەئاگرخۆشکەری جەنگی تایەفی تاوانبار دەکات. هەڵوێستی ئەوکاتی کازمی تەواو جیاوازە لەچاو هەڵوێستی ئێستای بەرامبەر بە لەشکرکێشی تورکیا. وتارەکەی مستەفا کازمی بەناونیشانی « التدخل التركي ومحاذير الوقوع في الأجندات الطائفية» لە 6/1/2016 لەسایتی ئیلاف بڵاوبۆتەوەو پێشتریش لەسایتی « مونیتور» ی بەشی عەرەبی بڵاوبۆتەوە. جێگەی ئاماژەیە لەوکاتەدا مستەفا کازمی بەرپرسی بەشی عێراقی سایتی مونیتوری ئەمریکی بووە. لەوکاتەدا تورکیا بەناوی جەنگی دژ بەداعش پەلاماری شارۆچکەی بەعشیقەی نزیکی شاری موسڵی داو بنکەیەکی سەربازی داناوەو هەتاوەکو ئێستاش لەوێ ماونەتەوە، ئەمەش لەکاتێکدا هیچ کاتێک سوپای تورکیا دژی داعش جەنگی نەکردووە. لەکاتی هاتنی سووپای تورکیاش بۆ بەعشیقە، خەڵکێکی زۆر دژی ئەم هاتنەی سوپای تورکیا بوون و پێیان وابوو بۆ پارێزگاریکردن و دەربازکردنی چەتەکانی داعش هاتووە. کازمی لەم وتارەیدا دژی لەشکرکێشی سوپای تورکیا دەوەستێتەوە و پێشی وایە کەهاتنی سوپای تورکیا بۆ ناو خاکی عێراقی دەبێتەهۆی پەرەسەندنی جەنگی تایەفی و هەروەها دژی لێدوانەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆکی تورکیاش دەوەستێتەوەو بەتایەفی تاوانباری دەکات. کازمی لەوتارەکەیدا دژی لێدوانەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆکی تورکیا دەوەستێتەوەو دەڵێت: رەجەب تەیب ئەردۆغان لەمانگی ئۆکتۆبەری پێشوودا لەکاتی باسکردنی داگیرکردنی موسڵ لەلایەن داعشەوە، وتی: هۆکاری ئەم داگیرکارییە ئەوەیە کە سوپای عێراق تەنها لەشیعە پێکدێت، تورکیاش ئامادەیە مەشق و راهێنان بەسوننەی عێراق بکات. دواتریش رەخنەکانی لەحکومەتی تورکیا چڕتر دەکاتەوەو دەڵێت: هەڵوێستەکانی ئەم دواییەی حکومەتی تورکیا بۆ نموونە ئەو لێدوانەی ئەردۆغان و لەشکرکێشییەکەی بۆ ناو خاکی عێراق، کە هیچ هەماهەنگییەکی لەگەڵ حکومەتی ناوەندی نەکردبوو، هەموو ئەمانە گوزارشت لەهەڵوێستێکی تایەفی تورکیا دەکەن، هەروەها ئەوە دەردەخەن کە تورکیا پشتگیری سوننە دەکات و دژی شیعەی عێراق و سوریاش دەوەستێتەوە. هەرئەمەش وایکرد کە لەدژی ئەم هەڵوێستەی تورکیا لایەنە شیعەکان ناڕەزایی دەرببڕن، بۆ نموونە لە 9/12/2015 ا» الائتلاف دولة القانون» لەبەیانێکی دژی تورکیا وەستایەوە رایگەیاند: تورکیا جەنگی تایەفی بەهێز دەکات. کازمی لەکۆتایی وتارەکەیدا دژی ئەوەیە کەدەوڵەتانی ناوچەکە هانی جەنگی تایەفی بددەن و پێشی وایە هەڵگرتنی ناسنامەی تایەفی زەرەر لەهێزو توانای ئەو دەوڵەتانە دەدات. لەمبارەیەوە دەڵێت: ئا لەم رەوشە ئاڵۆزەی کە ناوچەکەی گرتۆتەوە، پێویستە لەسەر شانی هەموو هێزە ئیقلیمی و جیهانییە بەهێزەکان، لە راستی ئەوە تێبگەن، کە هاندان و یاریکردن بەسۆزی تایەفی کارێکی مەترسیدارە، چونکە ناوچەکە خۆی لەبنەڕەتدا دەکوڵێت و رەوشی ترسناکە. لەکۆتایشدا لە قازانجی هیچ هێزێکی ئیقلیمی نییە کە بەرژەوەندی لەناوچەکەدایە، بێت بەرگی تایەفی بپۆشێت و خۆی بکاتە بەشێک لەمیحوەری تایفی و دژی یەکێکی تر بوەستێتەوە. لەبەرئەوە زۆر گرنگە هێزە ئیقلیمییەکانی ناوچەکە زۆر بەوردییەوە ئاگاداری وتاری سیاسی و هەڵوێست و هەڵسوکەوتەکانیان بن، چونکە رووداوەکانی ناوچەکە خۆی لەخۆیدا هەڵگری ئاگری جەنگی تایفییە و ئەگەری تەقاندنەوەی هەیە. دیارە وتارەکەی کازمی باسی زۆر شتی تری کردووە کەچۆن ناوچەکە بەسەر میحوەری سوننە و شیعە دابەش بووەو کێشەی تایەفی لەناوچەکە، هیوادارم لەداهاتوودا تەواوی وتارەکە بکەمە کوردی. بەڵام ئەوەی مایەی سەرنجە کاتێک کازمی دێتە سەرکارو پۆستی سەرۆک وەزیران وەردەگرێت، بەداخەوە هەڵوێستی بەرامبەر تورکیا دەگۆڕێت. تورکیای دۆست هەر پاش دوو رۆژ لەدەستبەکاربوونی لە 9ی حوزەیرانی ئەمساڵدا مستەفا کازمی چاوی بەفاتیح یەلدز باڵیۆزی تورکیا لەعێراق کەوت، بەپێی بەیانێکی سەرۆکایەتی حکومەتی عیراق، کازمی رایگەیاندووە: دەمانەوێت پەیوەندییەکانمان لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا بەهێز بکەین، بەتایبەتی لەبواری ئابووریی و دژایەتیکردنی تیرۆردا. دیارە مەبەستی سەرەکی تورکیا لەوشەی « تیرۆر» هێزە کوردییەکانە، لەکاتێکدا کازمی زۆر باش سیاسەت و ستراتیژی تورکیا دەناسێت، کەچی ئاواتەخوازی ئەوەیە کە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ تورکیا بەهێزبکات. ئەم هەڵوێستەی کازمی تەواو پێچەوانەی هەڵوێستی ساڵی 2016یەتی، هەرچەندە راستە لەوکاتەدا رۆژنامەنووسێکی ئاسایی بووەو ئێستاش بەرپرسی حکومەت و قسەکانی حسابی بۆ دەکرێت، بەڵام نەدەبوو بەو شێوەیە هەڵوێستی بگۆڕێت. هەڵوێستی بەرامبەر بە لەشکرکێشییە نوێکەی تروکیا لەناوەڕاستی مانگی حوزەیرانەوە، سوپای تورکیا بەشێوەی ئاسمانی و وشکانی خاکی عیراقی بەزاندووەو لەشکرکێشییەکی گەورەی دەستپێکردووەو هەتاوەکو ئیستاش بەردەوامە. بەڵام هەڵوێستی ئێستای کازمی بەرامبەر بەلەشکرکێشی تورکیا، بەپێچەوانەی ساڵی 2016 ەوە زۆر لاوازە. تاکە هەڵوێستی کازمی لەبەرامبەر لەشکرکێشی ئەمجارەی تورکیا، تەنها بانگهێشتکردنی باڵیۆزی تورکیا بووە لەلایەن وەزارەتی دەرەوەی عیراق و پێشکەشکردنی ناڕەزایی نامەیەکی ئاسایی، ئەمەش تابڵێیت هەڵوێستێکی لاوازە بەرامبەر بەو ئەجێندا ترسناکەی تورکیا کە لەعیراق و هەرێمی کوردستان و ناوچەکە هەیەتی. ئەوەی هەستی پێدەکرێت چ حکومەتی هەرێمی کوردستان و چ حکومەتی بەغداد، هیچ کاردانەوەیەکی بەهێزیان بەرامبەر بەم لەشكرکێشیەی تورکیا نەنواندووە، لەکاتێکدا دەبوایە ئەوان بەوپەڕی هێزو توانایانەوە دژی ئەم لەشکرکێشییە بوەستانەیەتەوە، هەرچەندە هەڵوێستی حکومەتی بەغداد لەهی هەولێر باشترە. دوا قسە کازمی خۆی باش دەزانێت کە هیچ کاتێک تورکیا دۆستی عێراق نەبووە، ئەوەتا ئەمڕۆ بەئاشكرا بەناوی دژایەتیکردنی پەکەکەو تیرۆرەوە، بەشێکی گەورەی خاکی عێراقی داگیرکردووە، هەروەها ئاوی رووباری دیجلەو فوراتی نیمچە وشککردنێک کردووەو جەنگی ئاو لەگەڵ عێراق دەکات، لەهەمووشی خراپتر ئەوەیە تورکیا لەپشتگیریکردنی سوننە توندڕەوەکانی عێراق بەردەوامە، هەروەها باسی نەخشەی تورکیای گەورە دەکات، کە بەشێکی زۆری خاکی عێراق دەگرێتەوە. هەموو ئەمانەش لەسیاسەتی دەوڵەتێکی دۆست ناوەشێتەوە، بگرە زیاتر لەسیاسەتی دەوڵەتێکی دوژمن دەچێت. دیارە هێشتا زووە تەواوی هەڵوێستی کازمیمان لەبارەی تورکیا بۆ روون بێتەوە، چونکە تەمەنی کابینەکەی کەمە، بەڵام هیوادارین لەداهاتوودا لەبەرامبەر تورکیادا بەم شێوە لاوازە نەبێت، دەنا تورکیا هەنگاوی ترسناکتر دەنێت. سەرچاوەکان: التدخل التركي ومحاذير الوقوع في الأجندات الطائفية. سایتی ئیلاف. السبت 09 يناير 2016 - الکاظمی: حریصون علی تطویر العلاقات مع ترکیا. سایتی ئەنادۆڵی تورکیا بەشی عەرەبی. 9/5/2020 تركيا تواصل انتهاكاتها.. كوماندوز يتوغل شمال العراق. سایتی العربیة. 17 يونيو 2020
نه‌وزاد ساڵح به‌رده‌وامى له‌شکرکێشى تورکیا بۆ ناو خاکى باشوورى کوردستان و تۆپبارانکردن له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه بووه‌ته جێگه‌ى نیگه‌رانى هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستان و داواى یه‌کڕیزى و ته‌بایى له‌سه‌رکردایه‌تى سیاسى ده‌کرێت به‌تایبه‌ت له‌م قۆناغه‌دا. به‌شێک له‌پارته سیاسییه کوردییه‌کانى باکورو رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا داوا له‌سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد ده‌که‌ن هه‌ڵوێسته‌کانیان یه‌کبخه‌ن له‌پێناو پاراستنى کورد له‌هه‌ر چوارپارچه‌ى کوردستان. حه‌سه‌ن ره‌حمان په‌نا ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی کۆمه‌ڵه (رێکخراوی کوردستانی حزبی کۆمۆنیستی ئێران) له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» ئه‌مه یه‌که‌م جارنیه ئێران تۆپبارانی ئه‌و سنورانه بکات، له‌کاتی سه‌رده‌می سه‌فه‌وی و عوسمانییه‌وه بۆردومانمان ده‌که‌ن». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد کێشه‌ی ناوخۆ له‌ئێراندا زۆره‌و کاردانه‌وه‌ی دۆخه ناهه‌موارو ئابوریه‌که‌ی ئێرانه که له‌م ماوه‌یه‌دا (28) ته‌قینه‌وه له‌ناو ئێراندا روویانداوه، وتیشى:»ئێران و تورکیا کاردانه‌وه‌و کێشه ناوخۆییه‌کانیان به‌ده‌ره‌کی ده‌که‌ن و دێن له‌ده‌ره‌وه‌ى سنورى وڵاته‌کانیان تۆپباران و له‌شکرکێشى ده‌که‌ن». حه‌سه‌ن ره‌حمان په‌نا داواى له‌سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد کرد له‌هه‌ر چوارپارچه‌ى کوردستان هه‌ڵوێست و ده‌نگه‌کانیان یه‌کبخه‌ن له‌پێناو پاراستنى کورددا. نوێنه‌ری پارتی ئازادی کوردستان (رۆژهه‌ڵات) له‌سلێمانی ئه‌وه دووپاتده‌کاته‌وه که له‌ئێستادا کورد له‌هه‌موو قۆناغه‌کانی تر پێویستی به‌یه‌کڕیزی و ته‌بایی هه‌یه. جوانشێر عیسا ره‌فعه‌تی نوێنه‌ری پارتی ئازادی کوردستان له‌سلێمانی وتى:» دوژمنانی کورد نه‌یانشاردووه‌ته‌وه که‌وتوویانه ئه‌گه‌ر کوردێک له‌ئه‌فریقا هه‌بیت بۆ له‌ناوبردنیان هیچ کات ناوه‌ستین، به‌ڵام ئێمه ئه‌گه‌ر هه‌ر کوردێک له‌هه‌ر شوێنێک بێت به‌هه‌موو هێزو توانایه‌کمانه‌وه پاڵپشتی و پارێزگاری له‌گیانی ده‌که‌ین». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد له‌ئێستادا کورد له‌هه‌موو قۆناغه‌کانی تر پێویستی به‌یه‌کڕیزی و ته‌بایی هه‌یه« راسته لایه‌نه‌کانی رۆژهه‌ڵاتى کوردستان له‌ڕووی فکری و هزرییه‌وه جیاوازی تایبه‌تیمان هه‌یه، به‌ڵام کورد له رۆژهه‌ڵاتی کوردستان هه‌تا نه‌گات به‌ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی هیچ کاتێک به سه‌روه‌ری ناگات و ناتوانێت مافه‌کانی خۆی مسۆگه‌ر بکات». نوێنه‌ری پارتی ئازادی کوردستان ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو هه‌ندێک لایه‌نى سیاسى کورد هه‌یه پێیانوایه کورد ده‌توانێت له‌چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دیموکرات و فیدراڵدا مافه‌کانی مسۆگه‌ر بکات به‌ڵام «ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچوونه‌دا نین». جوانشێر عیسا ره‌فعه‌تی ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌داوایان له‌هه‌موو لایه‌نه‌کانی رۆژهه‌ڵات کردووه هێزه‌کانی خۆیان ته‌رخان بکه‌ن له‌ناو ئه‌و سوپایه‌دا بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه له‌گه‌ڵ دوژمنی کورد. ژنان رۆڵى سه‌ره‌کییان هه‌بووه له‌به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ى هێزه‌کانى تورکیادا له رۆژئاڤاى کوردستان و وه‌ک نوێنه‌ری نوێنه‌رایه‌تی خۆسه‌ری باکوری رۆژهه‌ڵاتی سوریا باسى ده‌کات خوێنى نه‌ته‌وه جیاوازه‌کان له یه‌ک خه‌نده‌قدا تێکه‌ڵ بووه. نۆرشه‌ن حسین، نوێنه‌ری نوێنه‌رایه‌تی خۆسه‌ری باکوری رۆژهه‌ڵاتی سوریا بههاوڵاتى وت:» رێڤه‌به‌ری خۆسه‌ر رۆڵێکی یه‌کجار گه‌وره‌ی بینیوه له‌و میرات و په‌روه‌رده ئازادیه‌ی ته‌ڤگه‌ری ئازاد له‌سه‌ر فه‌لسه‌فه‌و په‌روه‌رده‌ی ژیانکردنی رێبه‌ر ئاپۆ که‌وه‌ک خوێندنگه‌یه‌ک بووه‌و ئاماده‌بوونێکی باشی ژنان هه‌یه بۆ به‌رخودان و تێکۆشان له‌هه‌مبه‌ر بوونی تیرۆریستى جیهانی که‌کچان و ژنان له رۆژئاڤا چۆن به‌رپه‌رچی سوپای فاشیزمی تورکیایان داوه‌ته‌وه«. نۆرشه‌ن حسین باسى له‌وه‌شکرد به‌شداری مه‌سیحی و ئاشوری و عه‌ره‌ب زۆر روونه‌و گه‌لێک شه‌هیدی ئه‌رمه‌ن سریانی و مه‌سیحی و عه‌ره‌ب له هێزه‌کانی سوریای دیموکراتدا هه‌یه« خوێنی شه‌هیدی عه‌ره‌ب و کوردو ئاشوری و سریان و ته‌نانه‌ت تورکمانیش له رۆژئاوای کوردستاندا له‌یه‌ک خه‌نده‌قدایه، له‌شه‌ڕی سه‌رێکانی و عه‌فریندا خێڵی عه‌ره‌به‌کان به‌شداربوون له‌گه‌ڵ هێزه‌کانى سوریاى دیموکراتدا». نوسه‌رێکى کورد له‌باشوورى کوردستان به‌پێویستى داده‌نێت لایه‌نه سیاسیه‌کان له‌هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستاندا له‌به‌رانبه‌ر کێشه‌ى داگیرکارى و تواندنه‌وه‌ى نه‌ته‌وه‌ى کورد بڕوایان به‌یه‌کڕیزی نیشتمانی هه‌بێت. دانا به‌هادین نوسه‌ر، هێماى بۆ ئه‌وه‌کرد کێشه‌ی کورد به‌گشتی بریتیه له‌سێ جۆر چه‌وساندنه‌وه که (داگیرکردن، پارچه‌پارچه‌کردن، تواندنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه) له‌خۆى ده‌گرێت له‌م قۆناغه‌ى ئێستادا، وتى:» پێویسته لایه‌نه ساسیه‌کان له‌هه‌ر چوارپارچه‌ی کوردستاندا له‌به‌رامبه‌ر وه‌ڵام بۆ ئه‌م سێ کێشه‌یه بڕوایان به‌یه‌کڕیزی نیشتمانی هه‌بێت له‌سه‌ر بنچینه‌ی دیاریکردنی ستراتیجی سیاسی». ناوبراو وتیشى «له‌دوای سایکس بیکۆو سان ریمۆوه کوردستان پارچه پارچه‌کراوه له‌و قۆناغه‌دا مێژووی ماوه‌درێژی کورد کۆمه‌ڵێک جوڵه‌ی سیاسی هه‌بوون، ئه‌و جوڵه سیاسییانه راسته‌وخۆ وه‌ڵامی ئه‌و سێ کێشه‌یەیان داوه‌ته‌وه که‌قبوڵیان نه‌بووه داگیربکرێن و پارچه‌پارچه بکرێن». دانا به‌هادین ئاماژه بۆ ئه‌وه‌شده‌کات کێشه‌ی کورد به‌دروستبوونی کوردستانی سه‌ربه‌خۆ چاره‌سه‌ر ده‌بێت، وتیشى:»ده‌بێت له‌وه تێبگه‌ین کانتۆنه‌کانی رۆژئاوا ئه‌زموونێکی نه‌ته‌وه‌یی نیه‌و دیموکراتیه، هه‌رێمی کوردستان ئه‌زموونیکی کوردستانی نیه و ئه‌زموونێکه له‌ناو سیستمێکی فیدراڵیدایه«. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد کێشه‌که ئه‌وه‌یه له‌م ناوچه‌یه‌دا عه‌ره‌ب و فارس و تورک به‌رچاویان روونه‌و ده‌زانن چۆن سیاسه‌ت بکه‌ن، به‌ڵام سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد له‌هه‌ر چوارپارچه‌ى کوردستان به‌رچاوی روون نیه و نازانێت چی ده‌کات. ئه‌و به‌پێویستى ده‌زانێت کورد کۆده‌نگی نیشتمانی هه‌بێت له پێناوی سه‌ربه‌خۆبوونى کوردستاندا. وتیشى:»سه‌ربه‌خۆبوونی کوردستان ببێته ستراتیژ له‌سه‌ر ئاستی سه‌رکردایه‌تی، له‌سه‌ر ئاستی خه‌ڵک ببێت به‌ڕای گشتی».
ئارێز خالد توێژه‌رو لێکۆڵه‌رێکى ئه‌مه‌ریکى و به‌ریتانى باسى مامه‌ڵه‌کانى تورکیا ده‌که‌ن له‌هاوکارى کردنى تیرۆریستان و بڵاوکردنه‌وه‌ى توندڕه‌وى و ده‌ڵێن:» پێویسته تورکیا بکرێته لیستى تیرۆره‌وه‌و ئه‌مه‌ریکاو به‌ریتانیا به‌په‌یوه‌ندییه‌کانیاندا له‌گه‌ڵ ئه‌نقه‌ره‌دا بچنه‌وه«. مایکڵ رۆبن توێژه‌رى ئه‌مریکى داواده‌کات ئه‌مریکا پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که) له‌لیستى تیرۆرى وڵاته‌که‌یدا ده‌ربکات و ده‌ڵێت:»تورکیا شایانى ئه‌وه‌یه بکرێته لیستى تیرۆره‌وه«. له‌چاوپێکه‌وتنێکى تایبه‌تى ئاژانسى نۆرس پرێسدا، مایکڵ رۆبن، ره‌هه‌نده‌کانى پێشنیازه‌که، تواناى جێبه‌جێکردنى و کاریگه‌رییه‌کانى له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه‌کانى ئه‌مریکا به‌مه‌له‌فى سورییه‌وه روونکردووه‌ته‌وه. مایکڵ رۆبن له‌باره‌ى هێشتنه‌وه‌ى په‌که‌که له‌لیستى تیرۆرى ئه‌مریکا به‌ئاژانسه‌که‌ى وتووه «پێویسته ئه‌مریکا دووباره هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ ئه‌وه بکات که په‌که‌که‌ى خستووه‌ته لیستى تیرۆرى وڵاته‌که‌یه‌وه، چونکه تورکیا ده‌وڵه‌تێکى پاڵپشتیکاره له‌تیرۆر». هه‌روه‌ها ده‌شڵێت: »پۆلێنکردنى تورکیا له‌ڕیزى تیرۆریستان له‌تورکیا زیاتر ده‌وه‌شێته‌وه، نه‌ک له‌پارتى کرێکارانى کوردستان، هێزه‌کانى ئه‌ردۆغان چوبێتنه هه‌ر ناوچه‌یه‌که‌وه ئه‌و شوێنه بووه به‌په‌ناگه‌ى تیرۆریستان». مایکل رۆبن له‌و چاوپێکه‌وتنه‌دا باسى ئه‌وه ده‌کات که‌پۆلێنکردنى حه‌ماس له‌غه‌ززه و داعش له‌عێراق و سوریا به‌گروپى «تیرۆریستى شایسته‌یه«، به‌ڵام ئه‌و تۆمه‌تانه‌ى که «تورکیا ده‌یداته پاڵ په‌که‌که به‌وه‌ى داعش هاوبه‌شى په‌که‌که‌یه ناڕه‌وایه«، چونکه په‌که‌که تائێستا کارێکیان ئه‌نجامنه‌داوه که‌ئه‌مریکییه‌کان پێى شه‌رمه‌زارببن. توێژه‌ره ئه‌مریکییه‌که باسى له‌وه‌ش کردووه ‹›کورده‌کانى سوریا نه دوژمنن و نه تیرۆریستن، چونکه ئه‌وان هاوبه‌شى ئه‌مریکییه‌کان بوون له‌جه‌نگى دژ به توندوتیژیدا له‌سوریا و یه‌ک ئامانجیان هه‌بووه ئه‌ویش له‌ناوبردنى توندوتیژى و داعش بووه، به‌ڵام تورکیا به‌پێچه‌وانه‌وه پاڵپشتى و هاوکارى تیرۆریستانى کردووه«. مایکڵ رۆبن وتووشیه‌تی›› تورکیا چه‌ندین ساڵه زانیارى ناڕاست ده‌داته ئه‌مریکا سه‌باره‌ت به‌په‌که‌که‌و له‌ئێستادا ده‌بێت پێداچوونه‌وه به‌په‌یوه‌ندییه‌کانمان له‌گه‌ڵ تورکیا بکه‌ین و بشپرسین ئایا به‌ڕاستى تورکیا هاوپه‌یمانى ناتۆیه؟». سه‌باره‌ت به‌ناوچه‌ى ئارام که له‌سنورى نێوان سوریاو تورکیا دروستکراوه‌و تورکیا گروپه‌کانى خۆى تێیدا جێگیرکردووه، رۆبن وتوویه‌تی›› ئه‌و ناوچه‌یه‌ى که نێرده‌ى تایبه‌تى ئه‌مریکا جه‌یمس جێفرى له‌سوریا ناوى بردووه به‌ناوچه‌یه‌کى سه‌لامه‌ت، ئێستا بووه‌ته حه‌شارگه‌یه‌ک تیرۆریستان به‌تایبه‌ت له‌و کاته‌وه‌ى که تورکیا چوونه‌ته ناو ئه‌و ناوچه‌یه‌وه‹› باسى له‌وه‌ش کردووه که «جه‌یمس جێفرى رێگه‌ى به‌ئه‌ردۆغان داوه تاگۆڕانکارى له‌سروشتى جوگرافیایى سنوره‌کانى سوریادا بکات و له‌لایه‌ن تورکیاوه به‌شێوه‌یەکى زۆر خراپ به‌کارده‌هێندرێت و ئه‌مه‌ش له‌سودى روسیا، ئه‌سه‌دو داعشدایه«. ‹› هه‌ر سه‌رۆکێکى نوێ بۆ ئه‌مریکا بێته ده‌سه‌ڵات ده‌بێت سیاسه‌تى ئێستا بگۆڕێت و پێچه‌وانه‌ى بکاته‌وه و پاڵپشتى کورد بکات و مامه‌ڵه‌ى ئێستا له‌گه‌ڵ تورکیا بگۆڕێت، چونکه کورده‌کان له‌ئێستادا هیچ هۆکارێک نادۆزنه‌وه تا جارێکى دیکه متمانه به‌ئه‌مریکا بکه‌نه‌وه«، رۆبن وا ده‌ڵێت. مایکل رۆبن، جه‌ختى له‌وه‌شکردووه‌ته‌وه که ئه‌م شێوه سیاسه‌ته‌ى ئه‌ردۆغان له تورکیا په‌یڕه‌وى ده‌کات، ناهێڵێت تورکیا به‌یه‌کپارچه‌یى له‌ده‌ستى ئه‌ردۆغان رزگارى بێت و پارچه پارچه‌بوونى تورکیاش ئه‌گه‌رێکى به‌هێزه،» له‌ئێستادا له‌تورکیا که‌س ناتوانێت له رێگه‌ى دادگاو هه‌ڵبژاردنه‌وه کێشه‌کان چاره‌سه‌ربکات، چونکه سه‌رجه‌میان له‌لایه‌ن که‌سێکه‌وه ده‌ستى به‌سه‌داگیراوه که‌ئه‌وه‌یش ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانه‌و تورکیا هێنده‌ى دورى فیشه‌کێک له‌قه‌یران و ئاژاوه‌وه نزیکه«. لێکۆڵه‌رێکى به‌ریتانى که له‌ڕێکخراوى ئینته‌رناشنالیست که‌ڕێکخراوێکى میدیایى سه‌ربه‌خۆیه باسى بێوه‌فایى ئه‌مریکا به‌رامبه‌ر کوردانى ئه‌و دوو پارچه‌یه‌و بانگه‌شه چه‌واشه‌کارییه‌کانى تورکیا بۆ دیموکراسى ده‌کات. ڤانیسا بره‌ید لێکۆڵه‌ر له‌ڕێکخراوى نیو ئینته‌رناشنالیست که ناوه‌نده‌که‌ى ده‌که‌وێته شارى ئۆکسفۆردى به‌ریتانیه‌وه، له‌دوایین لێکۆڵینه‌وه‌ى به‌ناوى (دووباره ناپاکی)، تایبه‌ت کردووه به‌هه‌ریه‌که له‌کوردانى سوریاو تورکیا. ڤانیسا له‌لێکۆڵینه‌وه‌که‌یدا باسى له‌وه کردووه که «ئه‌ردۆغان له بانگه‌شه‌کانى بۆ ناساندنى په‌که‌که وه‌ک گروپێکى تیرۆریستى سه‌رکه‌وتوو بووه‌و هه‌ریه‌که له‌ئه‌مریکا، یه‌کێتى ئه‌وروپا، ئوستورالیاو یابان ئه‌و گروپه‌یان خستووه‌ته لیستى تیرۆرى وڵاته‌که‌یانه‌وه«. هه‌روه‌ها ده‌ڵێت:» هاوسۆزى به‌شێکى زۆرى وڵاتان بۆ په‌که‌که‌و زانینى به‌هه‌ڵه‌دابردنى رای گشتى له‌لایه‌ن ئه‌ردۆغانه‌وه، بووه‌ته هۆى ئه‌وه‌ى هێشتا په‌که‌که به‌به‌هێزى بمێنێته‌وه‌و توانا لۆجستى و مرۆییه‌کانیشى په‌ره‌پێبدات که‌به‌رگرى له‌خۆیان ده‌که‌ن دژى ئه‌و رژێمه‌ى ده‌یه‌وێت سه‌رکوتى ماف و ئازادى و دیموکراسییه‌ت بکات». سه‌باره‌ت به‌ده‌رهێنانى ناوى په‌که‌که له‌لیستى تیرۆرى به‌شێک له‌وڵاتاندا، بره‌ید نووسیویه‌تی «هه‌وڵێکى زۆر هه‌یه له‌لایه‌ن زۆربه‌ى وڵاتانه‌وه‌و داوایان کردووه په‌که‌که له‌لیستى تیرۆر ده‌ربهێندرێت و هه‌وڵبدرێت نێوه‌ندگیرى له‌نێوان حکومه‌تی تورکیا و په‌که‌که بکرێت تاگفتوگۆ بکه‌نه بنه‌ماى چاره‌سه‌رى کێشه‌کانیان». هه‌روه‌ها ئه‌و لێکۆڵه‌ره به‌ریتانیه ئه‌وه دووپاتده‌کاته‌وه که«هه‌ندێک له‌وڵاتان هێشتنه‌وه‌ى ناوى په‌که‌که له‌لیستى تیرۆردا به‌نادادپه‌روه‌رى ده‌زانن، چونکه هێشتنه‌وه‌ى په‌که‌که وه‌ک گروپێکى تیرۆریستى وا له‌تورکیا ده‌کات چه‌کى زیاتر بداته گروپه‌کانى پرۆ-تورکیا تا هێرش بکه‌نه‌سه‌ر کورده‌کان که له‌هه‌ر شوێنێک به‌دواى ئازادییدا ده‌گه‌ڕێن». سه‌باره‌ت به‌گفتوگۆکانى رابردووى نێوان حکومه‌تى تورکیاو په‌که‌که، ڤانێسا ئه‌وه‌ى روونکردووه‌ته‌وه‹›ئه‌و گفتوگۆیانه هیچیان نه‌گه‌یشتنه ئه‌نجام و ئه‌گه‌ر بڕیاربێت له‌داهاتوودا له‌نێوان ئه‌و دوو لایه‌نه‌دا گفتوگۆ به‌مه‌به‌ستى چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کان بکرێت، ده‌بێت تورکیا سه‌ره‌تا ئه‌و (50) هه‌زار ئه‌ندام و لایه‌نگرانه‌ى په‌که‌که که‌ده‌ستگیریکردوون ئازاد بکات له‌پێش هه‌مووشیانه‌وه عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان رێبه‌رى په‌که‌که که (20) ساڵه له‌لایه‌ن تورکیاوه زیندانیکراوه‌و ده‌بێت ئه‌و تۆمه‌تانه‌ى تورکیا ئاراسته‌ى گروپه‌که‌ى کردووه بیانکشێنێته‌وه«. هاوکات، پێشیوایه هه‌روه‌ک چۆن دادگاى باڵاى برۆکسل به‌فه‌رمى ئه‌وه‌ى راگه‌یاند که‌په‌که‌که گروپێکى تیرۆریستى نییهو نابێت هه‌ریه‌که له‌ئه‌مریکا، یه‌کێتى ئه‌وروپا، ئوستورالیاو یابان ببنه ئه‌ڵقه له‌گوێى قسه دژه‌کانى تورکیا به‌رامبه‌ر ئه‌و رێکخراوه، به‌ڵکو ده‌بێت پێداچوونه‌وه به‌و دۆسییه‌یه‌دا بکه‌ن چونکه«تورکیا هاوکارو هه‌ماهه‌نگى گروپه تیرۆریستیه‌کان بووه‌و په‌که‌که دژى تیرۆر قوربانى داوه«.
