.jpeg)
لۆڤە محەمەد تەڵعەت سامان، دەرهێنەری ناوداری شانۆ و درامای کوردی لە تەمەنی ٧٤ ساڵیدا و ئێوارەی ڕۆژی دوو شەممە ١٤-١ بە ڕووداوی هاتوچۆ لەسەر ڕێگای مەسیف کۆچی دوایی کرد. تەڵعەت سامان لە ساڵی ١٩٤٦ لە شاری هەولێر لە دایکبووە، ساڵی ١٩٦٩- ١٩٧٠ بەکالۆریۆسی لە بەشی شانۆیی ئەکادیمیای هونەرە جوانەکانی بەغداد بەدەستهێناوە، یەکەمین کاری هونەری بریتیی بووە لە بەشداریکردنی لە زنجیرەی "نەفرەت لێکراو" کە لە بەغدا نمایشکرا، وەک دەرهێنەر بەشداری تێدا کردووە لە بەرهەمی (چەڵەبی عاشە)، هەروەها بەشداربووە لە بەرهەمی (حەمە دۆک- یەشار کەمال) لە دەرهێنانی هیوا سوعاد. دەستپێکی کارەکانیشی بەنووسینی چەند درامایەک بووە لەساڵی 1962، دامەزرێنەری تیپی قوتابیانی هونەری بەغداد بووە لەساڵی 1969، وەکو دەرهێنەریش لەچەندین دراماو زنجیرەی تەلەفزیونی و شانۆیی کاری کردووە، وەکو وەرگێڕیش چەندین دەقی شانۆیی لە عەرەبیەوە وەرگێراوەتە سەر زمانی کوردی. لەساڵی 1970 تیپی لاوانی دیموکراتی کوردستانی دامەزراندوە، لەساڵی 1972 لقی هەولێری کۆمەڵەی هونەر و وێژەی کوردی دامەزراندووە، لەساڵی 1974 تیپی هونەری نوێی دامەزراندووە، لەساڵی 1992 تیپی شانۆیی سامانی دامەزراندووە، لەساڵی 1996 سەرۆکی لقی هەولێری یەکێتی هونەرمەندانی کوردستان بووە، پاشان بووەتە سەرۆکی مەڵبەندی گشتی کۆمەڵەی هونەر و وێژەی کوردییە لەشاری هەولێر. هەروەها لە ساڵی ١٩٧٠ بەشداری کردووە لە شانۆیی (جەنگاوەری شێت) وەک نوسەر و سەرپەرشتیار، لە ساڵی ١٩٧١ کاری نوسین و دەرهێنانی بۆ شانۆیی (ترس) کردووە. دوا بە دوای ئەوانەش لە چەندین شانۆگەری جیاوازدا بەشداری کردووە و کاری دەرهێنانی بۆ چەندین شانۆگەری کردووە لەوانە: خاڵۆی ڕێبوار، مەم و زین، قەڵای دم دم، خانزادێکی تر، پیلان، نەفرەت لێکراو. سەرۆکی کۆمەڵەی هونەر و وێژەی کوردی مەڵبەندی گشتی بوو لە هەولێر.
شاخه‌وان سدیق (1) هه‌میشه که له دونیاى ئه‌زمونى نوسین و بڵاوکردنه‌وه‌ى به‌رهه‌مى نوسه‌رانى کورد ده‌ڕوانى، ده‌بینیت سه‌ره‌تا له شیعر خوێندنه‌وه و شیعر نووسینه‌وه یه‌که‌مین گه‌شته‌کانى ژیانى ئه‌ده‌بی و فکریان ده‌ستى پێکردووه، سه‌ره‌تا قه‌ڵه‌مه‌کانیان به‌شیعر نوسین پژاوه‌ته سه‌ر ڕوبه‌رى سپى و شیعر بۆته هۆکارى ئاشنابونیان به‌خۆیان و دونیا، دواتریش هه‌ر ئه‌مه وایکردووه له خوێندنه‌وه‌ى ئه‌زمونه‌کانیانه‌وه جا له هه‌رکایه‌یه‌کى ترى ژیاندابن و له‌هه‌ر بوارێکى ترى ئه‌ده‌ب و فکرو سیایه‌تدا کاربکه‌ن، به‌ئاسانى جێپه‌نجه‌کانى شیعر به‌سه‌ر نوسین و ئاخاوتن و ته‌نانه‌ت ژیانى ڕۆژانه‌شیانه‌وه ببینینه‌وه. لێره‌وه ئه‌و پرسیاره دێته پێشه‌وه، که شیعر چیه‌و ئه‌و ئه‌فسونه گه‌وره‌و ئه‌و قودره‌ته مه‌زنه چیه، که ئه‌و هه‌موو تواناو سیحره فراوانه‌ى له‌خۆیدا حه‌شار داوه، مومکین نییه ئه‌وه‌ى ڕۆژێک له ڕۆژان ده‌ستى قه‌له‌مى گرتبێت، جا به‌نهێنى بووبێت و ته‌نها هه‌ر بۆخۆى بوبێت، یان به ئاشکراو دواتر بڵاوى کردبێته‌وه، شیعرى نه‌نوسیبێت، یان هه‌وڵى نوسین شیعرى نه‌دابێت. ڕه‌نگه بۆ وه‌ڵامى ئه‌م پرسیاره له کورترین سه‌رنجدا ئه‌وه‌بێت که شیعر هاوڕێ و ده‌ربڕى ڕاسته‌قینه‌ى ناوناخى مرۆڤه، ئه‌و ژانره‌یه که ده‌توانێت ڕاستگۆیانه ته‌عبیر له هه‌موو هه‌سته شاراوه‌کانى تاک بکات، وه‌ک مه‌ریوانى وریا قانع)ده‌ڵێت" به‌بێ شیعر زه‌حمه‌ته بتوانین شتێکى ئه‌وتۆ له‌سه‌ر ساته‌وه‌ختى (دۆڕان، به‌جێمان، دڵشکان، بێئومێدبوون، به‌خته‌وه‌رى، ته‌نیایى، سه‌فه‌ر، که‌وتن و هه‌ستانه‌وه‌ى له‌پڕ، خیانه‌ت، گومان، عشق، مردن، منداڵى و چه‌ندان بابه‌تى دیکه‌ش بڵێین" ئیتر ئه‌مه ته‌لیسمى شیعره، که واده‌کات له‌پاش هه‌ر جێهێشتنێکى گه‌ر بۆ ماودایه‌کى زۆریش بێت پاشان هه‌ر دێیته‌وه سه‌رى و له چرکه‌ساته ته‌نیاکاندا خۆت ده‌که‌یته‌وه به ماڵه گه‌وره‌که‌یدا، (نیچه)واته‌نى" به‌ڕاستى ئه‌سه‌فه که ژیان شاعیرێک دروستى نه‌کردووه" (٢) ئێستاو پاش ئه‌م پێشه‌کییه پێمخۆشه که‌مێک له‌سه‌ر یه‌کێک له زیندووترین ئه‌و نمونانه بوه‌ستم که له‌و پێشه‌کییه‌ى سه‌ره‌وه‌دا باسمانکرد، له‌سه‌ر ئه‌زموونى قه‌ڵه‌مێک که له ئێستادا که‌ممان وه‌ک شاعیر ده‌ى ناسین و که‌میشمان هه‌ر ده‌زانین ڕۆژێک له ڕۆژان ئه‌و شیعرى نوسیوه، چونکه ساڵانێکه هه‌مووان به کتێب و توێژینه‌وه و نوسینه فکرى و تیوریی و کۆمەڵایەتیی و سیاسیه‌کانى، ئه‌و ده‌ناسین و له‌گه‌ڵ هه‌ر ڕووداو گۆڕانکاریه‌کى نوێدا به‌هه‌مه‌کانى ئه‌و له‌و بوارانه‌دا ده‌خوێنینه‌وه کە ھەوڵی شیکردنەوەی ئەو ئێستایە ئەدات کە ئێمە وەک تاکەکەس و میلەت دەکەوینە ناوی. سەرەڕای ئەوەش کە نووسین لەسەر ئەدەبیات بەشێکی گرنگیی نووسینەکانی ئەم نووسەرەیە، جا چ ئەدەبیاتی کوردی باێت یان ئەدەبیاتی ناوچەکە یان ئەدەبیاتی جیھانی، کەچی زۆربەمان بێئاگاین له‌وه‌ى که ئه‌و سه‌ره‌تاو وه‌ک خۆشى ده‌ڵێت تا ئێستاش شیعر ده‌نوسێت و له‌هه‌موو چرکه‌ساته ته‌نیاکان و کێشە گەورەکانی ژیانیدا بۆ شیعر ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و. بێگومان ئه‌و نوسه‌ره دکتۆر(مه‌ریوانى وریا قانع)ه. ئه‌و لەسەرەتای ھەشتاکانەوە شیعر دەنوسێت بەڵام بە دەگمەن نەبێت شیعر بڵاوناکاتەوە، تا دواجار له ساڵى (2005)دا یه‌که‌مین کتێبى شیعرى خۆى به‌ناوى (کتێبى دڵشکان) بڵاوکرده‌وه، که پێکهاتووه له کۆمه‌ڵێک شیعرى کۆکراوه‌ى ئه‌ئه‌و له ساڵانى هه‌شتاکانى سه‌ده‌ى ڕابردووه‌وه تا ساڵانی دوو ھەزار. ئەو خۆی له پێشه‌کى ئه‌م کتێبه‌دا‌ر ده‌ڵێت" له‌مێژه ده‌زانم هه‌ندێک ئاڕاسته‌و دۆخ و ساته‌وه‌ختى تایبه‌تى ژیان هه‌ن ته‌نها شیعر ئه‌توانێت شتێکى ماناداریان له‌سه‌ر بڵێت، ته‌نها شیعر له توانایدایه ده‌ستیانبگرێت، بیانخاته سه‌ر ڕووبه‌ڕبه‌رى لاپه‌ڕه سپییه‌کان، شیعر ئه‌توانێت له کپبوونێکى ئه‌به‌دى ڕزگاریان بکات." خوێندنه‌وه‌ى (کتێبى دڵشکان) له ناونیشانه‌که‌یه‌وه، ڕاکێشانى خوێنه‌ره بۆ به‌رده‌مکردنه‌وه‌ى ده‌رگاکانى پرسێک که تاڕاده‌یه‌ک پرسێکى گشتییە و واتایه‌کى دیاریکراویشى هه‌یه، که ئه‌ویش واتا و پرسى (دڵشکان)ه. له ساده‌ترین پێناسه‌شدا دڵشکان بریتیه له ئامادەگیی پەیوەندییەکی سەخت و ناھاوسەنگ لەگەڵ دونیا و دەوروبەردا، کە دەشێت کردەی نائومێد بوون یان بێهیوابوون یان زویربوون و یان تەنیاکەوتنێکی تاکەکەسیی و وجودیانەی لێبکەوێتەوە. بەڵام ئەم ئەزموونە شیعرییە تەسلیم بە مانا قاموسیەی وشەی دڵشکان نابێت و خوێنەر دەباتە ناو دونیایەکی ئاڵۆزترەوە. وه‌ک چۆن مومکین نییه هیچ مرۆڤێک خه‌ون و خولیاى نه‌بێت، ئاواش مومکین نییه هیچ مرۆڤێک ھەبێت له ژیاندا چه‌ندینجار دڵى نه‌شکابێت، جا ئه‌و دڵشکانه له (خۆشه‌ویستى ئه‌وى دى و به ده‌ستکه‌سى به‌رامبه‌ره‌وه بێت، یان له نیشتمان و ده‌سه‌ڵاتداران و ھاوڕێیانەوە ھاتبێت، یان لەڕێگای دین و خودا و کۆمه‌ڵگاوە یان.......