ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

  شاناز حەسەن  بەڕێوەبەری كۆنترۆڵی كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند:»ئێستا رۆژانە 18 بۆ 20  كاتژمێر كارەبای نیشتمانی دەدرێتە هاووڵاتیان». ئومێد ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتیی كۆنترۆڵی كارەبای هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى، ئاماژەی بەوەشكرد كە نزیكەی ملیۆنێك و 750 هەزار هاوبەشی كارەبا هەیە و رێژەی كەم و زۆری كاتژمێرەكانی كارەبا پەیوەندی بەخواستی بەكارهێنان و بەرهەمەوە هەیە. هەروەها وتیشی:» بێگومان دەزانین بەرەو وەرزی گەرما دەڕۆین خواست لەسەر بەكارهێنانی كارەبا زۆر زیاتر دەبێت، بۆیە بەپێی ئەو خواستە كە بەرهەممان زیادی كرد كارەبا زیاد دەكات یاخود وەك خۆی دەمێنێتەوە، بەرهەمیش وەك خۆی بوو كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی گۆڕانكاری بەسەردا دێت». لەهەرێمی كورستان 14 وێستگەی بەرهەمهێنانی كارەبا هەیە، دووانیان كارۆئاوین لەبەنداوەكانی دەربەندیخان و دوكان، ئەوانی دیكە بەسووتەمەنی كاردەكەن و لەئێستا بەرهەمی كارەبا سێ هەزارو 200 بۆ سێ هەزارو 300 مێگاوات كارەبا دەبێت.

عەمار عەزیز لەماوی دوو  رۆژدا چوار جار شەڕ لەنێوان ئاسایشی ئێزدیخان و سوپای عێراق روودەدات و شەڕەكە لەسەر خاڵێكی سەربازی ئاسایشی ئێزدیخان لەكۆمەڵگای دووگرێ سەر بەناحیەی سنون روویدا و دواتر فراوانتر بووەو سێ كەس لەسوپای عێراق برینداربوون لەگەڵ برینداربوونی دوو كەسی سڤیل. كاتژمێر 4ی بەرەبەیانی دوێنێ سێشەممە دووبارە شەڕ لەنێوان سوپاو یەبەشە لەناوچەكانی حەیالی ، سكێنیە و جیدالی سەر بەناحیەی گرعوزێر روویدا. خودێدا ئەلیاس ، سەرۆكی ئەنجۆمەنی خۆسەری دیمۆكرات لەناحیەی سنونێ لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت :» شەڕی نێوان سوپا و هەڤاڵانی یەبەشە لەسەر خاڵێكی یەبەشە روویداوە ، ئێواری  18ی نیسان ژمارەیەك لە سوپای عێراق بەرەو كۆمەڵگای دووگرێ بەڕێدەكەون كە ئامانجیان گرتنی ئەو خاڵەیە، پێشتر سوپای ئێمەیان ئاگادارنەكردووەتەوە» لەو خاڵە شەڕە قسە لەنێوان ئاسایشی ئێزدیخان و سوپا روودەدات ، ئەوان سوور بوون لەسەر ئەوەی خاڵەكە رادەستی ئەوان بكەن، ئاسایشی ئێزدیخانیش قبوڵیان نەكردووە ، سەرەتا سوپا تەقەیەیان كردووە دوای ئەوەی هەڤاڵانی یەبەشە بەرگرییان لەخۆیان كردووە». خودێدا ئەلیاس وتیشی :» دوای زیاتر لەكاتژمێرێك شەڕ لەنێوانیاندا، كاتژمێر 12ی هەمان شەو ، لەگەڵ سوپا رێككەوتین ، بەڵام بەداخەوە سوپای عێراق رێككەوتنیان هەڵوەشاندەوەو ، بەرەبەیانی دوێنێ 19ی نیسان دووبارە هێرشیان كردە سەر خاڵێكی سەربازی ئێمە لەگرعوزێر ، هەڤاڵانی ئێمەش بەرگرییان لە خۆیان كرد ، تا ئەمرۆش شەڕ لەحەیالی ، باب شلو و دەوروبەری گرعوزێر بەردەوامە ، چەكی قورس وەكو هاوەن و دۆشكە بەكارهاتووە». خودێدا ئەلیاس پێشیوابوو كە  ئەم رووداوە لەدوای دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنی توركیا بۆ سەر ناوچەی بادینان دێت و حكومەتی عێراق سوورە لەسەر ئەوەی رێككەوتنكەی بەغداو هەولێر لەسەر ئەرزی واقیع جێبەجێ بكات، ئەمەش بەهیچ شێوەیەك قبوڵكراو نیە. هەروەها  فەیسەل عەفدو چالاكوان لە قەزای شەنگال دەڵێت  تا لەداعش رزگاربوون ئێستا تووشی بەڵایەكی دیكەبوون، وتیشی:» هەر ماوە ماوە توركیا ناوچەكانمان بۆردوومان دەكات و شەڕو ئاڵوزی لەنێوان سوپا و هەڤاڵانی یەبەشە روودەدات ، قوربانی هەموو ئەو رووداوانە هەر خەڵكی سڤیلن «. هاوكات، خودێدا چوكی ، بەڕێوەبەری ناحیەی سنون پێیوابوو كە هەرجارێك توركیا ئۆپەراسیۆنێكی نوێ لەناوچەكانی سنوری لە پارێزگای دهۆك ئەنجامبدات دەزانن شتێك لە شەنگالیش روودەدات وتیشی:» توركیا نایەوێت خەڵكی شەنگال ئیسراحەت بكەن، جەژن و خۆشی بە ئەنقسەت لێیان تێكدەدات، ئەمە هەمووی پلانی توركیایە».

شاناز حەسەن نزیكەی مانگێكە بەرپرسانی تەندروستی سلێمانی هۆشداری دەدەن لەكەمبوونەوەی دەرمان و پێداویستی پزیشكی لەناوەندە تەندروستیەكانداو بۆ چارەسەركردنیشی چاوەڕێی كۆبوونەوەی حكومەتی هەرێم دەكەن تا بودجەیان بۆ دابین بكات. دایكی دییە جەلالەدین، لەنەخۆشخانەی منداڵان  لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد كە لەگەڵ ئەوەی دۆخی زۆر خراپی كچەكەی، بەڵام نەبوونی دەرمانی پێویست وای كرد كە بەناچاری بیگوازمەوە بۆ نەخۆشخانە ئەهلییەكان لەكاتێكدا دۆخی داراییان باش نییە، وتیشی:» 500 هەزار دینارمان خەرج كردووە تەنها بۆ دەرمان و پشكنینەكان». پشدەر عەبدوڵا، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی د.جەمال ئەحمەد رەشیدی منداڵانی فێركاری لەسلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئەوەی دووپاتكردەوە كێشەی كەمی دەرمان بەردەوامە و گرفتی گەورەی بۆ دروستكردوون، وتیشی:»نەخۆشێكی زۆر سەردانمان دەكەن بەداخەوە ئێمە ناچار دەبین بۆ كڕینی دەرمان بیاننێرینە دەرەوەی نەخۆشخانە». بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی د.جەمال ئەحمەد رەشیدی منداڵانی فێركاری لەسلێمانی باسی لەوەشكرد كە لەئێستادا داواكارییەكانیان لای ئەنجومەنی وەزیرانەو دەبێت چاوەڕێی ئەوان بن بۆ وەڵامدانەوە و چارەسەری بارودۆخەكە. هاوكات سامان شێخ لەتیف، وتەبێژی راگەیاندنی تەندروستی گشتی سلێمانی باسی لەوەكرد لیژنەكەی وەزارەتی تەندروستی سەردانیان كردوون و  داواكاریەكانی خۆیان پێگەیاندوون و بەرزكراوەتەوە بۆ وەزیری تەندروستی و دەشڵێت:» ئێستا چاوەڕوانین بزانین ئەنجومەنی وەزیران كەی كۆدەبێتەوە لەسەر ئەوەو كەی بڕیار دەدات». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد بەو هۆیەوە سەرجەم نەشتەرگەرییە ساردەكان لەنەخۆشخانەكاندا وەستاون و تەنیا حاڵەتە گەرمەكان نەشتەرگەری و چارەسەری پێویستیان بۆ دەكرێت. لیژنەی تەندروستی لەپەرلەمانی كوردستانیش لەهەوڵەكانیان بەردەوامن بۆ چارەسەركردنی كێشەی دەرمان لەپارێزگاكەو پەرلەمانتارێك دەڵێت:» كێشەكە تەنیا پەیوەندی بەدۆخی داراییی حكومەتەوە هەیە». جەلال محەمەد، ئەندامی لیژنەی تەندروستی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» كێشەكە بەشێوەیەكی كاتی ناوە بەناوە چارەسەر دەكرێت، بەڵام كە چارەسەرێكی ریشەیی بۆ نەدۆزرێتەوە  ئەگەری دووبارە بوونەوە و سەرهەڵدانەوەی هەر لەئارادایە». جەختی لەوەشكردەوە لیژنەیەكی تایبەتیان پێكهێناوە و كاری لەسەردەكەن و ئەنجامەكان لەماوەیەكی كورتدا رادەگەیەنن.

هاوڵاتى حكومەتی هەرێمی كوردستان داهاتی مانگی ئازاری ئەمساڵی گەیشتووەتە دەست و ئامادە نییە مووچەی مانگی چوار لە 25ی نیساندا دابەش بكات و دەیكاتە 10ی ئایاری مانگی داهاتوو. بەپێی ئەو بەدواداچوونانەی هاوڵاتى كردوویەتی لەوەزارەتی دارایی و حكومەتی هەرێم دەستی كەوتووە داهاتی نەوتی خاوی مانگی ئازار ملیارێك و 128 ملیۆن دۆلار بووە و رۆژانە 421 هەزار بەرمیلی هەناردە كردووەو هەر بەرمیلێك بەسەد دۆلار زیاتر فرۆشراوە. هەروەها لەكۆی داهاتەكەی 551 ملیۆن دۆلاری بۆ ماوەتەوە كە دەكاتە لەسەدا 49% و لەسەدا 51%ی بۆ خەرجی كۆمپانیاكان و حەقدەستی بۆری رۆیشتووەو كە 577 ملیۆن دۆلار دەكات. هاوڵاتى، لە دوو سەرچاوەی ناو وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم و ئەنجومەنی وەزیران ئەوەی دەستكەوتووە كە چاوەڕێی داهاتە ناوخۆییەكانی مانگی نیسان دەكەن لەگەڵ ناردنی 200 ملیار دیناری بەغداو ئەوكات لە 10ی ئایار، مووچەی مانگی نیسان دەست بەدابەشكردنی دەكرێت. رۆژی 28ی نیسان تا 8ی ئایار لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە بەپێی رۆژژمێرەكانی ساڵ كراوەتە پشوو بەوپێیە بێت، حكومەتی هەرێم دوای دوو رۆژ لەتەواوبوونی پشووەكان دەستدەكات بە دابەشكردنی مووچەی مانگی نیسان.