شاناز حه‌سه‌ن جوتیاران نیگه‌رانن له ساغنه‌بوونه‌وه‌ى به‌رهه‌مه‌کانیان و رایده‌گه‌یه‌نن به‌هۆى ئه‌وه‌ى به‌روبوومه‌که‌یان ساغ نابێته‌وه‌و ده‌بێته زه‌ره‌ر لێى ناکه‌نه‌وه‌و نایخه‌نه بازاڕه‌وه، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کشتوکاڵیش جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ده‌کاته‌وه که‌رتى کشتوکاڵ ته‌نیا به‌رپرسیاریه‌تیه‌که ناکه‌وێته سه‌ر وه‌زاره‌تى کشتوکاڵ، به‌ڵکو وه‌زاره‌تى بازرگانى و پیشه‌سازى و وه‌زاره‌تى پلاندانان و ناوخۆ و وه‌به‌رهێنان و دارایى و ئه‌مانه هه‌مووى به‌رپرسن. له‌شه‌شى ئه‌م مانگه‌دا ژماره‌یه‌ک له جوتیارانى پارێزگاى هه‌ولێر گردبوونه‌وه‌و وه‌ک ناڕه‌زایى ده‌ربڕین له‌به‌رانبه‌ر ساغنه‌بوونه‌وه‌یدا به‌رهه‌مى ته‌ماته‌که‌یان فڕێدایه سه‌ر زه‌وى و داواى راگرتنى هاورده‌کردنى به‌رهه‌مه کشتوکاڵیه‌کان و به‌تایبه‌ت ته‌ماته‌یان کرد بۆ ناو هه‌رێمى کوردستان. ئه‌و جوتیارانه رایانگه‌یاند به‌رهه‌مه کشتوکاڵیه‌کانیان پاره‌ناکات و زیانێکى زۆریان به‌رده‌که‌وێت ئه‌گه‌ر حکومه‌ت رێگه چاره‌یه‌کیان بۆ نه‌دۆزێته‌وه، له‌کاتێکدا نرخى کیلۆیه‌ک ته‌ماته (70) دیناریان بۆ ده‌کات. شێخ جه‌مال کربچنه‌یى، ساڵانێکى زۆره پیشه‌ى کارى کشتوکاڵییه ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد ئه‌و کێشەیە تازه نیه‌و زۆر ده‌مێکه به‌رده‌وامه‌و هیچ گرنگى نه‌دراوه به به‌رهه‌مى کشتوکاڵى، بۆیه ئه‌م کێشانه که‌ڵه‌که بوون و له‌م قه‌یرانه‌دا کێشه‌کان بوونه زیانێکى زۆر له‌سه‌ر جوتیاران. ئه‌و جوتیاره باس له‌وه ده‌کات له‌کاتى سه‌رده‌مى به‌عسدا به‌رهه‌مى زۆر هه‌مه‌جۆریان چاندووه وه‌ک توتن و په‌موو و زۆر شتى تر که‌کارگه هه‌بووه‌و سودى لێوه‌رگیراوه، به‌ڵام له‌ئێستادا حکومه‌ت هیچ هاوکاریى جوتیاران ناکات. شێخ جه‌مال نۆ به‌یتى هه‌یه‌و چوار به‌یتى کردۆته به‌رهه‌مى ته‌ماته‌ى جۆراوجۆر، زیاتر له 30 جۆر ته‌ماته‌ی تێدا چاندووه، باس له‌وه‌ده‌کات ساڵانه دوو جۆر به‌رهه‌میان هه‌یه، جۆرێکیان کشتکوکاڵیه‌و جۆره‌که‌ى دیکه ئاژه‌ڵداریه. وتیشى « رۆژانه (200) بۆ (250) ته‌ن به‌رهه‌مى ته‌ماته پێداویستى بازاڕه‌کانى سلێمانیه، به‌ڵام هه‌ر رۆژه‌ى (500) ته‌ن ته‌ماته ده‌چێته عه‌لوه‌کان ئه‌وه‌ى ده‌مێنێته‌وه، ده‌بێته زه‌ره‌ر به‌سه‌ر جوتیاره‌که‌وه‌و له‌بازاڕدا ساغ نابێته‌وه، بۆیه ئێستا ئێمه هه‌ر لێى ناکه‌ینه‌وه«. شێخ جه‌مال هێماى بۆ ئه‌وه‌کرد له‌ناوچه‌ى سلێمانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى کشتوکاڵ و به‌گشتى وه‌زاره‌تى کشتوکاڵ به‌رپرسه له‌ساغکردنه‌وه‌ى به‌رهه‌مى کشتوکاڵى، که پلانیان نیه. شێخ جه‌مال وتیشى «کێشه‌ى ئێمه ته‌نیا به‌رهه‌مى ته‌ماته نیه، به‌ڵکو له‌زۆربه‌ى به‌رهه‌مه‌کانى دیکه‌شدا کێشه‌مان هه‌یه، به نموونه به‌رهه‌مى گه‌نم که بڕێکى زۆر که‌ممان لێوه‌رده‌گیرێت وایانکردووه خه‌ڵک تواناو تاقه‌تى به‌رهه‌مى کشتوکاڵى نه‌مێنێت». له‌باره‌ى جۆرى ته‌ماته‌وه ئه‌و جوتیاره ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو ئه‌و ته‌ماته‌یەى ئه‌وان بۆ دوو شت به‌کارده‌هێنرێت، بۆ خواردن یان بۆ دۆشاو، ئه‌گه‌ر بۆ دۆشاو بێت کارگه‌که یان حکومه‌ت تۆوه‌که‌یان بداتێ ئه‌وان ده‌توانن ئه‌و جۆره به‌رهه‌مبهێنن که بۆ دۆشاو گونجاو بێت، به‌ڵام ده‌بێت ئه‌و کارگه‌ى دۆشاوانه گره‌نتى ئه‌وه‌یان پێبده‌ن که به‌رهه‌مه‌کانیان بۆ ساغبکه‌نه‌وه. ئه‌م جوتیاره وتیشى «به‌رهه‌مى ته‌ماته‌و به‌رهه‌مى دیکه‌شمان هه‌یه که لێى ناکه‌ینه‌وه، چونکه من پاره‌ى کرێکارى لێبده‌م و بیگوازمه‌وه‌و له‌بازاڕدا ساغ نه‌بێته‌وه، ده‌بێته دوو زه‌ره‌ر به سه‌ر ئێمه‌ى جوتیاره‌وه«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه «له‌ئێستادا کێشه‌ى ته‌ماته‌یان به‌کارگه‌ى دۆشاوى ته‌ماته‌که چاره‌سه‌ر کردووه، به‌ڵام کێشه گه‌وره‌که لێره به‌دواوه دێته کایه‌وه که به‌رهه‌مى زۆرى ته‌ماته‌و شوتى پێنجوێن پێده‌گات ئه‌و کات بازاڕ به ته‌ماته ده‌شاردرێته‌وه«. ناوبراو باسى له ساغکردنه‌وه‌ى به‌رهه‌مه‌کانیان کرد له‌ساڵانى پێشوودا، وتى «له خوارووى به‌غداو ناوچه‌کانى جنوبه‌وه ساڵان خۆیان ده‌هاتن به‌رهه‌مه‌که‌یان له باخه‌که‌دا ده‌کڕى و ده‌یانبرد به‌و شێوه‌یه به‌رهه‌مه‌کانمان ساغده‌بۆوه به‌ڵام حکومه‌تى خۆمان کێشه گه‌وره‌که‌ى دروستکردووه هیچ گرنگى به‌به‌رهه‌مى خۆمان نه‌داوەو بودجه‌یه‌کى بۆ دیارینه‌کراوه«. سه‌عید عه‌زیز، پسپۆرى بوارى باخدارى، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «کێشه‌ى که‌رتى کشتوکاڵ کێشه‌یه‌که له‌دروستبوونى حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه هه‌ر هه‌یه‌و نازانرێت که‌ی چاره‌سه‌ر ده‌کرێت، بۆیه ته‌نیا به‌وه چاره‌سه‌ر ده‌کرێت حکومه‌ت له‌پاڵ پلانى نه‌وتدا په‌ره به‌که‌رتى کشتوکاڵیش بدات چونکه ناتوانرێت به‌ته‌نیا پشت به‌که‌رتى نه‌وت ببه‌سترێت، چونکه نه‌وت کۆتایى دێت، به‌ڵام کشتوکاڵ که‌رتێکى به‌رده‌وام زیندووه«. ناوبراو باسى له‌وه‌کرد به‌هۆى ڤایرۆسى کۆرۆناوه کاریگه‌رى زۆرى له‌سه‌ر به‌رهه‌مى جوتیاران هه‌بووه، ئه‌مساڵ نه‌توانراوه وه‌ک پێویست به‌رهه‌مه‌کان بنێردرێته ده‌ره‌وه، به‌ڵام کێشه‌ى سه‌ره‌کیش حکومه‌تى عێراقییه که ده‌بێت ئێمه بۆ هه‌موو به‌رهه‌مێک پشت به ره‌زامه‌ندى ئه‌وان ببه‌ستین ئینجا بنێردرێته ده‌ره‌وه که‌ئه‌مه‌ش دیسان بۆته کێشه‌ى به‌رده‌م به‌رهه‌مى ئێمه‌و وایکردووه زیان به‌جوتیاران بگه‌یه‌نرێت». ئه‌م پسپۆره جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که پێویسته«بۆردێکى ناوه‌ندى و زانستى هه‌بێت بۆ چاره‌سه‌رى کێشه کشتوکاڵیه‌کان». له‌باره‌ى قسه‌ى وه‌زیرى کشتوکاڵه‌وه که به‌رهه‌مى ته‌ماته‌ى ناوخۆ بۆ دۆشاو نابێت وتى «راسته ته‌ماته‌ى کوردى ئاوى زۆره، بۆیه له‌ڕووى ئابورییه‌وه تێچوى زیاتر ده‌بێت، به‌ڵام ده‌کرێت جۆرى به‌رهه‌مه‌که به‌پێى شێوازى به‌کارهێنانى رێکبخرێت، بۆ نموونه ته‌ماته بۆ دۆشاو جیاوازه وه‌ک له‌ساص یان ته‌ماته بۆ خواردن به‌فرێشى یان زۆر شتى دیکه«. له‌باره‌ى که‌رتى تایبه‌تیشه‌وه وتى» به‌داخه‌وه بازرگانه‌کانیش که‌متر لا له‌که‌رتى کشتوکاڵى ده‌که‌نه‌وه، چونکه داهاته‌که‌ى خێرا نیه‌و کاتى ده‌وێت، به‌ڵام که به‌رهه‌م هات درێژخایه‌نه، بۆیه ده‌کرێت بازرگانه‌کانیش هاوکاربن بۆ پاراستنى به‌رهه‌مى کشتوکاڵى و پشگیرى جوتیاران بکه‌ن». سه‌عید عه‌زیز پێشنیار ده‌کات بۆ حکومه‌ت که ده‌بێت پشتگیرى جوتیاران بکات و سه‌رپه‌رشتى جوتیاران بکرێت له‌گه‌ڵ سه‌ندیکای جوتیاران و یه‌کێتى جوتیاران که‌ناوچه کشتوکاڵییه‌کان به‌ش بکرێت به‌پێى پێداویستى و به‌کارهێنانى له‌ناوخۆدا. ئاواره حه‌مید، به‌ڕێوه‌به‌رى راگه‌یاندنى وه‌زاره‌تى کشتوکاڵ، له لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» وه‌زیرى کشتوکاڵ له‌گه‌ڵ کارگه‌کانى دۆشاوى ئاوه ته‌ماته‌ى کۆکردووه‌ته‌وه‌و داوایلێکردوون، که ده‌ستبه‌کاربن. وتیشى» له‌یه‌کەم ساڵدا حکومه‌تى هه‌رێم و وه‌زاره‌تى کشتوکاڵ تۆوه ته‌ماته‌ى هێنا له‌کارگه‌کانى وه‌رگرتووه‌و له‌چه‌ند ناوچه‌یه‌کى هه‌رێمدا چاندوویه‌تى له‌ده‌شتى هه‌ولێرو گه‌رمیان و شاره‌زورو گرجان تاقیکراوه‌ته‌وه‌و ئه‌مساڵ چێندراو سه‌رکه‌وتوو بوو، دەبێ ساڵى داهاتوو دابه‌شبکرێت به‌سه‌ر به‌شێکى جوتیاراندا بۆ ئه‌وه‌ى به‌رهه‌مى بهێنن و له‌به‌رامبه‌ردا گرێبه‌ست بکرێت له‌گه‌ڵ کارگه‌کانداو لێیان بکڕدرێته‌وه«. حسێن حه‌مه که‌ریم، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کشتوکاڵ، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» وه‌ک چاره‌سه‌رێکى لاوه‌کى و کاتیی بۆ کێشه‌ى ته‌ماته خاوه‌نى کارگه‌ى هه‌ریر به‌رهه‌مى ته‌ماته وه‌رده‌گرێت و له عه‌ماره‌کانى خۆیاندا هه‌ڵیده‌گرن و ئێستا رۆژانه (20)ته‌ن ته‌ماته وه‌رده‌گرن بۆ ئه‌وه‌ى بتوانرێت هاوسه‌نگیه‌ک دروست بکرێت له‌بازاڕداو جوتیاران زیان نه‌که‌ن». وتیشى» لەم وه‌رزە کە وەرزى پێگه‌یشتنى به‌رهه‌مه‌کانه، به‌رهه‌مى خوارووى عێراقیش به‌ره‌و ته‌واو بوون ده‌ڕوات، بۆیه له‌ڕێگه‌ى بازرگانه‌کانه‌وه وه‌ک چاره‌سه‌رێکى کاتیى کار بۆ ساغکردنه‌وه‌ى به‌رهه‌مه‌کان ده‌کرێت بۆ ئه‌وه‌ى وه‌ک به‌رهه‌مى ته‌ماته ئه‌وه روونه‌داته‌وه و بازاڕى بۆ بدۆزینه‌وه«. وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کشتوکاڵ باسى له‌پلانى کارکردنى خۆیان کردو وتى»له‌پلانى وزارى خۆماندایه هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه کار له‌سه‌ر ئه‌وه بکه‌ین به‌رهه‌مه‌کان چۆن به‌بازاڕ بکه‌ین و چۆن به‌پیشه‌سازى بکرێت، بۆیه له‌ڕێگه‌ى که‌رتى تایبه‌ته‌وه به‌هاوکارى کۆمپانیاکان که‌شوێنى هه‌ڵگرتنى به‌رهه‌مه‌کانیان هه‌یه به‌رهه‌م له‌جوتیاره‌کان وه‌رده‌گرنه‌وه‌و هه‌ڵیده‌گرن و به‌پێى کوالێتى جیاده‌که‌نه‌وه‌و هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه‌شى ده‌که‌ن و له‌ناوخۆشدا به‌پێى پێویستى رێکى ده‌خه‌نه‌وه«. وتیشى «کارێکى دیکه‌مان له‌گه‌ڵ که‌رتى تایبه‌ت به‌پیشه‌سازیکردنى به‌رهه‌مه کشتوکاڵیه‌کانه که ئه‌و پرۆژانه بچنه بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه ئه‌رکه له‌سه‌ر ئێمه به‌رهه‌مه‌کان بپارێزین، بۆ نموونه که دۆشاوى ته‌ماته له‌ناوخۆدا به‌رهه‌مهات و له‌پێداویستى خۆمان زیادبوو، ده‌بێت کار له‌سه‌ر ئه‌وه بکه‌ین باج بکه‌ینه سه‌ر هاورده‌کردنى بۆ ئه‌وه‌ى له‌ده‌ره‌وه دێت تا له‌و رێگه‌یه‌وه به‌رهه‌مى ناوخۆ زیادبکه‌ین و بیپارێزین». حسێن حه‌مه که‌ریم جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه « خوازیارین له‌ساڵى داهاتوو ئه‌و کێشانه‌ى ئێستا هه‌مانه نه‌یه‌ته‌وه رێگه‌مان، به‌ڵام که‌رتى کشتوکاڵ ته‌نیا به‌رپرسیاریه‌تیه‌که‌ی ناکه‌وێته سه‌ر وه‌زاره‌تى کشتوکاڵ به‌ڵکو وه‌زاره‌تى بازرگانى و پیشه‌سازى و وه‌زاره‌تى پلاندانان و ناوخۆ و وه‌به‌رهێنان و دارایى و ئه‌مانه هه‌مووى به‌رپرسن و پێکه‌وه ده‌توانین کار بۆ په‌ره‌پێدانى به‌رهه‌مى کشتوکاڵى بکەین». ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد» له‌ئێستاشدا به‌رده‌وام له‌سه‌ر خه‌تین بۆ ئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ پێگه‌یشتنى به‌رهه‌مه‌کانى دیکه ئه‌م گرفته دووباره نه‌بێته‌وه«.