هیتر) له پارچه شیعرێکى ئه‌م کتێبه‌دا دڵشکان پەیوەستە بە قابیلەتی گەورەی ژیانەوە بۆ تێکشکان، ژیان وەک شوشەیەکی ناسک کە بە ئاسانی بکرێت وردوخاش بکرێت: توند عه‌شقم ئه‌نێم به‌سه‌رته‌وه و ڕۆحم ئه‌نێمه نێو ڕۆحت ئاى چه‌ن دیمه‌نێکى ترسناکه تاقه فیشه‌کێک ئه‌تونێ هه‌ردوکمان له ژیان ده‌ربکات و له‌کاسه‌ى سه‌رماندا ساردبێته‌وه.! ئەم ناسکییەی ژیان و ئەم توانایەی مرۆڤ بۆ تێکشاندن و بۆ وێرانبوون یەکێکە لەو ھێڵە سەرەکییانەی ئەم کتێبە بە تێمای دڵشکانەوە گرێئەدات (٣) بێگومان هه‌موومان هاوڕاین له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى که مه‌رج نییه ئه‌وه‌ى که شاعیر ده‌ى نوسێت به‌ته‌واوى وردەکارییەکانی ژیانى تایبه‌تى خۆى بێت و به‌ته‌واوى گوزارشت بێت له‌خودى نوسه‌ر، به‌ڵام هه‌موومان کۆکین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى که نوسین به‌شێکى گه‌وره‌ى دنیابینى نوسه‌ره‌که‌یه‌تى بۆ ژیان، واته هه‌موو ئه‌و وشانه‌ى که نوسه‌ر ده‌یانخاته سه‌ر کاغه‌ز په‌نجه‌ره‌یه‌کن که لێیانه‌وه ده‌ڕوانێته ژیان و دەڕوانێتە ئه‌وه‌ى له‌ناویدا ده‌گوزه‌رێت، هه‌ر بۆیه نوسه‌ر که له‌م کتێبه‌دا ئه‌زموونى دڵشکانى خۆى له ڕێگه‌ى شیعره‌وه ده‌نوسێته‌وه، ئه‌وه دانپانانى ئه‌وه به‌و هه‌موو دڵشکانانه‌ى که هه‌م وه‌ک (مرۆڤ و هه‌م وه‌ک پیاو هه‌م وه‌ک کورد و ھەم وەک کۆچبەر و بێماڵێک) توشى بووه، ئه‌وه‌تا له‌دیدارێکدا له‌گه‌ڵ (توانا ئه‌مین) خۆى ده‌رباره‌ى دڵشکان ده‌ڵێت" ئەوەی پەیوەستە بە دڵشکانی منەوە و لەگەڵ منیشدا بە دڵشکانی ژمارەیەکی ھێجگار گەورەی مرۆڤ لە کۆمەڵگای ئێمەدا، کوردبوونە. کوردبوون ڕەچەتەیەکی گەورەیە بۆ دڵشکان. کە دەشڵێیت چەندجار دڵت شکاوە؟ لە وەڵامدا دەڵێم بێژمارە و بێحیساب، دڵشکان بەشێکی ناوەکیی ژیانی منە، بەشێکە لەو پەیوەندییە کە بەدونیا و دەوروبەروە گرێمئەدات، ڕەنگە زەحمەتبێت سەردەم و قۆناغێک بدۆزمەوە تیایدا ھەستم بە دڵشکان نەکردبێت. ئێستا ئه‌گه‌ر دانپیانانه‌کانى ”کتێبى دڵشکان) وه‌ک چه‌ند بوارێکى جیاواز وه‌رگرین ئه‌وا به‌ر چه‌ند گۆشه‌یه‌کى جیاواز ده‌که‌وین که من وا پۆلێنبه‌ندى بۆ ده‌که‌م. یه‌که‌م/ دڵشکان وه‌ک ته‌کنیکى شیعرى: یه‌کێک له گرنگترین ئه‌و بنه‌مایانه‌ى که ده‌سته‌واژه‌ى شیعرى له گفتوگۆ و قسه‌ى ئاسایى جیاده‌کاته‌وه، ئه‌و شێوازو و ته‌کنیکه جیاوازه‌یه که نوسه‌ر په‌ناى بۆ ده‌بات و له ڕێگه‌ى گه‌مه زمانیه‌کانیه‌وه تێماى سه‌ره‌کى شیعره‌که‌ى له‌سه‌ر داده‌ڕێژێت، چونکه شیعر گه‌ر ته‌کنیک و سه‌لیقه‌ى نوێى بۆ نوسین و داڕشتنى تێدا نه‌بێت جگه له پرته و بۆڵه دواجار هیچى ترى لێنامێنێته‌وه و هه‌ر زوو له‌ناو خوێنه‌رانیشدا ون ده‌بێت. هه‌ر بۆیه شاعیر له‌م کتێبه‌دا په‌نا ده‌باته به‌ر ته‌کنیکێکى به‌هێز بۆ بنیاتنانى گوته‌زا شیعریه‌کانى ئه‌وه‌تا له پارچه شیعرێکى دیدا ده‌ڵێت" به‌مناڵى یه‌که‌مین نیگاى پیربوونم له ئاوێنه‌یه‌کدا بینى هه‌تا ئێستاش....... ڕووخسارى ئه‌و ئاوێنه‌یه له خه‌یاڵم نابێته‌وه دنیا خۆشى له ڕۆحمدا بۆته ئاوێنه‌یه‌کى گه‌وره. مرۆڤ لێرەدا لە پەیوەندییەکی تەواو ئاڵۆزدایە لەگەڵ ئاوێنەدا. لەسەرێکەوە دیاردە فرەشێوەکانی ناو جیھانی تیادا دەبینێت، بۆ نموونە پیربوون، لەسەرێکی دیکەوە خۆشی دەبێت بە ئاوێنەیەک کە جیھان خۆی لەناو ئەودا دەبینێت. دووه‌م/ چیرۆک وه‌ک تێما و وه‌ک که‌ره‌سته‌ى گێڕانه‌وه هه‌موو تێکستێکى زیندوو ئیلهامى زیندوو بونه‌که‌ى له بوونى چیرۆکێکى به‌هێزه‌وه وه‌رده‌گرێت، چیرۆکێک که پاش بنیاتنان و دروستکردنى شیعره‌که، لانی کەم کۆمەڵێک لە خوێنه‌ران پاش خوێندنه‌وه‌ى به تێکست و چیرۆکى خۆىانی بزانن و واهه‌ستبکەن که ئه‌وه زمان و دید و خەونی دڵخوازى ئه‌وانه و نوسه‌ر بۆ ژیانى تایبه‌تى ئه‌وانى نوسیوه، چونکه شیعرى زیندوو شیعره له دڵه‌وه بۆ دڵ و له پاش نوسین و بڵاوکردنه‌وه‌ى ئیتر مافى به نوسه‌ره‌که‌یه‌وه نامێنێت و ده‌شێت ببێت بە شیعرى هه‌موو خوێنه‌رێک ته‌نها شاعیره‌که‌ى نه‌بێت، ئه‌م تێزه‌ش له پاش تێزه به‌ناوبانگه‌که‌ى (ڕۆلان بارت)ه‌وه له دایک بوو که به (مه‌رگى نوسه‌ر) ناونرا. ئه‌وه‌تا شاعیر له‌م پارچه شیعره‌ى تردا له‌ڕێگه‌ى ئه‌م چیرۆکه به‌هێزه‌وه ئاوا شیعره‌که‌ى بنیات ده‌نێت و ده‌ڵێت" ده‌مزانى عشق دڵى هه‌یه به‌ڵام زه‌حمه‌ت بوو بزانم ئه‌م دڵه تاکوێ لێئه‌دات؟ که‌ى ده‌وه‌ستێت؟ که‌ى سه‌ر له نوێ ده‌ست پێئه‌کاته‌وه؟ من ده‌مزانى به‌خته‌وه‌رى ماڵى هه‌یه، به‌ڵام هه‌رگیز نه‌مده‌زانى له‌کام ده‌رگاوه دێته‌ژوور. یەکێک لەسەرچاوە سەرەکییەکانی تری دڵشکان لەم کتێبەدا لەو ڕاستییەوە سەردەردێنێت کە مرۆڤ ناتوانێت بەرامبەر بە ھیچ یەکێک لە مەسەلە جەوھەریی و سەرەکییەکانی ژیان دڵنیابێت، نە بەرامبەر بە عەشق نە بەرامبەر بە بەخەتەوریی (٤) (کتێبى دڵشکان) ئه‌گه‌رچى کتێبى دانپیانانه‌کانى شاعیرێکى دڵشکاوه، به‌ڵام ده‌کرێت وه‌ک یه‌کێک له کتێبه ناوازهه‌کانى ناو دونیاى شیعرى ئێمه سه‌یر بکرێت، که هه‌موو کات و ساتێک بۆ خوێندنه‌وه‌ى خوێنه‌ر ده‌توانێت تاموو چێژى خۆى لێببینێت، چونکه چیرۆکى پشت بنیاتنان و هانده‌رى سه‌ره‌کى ده‌قه‌کان، چیرۆکى ئه‌زمونه‌کانى هه‌موومانه، وێناکردنێکی دونیایە کە بەشێکی لای ھەر یەکێکمان بوونی ھەیە، داڕشتنیشیەتی بە زمانێک کە دەشێت لە پشتی زمانی ھەر یەکێکمانەوە ئامادەبێت. خوێندنه‌وه‌ى ئه‌م کتێبه بۆ هه‌ر خوێنه‌رێک گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ ناوخۆی خۆی و بۆ هه‌ڵدانه‌وه‌ى (ژیان و ته‌نیاى و خۆشەویستیی و ماڵ و بێماڵیی و دۆڕاندن و لەدەستدان و دڵشکان) ه‌کانى هه‌ر یه‌کێکمان. بۆیه کاتێک ئه‌م کتێبه ده‌خوێنیته‌وه جگه له شیعر و ئه‌ده‌ب به‌ر چه‌ندین چیرۆک و ژانرى تریش ده‌که‌ویت، کە ھەموویان بوون بە بەشێکلەو فەزا شیعریانەی ئەم کتێبە دروستیاندەکات. هه‌روه‌ک دکتۆر مه‌ریوان یش خۆى له پێشه‌کى ئه‌م کتێبه‌دا ده‌ڵێت" ئینسان که‌دڵى له دنیا ده‌شکێت، شیعر ده‌بێته ئه‌و کلیله‌ى که ده‌رگاو په‌نجه‌ره‌ى دنیایه‌کى نوێى بۆ ده‌که‌نه‌وه، دنیایه‌کى دیکه‌ى ده‌ده‌نێ له‌م دیو ئه‌م دنیایه‌ى ئێستاوه، دنیایه‌ک سه‌ر به شوێن و سه‌رده‌م و زماتێکى تر، دنیایه‌ک که له مه‌حاڵ ده‌چێت، ده‌توانێت ببێته پڕۆژه‌یه‌کى ئیستاتیکى، به‌ڵام هه‌رگیز ناتوانێت ببێته ماڵێکى ڕاسته‌قینه، یان ئه‌و بۆ شاییه پڕبکاته‌وه که‌له ده‌ستدانى ماڵى ڕاسته‌قینه دروستده‌کات." (٥) ئەو ئەزموونە شیعریەی لەم کتێبە داڕێژراوە پێویستی بە خوێندنەوەی زیاتر و لەسەروەستانی زیاتر ھەیە. ئەزموونێکی شیعریی تایبەتە کە لە ھی ھیچ یەکێک لە شاعیرەکانی تر کورد ناچێت. دڵشکان کتێبى دانپیانانه‌کانى شاعیرێکى دڵشکاو شاخه‌وان سدیق (١) هه‌میشه که له دونیاى ئه‌زمونى نوسین و بڵاوکردنه‌وه‌ى به‌رهه‌مى نوسه‌رانى کورد ده‌ڕوانى، ده‌بینیت سه‌ره‌تا له شیعر خوێندنه‌وه و شیعر نووسینه‌وه یه‌که‌مین گه‌شته‌کانى ژیانى ئه‌ده‌بی و فکریان ده‌ستى پێکردووه، سه‌ره‌تا قه‌ڵه‌مه‌کانیان به‌شیعر نوسین پژاوه‌ته سه‌ر ڕوبه‌رى سپى و شیعر بۆته هۆکارى ئاشنابونیان به‌خۆیان و دونیا، دواتریش هه‌ر ئه‌مه وایکردووه له خوێندنه‌وه‌ى ئه‌زمونه‌کانیانه‌وه جا له هه‌رکایه‌یه‌کى ترى ژیاندابن و له‌هه‌ر بوارێکى ترى ئه‌ده‌ب و فکرو سیایه‌تدا کاربکه‌ن، به‌ئاسانى جێپه‌نجه‌کانى شیعر به‌سه‌ر نوسین و ئاخاوتن و ته‌نانه‌ت ژیانى ڕۆژانه‌شیانه‌وه ببینینه‌وه. لێره‌وه ئه‌و پرسیاره دێته پێشه‌وه، که شیعر چیه‌و ئه‌و ئه‌فسونه گه‌وره‌و ئه‌و قودره‌ته مه‌زنه چیه، که ئه‌و هه‌موو تواناو سیحره فراوانه‌ى له‌خۆیدا حه‌شار داوه، مومکین نییه ئه‌وه‌ى ڕۆژێک له ڕۆژان ده‌ستى قه‌له‌مى گرتبێت، جا به‌نهێنى بووبێت و ته‌نها هه‌ر بۆخۆى