هاوڵاتی سوپای تورکیای داگیرکەر لە زەوی و ئاسمانەوە هێرشی کردە سەر ئاڤاشین و زاپ. هەپەگە لەبارەیەوە ڕایگەیاند: "تا ئێستا ٢٨ داگیرکەر  سزادراون، ٩ داگیرکەریش برینداربوون و ٢ کۆپتەری هێرشبەریش گورزیان لێدراوە". ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنیی هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە) لەسەر هێرشە داگیرکارییەکانی دەوڵەتی تورکیا و بەرخۆدانی گەریلا ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و لە راگەیاندراوەکەدا هاتووە: "سوپای تورکیای داگیرکەری بە مانگانە لە زەوی و ئاسمانەوە بۆردومانی هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا دەکات. لەم ڕۆژانەی دواییدا بۆردومانی چڕ و قورسی ئەنجامدا بە تایبەتی بۆ سەر ناوچەکانی ئاڤاشین و زاپ و لە ١٤ و ١٧ی نیساندا ئەو بۆردومانانە چڕتربوونەوە. ئێوارەی دوێنێ ١٧ی نیسان سوپای تورکیا هێرشێکی داگیرکاریی کردە سەر ناوچەکانی ئاڤاشین و زاپ بەو پێیە؛ لە ناوچەی ئاڤاشین: لە ١٧ی نیسان کاتژمێر ١٩:٠٠ داگیرکەران ٨ جار بە کۆپتەرەکانیان خۆیان لە ناوچەی وەرخەلی ئاڤاشین دابەزاند. هاوکات کۆپتەرە  هێرشبەرەکان ئەو ناوچەیەیان بە چڕی بۆردومان کرد. هێزەکانمان بە چەکی قورس دەستوەردانیان لەو هەوڵەی داگیرکەراندا کرد و گورزیان لێدان. هەروەها هێزەکانمان بە چەکی تاکەکەسی گورزیان لە داگیرکەران دا. لە دوای ئەوەى گورز لە داگیرکەران درا، داگیرکەران بە کۆپتەرەوە جارێکی تر خۆیان لە گوندی وەرخەل دابەزاندەوە و و کوژراو و بریندارەکانیان بردەوە. کاتژمێر ٠١:٢٠ ی شەو بە چەکی تاکەکەسی و نیمچە ئۆتۆماتیکی گورز لەو داگیرکەرانە درا، کە دەیانویست لە گردی وەرخەل خۆیان جێگیر بکەن. لەوێدا ٢ داگیرکەر سزا دران. فڕۆکە جەنگییەکانیش کاتژمێر ٠٢:٤٥ ئەو ناوچەیەیان بۆردومان کرد.  کاتژمێر ٠٣:١٠  خولەکی شەو لەلایەن هێزەکانمانەوە لە ناوچەی وەرخەل هێرشکرایە سەر داگیرکەران، کە هەوڵیان دەدا خۆیان لە ناوچەی وەرخەل دابەزێنن لەو چالاکییەدا ٨ داگیرکەر سزادران. کاتژمێر ٠٣:٤٠ چالاکییەکی تر لەلایەن گەریلاکانمانەوە لە دژی گروپێک لە داگیرکەران ئەنجامدرا، کە هەوڵیاندەدا لە ناوچەى وەرخەل خۆیان لە سەنگەرەکاندا جێگیر بکەن. لەو چالاکییەدا، کە بە چەکی تاکەکەسی ئەنجامدرا ٢ داگیرکەری تر سزا دران و ٣ داگیرکەری تریش برینداربوون. دوای ئەو چالاکییە دوژمن ناچار بوو لەو ناوچەیە بکشێتەوە. لەبەرەبەیاندا لەكاتژمێر ٠٤:٢٠دا جارێكی تر، پەلاماری سەربازانی داگیركەری توركدرا، كە دەیانوویست لەوەرخەلێ خۆیان بەجێ بكەن و بەناچاری لەو هەرێمە پاشەكشەیانكرد. كاتژمێر ٠٥:٠٠ داگیركەرێك بەقەرناس سزا درا. ئەمڕۆ كاتژمێر ٠٩:٤٠ خولەك لەگردی وەرخەلێ لەنێوان سەربازانی داگیركەر و هێزەكانی ئێمەدا شەڕ و پێكدادان دەستی پێكردوە و تا ئێستاكەش بەردەوامە. لەهەرێمی زاپ ئەرتەشی توركی داگیركەر لە ١٤ی نیسان تا ١٧ی نسان بەفڕۆكەی شەڕكەر و لەرێگەی تۆپخانەوە، تۆپبارانێكی قورسی هەرێمەكانی كوڕەژارۆ، ئەشكەوتی برینداران، ئەرتووش، شەهید شیلان، كاركەر و چیای رەش دەكات. ١٧ی نیسان داگیركەران بەرێگەی کۆپتەرەوە و فڕۆكەی سیخۆڕییەوە لە هەرێمەكە دەستیان بەهێرشی داگیركەری كرد. داگیركەران لەسنوری باكوری كوردستانەوە هەرێمی چیای رەش، ئەرتووش و ئەشكەوتی بریندارانیان لەهەرێمی زاپ و هەرێمی وەرخەلێیش بەکۆپتەر بمباران كرا. بەکۆپتەری سکۆرسكی هەوڵیاندا لەهەرێمەكە سەربازەكانیان دابەزێنن. هێزەكانمان دەستبەجێ لەکۆپتەرەكانیان دا و کۆپتەرەكان بەبێ ئەوەی بتوانن سەربازان دابەزێنن لەهەرێمەكە دووركەوتنەوە. لە هەرێمی گردی شەهید شیلان، هێزەكانمان کۆپتەرێكیان پێكا كە دەیوویست سەرباز لەهەرێمەكە دابەزێنن. کۆپتەرە شەڕكەرەكانی ئەرتەشی توركی داگیركەر و کۆپتەری سکۆرسكی لە ناوچەی سلۆپی شرنەخ لە ئاسمانەوە لەسەرهەرێمەكانی بامەرنێ، ئامێدی و دێرەلووك، كە لە ژێر كۆنترۆڵی پەدەكەدان سۆڕانەوە و هێرشیان کردە سەر هەرێمی كوڕەژارۆ. ئەو کۆپتەرانەی ویستیان هێزەكانیان لە هەرێمی كۆرەژارۆ دابەزێنن رووبەرووی دەستوەردانی هێزەكانمان بوونەوە و نەیانتوانی هێزەكانیان دابەزێنن. داگیركەران توانیان بۆ جارێك هێزەكانیان لەگردی شەهید ئامارگی دابەزێنن. لەو شوێنەش هێزەكانی یەژئا ـ ستار لەهێزە داگیركەرەكانیان دا و داگیركەرانیان خستە ژێر كۆنترۆڵی خۆیانەوە و بەچەكی سووك لەداگیركەرانیاندا. لەئەنجامدا ٣ داگیركەر سزا دران. لەهەمان شوێن بەتاكتیكی سابۆتاژ و چوونە سەر دوژمن، لە داگیركەران درا و ٤ داگیركەر سزا دران. هێزەكانی یەژئا ـ ستار لەهەردوو چالاكیەكەدا ٧ داگیركەریان سزادا. هێرشی داگیركەران بەدەستور و پشتیوانی پەدەكە پێكدێن کۆپتەرەكانی ئەرتەشی تورك لەسەر گۆڕەپانی كۆڕەژارۆ لەپشت هەرێمی زاپەوە دەگەڕێن. کۆپتەرەكان لەناو سنورەكانی باشوری كوردستانەوە دەفڕن و هەوڵدەدەن ئەو شوێنە داگیربكەن، ئەوەش بەواتای ئەوەیە كە پەدەكە ئەو پیلانەی داگیركەرییە پەسەند دەكات و رێگەی لەپێشكردووەتەوە. ئەگەر پەدەكە دەستور و پشتیوانی ئەو هەوڵە داگیركەرییەی نەدابا، ئەرتەشی تورك نەیدەتوانی لەپشتەوە لەگەریلا بدات. لە هەمانكاتدا هێزەكانی دەوڵەتی توركی داگیركەر لەبارەگای سیرێ، كە لەژێر كۆنترۆڵی پەدەكەدایە لە ناوچەی شیلادزێ هەڵفڕیوون و هەوڵدەدەن لەهەرێمی كۆرەژارۆ بەجێ ببن. هێزەكانمان دەستبەجێ وەڵامی داگیركەرانیان داوەتەوە و رێگەیان لەپێش هاتنە پێشەوەیان گرتووە. بەگوێرەی زانیارییەكان هێزەكانی پەدەكە شەوی رابردوو بەرەو دێرەلووك و شێڵادزێ و بارزان كەوتوونەتە جووڵە. داگیركه‌ران له‌ كاتژمێر ٢١:٠٠دا دوو جار ویستیان به‌ كۆپته‌ره‌كانیان هێزه‌كانیان له‌ گۆڕه‌پانی كه‌ڤره‌كۆن له‌ گۆڕه‌پانی ئه‌شكه‌وتی برینداران دابه‌زێنن. هێزه‌كانمان گه‌مارۆیاندان و به‌ خه‌ستی لێیاندان. هێنده‌ی روون بووه‌ته‌وه‌ ٥ داگیركه‌ر سزا دراون. داگیركه‌ران نه‌یانتوانی له‌وێ جێگیر ببن و به‌ره‌و كانی سكۆرسكی كشانه‌وه‌. داگیركه‌ران هه‌وڵیاندا له‌ كاتژمێر ٢٢:٠٠ پاشه‌كشێ بكه‌ن، هێزه‌كانمان دیسان له‌ داگیركه‌رانیاندا. ئه‌وه‌نده‌ی پشتڕاست كراوه‌ته‌وه‌ ٣ داگیركه‌ر سزادراون و ٦ داگیركه‌ریش برینداربوون. دوای ئه‌و چالاكیانه‌ گۆڕه‌پانی ئه‌شكه‌وتی برینداران ٤ جار به‌ فڕۆكه‌ بۆردومان كرا. به‌ره‌به‌یانیش له‌ گۆڕه‌پانی ئه‌شكه‌وتی برینداران هێزه‌كانمان له‌ هه‌لیكۆپته‌ره‌ جه‌نگیه‌كانیاندا و هه‌لیكۆپته‌ره‌كان ناچار كران له‌ گۆڕه‌پانه‌كه‌ بكشێته‌وه‌. كاتێك سوپای توركی داگیركه‌ر هه‌وڵی دا سه‌ربازه‌كانی به‌ هه‌لیكۆپته‌ر له‌ گۆڕه‌پانی وه‌رخه‌لێی زاپ دابه‌زێنێت، هێزه‌كانمان له‌ هه‌لیكۆپته‌ره‌كه‌یان دا.  داگیركه‌ران كاتێك هه‌وڵیاندا له‌سه‌ر هێڵی چیای ره‌ش به‌ره‌وپێش بچن دوو جار به‌ ته‌كنیكی سابوتاژ كرانه‌ ئامانج. داگیركه‌ران ناچاربوون له‌وێشه‌وه‌ بكشێنه‌وه‌. زانیاری زیاتر دواتر بڵاوده‌كرێنه‌وه‌. كاتێك دوو هه‌لیكۆپته‌ری شه‌ڕ هه‌وڵیاندا بچنه‌ گۆڕه‌پانی چه‌مچۆوه‌ هێزه‌كانمان له‌ هه‌لیكۆپته‌ره‌كانیاندا. هه‌لیكۆپته‌رێكی شه‌ڕ گورزی قورسی به‌ركه‌وتووه‌ و ناچار بووه‌ له‌ گۆڕه‌پانه‌كه‌ بكشێته‌وه‌.  له‌ سه‌رله‌به‌یانیشدا هه‌لیكۆپته‌ر به‌سه‌ر هێڵی بامه‌ڕنێ، ئامێدی و دێره‌لوكدا ویستیان هێرش بكه‌نه‌ سه‌ر كوڕه‌ژارۆ، هێزه‌كانمان له‌و هه‌لیكۆپته‌رانه‌شیان دا. ٢ هه‌لیكۆپته‌ری شه‌ڕ و هه‌لیكۆپته‌رێكی سكۆرسكی ناچاركران له‌ گۆڕه‌پانه‌كان بكشێنه‌وه‌. له‌ چوار رۆژی رابردوودا گۆڕه‌پانه‌كانمان ١٤٧ جار به‌ فڕۆكه‌ی جه‌نگی و له‌ زه‌مینیشه‌وه‌ چه‌ندین جار به‌ كاتیوشا بۆردومانكراون. فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وانی چه‌كدار و فڕۆكه‌ی جه‌نگی هێشتاش به‌سه‌ر گۆڕه‌پانه‌كانماندا ده‌سوڕێنه‌وه‌. هێزه‌كانمان به‌ گیانێكی فیداییه‌وه‌ شه‌پۆلی یه‌كه‌می هێرشه‌كه‌یان بۆ سه‌ر ئاڤاشین و زاپ تێكشكاندووه‌. تائێستا ٢٨ داگیركه‌ر سزادراون، ٩ داگیركه‌ر برینداربوون و ٢ هه‌لیكۆپته‌ری شه‌ڕكه‌ریش لێیاندراوه‌".