ئارێز خالید «خه‌ڵکانێک هه‌ن له‌یاسا ده‌رچوون و ته‌حه‌داى ده‌سه‌ڵاتى یاسایى و هێزه ئه‌منییه‌کانیش ده‌که‌ن و شوێن و ناونیشانیشیان ئاشکرایه، هه‌ڕه‌شه‌کردن و موشه‌ک ئاراسته‌کردنى باڵیۆزخانه‌ى وڵاتان له‌نمونه‌ى کاره‌کانیانه، له‌کاتێکدا هێزه ئه‌منییه‌کان ته‌نیا بینه‌رى ئه‌و دیمه‌نانه‌ن، ئه‌و گروپانه ئێستا به‌خانه‌ى کاتیۆشا ناسراون و گومان ده‌که‌م له‌داهاتوودا کاره‌کانیان خراپتر بێت». ئه‌مه دوایین قسه‌ى هیشام هاشمى شاره‌زاى بوارى ئه‌منى و ستراتیجى بوو که 6ى ئه‌م مانگه له‌چاوپێکه‌وتنێکى ته‌له‌فزیۆنیدا به‌م شێوه‌یه باسى گروپه چه‌کداره‌کانى عێراقى کردو دواى ئه‌و چاوپێکه‌وتنه‌ش چه‌ند چه‌کدارێک به‌دوو ماتۆڕسکیله‌وه ته‌قه‌یان لێکردو دواى گه‌یاندنى به نه‌خۆشخانه‌ى (ئیبن نه‌فیس)، به‌هۆى سه‌ختى برینه‌که‌یه‌وه گیانى له‌ده‌ستدا. کوژرانى هیشام هاشمى کاردانه‌وه‌ى ناوخۆیى و ده‌ره‌کى به‌دواى خۆیدا هێناو مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق رایگه‌یاند››هاشمى یه‌کێک بووه له‌بونیادنه‌رانى بۆچوونه‌کان له‌وڵاتدا، بۆیه به‌ڵێن ده‌ده‌ین ئه‌و که‌سانه‌ى ده‌ستیان له‌ڕووداوى کوژرانى هاشمیدا هه‌بووه ده‌ستگیریان ده‌که‌ین و ده‌یانده‌ینه دادگا››. هاوکات به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق له‌تویتێکدا نووسیویه‌تی›› کوشتنى هاشمى له‌لایه‌ن که‌سانى له‌یاساده‌رچوو کارێکى قێزه‌ونه‌و لایه‌نى که‌م ئه‌رکى ئێمه‌یه تاوانباران ده‌ستگیربکه‌ین و بیانده‌ینه دادگا››. له‌سه‌ر ئاستى هه‌رێمى کوردستانیش نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێم رایگه‌یاند›› ئیدانه‌و شه‌رمه‌زارى ئه‌و رووداوه ده‌که‌ین و داوا ده‌که‌ین به‌زووترین کات ئه‌نجامده‌رانى ئه‌و رووداوه بدۆزرێنه‌وه.›› هیشام هاشمى ساڵى ١٩٧٣ له‌به‌غدا له‌دایکبووه، ده‌ستى کردووه به‌لێکۆڵینه‌وه له‌گروپه ئیسلامییه ئوسوڵى و توندڕه‌وه‌کان، هاشمى یه‌کێک بوو له‌و که‌سانه‌ى زۆرترین توێژینه‌وه‌ى له‌سه‌ر گروپه چه‌کدارییه جیاوازه‌کانى عێراق کردووه، که‌دوایین توێژینه‌وه‌ى تایبه‌ت بووه به‌ناکۆکییه‌کانى ناو حه‌شدى شه‌عبى و له‌سنورلادانى حزبوڵاى عێراقی، هاوڵاتى به‌شێک له‌و توێژینه‌وه‌یه بڵاوده‌کاته‌وه. ناکۆکى له‌نێوان ده‌سته‌ى حه‌شدى شه‌عبی لێکۆڵینه‌وه‌ی: هیشام هاشمی ململانێکانى نێو حه‌شدى شه‌عبى له‌نێوان دوو ره‌وتدا که له‌ڕووى فیقهییه‌وه دابه‌شبوون زه‌ق بووه‌ته‌وه‌و به‌ڕوونى ده‌بینرێت، که‌یه‌کێکیان به‌ڕابه‌رایه‌تى ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیس که ئه‌ڵقه له‌گوێ و په‌یڕه‌وکارى عه‌لى خامنه‌یى رابه‌رى باڵاى ئیسلامى ئێران وه‌رده‌گرت و ئه‌وى دیکه‌شیان تێکه‌ڵه‌یه‌که له‌و لایه‌نانه‌ى که وابه‌سته‌ن به عه‌ته‌باته‌کان و عه‌لى سیستانییه‌وه. حه‌شدى شه‌عبى له‌ڕووى ئاڵاو ناوو ئه‌وه‌ى له‌سه‌ره‌تاى دامه‌زراندییه‌وه له‌ساڵى ٢٠١٨ خراوه‌ته پاڵ پێکهاته‌ى شیعه، له (٦٧¬) گروپى شیعه، (٤٣) گروپى سوننه و نۆ گروپى سه‌ر به‌که‌مینه‌کان پێکدێت که‌ده‌که‌ونه ناوچه‌کانى باشورى عێراق، ده‌کرێت ئه‌م گروپانه له‌ڕووى په‌یڕه‌ویکردنیان له‌فیقهى مه‌زهه‌بییه‌وه دابه‌شبکرێن بۆ (٤٤) گروپى په‌یڕه‌وکار له‌خامنه‌ییو (١٧) گروپى په‌یڕه‌وکار له‌سیستانی، شەش گروپى په‌یڕه‌وکار له‌مه‌رجه‌عه‌کانى ترى شیعه له‌ناوخۆو ده‌ره‌وه‌ى عێراق. تواناى مرۆیى هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبى (١٦٤) هه‌زار کارمه‌ندو هێزى شه‌ڕکه‌رو لۆجستى ده‌بێت و به‌یاساى ژماره ٤٠ى ساڵى ٢٠١٦ ده‌پارێزرێن و پشت به‌په‌یکه‌رێکى رێکخراوه‌یى ده‌به‌ستن که چه‌ند فه‌رمانێکى دیوانیى له‌ساڵى ٢٠١٩دا بۆى دانراوه، ئه‌وانیش فه‌رمانه‌کانى ژماره (٢٣٧ و ٣٢٨و ٣٣١)ن، جگه له‌مانه‌ش ژماره‌ى تواناى مرۆیى سه‌ر به‌پێکهاته‌ى شیعه نزیکه‌ى (١١٠) هه‌زار که‌سن، پێکهاته‌ى سوننه‌ش نزیکه‌ى (٤٥) هه‌زار کهسهو که‌مینه‌کانیش نزیکه‌ى (١٠) هه‌زار که‌سن. تواناى مرۆیى حه‌شدى وه‌لائی (ئه‌وانه‌ى گوێڕایه‌ڵییان بۆ رابه‌رى باڵاى ئێران هه‌یه) (٧٠) هه‌زار کهسهو حه‌شدى مه‌رجه‌عیه‌ته‌کانى ترو هێزه‌کانى سه‌رایاى سه‌لام نزیکه‌ى (٥٠) هه‌زار که‌سه. فه‌رمانى دیوانیی ساڵى 2019، حه‌شدى دابه‌شکردووه به‌سه‌ر چه‌ند لیوایه‌کدا‌و ژماره‌ى لیواکان (٦٤) لیوایه‌‌و دابه‌شکراون به‌سه‌ر هه‌شت میحوه‌رى فه‌رمانده‌یى هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبیدا و قه‌ده‌غه‌شکراوه ئه‌و لیوایانه ئاڵاو ناوى گروپه‌کانى خۆیان. ئه‌و لایه‌نانه‌ى ناکۆکییان هه‌یه: ناکۆکییه‌کان رۆژبه‌ڕۆژ زیاتر ده‌بن به‌تایبه‌ت له‌نێوان هه‌ریه‌که له‌یه‌که‌ى عه‌باسى شه‌ڕکه‌ر و ده‌سته‌ى سه‌ره‌کیدا به‌تایبه‌تیش له‌گه‌ڵ سه‌رکردایه‌تى وه‌لائیى حه‌شددا ، که یه‌که‌ى عه‌باس سه‌ر به‌عه‌ته‌به‌ى عه‌باسین و عه‌لى سیستانى به‌مه‌رجه‌عى عه‌قیده‌یى خۆیان ده‌زانن. مانگى دووی ٢٠١٨ بازنه‌ى ناکۆکییه‌کان تا ئه‌و راده‌یه فراوان بوو که ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیس جێگرى ئه‌وکاتى سه‌رۆکى ده‌سته‌ى حه‌شدى شه‌عبى کۆمه‌ڵێک بڕیارى توندى ده‌رکرد تا فشاربخاته سه‌ر گروپه چه‌کداره‌کانى سه‌ر به عه‌ته‌باته‌کان له‌ڕووى داراییو ئیدارییه‌وه. ناکۆکیه‌کانى نێوانیان زیاتر بوو، به‌جۆرێک مانگى سێى ٢٠١٨ سه‌رچاوه‌یه‌ک به‌ڕۆژنامه‌ى (العالم الجدید)ی وتبوو که سه‌ره‌تاى هه‌فته‌ى رابردوو کۆبوونه‌وه‌یه‌ک کراوه بۆ گفتوگۆکردن له‌باره‌ى ئه‌و یاسایه‌ى که‌سه‌رۆک وه‌زیران حه‌یده‌ر عه‌بادى پێشکه‌شى کردبوو تایبه‌ت به‌دووباره رێکخستنه‌وه‌ى په‌یکه‌رى حهشدو فه‌رمانده‌کانى حه‌شدى شه‌عبیش به‌شداربوون تیایدا، له‌کاتى ئه‌و گفتوگۆیه‌دا ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیس داواى له مه‌یسه‌م زه‌یدى فه‌رمانده‌ى فیرقه‌ى عه‌باس کردووه به‌گوێره‌ى یاسا نوێیه‌که‌ى حکومه‌ت، په‌یوه‌ندى فیرقه‌که‌ى له‌گه‌ڵ گروپى عه‌ته‌به پیرۆزه‌کانى سه‌ر به‌مه‌رجه‌عیه‌تى ئاینى ئه‌و عه‌ته‌باتانه‌دا بپچڕێنێت هه‌روه‌ک چۆن ئه‌و گروپانه‌ى که‌په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ حزب‌و ره‌وته سیاسییه‌کانیان پچڕاندووه وه‌ک عه‌سائیبى ئه‌هل حه‌ق‌و رێکخراوى بهدرو گروپه‌کانى تر، به‌ڵام ئه‌م پێشنیازه زه‌یدى توڕه کردووهو به‌ڕه‌هایى ره‌تیکردووه‌ته‌وه، به‌وپێیه‌ى عه‌ته‌به پیرۆزه‌کان حزبى سیاسى نین و هه‌وڵه‌کانیشیان بۆ ده‌سه‌ڵات‌و به‌شدارى له‌هه‌ڵبژاردندا نییه، به‌ڵکو دامه‌زراوه‌ى سه‌ر به‌ده‌وڵه‌تن و ئه‌و داواکارییه‌ى ئه‌بومه‌هدیشى وه‌ک هه‌وڵێک بووه بۆ به‌رده‌وامیدان به‌پرۆسه‌ى په‌راوێزخستن‌و دروخستنه‌وه‌ى لایه‌نه‌کانى سه‌ر به‌مه‌رجه‌عیه‌تى باڵا له‌نه‌جه‌ف ناوبردووه به‌بیانووى ئه‌وه‌ى به‌ته‌واوه‌تى ناکۆکن له‌گه‌ڵ ئاڕاسته‌ى ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیسدا که ناگونجێت له‌گه‌ڵ خواسته‌کانى به‌غدادو نه‌جه‌فدا. زه‌قبوونه‌وه‌ى کێشه‌ى نێوان عه‌ته‌باته‌کان له‌گه‌ڵ ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیسدا دواى ئه‌وه سه‌ریهه‌ڵدا که‌حه‌یده‌ر عه‌بادى قایلبوو به‌وه‌ى فه‌وجێکى فیرقه‌ى عه‌باس بخرێته‌سه‌ر سوپاو له‌ڕووى رێکخراوه‌ییشه‌وه به‌شێوه‌یه‌کى فه‌رمى ببه‌سرێته‌وه به‌وه‌زاره‌تى به‌رگرییه‌وه، ئه‌مه‌ش چاودێران‌و خه‌ڵکى سه‌ربازیى به‌گوڕانکارییه‌کى ئه‌رێنى له‌حه‌شدى شه‌عبیو تێکه‌ڵبوونى له‌ناو ریزى هێزه فه‌رمییه‌کاندا وه‌سفیان ده‌کرد، به‌ڵام سه‌رکرده وه‌لائییه‌کان له‌ده‌سته‌ى حه‌شدى شه‌عبی، سه‌ریان سوڕمابوو له‌په‌ره‌سه‌ندنه‌کانى نێوان حکومه‌ت‌و گروپى سه‌ر به مه‌رجه‌عیه‌تى نه‌جه‌ف، ئه‌مه بووه هۆى سه‌ره‌تاى وێرانبوونى په‌یوه‌ندى نێوان عه‌ته‌به‌کان و گروپه وه‌لائییه‌کان. ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیس جێگرى سه‌رۆکى ده‌سته‌ى حه‌شد له‌مانگى ١٢ی ٢٠١٨دا بڕیارێکى فه‌رمى ده‌رکرد بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى په‌یوه‌ندیه‌کانى فیرقه‌ى عه‌باس له‌گه‌ڵ عه‌ته‌به‌ى عه‌باسیدا‌و تێکه‌ڵبوونى له‌گه‌ڵ فه‌رمانده‌ى هێزه‌کانى حه‌شد له‌فوراتى ناوه‌ڕاست به سه‌رکردایه‌تى لیواى خانه‌نشین عه‌لى حه‌مدانیو به‌فه‌رمانى راسته‌وخۆى موهه‌ندیس، ئه‌م بڕیاره‌ى موهه‌ندیس مه‌یسه‌م زه‌یدى فه‌رمانده‌ى فیرقه‌ى عه‌باسى توڕه‌کردو بووه‌هۆى ئه‌وه‌ى چه‌ندین لێدوانى دژ به‌موهه‌ندیس بدات و ره‌خنه‌کانیشى به‌و ئاراسته‌یه بوون که موهه‌ندیس لایه‌ندارى بۆ تاران و عه‌لى خامنه‌یى رابه‌رى باڵاى ئێراندا کردووه. هه‌ر له‌ئه‌نجامى ئه‌و بڕیاره‌ى موهه‌ندیسدا، ئه‌حمه‌د سافى نوێنه‌رى عه‌لى سستانى له‌وتارى هه‌ینیدا وتی» ئینتیما بۆ فیرقه‌ى شه‌ڕکه‌رى عه‌باس ده‌بێت باجى هه‌بێت، به‌شێک له‌و باجه ئارامگرتن‌و سازش نه‌کردنه له‌سه‌ر بنه‌ما‌و ناسنامه‌‌و به‌هاکانمان.» ئه‌م وتاره‌ى ئه‌حمه‌د سافى به جه‌ختکردنه‌وه له‌سه‌ر قوڵایى ناکۆکى نێوان هه‌ردوولا لێکدرایه‌وه. سه‌باح ئه‌زیرجاوی، یه‌کێک له‌سه‌رکرده‌کانى که‌تائیبى ئیمام عه‌لى له‌لێدوانێکى رۆژنامه‌وانیدا ناکۆکى نێوان گروپى عه‌ته‌به پیرۆزه‌کان له‌گه‌ڵ هاوتاکانى له‌حه‌شدى شه‌عبى ئاشکراکرد، که ئه‌وه‌ش ناکۆکى ئیدارى و فیکریو عه‌قیده‌یشه، وتبوشی» هه‌ندێک شه‌ڕکه‌ر هه‌یه عێراقین و له‌گه‌ڵ رژێمى سوریان و له‌م کۆتاییانه‌دا به‌شێکیان گه‌ڕاونه‌ته‌وه عێراق، به‌ڵام ژماره‌یه‌کى تریان که چه‌ند هه‌زار که‌سێک ده‌بن هێشتا له‌سوریان و ناشزانین له‌کوێوه پاڵپشتى دارایى ده‌کرێن›› ئه‌م لێدوانه‌ى سه‌باح ئه‌زیرجاوى وه‌ک ئاماژه‌یه‌ک بۆ هێزه‌کانى نوجه‌با‌و که‌تیبه‌کانى حزبوڵا، بهدرو خۆراسانى لێکدرایه‌وه که‌چه‌ند ساڵێکه به‌پاڵپشتى دارایى ئێران‌و سوریا له‌چه‌ند ناوچه‌یه‌کى سوریا شه‌ڕ ده‌که‌ن و دارایى حه‌شدى شه‌عبى له‌عێراقیش خراوه‌ته خزمه‌تى ئه‌و گروپانه‌وه. ئه‌م گروپه دژبه‌یه‌کانه به‌شێوه‌یه‌کى مه‌رکه‌زى به‌حکومه‌ته‌وه بەستراونه‌ته‌وه، به‌ڵام له‌ڕووى پێدانى سه‌رچاوه‌ى داراییو فیکره‌وه جیاوازن، به‌جۆرێک گروپه‌کانى به‌رگرى ئیسلامى که‌چه‌ند گروپێکن وا خۆیان ده‌بینن که له هه‌موو گروپه‌کانى تر زیاتر مافى داراییو ئیمتیازاتیان هه‌یه ئه‌میش له‌به‌رئه‌وه‌ى له‌دوای٢٠٠٣وه هاوشێوه‌ى بهدرو عه‌سائیب‌و که‌تیبه‌کانى حزبوڵاى عێراقى دژى بوونى ئه‌مریکا شه‌ڕى کردووه و نوێنه‌رایه‌تى هه‌ژموونى سه‌ربازى ئێران ده‌کات له‌ناو عێراقدا. هۆکارى ناکۆکییه‌کان: خراپى بارى دارایى سه‌رکردایه‌تى عه‌ته‌به‌ى لیواکانى حه‌شدى مه‌رجه‌عیه‌ت هۆکاربووه بۆ ئه‌وه‌ى کاریگه‌رى له‌سه‌ر ئاستى لێوه‌شاوه‌ییان دروست بکات، که‌ئه‌مه‌ش هۆکاره بۆ تێکچوونى هاوسه‌نگیى له‌دابه‌شکردنى داهاتى حه‌شد به‌شێوه‌یه‌کى دادپه‌روه‌رانه له‌نێوان لیواکانى حه‌شدى وه‌لائیو لیواکانى ترى حه‌شددا. بڕیاردان له‌لایه‌ن سه‌رکردایه‌تى ئۆپراسیۆنه‌کانه‌وه له‌ده‌سته‌ى حه‌شددا شه‌فافیه‌تى تێدا نییهو سه‌رکردایه‌تى لیواکانى تر که به‌شدار نین له‌فه‌رمانده‌یى باڵادا بێبه‌ش ده‌بن له‌ده‌رکردنى بڕیاره‌کان هه‌روه‌ک بێبه‌شیشیان ده‌که‌ن له‌ده‌ربڕینى بۆچونیان سه‌باره‌ت به‌پرسه جیاوازه‌کان و پێشنیازى چاره‌سه‌رى قه‌یرانه‌کان. زانیارى تایبه‌تى بڕیاره‌کانى حه‌شدى شه‌عبى به‌که‌س نادرێت تادواى ده‌رچوونى بڕیاره‌که، ئه‌ویش له‌ڕێگه‌ى راپۆرتێکه‌وه که له‌لایه‌ن نوسینگه‌ى جێگرى سه‌رۆکى پێشووى ده‌سته‌که یان سه‌رۆک ئه‌رکانى ئێستای حه‌شده‌وه ئاماده‌ده‌کرێت، ئه‌مه‌ش به‌س نییهو نابێته هۆى ئه‌وه‌ى سه‌رکرده‌کانى ترى لیواکان ئاگادارى ئه‌و بابه‌تانه بن که‌گفتوگۆیان له‌سه‌ر کراوه، که‌ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆى دروستبوونى نایه‌کسانى له‌به‌شداریکردنى سه‌رکرده‌ى لیواکانى حه‌شدى مه‌رجه‌عیه‌ت له‌بڕیاره گرنگه‌کانى ده‌سته‌ى حه‌شددا به‌تایبه‌تیش له‌بڕیاره‌کانى رێکخستنى په‌یکه‌رى ده‌سته‌که‌دا. لیواکانى تر که وه‌لائى نین په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌ى لیواى عه‌ته‌به‌کاندا کردووه‌ته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى بچنه ناو ئه‌وانه‌وه، له‌وانه‌شه بۆ پێکهێنانى رێکخراوێکى نوێ بێت له‌ژێر هه‌مان بۆچوونى یاساییو دارایى ده‌سته‌ى حه‌شدى شه‌عبیدا، چونکه به‌دیاریکراوى سه‌رایا سه‌لام‌و حه‌شدى سوننى هیچ به‌ره‌وپێشچوونێکى راسته‌قینه له‌و دامه‌زراوه‌یه‌دا نابینن و ده‌نگى حه‌شده مامناوه‌ندییو بچووکه‌کانیش به‌شێوه‌ى پێویست نابیسرێت، ئه‌مه‌ش هاوسه‌نگیى له‌ناو ده‌سته‌ى حه‌شددا له‌ق کردووه. که‌سایه‌تییه ئاینییه مه‌رجه‌عییه‌کان داوایانکردووه ئه‌و سه‌رکردانه‌ى حه‌شد که وه‌لائى نین رۆڵى ناوه‌ندییان هه‌بێت له‌دووباره رێکخستنه‌وه‌ى پۆسته‌کانى په‌یکه‌رى رێکخراوه‌یی، به‌تایبه‌تى پۆسته‌کانى سه‌رکردایه‌تى باڵا، ئه‌مه‌ش له‌پێناو راستکردنه‌وه‌ى که‌موکورتییه‌کانى هاوسه‌نگى له‌نێوان ده‌سه‌ڵاتى لیواو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه سه‌ره‌کییه‌کان، به‌تایبه‌تى له‌نێوان هه‌موو لیواکانى ده‌سته‌ى حهشدو پۆستى سه‌رۆکى ئه‌رکانى ده‌سته‌ى حه‌شد. سه‌رکردایه‌تى لیواى عه‌ته‌به‌کان‌و سه‌رایا سه‌لام ره‌خنه‌یان له‌بڵاوبونه‌وه‌ى نووسینگه‌ى ئابورى سه‌ر به‌حه‌شدى وه‌لائی هه‌یه‌و داوایانکردووه لاببرێن، چونکه پێیان وایه ناکرێت به‌بیانووى ئه‌وه‌ى ئه‌و نووسینگانه نووسینگه‌ى لایه‌نى سیاسین و ناکه‌ونه ژێر ده‌سه‌ڵاتى حه‌شده‌وه، وایکردووه هیچ چاودێرییه‌کیان له‌سه‌ر نه‌بێت، ئه‌مه‌ش واده‌کات له‌داهاتوودا کاریگه‌رى خراپى بۆ سه‌ر پێگه‌و ناوبانگى حه‌شد هه‌بێت، هه‌روه‌ها ناشکرێت ئه‌م نووسینگانه له‌و ناوچانه‌دا بکرێنه‌وه که به‌قوربانیدانى ئه‌و هێزانه ئازادکراون. یه‌کێکى تر له‌هۆکارى ناکۆکییه‌کان کێشه‌ى حه‌واڵه‌ى موچه‌ى تایبه‌ته به‌هێزه‌کانى حهشدو به‌کارهێنانى تواناو سه‌رچاوه‌کانى ده‌سته‌ى حه‌شده له‌لایه‌ن هه‌ندێک گروپى وه‌لائییه‌وه که سه‌ر به‌لیواکانى حه‌شد نین، هه‌روه‌ها کێشه‌ى لیوا وه‌لائییه تێکه‌ڵه‌کان که باڵى سیاسى و هه‌ندێک باڵى حکومیو هه‌ندێکى تر له‌ناو حهشدو یه‌کێکى تر له‌ده‌ره‌وه‌ى ده‌سته‌ى حه‌شد.