بوبێت، یان به ئاشکراو دواتر بڵاوى کردبێته‌وه، شیعرى نه‌نوسیبێت، یان هه‌وڵى نوسین شیعرى نه‌دابێت. ڕه‌نگه بۆ وه‌ڵامى ئه‌م پرسیاره له کورترین سه‌رنجدا ئه‌وه‌بێت که شیعر هاوڕێ و ده‌ربڕى ڕاسته‌قینه‌ى ناوناخى مرۆڤه، ئه‌و ژانره‌یه که ده‌توانێت ڕاستگۆیانه ته‌عبیر له هه‌موو هه‌سته شاراوه‌کانى تاک بکات، وه‌ک مه‌ریوانى وریا قانع)ده‌ڵێت" به‌بێ شیعر زه‌حمه‌ته بتوانین شتێکى ئه‌وتۆ له‌سه‌ر ساته‌وه‌ختى (دۆڕان، به‌جێمان، دڵشکان، بێئومێدبوون، به‌خته‌وه‌رى، ته‌نیایى، سه‌فه‌ر، که‌وتن و هه‌ستانه‌وه‌ى له‌پڕ، خیانه‌ت، گومان، عشق، مردن، منداڵى و چه‌ندان بابه‌تى دیکه‌ش بڵێین" ئیتر ئه‌مه ته‌لیسمى شیعره، که واده‌کات له‌پاش هه‌ر جێهێشتنێکى گه‌ر بۆ ماودایه‌کى زۆریش بێت پاشان هه‌ر دێیته‌وه سه‌رى و له چرکه‌ساته ته‌نیاکاندا خۆت ده‌که‌یته‌وه به ماڵه گه‌وره‌که‌یدا، (نیچه)واته‌نى" به‌ڕاستى ئه‌سه‌فه که ژیان شاعیرێک دروستى نه‌کردووه" (٢) ئێستاو پاش ئه‌م پێشه‌کییه پێمخۆشه که‌مێک له‌سه‌ر یه‌کێک له زیندووترین ئه‌و نمونانه بوه‌ستم که له‌و پێشه‌کییه‌ى سه‌ره‌وه‌دا باسمانکرد، له‌سه‌ر ئه‌زموونى قه‌ڵه‌مێک که له ئێستادا که‌ممان وه‌ک شاعیر ده‌ى ناسین و که‌میشمان هه‌ر ده‌زانین ڕۆژێک له ڕۆژان ئه‌و شیعرى نوسیوه، چونکه ساڵانێکه هه‌مووان به کتێب و توێژینه‌وه و نوسینه فکرى و تیوریی و کۆمەڵایەتیی و سیاسیه‌کانى، ئه‌و ده‌ناسین و له‌گه‌ڵ هه‌ر ڕووداو گۆڕانکاریه‌کى نوێدا به‌هه‌مه‌کانى ئه‌و له‌و بوارانه‌دا ده‌خوێنینه‌وه کە ھەوڵی شیکردنەوەی ئەو ئێستایە ئەدات کە ئێمە وەک تاکەکەس و میلەت دەکەوینە ناوی. سەرەڕای ئەوەش کە نووسین لەسەر ئەدەبیات بەشێکی گرنگیی نووسینەکانی ئەم نووسەرەیە، جا چ ئەدەبیاتی کوردی باێت یان ئەدەبیاتی ناوچەکە یان ئەدەبیاتی جیھانی، کەچی زۆربەمان بێئاگاین له‌وه‌ى که ئه‌و سه‌ره‌تاو وه‌ک خۆشى ده‌ڵێت تا ئێستاش شیعر ده‌نوسێت و له‌هه‌موو چرکه‌ساته ته‌نیاکان و کێشە گەورەکانی ژیانیدا بۆ شیعر ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و. بێگومان ئه‌و نوسه‌ره دکتۆر(مه‌ریوانى وریا قانع)ه. ئه‌و لەسەرەتای ھەشتاکانەوە شیعر دەنوسێت بەڵام بە دەگمەن نەبێت شیعر بڵاوناکاتەوە، تا دواجار له ساڵى (2005)دا یه‌که‌مین کتێبى شیعرى خۆى به‌ناوى (کتێبى دڵشکان) بڵاوکرده‌وه، که پێکهاتووه له کۆمه‌ڵێک شیعرى کۆکراوه‌ى ئه‌ئه‌و له ساڵانى هه‌شتاکانى سه‌ده‌ى ڕابردووه‌وه تا ساڵانی دوو ھەزار. ئەو خۆی له پێشه‌کى ئه‌م کتێبه‌دا‌ر ده‌ڵێت" له‌مێژه ده‌زانم هه‌ندێک ئاڕاسته‌و دۆخ و ساته‌وه‌ختى تایبه‌تى ژیان هه‌ن ته‌نها شیعر ئه‌توانێت شتێکى ماناداریان له‌سه‌ر بڵێت، ته‌نها شیعر له توانایدایه ده‌ستیانبگرێت، بیانخاته سه‌ر ڕووبه‌ڕبه‌رى لاپه‌ڕه سپییه‌کان، شیعر ئه‌توانێت له کپبوونێکى ئه‌به‌دى ڕزگاریان بکات." خوێندنه‌وه‌ى (کتێبى دڵشکان) له ناونیشانه‌که‌یه‌وه، ڕاکێشانى خوێنه‌ره بۆ به‌رده‌مکردنه‌وه‌ى ده‌رگاکانى پرسێک که تاڕاده‌یه‌ک پرسێکى گشتییە و واتایه‌کى دیاریکراویشى هه‌یه، که ئه‌ویش واتا و پرسى (دڵشکان)ه. له ساده‌ترین پێناسه‌شدا دڵشکان بریتیه له ئامادەگیی پەیوەندییەکی سەخت و ناھاوسەنگ لەگەڵ دونیا و دەوروبەردا، کە دەشێت کردەی نائومێد بوون یان بێهیوابوون یان زویربوون و یان تەنیاکەوتنێکی تاکەکەسیی و وجودیانەی لێبکەوێتەوە. بەڵام ئەم ئەزموونە شیعرییە تەسلیم بە مانا قاموسیەی وشەی دڵشکان نابێت و خوێنەر دەباتە ناو دونیایەکی ئاڵۆزترەوە. وه‌ک چۆن مومکین نییه هیچ مرۆڤێک خه‌ون و خولیاى نه‌بێت، ئاواش مومکین نییه هیچ مرۆڤێک ھەبێت له ژیاندا چه‌ندینجار دڵى نه‌شکابێت، جا ئه‌و دڵشکانه له (خۆشه‌ویستى ئه‌وى دى و به ده‌ستکه‌سى به‌رامبه‌ره‌وه بێت، یان له نیشتمان و ده‌سه‌ڵاتداران و ھاوڕێیانەوە ھاتبێت، یان لەڕێگای دین و خودا و کۆمه‌ڵگاوە یان.......هیتر) له پارچه شیعرێکى ئه‌م کتێبه‌دا دڵشکان پەیوەستە بە قابیلەتی گەورەی ژیانەوە بۆ تێکشکان، ژیان وەک شوشەیەکی ناسک کە بە ئاسانی بکرێت وردوخاش بکرێت: توند عه‌شقم ئه‌نێم به‌سه‌رته‌وه و ڕۆحم ئه‌نێمه نێو ڕۆحت ئاى چه‌ن دیمه‌نێکى ترسناکه تاقه فیشه‌کێک ئه‌تونێ هه‌ردوکمان له ژیان ده‌ربکات و له‌کاسه‌ى سه‌رماندا ساردبێته‌وه.! ئەم ناسکییەی ژیان و ئەم توانایەی مرۆڤ بۆ تێکشاندن و بۆ وێرانبوون یەکێکە لەو ھێڵە سەرەکییانەی ئەم کتێبە بە تێمای دڵشکانەوە گرێئەدات (٣) بێگومان هه‌موومان هاوڕاین له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى که مه‌رج نییه ئه‌وه‌ى که شاعیر ده‌ى نوسێت به‌ته‌واوى وردەکارییەکانی ژیانى تایبه‌تى خۆى بێت و به‌ته‌واوى گوزارشت بێت له‌خودى نوسه‌ر، به‌ڵام هه‌موومان کۆکین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى که نوسین به‌شێکى گه‌وره‌ى دنیابینى نوسه‌ره‌که‌یه‌تى بۆ ژیان، واته هه‌موو ئه‌و وشانه‌ى که نوسه‌ر ده‌یانخاته سه‌ر کاغه‌ز په‌نجه‌ره‌یه‌کن که لێیانه‌وه ده‌ڕوانێته ژیان و دەڕوانێتە ئه‌وه‌ى له‌ناویدا ده‌گوزه‌رێت، هه‌ر بۆیه نوسه‌ر که له‌م کتێبه‌دا ئه‌زموونى دڵشکانى خۆى له ڕێگه‌ى شیعره‌وه ده‌نوسێته‌وه، ئه‌وه دانپانانى ئه‌وه به‌و هه‌موو دڵشکانانه‌ى که هه‌م وه‌ک (مرۆڤ و هه‌م وه‌ک پیاو هه‌م وه‌ک کورد و ھەم وەک کۆچبەر و بێماڵێک) توشى بووه، ئه‌وه‌تا له‌دیدارێکدا له‌گه‌ڵ (توانا ئه‌مین) خۆى ده‌رباره‌ى دڵشکان ده‌ڵێت" ئەوەی پەیوەستە بە دڵشکانی منەوە و لەگەڵ منیشدا بە دڵشکانی ژمارەیەکی ھێجگار گەورەی مرۆڤ لە کۆمەڵگای ئێمەدا، کوردبوونە. کوردبوون ڕەچەتەیەکی گەورەیە بۆ دڵشکان. کە دەشڵێیت چەندجار دڵت شکاوە؟ لە وەڵامدا دەڵێم بێژمارە و بێحیساب، دڵشکان بەشێکی ناوەکیی ژیانی منە، بەشێکە لەو پەیوەندییە کە بەدونیا و دەوروبەروە گرێمئەدات، ڕەنگە زەحمەتبێت سەردەم و قۆناغێک بدۆزمەوە تیایدا ھەستم بە دڵشکان نەکردبێت. ئێستا ئه‌گه‌ر دانپیانانه‌کانى ”کتێبى دڵشکان) وه‌ک چه‌ند بوارێکى جیاواز وه‌رگرین ئه‌وا به‌ر چه‌ند گۆشه‌یه‌کى جیاواز ده‌که‌وین که من وا پۆلێنبه‌ندى بۆ ده‌که‌م. یه‌که‌م/ دڵشکان وه‌ک ته‌کنیکى شیعرى: یه‌کێک له گرنگترین ئه‌و بنه‌مایانه‌ى که ده‌سته‌واژه‌ى شیعرى له گفتوگۆ و قسه‌ى ئاسایى جیاده‌کاته‌وه، ئه‌و شێوازو و ته‌کنیکه جیاوازه‌یه که نوسه‌ر په‌ناى بۆ ده‌بات و له ڕێگه‌ى گه‌مه زمانیه‌کانیه‌وه تێماى سه‌ره‌کى شیعره‌که‌ى له‌سه‌ر داده‌ڕێژێت، چونکه شیعر گه‌ر ته‌کنیک و سه‌لیقه‌ى نوێى بۆ نوسین و داڕشتنى تێدا نه‌بێت جگه له پرته و بۆڵه دواجار هیچى ترى لێنامێنێته‌وه و هه‌ر زوو له‌ناو خوێنه‌رانیشدا ون ده‌بێت. هه‌ر بۆیه شاعیر له‌م کتێبه‌دا په‌نا ده‌باته به‌ر ته‌کنیکێکى به‌هێز بۆ بنیاتنانى گوته‌زا شیعریه‌کانى ئه‌وه‌تا له پارچه شیعرێکى دیدا ده‌ڵێت" به‌مناڵى یه‌که‌مین نیگاى پیربوونم له ئاوێنه‌یه‌کدا بینى هه‌تا ئێستاش....... ڕووخسارى ئه‌و ئاوێنه‌یه له خه‌یاڵم نابێته‌وه دنیا خۆشى له ڕۆحمدا بۆته ئاوێنه‌یه‌کى گه‌وره. مرۆڤ لێرەدا لە پەیوەندییەکی تەواو ئاڵۆزدایە لەگەڵ ئاوێنەدا. لەسەرێکەوە دیاردە فرەشێوەکانی ناو جیھانی تیادا دەبینێت، بۆ نموونە پیربوون، لەسەرێکی دیکەوە خۆشی دەبێت بە ئاوێنەیەک کە جیھان خۆی لەناو ئەودا دەبینێت. دووه‌م/ چیرۆک وه‌ک تێما و وه‌ک که‌ره‌سته‌ى گێڕانه‌وه هه‌موو تێکستێکى زیندوو ئیلهامى زیندوو بونه‌که‌ى له بوونى چیرۆکێکى به‌هێزه‌وه وه‌رده‌گرێت، چیرۆکێک که پاش بنیاتنان و دروستکردنى شیعره‌که، لانی کەم کۆمەڵێک لە خوێنه‌ران پاش خوێندنه‌وه‌ى به تێکست و چیرۆکى خۆىانی بزانن و واهه‌ستبکەن که ئه‌وه زمان و دید و خەونی دڵخوازى ئه‌وانه و نوسه‌ر بۆ ژیانى تایبه‌تى ئه‌وانى نوسیوه، چونکه شیعرى زیندوو شیعره له دڵه‌وه بۆ دڵ و له پاش نوسین و بڵاوکردنه‌وه‌ى ئیتر مافى به نوسه‌ره‌که‌یه‌وه نامێنێت و ده‌شێت ببێت بە شیعرى هه‌موو خوێنه‌رێک ته‌نها شاعیره‌که‌ى نه‌بێت، ئه‌م تێزه‌ش له پاش تێزه به‌ناوبانگه‌که‌ى (ڕۆلان بارت)ه‌وه له دایک بوو که به (مه‌رگى نوسه‌ر) ناونرا. ئه‌وه‌تا شاعیر له‌م پارچه شیعره‌ى تردا له‌ڕێگه‌ى ئه‌م چیرۆکه به‌هێزه‌وه ئاوا شیعره‌که‌ى بنیات ده‌نێت و ده‌ڵێت" ده‌مزانى عشق دڵى هه‌یه به‌ڵام زه‌حمه‌ت بوو بزانم ئه‌م دڵه تاکوێ لێئه‌دات؟ که‌ى ده‌وه‌ستێت؟ که‌ى سه‌ر له نوێ ده‌ست پێئه‌کاته‌وه؟ من ده‌مزانى به‌خته‌وه‌رى ماڵى هه‌یه، به‌ڵام هه‌رگیز نه‌مده‌زانى له‌کام ده‌رگاوه دێته‌ژوور. یەکێک لەسەرچاوە سەرەکییەکانی تری دڵشکان لەم کتێبەدا لەو ڕاستییەوە سەردەردێنێت کە مرۆڤ ناتوانێت بەرامبەر بە ھیچ یەکێک لە مەسەلە جەوھەریی و سەرەکییەکانی ژیان دڵنیابێت، نە بەرامبەر بە عەشق نە بەرامبەر بە بەخەتەوریی (٤) (کتێبى دڵشکان) ئه‌گه‌رچى کتێبى دانپیانانه‌کانى شاعیرێکى دڵشکاوه، به‌ڵام ده‌کرێت وه‌ک یه‌کێک له کتێبه ناوازهه‌کانى ناو دونیاى شیعرى ئێمه سه‌یر بکرێت، که هه‌موو کات و ساتێک بۆ خوێندنه‌وه‌ى خوێنه‌ر ده‌توانێت تاموو چێژى خۆى لێببینێت، چونکه چیرۆکى پشت بنیاتنان و هانده‌رى سه‌ره‌کى ده‌قه‌کان، چیرۆکى ئه‌زمونه‌کانى هه‌موومانه، وێناکردنێکی دونیایە کە بەشێکی لای ھەر یەکێکمان بوونی ھەیە، داڕشتنیشیەتی بە زمانێک کە دەشێت لە پشتی زمانی ھەر یەکێکمانەوە ئامادەبێت. خوێندنه‌وه‌ى ئه‌م کتێبه بۆ هه‌ر خوێنه‌رێک گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ ناوخۆی خۆی و بۆ هه‌ڵدانه‌وه‌ى (ژیان و ته‌نیاى و خۆشەویستیی و ماڵ و بێماڵیی و دۆڕاندن و لەدەستدان و دڵشکان) ه‌کانى هه‌ر یه‌کێکمان. بۆیه کاتێک ئه‌م کتێبه ده‌خوێنیته‌وه جگه له شیعر و ئه‌ده‌ب به‌ر چه‌ندین چیرۆک و ژانرى تریش ده‌که‌ویت، کە ھەموویان بوون بە بەشێکلەو فەزا شیعریانەی ئەم کتێبە دروستیاندەکات. هه‌روه‌ک دکتۆر مه‌ریوان یش خۆى له پێشه‌کى ئه‌م کتێبه‌دا ده‌ڵێت" ئینسان که‌دڵى له دنیا ده‌شکێت، شیعر ده‌بێته ئه‌و کلیله‌ى که ده‌رگاو په‌نجه‌ره‌ى دنیایه‌کى نوێى بۆ ده‌که‌نه‌وه، دنیایه‌کى دیکه‌ى ده‌ده‌نێ له‌م دیو ئه‌م دنیایه‌ى ئێستاوه، دنیایه‌ک سه‌ر به شوێن و سه‌رده‌م و زماتێکى تر، دنیایه‌ک که له مه‌حاڵ ده‌چێت، ده‌توانێت ببێته پڕۆژه‌یه‌کى ئیستاتیکى، به‌ڵام هه‌رگیز ناتوانێت ببێته ماڵێکى ڕاسته‌قینه، یان ئه‌و بۆ شاییه پڕبکاته‌وه که‌له ده‌ستدانى ماڵى ڕاسته‌قینه دروستده‌کات." (٥) ئەو ئەزموونە شیعریەی لەم کتێبە داڕێژراوە پێویستی بە خوێندنەوەی زیاتر و لەسەروەستانی زیاتر ھەیە. ئەزموونێکی شیعریی تایبەتە کە لە ھی ھیچ یەکێک لە شاعیرەکانی تر کورد ناچێت.
سازدانى: شاخه‌وان سدیق شه‌فیق حاجى خدر یه‌کێکه له‌وه‌رگێڕه به‌تواناو ناسراوه‌کانى ئێستاى دونیاى کتێبخانه‌ى کوردى و له ماوه‌ى ڕابردوودا چه‌ندین کتێبى ناوازه‌ى له بواره جیاوازه‌کاندا بۆ سه‌ر زمانى کوردى وه‌رگێڕاوه، له ئێستاشدا سه‌رقاڵى وه‌رگێڕانى نوێترین ڕۆمانى نوسه‌رى ئێرانى هۆڵه‌ندینووس (قادر عه‌بدوڵڵا)یه‌ز که بڕیاره تا مانگى سێى ئه‌م ساڵ بکه‌وته به‌رده‌ستى خوێنه‌ران. به‌مه‌به‌ستى زیاتر ئاشنابوون به کاره‌کانى ئه‌و وه‌رگێره ئه‌م دیداره‌مان له‌گه‌ڵ سازدا. *هه‌میشه ده‌وترێت وه‌رگێڕان نووسینه‌وه‌ی ده‌قێکی نوێیه له لایه‌ن که‌سی وه‌رگێڕه‌وه، ئێوه چۆن له‌مه ده‌ڕوانن؟ پێتان وایه وه‌رگێڕان ده‌توانێت ڕۆحی زیندووی تێکسته‌کان بگوازێته‌وه؟ - لەبەر ئەوەی وەرگێڕان داڕشتنەوەی دەقی ماکە بە زمانێکی دیکە، بۆیە سەخت و دژوارە. کرۆکی باسەکەش ئەوەیە، ئاخۆ وەرگێڕان چۆن ڕۆحی دەقە ماکەکە بگوازێتەوە. بە واتایەکی دیکە ئاخۆ وەرگێر چۆن دەتوانێ پەیامە بنەڕەتییەکەی دەقەکە، [وەک خۆی] بگوازێتەوە بۆ هاوزمانەکانی. ڕاستییەکەی هەر ئەو خەمەیە، یان بڵێین هەر ئەو پرسەیە، کە وەرگێڕان دابەشدەکاتە سەر سێ شێوازی لەیەکجیا، بەوەی ئاخۆ وەرگێڕاوەکە دەقاودەوقە یان وشەبەوشەیە، یاخود وەرگێڕانێکی ئازادە، بەوەی بابای وەرگێڕ سەرەتا لە دەقەکە گەیشتووە، ئیدی هاتووە دەقەکەی گوشیوە و ڕۆحەکەی لێدەرهێناوە و دایڕشتۆتەوە. یان ئەوەتا حاڵەتی سێهەمی باوە، کە ناوەڕاستێکە لە نێوان هەردووکیان، بەوەی وەرگێڕ هەردوولای دەقەکە، گیان و جەستە، پەیام و شێوازەکە پشتگوێ ناخا و تەریبئاسا هەردووکیان لەگەڵ یەکدا دەبا، تا تێنوێتی خوێنەر بەخوێندەوەی دەقە نۆژەنکراوەکە بە زمانێکی دیکە تێراو بکا. هەڵبەتە پرسیارگەلێکی زۆر لەدەوری چەقی ئەو بابەتەدا دەسووڕێتەوە، ئاخۆ ماکی دەق وەک خۆی دەمێنێتەوە، یاخود وەرگێر خۆشی بێ و ترسێ بێ پێی دەکەوێتە نێو زۆنگاوی ناپاکی... ڕاستییەکەی وەک ڕێسایەکی گشتی، بەدەر لە ڕیزپەڕ، چونکە ڕیزپەڕ بە پێوەر ناقەبڵێندرێ. ئیدی لێرەدا پێموایە چۆن نووسەر توانیویەتی ئەو شتەی پێی سەرسامە، دەیکاتە پەیام و دەقنووسی دەکا. ئیدی بەحوکمی ئەوەی شێوەی گەیاندن لای نووسەر هەر زمانە، کەواتە هەمان پێوەریش بەسەر وەرگێڕدا جێبەجێ دەبێ، بەوەی بەڵی وەرگێڕیش دەتوانێ ڕۆحی دەقەکە بگەیەنێتە ئاخێوەرانی زمانێکی دیکە. بەڵام هەروەک «محەمەدی قازی» وەرگێڕی گەورەی کوردی فارسزمانیش پێی لەسەر داگرتووە، ئەوە هەیە کە وەرگێڕان لەبەر یەک هۆکاری سادە لە نووسین قوڕسترە، ئەویش لەبەر ئەوەی نووسەر ئازادە لە دەربڕین و دەقنووسکردنی پەیامەکەی، کەچی وەرگێر پابەندە بەو چوارچێوەی پێشتر نووسەرەکە بۆی داڕشتووە. ئینجا ئەگەر ئەوە ڕێسا گشتییەکە بێ، ئەوا بەڕای من، وەرگێڕی کورد وێڕای ئەو ئەرکە قوڕسەی محەمەدی قازی باسی کردووە، شتێکی دیکەی سەرباریشی دەکەوێتە سەر، ئەویش زمانی دەقنووسکردنەوەیە. لەبەرئەوەی ئێمە نە زمانی یەکگرتوو، نە ڕێنووسی یەکگرتوو، نە ئەو ئاراستە فەرمییەی پێی دەگوترێ زمانی ستانداردمان هەیە، بۆیە وەرگێڕی کورد لە پاڵ پەیامی ڕۆحی دەقەکە، پەیامێکی دیکەشی دەکەوێتەسەر، ئەویش شیوەی وەرگێڕانەکەیە، زمانی وەرگێڕانەکەیە، هەڵبەتە ئەمەش ئەرک و خەمخۆرییەکەی گرانتر دەکا. بۆیە کە دێێنەوە سەر پرسە سەرەکییەکە، لەبەر سەختی کارەکە، ئەو خۆپارێزی و وریاییە دێنێتە گۆڕێ، کە ئەو پرسیارەی بێنێتە کایە، تۆبڵێی وەرگێڕانە دەرەقەتی ڕۆحی ماکەکە بێ. *ئێوە کار لە وەرگێڕانی بەرهەمە ئه‌ده‌بى و مێژوویه‌کاندا دەکەن دەکرێت بزانین جیاوازییە دیارەکانی نێوان وەرگێڕانی کارێکی مێژووى و کارێکی ئەدەبیدا چیەو کامیان بۆ وەرگێڕان شارەزایی وماندوبونی زیاتری دەوێت؟ -جارێ لە پێشەوە، بۆئەوەی وەرگێڕ لە کارەکەی سەرکەوتوو بێ، ئەوا هەقە ئەو دەقەی کاری لەسە دەکا، چ ئەدەبی بێ، یان غەیرە ئەدەبی، لێیبکۆڵێتەوە و نەوەک هەر تێیبگا، بەڵکو زانیاریەکی گشتیشی لەسەر پەیدابکا و پاشخانێکی لەو بارەوە هەبێ. کە ئەمە سەرهێڵە گشتیەکە بێ، ئەوا کاتێ کە خوردیش دەبێتەوە بەسەر جۆری ژانرەکان، ئەوا بێگومان هەر بابەتیک تایبەتمەندی خۆی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێ. بۆیە کاتێ کارێکی ئەدەبی لایەنی زمان وەک رەوانبێژی، وەک شێوازێکی سەرنجڕاکێش بۆ خوێنەر بەکاربهێنێ، دەبێ وەرگێڕیش لە زمانەکەی خۆیدا پەیڕەوەی هەمان ڕێسا بکا. کەچی هەرچی بابەتێکی مێژوویە، کە ڕاستییەکان وەک خۆی یان بە ڕاڤەکراوی ڕوووندەکاتەوە، لەوانەشە لە کۆمێنت و لێکدانەوەکان هەندێ دەستەواژە بە ئەنقەست بەکارهێنرابێ، ئیدی ئەرکی زیاتر دەکەوێتە سەرشانی وەرگێڕ، تا بە دوای لوغزەکەدا بگەڕێ و بتوانێ بیداتەوە بە خوێنەرانی زمانەکەی خۆی. *ئێستا له کوردستان پرۆسه‌ی وه‌رگێڕان له زمانی دووه‌م و سێیه‌مه‌وه ده‌کرێت، پێتان وایه ئه‌م جۆره وه‌رگێڕانه وه‌رگێڕانی زیندوبێت، ئایا تا چه‌ند ده‌قه‌که جوانیی خۆی ده‌پارێزێت له‌م جۆره وه‌رگێڕانانه‌دا؟. -خۆی ئەوە ڕاستییەکە هەر دەقێک بە زمانە ماکەکەی خۆی جوانتر و واتادارتر و ڕەونەقدارترە، وەرگێران هەندێ لەو بەهایانە بە شیوەیەک لە شێوەکان کەم دەکاتەوە، ئیدی کاتێک ئەو دەقە لە زمانی دووەمە وەردەگێڕدرێ ئەوا لۆژیکی ڕیسای سەروو دووقاتتر دەبێ. بۆیە ئەگەر بلوێ، کەمتر پەنا بۆ وەرگێڕان لە زمانی دووەمە ببردرێ، چونکە لەوانەیە وەرگێڕی یەکەم، ئەو پێوەرانەی لە پرسیاری یەکەمدا وەڵامدراونەتەوە، بە دروستی ڕەچاو نەکردبێ. کاتێ من دەڵێم لەزمانی یەکەمەوە وەرگێران باشترە، ئەوا مەبەستم لایەنی باشی وەرگێڕانە، نەوەک لایەنی سەقەت، دیسان دەیڵێمەوە، شتەکان بەڕێسای گشتی پێوەردەکرێن نەوەک بە ڕیزپەڕەکان. چونکە لە حاڵەتی ڕیزپەر، دەرکەوێ وەگێڕیک لە زمانی دوەم باشتری پێکابێ لە کەسێک کە لە زمانی یەکەمەوە وەریگێڕابێ، بەڵام ئەم حاڵەتە تایبەتە و لەچوارچێوەی ڕیزپەڕیی تێپەڕ ناکا و نابێتە بنەما تا ڕا و بۆچوونی گشتیی لەسەر هەڵبهێنجێنرێ. *وه‌رگێڕان ده‌توانێت چ ڕۆڵێک له به‌ره‌وپێشه‌وه‌بردنی کتێبخانه‌ی کوردیدا بگێڕێت؟ بۆ هه‌وڵ نه‌دراوه وه‌رگێڕانی پێچه‌وانه بکه‌ن، واته به‌رهه‌مه کوردیه‌کان وه‌ربگێڕنه سه‌ر زمانه بیانییه‌کان، پێتان وانیه له ئێستادا ئه‌وه پێداویستییه‌کی گه‌وره‌یه؟ -هەڵبەتە وەگێڕانی پێچەوانە زۆر گرنگە، بەڵام ئەوەندە شاکار و سەرچاوەی بەهادار ماون کە وەرنەگێڕدراون، بۆیە ئەوەی تا ئێستا کراوە لەبواری وەرگێڕانی بۆ کوردی، دلۆپێکە لە دەرییایەک، بەداخەوە ئێمە وەک نەتەوەکانی دەوروبەریش ئازا و قووڵ نین لە وەرگێڕان. شتێکی دیکەش وەرگێران لای ئێمە لە کاری کەسیی و تایبەتیی تێینەپەڕاندووە، ئیدی ئەو وەرگێڕانانەش کەوتوونەتە سەر میزاج و ڕای وەرگێڕەکە یان دەزگای چاپ، بەداخەوە شتێکی ئاراستەکراومان نییە بۆ ئەوەی گوڵبژێری شاکارا جیهانییەکان لە بابەتە جۆربەجۆرەکاندا وەربگێڕین. *ئێوه زۆرێک له به‌رهه‌مه‌کانى نوسه‌رى دیارى (ئێرانى – هۆڵه‌ندینوس) (قادر عه‌بدوڵڵا) تان وه‌رگێڕاوه، هۆکارى ئه‌م کاره‌تان به‌و فراوانییه بۆ به‌رهه‌مانى ئه‌و نوسه‌ره چییه؟ ئێستا به‌نیازن دواینکارى وه‌ربگێڕن ئه‌و کاره ناوى چیه‌و باس له‌چى ده‌کات؟ -تا ئێستا من چوار ڕۆمانی قادر عەبدوڵڵا و کاک «سەڵاحەدیین بایەزیدی»ش ڕۆمانێکی وەرگێڕاوە، هێشتا نووسەر شتی زۆری ماوە وەربگێڕدرێ، چونکە ناوەڕۆکی کارەکانی دەیهێنێ و لە خەم و ژانی ئێمەشەوە نزیکە. نووسەر دوا ڕۆمانی بە پی دی ئێف بۆ ناردووم، خوێندمەوە و بڕیاری وەرگێرانم داوە، لەوانەیە تا نەورۆز بکەوێتە بەردەستی خوێنەران. لەگەڵ کاکی نووسەر بڕیارمانداوە ناوەکەی لە چاپە کوردییەکەدا بگۆڕین و بیکەینە (زۆربای ئێرانی) چونکە بە ڕاستی ڕۆمانێکە قۆناغی (خانووەکەی مزگەوتێی) تێپەڕاندووە، بەڕای منیش شان لەشانی زۆربای یۆنانی دەدا و زیاتریش. ئیدی دواتر خوێنەر با خۆی حوکم بدا.
گریانە زێدی یەکەمم ... رەنگە لەوێ .. ئێستا مانگەشەوێکی شین شین بێ مناڵان دەستیان بگاتە ئەستێرە یا ، نم نم باران ببارێ یا رەنگە .. گەورەکان ، چاویان بە هەور رشتبێ لەو گوندە .. * ئاخۆ خۆر سەعات چەن هەڵبێ ! تا خۆرنشین .. چەن باڵندە بە ئاسمانیدا تێپەڕێ ! دەبێ بەرزترین نزا سەوزەڵەترین گۆرانی سەر زاری خەڵکی ئەو گوندە چی بێ !! کە منی لێ بە مناڵ بووم . * ئاخۆ کچەکانی جوانترن یا گوڵەکانی بەرهەتاو دڵی خەلکەکەی رۆشنترە یا کانیاو .. * چەن مانگەشەوی ئەوێم خۆش دەوێ جەندە بارانی ئەوێم خۆش دەوێ ئەوێ وەک دەڵێن ، پڕە لە سەربوردەی سەیر سەیر لە حیکایەتی جیا جیا لە درەختی گەورە گەورە لە بۆنی گژ و گیای دەس با .. * کێ بوو ! لەو بەیانیە تەڕەدا دەسی لە ترپەی دڵم دا، * ئاخۆ دایکم ! بە هەموو ماندبوونەوە چ رەنگێک و ، چ خەیاڵێکی خۆش و چ زەردەخەنەیەکی روونی بووبێ ! کە گوێی لە یەکەمین گریانی من دەبێ ! لەو بەیانیە تەڕەدا ئاخۆ .. من بۆچی گریابم ؟ ئەوانیتر .. منیان بە چێ ژیر کردبێ ئەوانیتر، خەڵکی ئەوگوندە، کە منی لێ بە مناڵ بووم .. !! TACK GÖTEBORG سوپاس ێۆتۆبۆری زێدی دووەمم .................. چاوەکانم تێر بوون لە رەنگ رۆحم لە جوانی پایز هەناسە لە شیعر دەروون لە هێمنی دەریا * میهرەبانی بە راستی هەیە ژیان وەک خۆی ، بە راستی هەیە .. هەموو کەس دەتوانێ لێرە پەنجەرە و باڵکۆن و گوڵی هەبێ لەهەر کوێ دڵ حەز کا دەتوانی مەلە بکەیت، ، لە گەڵ ژنێک قاوە بخۆیتەوە دەتوانی ، ختووکەی دڵی بدەی تا ناوەڕاستی شەو بە قسەی خۆش دەتوانی بە باسکیل بچیت بۆ شاری یاری یا هیچ نەبێ .. ! دەتوانی پێڵاوی ئازادی لە پاکەیت تا ئەوسەری دنیا راکەیت * سوپاس .. بۆ سنەوبەر و نەورەسەکانت و بەفر چ زستانێ ! بۆ شەوەکانی زستانی تۆ ، بۆ رۆژەکانی هاوینی تۆ ، چ هاوینێ !، سوپاس بۆ مامۆستاکانی ( ئەسەفی )* بۆ ، پۆستەچیە رووخۆش و چاو شینەکان بۆ باخی پاشا و جادەی مێخەک* سوپاس بۆ ( ئۆسە )* دەتگوتت چڵە ریحانەیە بە ماچ ژیری دەکرمەوە کە من بۆ وەتەن دەگریام ئەوسا ، سوپاس بۆ هەموو شتەکانی تۆ سوپاس کە دەهێڵی لێرە بمرم سوپاس ( ێۆتۆبۆری ) کە دەهێڵی لێرە بمرم .............................................. ** ئەسەفی* .. خوێندنی فێربوونی زمانی سەرەتای سویدی بۆ کۆچبەر ناوی باخچە و جادەیەک* .. لەشاری ێتۆبۆری وڵاتی سوید ( ئۆسە )* ناوێ یەکێک بوو لە مامۆستاکانم بۆ فێربوونی زمانی سەرەتای سویدی