هاوڵاتى ئێران بە 19یەمین وڵاتی پزیشكیی جیهان ئەژمار دەكرێت رووبەڕووی كێشەی بەرزیی نرخی دەرمان بووەتەوەو بەجۆرێك نرخی هەندێك دەرمان بۆ شەش هێندە بەرز بووەتەوە.  بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران دەڵێن بەقاچاخبردنی دەرمان بۆ ئەفغانستان و عێراق كێشەی گەورەی بۆ وڵاتەكەیان دروست كردووە. قاچاخی دەرمان لەئێرانەوە بەرەو عێراق و ئەفغانستان لەكاتێكدایە ساڵانە زیاتر لە سێ ملیۆن عێراقی و ژمارەیەكیش لەدانیشتوانی هەرێمی كوردستان بەمەبەستی گەشت و چارەسەری تەندروستیی روو لەئێران دەكەن . بەوتەی بەرپرسانی ئێران هەر گەشتیارێكی عێراقی 500 بۆ سێ هەزار دۆلار خەرج دەكات كە بەشێكی بۆ چارەسەری تەندروستییە. بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستیی ئێران نزیكەی 500 هەزار نەخۆشی وڵاتەكە پێویستیان بەچارەسەرو دەرمانە لەدەرەوەی وڵاتەكە، بەڵام سزاكانی ئەمریكا بووەتە بارگرانیی لەسەرشانی ئەو نەخۆشانە و حكومەتیش بودجەی تەرخانكراوی هاوردەكردنی دەرمان و كەرەستەی پزیشكیی بۆ دوو ملیار دۆلار كەمكردووەتەوە. بەڕێوەبەری رێكخراوی خۆراك و دەرمان لەئێران ئاشكرای كردووە؛ نرخی دەرمانی هاوردەكراو لە وڵاتەكە شەش هێندە بەرزبووەتەوە و نرخی دەرمانی بەرهەمهێنراوی ناوخۆیی 30% بۆ 100% بەرزبووەتەوە. بەپێی ئامارەكانی ئێران لەهەر سێ هاوڵاتیی وڵاتەكە یەك كەس بەهەژار ئەژمار دەكرێت واتە لە كۆی 84 ملیۆن كەس 28 ملیۆن لەو وڵاتە لەژێر هێڵی هەژارییەوەیە، ئەگەرچی ئامارە جیهانییەكان دەڵێن 60 ملیۆن دانیشتوای ئێران بەهۆی دۆخی خراپی ئابورییەوە لەژێر هێڵی هەژارییەوەن، بۆیە لە رووی خۆراك و تەندروستییەوە مەترسیی لەسەر ژیانیان هەیە. بودجەی تەندروستیی ئێران بۆ نیوە كەمدەكرێتەوە ئێران لە رابردودا ساڵانە بە بڕی زیاتر لەچوار ملیار دۆلار ئامێری پزیشكی و دەرمانی بۆ وڵاتەكەی هاوردە كردووە و ئەو بڕە پارەیەش وەك بودجە بۆ وەزارەتی تەندروستیی تەرخان دەكرا، بەڵام لەساڵی 2022 بودجەكە بۆ نیوە واتە دوو ملیار دۆلار كەمی كردووە. بەهرام دارایی بەڕێوەبەری ناوەندی خۆراك و دەرمان لەئێران بەئاژانسەكانی هەواڵی وڵاتەكەی راگەیاندوە؛ بودجەی دەرمان و ئامێری پزیشكی بەهۆی سزاكانی ئەمریكا لەئێران كەمی كردووە و ئەوەش زیانی گەورەی بە 400 هەزار نەخۆشی وڵاتەكە گەیاندووە كەكێشەی تەندروستیی درێژخایەنیان هەیەو پێویستە هەندێك لەدەرمانەكانیان لەدەرەوەی وڵاتەكە هاوردە بكرێت. بەقاچاخبردنی دەرمانی ئێران بۆ عێراق بەپێی راپۆرتێكی ئەنجومەنی پسپۆڕانی پزیشكیی ئێران؛ هەرزانبوونی دەرمان لەئێران بەراورد بەوڵاتانی دراوسێی وەك عێراق و پاكستان و ئەفغانستان وای كردووە ساڵان 300 بۆ 400 ملیۆن دۆلار دەرمان كە 80%ی هاوردەی دەرمانە بۆ ئێران، بەقاچاخ رەوانەی وڵاتانی دراوسێ بكرێتەوە، بۆیە دەبێت نرخی دەرمانەكان لەناوخۆی وڵاتەكە بەرزبكرێتەوە تا بەرەو ئەو وڵاتە نەبرێن. لە راپۆرتەكەدا روون كراوەتەوە بەهۆی ئەوەی ئەو دەرمانانەی كە لەوڵاتانی جیهانەوە هاوردەی ئێران دەكرێن بەدۆلاری چوار هەزارو 200 تمەنی دەكڕدرێن زۆر ئاساییە بەنرخی دۆلاری نزیكەی 30 هەزار تمەن رەوانەی وڵاتانی دراوسێ بكرێنەوەو هاوڵاتییانی ئێرانیش زیانمەندی یەكەمی ئەو بابەتە بن. ساڵی رابردوو هێزە ئەمنییەكانی عێراق دەستیان بەسەر 19 كۆنتێنەر دەرمان و كەرەستەی پزیشكیدا گرت كە لەئێرانەوە رەوانە وڵاتەكە كرابوون و بەوتەی بەرپرسانی ئێرانیش زیاترین دەرمان لەو وڵاتەوە بۆ ئەفغانستان و عێراق بەقاچاخ و لە رێگەی نایاساییەوە هەناردە دەكرێت. هۆكارەكانی بەرزبوونەوەی نرخی دەرمان لەئێران بەهرام دارایی سەرۆكی رێكخراوی خۆراك و دەرمانی ئێران بە رۆژنامەی (هەمشەهری) وڵاتەكەی راگەیاندووە؛ نرخی ئەو درەمانانەی بە ناچاریی لەدەرەوە هاوردەی ئێران دەكرێن شەش هێندە بەرز بوونەتەوە چونكە نرخی دۆلار لە وڵاتەكەدا بەرزەو ئەو دەرمانانەش بەدۆلار دەكڕدرێن و حكومەتیش لەساڵی رابردودا بڕی 700 ملیۆن دۆلاری بۆ هاوردەكردنی دەرمان تەرخان كردووە. هاوكات لەگەڵ بەرزبوونەوەی دەرمانە هاوردەكراوەكانیش، ئەو دەرمانانەی تەنانەت لەناوخۆی ئێران بەرهەم دەهێنرێن هەر بە بیانوی بەرزبونەوەی نرخی دۆلار لە 30% تا 100% گران كراوە لە كاتێكدا لەماوەی یەك ساڵدا نرخی 460 دەرمان لە جیهاندا تەنها 5% بەرزبووەتەوە و ئەوەش ئاماژەیە كە ئاستی هەڵاوسانی ئابوریی و بەرزبوونەوەی نرخەكان لەئێران هەمو پێوەرە جیهانییەكانی تێپەڕاندووە. یەكێتی هاوردەكانی دەرمان لەئێران ئاشكرای كردووە بەهۆی ئەوەی لە بودجەدا بە ناوی چاكسازیی و رێكخستنەوەی نرخی دەرمان بڕیار دراوە لە كەمكردنەوەی هاوكاریی و تەنانەت لابردنی ئەو دۆلار حكومییەی كە بەچوار هەزار و 200 تمەن دەگاتە دەستی بازرگانەكان و كۆمپانیاكانی هاوردەی دەرمان كاریگەریی لەسەر دەرمان لە ناوخۆی وڵاتەكەوە هەبوە چونكە ئەو ناوەندانەشی لە ناوخۆدا دەرمان بەرهەم دەهێنن پێویستان بە هاوردەكردنی ئامێر و كەرەستە و ماددەی كیمیاییە كە ئەوەش بە دۆلاری نزیكەی 30 هەزار تمەن زیانیان پێدەگەیەنێت. بەوتەی ئەندامێكی ئەو یەكێتییە ناوەندەكانی بەرهەمهێنانی دەرمان لەترسی هەنگاوەكانی حكومەت بەرهەمهێنانی هەندێك دەرمانیان راگرتووە بۆ ئەوەی خۆیان لەزیانە ئابورییەكان بپارێزن كە ئەوە زیان بەتەندروستیی گەشتیی و ئەو نەخۆشانە دەگەیەنێت كە پێویستییان بەدەرمانە. لەلایەكی دیكەوە وتەبێژی ناوەندی بەرنگاربوونەوەی قاچاخی كاڵا و شتومەك لەئێران ئاشكرای كردووە؛ ساڵانە بە بەهای یەك ملیار دۆلارو كەرەستەی پزیشكی و دەرمان لەو وڵاتەوە بە قاچاخ رەوانەی وڵاتان دەكرێت و داهاتەكەشی بۆ مافیایەكی گەورەی ناوخۆی وڵاتەكەیە. ئاماژەی بەوە كردووە ئەو كەرەستە پزیشكییە هەستیارو بەنرخانەی كە بەدۆلاری هەرزان و حكومیی لەدەرەوە دەكڕدرێن پێش ئەوەی بگەنە نەخۆشخانەكانی ئێران بەقاچاخ رەوانەی وڵاتانی دیكە دەكرێن و یان لەبازاڕی رەشی ناوخۆی ئێران بەتایبەت لەتارانی پایتەخت ساغ دەكرێنەوە و دەفرۆشرێن، نەخۆشخانە حكومییەكانیش ناچارن ئامێری كۆن و بەكارهاتوو بەكاربهێنن كە ژیان و گیانی نەخۆشەكان دەخاتە ژێر مەترسییەوە. ئەو بەرپرسەی ئێران ئاماژەی بەوەش كردووە ئامێری كۆنی پزیشكی لە وڵاتانی دراوسێ دەكڕدرێت و بەناوی ئامێری نوێ رادەستی نەخۆشخانەكان دەكرێت ، ئەو كارەش بە بێ بوونی بەرپرسانی باڵاو مافیای پزیشكیی لەئێران ناكرێت. ئاستی زانستی و پزیشكیی ئێران ئێران لە رووی پزیشكی ئەزمونی و چارەسەری سروشتییەوە دوای هندستان و چین و ئەمریكا چوارەم وڵاتە لە جیهاندا كە تواناكانی لەو بوارەدا گەشە پێداوە. بەپێی راپۆرتی ساڵانەی رێكخراوی تەندروستیی جیهانی سەر بە نەتەوەیەكگرتوەكان هەڵكەوتەی ئێران لە رووی جوگرافییەوە وای كردووە زیاترین دەرمان و چارەسەری سروشتیی لەو وڵاتە بەدی بكرێت بە جۆرێك وڵاتەكە خاوەنی دو هەزار و 300 جۆر گژ و گیان و گوڵە كە بە مەبەستی چارەسەری پزیشكی و تەندروستیی بەكار دەهێنرێن. ئێران لە ساڵی 2021 توانیویەتی ئاستی زانستیی خۆی لە جیهاندا بەرز بكاتەوە و بە پێوەرە زانستی و نێودەوڵەتییەكانی ئاستی زانستیی ئەو وڵاتە دەكەوێتە ریزبەندی 15 لە نێوان 200 وڵاتی جیهاندا. هەر لەو ساڵەدا پلەی زانستی پزیشكیی ئەو وڵاتە لە 54 بۆ 19 بەرزبوەتەوە وڵاتە لە نێوان وڵاتانی جیهاندا ئێران 19یەمین وڵاتی جیهانە لە رووی پزیشكییەوە و بەم پێیە لە ریزی وڵاتانی پێشكەوتووی پزیشی ئەژمار دەكرێت. ژمارەی دانیشتوانی ئێران كە دەكاتە 1% كۆی دانیشتوانی گۆی زەوی، پشكی بەرهەمهێنانی زانستیان گەیشتوەتە 2% و ئەوەش وای كردووە ئەو وڵاتە بە یەكێك لە سەرچاوەكانی بەرهەمهێنانی زانست لە جیهاندا ئەژمار بكرێت. لەئامارەكانی ئێراندا ئاماژە بەوە كراوە لە ماوەی 42 ساڵدا ژمارەی زانكۆكانی ئەو وڵاتە گەیشتوتە  دوو هەزار و 640 زانكۆ و ژمارەی خوێندكارانی زانكۆش لە 170 هەزارە بۆ سێ ملیۆن خوێندكار بەرز بووەتەوە و ئەوەش هۆكارێكی بەرزبوونەوەی ئاستی زانستیی وڵاتەكەیە. ئێران بە یەكێك لەبەرهەمهێنەرانی دەرمان لە جیهان ئەژمار دەكرێت و پلەی جیهانیی ئەو وڵاتە لە رووی بەرهەمهێنانی دەرمانەوە 16ەیە. وەزارەتی تەندروستیی ئێران بڵاوی كردوەتەوە 450 كۆمپانیا لە وڵاتەكەدا هەیە كە 550 پێداویستیی پزیشكیی بەرهەم دە‌هێنن. سەندیكای دەرمانسازان لە ئێران ئاماژەی بەوە كردووە؛ تاسەرەتای ساڵی 2022 توانیویانە 74%ی دەرمانی پێویست لەناوخۆی وڵاتەكەدا بەرهەم بهێنن و بەوەش بە بەهای  665 ملیۆن دۆلار دەرمان كە پێشتر لە دەرەوە هاوردە كراوە لەناوخۆی وڵاتەكە بەرهەم هاتوە. زیاترین گەشتیارانی عێراق بۆ چارەسەری تەندروستیی روو لە ئێران دەكەن توانا پزیشكییەكانی ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان بەرچاوە و بە وتەی بەرپرسانیش لە 80 وڵاتی جیهانەوە گەشتیار بە مەبەستی چارەسەری تەندروستیی رو لەو وڵاتە دەكەن كە بە گەشتیاریی تەندروستی (Medical Tourism) ناسراوە و لە ناو گەشتیارانی عێراق بۆ ئێراندا ژمارەیەكی زۆریان بەمەبەستی چارەسەری تەندروستیی روو لە ئێران دەكەن. لەئامارەكانی گەشتیارانی تەندروستیی ئێراندا دەركەوتووە عێراقییەكان لە رووی ژمارەوە لە ریزبەندی یەكەمدان كە بەمەبەستی چارەسەری تەندروستیی روو لە ئێران دەكەن و دوای ئەویش زیاترین گەشتیاری كوەیت و ئیمارات بەو مەبەستە رو لە ئێران دەكەن. ساڵی 2017  زیاتر لە سێ ملیۆن و 165هەزار هاوڵاتیی عێراقی بە مەبەستی گەشت روویان لەناوچەكانی ئێران كردووە كە ژمارەی گەشتیاران بەراورد بەساڵی 2016 نزیكەی 21% زیادی كردوە بە وتەی بەرپرسانی ئێرانیش زیادبوونی ژمارەی گەشتیارانی عێراقی بۆ وڵاتەكە لە ئەنجامی ئاسانكاریی پزیشكی و دەرماندا بووە بۆ گەشتیاران. ئیرج مەسجدی، باڵیۆزی ئێران لەعێراق رایگەیاندووە هەر گەشتیارێكی عێراقی 500 بۆ سێ هەزار دۆلار لەئێران خەرج دەكات و ئەوەش مایەی گرنگی پێدانی گەشتیارانی عێراقە بۆ وڵاتەكە و دەبێت ئاسانكارییان بۆ بكرێت. سەرۆكی بەڕێوبەرایەتیی گەشتیاری لەئێران رایگەیاندووە لەساڵێكدا زیاتر لە 800 هەزار گەشتیاری وڵاتانی جیهان بەمەبەستی چارەسەری پزیشكی روویان لەئێران كردووە و زۆربەی ئەو گەشتیارانەشی كە بەمەبەستی تەندروستیی روویان لەئێران كردووە هاوڵاتییانی عێراق بوون. دابەزینی بەهای تمەن و جوانكاریی هۆكاری زیاترین گەشتە بۆ ئێران ئەگەرچی ئاستی زانستی پزیشكیی ئێران لەجیهاندا بەرچاوە بەڵام بەپێی ئامارە نافەرمییەكان زیاترین هۆكاری گەشت دوای بابەتی ئاینیی، جوانكاریی بووە لەئێران چونكە نرخی نەشتەرگەرییە جوانكارییەكان لەئێران بەراورد بە وڵاتانی جیهان و تەنانەت هندستان كە یەكێك لەو وڵاتانەی كەمترین نرخی نەشتەرگەریی پزیشكیی هەیە زۆر كەمترە بۆ نموونە جوانكاریی لوت لەئەمریكا چوار هەزارو 500 دۆلارەو لەهندستان دوو هەزار دۆلارە بەڵام لە ئێران 500 دۆلارە. نرخی زۆربەی نەشتەرگەرییەكان لەئێران بۆ گەشتیارانی جیهان نرخێكی هەرزان و گونجاوە لەگەڵ ئەوەی ئەگەری سەركەوتنی نەشتەرگەرییەكانیش لەو وڵاتە بەرزە بۆ نموونە نەشتەرگەرییەكی كراوەی دڵ لەئەمریكا 150 هەزار دۆلارەو لە هندستان نۆ هەزار و 500 دۆلار بەڵام لەئێران حەوت هەزار دۆلارە لەكاتێكدا بەپێوەرە پزیشكی و نێودەوڵەتییەكان ئەگەری رێژەی سەركەوتنی ئەو نەشتەرگەرییە لەهەرسێ وڵاتە نزیكە لە یەكترەوە. نرخی زۆربەی نەشتەرگەرییەكانی ئێران بەراورد بەئەمریكا 800% هەرزانترەو ئەوەش وایكردووە هەندێك هاوڵاتیی ئەمریكا بەنهێنی روو لەئێران بكەن بەمەبەستی نەشتەرگریی كە هەندێكجار ئەو بابەتە دەبێتە مایەی سەرنجی میدیاكانی جیهان بەتایبەت كە لە ساڵانی رابردودا لەساڵی 2016 پۆرنستارێكی ئەمریكی بەمەبەستی جوانكاریی رووی لەئێران كردو دوای ئەنجامدانی نەشتەرگەرییەكە و گەڕانەوەی بۆ وڵاتەكەی وێنەی خۆی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكردەوەو ئاشكرای كرد ژمارەیەك نەشتەرگەریی جوانكاریی لەئێران بۆ كراوە بەنرخێكی هەرزان و ئاستێكی پزیشكیی باش لەتارانی پایتەخت.  