.jpg)
به‌کر شوانى پاش ئەوەی لەڕیفراندۆمی مانگی نیسانی ساڵی ٢٠١٧دا مادەی (١٨) لەدەستوور هەموارکرایەوەو سیستەمی حوکمڕانی لەپەرلەمانییەوە بۆ سەرۆکایەتی گۆڕدرا، رەجەب تەیب ئەردۆغان ٩ی مانگی تەمموزی ساڵی ٢٠١٨ وەک سەرۆک کۆماری ژمارە ١٨ی تورکیا سوێندی یاسایی خواردو بەدەسەڵاتێکی بێسنوورەوە دەستبەکاربوو. سەرۆکایەتیی کۆمار لەماوەی ئەو دوو ساڵەدا نزیکەی هەموو جومگە گرنگەکانی وەک دادوەری و سوپاو ئابووری خستەژێر رکێفی خۆیەوەو لەسۆنگەی ئەو سیاسەتەوە بەرەی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا لەبری سیستەمی سەرۆکایەتی، دەستەواژەی «دەسەڵاتی تاکەپیاو» بۆ وەسفکردنی دەسەڵاتی ئەردۆغان بەکاردەهێنن. ئابووری لەو کەرتە ستراتیژییانەی دەوڵەتە کەسەرۆکایەتیی کۆمار لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا زۆرترین دەستتێوەردانی تێدا ئەنجامداوەو ئەو گەشەسەندنە ئابوورییەی (١٥) ساڵی رابردوو کەوەک گەورەترین دەستکەوتی دەسەڵاتی پارتی دادو گەشەپێدان (ئاکەپە) دەبیندرا، ئێستا لەگەڵ تێپەڕبوونی دوو ساڵ بەسەر گۆڕینی سیستەمی سەرۆکایەتیدا لەپاشەکشەی بەردەوامدایە بەجۆرێک کەڕێژەی بێکاری لەبەرزبوونەوەدایەو داهاتی میللی تادێت لەکەمی دەدات و وەبەرهێنەرانی بیانی بەچاوی ترس و گومانەوە بۆ تورکیا دەڕوانن. ئەوانەیش پێشهاتگەلێکن کەچاودێران و ئابووریناسانی تورکیایی و رۆژئاوایی و بەر لەهەمووانیش کۆمەڵگەی تورکیای تووشی خەیاڵ شکاندن و راڕایی و نیگەرانییەکی بێسنوور کردووە. ئەردۆغان لەسەرەتای دەستبەکاربوونیدا بەڵێنیدا لەسایەی سیستەمی سەرۆکایەتیدا ئابووری بگەیەنێتە کەنارێکی ئارام و کاری زیاتر بکات بۆ راکێشانی سەرمایەداران و وەبەرهێنەرانی بیانی و پەرەپێدانی کەرتەکانی پیشەسازی و کشتوکاڵی، بەڵام دیمەنی ئابووریی دوای دوو ساڵی سیستەمی حوکمڕانی سەرۆکایەتی زۆر دوورە لەو بەڵێن و دیمەنە رەنگینانەی کە سەرۆک کۆمارو تیمەکەی و لایەنگرانی شێلگیرانە بانگەشەیان بۆی دەکرد. هاوتەریب لەگەڵ سیاسەتی ئابووریی سەرۆکایەتیی کۆماردا کە بەلای چاودێرانەوە سیاستگەلێکی تاکڕەوانەو هەڵەن، کۆمەڵێک تەنگژەی تری وەک دۆسیەی راهیب برونسۆنی ئەمریکایی و ناکۆکییەکانی نێوان ئەمریکاو ئێران و تێکچوونی پەیوەندییەکانی ئەنقەرە و یەکێتیی ئەوروپاو دواجاریش تەشەنەسەندن و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا کاریگەریی راستەوخۆو درێژخایەنیان بەسەر پاشەکشەی ئابووریی تورکیاوە هەیە. بەپێی زانیارییەکانی بەشی ئابووریی هەندێک لەمیدیاکانی تورکیا، تەمموزی ساڵی ٢٠١٨ کاتێک پێ نرایە سیستەمی سەرۆکایەتییەوە، نرخی دۆلارێک (٤،٧٣) لیرەی تورکی بوو، بەڵام ئەو نرخە لەم رۆژانەدا (٦،٨٥) لیرەیە بەرامبەر بەدۆلارێکی ئەمریکی یەکێک لەدەرهاویشتە بەرچاوەکانی ماوەی دوو ساڵی سیستەمی سەرۆکایەتی، دابەزینی نرخی لیرەی تورکییە بەرامبەر بەدۆلاری ئەمریکی. بەپێی زانیارییەکانی بەشی ئابووریی هەندێک لەمیدیاکانی تورکیا، تەمموزی ساڵی ٢٠١٨ کاتێک پێ نرایە سیستەمی سەرۆکایەتییەوە، نرخی دۆلارێک (٤،٧٣) لیرەی تورکی بوو، بەڵام ئەو نرخە لەم رۆژانەدا (٦،٨٥) لیرەیە بەرامبەر بەدۆلارێکی ئەمریکی. هەموو بانگەوازەکانی ئەردۆغان بۆ هاووڵاتیانی تورکیا بەوەی بەدەرهێنانی دۆلار یۆرۆکانیان لەماڵ گۆڕینەوەی بەلیرە وەک ئەرکێکی نیشتیمانی هاوکاربن لەسەقامگیرکردنی نرخی لیرەدا، بێئەنجام بوون، چونکە تاکی تورکیایی بەئەزموون فێر بووە کەهەمیشە ماڵی سپی بۆ رۆژی رەش هەڵبگرێت. بانکی ناوەندیش ئەگەرچی بەکەمکردنەوەی نرخی سوو توانی رێژەی هەڵاوسان لە ٢٤٪وە بۆ ١٢٪ دابگرێت، بەڵام ئەو رێژەیە لەژێر کاریگەریی ئەو هۆکارانەی کە لەسەرەوە باسکران، دیسان روو لەهەڵکشانەو ئەنجامیش خۆی لەشکانی زیاتری نرخی لیرەدا پێشاندەدات. رێژەی بێکاریش کەکاریگەریی بەسەر ملیۆنان هاووڵاتیی تورکیاوە هەیە، لەسایەی سیستەمی سەرۆکایەتیدا ژمارەیەکی پێوانەیی تۆمار کردووە. بەپێی ئامارە فەرمییەکانی دەوڵەت، لەکاتێکدا رێژەی بێکاری لەتەمموزی ساڵی ٢٠١٨دا ١٠،١٪ بووە، ئێستا بەرزبووەتەوە بۆ ١٣٪و بەو هۆیەوە چوار ملیۆن کەس بێکارن. لەسەر ئاستی تەمەنیش بەرزترین رێژەی بێکاری لەناو تووێژی گەنجاندایە کە لەم رۆژانەدا سنووری ٤٠٪ی تێپەڕاندووە. چاوەڕێ دەکرێت رێژەی بێکاری بەشێویەکی گشتی زیاتربکات و لەم کاتەیشدا هیچ بەربەستێک لەئاسۆدا بەدیناکرێت بۆ پێشلێگرتنی. هەر لەسیستەمی حکومڕانیی سەرۆکایەتیدا تێچوونە گشتییەکانی دەوڵەت گەیشتووە بەئاستێکی پێوانەیی. بەپێی دوایین ئاماری بودجەی مانگی ئایار کە لەلایەن وەزارەتی گەنجینەو داراییەوە بڵاوکراوەتەوە، بڕی کورتهێنانی بودجە لەمانگی ئایاری ئەمساڵدا (١٧،٣) ملیار دۆلار بووە. بڕی کورتهێنانی بودجەی مانگەکانی کانوونی دووەم تائایاری ٢٠٢٠ لە (٩٠) ملیار لیرەی تورکی تێپەڕیوە. کورتهێنانی بودجە کاریگەریی راستەوخۆی بەسەر داهاتی تاکەوە هەیە کەپێچەوانەی (١٥) ساڵ دەسەڵاتی ئاکەپەوە، لەم دووساڵەی دواییدا لەپاشەکشەی بەردەوامدایە. ئەگەرچی حکومەت لەماوەی دووساڵی رابردوودا هەشت پاکێجی پشتیوانیکردنی بەمەبەستی بووژاندنەوەی ئابووری راگەیاندووەو خستووەتە بواری جێبەجێکردنەوە، بەڵام کێرڤی داهاتی تاک لەوڵاتدا بەردەوام روو لەدابەزینە. رەوتی خراپی ئابووری کاری لەداهاتیی میللیش کردووە. لەکاتێکدا لەچارەکی یەکەمی ساڵی ٢٠١٨دا تورکیا (٨٨٣،٩) ملیار دۆلار داهاتی ناسافیی ناوخۆی هەبووە، ئەو ژمارەیە لەچارەکی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٠دا دابەزیوە بۆ (٧٥٨) ملیار دۆلار. کۆی پێشهاتە نەرێنییەکانی بواری ئابووری لەسایەتی سیستەمی سەرۆکایەتیدا نیگای سەرمایەداران و وەبەرهێنەرانی بیانیی لەسەر تورکیا دوورخستووەتەوەو تورکیا لەم کاتەدا لەسەرەوەی لیستی دەوڵەتانی مەترسیداردایە بۆ سەرمایەو وەبەرهێنەرانی بیانی (Credit Rating Scale). گەورەترین گرفت لەم بوارەدا کەڵەکەبوونی سەدان ملیار دۆلار قەردی دەرەکییە بەسەر کەرتی تایبەتەوە کەتەگەرەو بەربەستی گەورەی بۆ وەبەرهێنانی نوێ دروستکردووە. ماڵپەڕی «Seeking Alpha» کەماڵپەڕێکی تایبەت بەئابووری و دارایی جیهانییە، لەنوێترین راپۆرتدا پێیوایە تەنگژەیەکی قوڵی ئابووری نزیک دەبێتەوەو ئاماژەی کردووە هەرەسهێنانی کەرتی بیناسازی و کەمبوونەوەی دەستکەوتی دراوی سەخت لەکەرتی گەشتوگوزار کە بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە نزیکەی بەتەواوەتی پەکی کەوتووە. بەچاوگێڕان بەبۆچوون و پێشبینییەکانی ناوەندە ئابوورییەکانی تورکیاو ئەوروپادا هیچ ئومێدێک بەدیناکرێت بۆ سەرکەوتنی ئەو سیاسەتە ئابوورییانەی کە حکومەتی تورکیا ماوەی دوو ساڵە پەیڕەویان دەکات بەچاوگێڕان بەبۆچوون و پێشبینییەکانی ناوەندە ئابوورییەکانی تورکیاو ئەوروپادا هیچ ئومێدێک بەدیناکرێت بۆ سەرکەوتنی ئەو سیاسەتە ئابوورییانەی کە حکومەتی تورکیا ماوەی دوو ساڵە پەیڕەویان دەکات. بەتایبەتیش دەستوەردانی راستەوخۆی دامەزراوەی سەرۆکایەتیی کۆمار لەدامەزراوەکانی وەک بانکی ناوەندی و دامەزراوەی رێکخستن و چاودێریکردنی بانکداری و بۆرسەکان جۆرێک لەپشێویو بێبەرنامەیی بۆ ئابووریی تورکیا خوڵقاندووەو ئەنجامی پێچەوانەی ئەو بەڵێنانەی لێکەوتووەتەوە کەسیستەمی سەرۆکایەتی سەبارەت بەدابینکردنی خۆشگوزەرانی و سەقامگیریی ئابووری بەهاووڵاتیانی دەدا. سەرباری گشت ئەو زانیاری و داتاو فاکتانەی کە سات بەسات لەمیدیای ئۆپۆزسیۆنی تورکیاو میدیاکانی ئەوروپادا دەربارەی تەنگژەکانی ئابووریی تورکیا دەخرێنەڕوو، ناوەندە ئابووری و میدیاکانی دەسەڵاتی سەر بەدەسەڵاتی ئاکەپەو نزیک لەحکومەت، بەسوودوەرگرتن لەهەموو کەناڵەکانی راگەیاندن و بەچەندین زمان تابلۆیەکی زۆر گەش و پڕ لەبەڵێن و ئومێدی گەشەی بەردەوامی ئابووری دەخەنە بەرچاوی رای گشتی کە لەوانەیە مایەی خۆشحاڵیی لایەنگران و هەوادارانی ئەردۆغان و ئاکەپە بێت لەدەوەرەی تورکیا، بەڵام هاووڵاتی تورکیایی لەژیانی راستەقینەی رۆژانەدا لەسەر پێستی خۆی هەست بەئازارەکانی داڕمانی ئابووری وڵات دەکات و پێشبینیش دەکرێت ئەو ئازارانە دواجار رۆڵی گەورەیان هەبێت لەدەستنیشانکردنی داهاتووی سیاسیی وڵاتدا. *بەکالۆریۆسی ڕۆژهەڵاتناسی، بازنەی تورکیاناسی، زانکۆی بۆن، ئەڵمانیا
شاناز حه‌سه‌ن په‌رله‌مانى کوردستان ده‌رگاى کرده‌وه بۆ ئه‌ندامه‌کانى ئێستاو چوار خولى رابردوو ئه‌وانه‌ى ده‌یانه‌وێت موچه‌ى خانه‌نشینى ره‌تبکه‌نه‌وه فۆرم پڕبکه‌نه‌وه‌و تائێستا له‌کۆى (750) یان ته‌نها هه‌شت په‌رله‌مانتار ره‌تیانکردووه‌ته‌وه. به‌پێى یاسا به‌رکاره‌کانى هه‌رێمى کوردستان، موچه‌ى خانه‌نشینى په‌رله‌مانتاران که‌مکراوه‌ته‌وه‌و به‌پێى مه‌رجى ته‌مه‌ن و ساڵى خزمه‌ت خانه‌نشینى وه‌رده‌گرن که بڕى پاره‌که‌ى له‌نێوان دوو ملیۆن و (50) هه‌زار دینار ده‌ستپێده‌کات بۆ چوار ملیۆن دینار بۆ هه‌ر مانگێک. سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان له 1ى ته‌مموز تاکۆتایى ئه‌م مانگه ده‌رگاى بۆ ئه‌ندامه‌کانى کردووه‌ته‌وه بۆ هه‌موو ئه‌و په‌رله‌مانتارانه‌ى ئێستاو خوله‌کانى رابردوو تا ئه‌وانه‌ى موچه‌ى خانه‌نشینى ره‌تده‌که‌نه‌وه فۆرمه‌که‌ى پێشکه‌شى دیوانى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان بکات به‌مه‌به‌ستى وه‌رگرتنى رێکارى یاسایى پێویست. په‌رله‌مانتاران ده‌ستبه‌ردارى مووچه‌ى خانه‌نشینییان نابن له‌کۆى پێنج خولى په‌رله‌مانى کوردستان که‌زیاتر له (750) ئه‌ندام پێکدێن به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى، ته‌نها هه‌شت ئه‌ندامى خولى ئێستاى په‌رله‌مان (خولى پێنجه‌م) فۆڕمى ره‌تکردنه‌وه‌ى خانه‌نشینیان پڕکردووه‌ته‌وه که سێ ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕان و چوار په‌رله‌مانتارى جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ و یه‌ک په‌رله‌مانتارى سه‌ربه‌خۆیه. له‌چوار خولى رابردووى په‌رله‌مان زیاتر له (650) په‌رله‌مانتار خانه‌نشین بوون و به‌پێى وته‌ى به‌ڕێوه‌به‌رى راگه‌یاندنى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان هیچ ئه‌ندامێکى چوار خولى رابردوو فۆڕمى ره‌تکردنه‌وه‌ى موچه‌ى خانه‌نشینیان پڕنه‌کردووه‌ته‌وه که‌مانگانه بڕى شەش ملیۆن و (200) هه‌زار دینار وه‌رده‌گرن و بۆ مانگێک بڕه‌که‌ى ده‌گاته چوار ملیار و (30) ملیۆن و بۆ ساڵێک بڕى موچه‌که‌یان ده‌گاته (48) ملیار و (360) ملیۆن دینار. سه‌رۆکى یه‌کێتى په‌رله‌مانتارانى کوردستان :نه‌مبیستووه‌و باسیان نه‌کردووه تا ئێستا هیچ ئه‌ندامێکى خوله‌کانى پێشوو واز له‌و مافى خانه‌نشینییه‌ى خۆى بهێنێت به‌ڕێوه‌به‌رى راگه‌یاندنى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان ئاشکراى ده‌کات هیچ په‌رله‌مانتارێکى چوار خولى رابردووى په‌رله‌مان فۆڕمى ره‌تکردنه‌وه‌ى موچه‌ى خانه‌نشینیان پڕنه‌کردووه‌ته‌وه. سامان ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوه‌به‌رى راگه‌یاندنى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» تائێستا به‌فه‌رمى ته‌نها هه‌شت په‌رله‌مانتارى ئه‌م خوله فۆرمى ره‌تکردنه‌وه‌ى خانه‌نشینیان پڕکردۆته‌وه‌و په‌سه‌ندکراون». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد هه‌ر په‌رله‌مانتارێک له‌ماوه‌ى ئه‌و مانگه‌دا به‌ئاره‌زوومه‌ندانه ویستى فۆرمى ره‌تکردنه‌وه‌ى خانه‌نشینى پڕبکاته‌وه بیگه‌ڕێنێته‌وه بۆ به‌شى یاسایى دیوانى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان، ئه‌وکات که‌دیوان سه‌یرى ده‌کاته‌وه‌و په‌سه‌ندده‌کرێت»ده‌بێته بڕیارێکى یاسایى و ناکرێت په‌شیمان ببنه‌وه«. به‌ڕێوه‌به‌رى ڕاگه‌یاندنى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان، ئه‌وه‌شى ئاشکرا کرد په‌رله‌مانتارى چوار خولى پێشووى په‌رله‌مانى کوردستان هه‌یه‌و موچه‌ى خانه‌نشینى وه‌رده‌گرن، وتیشى:» تائێستا هیچ که‌سێک له‌ئه‌ندامانى خوله‌کانى رابردوو نه‌هاتووه فۆرمه‌که پربکاته‌وه‌و خانه‌نشینیه‌که‌ى ره‌تبکاته‌وه«. سه‌رۆکى یه‌کێتى په‌رله‌مانتارانى کوردستان ده‌ڵێت: »نه‌مبیستووه‌و باسیان نه‌کردووه تا ئێستا هیچ ئه‌ندامێکى خوله‌کانى پێشوو واز له‌و مافى خانه‌نشینییه‌ى خۆى بهێنێت». جه‌مال قاسم، سه‌رۆکى یه‌کێتى په‌رله‌مانتارانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» تائێستا نه‌مبیستووه‌و باس نه‌کراوه هیچ ئه‌ندامێکى خوله‌کانى پێشووى په‌رله‌مانى کوردستان که‌ژماره‌یان (650) بۆ (700) ئه‌ندام ده‌بێت واز له‌و حه‌ق و مافه یاساییه‌ى خۆى بهێنێت و خانه‌نشینى ره‌تبکاته‌وه«. سه‌رۆکى یه‌کێتى په‌رله‌مانتارانى کوردستان ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه «تائێستا له‌هه‌رێمى کوردستان ئه‌وه نییه که‌سێک ببێته په‌رله‌مانتارو بڵێت ته‌نها رۆڵه‌که ده‌بینم و موچه‌و ئیمتیازاته‌کان ره‌تبکاته‌وه، به‌ڵام له‌وڵاتانى دیکه ئه‌وه هه‌یه«. له‌خولى پێنجه‌مى په‌رله‌مانى کوردستاندا له‌کۆى (111) ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان ته‌نها هه‌شت په‌رله‌مانتار فۆڕمى ره‌تکردنه‌وه‌ى خانه‌نشینیان پڕکردووه‌ته‌وه. سیروان بابان، په‌رله‌مانتارى سه‌ربه‌خۆ له‌په‌رله‌مانى کوردستان یه‌کێکه له‌و هه‌شت کهسهو له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» له‌داواکه‌مدا به روونى و ره‌وان نووسیومه، من ته‌نه‌زول له‌و مافه‌ى خۆم ده‌که‌م به‌مه‌رجێک ئه‌و پاره‌یه گوزه‌رانى که‌مئه‌ندامانى پێ چاکبکرێت». ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه« ئه‌م حکومه‌ته جێى متمانه نییه هه‌رچى هه‌یه هه‌ڵیده‌گرێت و که‌س نازانێت چی لێده‌کات و چۆن خه‌رجیده‌کات، بۆیه به روونى ئه‌وه‌م نووسیوه به‌و مه‌رجه ده‌ستبه‌ردارى موچه‌ى خانه‌نشینى خۆم ده‌بم که به‌شى که‌مئه‌ندامانى پێ زیادبکرێت». فراکسیۆنى گۆڕان له‌په‌رله‌مانى کوردستان تائێستا سێ په‌رله‌مانتاریان موچه‌ى خانه‌نشینیان ره‌تکردۆته‌وه که‌پێکهاتوون له( عه‌لى حه‌مه‌ساڵح، شایان عه‌سکه‌رى، شیرین ئه‌مین). شیرین ئه‌مین، په‌رله‌مانتارى فراکسیۆنى گۆڕان له لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» ئه‌ندام په‌رله‌مان سه‌رپشککراوه له‌وه‌ى موچه‌ى خانه‌نشنى قبوڵ ده‌کات یا ره‌تیده‌کاته‌وه، فراکسیۆنی گۆڕانیش ئازادى کردووین». ئه‌م په‌رله‌مانتاره‌ى فراکسیۆنى گۆڕان ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه« ئه‌مه له‌یاساکه‌شدا هه‌یه‌و له‌په‌یڕه‌وى ناوخۆى په‌رله‌مانیشدا ئاماژه‌ى پێکراوه که‌په‌رله‌مانتار خۆى ئازاده‌و سه‌رپشکه، دواى ته‌واوبوونى خولى په‌رله‌مانى بگه‌ڕێینه‌وه سه‌ر کاره‌که‌ى پێشومان». هاوکات، رۆژان محه‌مه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى و ئه‌ندام له‌لیژنه‌ى یاسایى له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» هه‌ر په‌رله‌مانتارێک که فۆرمه‌که‌ى پڕکرده‌وه به‌پێى یاسا ناتوانێت موچه‌ى خانه‌نشینى وه‌ربگرێت، به‌ڵام دواى ته‌واوبوونى کارى په‌رله‌مانتارى بگه‌ڕێته‌وه سه‌ر کاره‌که‌ى پێشووترى». رۆژان محه‌مه‌د جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که ره‌تکردنه‌وه یان وه‌رگرتنى موچه‌ى خانه‌نشینى مافى تاکه که‌سییه و فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌وباره‌یه‌وه ئه‌ندامه‌کانى ئازاد کردووه. هه‌ریه‌که له‌فراکسیۆنه‌کانى کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتووى ئیسلامى تائێستا به ره‌سمى راى خۆیان له‌سه‌ر قبوڵکردنى موچه‌ى خانه‌نشینى یان ره‌تکردنه‌وه‌ى رانه‌گه‌یاندووه. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو، له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت»تائێستا بڕیارمان نه‌داوه موچه‌ى خانه‌نشینى قبوڵ بکه‌ین یان ره‌تبکه‌ینه‌وه، له‌کۆبوونه‌وه له‌گه‌ڵ حزب یه‌کلاییده‌که‌ینه‌وه«. هه‌روه‌ها روپاک ئه‌حمه‌د ئه‌ندامى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵى ئیسلامى جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه وه‌ک فراکسیۆنه‌که‌یان له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته هیچ قسه‌یه‌ک ناکه‌ن. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى، که له‌دوو په‌رله‌مانتارى فراکسیۆنى پارتى وه‌ریگرتووه‌و نه‌یانویست ناویان بهێندرێت، ئه‌ندامه‌کانى ئازاد کردووه له‌وه‌ى موچه‌ى خانه‌نشینى ره‌تبکه‌نه‌وه یان وه‌ریبگرن.