شوان ئەحمەد (گوڵ و خۆڵەمێش) نامە و نامەكاریی نێوان دوو هاوڕێی نوسەرە (محەمەد شوكری و محەمەد بەڕادە) كەبەدرێژایی بیست دانە ساڵ (1975-1994)، یەكتریان بەسەر كردۆتەوەو لەڕێی نامە نوسینەوە، شەرحی خاڵی خۆیان بۆ یەكدی كردووە. دەست پێشخەری بڵاوكردنەوەی ئەو نامانە، بۆ محەمەد بەڕادە دەگەڕێتەوە كەساڵی 2006 چاپی یەكەمی لەلایەن خانەی (الجمل)ەوە بڵاودەكرێتەوە. بڵاوكردنەوەشی بەدەست پێشخەری محەمەد بەڕادە)، لەو باوەڕەوە بووە كەئەزموونی محەمەد شوكری (وەك ناوێكی دیاری نێو ئەدەبی عەرەبی)، چ ژیان و چ نووسینەکانی، شایستەی ئەوەیە خەڵک و خوا ئاگاداری بن و بخوێنرێتەوە، لەبەرئەوەی ئەزمونێكی تایبەت و كەم وێنەیە. محەمەد شوكری وەك چۆن لەبەرهەمە ئەدەبیەكانیداو هەروەها لەژیانی ڕۆژانەشیدا، ڕاستگۆ و بێ دەمامك نوسیویەتی و ڕەفتاری كردووە، لەو نامانەشیدا بێ پەردە دەپەیڤێت و ئەوەی لەناخیدایە بەیانی دەكات. *** (یەكێك لەو نامانەی محەمەد شوكری ئاڕاستەی محەمەد بەڕادەی كردووە) ئازیزم محەمەد ئەمە دوانزەهەمین ڕۆژمە لەنەخۆشخانە. من ئێستاكێ لەقاوەخانەی (نیپۆن)م و هەر لەوێشەوە، ئەم نامەیەت بۆ دەنووسم. دكتۆر (ئەلجعێدی) ڕێم پێدەدات كەی بمەوێت بڕۆم و بێم. هیچ كەس لەوانەی هامشۆو ڕۆتی ئەم قاوەخانە كلاسیكیە دەكەن، ناناسم. پێشتر كەتەمەنم یانزە یان دوانزە ساڵان بوو، لێرە كارم كردووەو كۆپ و پیاڵەم شۆردووە. لەنێو نەخۆشخانەدا بەتەنیا پیاسە دەكەم، یاخود لەگەڵ نەخۆشێك لەنەخۆشەكاندا دادەنیشم و ئەویش نەهامەتیەكانی ژیانی خۆیم بۆ باس دەكات. مەگەر بەدەگمەن، گەرنا لێرە گوێت لەبیرەوەرییەکی جوان و خۆش نابێت. گەر بیرەوەریەكی جوانیشت گوێ لێبێت، ئەوا هەر ئاوێتەیە بەخەمۆكی. بەڵام بیرەوەری پوخت و جوان لەكوێیە؟ لەم نەخۆشخانەیەدا خەریكە دووبارە، هەستی نوسین دامدەگرێت. سەروەختێك لێرە هاتمە دەرێ، هەوڵدەدەم ژیانم بەرەو باشتر بەرم. لە(تەتوان)دا شتێ نیە سەبوریم بدات. بۆیە یان لەنەخۆشخانە دەمێنمەوە، یاخود لەم قاوەخانەیە دادەنیشم و قاوە فڕدەكەم. دەوروبەری سەعات دەی بەیانی دێمە ئێرە. بەشێوەیەكی سەیر مێشكم ساف و ئەقڵم ڕوونە. لەوەتەی داخڵ بەنەخۆشخانە بووم، قەرەی مەی خواردنەوە نەکەوتووم. عەبدولعەزیزی برام هات بۆلام. ژنی هێناوەو سێ قڕتێكەوتووی هەیە! پەنجا درهەمی دامێ. نانی نەخۆشخانەكە بەشم ناكات. تا 21-12-1977 لێرە دەمێنمەوە، پاشان دەگەڕێمەوە بۆ تەنجە، تا بەشێوەیەكی هاكەزایی دەست بەكاربكەمەوە، بۆخاتری ئەوەی چێژ لەپشووەكەم ببینم، بێ ئەوەی ترسی ئەوەم هەبێت غیاب بدرێم. ڕۆژی دواتر سەرلەنوێ دەگەڕێمەوە بۆ نەخۆشخانە، تاپشووەكەم بەسەربەرم. ئێمە لەم وڵاتەدا خراپ پیر دەبین. تەندروستیم بەهۆی چاودێری دكتۆر (جعێدی)یەوە، زۆر باش بووە. هیوادارم لەبری من و گەر بتوانیت، نامەیەكی سوپاسگوزاری بۆ بنووسیت. دەبینیت لەبارەی وردەكاری ژیانم لەم ماوەیەدا، بۆت دەنوسم. لەكاتێكدا بەهۆی tranxene کاس و وڕم.. ئەو ڕەبۆیەی لەیلا( لەیلا شەهید هاوسەری محەمەد بەڕادەیە) بەدەستیەوە دەناڵێنێ، منیش دووچاری بووبووم. وەلێ ڕەبۆكەی من پەیوەندی بەمێشك و دەمارەوە هەبوو، نەك شتێكی دی. ئایا دەستنووسی ژیاننامەكەمت لەسوهێل ئیدریس وەرگرتەوە؟ سڵاوی دۆستانەم محەمەد شوكری ١٩ - ١٢ - ١٩٧٧
وەفاء ئەلحەربی له عه‌ره‌بیه‌وه: شێرزاد هەینی دایکم هاوار دەکات، پێنججار لەسەر یەک بەگریانەوە دەڵێت "نا". بەڵام براکەم مردنی باوکم بەدەرفەت دەزانێت و قبووڵ ناکات گوێ لە "نا"کەی دایکم بگریت، لاسارانە داوا لە داربڕەکان دەکات دارەکە ببڕنەوە. داپیرە پەککەوتووەکەم گوێی لە قیژەی من و گریانی خوشکم و نوزەی منداڵەکەی سەری لە دەرگاکە دەرهێنابوو، دەبێت. دەزانێت شتێکی ناڕەوا لەو ماڵە روودەدات. براکەم، پێنج دەست و تەوری بۆ بڕینەوەی دارەکە هێنابوو. من خۆم بە قەدی دارەکەوە کردبوو، تا نەیبڕنەوە. ئەو بەتوندی یەخەی گرتم و دووری خستمەوە و دەرگای لەسەر داخستم. دایکم دەقیژێنێت، وادەزانێت تەورەکە بەر سینگی ئەو دەکەوێت. داپیرم، بە نووکی گۆپاڵەکەی لە شووشەی پەنجەرەکەی دەدا. لەودەمانەش خواردنەکە، لەسەر ئاگر بڵقەبڵقی بوو. منیش بۆ هانا و یارمەتییەکە خۆم دەرباز دەکەم و دەردەچم. لەبەر تەوژمی گەرمای نیوەڕۆەکە، تیشکی گەرمی هەتاوەکە، وەک گۆشتی برژاو گەیشتمە بەر دەرگای ماڵی مەلای مزگەوتەکە. ماندوو و تەنگاو دوو وشەم پێ نەگوترا و بورامەوە. لەگەڵ بانگی ئێوارە بەئاگاهاتمەوە، هەڵسامەوە، دڵتەنگ و نائومێد بەخشەخش چوومەوە ماڵەوە و دڵنیابووم دارەکەیان بڕیوەتەوە. لەدوورەوە بینیم، لەبەر چڕە دووکەڵێکی زۆر ماڵەکەمان دیار نییە! گوتم رەنگە دارەکەیان سووتاندبێت، دووکەڵەکە ئەوەیە. ئیتر من بەراکردن، گەیشتمە بەردەرگاکە ماڵەوەمان، لەناو دووکەڵەکە هیچم لێوە دیار نەبوو، چاو چاوی نەدەبینی. پێش سێ سەعات، من بۆ بەهاناهاتن و یارمەتییەک چووبوومە دەرەوە، کە گەڕامەوە بینم دار و ماڵەکەمان سووتاون و بوون بە خۆڵەمێش. سووتانەکە بەو شێوەیە بووە، سەرەتا دایکم بەدیار خەم و گریان و نوزانەوە، ئاگای لە خۆی نەبووە، خواردنی سەر ئاگرەکە سووتابوو. خوشکم لەداخی نەمانی جۆلانەکەی دەنوزێتەوە و دەسووتێت. داپیرم لە داخی نەمانی سێبەر و خۆڵی ژێردارەکە، باخی گوندەکەی بەبیردەهێنایەوە دەگرێیت و دەسووتێت. بەڵام من، دەزانم دایکم کە دەزانێت بە کوڕێک دووگیانە، ئەو دارە لەناو حەوشەکە دەڕوێنێت و ناوی دەنێت "داری خێزان"، ئیتر ئێمە دەربەدەر دەبین، لقمان دەبڕێتەوە و دەبینە خۆڵەمێش. کە دایکم دارەکە دەڕوێنێت، نازانیت هەموو دارێک تەورێک لەناو قەدی پەروەردە دەکات. ئیتر لە داری خێزانەکە، ئێستا تەنیا لقە شکاوەکەی بەر بای لێ ماوەتەوە، کە بووە بە کۆتەرە و پاردە بۆ دیوارە لارەکەی مزگەوت، تا نۆژەن دەکرێتەوە. پاش مردنی باوکم، وامدەزانی لقە شکاوەکە ئەو بوو، بەڵام دەرچوو، ئەو نەبوو، من بووم. _ ئەو ژنە چیرۆکنووسە سەعودیە، بەناوی غولبهار مهشید دوو کتێبی "حبە بندق تنمو فی راسی و احتراق الرغیف" ئەلکترونی هەیە، لە تویتەر و فیسبوک ناسراوە، نووسینە کورتەکانی باڵکێشن! چیرۆکەکە لە رۆژنامەی ئەلحیاتی لەندەنی ٢٥ی ئابی ٢٠١٤ بڵاوکراوەتەوە.
هیوا عه‌ساف به‌گشتی زاراوه‌ی (به‌رژه‌وه‌ندیخواز) واتایه‌كی نه‌رێنی (نێگه‌تیڤ)ی هه‌یه له كۆمه‌ڵگادا. چه‌مكێكی فراوانی هه‌یه و زۆر چه‌مكی تری وه‌ك چاوچنۆكی و خۆپه‌سندی و پاره‌په‌ر‌ستی ... هتد، داده‌پۆشێت. به‌ڵام ئایا دروسته وشه‌كه ئه‌و چه‌مكه‌ی هه‌بێت؟ ئایا هیچ كار و هه‌ڵوێستێكی مرۆڤ هه‌یه نه‌چێته خانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیخوازییه‌وه؟ ئایا به‌رژه‌وه‌ندیخوازی، نائاسایی و ناپه‌سنده؟ ئایا خواپه‌رستی و خۆبه‌ختكردن و قوربانیدان به‌رژه‌وه‌ندییان تێدایه؟ بهرژهوهندی بریتییه له دڵنیایی له به‌ده‌ستهێنانی قازانج و خۆشی و دوورخستنه‌وه‌ی زیان و ناخۆشیی ڕووحی و جه‌سته‌یی بۆ زۆرترین ماوه له ئێستا و داهاتوودا. یان بریتییه له‌و تایبه‌تمه‌ندییه‌ی كه له هه‌ر بابه‌تێكدا هه‌یه و ده‌بێته هۆی خولقاندنی هه‌ر سوودێك یان تایبه‌تمه‌ندییه‌ك یان تام و چێژێك، یان چاكه‌یه‌ك یان به‌خته‌وه‌رییه‌ك. هه‌روه‌ها هه‌موو ئه‌و شتانه ده‌گرێته‌وه كه ڕێگربن بۆ ڕووداوێكی خراپ یان ئێش و ئازارێك یان به‌دبه‌ختییه‌ك. نوسه‌ری ناوداری كورد (مه‌سعود محه‌مه‌د) ده‌ڵێت: ((مرۆڤ له هه‌موو حاڵ و باراندا ... مه‌خلوقێكی زاتییه))1. هه‌ر ئه‌و (خود – زات)ه‌ش له مرۆڤدا ((وێنه و شه‌به‌نگ و واتا و نرخ و سوود و زیانی جیهانی ده‌ره‌وه‌ی خۆی پێدا تێده‌په‌ڕێت و به‌جۆرێك له جۆران هه‌ڵده‌سه‌نگێنرێت و بڕیای بۆ ده‌رده‌چێت))2. بڕیاریش به‌جۆرێكه كه ((مرۆڤ به‌رژه‌وه‌ندیی له چدابێت، ئه‌وه ده‌كات، ئیتر ڕه‌نگه به‌رژه‌وه‌ندییه‌كه مادی بێت یان مه‌عنه‌وی))3. له‌مه‌شدا مرۆڤ به‌گوێره‌ی بۆچوون و بڕیاری عه‌قڵی خۆی كار و هه‌ڵوێسته‌كانی به سوودمه‌ند بۆ خۆی ده‌زانێت، ئه‌گینا، له‌وانه‌یه ئه‌و كار و هه‌ڵوێسته‌ی ((به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی مه‌وهوم و درۆزن بێت، ته‌نانه‌ت له‌وانه‌یه مرۆڤ شتێك به بهرژهوهندی بزانێت و بیكات، كه‌چی گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ی كوشنده‌ی ژیانی بێت))4. كه‌واته به بڕیاری (خود-زات) و به هۆی غه‌ریزه‌ی (خۆخۆشویستن)ه‌وه