عەمار عەزیز سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەشوباتی 2022 بەمەرسومێك لەسەدا 60ی سزای  پێنج چالاكوان و رۆژنامەنووسە سزادراوەكەی بادینانی كەمكردەوەو دانیشتوانی دهۆكی دڵخۆش کرد. زیندانیانی بادینان لەمانگی ئەیلول و تشرینی یەكەمی 2020 لەلایەن ئاسایشەوە دەستگیركران، نزیكەی 20 مانگە لەزینداندان و تائێستا بەدەل بەرواری و ئومێد بەرۆشكی ئازادكراون.  ئەو پێنج چالاكوان و رۆژنامەنووسەی بادینان رۆژی 16ی شوباتی 2021 لەلایەن دادگای تاوانەكانی دووی هەولێرەوە بە « تاوانی تێكدانی ئاسایشی نیشتیمانی»، هەریەكەیان بەسزای شەش ساڵ زیندانكردنیان بەسەردا سەپێنرا و ئەو بڕیارەش كاردانەوەی ناوخۆیی و بیانی لێكەوتەوە. نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەسەرەتای مانگی شوباتی ئەمساڵدا بەڕێژەی لەسەدا 60% بۆ پێنج چالاكوان و سزادراوەكەی بادینان دەركردو بەو پێیە بێت تاچەند مانگێكی دیكە هەموویان ئازاد دەكرێن. رێڤینگ یاسین، پارێزەری زیندانیانی بادینانە، نیشتەجێی شاری دهۆكە بە هاوڵاتى وت: «دەركردنی بڕیاری لێخوشبوون بۆ زیندانیانی بادینان بە رێژەی 60% لەلایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستان بڕیارێكی باش بوو و ئێمە پێشوازی لێدەكەین، هەرچەندە لەناوەرۆكی بڕیارەكە ستەم لەشێروان شێروانی كراوە، ئەویش لەبەرئەوەی رێژەی لێخۆشبوونی 50% بۆ ئێمە ئەوە جێگای پرسیارە تائێستا روون نیە بۆچی تەنها بۆ ئەو رێژەكە 50% «. «بەدڵنیاییەوە پێویست بوو بڕیاری ئازادكردنی یەكجارەكی بۆ ئەوان دەركرابا چونكە دادگاییكردنی ئەوان دروست نەبوو و هیچ دادوەری تیادا نەبوو، حەزمان دەكرد رێژەی لێخوشبوون 100% بۆ هەمووان بێت بەبێ جیاوازی، بەڵام بڕیارەكەش خراپ نیە، هیوادارین بڕیارەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان وەك خۆی جێبەجێ بكرێت و لەكاتی كۆتایی هاتنی ماوەی زیندانی كردنیان ئازاد بكرێن « رێڤینگ یاسین وادەڵێت . هەروەها زێدان، برای گۆهدار زێباری لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد كە كەیسەكەیان هەر لەسەرەتاوە سیاسی بووەو هیچ تاوانێكیان نەكردووە، وتیشی:» بەدڵنیاییەوە بڕیارەكە هی دادگا نەبوو، بەڵكو بڕیارێكی شەخسی بوو، بڕیارەكە رەنگەندانەوەیەكی گەورەی لەناوەندەكانی جیهان دروستكردو هەموو لایەك هاتنە سەرخەت «. «بەفەشاری كۆمەڵێك رێكخراوی ناوخۆو دەرەوە و كونسوڵخانەكانی ئەمریكا، بەریتانیا، ئەڵمانیا ، سەرۆكی هەرێمی كوردستان بڕیاری لێخۆشبوونی بۆ ئەوان دەركرد بە رێژەی 60% ، دەبوایە هەر لە رۆژی یەكەم هەموو ئازادكرابان، چونكە ئەوانە بێتاوانن»، زێدان برای گۆهدار زێباری وادەڵێت. بەشێك لەهاووڵاتیانی دهۆك سەرەڕای ئەوەی دەڵێن بڕیارەكەی سەرۆكی هەرێم باشە، بەڵام پێیانوابوو دەبوو زووتر بیدایە. ساڵح زاهێر زێباری، مامۆستای ئامادەیی و چالاكوان لەپارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بۆهاوڵاتى پێیوابوو كە پرسی زیندانیكراوانی بادینان و سزادانیان و دواتر لێخۆشبوونیان بەڕێژەی نیوە كاریگەری نەرێنی لەسەر ناوبانگی حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆی پرۆسەی سیاسی هەرێمی بەجێهێشتووە لەناوەوە و دەرەوەی هەرێم و عێراق «.  ساڵح زاهیر وتیشی :»بڕیاری سەرۆكی هەرێم لەسەر كەمكردنەوەی ماوەی سزادانی گیراوانی بادینان بە رێژەی 60% پێویست بوو زووتر دەركراباو زۆر دواكەوتووەو لەجیاتی ئەم بڕیارە پێویست بوو بڕیاری لێخۆشبوونی تەواوی بەمەرسومێكی تایبەت درابا، كەئەمەش لە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێمە ، پێویست بوو بڕیاری ئازادكردنی هەموو سزادراوانی بادینان دەربكرێت «. كاسبكارێكی شاری دهۆك ئەوە دەخاتەڕوو كە دوای راگەیاندنی بڕیاری لێخۆشبوون بۆ سزادراوانی بادینان زۆر دڵخۆش بووە. كاوار خورشید وتی:»هەرچەندە زیندانیانی بادینان خزمم نین، بەڵام لەكاتی بیستنی بڕیاری لێخۆشبوونی زیندانیان دڵخۆش بووم، چونكە زۆر ناخۆشە ماوەیەك لەزیندان بی و هیچ تاوانێكت نەكردبێت «.