هاوڵاتى راوێژکارى پێشووى ئاسایشى نیشتمانیى ئه‌مریکا جۆن بۆڵتن له‌ناوه‌ڕاستى مانگى رابردوودا کتێبێکى به‌ناوى ئه‌و ژووره‌ى رووداوه‌کانى تیادا روویدا بڵاوکرده‌وه، هه‌رچه‌نده پێش بڵاوکردنه‌وه‌ی، له‌لایه‌ن کۆشکى سپى و دۆناڵد تره‌مپى سه‌رۆکى ئه‌مریکاوه رێگرى و دژایه‌تى ده‌کرا، به‌ڵام دواجار کتێبه‌که بڵاوکرایه‌وه و به‌شێکى کتێبه‌که‌ش تایبه‌ت کراوه به‌په‌یوه‌ندى و بۆچوونه‌کانى تره‌مپ سه‌باره‌ت به‌پرسى کورد به‌تایبه‌ت له‌باکوورو خۆرهه‌ڵاتى سوریا (رۆژئاڤاى کوردستان) جۆن بۆڵتن له‌کتێبه‌که‌یدا باسى له‌وه‌کردووه دۆناڵد تره‌مپ ئاگادارى کردووه‌ته‌وه له‌وه‌ى که‌ده‌یه‌وێت هێزه‌کانى وڵاته‌که‌ى له‌و جه‌نگانه‌ى که له‌ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستدا به‌شدارییان کردووه بکشێنێته‌وه، ئه‌م بۆچوونه‌شى به‌هۆکارى ئه‌وه بووه که‌تره‌مپ پێى وابووه ئه‌مریکا جه‌نگ دژى داعش ده‌کات و هه‌وڵى له‌ناوبردنیان ده‌دات بۆ ئه‌و وڵاتانه‌ى که‌دوژمنى ئه‌مریکان و تره‌مپ وتووشیه‌تى» به‌شێک له‌ڕاوێژکاره‌کانى ده‌یه‌وێت بۆ هه‌تاهه‌تایه له‌خۆرهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست بمێننه‌وه و به‌شێکى تریشیان ده‌یانه‌وێیت بۆماوه‌یه‌کى کاتى بمێننه‌وه«. بۆڵتن ده‌شنووسێت، بۆچوونى تره‌مپ وابووه که «نایه‌وێت به‌هیچ شێوه‌یه‌ک له‌خۆرهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست هێزه‌کانى وڵاته‌که‌ى بهێڵێته‌وه« و باسى له‌وه‌ش کردووه که«کورده‌کانى خۆشناوێت.» هه‌روه‌ها تره‌مپ وتوویه‌تى که «کورده‌کان له‌ده‌ستى عێراقییه‌کان و تورکه‌کان راده‌که‌ن و ته‌نیا کاتێک راناکه‌ن که‌فڕۆکه‌ی ئێف (١٦)ی ئه‌مریکا چوارده‌وریان بۆردوومان ده‌که‌ین و ئه‌وانیش ده‌زانن سه‌لامه‌تن». هه‌ر له‌سه‌ر پرسى کورد بۆڵتن نوسیوویه‌تی، «ئه‌مریکا ده‌مێکه پشتیوانى کوردى کردووه بۆ ئۆتۆنۆمى زیاترو ته‌نانه‌ت سه‌ربه‌خۆیى له‌عێراق، به‌ڵام دروستکردنى ده‌وڵه‌تێکى کوردى پێویستى به‌ده‌ستکاریکردنى سنووره‌کانى وڵاتانى دراوسێى هه‌یه«. بۆڵتن ئاماژه به‌وه‌ده‌کات له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌شداو رۆژبه‌ڕۆژ ئاڵۆزتربوونى دۆخه‌که له‌ناوچه‌که‌دا، به‌ڵام ئه‌مریکا هه‌ر به‌هه‌ست و سۆزى وه‌فادارییه‌وه ده‌یڕوانییه هه‌وڵى کورده‌کان بۆ له‌ناوبردنى داعش. «به‌شێک له‌سیاسه‌توانانى کۆشکى سپى پێیان وابوو که‌پشتکردنه کورده‌کان جگه له‌وه‌ى کارێکى بێوه‌فاییه‌و کاریگه‌رى ده‌بێت له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه‌کانى داهاتووى ئه‌مریکا ئه‌گه‌ر بییه‌ویت هاوپه‌یمانییه‌تى له‌گه‌ڵ هه‌ر وڵاتێکدا بکات ئه‌و متمانه‌یه له‌ده‌ستبدات و وا لێکبدرێته‌وه که‌ئه‌مریکا هاوپه‌یمانى هه‌ر وڵاتێک بکات دواى ته‌واوبوونى ئه‌رکه‌که‌ى به‌جێى ده‌هێڵێت». به‌شى زۆرى ئه‌و باسانه‌ى له‌کتێبه‌که‌ى جۆن بۆڵتندا سه‌باره‌ت به‌کورد نووسراون، تایبه‌تن به‌کوردانى باکورو رۆژئاڤاى کوردستان، بۆڵتن سه‌باره‌ت به‌نیازى ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆکى تورکیا نووسیویه‌تی، ئه‌ردۆغان باسى کورده‌کانى سوریاى کردووه، واى نیشانداوه که‌خه‌لافه‌تى داعش له‌ناوده‌بات و کاریشى بۆ ده‌کات، به‌ڵام وه‌ک بۆڵتن نووسیویه‌تی» ئه‌ردۆغان دوژمنى راسته‌قینه‌ى کورده‌کانه« ئه‌م دوژمنایه‌تییه‌ى به‌رامبه‌ر به‌کورده‌کان بۆ ئه‌وه گه‌ڕاندووه‌ته‌وه ئه‌ردۆغان پێى وابووه به‌شێک له‌کورده‌کان هاوپه‌یمانى پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که)ن. بۆڵتن باسى له‌وه‌شکردووه که له ١٤ى مانگى ١٢ى ساڵى رابردوودا تره‌مپ و ئه‌ردۆغان به‌ته‌له‌فون قسه‌یان کردووهو بۆڵتنیش وه‌ک خۆى ده‌ڵێت زانیارى ده‌رباره‌ى ره‌وشه‌که له‌سوریادا به تره‌مپ راگه‌یاندووه‌و تره‌مپ وتوویه‌تى» پێویسته له‌سوریا بکشێنه‌وه، دواى ئه‌وه‌ى ئه‌م هه‌واڵه‌ى به‌ئه‌ردۆغان راگه‌یاندووه، ئه‌ردۆغانیش یه‌کسه‌ر ئه‌مه‌ى به‌هه‌ل زانیوه‌و باسه‌که‌ى گۆڕیوه بۆ یه‌په‌گه‌و وا باسی کردوون که به‌شێکن له‌هێزى ئۆپۆزسیۆنى سوریا». بۆڵتن له‌کتێبه‌که‌شیدا ده‌نووسێت:» هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات و گوله‌نیه‌کان که ئه‌ردۆغان وه‌کو هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌ر ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى تورکیایان ده‌بینێت و به‌تێکده‌رى په‌یوه‌ندییه‌کانى ئه‌نقه‌ره‌و واشنتن ده‌یانبینێت، دواتر ئه‌ردۆغان وتوویه‌تى نیگه‌رانم لێتان (ئه‌مریکا) ئه‌وه‌ى ده‌یکه‌ن پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه‌یه که‌ده‌یڵێن، چونکه ئێوه به‌رده‌وامن له‌مه‌شق و راهێنان کردن بە یه‌په‌گه‌و (30 بۆ 40)هه‌زار که‌سى نوێ بوونه‌ته شه‌ڕکه‌رى ئه‌و گروپه‌و ئێمه (تورکیا) ده‌مانه‌وێت داعش و په‌که‌که له‌ناوببه‌ین» به‌ڵام بۆڵتن نووسیویه‌تى که‌ئه‌و پێى وابووه زیاتر مه‌به‌ستى په‌که‌که‌یه. له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م قسانه‌ى ئه‌ردۆغانیشدا تره‌مپ وتویه‌تى:» ئاماده‌یه له‌سوریا بکشێته‌وه‌و ئه‌یه‌وێت تورکیا پاشماوه‌ى داعش له‌ناوببات و ئه‌ردۆغانیش به‌ڵێنیداوه که ئه‌وکاره ده‌کات، به‌ڵام داواى کردووه که‌هێزه‌کانى تورکیا بۆ ئه‌م کاره پاڵپشتى و هاوکارى لۆجستى بکرێن، که‌ئه‌م داوایه‌ى ئه‌ردۆغانیش په‌یوه‌ندى به‌منه‌وه هه‌بوو ده‌بوو من هه‌ستاما‌یه به‌و ئه‌رکه». دواى کۆتاییهاتنى ئه‌م گفتوگۆ ته‌له‌فۆنیه‌ى نێوان تره‌مپ و ئه‌ردۆغان، تره‌مپ داواى لێکردم که به‌ئه‌رکى خۆم به‌بێده‌نگى هه‌ستم و ئه‌وان (ئه‌مریکا)هێزه‌کانیان له‌ڕۆژئاڤاى کوردستان ده‌کشێننه‌وه و تورکیا پاشماوه‌کانى داعش له‌ناوده‌بات، که‌مێک دواى ئه‌وه، تره‌مپ پێى وتم «پێویسته راگه‌یه‌ندراوێک ئاماده بکه‌ن که‌جه‌نگى دژ به‌داعشیان بردووه‌ته‌وه‌و ئه‌رکه‌که‌یان له‌سوریا ته‌واو کردووهو ئێستاش ده‌کشێینه‌وه». بۆڵتن ده‌نووسێت:» من بۆچوونم وابوو که‌بڕیارى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌سوریا به‌قازانجى تره‌مپ ده‌شکێته‌وه، چونکه ده‌یتوانى ئه‌مه بۆ هه‌ڵمه‌تى هه‌ڵبژاردنه‌کانى داهاتووى سه‌رۆکایه‌تى ئه‌مریکا به‌کاربهێنێت و وه‌ک به‌جێگه‌یاندنى به‌ڵێنێکى باسى بکات که له‌هه‌ڵمه‌تى هه‌ڵبژاردنه‌کانى ساڵى ٢٠١٦ به ئه‌مریکییه‌کانى دابوو به‌وه‌ى هێزه‌کانى وڵاته‌که‌ى له‌ئه‌فغانستان و سوریا ده‌کشێنێته‌وه». بۆڵتن له‌درێژه‌ى نووسینى کتێبه‌که‌یدا تایبه‌ت به‌کوردى رۆژئاڤا ده‌ڵێت:» دوابه‌دواى داواکارییه‌که‌ى تره‌مپ له‌من بۆ جێبه‌جێکردنى هاوکارییه لۆجستییه‌کان بۆ هێزه‌کانى تورکیا، په‌یوه‌ندیم به جه‌یمس ماتس وه‌زیرى به‌رگرى ئه‌وکاته‌ى ئه‌مریکا کردو زانیارییه‌کانم پێداو ئه‌ویش وادیاربوو که دڵخۆش نه‌بوو به‌و بڕیاره‌ى تره‌مپ به‌تایبه‌ت بۆ کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانیان له‌سوریا». وه‌ک بۆڵتن نووسیویه‌تی:» بڕیاره‌که‌ى تره‌مپ بۆ کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌سوریا به‌خێرایى کاردانه‌وه‌ى جیاوازى لێکه‌وته‌وه‌و یه‌که‌م که‌سیش که ناڕه‌زایه‌تى به‌رامبه‌ر به‌م بڕیاره ده‌ربڕى ئیمانوێڵ ماکرۆنى سه‌رۆکى فه‌ره‌نسا بوو که له‌په‌یوه‌ندییه‌کى ته‌له‌فۆنیدا به‌تره‌مپى وت، (تورکیا ته‌رکیزى له‌سه‌ر هێرشه‌کردنه بۆ سه‌ر کورده‌کان و له‌گه‌ڵ داعش سازش ده‌کات، داواى له‌تره‌مپیش کرد هێزه‌کانى وڵاته‌که‌ى له‌سوریا نه‌کشێنێته‌وه و باسى له‌وه‌شکرد که له‌ماوه‌یه‌کى که‌مدا براوه ده‌بن و پێویسته کاره‌که ته‌واوبکه‌ن) له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م قسانه‌ى ماکرۆنیشدا تره‌مپ قایل بوو به‌وه‌ى له‌گه‌ڵ راوێژکاره‌کانى قسه بکاته‌وه له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته«. هاوکات بۆڵتن باسى له‌هه‌ڵوێستى باڵیۆزى ئیسرائیلیش کردووه که‌پێى وابووه «ئه‌و رۆژه‌ى تره‌مپ ئه‌و بڕیاره‌ى تیایدا داوه خراپترین رۆژبووه له‌کابیه‌نه‌که‌یدا». دواى چه‌ندڕۆژێک له‌م رووداوانه، دۆناڵد تره‌مپ له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکى میدیاییدا کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى وڵاته‌که‌ى له‌سوریا راگه‌یاند که‌ڕاسته‌وخۆ ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ى جه‌یمس ماتس وه‌زیرى به‌رگرى به‌دواداهات، به‌ڵام له‌کۆتایى ئه‌و هه‌فته‌یه‌دا تره‌مپ په‌یوه‌ندییه‌کى ته‌له‌فۆنى له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغاندا کردو داواى لێکرد که‌ده‌یه‌وێت ئه‌ردۆغان کۆتایى به‌داعش بهێنێت و ئه‌گه‌ر پێویستیشیان به‌هاوکارى بوو ئه‌وا ئه‌مریکا هاوکارییان ده‌کات. هه‌روه‌ها بۆڵتن ده‌نووسێت،» تره‌مپ داواى له‌ئه‌ردۆغان کرد که‌دڵنیابێت له‌وه‌ى هێرش ده‌کاته‌سه‌ر داعش نه‌ک کورده‌کان، چونکه زۆر که‌س هه‌یه کورده‌کانى خۆشده‌وێت و چه‌ندین ساڵه له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا شه‌ڕى داعش ده‌که‌ن و تره‌مپ به‌ئه‌ردۆغانیشى وتووه که‌ده‌بێت تورکیا و کورده‌کان پێکه‌وه پاشماوه‌کانى داعش له‌ناوببه‌ن». به‌ڵام وه‌ک بۆڵتن نووسیویه‌تی: »ئه‌ردۆغان ئه‌و قسه‌یه‌ى تره‌مپى پێناخۆشبووه که‌وتوویه‌تى خه‌ڵکێکى زۆر کورده‌کانى خۆشده‌وێت و به‌تره‌مپى وتووه که یه‌په‌گه، په‌یه‌ده و په‌که‌که ئیستیغلالى کورده‌کان ده‌که‌ن و نوێنه‌رایه‌تى کورد ناکه‌ن، بۆ ده‌ربڕینى نیازپاکى خۆشى به‌رامبه‌ر کورده‌کان». ئه‌ردۆغان باسى له‌وه‌کردووه که له‌حکومه‌ته‌که‌یدا په‌رله‌مانتارو وه‌زیرى کوردى تێدایه‌و کورده‌کان خۆشه‌ویستى و هه‌ستێکى تایبه‌تیان بۆ ئه‌و (ئه‌ردۆغان) هه‌یه‌و ته‌نیا سه‌رکرده‌یه که‌ده‌توانێت له‌ناوچه کوردییه‌کاندا کۆبوونه‌وه‌ى جه‌ماوه‌رى گه‌وره بکات، هه‌روه‌ها ئه‌ردۆغان وتووشیه‌تى :»نیه‌تى کوشتنى که‌سى نیه جگه له‌تیرۆریسته‌کان». بۆڵتن له‌کتێبه‌که‌یدا باسى له‌وه‌شکردووه که «به‌لاى ئه‌ردۆغانه‌وه ئه‌و کورده باشه که‌مردووه«، جۆزێف ده‌نفۆرد سه‌رۆکى ده‌سته‌ى هاوبه‌شى هێزه ئه‌مریکیه‌کانى پێشوو بۆچوونى وابوو که« سوپاى تورکیا ده‌ستبه‌جێ ده‌ستده‌کات به‌ده‌رکردنى کورده‌کانى سوریا به‌درێژایى سنورى تورکیا - سوریا و دواتریش ده‌ستده‌کات به‌هێنانه‌وه‌ى ئه‌و ئاواره سوریانه‌ى که له‌تورکیادان و له‌شوێنى کورده‌کان نیشته‌جێیان ده‌کات». دواى رووداوه‌کان بۆچوونه‌که‌ى وا ده‌رچوو. سه‌باره‌ت به‌سۆزى به‌رپرسانى دیکه‌ى ئه‌مریکا به‌رامبه‌ر به کورده‌کان، بۆڵتن باسى له‌وه‌کردووه که مایک پۆمپیۆ وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا دوو رۆژ پێش جه‌ژنى له‌دایکبوونى عیساى مه‌سیح پێى وتووه که (جه‌یمس جێفرى نێرده‌ى تایبه‌تى سه‌رۆکى ئه‌مریکا بۆ کاروبارى سوریا، پێشتر باڵیۆزى ئه‌مریکا بووه له‌تورکیا و کورده‌کانى خۆش ناوێت)، چونکه جه‌یمس پێیوابوو «هێشتا تورکیا به‌هاوبه‌شێکى گرنگى هاوپه‌یمانى باکورى ئه‌تڵه‌سی(ناتۆ) ده‌بینێت». بۆڵتن ده‌شنووسێت:» هه‌موو ئه‌مانه کۆتاییان هات و دواجار له ٦ى مانگی١٢ى ساڵى ٢٠١٩دا تره‌مپ جارێکى دیکه بڕیارى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکاى له‌سوریادا، به‌ڵام ئه‌وکاته مانگێک ده‌بوو که من کۆشکى سپى و ئیداره‌که‌ى تره‌مپم جێهێشتبوو». جۆن بۆڵتن، جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه «ئه‌م بڕیاره‌ى تره‌مپ بووه هۆى دروستبوونى کاره‌ساتى گه‌وره له‌سیاسه‌تى ئه‌مریکاداو متمانه‌ى ئه‌مریکاش له‌گه‌ڵ جیهاندا به‌ته‌واوى شلۆق بوو، به‌ڵام ئیتر من له‌وێ نه‌مابووم و نه‌شمده‌زانى ئه‌وه‌ى پێش نۆ مانگ کردم و رێگریم کرد له‌کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانمان له‌سوریا، ئایا که‌سی تر ده‌بێت جارێکى دیکه ئه‌وه بکاته‌وه‌و ڕێگرى بکات له‌کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانمان له‌سوریاو بتوانێت له‌برى ئه‌وه‌ى جێگره‌وه‌یه‌کى دیکه بداته تره‌مپ تا به‌و بڕیاره‌یدا بچێته‌وه‌و بڕیاره‌که‌ى هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه؟». له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌شدا، بۆڵتن ده‌شنووسێت» هێشتا ئه‌مه کۆتایى یارییه‌که نه‌بوو، به‌ڵکو ئه‌وه‌ى کۆتایى به‌یارییه‌که ده‌هێنا ئه‌وه‌بوو، که‌ترس لاى وڵاتانى دیکه دروستبوو که‌ئه‌مریکا هاوپه‌یمانیان بوو، ترسه‌که‌ش ئه‌وه‌بوو که دواى کوردانى سوریا ده‌بێت سه‌ره‌ى کێ بێت ئه‌مریکا پشتیان تێبکات؟».
شاناز حه‌سه‌ن شاره‌زایانى بوارى رۆژنامه‌گه‌رى له‌هه‌رێمى کوردستان به‌گرنگییه‌وه باس له‌میدیاى کاغه‌زو مانه‌وه‌ى ده‌که‌ن به‌تایبه‌ت پاش پێشکه‌وتنى ته‌کنه‌لۆژیاو میدیاى ئه‌لیکترۆنى له‌ڕووى گه‌یاندنى زانیارییه ورده‌کان به‌متمانه‌وه بۆ هاوڵاتیان. رۆژنامه‌ى هاوڵاتى، وه‌ک یه‌که‌م میدیاى ئه‌هلى و سه‌ربه‌خۆ که له 5ى 11ى 2000 یه‌که‌م ژماره‌ى ده‌رکردووه، به‌رده‌وام له‌کاروانى رۆژنامه‌گه‌رى هه‌رێمى کوردستاندا بۆ گه‌یاندنى هه‌واڵ و زانیارییه‌کان رۆڵى به‌رچاوى هه‌بووه. هاوڵاتى، سه‌ره‌ڕاى قه‌یرانى دارایى و کێشه‌و گرفته که‌ڵه‌کەبووه‌کانى هه‌رێم وه‌ک رۆژنامه‌یه‌کى نیشتمانى سه‌رمه‌شقى میدیاى کوردى بووه که‌هه‌موو ره‌نگه جیاوازه‌کان به رۆژنامه‌ى خۆیانیان زانیوه. پاش بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسى کۆرۆناو که‌ره‌نتینکردنى کۆمه‌ڵگا، رۆژنامه‌که بۆ ماوه‌ى سێ مانگ راگیراو له‌مڕۆ دووشه‌ممه 6ى ته‌مموزى 2020 هه‌فتانه ده‌رده‌چێته‌وه‌و ده‌بێته میدیاى هه‌موو خه‌ڵک و ره‌نگه جیاوازه‌کان وه‌ک پێشترو گرنگى به رووداوه گرنگه‌کان و بۆچوونى قه‌ڵه‌مه به‌بڕشته‌کان بڵاوده‌کاته‌وه. به‌شێک له‌و نووسه‌رو رۆژنامه‌نوسانى هه‌رێمى کوردستان به‌گرنگییه‌وه باسى میدیاى کاغه‌ز ده‌که‌ن که رۆڵى گه‌وره له‌گه‌یاندنى زانیارى دروست و وردی بۆ هاوڵاتیان هه‌یه‌و متمانه‌یه‌کى راستگۆیانه‌ى هه‌یه‌و به‌راورد ناکرێت به‌و هه‌واڵ و زانیاریانه‌ى که له‌سۆشیال میدیا بڵاوده‌کرێته‌وه. کاروان ئه‌نوه‌ر، سکرتێرى لقى سلێمانى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان ، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت:» میدیاى کاغه‌ز له‌سه‌رده‌مێکدا سه‌رچاوه‌ى هه‌واڵ بوو میدیاى کاغه‌ز بوو که‌سه‌یرى وێنه کۆنه‌کانى 30ساڵ له‌مه‌وبه‌ر بکه‌ین هه‌موو که‌سێک، هه‌موو رۆشنبیرێک رۆژنامه‌یه‌ک له‌بن ده‌ستیدا بووه، به‌ڵام ئێستا بۆ گه‌یاندنى هه‌واڵ ئه‌و سه‌بقه‌ى له‌ده‌ستداوه«. کاروان ئه‌نوه‌ر ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد ئێستا ئیشى رۆژنامه‌ى کاغه‌ز گه‌یشتۆته ئه‌و ئاسته‌ى له‌برى هه‌واڵه‌که بهێنێت، ده‌تباته پشت و بنه‌وانى هه‌واڵه‌که، لایه‌نه شاراوه‌کانى هه‌واڵه‌که و «ئه‌و هه‌واڵانه‌ى که له‌سۆشیال میدیا بڵاوده‌بێته‌وه له‌سه‌دا 90ى به گومانه‌وه لێى ده‌ڕوانیت، بۆیه رۆژنامه‌ى کاغه‌ز راستکردنه‌وه‌ى هه‌واڵ و شیکردنه‌وه‌ى پشتى هه‌واڵ ده‌گه‌یه‌نێت». ناوبراو پێشیوابوو ئه‌م ئه‌رکه‌ى ئێستاى میدیاى کاغه‌ز پێى هه‌ڵده‌ستێت له‌هه‌واڵه راسته‌قینه‌که گرنگتره، چونکه هه‌واڵى فه‌یک و راستت بۆ جیاده‌کاته‌وه، دیوى شاراوه‌ى ناو هه‌واڵه‌کانیش ئاشکراده‌کات و ئه‌وکات خۆى له‌خۆیدا ده‌بێته هه‌واڵى راسته‌قینه. سکرتێرى لقى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسان له‌سلێمانى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه ده‌بێت هه‌روه‌ک میدیا رۆژنامه‌ى کاغه‌ز بمێنێته‌وه، چونکه که ته‌له‌فزیۆن هات رادیۆ نه‌خرایه پشتى که‌نوانه‌وه، ئێستاش خه‌ڵک هه‌یه گوێ له‌رادیۆ ده‌گرێت، «بۆیه ئێستا میدیاى بینراوو بیستراوو نووسراو پێکه‌وه هه‌ر چواریان ده‌توانن ئه‌رکه‌که ته‌واو بکه‌ن و زانیارى راست و دروست ده‌گوازنه‌وه«. « خه‌ڵک هه‌یه ئه‌و تام و چێژو بۆنه‌ى له راپۆرت و راپۆرته هه‌واڵ و بۆنى کاغه‌زه‌وه ده‌ستى ده‌که‌وێت، بۆیه ئه‌م جیله‌ش بڕوات کاغه‌ز هه‌ر ده‌مێنێت». کاروان ئه‌نوه‌ر، باسى له‌وه‌شکرد ئێستا له‌مه‌کته‌به‌کاندا که بته‌وێت بزانى ساڵى 910 له نیویۆرک چى گوزه‌راوه، ده‌چن ئه‌رشیفه‌که‌ى رۆژنامه‌ى نیۆرک تایمز ده‌رده‌که‌ن، « ئه‌وه‌ى له‌کاغه‌زدا ئه‌رشیف ده‌کرێت وه‌ک به‌ڵگه‌ى دیکۆمینتارى به‌کارده‌هێنرێت له‌دادگاکاندا له‌تاوانه‌کان و له‌کێشه‌کاندا هه‌ر هه‌مووى به‌شێکه له‌سه‌ر مێژووى مرۆڤایه‌تى له‌سه‌ر لاپه‌ڕه‌ى رۆژنامه‌کان ئه‌رشیف کراوه«. مامۆستایه‌کى به‌شى راگه‌یاندن له‌زانکۆى سلێمانى ده‌ڵێت:» میدیاى کاغه‌ز رۆڵى سه‌ره‌کى هه‌یه له‌گه‌یاندنى راستییه‌کان و بوونى متمانه‌یه‌کى به‌هێز له‌و راپۆرت و زانیاریانه‌ى بڵاوده‌کرێته‌وه«. نه‌زاکه‌ت حسێن، مامۆستاى زانکۆى سلێمانى به هاوڵاتى وت» له‌گه‌ڵ پێشکه‌وتنى ته‌کنه‌لۆژیاو بڵاوبوونه‌وه‌ى سۆشیال میدیا، میدیاى کاغه‌ز ناتوانێت کێبڕکێى له‌گه‌ڵ بکات بۆ گه‌یاندنى هه‌واڵى خێرا، به‌ڵام هه‌واڵه‌کانى سۆشیال میدیا جێى متمانه نین به‌گشتى». ناوبراو جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که میدیاى کاغه‌ز رۆڵى سه‌ره‌کى هه‌یه له‌گه‌یاندنى راستییه‌کان و بوونى متمانه‌یه‌کى به‌هێز له‌و راپۆرت و زانیاریانه‌ى بڵاوده‌کرێته‌وه، واتا ئه‌و رۆڵه‌ى رۆژنامه‌ى کاغه‌ز ده‌یگێرێت ناتوانین فه‌رامۆشى بکه‌ین به‌هۆى سۆشیال میدیاوه«. ئه‌و مامۆستایه‌ى زانکۆى سلێمانى پێشیوابوو، رۆژنامه‌ى کاغه‌ز ده‌بێت شیکردنه‌وه‌ی وردو دروست بۆ ئه‌و هه‌واڵانه بکات که له‌سۆشیال میدیادا بڵاوده‌کرێته‌وه. نه‌قیبى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسان پێیوایه هه‌موو ئه‌وانه‌ى که سه‌رنووسه‌ر و خاوه‌نى رۆژنامه‌کانن له‌هه‌رێمى کوردستاندا په‌یوه‌ندى به‌هێزیان نییهو ده‌کرێت له‌داهاتوودا کۆنگره‌یه‌ک ئه‌نجامبدرێت تا گرنگى باشتر بدرێته میدیاى کاغه‌ز. حاکم ئازاد حه‌مه‌ئه‌مین، نه‌قیبى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت:» رۆژنامه‌ى کاغه‌ز گرنگى خۆى ماوه، ره‌نگ بێت پێشکه‌وتنى ئه‌لیکترۆنیش هه‌ر جۆرێک بێت له رۆژنامه‌ى کاغه‌زو منافه‌سه‌که له‌وه‌دایه که ئه‌و به رواڵه‌تێکى باشترو جوانتر خۆى ده‌رخست، به‌ڵام رۆژنامه‌ى کاغه‌ز له‌به‌رامبه‌ر میدیایه‌کى بێ کردار و بێ راستگۆیى گرنگى خۆى هه‌یه«. هاوکات کۆمه‌ڵێک پێشنیارى بۆ رۆژنامه‌ى هاوڵاتى هه‌بوو که‌ئه‌و بابه‌تانه‌ى ته‌له‌فزیۆن و رادیۆو سۆشیال میدیا پێى ناوێرن، و رۆژنامه کاغه‌زه‌کانى دیکه بیکه‌نه کارى سه‌ره‌کى خۆیان. نه‌قیبى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نوسانى کوردستان جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که ده‌کرێت رۆژنامه‌ى له‌داهاتوودا سیمینارێک بۆ خه‌ڵکێکى نوخبه بکرێت و له‌وێدا پێشنیارى جددى بکرێت بۆ رۆژنامه‌ى کاغه‌زو ئاسۆى رۆژنامه‌ى کاغه‌ز. نووسه‌رو رۆژنامه‌نووسێک باس له‌وه‌ده‌کات میدیاى کاغه‌ز له‌بوارى متمانه‌دا منافه‌سه‌یه‌کى باش ده‌کات به‌رانبه‌ر میدیاى ئه‌لیکترۆنى. ئاریان فه‌ره‌ج، نووسه‌رو رۆژنامه‌نووس له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت:» که‌س ناتوانێت نکۆڵى له‌وه بکات، ئه‌و پێشکه‌وتنه ته‌کنه‌لۆژیایه‌ى که له‌میدیادا هاتۆته پێشه‌وه میدیاى کاغه‌زى به‌ئاراسته‌یه‌کى زۆر بردۆته دواوه، منافه‌سه‌که له‌ڕووى کاته‌وه، به‌تایبه‌ت له‌ڕووى هه‌واڵ و زانیارى به‌خشینه‌وه میدیاى کاغه‌زى پێى راناگات، میدیاى ئه‌لیکترۆنى له‌به‌ر تێچووى که‌م وایکردوه خه‌ڵک رووبکاته میدیایه‌ک که به‌پاره‌یه‌کى که‌م زۆرترین زانیارى و به‌خێراییه‌کى زۆرتر بخاته به‌رده‌م خوێنه‌رانه‌وه«. ناوبراو ئاماژه به‌وه ده‌دات که له‌ئاستى ئه‌و پێشکه‌وتنه ته‌کنه‌لۆژییه‌دا چاونوقاندن له‌بارودۆخه‌که ئیسرافێکه که نه‌خێر میدیاى کاغه‌زى هه‌ر ده‌توانێت ئه‌رکى خۆى جێبه‌جێبکات له‌و رووه‌وه، ره‌نگه پێداگیریه‌کى سه‌رکێشانه‌بێت و له‌جێى خۆى نه‌بێت. ئاریان فه‌ره‌ج ده‌شڵێت:» میدیاى کاغه‌زى ئه‌گه‌ر ده‌یه‌وێت بمێنێت و به‌رده‌وام بێت و فراوانیه‌ک بۆ خۆى دابین بکات ده‌بێت پێداچوونه‌وه به‌کارکردن و ئالیات و بابه‌ته‌کانى خۆیدا بکاته‌وه، زانیارى وردو ده‌قیقتر و سه‌رچاوه‌ى باوه‌ڕپێکراوتر ده‌توانێت مه‌ساحه‌یه‌کى باشتر بۆ خۆى بهێڵێته‌وه«. هه‌روه‌ها ئه‌و رۆژنامه‌نووسه ده‌شڵێت میدیاى کاغه‌ز له‌بوارى متمانه‌دا ده‌توانێت منافه‌سه‌یه‌کى باش بکات به‌رانبه‌ر میدیاى ئه‌لیکترۆنى، چونکه میدیاى ئه‌لیکترۆنى و سۆشیال میدیا خێرایه‌و زۆرترین زانیارى به‌کاتێکى که‌م پێشکه‌ش ده‌کات، به‌ڵام «له‌ڕووى متمانه‌وه نه‌یتوانیوه که‌مترین متمانه له‌ناو خوێنه‌ردا دروستبکات، به‌ناڕاستگۆیى هاتووه‌و لێپێچینه‌وه‌ى له‌سه‌ر نییهو شاره‌زایى و میهنه‌ییه‌تیه‌کى پێویست نیه‌و هه‌ر شتێک بڵاوبکاته‌وه‌و له‌ڕووى یاساییه‌وه به‌رپرسیارێتیه‌کى واى ناکه‌وێته سه‌ر هه‌موو ئه‌مانه وایکردووه، ناڕاستگۆیى ئاسایشێکى فراوانى داگیرکردووه«. هاوکات، باسى له‌وه‌شکرد له‌ڕووى سایکۆلۆژیشه‌وه خوێنه‌رێکى زۆرم هه‌یه به‌میدیاى کاغه‌زى راهاتووه‌و ره‌نگه سۆشیال میدیا فێرى ئه‌وه‌ى نه‌کات و میدیاى کاغه‌ز گرنگى خۆى له‌و بواره‌شدا هه‌یه.