مرۆڤ ده‌ست به به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانییه‌وه ده‌گرێت. مه‌به‌ست له‌و غه‌ریزه‌یه‌ش خۆشویستنی خۆشی و به‌خته‌وه‌رییه‌كانی خود و ڕقلێبوونه‌وه‌ی ئێش و ئازار و كڵۆڵییه بۆ خود. مرۆڤ هه‌موو هه‌وڵێكی بۆ ئه‌وه‌یه، زۆرترین ماوه له دۆخێكی پڕ له ئارامی و دڵنیایی بێت. واته ((ئه‌و واقعه سروشتییه ڕاسته‌قینه‌یه‌ی، له پشت ژیانی مرۆڤه‌وه خۆی مه‌ڵاسداوه و به ویستی خۆی ئاراسته‌ی ده‌كات، خۆخۆشویستنه))5. مرۆڤه‌كان به ڕێگه‌ی جیاواز و به شتی جیاواز ده‌گه‌ن به‌و دڵنیایی و ئارامییه و، خۆشی و ئارامی له بارودۆخی جیاواز له یه‌كتردا ده‌بینن و له پێناویدا خۆیان ده‌خه‌نه هه‌ڵوێست و بارودۆخی جیاوازه‌وه. ئه‌و بارودرۆخه جیاوازانه‌ش به لای هه‌ر یه‌كێكیانه‌وه بریتییه له باشترین هه‌ڵوێست و ڕێگا بۆ گه‌یشتن به‌و به‌خته‌وه‌رییه. واته هه‌ر مرۆڤێك بهرژهوهندی خۆی له شتێكدا ده‌بینێت. ئه‌گه‌ر هه‌ڵوێستی كه‌سێك به لای خه‌ڵكه‌وه به‌رژه‌وه‌ندیی تاكه‌كه‌ی تێدا نه‌بێت، به‌ڵام به‌لای خاوه‌نی هه‌ڵوێسته‌كه‌وه، دۆخه‌كه‌ی باشترین كاره، كه ده‌یكات و به‌هۆشییه‌وه هه‌ست به ئارامی ده‌كات (ئێستا)، یان به ئارامیی ده‌گه‌یه‌نێت (داهاتوو). به‌گشتی، ده‌توانرێت ڕه‌فتاری مرۆڤ له ژێر ڕۆشنایی غه‌ریزه‌ی خۆپه‌سندییه‌وه شیبكرێته‌وه، به‌وه‌ی، كه مرۆڤ ئاره‌زووی چێژوه‌رگرتن ده‌كات له لایه‌نی جه‌سته‌یی (وه‌ك: خواردن، سێكس، یاری ...) و ڕووحییه‌وه (وه‌ك: چێژوه‌رگرتن له ڕه‌وشتی جوان، سۆزداری، خواپه‌رستی ...). بۆیه ده‌كرێت دوو جۆری بهرژهوهندی لێك جیابكه‌ینه‌وه، كه (بهرژهوهندی مادی) و (به‌ژه‌وه‌ندی ڕووحی)یه. جۆری یه‌كه‌میان له ماڵ و سه‌روه‌ت و چێژ و خۆشییی جه‌سته‌ییدایه. هه‌رچی به‌رژه‌وه‌ندیی ڕووحییه له دڵنیایی و ئارامی ده‌رووندایه. ئه‌و جۆره كارانه‌ی له پێناوی ئه‌م جۆره به‌رژه‌وه‌ندییه‌دا ده‌كرێن، زۆر جار به ڕواڵه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیی مادییان تێدانییه، به‌ڵام خاوه‌ن كار و هه‌ڵوێست، ئه‌و جۆره دڵنیاییه‌ی پێ په‌سندتره له به‌رژه‌وه‌ندیی مادی و به‌و كاره‌ی، ئه‌گه‌رچی جه‌سته‌ی ماندووبێت و دواتر قازانجی مادی ده‌ستنه‌كه‌وێت، یان خه‌رجیی بوێت و بۆی نه‌گه‌ڕێته‌وه، دڵنیایی و ئارامی به‌ده‌ستده‌هێنێت له ڕێگای ئارامبوونی ویژدانی یان نرخپێدانی كۆمه‌ڵگا یان ڕه‌زامه‌ندیی گه‌وره‌كه‌ی یان په‌رستراوه‌كه‌ی. پاڵنه‌ری ئه‌مانه‌ش بهرژهوهندی، یان خۆخۆشوستنه، بۆ نموونه له ئاینداریدا ئه‌و كاره‌ی ((كه ده‌بێته هۆی ڕه‌زامه‌ندیی خوای گه‌وره ... ده‌چێته ڕیزی به‌رژه‌وه‌ندیی كه‌سایه‌تیی مرۆڤه‌وه، مادام ... باشترین پاداشتی پێ ده‌درێته‌وه))6. واته به‌رژه‌وه‌ندیخوازیی مرۆڤ ته‌نیا له‌و كردارانه‌دا نابینرێت كه بۆ به‌ده‌ستهێنانی سوودی مادین، به‌ڵكو له‌و كردارانه‌شدا ڕه‌نگده‌داته‌وه، كه ((ده‌چنه خانه‌ی ڕه‌وشته‌وه و له خزمه‌تی به‌هاكاندان، چونكه سه‌ره‌نجام بۆ گه‌یشتنه به فه‌زیله‌ت))7. هه‌ر به‌هۆی غه‌ریزه‌ی (خۆخۆشویستن)ه‌وه‌یه، مرۆڤ ئه‌و جۆره كارانه ئه‌نجامده‌دات، كه به (له‌خۆبوردن) ناوده‌برێت، كه خاوه‌ن هه‌ڵوێست به ڕواڵه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیی خه‌ڵكی تر ده‌خاته پێش به‌رژه‌وه‌ندیی خۆیه‌وه، یان له پێناوی هه‌ندێك به‌ها و بیروباوه‌ڕدا خۆی به‌ختده‌كات، چونكه ((هیچ كه‌س ئه‌و كاره ناكات، ئه‌گه‌ر هه‌ست به چێژ و خۆشییه‌كی تایبه‌تی نه‌كات، یان وا هه‌ست نه‌كات، كه قازانجی زیاتره له‌و زیانه‌ی لێی ده‌كه‌وێت))8، وه‌ك: كاری خۆفیداكردن بۆ مرۆڤ یان نیشتیمان یان له پێناوی بیروباوه‌ڕدا، یارمه‌تیدانی خه‌ڵك، عیباده‌ت و خۆگرتنه‌وه له دونیا ...هتد. له‌مباره‌یه‌وه فه‌یله‌سوفی سوودگه‌رایی (جۆن ستیوارت میل)ی ئینگلیز ده‌ڵێت: "خۆشبه‌ختیی خۆمان ته‌نیا له ڕێگای هه‌وڵدان بۆ به‌ده‌ستهێنانی خۆشبه‌ختی خه‌ڵكی تره‌وه به‌ده‌ستده‌هێنین" مرۆڤ دوای له‌دایكبوونی ده‌بێته ئه‌ندامی خێزانێك(عائیله)، ئه‌وه‌ش هه‌م بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی خیزانه‌كه‌یه، چونكه ((خۆشبه‌ختیی زیاتر به‌هۆی بوونی هاوبه‌شییه‌وه‌یه))9. هه‌م بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی منداڵه‌كه‌یه، چونكه خێزان چاودێریی پێویست بۆ منداڵه‌كانی فه‌راهه‌م ده‌كات و مافه‌كانیان ده‌پارێزێت. پاشان ئه‌و تاكه ده‌بێته ئه‌ندامێكی كۆمه‌ڵگا و نه‌ته‌وه‌یه‌ك و په‌یوه‌ندیی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌به‌ستێت له ناو كۆمه‌ڵدا، ئه‌مه‌ش بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی هه‌ردوولا، چونكه تاكه‌كه‌س و گرووپه‌كان بۆ فه‌راهه‌مكردن و تێركردنی پێویستییه سایكۆلۆژییه‌كان، په‌ره به په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان ده‌ده‌ن و خه‌سڵه‌تی به‌رده‌وامییان پێ ده‌به‌خشن. فاكته‌ری گرنگی كۆكردنه‌وه‌ی تاك، ئاره‌زووی تاكه‌كه‌سی و بهرژهوهندی و ئامانجی هاوبه‌شه، په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانیش له‌سه‌ر ئه‌و بناغه‌یه‌یه10. دواتر مرۆڤ به له‌به‌رچاوگرتنی به‌رژه‌وه‌ندیی خۆی له كۆمه‌ڵگادا ده‌بێته خاوه‌نی هه‌ڵوێست و ڕه‌فتار و كار و هه‌وڵی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆی ده‌دات. كه‌واته مرۆڤ بوونه‌ورێكی به‌رژه‌وه‌ندیخوازه و له هه‌موو قۆناغه‌كانی ژیانیدا و هه‌موو هه‌ڵوێسته‌كانی له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندییدایه. ئه‌مه‌ش چاوچنۆكی و غه‌ریزه‌یه‌كی ئاژه‌ڵی نییه له مرۆڤدا، به‌ڵكو به بڕیاری (خود- زات)ی مرۆڤه و مرۆڤبوون ده‌سه‌لمێنێت، هه‌روه‌ك (مه‌سعود محه‌مه‌د) خۆی ده‌ڵێت: مرۆڤ ((مه‌خلوقێكی زاتییه، هه‌ر ئه‌و خه‌سڵه‌ته‌ش، كه زاده‌ی هۆشیه‌تی، ... جودای ده‌كاته‌وه له گیانله‌به‌رانی دیكه))11. هه‌روه‌ها ((ئه‌م مامڵه‌ته‌ی كه به‌رژه‌وه‌ند به مرۆڤی ده‌كات له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ردا، به‌ڵگه‌ی (عه‌بدایه‌تی)12 مرۆڤه‌كه نییه، به‌پێچه‌وانه‌وه، هی ژیری و زانین و هه‌ستكردنیه‌تی))13. --------------------------------------- په‌راوێزه‌كان: مه‌سعود محه‌مه‌د، مرۆڤ و ده‌روبه‌ر، به‌شی یه‌كه‌م، چاپی دووه‌م، هه‌ولێر، 2010، لا55. هه‌مان سه‌رچاوه، لا63. هه‌مان سه‌رچاوه، لا32. هه‌مان سه‌رچاوه، 62. سید محمد باقر الصدر،مرۆڤی ئێستا و كێشه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی، ده‌زگای نشر توحید، چاپخانه‌ی (رخ)، چاپی سێیه‌م، 1992، لا93. هه‌مان سه‌رچاوه، لا110-111. عه‌لی شه‌ریعه‌تی، مرۆڤ، و: موسعه‌ب ئه‌دهه‌م، چاپی یه‌كه‌م، ناوه‌ندی چاپ و بڵاوكراوه‌ی سایه، سلێمانی، 2011، لا201. سید محمد باقر الصدر..، لا94. وێڵ دۆرانت، به‌سه‌رهاتی فه‌لسه‌فه (سوقرات، ئه‌فلاتوون، ئه‌رستۆ)، و: عوسمان ئه‌حمه‌د، چاپخانه‌ی چوارچرا، سلێمانی، ؟، لا164. مليحة عوني القصير و صبيح عبدالمنعم احمد, سۆسۆلۆژیای خێزان، و: صابر بكر بۆكانی، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی داناز، 2002، لا13-15. مه‌سعود محه‌مه‌د، مرۆڤ و ده‌روبه‌ر، لا55. مه‌به‌ست به‌ندایه‌تییه بۆ ماده و ملكه‌چبوونی و په‌رستنیه‌تی. مه‌سعود محه‌مه‌د، مرۆڤ و ده‌روبه‌ر، لا84.