شاناز حەسەن و عەمار عەزیز هەفتەیەك زیاترە خۆڵبارین پارێزگاكانی هەرێمی كوردستانی گرتووەتەوەو بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە دەستپێبكاتەوەو هۆكارەكەشی بۆ گۆڕینی ئاراستەی رەشەبا دەگەڕێننەوە و سەدان كەسیشی داخڵی نەخۆشخانەكان كردووە. خۆڵبارین لەدوای رووخانی رژێمی سەدام لە 2003 بەدواوە رووی لەهەرێمی كوردستان كردووەو تا دێت خۆڵبارینی زیاتر روو لەهەرێمی كوردستان دەكات. خۆڵبارین، بەشێك لە بەتەمەنەكانی گەیاندە نەخۆشخانەكان سامان شێخ لەتیف، وتەبێژی راگەیاندنی تەندروستی گشتی سلێمانی باس لەوەدەكات زیاتر لە 120 نەخۆش سەردانی ناوەندە تەندروستیەكانیان كردووەو دەڵێت:» حاڵەتی زۆر توندمان نەبووە، بەڵام بەشێكیان ئەوانە بوون كە نەخۆشی درێژخایەن و نەخۆشیەكانی سنگ و هەناسەیان هەبووە». وتەبێژی راگەیاندنی تەندروستی گشتی سلێمانی، هێمای بۆ ئەوەكرد كە بەشێك لەو نەخۆشانەی سەردانی نەخۆشخانەكان دەكەن هەستیاریان بەتۆزو خۆڵ هەیە، وتیشی:» ئەو نەخۆشخانەی بەهۆی خۆڵبارینەوە سەردانی نەخۆشخانە دەكەن تەنیا چارەسەری فریاكەوتنی سەرەتاییان پێویست بووەو دواتر رۆشتونەتەوە بۆ ماڵەوە». بێجگە لە سلێمانی و هەڵەبجە، لە ئیدارەی گەرمیان زیاتر لە 60 كەس  سەردانی نەخۆشخانەیان كردووە. سیروان، بەرێوەبەری تەندروستی گەرمیان بەهاوڵاتى وت:» زۆربەی زۆری ئەوانەی خۆیان نەخۆشیەكیان هەیە كاریگەر دەبن بەخۆڵبارین، وایان لێدێت داخڵ ببن و پێویستیان بەچارەسەر بێت». لەهەمان كاتدا لەپارێزگای هەڵەبجە، زیاتر لە 24 كەس تووشی حاڵەتی تەنگەنەفەسی بوون بەهۆی خۆڵبارینەوە. سەعدی رەفعەت، بەڕێوەبەری كارگێری نەخۆشخانەی فریاكەوتن لە پارێزگای هەڵەبجە بۆ هاوڵاتى ئەوەی خستەڕوو كە رۆژی یەكەم  لەماوەی 24 كاتژمێردا  20 كەس سەردانی نەخۆشخانەیان كردووەو  چارەسەریان بۆ كرا، بەڵام ئەوەبوو ماوەیەكی كەم دەمانەوەو زوو كاریگەریەكەی كەم دەبووەوە لەسەریان، هۆكارەكەشی ئەوەبوو بۆ خەڵكەكە ئەو خۆڵبارینە تازە بوو زۆر هەستیان بەمەترسیەكەی نەكردووە. جەختی لەوەشكردەوە:» لەسەر هاووڵاتیان پێویستە گوێ لە رێنماییە تەندروستییەكان بگرن  و بەتایبەت ئەوانەی كە نەخۆشیەكیان هەیە زیاتر دەبێت ئاگادار بن». سەعدی رەفعەت وادەڵێت. حەمزە رەزیكی، وتەبێژی بەرێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی دهۆك لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئەوەی خستەروو كە بەهۆی خوڵبارینی چەند رۆژی رابوردوو 298 كەس توشی تەنگەنەفەسی بوون و پێنج لەو حاڵەتانە لە ژێر چاودێری پزیشك دابوون دواتر رەوانەی ماڵەوە كراونەتەوە، وتیشی:»پێش خوڵبارین ژمارەیەك رێنمایی تەندروستیمان بڵاوكردەوە تا خەڵك خۆیان ببپارێزن بەتایبەت ئەو كەسانەی نەخۆشی (رەبۆ) یان هەیە». هەروەها دیلان رەواندوزی، ووتەبێژی وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندن هێمای بۆ ئەوەكرد كە لەم رۆژانە خوڵبارینێكی سووك و كەم روودەدات وەكو ئەوەی چەند رۆژێك نابێت كە خوڵبارینێكی زۆر توند بووە. چالاكوانێكی ژینگەیی: جەنگ و گەڕان بەدوای نەوتدا خۆڵبارین دەهێنێت چالاكوانێكی ژینگەیی هۆكارو بوونی خۆڵبارین بۆ هاوڵاتى رووندەكاتەوەو دەشڵێت بە ناڕاستەوخۆ دەستی مرۆڤەكانی تێدایە. نەبیل موسا، چالاكوانی ژینگەیی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» هۆكارەكانی پیسبوونی ژینگە دەستی مرۆڤی تێدایەو یەكێك لەوانە گەڕانە بەدوای نەوتی خاودا «. هەروەها پێشیوابوو زیاتر جەنگەكان براونەتە ئەو شوێنانەی كە بیابانن، زۆر لەمێژە مرۆڤی پێدا نەڕۆشتووە و  هۆكاری گەڕان بەدوای نەوتیشدا وایكردووە ئەو ناوچانە خۆڵ و تۆزەكەی بگوازنەوە:» گەیشتنی دەستی مرۆڤ بەهەموو شوێنەكان وایكردووە ببێتە هۆی تێکدانی ئەو قەتماغەیەی كە چەندین ساڵە نیشتووەو مرۆڤ هەر ئەوەندەی لەیەرەكانی تێكدا بەهۆی رەشەباوە بڵاودەبێتەوە، بەڵگە بۆ ئەمە ئەوە بووە لەپێش ساڵانی نەوەدەكاندا ئەم خۆڵبارینە نەبووە». نەبیل موسا ئەوەشی روونكردەوە گەرمبوونی گۆی زەوی و گۆڕینی كەشوهەوا گەیشتووەتە ئاستێك كە چارەسەری كرداری زۆر راستەقینەی دەوێت لەلایەن وڵاتانی زلهێزەوە، وتیشی:» كەسە كاربەدەستەكان كە لەماڵەكەی خۆیاندا پڕ تەكنەلۆژیایە هیچ كێشەیان لە پیسبوونی ژینگە و دەوروبەرەكەیان نییە». بەپێی پسپۆرانی ژینگە ئەم خۆڵبارینە بەخۆڵبارینێكی وەرزی وەسف دەكەن. ئامانج عومەر، بەڕێوەبەری رێكخراوی ژینگەیی سەوز، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» هۆكاری سەرەكی گۆڕینی كەشوهەوایە، كە دەبێتە هۆی ئەوەی رێژەیەكی زۆر لەو تەپوتۆزە لە بیابانەكانەوە بگاتە ئەم ناوچانەی ئێمە، چونكە گۆڕانی كەشوهەوا ئاراستەی باو خیرایەكی  گۆڕانكاری بەسەردا هاتووەو وایكردووە ناوچەیەكی فراوانتر بگرێتەوە». ئەم بەڕێوەبەرە وتیشی:» كاریگەری بۆ سەر ژینگە دەبێت كە لەسەر گەڵاكان دەكەوێت و رێگری لە گەشەی كەڵای دارەكان دەكات و دەیوەستێنێت، كە ئەمەش كاریگەری دەبێت لەسەر رووبەری سەوزایی شارەكان و سروشت بە گشتی». ئەوەشی روونكردەوە كە گاریكەری بۆ سەر دانەوێڵەش جێدەهێڵێت و وتی:» ئیستاش كە وەرزی دانەوێڵەیە كاریگەری لەسەر دەبێت بەتایبەت كە بمێنێتەوە و باران نەبارێت، گەشەیان كەمدەبێت». ناوبراو بەپێویستی زانی باسی لایەنە باشەكانی خۆڵبارینیش بكات بۆ ژینگە و وتی:» لایەنە باشیەكانی ئەوەیە هەندێك تایبەتمەندی لەخاكدا هەڵدەگرێت و دەیگوازێتەوە بۆ خاكێكی دیكە كە لەوانەیە بەو شێوەیە نەبێت، دەستنەكەوێت بۆ دەستكەوتنی خاكی بەپیت وەك كانزاكان و توخمەكان لە رێگەی ئەم خۆڵەوە دەگوازرێنەوە».

شەنای فاتیح بانكی رافیدەین و رەشید چەندین پێشینەی جیاواز دەدەنە هاووڵاتیانی عێراق، بەڵام پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان ناگرێتەوەو بەو هۆیەوە بێبەش دەبن، پەرلەمانتارێك دەڵێت:» هەرێم موڵكەكانی بانكی رافیدەین بۆ بانكەكە ناگەڕێنێتەوە بۆیە لقی خۆیان لەپارێزگاكانی هەرێم ناكەنەوە». بانكێكی حكومی لەعێراق ئۆفەرێك بۆ كڕینی یەكەی نیشتەجێبوون دەداتە فەرمانبەرانی، بەڵام ئەم ئۆفەرە فەرمابەرانی هەرێمی كوردستان ناگرێتەوە.                                                                                                                          رۆژی 8ی نیسانی 2022 بانكی رافیدەین بڕی 150 ملیۆن دینار وەك قەرز دەداتە فەرمانبەران بە مەبەستی كڕینی یەكەی نیشتەجێبوون بۆ ماوەیەكی درێژ، بەڵام فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لەم قەرزە بێبەش دەبن. ئەندامێكی پێشووی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق: بەرپرسانی هەرێم بەرپرسن لەوەی بانكە حكومییەكانی عێراق ئۆفەرو خزمەتگوزارییەكان ناگەیەننە فەرمانبەرانی هەرێم. ئەحمەد حاجی رەشید، ئەندامی پێشووی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئەو بانكانە هەشت موڵكیان لەپارێزگای هەولێرو هەشت موڵكیان لەسلێمانی و پێنج موڵكیشیان لەپارێزگای دهۆك هەیە، بەڵام ئەم موڵكانە داگیركراون و تەحویلی موڵكیان بۆ كراوەتە سەر هەندێك كەسایەتی سیاسی و دامودەزگای حزبی و بانكەكانیش مەرجیان ئەوەیە كە موڵكەكانیان بۆ بگێڕدرێتەوە ئەوكات ئامادەن لقەكانیان لەهەرێمی كوردستاندا بكەنەوە». ئەحمەد حاجی رەشید ئەوەشی خستەڕوو كە وەفدێك لە بەغداوە هاتوونەتە سلێمانی و داوای بەدیلی موڵكەكانیان كرد لەكاتێكدا كە نەتوانرێت موڵكەكانیان بۆ بگێڕدرێتەوە، بەڵام ‌بەرپرسان ئامادەنەبوون تەنانەت موڵكی بەدیلیشیان پێبدەن. هەروەها یەكێكی دیكە لەهۆكارەكانی بێبەشبوونی فەرمانبەرانی هەرێم لەبانكەكانی عێراق ئەوەیە كە ئەم بانكە (بانكی رفیدەین) مامەڵە لەگەڵ ئەو كەسانەدا دەكات كە دەبنە زەبوونی ئەو بانكەو مووچەكانیان لەوێ وەردەگرن، بۆیە ناتوانرێت هەژمار بۆ فەرمانبەرانی هەرێم بكرێتەوە. هاوكات، جەمال كۆچەر، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت: «كێشەی بەغداد ئەوەیە دامودەزگاكانی حكومەتی هەرێم وەك پێویست مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسەدا ناكەن و ئێمە هەوڵماندا كە سەرجەم موچەكان بچنە سەر بەغدا، بەڵام حكومەتی هەرێم یارمەتیدەر نەبوو و ئەگەر موچە بچووبایەتە سەر بەغدا لەلایەك كێشەی موچە چارەسەر دەبوو و خەڵكانێك سودمەند دەبوون لە ئۆفەری هاوشێوەی ئەم ئۆفەرە». جەمال كۆچەر باسی لەوەشكرد بە كردنەوەی لقی ئەم بانكانە لەهەرێمی كوردستان بۆ خەڵكی سودمەند دەبن، بەڵام پێویستە حكومەتی هەرێم یارمەتیدەر بێت چونكە تەنها كردنەوەی لق بەس نییە و پێویستە زەمانەت هەبێت و بانكەكان دەیانەوێت حكومەت زەویان بداتێ و تاپۆ بێت لەسەر ناوی خۆیان حكومەتی هەرێمیش پێیان نادات. هاوكات، بانكی رافیدەین رێكاری پێدانی پێشینەی پێنج بۆ 25 ملیۆن دیناری بەخانەنشینان دەستپێكردووە كە بەرێژەی لەسەدا 5% سوودی دەچێتە سەرو ماوەی گەڕانەوەشی پێنج ساڵە بەو مەرجەی قیستی مانگانەكەی لەسەدا 50% موچەی خانەنشینە تێپەڕنەكات و موچەكانیان لەبانكی رافیدەینەوە وەربگرن. لەبەرانبەردا پەرلەمانتارێكی پارتی لەبەغدا دەڵێت ئەگەر بانكە عێراقیەكان بیانەوێت لق لە هەرێمی كوردستاندا بكەنەوە هیچ رێگریەكی یاساییان نابێت. شوان محەمەد، ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» بێبەشبوونی فەرمانبەرانی هەرێم لە ئۆفەری بانكەكانی عێراق تا رادەیەكی كەم پەیوەندی هەیە بەوەی كە مووچەی فەرمانبەران سەر بە حكومەتی فیدراڵی نییە، بەڵام ئەگەر ئەو بانكانە ویستی ئەوەیان هەبێت پێشینە بدەنە خەڵكی كوردستان ئەوا بەئاسانی دەتوانن رێكەوتن لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كورستاندا بكەن». هەروەها  پێشیوابوو كە رێككەوتن و لێكتێگەیشتنێكی گشتگیریان لەگەڵ رەوتی سەدردا هەیە كەبەشێوەیەكی گشتی خۆی لە جێبەجێكردنی دەستوری عێراقدا دەبینێتەوە كە زامنی هەموو مافە نەتەوەیی و سیاسی و داراییەكانی هەرێمی كوردستانە و ئەسڵی رێككەوتنەكەش بۆ دابینكردنی ژیانێكی شایستەیە بۆ خەڵكی عێراق بەگشتی و كوردستان بەتایبەتی. پەرلەمانتارەكەی پارتی جەختی لەوەكردەوە كە تا هەولێرو بەغدا بەتەواوی نەگەنە رێككەوتن سەرجەم پرسە هەڵپەسێردراوەكان چارەسەر نەكەن، بەتایبەت پرسی (بودجە و نەوت و گاز) ئەوا زەحمەتە بانكە عێراقییەكان بێنە هەرێم و خزمەتگوزاری پێشكەش بە فەرمانبەران و خەڵكی كوردستان بكەن. سەرۆكی سەندیكای ئابووریناسانی هەرێمی كوردستان: سیستەمی بانكی هەرێم بەسیستەمی بانكی عێراقەوە نەبەستراوەتەوە. ئەمیر قەساب، سەرۆكی سەندیكای ئابووریناسانی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» بە هۆی نەبوونی لقی بانكە عێراقیەكان لەهەرێمی كوردستاندا فەرمانبەران و خەڵكی كوردستان ناتوانن سودمەند ببن لە ئۆفەری ئەو بانكانە، چونكە سیاسەتی دارایی حكومەتی هەرێم و وەزارەتی دارایی رێگەنادات بانكە حكومییەكانی عێراق لقیان لە هەرێمی كوردستاندا هەبێت‌. «بەكردنەوەی لقی بانكە حكومیەكانی عێراق لەهەرێمی كوردستاندا و هاتنی ئەو بڕە پارەیە بۆ نێو بازاڕی هەرێم، خەڵكی لێی سودمەند دەبێت و جوڵە دەكەوێتە بازاڕەوە»، ئەمیر قەساب وای وت. مامۆستایەك: پێدانی قەرز بە فەرمانبەران باری سەرشانیان كەمدەكاتەوە فەرمانبەران و مامۆستایانی هەرێمی كوردستان داوا دەكەن حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغدا لەبارەی ئەم پرسەوە گفتوگۆ بكات تا ئەوانیش هاوشێوەی فەرمانبەرانی عێراق سوودمەند بن لە پێشینەكان. چنار عبدوڵا، مامۆستایەكی شاری سلێمانییە و لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» لەئەگەری پێدانی ئەو قەرزانەدا بە فەرمانبەران و خەڵكی كوردستان سودێكی باش دەگەیەنێت بە بارودۆخی ژیانمان هاوشێوەی ساڵانی رابردوو كە پێشینەی خانووبەرە و هاوسەرگیری هەبووە باشتر دەبێت». چنار باسی لەوەشكرد بەوەرگرتنی ئەو پێشینەیە كاریگەری لەسەر بارودۆخی ژیانی دروستدەكات. دانا حەسەن، فەرمانبەرێكی شاری سلێمانییە و لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت: پێشینەدان بە فەرمانبەران و خەڵكی كوردستان و ئۆفەری هاوشێوە  كارێكی باشە و كاریگەری لەسەر بارودۆخی ژیانمان هەیە لەو بڕوایەدا نیم هیچ فەرمانبەرێك بەو ئۆفەرە دڵخۆش نەبێت.

هاوڵاتى بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی وەزارەتی شەهیدان دەڵێت لەیادی 34 ساڵەی شاڵاوی ئەنفالدا لەچەمچەماڵ چالاكی ئەنجامدەدەن و دەشڵێت:» بەهەوڵی وەزیری شەهیدان پرۆژەی ئاوی (گۆپتەپە – چەمچەماڵ) بودجەی بۆ تەرخانكراوە كە زیاتر لە 70 ملیۆن دۆلارە». رۆژی پێنجشەممە 14ی نیسانی 2022، ماوەی 34 ساڵ تێپەڕدەبێت بەسەر شاڵاوی ئەنفالدا كە لەلایەن رژێمی بەعسی سەدام حوسێن و هاوكارەكانییەوە ئەنجامدراو تێیدا زیاتر لە 182 كەس ئەنفالكران. دوێنێ سێشەممە، سەرۆكایەتی دیوانی حكومەتی هەرێم تەرخانكردنی پارەی بۆ پڕۆژەی ئاوی (گۆپتەپە- چەمچەماڵ) راگەیاند كە گوژمەكەی زیاترە لە 75 ملیۆن دۆلاری نەختینە. عادل مەلا ساڵح، بەڕێوبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد لە 34مین ساڵیادی كارەساتی ئەنفالدا بە‌ئامادەبوونی جەنابی وەزیر تاجە گوڵینەی سەرۆكایەتی حكومەت و وەزارەتی كاروباری شەهیدان دادەنرێت لەمۆنۆمێنتی شەهیدان لەچەمچەماڵ و دەشڵێت كە» حكومەت و كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان وتاریان دەبێت»، لەگەڵ ئەنجامدانی چەندین چالاكی هونەری و رۆشنبیری و كردنەوەی پێشانگاو نمایشكردنی چەندین شانۆگەری و ئۆپەرێشنی تراژیدی. بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان وتیشی:» چەمچەماڵ وەك پایتەختی شەهیدان و ئەنفال چەند ساڵێكە بەدەست كەمئاوییەوە دەناڵێنێت و چەندین جار داواكاریان پێشكەشی لایەنە پەیوەندیدارەكان كردووەو ئەمجارە پەنایان بۆ وەزارەتی شەهیدان هێناو بەهەوڵ و توانای وەزیری كاروباری شەهیدان لەگەڵ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران، خۆشبەختانە رەزامەندی وەرگیرا بەخەرجكردنی زیاتر لە 70ملیۆن دۆلار بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئاوی چەمچەماڵ. هەروەها ئەوەشی باسكرد كە سەرجەم كەسوكارو وارس و میراتگرانی ئەنفال لەكوردستاندا بەپێی یاسای ژمارە 9ی ساڵی 2007 (یاسای ماف و ئیمتیازاتی كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان) مینحە وەردەگرن و ئەگەر یەك تا سێ شەهیدیان هەبێت 450 هەزار وەردەگرن و لەسێ شەهید زیاتریش دەبێتە دوو هێندە و بڕی 900 هەزار وەردەگرن. هاوكات، ئەوەشی خستەڕوو كە خزمەتگوزاری زەوی و خانوو و پێشینەی هاوسەرگیری لە رابردوودا و هەروەها خزمەتگوزاری دیكەش وەكو خوێندن بۆ كوڕو كچی شەهیدو هاوسەری شەهید ئەگەر هاوسەرگیری نەكردبێتەوە دابینكراوە لەسەر ئەركی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان» لەئێستادا هەزاران كچ و كوڕی شەهیدان لەزانكۆ حكومی و ئەهلییەكاندا دەخوێنن لەسەر بودجەی وەزارەتی شەهیدان».

پ.دهۆك ماوەی شانزە مانگە پێنج كەس لەناحیەی شیلادزێ سەر بەقەزای ئامێدی دەستگیركراون و ئێستا لەئاسایشی گشتی هەولێر مانگرتنیان دەستپێكردووەو باری تەندروستی بەشێكیان ناجێگیرەو كەسوكاریان داوای یەكلاكردنەوەی دۆسییەكانیان دەكەن. ئەمرۆ چوار شەممە دۆسیەكانیان گەیشتە دادگا. هەریەك لە (مەحمود ناجی صدیق، كوڤان تارق جبرائیل، یوسف شەریف ئیبراهیم، ئەمجەد یوسف موستەفا، نێچیرڤان بەدیع حاجی) لە 9/ تا 14ی مانگی كانونی یەكەمی 2020 دەستگیركراون و تائێستا دۆسییەكانیان یەكلایی نەكراوەتەوە. یوسف مستەفا، باوكی ئەمجەد، دانیشتووی ناحیەی شیلادزێ  لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت»ساڵێك و چوار مانگە كوڕەكەم دەستگیركراوەو نازانم لەسەر چی گیراوە، لەهەمووشی ناخۆشتر دادگایش ناكرێن، سەردانی هەموو شوێنێكمان كردووە تا ئازادبكرێن یان بەلایەنی كەمی دادگایی كردنیان ئەوان دەستپێبكات، بەداخەوە هیچ وەڵامێكی دڵخۆشكەر لەهیچ كەسێكمان وەرنەگرتووە». یوسف مستەفا باسی لەوەشكرد كوڕەكەی كرێكار بووە لەچێشتخانەیەك، وتیشی:» دۆخی ئەوان خراپە، لێرەوە داوا لەهەموو كەسێك دەكەم بەدواداچوون بۆ كەیسەكە بكەن تا بەزووترین كات ئازاد بكرێن». وتیشی:" بیستوومانە کە دۆسیەی راگیراوانی شیلادزێ گەیشتووە دادگا، چاوەرێی رۆژی دادگایی کردنیان دەکەین، تا ئێستا هیچ کەسێک ئێمەی ئاگادارنەکردوە بەڵام پەڕاوەکانی راگیراوان گەیشتووە دادگای هەولێر". بەدیع حاجی، باوكی نێچیرڤان  دەڵێت:» ئەوە دوو رەمەزانە چاوەڕیێ ئازادكردنی كوڕەكەم دەكەین، كوڕەكەم تەنها بەشداری لەخۆپێشاندانێك كردبوو لەناحیەی شیلادزێ لەدژی بەردەوامی بۆردومانكردنی توركیا، هەندێك كەس شكایەتیان لێكردووەو دەستگیركراوە». بەدیع حاجی باسی لەوەشكرد، هەفتەی رابوردوو دایك و خوشكەكانی سەردانی نێچیریان كردووەو زیاتر لە 10رۆژە خواردنی نەخواردووەو دۆخی زۆر خراپە، وتیشی:» ئێمە بەهیچ شێوەیەك دژی حكومەتی هەرێم  و هیچ هێزێك نین، دەمانەوێت حكومەتی هەرێم هەر پێشبكەوێت، كوڕەكەم هیچ كارێكی خراپی نەكردووە، داواكارم بەرپرسەكان ئەو زیندانیانانە وەكو كوڕی خۆیان ئەژمار بكەن، چۆن باوك لە كوڕەكەی خۆی خوشدەبێت، با ئەوانیش لێیان خۆش بن و بۆ خاتری مانگی رەمەزان ئازادیان بكەن». هاوكات، ئەیهان سەعید، رۆژنامەنووس و نوێنەری زیندانیانی شیلادزێ بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە، كۆپیەكی بۆ هاوڵاتى ناردووە، لەبەشێكی بەیاننامەكەدا هاتووە كە بەهۆی بەردەوامبوونیان لەمانگرتن لەپێناو ئازادی رەوشی زیندانیانی بادینان زۆر خراپە، لەلایەنەكان و دادگا بێ هیوا بوونە و وەسیەتنامەی خۆیان بەخێزانەكانیان داوە، یەكێكیان لە هۆش خۆی چووە. سەرباری ئەوەی پێشتر هەموو لایەنی پەیوەندیداریان ئاگاداركردوە كە «دور لە هەموو بنەما یاسایی و دیموكراسی و ئەخلاقییەكان ماوەی ساڵێك و چوار مانگە پێنج چالاكوانی شێلادزێ لەگەڵ چەندین زیندانی دیكەی بادینان لەئاسایشی گشتی هەولێر زیندانیكراون». بەشدار حەسەن، پارێزەری دەستگیراوەکانی بادینان ڕاگەیاندوە"دۆسیەی ڕاگیراوانی شیلادزی هەریەک له (مەحموود ناجی سدیق، یوسف شەریف ئیبراهیم، کۆڤان تارق جوبرائیل، ئەمجەد یوسف مستەفا و نێچیرڤان بەدیع حاجی)، گەیشتە خامەی دادگای تاوانی دووی هەولێر، بەمەبەستی دياريكردني ڕۆژی دادگاییکردنيان". هاوكات ئەوەش خراوەتەڕوو كە لە رێگای كەسوكاریانەوە هەواڵی تێكچوونی دۆخی تەندروستی ئەو پێنج زیندانیەی بادینانیان پێگەیشت كە خەڵكی شێلادزێن، لەكاتی مواجەهەدا (كوڤان تارق رێكانی) لە هۆش خۆی چووە و هەندێكیان ماوەی ٣٦ رۆژە و چواریشیان ماوەی ١٩ رۆژە دەستیان بە مانگرتن كردووە لە خواردن و دۆخیان زۆر خراپە و داوای ئاشكراكردنی چارەنووسیان دەكەن و وەسیەتنامەی خۆشیان بەكەسوكاریان داوە كە چاوەڕێی گیانلەدەستدان دەكەن.  