هاوڵاتى هێرش و له‌شکرکێشییه‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر خاکى هه‌رێم له‌ئاستى ئه‌مه‌ریکاو فه‌ره‌نساو وڵاتانى عه‌ره‌بى کاردانه‌وه‌ى لێکه‌وتووه‌ته‌وه‌و داواى راگرتنى ده‌که‌ن و ئه‌ندامێکى کۆنگرێسیش ده‌ڵێت:» ئه‌ردۆغان هێرشه‌کانت رابگره». دواى ئه‌وه‌ى له ١٧ى مانگى رابردوودا هێزى کۆماندۆى تورکیا خاکى هه‌رێمى به‌زاندو له‌ناوچه‌ى حه‌فتانینى سنورى قه‌زاى زاخۆ جێگیربوون، له‌گه‌ڵ هێزه‌کانى پاراستنى گه‌ل(هه‌په‌گه) رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌و تورکیا نه‌یتوانى سه‌رکه‌وتوو بێت و هه‌په‌گه‌ش له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا رایگه‌یاند که (22) سه‌ربازى تورکیایان کوشتووه‌و دوو کۆپته‌ریشیان خستووه‌ته خواره‌وه. له ١٨ى مانگدا، وه‌زاره‌تى به‌رگرى تورکیا رایگه‌یاند هێزه‌کانى کۆماندۆى وڵاته‌که‌ى به‌ئۆپراسیۆنى ئاسمانى گوازراونه‌ته‌وه بۆ ناوچه‌که که له‌لایه‌ن ھێزه‌کانى ئاسمانی، ھه‌لیکۆپته‌رى ھێرشبه‌رو فڕۆکه‌ى بێفڕۆکه‌وان پاڵپشتى و چاودێریکراون، ئه‌ویش به‌مه‌به‌ستى ئه‌نجامدانى ئۆپراسیۆنێک که‌تورکیا ناوى لێناوه (چنگى پڵنگ) و به‌مه‌به‌ستى هێرشکردنه سه‌ر گه‌ریلاکانى په‌که‌که بووه. ته‌نیا یه‌ک رۆژ پێش ده‌ستپێکردنى ئه‌م ئۆپراسیۆنه، تورکیا ده‌ستپێکردنى ئۆپراسیۆنێکى ئاسمانى به‌ناوى چه‌نگى هه‌ڵۆ راگه‌یاند که له‌یه‌ککاتدا چه‌ندین شوێن له‌مه‌خمورو شنگال و قه‌ندیل کرانه ئامانج. لیوا بابه‌کر فه‌قێ، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند:»سوپاى تورکیا به‌قووڵایى (٢٠ تا٤٠) کیلۆمه‌تر خاکى هه‌رێمیان به‌زاندووه‌و باره‌گاى سه‌ربازییان دروستکردووه، وه‌ک وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ش حکومه‌تى عێراقیان له‌سنووربه‌زاندنى خاکى هه‌رێم ئاگادارکردووه‌ته‌وه«. هاوکات، شه‌وى شه‌شى ئه‌م مانگه‌ش هێزه‌کانى یه‌کى پاسه‌وانى سنورى عێراقى له‌چه‌ند خاڵێکى ستراتیجى له‌سنوورى ناحیه‌ى باتیفاو ده‌رکار جێگیرکران که‌ئه‌و شوێنانه‌ش پێشتر له‌لایه‌ن تورکیاوه بۆردومان ده‌کران. هێرش و له‌شکرکێشییه‌کانى تورکیا بۆناو خاکى هه‌رێمى کوردستان، کاردانه‌وه‌ى به‌شێک له‌کۆنگرێسمانه‌کانى ئه‌مریکاى لێکه‌وته‌وه‌و سه‌ره‌ڕاى ئیدانه‌کردنى، داواى راگرتنى هێرشه‌کانیان کردووه. جیم کوپه‌ر، نوێنه‌رى ویلایه‌تى تێنسى له‌ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران له‌تویتێکدا ئیدانه‌ى هێرشه‌کانى تورکیاى بۆسه‌ر خاکى هه‌رێم و هاوڵاتیانى کورد کردووه، باسى له‌وه کردووه که «کورده‌کان پشتیوانى ئه‌مریکا بوون له‌جه‌نگى دژ به‌داعشداو پێویسته هه‌موو توندوتیژییه‌ک له‌لایه‌ن ئه‌ردۆغانه‌وه که به‌رامبه‌ر هاوڵاتیانى مه‌ده‌نى ده‌کرێت، ده‌بێت ئیدانه بکرێت و رابگیرێت». هاوکات، کۆمیته‌ى نێوده‌وڵه‌تى ئه‌مریکى بۆ ئازادییه ئاینییه‌کان که له‌لایه‌ن پارتى کۆمارى و دیموکراته‌کانى ئه‌مریکاوه دامه‌زراوه، له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا ئیدانه‌ى هێرشه‌کانى تورکیاى بۆسه‌ر شنگال و ناوچه سنورییه‌کانى دیکه‌ى هه‌رێمى کوردستان کردو داواى له ره‌جه‌ب ته‌ب ئه‌ردۆغانى سه‌رۆکى تورکیا کرد کۆتایى به‌ئۆپراسیۆنه‌کانى وڵاته‌که‌ى بهێنێتێت له‌ناو خاکى عێراقدا. له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا، جان ئیڤ لۆدریان وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى فه‌ڕەنسا داواى کردووه وه‌زیرانى ده‌ره‌وه‌ى وڵاتانى ئه‌ندام له‌یه‌کێتى ئه‌وروپا له ١٣ى ئه‌م مانگه‌دا کۆبوونه‌وه‌یه‌کى تایبه‌ت به‌پرسى تورکیا بکه‌ن، ئه‌مه‌ش هاوکاته له‌گه‌ڵ هه‌ندێک سزاى دیکه که پێشتر یه‌کێتى ئه‌وروپا به‌سه‌ر تورکیادا سه‌پاندبووى به‌هۆکارى ئه‌وه‌ی ئه‌و وڵاته پشکنینى کردبوو بۆ ده‌ستکه‌وتنى نه‌وت له‌ناوچه ئابورییه‌که‌ى قوبرسدا. له‌سه‌ر ئاستى وڵاتانى عه‌ره‌بیش، هه‌ریه‌که له‌ئیمارات، سعودیه‌و میسر نیگه‌رانى خۆیان سه‌باره‌ت به‌ده‌ستوه‌ردانه‌کانى تورکیاو ئێران له‌کاروباره‌کانى عێراق و لیبیا راگه‌یاند و کۆمکارى عه‌ره‌بیش وێڕاى ئیدانه‌کردنى هێرشه‌کانى تورکیا، له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکیدا باسى له‌وه‌کردووه «تورکیا رێز له‌بنه‌ماکانى دراوسێیه‌تى ناگرێت». هاوکات، وه‌لید موعه‌لیم وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى سوریا رایگه‌یاند:» تورکیا به‌هێرش کردنه‌سه‌ر باکورى عێراق که‌مه‌به‌ست لێى (هه‌رێمى کوردستان)ه، ناردنى میلیشیا تیرۆریستیه‌کان بۆ لیبیاو داگیرکردنى خاکى سوریا ده‌یه‌وێت ده‌ست به‌سه‌ر نه‌وت و خێروبێرى ئه‌و ناوچانه‌دا بگرێت و ده‌وڵه‌تى عوسمانى زیندوو بکاته‌وه«. پێشتریش له‌سه‌ر دوایین ئۆپراسیۆنى تورکیا بۆسه‌ر خاکى هه‌رێم که له ١٦ى مانگى رابردووه‌وه ده‌ستىپێکردووه، وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى عێراق بانگهێشتى فاتح یه‌ڵدز باڵیۆزى تورکیای له‌عێراق کردوو ناڕه‌زایه‌تى خۆیانى سه‌باره‌ت به‌هێرشه‌کانى تورکیا پێڕاگه‌یاند، به‌ڵام باڵیۆزى تورکیا له‌عێراق لەبه‌یاننامه‌یه‌کدا رایگه‌یاند، «تورکیا له‌هێرشه‌کانى بۆسه‌ر په‌که‌که به‌رده‌وام ده‌بێت، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به‌غدادیش ئاماده‌نه‌بێت په‌که‌که له‌خاکه‌که‌ى بکاته ده‌ره‌وه«. هه‌رچه‌نده وه‌ک وه‌زیرى به‌رگرى تورکیا رایگه‌یاندبوو به فڕۆکه‌ى ئێف ١٦ى ئه‌مریکى به‌شێک له‌هێرشه‌کانیان کردووه، به‌ڵام تائێستا نه ئه‌مریکاو نه وڵاتانى دیکه‌ى ئه‌وروپا ناڕه‌زایه‌تى خۆیان به‌رامبه‌ر هێرشه‌کانى تورکیا و سنوربه‌زاندنه‌کانى بۆ ناو خاکى هه‌رێم ده‌رنه‌بڕیوه. «تورکیا به‌بێ قایلبوونى ئه‌مریکا ناتوانێت په‌نجه بکات به ئاودا، کەئه‌مریکا رێگه‌ى به‌تورکیا داوه تا هێرش بکاته‌سه‌ر رۆژئاوا»، جۆن بۆڵتن راوێژکارى ئاسایشى نیشتمانى پێشووى ئه‌مریکا له‌کتێبه‌که‌یدا به‌ناوى ئه‌و ژووره‌ى رووداوه‌کان تیایدا روویدا، باسى کردووه. له‌دواى شکستهێنانى پرۆسه‌ى ئاشتى له‌تورکیاو باکورى کوردستان، سوپاى تورکیا چه‌ندین جار به‌بیانووى هێرشکردنه‌سه‌ر پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که) به‌چڕى هێرشى کردووه‌ته‌سه‌ر ناوچه سنورییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان. هه‌روه‌ها له‌ساڵى 2017 پێشڕه‌وییه زه‌مینیه‌کانى بۆ ناو خاکى هه‌رێمى کوردستان ده‌ستپێکردووه که له‌ناوچه‌کانى( کانى ڕه‌ش، چیاى کتکین، ده‌شتى به‌رازگر، به‌رمیزه، زاب و خواکوڕک) به‌قوڵایى زیاترله (30) کیلۆمه‌ترهاتووه‌ته ناو خاکى هه‌رێمى کوردستانه‌وه‌و ناحیه‌ى شێروان مه‌زن له‌سنورى قه‌زاى مێرگه‌سۆر به‌شى زۆرى له‌ژێر ده‌ستى تورکیادایه. جگە لەچەند دەستکەوتێکی کاتی‌و بچووک تورکیا لەسەرجەم ئۆپراسیۆنەکاندا شکستی خواردووە لەبەدەستهێنانی ئامانجە گەورەکەی کەئەویش کۆتایی پێهێنانی کوردە مێژووى له‌شکرکێشییه‌کانى تورکیا بۆسه‌ر خاکى هه‌رێم ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵانى نه‌وه‌ده‌کان که له‌وکاته‌وه تائێستا چه‌ندین هێرشیان کردووه‌ته‌سه‌ر ناوچه سنورییه‌کانى خاکى هه‌رێم که‌ئه‌وانیش ئه‌م ئۆپراسیۆنانه بوون. *ئۆپراسیۆنى باکورى عێراق له‌ساڵى ١٩٩٢، ئۆپراسیۆنى پۆڵا له ١٩٩٥ ده‌ستیپێکرد، ئۆپراسیۆنى چه‌کوش له ١٩٩٧ ده‌ستیپێکرد، *ئۆپراسیۆنى به‌ره‌به‌یان له ١٩٩٧دا ده‌ستیپیکرد، ئۆپراسیۆنى خۆر له ٢٠٠٨ ده‌ستپێکرد، ئۆپراسیۆنى مانگى ئابى ٢٠١١و دوایین دوو ئۆپراسیۆنى تورکیاش بۆ ناو خاکى هه‌رێم هه‌ردوو ئۆپراسیۆنى چنگى هه‌ڵۆو چنگى پڵنگ بوون که له‌مانگى رابردووى ئه‌مساڵدا ده‌ستیانپێکرد. جگه له‌م ئۆپه‌راسیۆنانه، تورکیا چه‌ندین بنکه‌و باره‌گاى سه‌ربازیى و هه‌واڵگرى کردووه‌ته‌وه، ژماره‌ی ئه‌و بنکه‌و سه‌ربازگانه‌ى تورکیا که به‌ئاشکراو نهێنی له‌هه‌رێمى کوردستان کردوویه‌تییه‌وه زیاتر له (١٩) بنکه‌ن، (١٥)یان بنکه‌ى سه‌ربازیین و چواریشیان باره‌گاى هه‌واڵگرین که‌زۆربه‌یان ده‌که‌ونه پارێزگاى دهۆک و به‌شێکیشیان له‌پارێزگاى هه‌ولێردان، که‌بنکه سه‌ربازییه‌کانى ئه‌و وڵاته‌ش له‌هه‌رێم ئه‌مانه‌ن. -بنکه‌ى سه‌ربازیى سیری، بنکه‌ى سه‌ربازیى و لۆجیستى بامه‌ڕنێ، بنکه‌ى سه‌ربازیی ناحیه‌ى زێلکان له‌چیاى مه‌قلوب، کانى ماسی، کوپک، گه‌لى سه‌رزێر، کوخى سپی، سینک، گرێبى له‌گوندى بیه، قمری، گه‌لى زاخۆ، باتیفا، شیرت و ده‌رى داوه‌تی. هه‌روه‌ها باره‌گا هه‌واڵگرییه‌کانى تورکیا که‌ناسراوه به «میت» له‌خاکى هه‌رێمدا هه‌ریه‌که له‌باره‌گاى میت له‌ناوه‌ندى پارێزگاى دهۆک و له‌ناو قه‌زاى ئامێدی، ناوه‌ندى قه‌زاى زاخۆو ناحیه‌ى باتیفایه له قه‌زاى زاخۆ. شایەنی باسە جگە لەچەند دەستکەوتێکی کاتی‌و بچووک تورکیا لەسەرجەم ئۆپراسیۆنەکاندا شکستی خواردووە لەبەدەستهێنانی ئامانجە گەورەکەی کەئەویش کۆتایی پێهێنانی کوردە.
سازدانى: هاوڵاتى وه‌زیرى ئاوه‌دانکردنه‌وه ئاماژه به‌وه‌ده‌دات چه‌ند پلانێکیان هه‌یه له‌ماوه‌ى سێ ساڵدا سه‌رجه‌م تۆڕه‌کانى رێگاوبانه‌کان له‌هه‌رێمى کوردستاندا پێکه‌وه ببەستنه‌وه‌و جه‌خت له‌وه ده‌کاته‌وه به‌م دۆخه‌ى ئێستاى حکومه‌ت ناتوانن جێبه‌جێى بکه‌ن و ده‌شڵێت: »تا ئه‌م ساته‌ش داهاتى هه‌رێمى کوردستان به‌مه‌رکه‌زى لاى حکومه‌ت نیه». دانا عه‌بدولکه‌ریم، وه‌زیرى ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و نیشته‌جێکردنى حکومه‌تى هه‌رێم له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى، ئاماژه به‌دۆخى دارایى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌دات و ده‌ڵێت:» بڕینى له‌سه‌دا 21ى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران ناچارى بووه، هیچ په‌یوه‌ندیه‌کى به‌یاساى چاکسازییه‌وه نیه… جێبه‌جێکردنى یاساى چاکسازى بۆ ریکخستنه‌وه‌و کارکردنه بۆ هێنانه‌دی دادپه‌روه‌رى له‌موچه‌ى موچه‌خۆران». وه‌زیرى ئاوه‌دانکردنه‌وه ئه‌وه‌ش ئاشکرا ده‌کات که «تا ئه‌م ساته‌ش داهاتى هه‌رێمى کوردستان به‌مه‌رکه‌زیى لاى حکومه‌ت نیه، له‌ساڵى 2004وه بانکێکى مه‌رکه‌زى له‌هه‌ولێر بووه‌و بانکێکى ناوه‌ندیش له‌سلێمانى، سه‌د دۆلار له‌به‌غداوه هاتبێت (43) دۆلارى بۆ سلێمانى و (57) دۆلارى بۆ هه‌ولێر بووه، هه‌ر که‌موکووڕییه‌ک هه‌بێت له‌هه‌ولێرو دهۆک پارتى دیموکرات لێى به‌رپرسیاره، ناوچه‌ى سلێمانى و گه‌رمیان و راپه‌ڕینیش یه‌کێتى نیشتیمانى لێى به‌رپرسه». هاوکات، به‌ڕاشکاوى باسى مه‌له‌فى نه‌وت ده‌کات و ده‌ڵێت:» نه‌خێر ئێمه ئاگادارى ورده‌کارى داهاتى نه‌وت نین، ده‌بێ چاکسازى تێدابکرێت بڕیارى پێویستیشى بۆ دراوه، هیوادارین زۆر نه‌خایه‌نێت که سێکته‌رى نه‌وتیش شه‌فاف بکه‌ین و داهات و خه‌رجیه‌که‌ى ئاشکرابێت بۆ هه‌موو خه‌ڵکى کوردستان». هاوڵاتى: وه‌ک وه‌زیرێکى گۆران دواى ساڵێک به‌شداریکردن له‌کابینه‌ى نۆیه‌م چیتانکردوه بۆ خه‌ڵک؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: ئێمه له‌گه‌ڵ ده‌ستبه‌کاربوونمان بۆ ماوه‌ى سێ مانگ ده‌رفه‌ت درا به وه‌زیره‌کان که پلانى چوارساڵى خۆیان ئاماده‌بکه‌ن له‌چوارچێوه‌ى حکومه‌ت و کابینه‌ى نوێ، وه‌ک وه‌زاره‌تى ئاوه‌ندکردنه‌وه پلانێکى گرنگمان ئاماده‌کردوه له‌چوارساڵى داهاتوودا رێگا دووسایده‌کانى نێوان پارێزگاو شاره‌گه‌وره‌کان ته‌واوبکه‌ین به‌داخه‌وه هه‌ندێکیان له‌ساڵى 2011 وه کاریان تێداکراوه‌و ده‌بوایه له‌ماوه‌ى سێ بۆ چوارساڵدا ته‌واوبکرایه ئه‌مه یه‌کێکه له‌پلانه‌گرنگه‌کان. یه‌کێکى دیکه له‌پلانه‌کان باشترکردنى هۆکاره‌کانى هاتووچۆیه که ئاسانکارى ده‌کات ئه‌ویش هێڵى ئاسنینه‌و خستومانه‌ته به‌رنامه‌ى کاره‌وه، حکومه‌ت له‌رابردوودا نه‌یتوانیوه خزمه‌ت و ئاوه‌دانى بگه‌یه‌نێته لادێکان، ئێمه پلانێکمان ئاماده‌کردووه له‌پارێزگاکاندا چه‌ند گوندێکى هاوچه‌رخ دروستبکه‌ین و هه‌مووجۆره خزمه‌تگوزاریه‌کى پێویستى تێدابێت. هه‌روه‌ها ئه‌و تۆڕى رێگاوبانه‌ى که‌هه‌مانه خراپه‌و ئێمه کارمان بۆ ئه‌وه‌کرد له‌ماوه‌ى سێ ساڵ هه‌مووى نۆژەنبکریتەوە و ته‌واوبکه‌ین و له‌رێگه‌ى به‌رێوه‌به‌رایه‌تیه‌کانى پارێزگاکانه‌وه ده‌رخسته‌یه‌کمان ئاماده‌کردووه‌و خستمانه به‌رده‌م سه‌رۆکى حکومه‌ت خۆشبه‌ختانه ئه‌ویش ره‌زامه‌ندى نواندو له‌مانگى 10 ساڵى رابردوو له‌ماوه‌ى دوومانگدا زیاتر له 70 پرۆژه‌ى نۆژه‌نکردنه‌وه‌و ته‌واووکردنى ئه‌و رێگایانه‌ى که پاره‌یان بۆ وه‌رگیراوه له‌سه‌رجه‌م شارو شارۆچکه‌کان ته‌واوبکه‌ین، ئه‌وه یه‌کێکه له‌ده‌ستکه‌وته گرنگه‌کان، ئه‌وه‌ش زیاتر له 43 ملیار دینارى بۆ ته‌رخانکراوه‌و ئێمه هیواداربووین که قۆناغى دووه‌مى نۆژەنکردنەوەی ڕێگاوبانەکان له‌ئه‌مساڵدا ته‌واوبکه‌ین، به‌ڵام به‌هۆى هاتنى ڤایرۆسى کۆرۆناوه زۆربه‌ى زۆرى پرۆژه‌کان راگیراوه، ئێستا هه‌موو تواناى حکومه‌ت بۆ ئه‌وه‌یه موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران دابین بکه‌ین و خه‌رجکردنى بودجه‌ى وه‌به‌رهێنان راگیراوه، هیوادارین ئه‌گه‌ر له‌کۆتایى ساڵیشدا بێت ده‌ستبکه‌ینه‌وه به پرۆژه‌کان و نۆژەنکردنەوەی تۆڕەکانی ڕێگاوبانی ئێستا که ئه‌ویش نزیکه‌ى 45 ملیار دینارێکى ده‌وێت و له‌م قۆناغه‌و به‌م ئیمکانیه‌ته‌ى هه‌یه ناتوانرێت ده‌ستپێبکرێته‌وه.. هاوڵاتى: له‌ماوه‌ى رابردوودا باسى پرۆژه‌ى تونێله‌کانتان کردووه، ئه‌وه‌ش په‌یوه‌سته به دۆخى داراییه‌وه بۆ کارکردن تێیدا؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: ئه‌و تونێلانه له‌پلانى وه‌زاره‌تماندایه، بۆ نمونه پرۆژه‌ى رێگاى هه‌یبه‌ت سوڵتان تونێلى تێده‌که‌وێت ده‌بوو ئێستا ته‌واوبوایه، به‌ڵام ته‌نها له‌سه‌دا 10% ته‌واو بووه، تونێلى رێگاى نێوان سلێمانى که‌لار له قه‌زاى ده‌ربه‌ندیخان یان رێگاى نێوان سه‌یدسادق پێنجوێن تونێلى تێده‌که‌وێت، هەروەها دروستکردنی تونێلی چیای مەتین ، به‌ڵام ئه‌مانه هیچیان نه‌کراون و گرنگیشن و په‌یوه‌ندیان به‌تۆڕى بنه‌ره‌تى رێگاوبانه‌کانه‌وه هه‌یه‌و هه‌موویان پارێزگاکان به‌یه‌که‌وه ده‌به‌ستنه‌وه. له‌م دۆخه‌ى ئێستاو به‌م داهاته‌ى حکومه‌ت ناتوانرێت ئه‌مانه بکرێت، به‌ڵام ئێمه بیرمان له‌وه کردووه‌ته‌وه قه‌رز بۆ ئه‌م پرۆژانه بکه‌ین ئه‌گه‌ر سه‌رکه‌وتووبین و هیوادارین بتوانین تاکۆتایی ئه‌مساڵ ده‌ستیانپێبکه‌ینه‌وه‌و جێبه‌جێیان بکه‌ین. قه‌رزکردنه‌که‌ش دووجۆره یان ئه‌وه‌تا له‌بانکه‌کان بیکه‌ین یان ئه‌وه‌یه له وه‌به‌رهێنه‌رى ناوخۆیی یان بیانى قه‌رزه‌که وه‌ربگرین و پرۆژه‌که‌ى پێ بکه‌ین، ئه‌گه‌ر سه‌رکه‌وتووش نه‌بووین ئه‌وه ده‌بێت چاوه‌روانى ئه‌وه‌بین تا ئه‌وکاته‌ى حکومه‌ت داهاته‌کانى خۆى وه‌ک پێشووى لێده‌کاته‌وه ئه‌وکات ده‌یکه‌ین. له‌ماوه‌ى چه‌ند ساڵى رابردوو خراپ به‌رێوه‌بردن هه‌بووه له‌هه‌رێمى کوردستان و نه‌توانراوه حکومه‌ت له‌سه‌ر شێوازى دامه‌زراوه‌یی به‌رێوه‌ببرێت یاسا سه‌روه‌ر نه‌بووه‌و ته‌جاوزات هه‌بووه بۆ سه‌رموڵک و ماڵى گشتى به ئێستاشه‌وه ئه‌وه به‌رده‌وامه هاوڵاتى: قه‌یرانى دارایی بوونى هه‌یه، یان قه‌یرانى ئیداره‌دانى ئه‌و داهات و سه‌رچاوه داراییانه‌یه که ئێستا له‌به‌رده‌ستى حکومه‌تتدایه؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: هه‌ردوو قه‌یرانه‌که هه‌یه هه‌م داراییه‌که هه‌م ئیداریه‌که، به‌راشکاوى ده‌یڵێم له‌ماوه‌ى چه‌ند ساڵى رابردوو خراپ به‌رێوه‌بردن هه‌بووه له‌هه‌رێمى کوردستان و نه‌توانراوه حکومه‌ت له‌سه‌ر شێوازى دامه‌زراوه‌یی به‌رێوه‌ببرێت یاسا سه‌روه‌ر نه‌بووه‌و ته‌جاوزات هه‌بووه بۆ سه‌رموڵک و ماڵى گشتى به ئێستاشه‌وه ئه‌وه به‌رده‌وامه، واتا قه‌یرانى دارایی که ئێستا هه‌یه به‌شێکى په‌یوه‌ندى به‌و خراپ به‌رێوه‌بردنه‌ى چه‌ند ساڵى رابردوه‌وه هه‌یه، بۆ نمونه له‌ساڵى 2003وه تا ساڵى 2014 مانگانه له عێراقه‌وه نزیکه‌ى ملیارێک دۆلار هاتووه بۆ هه‌رێم و داهاتى ناوخۆش هه‌بووه‌و زۆر باشیش بووه‌و به‌جۆرێک له‌جۆره‌کانیش نه‌وتیش فرۆشراوه، ئه‌گه‌ر به بۆریش نه‌بوبێ به‌تانکه‌ر بووه‌و ئه‌مانه وایکردوه داهاتێکى زۆر له‌هه‌رێم هه‌بووه. ئه‌گه‌ر ئه‌مه به‌شێوه‌یه‌کى زۆر باش ئیداره بدرایه ئێستا کوردستان نه‌ک قه‌رزار نه‌ده‌بوو به‌ڵکو له‌بانکه‌کانى هه‌رێمدا پاشه‌کەوتیشمان ده‌بوو، له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه ئێمه کابینه‌ى نۆیه‌ممان دروستکردووه که کابینه‌ى چاکسازى بێت، هه‌م له‌سه‌رۆکى حکومه‌ت هه‌م حزبه پێکهێنه‌ره سه‌ره‌کیه‌کاتیش هه‌موومان کۆکین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى کابینه‌ى چاکسازى بێت و هه‌نگاوى باشیش بۆ ئه‌مه نراوه‌و توانیوومان قۆناغى یه‌که‌مى یاسای چاکسازى تێپه‌رێنین.. قه‌یرانی دارایش هه‌یه‌و ته‌نها په‌یوه‌ندى به هه‌رێمى کوردستانه‌وه نیه‌و به‌ڵکو جیهانیه، به‌پێى راپۆرت و ئاماره‌کان تا مانگى دوو داهاتى ناوخۆ به‌ره‌و به‌رزبونه‌وه رۆشتووه‌و توانراوه له‌ڕێگه‌ى وه‌زاره‌تى داراییه‌وه بە سەرپەرشتی بەڕێز وەزیری دارایی 100 ملیۆن دۆلار له‌داهاتى ناوخۆ زیادبکات به‌تایبه‌تى رێگه‌ى له‌خاڵه سنوریه‌کانه‌وه. ئه‌مه‌ش قورساییه‌کى باشیدا به‌داهاتى ناوخۆو تا کۆتایی مانگى دووى ئه‌مساڵ نرخى نه‌وت به‌رزبوو داهاتى زۆرتر له‌ئێستا ده‌هاته‌وه ده‌ستى حکومه‌تى هه‌رێم سه‌ره‌راى ئه‌وه‌ش له‌به‌غداوه پاره ده‌هات ئه‌مه‌ش وایکردبوو حکومه‌ت هه‌م به‌ئاسانى مووچه بدات و هه‌م هه‌ندێ پرۆژه‌ش بخاته‌وه گه‌ڕ، به‌ڵام له‌دواى هاتنى کۆرۆناو دابه‌زینى نرخى نه‌وت و داخستنى بازارو وه‌ستانى ئیش وکاره‌کانى حکومه‌ت و هاوڵاتیان، داهاتى حکومه‌ت زۆر که‌میکرده‌وه ده‌توانم بڵێم 70%ى داهات که‌میکردو به‌غداش لەمانگی نیسانەوە یەکجار پارەی ناردوه و نه‌وتیش دابه‌زى ئه‌مانه قه‌یرانێکى دارایی راستى دروستکرد. هاوڵاتى: سه‌رۆکى حکومه‌ت رایگه‌یاند 27 ملیار دینار قه‌رزارین، ئایا ئێوه وه‌ک تیمى گۆڕان له حکومه‌تدا متمانه‌تان به‌و قه‌رزه هه‌یه؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: له دووه‌م دانیشتنى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران، داوامکرد به‌راپۆرتێکى تێرو ته‌سه‌ل پێمان بڵێن حکومه‌ت چه‌ند قه‌رزاره بۆ ئه‌وه‌ى له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه ئێمه کاره‌کانمان بکه‌ین و پرۆژه‌کانى خۆمان رێکبخه‌ین. دواى ماوه‌یه‌ک له‌لایه‌ن به‌رێز دکتۆر ئامانج ره‌حیم، سکرتێرى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران راپۆرتێکى ئاماده‌کردبوو که هاوکات سه‌رۆکى ئه‌و فه‌رمانگه‌یه‌شه که سه‌رپه‌رشتى کۆى قه‌رزه‌کانى هه‌رێم ده‌کات، تاراده‌یه‌ک به‌ورده‌کاریه‌وه ئه‌و قه‌رزانه‌ى بۆ خستینه‌روو که به‌شێکى په‌یوه‌ندى به پاشه‌که‌وتى موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانه‌وه هه‌یه که زیاتر له 10 ملیار دۆلاره، هه‌ندێکى هى به‌ڵێنده‌رو کۆمپانیاکانه‌و هه‌ندێکیشى قه‌رزى وڵاتانى ده‌ره‌وه‌یه‌و واتا تا ئه‌ندازه‌یه‌ک ئاگادارى ئه‌و قه‌رزانه‌و ئه‌و ژمارانه‌ین که سه‌رۆکى حکومه‌ت باسیکردووه. هاوڵاتى: ئایا قسه‌کراوه له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌س و کۆمپانیایانه که له‌به‌شێک له‌قه‌رزه‌کانى خۆیان خۆش ببن؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: ئه‌وه‌نده‌ى من ئاگاداربم هه‌وڵدراوه‌و قسه‌ش کراوه له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه و وه‌ڵامدانه‌وه‌ى باشیان هه‌بووه‌و ئاماده‌ییان ده‌ربڕیووه، به‌ڵام ورده‌کاریه‌که‌ى نازانم چۆنه چونکه هێشتا نه‌هێنراوه‌ته ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران بۆ ئه‌وه‌ى قسه‌ى له‌سه‌ر بکرێت وبڕیارى پێویستى بۆ بدرێت. به‌ده‌ر له قه‌رزه‌کانى سه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم، حکومه‌تى هه‌رێم له‌کابینه‌کانى پێشوودا نزیکه‌ى 800 ملیار دراوە به وه‌به‌رهێنه‌رو کۆمپانیاکان ،ئێستا حکومه‌ت پێویستى به‌وه‌یه ئه‌و پارانه وه‌ربگیرێته‌وه، به‌پێى یاساش چه‌ند ساڵێک به‌سه‌ر وه‌رگرتنه‌وه‌ى ئه‌و پارانه‌دا رۆشتوه‌و پێویستبوه وه‌ربگیرێته‌وه، ئه‌مه وایکردوه ئه‌و وه‌به‌رهێنانه چه‌ند جارێک سودمه‌ند بن له‌وپاره‌یه‌و بڕیارى ئه‌وه دراوه تا کۆتایی ئه‌مساڵ ده‌بێ هه‌مووی بگه‌رێننه‌وه. هاوڵاتى: که‌ى کۆبونه‌وه‌ى سێ قۆڵى تیمى حکومه‌ت له‌نێوان گۆران و یه‌کێتى و پارتى ده‌کرێت؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: حکومه‌ت به‌شى سه‌ره‌کى پێکهێنه‌ره‌که‌ى ئه‌و سێ لایه‌نه‌یه‌و هه‌موو هه‌فته‌یه‌ک کۆده‌بینه‌وه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستت کۆبونه‌وه‌ى سێ تیمه‌که‌ى حکومه‌ت بێ به‌جیا هێشتا ئه‌وه نه‌کراوه. کاتى خۆى بەپێی ئەنجامە ڕاگەیاندراوەکان پارتى که یه‌که‌مى هه‌ڵبژاردن بووه رێککه‌وتنى له‌گه‌ڵ ئێمه‌و یه‌کێتیش کردوه بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت، له‌و رێککه‌وتنانه‌دا هه‌ندێک خاڵ هه‌یه به‌ر یه‌ککه‌وتنى هه‌یه له‌گه‌ڵ یه‌کداو ناتوانێت هاوته‌ریبى ئه‌وه‌ى ئێمه‌و یه‌کێتیش وه‌ک خۆى جێبه‌جێ بکات، ئه‌وه‌ش پێویستى به چاره‌سه‌ر هه‌یه ئێمه وه‌ک بزوتنه‌وه‌ى گۆران ئاماده‌ین هه‌رکات ئه‌وان بیانه‌وێت داده‌نیشین و چاره‌سه‌رى ئه‌و گرفتانه‌ش بکه‌ین. گرنگ ئه‌وه‌یه تائێستا زۆربه‌ى زۆرى بڕیاره‌کانى حکومه‌ت به‌کۆى ده‌نگ بووه راسته له‌سه‌ر هه‌ندێک شت جیاوازى بیروبۆچوونمان هه‌بووه، به‌ڵام دواجار به بڕیارى یه‌کگرتوو هاتووینه‌ته ده‌ره‌وه. ئه‌گه‌ر یاساى چاکسازى وه‌ک خۆى جێبه‌جێبکرێت هه‌موو بڕگه‌کان بگرێته‌وه خاڵه سنوریه‌کان رێکبخرێته‌وه‌و باجى زیاتر له‌کۆمپانیاکان وه‌ربگیرێت و ئه‌وانه‌ى به‌نایاسایی موچه‌یان بۆ کراوه ببڕدرێ، ئه‌وه داهاتێکى زۆرتر ده‌گه‌رێته‌وه‌و قورسایی له‌سه‌ر حکومه‌ت که‌مده‌بێته‌وه هاوڵاتى: بڕیارى بڕینى له‌سه‌دا 21 مووچه‌ى فه‌رمانبه‌ران ئێوه رازى بوون له‌سه‌رى وه‌ک تیمى گۆران؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم:هه‌موومان له‌سه‌رۆکى حکومه‌ت جێگره‌که‌ى هه‌موو وه‌زیره‌کان به‌ناچارى و بۆ یه‌ک مانگ ئه‌و بڕیاره دراوه، ئێمه دوو رێگامان له‌به‌رده‌م بوو یان ده‌بوو موچه‌ى هه‌ندێک وه‌زاره‌ت بدرێت ئه‌وى تری زۆر دوابکه‌وێت و نه‌توانین له‌مانگێکدا هه‌مووى بده‌ین، یان هه‌موو فه‌رمانبه‌ران مووچه وه‌ربگرن و به‌شێکیان لێ ببڕێت. ئه‌گه‌ر یاساى چاکسازى وه‌ک خۆى جێبه‌جێبکرێت هه‌موو بڕگه‌کان بگرێته‌وه خاڵه سنوریه‌کان رێکبخرێته‌وه‌و باجى زیاتر له‌کۆمپانیاکان وه‌ربگیرێت و ئه‌وانه‌ى به‌نایاسایی موچه‌یان بۆ کراوه ببڕدرێ، ئه‌وه داهاتێکى زۆرتر ده‌گه‌رێته‌وه‌و قورسایی له‌سه‌ر حکومه‌ت که‌مده‌بێته‌وه. بۆ نمونه باسى موچه‌ى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه بکه‌ین یه‌که‌ى هێزه‌کانى 70و 80ى پارتى و یه‌کێتى به‌پێى ئه‌و زانیاریانه‌ى که لاى ئێمه‌یه به‌شێکى زۆرى ئه‌و هێزانه ژماره‌ى راسته‌قینه‌ى خۆیان نیه، گوناحه که‌سێک پێشمه‌رگه‌یه‌و له‌به‌رانبه‌ر داعش شه‌ر ده‌کات ته‌نها 500 هه‌زار دینارى مانگانه وه‌ربگرێت بەلکو پێویستە موچەی بۆی زیادبکرێت بۆ دو ئەوەندە، به‌ڵام له‌ولاوه ناوێکى وه‌همى 500 هه‌زارى هه‌بێ ده‌بێ ئه‌مانه رێک بخرێته‌وه‌و چاکسازى تێدا بکرێت و به‌پاککرنه‌وه‌ى ناوى ئه‌وکه‌سانه‌و ده‌رکردنى بن دیواره‌کان ده‌توانرێت موچه‌ى ئه‌وانه‌ى که‌من زیاتریش بکرێت. » نه‌خێر ئێمه ئاگادارى ورده‌کارى داهاتى نه‌وت نین، ده‌بێ چاکسازى تێدابکرێت بڕیارى پێویستیشى بۆ دراوه، هیوادارین زۆر نه‌خایه‌نێت که سێکته‌رى نه‌وتیش شه‌فاف بکه‌ین و داهات و خه‌رجیه‌که‌ى ئاشکرابێت بۆ هه‌موو خه‌ڵکى کوردستان» هاوڵاتى: پاش ساڵێک له کابینه‌ى نۆیه‌م، بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان رازیه له کاره‌کانى حکومه‌ت؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: ئه‌گه‌ر هه‌ڵسه‌نگاندێک بکه‌ین بۆ کاره‌کان ئێمه له‌شه‌ش مانگى یه‌که‌م رازین و کارى باش کراوه، به‌ڵام له‌شه‌ش مانگى دووه‌م نه‌ک ئێمه له‌وانه‌یه سه‌رۆکى حکومه‌ت و جێگره‌که‌ى و وه‌زیره‌کانیش رازی نه‌بین له کاره‌کانمان، به‌ڵام هۆکاره‌که ئه‌وه‌نیه که تۆ داهاتت له‌به‌رده‌ست بوبێت و نه‌تتوانیبێت موچه بده‌یت و پرۆژه بکه‌یت و خزمه‌تى خه‌ڵک بکه‌یت، هۆکاره‌که ئه‌وه‌یه قه‌یرانى دارایی هه‌بوه‌و قه‌یرانى ئیداریش هه‌بوه‌و ئه‌م دۆخه‌ى دروستکردوه،ئێستا دۆخى دارایی حکومه‌ت وه‌ک مانگه‌کانى کۆتایی ساڵى رابردوونیه. ئێمه ئه‌وه‌نه خەیاڵ پڵاونین که بڵێن له‌ماوه‌ى چوار ساڵى داهاتوودا کوردستان ده‌که‌ین به به‌هه‌شت و دامه‌زراوه‌ترین وڵاتى دوونیاو هیچ که‌موکوریه‌کى تیا نابێت، به‌ڵام گرنگه به‌شدارى گۆران له‌حکومه‌ت به‌ئاراسته‌ى ئیجابى بووه. بۆ نمونه ئه‌گه‌ر یاسای چاکسازى جێبه‌جێکرا ئه‌مه ده‌بێت به خاڵێک و سه‌رکه‌وتنێکى گه‌وره بۆ کابینه‌ى نۆیه‌م و له‌چوارچێوه‌که‌ى حکومه‌ته‌که‌شدا بۆ بزوتنه‌وه‌ى گۆران. وه‌ک تیمى گۆران له‌حکومه‌ت هه‌موو توانامان ده‌خه‌ینه گه‌ر بۆ سه‌رکه‌وتنى کابینه‌ى نۆیه‌م، چونکه سه‌رکه‌وتنى له قۆناغه‌دا گرنگه بۆ هه‌رێمى کوردستان، چونکه ئاڵنگارى زۆرمان روبه‌روبوه‌ته‌وه له‌وانه‌یه هه‌ندێک له وڵاتان دڵخۆش نەبن به بوونى قه‌واره‌ى هه‌رێم له‌پلانى ئه‌وه‌دابن هه‌ره‌شه له‌هه‌رێم بکه‌ن، ناکرێت له‌هه‌رێمێکى شه‌ش ملیۆنیدا نه‌گونجێین پێکه‌وه.. داواش له‌ئێوه‌ده‌که‌م وه‌ک رۆژنامه‌ى هاوڵاتى که که‌ناڵێکى راگه‌یاندنى باوه‌رپێکراون کار بۆ ئه‌وه بکه‌ن ئاشتبونه‌وه‌ى نیشتیمانى و رۆحیه‌تى کارکردن پێکه‌وه دروستبکه‌ن، چونکه ده‌کرێت گۆران و پارتى رکابه‌رى یه‌ک بکه‌ن، به‌ڵام ناکرێت دوژمنایه‌تى یه‌کێتى یان پارتى بکه‌ین، ئێمه له‌بنه‌ره‌تدا خه‌ڵکى یه‌ک وڵاتین براى یه‌کین که‌سى یه‌کین رکابه‌رى یه‌کین بۆ خزمه‌تى گشتى. ئه‌م دۆخه خراپه‌ى حکومه‌ت لانیکه‌م هى ساڵى 2003 به‌دواوه‌یه، ئه‌گه‌ر له‌وکاته‌وه حکومه‌ت به‌دامه‌زراوه‌یی بکرایه ئه‌وه ئێستا حکومه‌ت نه‌ک 27 ملیار دۆلار قه‌رزار ده‌بوو به‌ڵکو 27 ملیار دۆلار پاشه‌که‌وتى ده‌بوو هاوڵاتى: له‌ناو فه‌یسبوک ده‌وترێت حکومه‌ت فه‌شه‌لى هێناو ژمێریارێکى گه‌نده‌ڵه‌و ته‌نها موچه دابه‌ش ده‌کات؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: ئه‌وه قسه‌ى فه‌یسبووک نیه، ئه‌وه قسه‌ى به‌رپرسێکه من گوێم لێبووه که پێى وایه حکومه‌ت ژمێریارێکى گه‌نده‌ڵه‌و فه‌شه‌لى هێناوه خۆیان هۆکاربوون، ئه‌م هەرێمە 29 ساڵه براوه به‌رێوه به‌وشێوازه بردویانه به‌رێوه، ئێستا ده‌یانه‌وێت هه‌موو که‌موکوریه‌کانى رابردوو بخه‌نه سه‌ر ئه‌م کابینه‌یه، ئه‌و که‌موکوریانه‌ى هه‌یه هى ئه‌م کابینه‌یه نییه، چونکه ئه‌م کابینه‌یه به چاکسازى ده‌ستیپێکرد ده‌بێت سه‌رکه‌وتووشبێت له‌چاکسازیدا ئه‌و که‌مووکوڕیانه‌یه هى ئه‌وانه‌یه که ده‌ڵێن کەپێشتر هەرێمیان بردوە بەرێوە ئه‌وان وایان له‌م کوردستانه کردووهو ئاوای لێبێت ئه‌وانه به‌رپرسى یه‌که‌من لەخراپی بەرێوبردنی داهات و و بردنی قووتى خه‌ڵک. به‌راستى ده‌بێت ئه‌وانه یه‌که‌م که‌س لێپرسینه‌وه‌یان لێبکرێت که حکومه‌ت چۆن گه‌یشتووه به‌م رۆژه، ئه‌گه‌ر ئه‌م دۆخه خراپه‌ى حکومه‌ت هه‌یه‌تى هى ئه‌مساڵه ئه‌وا ئه‌و قسه‌یه راسته؟! به‌ڵام ئه‌م دۆخه خراپه‌ى حکومه‌ت لانیکه‌م هى ساڵى 2003 به‌دواوه‌یه، ئه‌گه‌ر له‌وکاته‌وه حکومه‌ت به‌دامه‌زراوه‌یی بکرایه ئه‌وه ئێستا حکومه‌ت نه‌ک 27 ملیار دۆلار قه‌رزار ده‌بوو به‌ڵکو 27 ملیار دۆلار پاشه‌که‌وتى ده‌بوو.. هاوڵاتى: چى ده‌که‌ن بۆ داهاتى نه‌وت ئێوه تاچه‌نده ئاگادارى ورده‌کاریه‌کانن؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: ئه‌وه‌ش ده‌چێته چوارچێوه‌ى چاکسازیه‌وه ئێمه له‌کۆبونه‌وه‌ى رابردووى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران بڕیارمانداوه ئه‌و سێکته‌رانه پێداچوونه‌وه‌ى پێدابکرێت به‌نه‌وتیشه‌وه بڕیاردراوه لیژنه‌یه‌ک دروستبکرێت بۆ پێداچوونه‌وه به گرێبه‌ستى نه‌وت له‌گه‌ڵ کۆمپانیاکان، ئه‌م لیژنه‌یه‌ش هه‌موو لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کانى حکومه‌تى تێدا ده‌بێت، نه‌خێر ئێمه ئاگادارى ورده‌کارى داهاتى نه‌وت نین ده‌بێ چاکسازى تێدابکرێت بڕیارى پێویستیشى بۆدراوه هیوادارین زۆر نه‌خایه‌نێت که سێکته‌رى نه‌وتیش شه‌فاف بکه‌ین و داهات و خه‌رجیه‌که‌ى ئاشکرابێت بۆ هه‌موو خه‌ڵکى کوردستان. ئێستا وێنه‌یه‌ک دروستکراوه که سلێمانى غه‌درى لێکراوه، غه‌دره‌که ئه‌وانه کردوویانه که داهاتى سلێمانیان لابووه، ناکرێت سلێمانى دواکه‌وتوه په‌نجه‌ى تاوان بۆ پارتى درێژ بکرێت ده‌بێت خه‌تاى یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان بگیرێت هاوڵاتى: زۆر ده‌وترێت غه‌در له‌سلێمانى ده‌کرێت و ئه‌مه قسه‌ى خه‌ڵک و په‌رله‌مانتارو هه‌ڵسوراوه‌کانى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانیشى تێدایه، وه‌ک تیمى حکومه‌ت چیتانکردووه بۆ ئه‌مه ئایا به‌راستى غه‌در له‌سلێمانى کراوه؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: خۆى ئه‌و مه‌فهومه شێوێنراوه غه‌در له‌هه‌موو کوردستان کراوه ته‌نها له‌سلێمانى نه‌کراوه، تا ئه‌م ساته‌ش داهاتى هه‌رێمى کوردستان به‌مه‌رکه‌زى لاى حکومه‌ت نیه، له‌ساڵى 2004وه بانکێکى مه‌رکه‌زى له‌هه‌ولێر بووه‌و بانکێکى ناوه‌ندیش له‌سلێمانى، سه‌د دۆلار له‌به‌غداوه هاتبێت 43 دۆلارى بۆ سلێمانى و 57دۆلارى بۆ هه‌ولێر بووه هه‌ر که‌مووکوڕیه‌ک هه‌بێت له هه‌ولێرو دهۆک پارتى دیموکرات لێى به‌رپرسیاره، ناوچه‌ى سلێمانى و گه‌رمیان و راپه‌ڕینیش یه‌کێتى نیشتیمانى لێى به‌رپرسه، چونکه داهاته‌که لاى ئه‌و دووبانکه مه‌رکه‌زییه بووه. ئێستا وێنه‌یه‌ک دروستکراوه که سلێمانى غه‌درى لێکراوه، غه‌دره‌که ئه‌وانه کردوویانه که داهاتى سلێمانیان لابووه، ناکرێت سلێمانى دواکه‌وتوه په‌نجه‌ى تاوان بۆ پارتى درێژ بکرێت ده‌بێت خه‌تاى یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان بگیرێت، یان هه‌ولێرو دهۆک ئیشى بۆ نه‌کرابێت ناتوانم یه‌کێتى تاوانباربکه‌ین ئه‌وه پارتى تاوانباره، هه‌تا 2014 که پاره له‌به‌غداوه هاتووه ئاوا دابه‌شکراوه.. به‌ئێستاشه‌وه داهات به‌شێوه‌یه‌کى مه‌رکه‌زى ناچێته‌وه به‌رده‌ستى حکومه‌تى هه‌رێم به‌جۆرێک له‌جۆره‌کان 43 به 57 دابه‌شکردنى داهات تائێستاش به‌رده‌وامه، راسته له‌سلێمانى غه‌درکراوه، به‌ڵام له‌هه‌ولێرو دهۆکیش غه‌درکراوه ئه‌گه‌ر ئه‌و له 43%ى له‌پێشتردا هاتووه له‌خزمه‌تى سلێمانیدا خه‌رج بکرایه ئێستا دۆخه‌که به‌جۆرێکى تربوو ده‌بێ ره‌خنه له‌وانه بگرێت که‌داهاته‌که‌یان لابووه‌و خزمه‌تى سلێمانیان نه‌کردووه، به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه له‌هه‌ولێرو دهۆکیش به‌هه‌مانشێوه‌بێت و ده‌بێت ئه‌مه راستبکه‌ینه‌وه بۆخه‌ڵک، من ناڵێم هیچیش بۆ سلێمانى نه‌کراوه به‌ڵکو پرۆژه‌کراوه‌و کاری باشیش کراوه ، زۆربەی زۆری ژێرخانی خزمەتگوزاریسلێمانی و قەزا و ناحییەکانی کە زیاتر لە 1000 پرۆژە بون بە تێچوی نزیکەی 1 ملیار دۆلار لە نێوان ساڵانی 2006 بۆ 2010کراوە کە پارێزگار و ئەنجومەنی پارێزگای ئەوکات ئەنجامیان داوە. . سه‌رۆکى حکومه‌ت ره‌زامه‌ندى ده‌ربڕیبوو که‌دووباره بودجه بۆ شه‌قامى 100 ته‌رخانبکرێت و ده‌ستبه‌جێبه‌جێکردنى بکرێته‌وه لەزوترین کاتدا ئەچێتە بواری جێ بەجێ کردن هاوڵاتى: له‌هه‌ولێر شه‌قامى 150 مه‌ترى دروستده‌کرێت، به‌ڵام هێشتا باسى پرۆژه‌ى رێگاى 100 مه‌ترى ده‌کرێت؟ دانا عه‌بدولکه‌ریم: ئه‌مه یه‌کێکه له‌و نمونانه‌ى که چه‌واشه‌کارى پێده‌کرێت، شه‌قامى 100 مه‌ترى کاک عیماد ئه‌حمه‌د جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تی ئەوکات به‌ردى بناغه‌که‌ى داناوه له‌ساڵى 2013دا بودجه‌ى بۆ ته‌رخانکراو ئه‌وکاته هه‌موو مانگێک یه‌ک ملیار دۆلار له‌به‌غداوه هاتوه بۆ هه‌رێم، خۆ قه‌یرانى دارایی له‌ساڵى 2014دا سه‌ریهه‌ڵدا بۆ نه‌کرا ئایا کابینه‌کانى ئه‌وکاته نه‌یانهێشت؟ بۆ نه‌یانکرد؟!. ئه‌گه‌ر ئه‌وکاته که بودجه مانگانه له‌به‌غداوه ده‌هات جێبه‌جێبکرایه ئێستا ته‌واوبووبو، به‌ڵام ده‌یخه‌نه ئه‌ستۆى کابینه‌ى نۆیه‌م له‌کاتێکدا ئه‌م کابینه‌یه ساڵێکه دروستبوه خۆ ئه‌و پرۆژه‌یه هى ساڵى 2013یه، چه‌ند جارێک ئه‌م ده‌ست و ده‌ستى پێکراوه، شه‌قامى 120 مه‌ترى له‌هه‌ولێر بودجه‌ى له‌کابینه‌کانى پێشتر بۆ ته‌رخانکراوه‌و دروستکراوه. به‌پێى زانیاریه‌کانى من سه‌رۆکى حکومه‌ت ره‌زامه‌ندى ده‌ربڕیبوو که‌دووباره بودجه بۆ شه‌قامى 100 ته‌رخانبکرێت و ده‌ستبه‌جێبه‌جێکردنى بکرێته‌وه لەزوترین کاتدا ئەچێتە بواری جێ بەجێ کردن، بەڵام لەکۆتایی مانگی ٢، خۆتان ده‌زانن هه‌موو حکومه‌ت شه‌ت داون بووه‌و کارو پرۆژه‌کان هه‌مووى وه‌ستاوه‌و داهاتى نیه، کاتی خۆیشى من بە بەڕێز به‌سه‌رۆکى حکومه‌تم وت له‌سلێمانى دۆخێک وا بڵاوبۆته‌وه و گله‌یی ئه‌وه‌ده‌کرێت که ئه‌و رێگره له‌وه‌ى شه‌قامى 100 مه‌ترى جێبه‌جێبکرێت، تکات لێده‌که‌م په‌له‌بکه‌و خۆت به‌دواداچوونى بۆ بکه خۆشبه‌ختانه ئه‌و وتی به‌پێچه‌وانه‌وه من زۆرم پێخۆشه پرۆژه‌که بکرێت و به‌ڵێنیداو په‌له‌شى تێداکراوه ره‌زامه‌ندى دراوه بۆ ئه‌وه‌ى جێبه‌جێبکرێت هەر بەپێی زانیاریەکانی من پرۆژەی شەقامی 100 مەتری سلێمانی لەئایندەکی زۆر نزیک دەچێتە بواری جێبەجێ کردن . هاوڵاتى: هیچ گره‌تنیه‌ک هه‌یه له‌یاساى چاکسازیدا مووچه‌ى ئه‌و کارمه‌ندانه‌ى که به‌رده‌وام له‌کاردان ده‌رماڵه یان موچه‌یان که‌منه‌کرێته‌وه؟ دانا عه‌بولکه‌ریم: ئه‌وه ده‌چێته چوارچێوه‌ى یاساى چاکسازییه‌وه له‌وانه‌یه هه‌ندێک ده‌رماڵه‌ى فه‌رمانبه‌ران هه‌بوبێت شایسته‌ى ئه‌وه‌بوه بۆى خه‌رج کراوه ئه‌وه به‌رده‌وام ده‌بێت یان بۆى هه‌یه زیادیش بکرێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر فه‌رمانبه‌رێک چه‌ند ده‌رماڵه‌یه‌کى بۆ یه‌ک بابه‌ت وه‌رگرتبێت و نزیک بێت له‌یه‌که‌وه یان به‌ناشایسته‌یی بۆى کرابێت ئه‌وه ده‌بڕدرێت. بۆ نمونه فه‌رمانبه‌رێکت هه‌یه له وه‌زاره‌تێکی دیاری کراو جیاوازى موچه‌ى هه‌بێت له‌گه‌ڵ موچه‌ى فه‌رمانبه‌رێکى وه‌زاره‌تێکى تر یان ده‌رماڵه‌که‌ى دووقاتى ئه‌وه‌ى تره له‌کاتێدا ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه هه‌ردووکى هه‌ر یه‌ک جۆرکارو وه‌ک یه‌ک کاته‌کانى ده‌وام ده‌کات ئه‌مه ده‌بێت دادپه‌رى تێدا بێت، به‌ڵام مه‌فهومى یاساى چاکسازى په‌یوه‌ندى به برینى موچه‌وه نییه ئه‌وه‌ى بڕاوه له 21% ته‌نها بۆ یه‌ک مانگ بووه هیچ په‌یوه‌ندى به‌یاساى چاکسازییه‌وه نییه ئه‌و مانگه تواناىى دارا حکومه‌ت زۆر له‌وه که‌متریش بوه کورتهێنانه‌که 34% بووه سه‌رۆکى حکومه‌ت خۆى به‌ڵێنیدا که قه‌رزبکات و کورتهێنانه‌که که‌مبکاته‌وه.
سازدانی: هاوڵاتى گرفتى نه‌ناردنى شایسته داراییه‌کانى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێمى کوردستان له‌لایه‌ن عێراقه‌وه، جارێکى تر په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان هه‌ولێرو به‌غدا گه‌ڕایه‌وه بۆ چوارگۆشه‌ى یه‌که‌م، ئه‌مه‌ش چاره‌نووسى هه‌رێمى وه‌کو قه‌واره‌یه‌کى نیمچه سه‌ربه‌خۆ رووبه‌ڕووى پرسیار کردووه‌ته‌وه. پێشتر ئه‌گه‌ر پاساوه‌کانى گه‌ڕى یه‌که‌مى بڕینى بودجه و مووچه له‌ساڵانى پێشوودا پێداگریى نورى مالیکى‌و ملنه‌دانى هه‌رێم بووبێت له‌دۆسیه‌ى نه‌وت‌و گرێبه‌سته‌کان، به‌ڵام ئایا داواکانى عێراق له‌م قۆناغه له‌کورد کامانه‌ن؟ بۆچى پاش حه‌ڤده ساڵ له‌ڕوخانى به‌عس هێشتا په‌یوه‌ندى نێوان هه‌رێم و عێراق وه‌کو دوو نه‌یاره؟ داهاتووى هه‌رێمى کوردستان به‌ره‌و کوێ؟ ده‌رباره‌ى ئه‌م پرسانه‌و دوا پێشهاته‌کانى نێوان هه‌رێمى کوردستان و عێراق، هاوڵاتى چاوپێکه‌وتنێکى له‌گه‌ڵ خهبات عه‌بدوڵڵاى نووسه‌رو رووناکبیردا ئه‌نجامداوه. عێراق: ده‌وڵه‌تێکى شکستخواردوو له‌سه‌ره‌تاداو له‌وه‌ڵامى پرسیارى ئه‌وه‌ى که‌ئاخۆ نه‌ده‌کرا له‌میانه‌ى دیموکراتیزه‌کردنى ده‌سه‌ڵات و فیدراڵیزه‌کردنى عێراق وه‌کو ئه‌وه‌ى ده‌ستور باسى لێوه ده‌کات، په‌یوه‌ندییه‌کانمان له‌گه‌ڵ به‌غدا ئاقارێکى باشترى بگرتایه؟ نووسه‌رو رووناکبیر خهبات عه‌بدوڵڵا بۆ وتى: «پاش روخانى فاشیزمى به‌عسیی، کورد یه‌کێک بوو له‌و لایه‌نانه‌ى که‌زۆر مکوڕ بوو له‌سه‌ر دروستکردنه‌وه‌ى عێراق، ئه‌ویش له‌سه‌ر بنه‌ماى سێ خۆشباوه‌ڕیی: یه‌که‌میان دیموکراتیزه‌کردن، دووه‌میان فیدراڵیزه‌کردن و سێیه‌میشیان بیناکردنى ده‌وڵه‌تێکى مۆدێرن». به‌ڵام وه‌کو ئه‌و ده‌ڵێت:»پاش حه‌ڤده‌ساڵ له‌و مێژوووه ئێمه له‌عێراق حاڵى حازر رووبه‌ڕوو له‌به‌رده‌م سێ شکستداین: شکستى دیموکراسی و فیدراڵى و شکستى خودى ده‌وڵه‌ت». ئێمە ڕووبەڕوو لەگەڵ شکستێکدا وەستاوینەتەوە، شکستێکی بەتەنها سیاسی و ئیداری نا، بەڵکو شکستێکی جڤاکی ئه‌و پێیوایه: «له‌وه‌ته‌ى روخانى فاشیزمى به‌عسی، ده‌وڵه‌تێک به‌به‌رچاومانه‌وه دروست ده‌کرێته‌وه پشتبه‌ستوو به‌ده‌سه‌ڵاتى زۆرینه که‌به‌رده‌وام له‌هه‌وڵى په‌راوێزکردن و ئینکارکردنى ئه‌وانى دیدایه، ئه‌و زۆرینه‌یه‌ى که‌دیموکراسى ته‌نها وه‌کو هه‌ڵبژاردن ده‌بینێت نه‌ک وه‌ک کولتور و وه‌ک پایه‌یه‌کى دامه‌زراندنه‌وه‌ى ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ى که له‌دامه‌زراندنیه‌وه تائه‌مڕۆ جگه له‌زیندانێکى گه‌وره چ مانایه‌کى دى بۆ زۆرینه‌ى گه‌لانى عێراق نه‌بووه». هه‌ربۆیه ئه‌و له‌و باوه‌ڕه‌دایه که‌ئێمه ئێستا له‌به‌رده‌م مۆدێلێکى ده‌وڵه‌تداریداین که‌پێویسته هه‌مووومان لێیى بترسین، چونکه «ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تى به‌عسی، ده‌وڵه‌تى سه‌پاندنى حوکمى که‌مینه بووبێت به‌سه‌ر زۆرینه‌دا، ئه‌وا مۆدێلى ده‌وڵه‌تى پاش به‌عس، ده‌وڵه‌تى سه‌پاندنى حوکمى زۆرینه‌یه به‌سه‌ر که‌مینه‌دا، ئه‌و زۆرینه‌یه‌ى که‌ته‌نها وه‌کو زۆرینه‌و که‌مینه ته‌ماشاى دیموکراسى ده‌کات». خهبات عه‌بدوڵڵا له‌و باوه‌ڕه‌شدایه: «تا هه‌نوکه عه‌ره‌به‌کان دوورن له‌وه‌ى بیرۆکه‌ى ده‌وڵه‌تى مۆدێرن قبوڵ بکەن»، ئه‌ڵبه‌ته مه‌به‌ستى ئه‌و له‌ده‌وڵه‌تى مۆدێرن ده‌وڵه‌تى مافه‌کانه، «ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ى که‌نوێنه‌رى کۆمه‌ڵگه‌یه‌و ده‌سه‌ڵات تێیدا ده‌ستاوده‌ست ده‌کات و ده‌وڵه‌تێکى چاودێریکاره«. وه‌کو ئه‌و ده‌ڵێت: «ده‌وڵه‌ت له‌ئه‌وروپا هه‌ر له‌سه‌ره‌تاى سه‌رهه‌ڵدانى بیرۆکه‌ى سه‌روه‌رى و جیاکردنه‌وه‌ى ده‌وڵه‌ت له‌ئایین و تادێته سه‌ر گرێبه‌ستى کۆمه‌ڵایه‌تى لاى لۆک و رۆسۆ، وه‌ک بوونه‌وه‌رێکى زیندوو به‌قۆناغى جیاجیا گه‌شه‌ى کردووهو پێگه‌یوه. به‌پێچه‌وانه‌ى ئه‌وروپاوه، عێراق و ده‌وڵه‌تانى داگیرکه‌رى کوردستان که‌نمونه‌ى بچوککراوه‌ى ده‌وڵه‌تى عه‌ره‌بیى ئیسلامین، نه‌ک هه‌ر نه‌یانتوانیوه گه‌شه بکه‌ن، تاڕۆژى ئه‌مڕۆ به‌رگرییه‌کى گه‌وره‌ى هاتنه‌کایه‌ى مۆدێرنه بۆ ناو پایه‌ى ده‌وڵه‌ته‌کانیان ده‌که‌ن». بۆیه به‌پێچه‌وانه‌ى راى باوه‌وه، ناوبراو پێى وایه: «ئه‌وه‌ى له‌عێراق شکستى هێناوه هه‌ر به‌ته‌نها دیموکراسى نییه، به‌ڵکو خودى ده‌وڵه‌ت خۆیه‌تی». تەنها لەڕێی خۆماڵیکردنی نەوتی کوردستانەوە کۆتایی بە تاڵانوبڕۆی کۆمپانیا نەوتییەکان و ڕۆڵی قاچاخچییەکانی ناوخۆ دەهێنرێت سه‌پاندنی زۆره‌ملێیانه‌ی فیدراڵیزم سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى کورد به‌فاکته‌رى سه‌ره‌کى هه‌وڵى به‌فیدراڵیزه‌کردنى عێراق داده‌نرێت، به‌ڵام خهبات عه‌بدوڵڵا له‌و باوه‌ڕه‌دایه ئه‌وه‌ى کورد له‌و بواره‌دا خه‌باتى بۆ کردووه جۆرێک له‌سه‌پاندنى زۆره‌ملێیانه‌ی فیدراڵى بووه. پێشیوایه: « پێداگرتنی کورد له‌سه‌ر فیدراڵیزم وه‌کو شێوازێک بۆ پێکه‌وه‌ژیان له‌عێراقدا، له‌ڕاستیدا بووه‌ته جۆرێک له‌سه‌پاندنی زۆره‌ملێیانه‌ی فیدراڵیزم به‌سه‌ر باقى کۆمیونیتییه‌کانی تری عێراقدا». وه‌کو خۆى ده‌ڵێت: «جگه له‌کورد، نه ده‌وڵه‌ت و نه هیچ کۆمیونیتییه‌کى ترى عێراق ئاماده نین خۆیان له‌قه‌ره‌ى کارێکى له‌و جۆره بده‌ن، به‌پێچه‌وانه‌وه زۆرینه‌ى عه‌ره‌بى عێراق نه‌ک هه‌ر فیدراڵى ره‌ت ده‌که‌نه‌وه، به‌ڵکو لێشى حاڵى نابن». له‌دیدى خهبات عه‌بدوڵڵاوه به‌شى گه‌وره‌ی شیعه‌کان ده‌سه‌ڵاتێکی مه‌رکه‌زیى به‌سه‌رکردایه‌تی خۆیان پێ چاکتره وه‌ک له‌مه‌رکه‌زێکی لاوازو چه‌ند هه‌رێمێکی به‌هێز». ده‌رباره‌ى هه‌ڵوێستى عه‌ره‌بى سوننه ئه‌و پێى وایه «له‌به‌ر کۆمه‌ڵێک هۆکار که‌په‌یوه‌ندی به‌ئه‌نگێزه‌ی ئیسلامیی ـ قه‌ومیی عه‌ره‌بییه‌وه هه‌یه‌و له‌به‌رئه‌وه‌ش که له‌ڕووی مێژووییه‌وه عه‌ره‌بى سوننه یه‌که‌مین سودمه‌ندی عێراقێکی مه‌رکه‌زیى بوون، سوننه‌کان تا ئه‌م دواییانه دژی هه‌ر جۆره هه‌وڵێکی لاوازکردنى مه‌رکه‌ز بوون، به‌ڵام ئێستا به‌شێکیان رایه‌کى پێچه‌وانه‌یان هه‌یه«. بۆیه فیدراڵیزم له‌عێراق هه‌روه‌کو ئه‌و ده‌ڵێت:» تاهه‌نوکه فیدراڵیزمه له‌نێوان کورد له‌‌لایه‌ک و هه‌موو عه‌ره‌بى عێراق له‌لایه‌کى تره‌وه، که ئه‌مه‌ش له‌باشترین حاڵه‌تدا سیستمێکى فیدراسییه له‌نێوان دوو نه‌ته‌وه‌دا؛ یه‌کێکیان که‌زۆرینه‌ى عه‌ره‌به له‌ناوخۆیاندا حوکمێکى مه‌رکه‌زییان لا په‌سه‌نده، ئه‌وى دیکه‌شیان که‌کورده ناچێته ژێر بارى حوکمێکى له‌و جۆره». له‌دیدى ناوبراوه‌وه تائێستا کورد تاکه کۆمیونیتییه له‌عێراق که لێبڕاوانه له‌هه‌وڵى بانگه‌شه‌کردنى فیدراڵیزمدایه، به‌شێوه‌یه‌ک که‌وه‌کو خۆى ده‌ڵێت:»خه‌ریکه فیدراڵیزم ببێته دوا ئامانج». بۆیه ناوبراو داوا له‌سه‌رکردایه‌تی سیاسیى کورد ده‌کات که : « ده‌ست له‌و باوه‌ڕه به‌ربدات که‌ساڵانێکه بینى پێوه‌گرتووه و لاى وایه فیدراڵیزم تاکه داواو ئامانجى گه‌لى کوردستانە». هه‌روه‌ها ده‌شڵێت:» کێشه‌ى گه‌لى کوردستان کێشه‌یه‌کى ملیۆنییه‌و حزبه‌کان چه‌ند گه‌وره‌ش بن هێشتا هه‌ر که‌مینه‌ن، کێشه‌ى کورد کێشه‌ى نێوان داگیرکه‌رو داگیرکراوه، فیدراڵیزم ته‌نها ئه‌و کاته چاره‌سه‌ره کورد مافى بڕیاردانى چاره‌نووسى خۆى لێ زه‌وت نه‌کرێت، مافى بڕیاردانى چاره‌نووس مافێکى ئه‌زه‌لیى گه‌لى کوردستانه هه‌روه‌کو چۆن مافى ئه‌زه‌لیى گه‌لانى دیکه‌شه«. عێراق هەر بەتەنها سامانی کوردستانی ناوێت، عێراق دەیەوێت کوردستان پاشکۆ و دەسندەخۆری خۆی بێت ئاینده‌ى دۆزى کورد له‌عێراق ده‌رباره‌ى دۆخى ئێستاى کوردستان، خهبات عه‌بدوڵڵا ئاماژه به‌وه ده‌دات: «کورد حاڵى حازر رووبه‌ڕوو له‌گه‌ڵ شکستێکدا وه‌ستاوینه‌ته‌وه، شکستێکى به‌ته‌نها سیاسى و ئیدارى نا، به‌ڵکو شکستێکى جڤاکی.» هه‌ر ئه‌وه‌ش نا، به‌ڵکو لاى ئه‌و «شکستى کۆى ئه‌و پارادایمه سیاسییه‌شه که به‌درێژایى شه‌ست ساڵى پێشوو له‌لایه‌ن دوو مه‌یلى سیاسییه‌وه دنه ده‌درا». ده‌ربارەی هه‌نگاوه‌کانى ئێستای سه‌رکردایه‌تى سیاسیى کورد به‌رامبه‌ر به‌پرسه هه‌نووکه‌ییه‌کان له‌گه‌ڵ به‌غدا، ئه‌و جه‌خت ده‌کاته‌وه که له‌مڕۆدا شتێک نه‌ماوه له‌عێراق ناوى دۆزى کورد بێت، وتیشى: «دۆزى کورد له‌عێراق له‌سه‌ر ده‌ستى سه‌رکردایه‌تى سیاسیى کورد و ئه‌وانه‌ى پێیان ده‌وترێت نوێنه‌رانى کورد له‌به‌غدا، له پۆست و پاره‌دا کورت کرایه‌وه‌و کۆتایى پێ هێنرا. راستییه‌که‌ى له‌وه‌ته‌ى روخانى فاشیزمى به‌عسیی، هیچ ده‌مێک هێنده‌ى ئێستا قه‌واره‌ى هه‌رێمى کوردستان له‌به‌رده‌م مه‌ترسى دابه‌شبوون و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌دا نه‌بووه«. هه‌روه‌ها ده‌شڵێت: «وێنه‌ى ئێمه له‌عێراقدا دواجار ئاڕاسته‌یه‌کى ناشرینى وه‌رگرت، وێنه‌ى کوردى له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کى ئازادیخوازه‌وه که‌خولیاى سه‌ربه‌خۆیى هه‌بوو، گۆڕى بۆ سواڵى مووچه». خهبات عه‌بدوڵڵا له‌و باوه‌ڕه‌دایه که «کورد له‌سایه‌ى لێکترازان و نه‌بوونى سیاسه‌تێکى رۆشندا نوێنه‌رى له‌به‌غدا نییه«و ده‌ڵێت:»ئه‌وانه‌ى به‌غدا نوێنه‌رى خۆیانن. ئه‌وانه پاڵه‌وانى دیموکراسیى هه‌ڵبژاردنن». ئه‌و له‌و باوه‌ڕه‌دایه «به‌شێکى زۆرى ئه‌وانه‌ى به‌ناوى نوێنه‌رانى کورده‌وه له‌به‌غدان، له‌ڕووى سیاسییه‌وه که‌سانى بێ سه‌واد، ده‌ست و پێ سپى و کاراکته‌رى هه‌رزه‌گۆن». رێککه‌وتننامه‌ى ستراتیژى نێوان پارتىو یه‌کێتى ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى ئایا نه‌ده‌کرا درێژه به‌ڕێکه‌وتننامه‌ى ستراتیژیى نێوان یه‌کێتى و پارتى وه‌کو ناوکۆییه‌ک بۆ داهاتوویه‌کى باشتر بدرایه؟ خهبات عه‌بدوڵڵا وتى: «ئه‌گه‌ر لایه‌نه ئیجابییه‌کانى رێکه‌وتننامه‌ى ستراتیژى نێوان یه‌کێتى و پارتى له‌چه‌ند ساڵى پێشوودا پێکهێنانه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاتێکى هاوبه‌ش و خودنمایشکردنى لانى که‌مى ئه‌و دوو هێزه سیاسییه سه‌ره‌کییه‌ى کورده‌وارى بووبێت له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وانى دى له‌عێراق و ده‌ره‌وه‌دا وه‌کو یه‌ک هاوپه‌یمانى و ده‌سته‌به‌رکردنى ئارامییه‌کى سیاسیى رێژه‌یى بووبێت له‌هه‌رێمه‌که‌ماندا»، به‌ڵام به‌بڕواى ئه‌و «رستێک ده‌رهاویشته‌ى سلبیشى لێکه‌وته‌وه که‌هه‌ر ئێستا سیستمى ده‌سه‌ڵاتى کوردیى رووبه‌ڕووى ته‌نگژه‌یه‌کى جدى کردۆته‌وه». هاوکات، پێشیوابوو «رێکه‌وتننامه‌ى ستراتیژیى جگه له‌وه‌ى بووه ناوکۆییه‌ک بۆ دووباره دابه‌شکردنه‌وه‌ى پۆست و پاره له‌نێوان یه‌کێتى و پارتییدا، هه‌رێمى کوردستانیشى له‌یه‌که‌یه‌کى سیاسیى خاوه‌ن دۆزێکى نه‌ته‌وه‌ییه‌وه گۆڕى بۆ میرنشینێکى نه‌وتیى و بازاڕێکى ئابوریى ناڕۆشن». ناوبراو ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که‌هه‌روه‌کو چۆن به‌سیستمى حوکمڕانیى فه‌له‌ستینییه‌کان ده‌وترێت (ده‌سه‌ڵاتى فه‌له‌ستینی)، به‌هه‌مان شێوه: «له‌میانه‌ى رێکه‌وتنى ستراتیژییه‌وه، سیستمى سیاسیى هه‌رێم وهه‌مووو ئه‌و داموده‌زگایانه‌ى که‌بیست ساڵه کار بۆ دروستکردنیان ده‌کرێت، ته‌نها له‌و شێوه به‌ڕێوه‌بردنه‌دا چڕبۆته‌وه که‌ده‌کرێت ته‌نها وه‌کو(ده‌سه‌ڵاتێکى کوردیی) ناوزه‌د بکرێن و هیچى تر». چونکه به‌بڕواى ناوبراو « له‌م جۆره سیستمانه‌دا ئه‌وه‌ى گرنگه ئه‌و داموده‌زگایانه نین که به‌ناوى په‌رله‌مان و حکومه‌ت و سه‌رۆکایه‌تییه‌وه کارده‌که‌ن، له‌وه گرنگتر ئه‌و شه‌رعیه‌ته شۆڕشگێڕانه‌یه‌یه که بۆ نموونه سه‌رۆک یان حزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌کانى پرۆسه‌که کارى له‌سه‌ر ده‌که‌ن و هه‌میشه له‌هه‌وڵى به‌زیندویى هێشتنه‌وه‌یدا‌ن». خهبات عه‌بدوڵڵا ده‌شڵێت: «ئه‌م جۆره له‌ده‌سه‌ڵاتى شۆڕشگێڕانه، هیچ مانایه‌ک بۆ داموده‌زگا‌کانى سیستمه سیاسییه‌که ناهێڵێته‌وه، ئه‌وه‌ى ئێستا حاڵى حازر به‌ناوى په‌رله‌مان، سه‌رۆکایه‌تى و حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانه‌وه پیاده‌ى ده‌وڵه‌تداریى ده‌کات، ده‌سه‌ڵاتێکه شه‌رعییه‌تى له‌شۆڕشه‌وه وه‌رگرتووه». سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ش و هه‌روه‌کو ئه‌و ده‌ڵێت: «رێکه‌وتننامه‌ى ستراتیژى نێوان یه‌کێتى و پارتى له‌به‌شێکى گه‌وره‌یدا درێژه‌دان بوو به‌ته‌مه‌نى نوخبه‌و نه‌وه سیاسییه باوه‌که‌ى کایه‌ى سیاسیى کوردیى و له‌به‌ینبردنى ئه‌گه‌رى سه‌رهه‌ڵدانى نوخبه و نه‌وه‌ى سیاسیى نوێ». بۆیه ئه‌و نوسه‌رو روناکبیره ئه‌وه روونده‌کاته‌وه رێکه‌وتننامه‌ى ستراتیژى به‌دیوێک له‌دیوه‌کاندا کارکردن بوو به« مۆدێلى دیموکراسیى رووسی، ئه‌وه‌ى ڤلادیمێر پوتین له‌م ساڵانه‌ى دواییدا دایهێناو حاڵى حازر وه‌کو قه‌یسه‌رێکى سته‌مکار تادێت ته‌نگ به‌کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نیى رووسى هه‌ڵده‌چنێت». به‌ڕاى ناوبراو «مۆدێلى دیموکراسیى رووسى هیچ نیه جگه له‌هێشتنه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵات و گه‌مه‌ى سیاسى ته‌نها له‌ده‌ستى یه‌ک نوخبه و نه‌وه‌ى سیاسییدا. ئه‌و نه‌وه سیاسییه‌ى که وایکردوه کایه‌ى سیاسیى کوردیى درێژکراوه‌ى هه‌مان کایه‌ى سیاسیى شه‌سته‌کانى سه‌ده‌ى رابردوو بێت». رێكه‌وتننامه‌ی ستراتیژی به دیوێك له دیوه‌كاندا كاركردن بوو به مۆدێلی دیموكراسیی ڕووسی دۆسیه‌ى نه‌وتى هه‌رێم و رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ عێراق ده‌رباره‌ى رێکه‌وتنى هه‌رێم و عێراق و پابه‌ندنه‌بوونى حکومه‌تى هه‌رێم به‌ڕاده‌ستکردنى بڕێک له نه‌وته‌که‌ى به به‌غدا، خهبات عه‌بدوڵڵا له‌و باوه‌ڕه‌دایه که « عێراق هه‌ر به‌ته‌نها سامانى کوردستانى ناوێت، عێراق ده‌یه‌وێت کوردستان پاشکۆو ده‌سنده‌خۆرى خۆى بێت». هه‌روه‌ها به‌پێویستى داده‌نێت هه‌رچى زووتره ده‌رهێنانى نه‌وتى کوردستان بکه‌وێته‌وه ده‌ستی کورد خۆی». چونکه بێ کۆنترۆڵکردنى ئه‌و سامانه نه‌ته‌وه‌ییه مه‌حاڵه کورد سه‌دان ساڵى دییش له‌وابه‌سته‌یى ناوه‌ند رزگارى ببێت» . هاوکات، خهبات عه‌بدوڵڵا جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه ته‌نها له‌ڕێى خۆماڵیکردنى نه‌وتى کوردستانه‌وه «کۆتایى به‌تاڵان و بڕۆى کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان و رۆڵى قاچاخچییه‌کانى ناوخۆ ده‌هێنرێت، به‌ڵام مه‌حاڵه به‌م سه‌رکردایه‌تییه شکستخواردووه‌ى ئێستا بکرێت». خهبات عه‌بدوڵڵا پێى وایه: گرفتى گه‌وره‌‌و شاراوه له‌ده‌رهێنانى نه‌وت و گۆڕینى هه‌رێم بۆ میرنشینێکى نه‌وتیى موڵکانه‌ستێن، نه‌بوونى ده‌وڵه‌تێکى سه‌ربه‌خۆى نیشتمانى و کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى موئه‌سه‌ساتیو ئه‌گه‌ری وردوخاشکردنى چینى ناوه‌ڕاسته، ئه‌و چینه‌ی که کۆمه‌ڵناسه سیاسییه‌کان به بڕبڕه‌ی پشتى دامه‌زراندنى دیموکراسى داده‌نێن. هه‌روه‌ها ده‌شڵێت: «له هه‌مووو ئه‌و وڵاتانه‌ى پێشتر خاوه‌نى داموده‌زگاى دیموکراسى نه‌بوون، نه‌وت سته‌مکارى خوڵقاندوه». ناوبراو پێشیوابوو بوونى موئه‌سه‌سات پێشمه‌رجێکى بنه‌ڕه‌تى دامه‌زراندنى کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى دیموکراسییه، که پێشمه‌رجه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى موئه‌سه‌ساتى له سێ مه‌رج به‌ده‌ر نین، ئه‌وانیش: دروستکردنى بازاڕه وه‌کو هێزێکى جیا له‌ده‌وڵه‌ت/ حزب، دووه‌میان گه‌شه‌کردنى چینى ناوه‌ڕاسته به به‌ده‌ستهێنانى تواناى خۆبژێوى نه‌ک به‌پشتبه‌ستن به مووچه‌ى به‌لاش، سێیه‌میشیان خۆڕاپسکاندن و پشتکردنه کولتورى کلاسیکیى کۆمه‌ڵگه‌یه، ئه‌و کولتوره‌ى زاده‌ى کۆمه‌ڵگه داخراوه هیرارکییه‌کانه و رێگه به دابه‌شکردنى ده‌سه‌ڵات و دابه‌شکردنى سامان به‌شێوه‌یه‌کى یه‌کسان نادات.