شاناز حەسەن رۆژی دووشەممە هەرسێ تاوانباری سەرەكی بكوژانی شەهید نەقیب محەمەد دەستگیركران و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم چووە ماڵی خانەوادەكەی و دووبارە بەڵێنی بۆ دووپاتكردنەوە كە «یاسا سەروەر دەبێت تا بەسزای عادیلانەی خۆیان دەگەن». رۆژی دووشەممە 11ی نیسانی 2022، قوباد تاڵەبانی هەواڵی دەستگیركردنی تاوانبارانی كوشتنی نەقیب محەمەدی گەیاندە خانەوادەكەی. نەقیب محەممەد لەتیف، كارمەندی بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژیی دژی ژنانی سلێمانی بوو و شەوی 4ی كانوونی یەكەمی 2021 لەكاتی ئەركی فەرمیدا تەقەی لێكراو كوژرا، سێ پۆلیسی دیكەش كە لەگەڵیدا بوون، بریندار بوون. ئێستا دوای چوار مانگ سێ تۆمەتبار لەسەر كوژرانی نەقیب محەممەد دەستگیرکراون. قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم لە پەیامێكیدا دەڵێت:» یامور گیان… كە لەدایكبوویت، بەڵێنم پێدای ئەو كاتە سەردانت‌ بكەم كە هە‌واڵی دەستگیركردنی‌ بكوژەكانی‌ باوكت‌ بەخۆت ‌‌و یارانی‌ خوشكت بگەیەنم، وا دە‌ستگیركران». هەروەها دەشڵێت:»ئێوە دوو كیژۆڵەكەی‌ شەهید نەقیب محەممەدن، سەربەرزن كە‌ پیاوێكی مە‌ردی وە‌ها باوكی ئێوە‌ بوو». دوای دەستگیركردنی تۆمەتباران، قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەردانی خێزانی نەقیب محەممەدی كردو پێی راگەیاند كە»بەڵێنەكەمان بردەسەر لە دەستگیركردنی تاوانباران، بەدڵنیاییەوە تاكۆتایی چاودێریی دۆسیەكە دەكەم و تاوانباران بەسزای یاسایی خۆیان دەگەن». هەروەها پێشیڕاگەیاندوون كە» هێزە ئەمنییەكان وریاو چاوكراوەن و تاوانباران ناتوانن لەسزای یاسایی دەرباز بن». ئاشتی عەبدوڵا بەرپرسی بەشی جێندەر لەنووسینگەی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»لەسەرەتای كێشەكەوە كاك قوباد تاڵەبانی بەڵێنی بەدواداچوونی داوەو خۆی شەخسی هاتە سەرخەت و بەڵێنی بەسزا گەیاندنی تاوانبارانی شەهیدكردنی كارمەندێكی حكومەت كە بۆ دەستگیركردنی تۆمەتباران بەكوشتنی ژن رۆیشتبوون». هەروەها باسی لەوەشكرد قوباد تاڵەبانی بەسەردانێك چووە ماڵی نەقیب محەمەد بۆ لای دایكی و باوكی و خێزان و دوو منداڵەكەی و خۆی مژدەی دەستگیركردنەكەی پیڕاگەیاندن و بەڵێنەكەی بردەسەر، وتیشی:» خانەوادەكەی تەنیا دەستخۆشیان هەبوو  و كە داواكەیان هێنراوەتەدی و پەیامی خێزانەكەیان تەنیا ئەوەبوو یاسا سەروەر بێت و دووبارە بەڵێنی پێدانەوە تا كۆتایی یاسا تێیدا سەروەردەبێت بەسزای عادیلانەی خۆیان دەگەن». بەرپرسی بەشی جێندەر لەنووسینگەی قوباد تاڵەبانی ئەوەشی دووپاتكردەوە كە  ئەو دەستگیركردنەی ئەو كەسانە كە لەدەرەوە هێنراونەتەوە پەندێكەو پەیامێكە بۆ ئەو كەسانەی ژن دەكوژن و دەستدرێژی دەكەنەسەر كارمەندی حكومەت و دەبێت یاسا لەم بوارەدا جێبەجێ بكرێت جەنابیان (قوباد تاڵەبانی)، سەرپەرشتیارو دەستپێشخەری ئەم كارانەن تا تاوانبار بەسزا دەگەیەنێت. ئاشتی عەبدوڵا، جەختی لەوەشكردەوە:»بۆ هەموو كەیسێكی تاوان خودی جەنابی كاك قوباد لەبەرئەوەی بەرپرسیارێتی حكومی و حزبی هەیە بەردەوام دێتە سەرخەت و لەخەمیی ئەم كێشانەدایە بەتابەتیش لەپرسی ژن كوشتن و توندوتیژی و تاوانكاری بەرامبەر ژنان بێت». هاوكات، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد راستە دەستگیركردنی تۆمەتبارەكان چەند مانگێكی پێچوو و وتی:» ئەم ماوەیە بەردەوام كار لەم كەیسەدا كراوەو زۆر بەوردی  كاری تێدا دەكراو لێكۆڵینەوەكان بەردەوام بوون، چونكە تاوانباران لەدەرەوەی هەرێمی كوردستان بوون، بۆیە ئەركەكە قورستر بوو كاری زیاتری ویست تا بهێندرێنەوە. لای خۆیەوە، شیراز لەتیف، خوشكی نەقیب محەمەد، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» زۆر خۆشحاڵ بووین كاك قوباد هات سەردانی ئێمەو دایكم و باوكمی كردووە كە ئەوە جێگەی دڵخۆشییە بۆ ئێمە». هاوكات ئەو بەڵێنەی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی دووپاتكردەوە لەبارەی سەروەربوونی یاساو بەسزاگەیاندنی عادیلانەی تاوانبارانی شەهیدكردنی نەقیب محەمەدی برای. لیوا چەتۆ ساڵح، بریكاری وەزارەتی ناوخۆ لەبارەی دەستگیركردنی تاوانبارانی بكوژی نەقیب محەمەد پەیامێكی بڵاوكردووەتەوەو تێیدا هاتووە كە «دوای چوار مانگ لەونبوون و دەربازبوونیان لەدەستی یاسا چاو تیژو دەستە ئەمنییە بەهێزەكانی ئاسایش بەچاودێری راستەوخۆی بەڕێز (قوباد تاڵەبانی) لەكردەیەكی نەوعی دەگمەن توانرا بكوژانی شەهید (نەقیب محمد)ی فریادڕەس و گیانبەخت كردوو لەپێناوی گێڕانەوەی ژیان بۆ كەسێكی تر دەستگیركران». بریكاری وەزارەتی ناوخۆ دەشڵێت كە سەركەوتنی وەها پلانێكی هەستیارو درێژخایەن سەلمێنەری ئەو راستیەیە كە هیچ تاوانێك و تاوانبارێك لەچنگی دەستە پوڵایینەكەی ئاسایش قوتاری نابێت، هەروەك وەزارەتی ناوخۆش مایەی خۆشحاڵییە و هەربۆیە ستایشی دەزگا بەهێز و ئومێد بەخشەكەی ئاسایش دەكەن و دڵنیان بەم سەركەوتنەیان هێزە ئەمنییەكانی سلێمانی روحی باوكی (یامور)یان شادتر كردووە. هاوكات، سەركەوت عومەر، بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەڕوو كە ئەوان تەنیا لایەنی زەرەرمەندن لەم كەیسەدا كە نەقیبێكیان لەدەستچووەو دەستدرێژی كراوەتە سەر تیمەكەیان، وتیشی:» ئەوەی پەیوەندی بەچۆنیەتی حوکم و سزاكەیەوە هەیە لەلای ئاسایش و دادگایەو ئەوان كاری لەسەردەكەن». ئەو سێ کەسەى دەستگیرکردنیان لەلایەن ئاسایشەوە راگەیێندرا، چەند كاتژمێرێك دواى رووداوەکە بەرەو ئێران هەڵهاتبوون، دواى ئەوەى ئاسایشى سلێمانى بە بڕیارى دادوەر چاودێرى پەیوەندییەکانیان دەکات، لەکاتى هاتنیان بۆ سەر سنوورى رۆژهەڵات و باشوورى کوردستان بە مەبەستى دەستکەوتنى خۆراک و پارە، ئاسایش دووانیان و لەڕێگەى ئەوانیشەوە تاوانباری سێیەمیش دەستگیردەکات.

شاناز حەسەن پزیشكێكی پسپۆری سنگ و بۆریەكانی هەوا گرنگترین ئەو چارەسەریانە دەخاتە روو كە پێویستە هەموو كەس رەچاوی بكات لە دۆخێكی وەك ئێستای خۆلبارینی هەرێم رزگاری ببێت. پسپۆرێكی نەخۆشیەكانی سنگ و بۆری هەوا ئاماژە بەوە دەدات لەسەدا 50 رێگری لە كاریگەریەكانی خۆلبارین دەمامكە". لەئەگەری توسبون بە حاڵەتی تەنگەنەفەسی  بەهۆی خۆلبارینەوە".  دەشلێت:" گرنگترین رێگری و چارەسەریش لەكاتی خۆلباریندا خواردنی پرتەقاڵ و زەنجەفیل و هەنگوینە تا كاریگەریەكانی كەمبكاتەوەو بۆرەكانی هەوا خاوێن بكاتەوە". رەوەند  كاروان، پسپۆری نەخۆشییەكانی سنگ و بۆریەكانی هەوا، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:" گرنگتریت رێگری لە بارودۆخێكی وەك ئێستای هەرێم كە خۆلبارینەكە زیانی بە ژمارەیەك هاوڵاتی گەیاندووە بەكارهێنانی دەمامكە، كەبە رێژەی لەسەدا 50 كاریگەریەكانی خۆلبارین لەسەر مرۆڤ كەمدەكاتەوە. ئەم پزیشكە وتیشی:" پێویستە لە بارودۆخی ئاوەهادا لە حاڵەتی زۆر ناچاریدا نەبێت نەچنە دەرەوە چونكە خۆڵەكە ئەوەندە وردە كاریگەری لەسەر مرۆڤ هەر جیدەهێلێت كە كەمیش بێت". رەوەند كاروان، باسی لەوەشكرد گۆرێنی كەش وهەوا زۆرجار كاریگەری دەبێت لەسەر مرۆڤ و وتی:" كاریگەرییەكە بەتایبەت لەسەر ئەو كەسانە زیاتر دەردەكەوێت كە نەخۆشیەكی درێژ خایەن یان هەستیان هەیە". ئەم پسپۆرە جەختی لەوەشكردەوە:"  خراپی خۆلبارین لەسەر ئەو كەسانە زیاترە كە نەخۆشی كۆئەندامی هەناسەیان هەیە". ماوەی دوو رۆژە لە سەرجەم شارەكانی هەرێم خۆلبارینە و تائێستا بەگۆی شارەكانی ( سلێمانی و هەولێر ) زیاتر لە 267 كەس گەیاندراونەتەوە نەخۆخانە و كە زۆرترینیان لە پارێ.گای هەولێر بووە. هاوكات وەزیری تەندروسی هۆشداری دەدات و رداوا لە هاوڵاتیان دەكات بۆ حاڵەی زۆر پی,َیست نەبێت نەچنە دەرەوە. سامان به‌رزنجی، وه‌زیری ته‌ندروستی رایگه‌یاند، "تكایه‌ ئه‌گه‌ر زه‌روور نییه‌ مه‌چنه‌ ده‌ره‌وه‌، ئه‌گه‌ر له‌ ده‌ره‌وه‌ش بوون ماسك ببه‌ستن". وه‌زیری ته‌ندروستی ئه‌وه‌شی خستووه‌ته‌ڕوو، تۆز و خۆڵ کاریگەری لەسەر کۆئەندامی هەناسەدان هەیە بەتایبەتی بۆ نەخۆشانی کە (رەبوو) یان (حساسیە) یان (هەوکردنی کۆئەندامی هەناسە) یان (نەخۆشی دڵ) یان هەیە. تائیستا ئامارەكان بەم شێوەییە:... لەهەولێر زیاتر لە 222 كەس سەردانی نەخۆشخانەیان كردووە. لە سلێمانی 45 كەس    

شەنای فاتیح ئەمینداری گشتی لیژنەی ئۆڵۆمپی هەرێمی کوردستان دەڵێت:" وەرزشی کوردستان دوو ئیدارەیی پێوە دیارە و ئێستا کەسانی دەستڕۆیشتوو و کۆمەڵێک رێکخراو وەرزشی کوردستان بەرێوەی دەبەن".   لەمانگی ئابی ٢٠١٣ ئەنجومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بڕیاریدا رۆژی ٦ی نیسانی بەرۆژی جیهانی وەرزش دەستنیشانبکات و ساڵانە لەسەرانسەری جیهاندا بەو بۆنەیەوە چالاکی جۆراوجۆر بەڕێوە دەچێت. ئەمینداری گشتی لیژنەی ئۆڵۆمپی هەرێمی کوردستان دەشڵێت:" ئەو کەسانەی کە دەسەڵاتی دارایان هەیە لە هەرێمی کوردستاندا هەریەکە و لەرێگای خۆیەوە کارو چالاکی وەرزشی ئەنجامدەدەن کە ئەوەش بووەتە نیگەرانی بەشێکی زۆری وەرزشکاران".     ئالان قادر، ئەمینداری گشتی لیژنەی ئۆڵۆمپی هەرێمی کوردستان لە لێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت:" لەئێستادا بەهۆی بەرفراوانبوونی رێکخراوەکانی بواری وەرزش دەزگا فەرمییەکان ناتوانن بە کاری خۆیان هەستن و ناشتوانرێت رێگریان لێبکرێت چونکە فەرمانگەی رێکخراوە ناحکومییەکان مۆڵەتی فەرمیان هەیە". ئەمینداری گشتی لیژنەی ئۆڵۆمپی کوردستان، وتیشی:" ژێرخانی وەرزشی کوردستان زۆر هەژارە لە هۆڵ و مەلەوانگە و یاریگا و ئەو شوێنانەی کە پێویستە وەرزشوان توانای خۆی تێدا نمایش بکات". ئەمینداری گشتی لیژنەی ئۆڵۆمپی ئەوەشی نەشاردەوە :" ئەو پاشاگەردانیەی لە بەڕێوەبردنی وەرزشدا هەیە لە هەرێمی کوردستان گەیشتۆتە رادەیەک کە چاک و خراپ تێکەڵ بووە و رەنگە نەتوانرێت جیابکرێنەوە".  ناوبراو ئاماژەش بۆ ئەوە دەكات :"ئەو دەزگایانەی کە بەرپرسن لەبەڕێوەبردنی وەرزش لەهەرێم پێوسته رۆڵی خۆیان بگێڕین بۆ ئەوەی شێوەیەکی ئەکادیمی خزمەتی سێکتەری وەرزش بکرێت." وەرزشکارێکی دێرینی سلێمانی: وەرزشی کوردستان لەنێوان ململانێی سیاسی کوردستان و عێراقدا تیاچووە خەسروەو گورون، وەرزشکاری دێرینی شاری سلێمانی لە لێدولنێکدا بەهاوڵاتی وت:" لەئێستادا لیژنەی ئۆڵۆمپی کوردستان ناچالاکە بەهۆی نەبوونی داهاتەوە و دەسەڵاتداران  نەلیژنەی ئۆڵۆمپی کارا دەکەنەوە". وتیشی:" نەلیژنەی ئۆڵۆمپی و یەکێتییە وەرزشییەکان کاران کەبتوانرێت وەرزشی کوردستان ببرێت بەڕێوە و پەیوەندی بەعێراقەوە نەبێت، نە ئەوەشە لیژنەی ئۆڵۆمپی دابخرێت و بچین لەگەڵ عێراقدا وەرزش بکەین." مامۆستایەکی زانکۆ: لەکوردستاندا بەهرەمەندی باشمان هەیە، بەڵام شێوازی گرنگیدان بە وەرزشوانانمان لاوازە ئازاد ئەحمەد، مامۆستای کۆلێژی وەرزش لە زانکۆی دهۆک لە لێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت:" ئێستا لەشاری دهۆک تەنها گرنگیدان بەتۆپی پێ لە ئاستێکی باشدایە و لەگەڵ یارییە تاکە جەنگییەکان و پاسکیلسواریش کەم تازۆر باشە، بەڵام یارییەکانی دیکە تارادەیەک بەرەوپاشەکشە و نەمان دەچن".  ئەم مامۆستایە باسی لەوەشکرد:" پاڵەوانێتی قوتابخانەکان لەساڵی ٢٠١٤وە لەشاری دهۆک ئەنجام نەدراوە کە ئەمەش کاریگەری لەسەر کەرتی وەرزش هەیە ". خاوەنی ریکۆردی کوردستان و عێراق لەراکردنی ١٠٠م: لە وڵاتی ئێمەدا دەبێت پەیوەندی شەخسیت هەبێت لەگەڵ ئەو کەسانەی چالاکییە وەرزشییەکان ئەنجامدەدەن دڵسۆز عوبێد، یاریزانی گۆڕەپان و مەیدان بۆ راکردنی ١٠٠م لە لێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت: "لەکوردستاندا دەبێت پەیوەندی شەخسیت لەگەڵ رۆژنامەنووسان و  ئەو کەسانەدا باشبێت کە هەڵدەستن بە ئەنجامدانی چالاکی تایبەت بەبۆنە وەرزشییەکان".  بۆنموونە:خەڵات بەسەر کۆمەڵێک وەرزشکاردا دابەشدەکرێت ئەگەر سەیربکەیت ئەو وەرزشکارانە هیچ شتێکی وایان تێدانییە بەڵام بەهۆی پەیوەندی شەخسی خەڵاتیان پێدەدرێت و سودمەندەین و دەناسرێن."                                                                                   دڵسۆز عوبێد باسی لەوەشکرد، یاریزان هەیە لە پاڵەوانێتی دەرەوەی کوردستاندا بووەتە خاوەنی مەدالیا و تەنها چەند کەسێکی کەم باسیان کردووە و یەک یان دوو کەناڵ چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا ئەنجامداوە و دەبێت خۆت بچیت خۆت بناسێنیت و بڵێیت من فڵان کەسم و خەڵاتم بکەن".  وتیشی: "من لەساڵی ٢٠١٧وە زیاتر لە حەوت جار ریکۆردی عێراقم شکاندووە، بەڵام بۆ هیچ شتێک بانگهێشت نەکراوم." خاوەن ریکۆردی جیهانی لە هەڵدانی رم: لەکوردستاندا هیچ بۆ وەرزشکاران نەکراوە کۆڤان حەسەن،یاریزانی خاوەن پێداویستی تایبەت و خاوەنی ریکۆردی جیهانی لەهەڵدانی رم بۆ ماوەی ١٣ ساڵ لە لێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت:" لەوڵاتی ئێمەدا لایەنی پەیوەنیدار خزمەتی وەرزشکاران ناکات و هیچ شتێکیان بۆ نەکراوە و تەنها گرنگی بە تۆپی پێ دەدەن".             سەرۆکی لیژنەی رۆشنبیری پەرلەمان: یاسای لیژنەی ئۆڵۆمپیمان پێشکەشی سەرۆکایەتی پەرلەمان کردووە سەلمە فاتح، سەرۆکی لیژنەی رۆشنبیری و کۆمەڵگەی مەدەنی و وەرزش و لاوان لە پەرلەمانی کوردستان لە لێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت:" لە وەرزی پێشتری یاساداناندا یاسای لیژنەی ئۆڵۆمپیمان پێشکەشی سەرۆکایەتی پەرلەمان کردووە و ئەوەندەی ئاگادار بین ئەوانیش ئاڕاستەی حکومەتیان کردووە و تا ئێستا وەڵامی فەرمی نەدراوەتەوە".                                                                        هەرچەندە ئەو هەموو کاتەشی پێویست نییە و ئەگەر بێت و کارەکانی بەزویی ئەنجامبدرێن دەتوانین بە ماوەی مانگێک کارەکانی جێبەجێبکەین تەواوی بکەین، ئێمە هیچ خەمساردییەکمان نەنواندووە، بەڵام ناچارین چاوەڕێی وەڵامی حکومەت بین.سەلمە فاتح وای وت.

هاوڵاتى سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەمانگی رابردوودا رایگەیاند كە لەسەدا 41% داهاتی نەوت بۆ حكومەت دەمێنێتەوەو لەگەڵ داهاتە ناوخۆییەكان و ئەوەی لەبەغداوە دێت دابین دەكرێت بۆ مووچە، بەڵام كۆی داهاتە نەوتی و نانەوتییەكان 400 ملیار دیناری زیاترە بۆ موچەی مانگێك لەهەرێمدا. حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان مانگانە پێویستی بە نزیكەی 900 ملیار دینارە. حكومەتی هەرێم لەمانگی شوباتدا كە 28 رۆژ بووە بڕی 448 ملیۆن دۆلاری لەداهاتی نەوت داوەتە وەزارەتی دارایی كە بەدینار دەكاتە (650 ملیار دینار) كە هەر بەرمیلێك نەوتی خاو لەلایەن هەرێمەوە بە تێكڕا بە 97 دۆلار فرۆشتوویەتی كە لەو مانگەدا نرخی نەوت بە 107 دۆلار بووە. هەروەها بڕی 200 ملیار دیناری لەبەغداوە پێگەیشتووە بێجگە داهاتە ناوخۆییەكان كە مانگانە 350 ملیار دینار بووە، كۆی گشتی داهاتەكان دەگاتە ترلیۆنێك و 200 ملیار دیناری مانگانە. هاوكات لەمانگی ئازاردا نرخی نەوت بە 97 دۆلار بووەو بۆ هەر بەرمیلێك 87 دۆلار لەلایەن هەرێمەوە فرۆشراوەو بڕی 500 ملیۆن دۆلار بڕیارە بدرێتە وەزارەتی دارایی  كە 725 ملیار دینار دەكات، زائیدەن 350 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆو 200 ملیار دیناری بەغدا دەكاتە زیاتر لە ترلیۆنێك و دووسەدو حەفتاو پێنج ملیار دینار. پێشەوا هەورامی، وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتى كە لەم ژمارەیەدا بڵاوكراوەتەوە دەڵێت داهاتی ناوخۆ نزیكەی 350 ملیار دیناری مانگانەیەو دەشڵێت داهات و پارە لەبەردەستدا بێت حكومەت دابەشكردنی مووچە دواناخات. بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی خاو لەجیهاندا داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستانی بەرزكردووەتەوە بەشێوەیەك پەرلەمانتاران دەڵێن تەنها داهاتی نەوتی خاو ئەوەی بۆ حكومەتی هەرێم دەمێنێتەوە دەتوانێت لەگەڵ بەشێك لەداهاتی ناوخۆ بێجگە لەوەی بەغدا مانگانە 200 ملیار دینار دەنێرێت دابین بكات بۆ مووچە. بەپێی راپۆرتی دیلۆیت بێت لەساڵی 2021دا، پوختەی داهاتی نەوت نزیكەی چوار ملیار دۆلار بووە، بەو پێیەش حكومەتی هەرێمی كوردستان 44٪ی داهاتی نەوتی بۆ ماوەتەوە.