.jpg)
ئاماده‌کردنى: دیمەن اسماعیل له ساڵى ڕابردووداو به‌دیاریکراوى له به‌روارى (21/2/2108) له گه‌رمیان، پاشکردنه‌وه‌ى پێشه‌نگایه‌کى شێوه‌کارى بۆ کۆمه‌ڵێک له فێرخوازانی بەشی شێوەکاری سەنتەری چالاکی گەنجان له‌ناو زانکۆى گه‌رمیان، یه‌کێک له تایلۆکان که به‌رهه‌مى شێوه‌کارێکى کچى، په‌یمانگاى هونه‌ره‌جوانه‌کانى کفربوو، ده‌نگدانه‌وه‌ى به‌دواى خۆیداهێنا و مشتومڕى له میدیا و به‌تایبه‌ت تۆڕه‌کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کاندا دروستکرد، ئه‌ویش به‌هۆى ئه‌وه‌ى که تابلۆکه وێنه‌ى کچێکى نیمچه ڕووته. به‌ڵام پاش چه‌ند مانگێک تێپه‌ڕبوون به‌سه‌ر ئه‌و ڕووداوه‌دا، ئه‌وتابلۆیه به‌بڕى (2700)دۆلارى ئه‌مریکى فرۆشرا. (بێریڤان محه‌مه‌د) ى تەمەن 21 سال، که خوێندکاری قۆناغی سێیه‌مى پەیمانگای هونەرە جوانەکانی کفریە و خاوه‌نى تابلۆکه‌یه بۆ "هاولاتی" وتى: "ئەو تابلۆیەی من کێشاومە، تابلۆیه‌کى جیهانیه و من دووباره کۆپیم کردۆته‌وه، تابلۆکه خۆی کارى هونەرمەندی هۆڵەندی (ڤان کۆخ)ەو ناوی (مەینەتی)یە و باسی ئافرەتێک دەکات، که به‌هۆى خراپى دۆخى داراییه‌وه بۆته له‌ش فرۆش و وه‌ک یه‌کێک له قوربانیه‌کانى کۆمه‌ڵگا ژیان به‌سه‌ر ده‌بات. من ئه‌و کاره‌م وه‌ک پیشاندانى قوربانى (میینه) دروستکرده‌وه، به‌ڵام به‌داخه‌وه هه‌ندێک که‌س خوێندنه‌وه‌ى خراپیان بۆکرد، هه‌ر چه‌نده من هه‌رگیز ناوه‌ستم گوێش به‌و قسه‌و قسه‌ڵۆکانه ناده‌م، ئه‌گه‌رچیش تابلۆکه زۆر داواکارى له‌سه‌ر بوو، به‌ڵام سه‌ره‌نجام فرۆشتم به هاوڕیه‌کى خۆم به‌بڕى (2700) دۆلار.
لۆڤە محەمەد کچە شێوەکارێک، ژنان دەکاتە کاری لە پێشینەی تابلۆکانی و دەڵێت دەیەوێت بە تابلۆ نیمچە ڕووتەکانی جوانی ژنان دەربخات. هونه‌رمه‌ند بەفرین حمەڕەشید، لە دایکبووی شاری سلێمانیە و ماوەی ١٩ ساڵە لە وڵاتى به‌ریتانیاو له شارى لەندەن ژیان بەسەردەبات و خوێندنی هونەری شێوەکاری لە بەشی (Human figure tonalلە Royal college of art )لە لەندەن تەواو کردووە و لە ئێستاشدا بۆ بەشی پەیکەرسازی دەخوێنێت و دەیەوێت بە هەردوو جۆرى هونەرەکە خزمەت بکات. بەفرین سەبارەت بەچۆنیەتی تێکەڵ بوونی لەگەڵ دنیای ڕەنگ و فڵچە بە هاوڵاتی وت "ھەر لە منداڵیەوە خولیای وێنەکێشانم هەبوو، بە بەردوامی وێنەم کێشاوە تابلۆکانم زیاتر باس لە جوانی و دڵخۆشی ژن دەکات لە ناو سروشتدا و تابلۆکانم بە بۆیەی ڕۆنی دروستی دەکەم". ھونەر لای بەفرین جوانترین و خۆشترین بەشی ژیانێتی و وەها پێناسەی هونەری وێنەکێشان دەکات و دەڵێت "ئێدوارد هۆپەر، دەڵێت ئەگەر دەتوانی بە ووشە دەریببڕیت کەواتە هیچ هۆکارێکت نیە بۆ ئەوەی وێنە بکێشیت!! منیش ئەڵێم تابلۆکانم بەشێکە لە ناخم". ئەو خاتوونە شێوەکارە خاوەنی یەک پێشانگای تایبەتە و لە ساڵی ٢٠١٢ لە ٨ی مارس بۆ ڕۆژی ژنان لە لەندەن کردوویەتیەوە و بەشداری دەیان پێشانگای ھاوبەشی کردووە و بەهەمان شێوە لەندەن بووە.
ئه‌م په‌راگرافه له‌به‌رگى دوه‌مى رۆمانى "کێ ساله شێتى کوشت؟" له‌نوسینى د. عه‌لى که‌ریم، که رۆژى دوشه‌ممه‌ى ٧ /١/2019 له‌دووهه‌مین ساڵڕۆژى کۆچى دوایى نوسه‌ردا له‌رێوره‌سمێکدا له‌ئه‌منه سوره‌که بڵاوده‌کرێته‌وه. ئێواره‌یه‌ک که دنیا له‌تاریک بوندا بوو حه‌که‌ى حاجى فه‌ره‌جى له‌گ له‌گى رووى کرده ماڵى محه‌ى حه‌بێ که‌شکه‌ک، بێ ئه‌وه‌ى ئالان ئاگادار بکات. به‌پرسیار ماڵه‌که‌ى دۆزیه‌وه. ئه‌وه‌ى له‌هه‌موو شتێ زیاتر سه‌رنجى حه‌که‌ى راکێشا ده‌روازه ته‌خته‌که‌ى حه‌وشه‌ى خانووه‌که بوو. ئه‌و ده‌رگا پانه به‌رزه به‌ئاسانى قه‌مه‌ره‌یه‌کى پیا ئه‌ڕۆی. له‌کۆنیدا ته‌خته‌که‌ى ره‌ش بوو بوو: ”ئه‌م ده‌رگایه له‌سلێمانى کۆنتره”. له‌درزى ده‌رگاکه‌وه سه‌یرێکى ناو حه‌وشه‌که‌ى کرد هیچى نه‌دی. که له‌ده‌رگاى دا ده‌نگى ئافره‌تێکى هاته گوێ که وتی. ”ده‌رگاکه دانه‌خراوه پاڵێکى قایمى پێوه‌بنێ”. حه‌که زانى که ئه‌مه ده‌نگى ئه‌و نه‌نه ته‌یاره‌یه‌یه ئالان کاتى خۆى باسى کرد. حه‌که پاڵێکى نا به‌تاکێکى ده‌رگاوه که جیڕه‌یه‌کى به‌هێزى لێهه‌ستا، حه‌که به‌هێواشى چووه ناو حه‌وشه‌که‌و قاپى ده‌رگاکه‌ى جووت کرده‌وه. پیره‌ژنێکى سه‌رسپى به‌دى کرد له‌هه‌یوانه‌که له‌سه‌ر دۆشه‌کڵه‌یه‌ک دانیشتبوو، ئاوێنه‌یه‌کى له‌سه‌ر ئه‌رزه‌که دانابوو خۆى جوان ئه‌کرد. دوو پشیله‌ى سه‌ر زل به‌رامبه‌رى دانیشتبوون سه‌یرى ئه‌م دیمه‌نه‌یان ئه‌کرد. پێره‌ژن سه‌رێکى به‌رز کرده‌وه، سه‌یرى حه‌که‌ى کردو که‌وته‌وه خۆ جوان کردن. پشیله‌کان حه‌که‌یان هه‌ر به‌پیاو نه‌زانی، ئاوڕیان لێنه‌دایه‌وه. - چیت ده‌وێ، رۆڵه چیت ده‌وێ؟ - خاڵه محه له‌ماڵه؟ ــ به‌ده‌نگێکى زۆر نزم وتی. - گوێم گرانه، وه‌ره پێشه‌وه‌و ده‌نگ هه‌ڵبڕه. - خاڵه محه له‌ماڵه؟ - له‌ماڵ نییه چووه بۆ سینه‌ما؟ حه‌که هیچى لێحاڵى نه‌بوو له‌م وه‌ڵامه سه‌یره. - نه‌نه گیان بیستومانه خاڵه محه زۆر نه‌خۆشه چۆن چووه بۆ سینه‌ما؟ - ئه‌ى که ئه‌زانى زۆر نه‌خۆشه ئه‌و پرسیاره قۆڕه‌ت بۆ کرد؟ - نه‌نه گیان ببووره من... - به‌من مه‌ڵێ نه‌نه، من ناوم ”گوڵزاره” کچى شێخى ”ته‌په چنه”م، پیسى بۆگه‌ن تۆ ناوت چییه؟ - باجى گوڵزار من ناوم “فه‌قێ که‌ریمه”، خه‌ڵکى گه‌ڕه‌کى مه‌ڵکه‌ندیم. - فه‌قێ که‌ریم خێره وا به‌م ئێواره‌یه هاتوى بۆ لاى من؟ - باجى گوڵزار هاتوم تا بزانم خاڵه محه چۆنه. - فه‌قێ، محه زۆر نه‌خۆشه، سێ مانگ زیاتره چاوه‌ڕوانى حه‌زره‌تى عیزرائیل ئه‌که‌ین له‌هیچ کونێکه‌وه دیار نییه تابێت رۆحى محه بکێشێ، دیاره ئه‌ویش نه‌خۆش که‌وتوه. حه‌که قه‌ت چاوه‌ڕێى وه‌ڵامى واسه‌یر نه‌بوو له‌م پیره‌ژنه سه‌رسپییه ویستى بیکات به‌گاڵته‌و سوعبه‌ت، به‌ڵام هه‌ڵوێستى ئه‌مڕۆ واى پێویست ئه‌کرد وه‌ک فه‌قێیه‌ک خۆى قورس‌و قه‌مه‌ر رابگرێ. - حه‌زره‌تى عیزرائیل، روحم به‌قوربانى بێت به‌پێى ئه‌وامرى بارى ته‌عه‌لا رۆحى به‌نى ئاده‌م ده‌کێشێ، دیاره خاڵه محه رۆژى ته‌واو نه‌بووه، حه‌زره‌تى عیزرائیل مه‌لائیکه‌ته نه‌خۆش ناکه‌وێ، دوێنێ له‌گه‌ڕه‌کى کانى ئاسکان رۆحى ”مه‌لا ته‌قله‌باز”ى کێشا. - که‌واته عیزرائیل له‌م ناوه‌دایه؟ - نازانم له‌سلێمانى ماوه یان رۆیشتوه. نه‌نه ته‌یاره که‌وته چاوڕشتن به‌کل‌و کلچێوک. - فه‌قێ پرسیارێکت لێئه‌که‌م، توو ئه‌و قورئانه‌ى له‌سنگتایه ئه‌گه‌ر به‌ڕاستى جوابم نه‌ده‌یته‌وه. - فه‌رموو باجى گوڵزار حه‌دم چییه له‌ڕوى تۆدا درۆ بکه‌م. - بۆچى له‌کورده‌واریدا ئه‌ڵێن: ”فه‌قێ گونت ته‌قێ”؟ - ئه‌وه بۆ وه‌زنى شیعره. - فه‌قێ تۆ هێشتا گونت نه‌ته‌قیوه؟ - نه‌خێر. - وه‌ره پێشێ پیشانم بده، فه‌قێ هه‌ى گونت ته‌قێ. حه‌که له‌ژیانیا ئافره‌تى وا بێ ئه‌ده‌بى نه‌دیبوو. خۆ که نه‌نه ته‌یاره له‌خۆ جوان کردن بۆوه‌و له‌حه‌که‌ى پرسی: - فه‌قێ عالم؟ حه‌که وه‌ڵامى بۆ نه‌درایه‌وه، ته‌نها سه‌رێکى بۆ راوه‌شان. - فه‌قێ گونت ته‌قێ، پرسیارێکى که‌ت لێئه‌که‌م درۆم له‌گه‌ڵ مه‌که. - فه‌رموو، فه‌رموو. - فه‌قێ گونت ته‌قێ، بۆچى فه‌قێ هه‌موو مێبازن؟ - وانییه... - وایه، به‌کچێنى ئه‌وه‌نده‌ى نه‌مابوو فه‌قێیه‌ک له‌خشته‌م به‌رێ، خوا ره‌حمى پێکردم دایکم هات به‌سه‌رمانا. - دیاره ئه‌و فه‌قێیه زۆر بێ ئه‌خلاق بووه. - هیچ بێ ئه‌خلاق نه‌بوو، ناهه‌قى ناگرم، منیش بوومایه له‌جێگاى فه‌قێ کیژۆڵه‌یه‌کى وا خڕوخرپنم ده‌ستکه‌وتایه زرمه‌م لێهه‌ڵئه‌ساندو بۆ باوکیم ئاقڵ ئه‌کرد. - ئه‌سته‌غفیره‌ڵڵا. - فه‌قێ گونت ته‌قێ تۆ ئه‌و قورئانه‌ى له‌سنگتایه ئه‌گه‌ر راست نه‌ڕۆی، چه‌تیوێکى خڕوخرپنت ده‌ستکه‌وێ زیڕه‌ى لێهه‌ڵناسێنێ؟ - به‌حه‌ڵاڵى زیڕه له‌دایکیشى هه‌ڵئه‌ستێنم. - ئافه‌رین فه‌قێ هه‌ى گونت ته‌قێ، وه‌ره له‌نزیکمه‌وه دانیشه با تۆزێ زاخاوى ده‌مم بده‌مه‌وه، ئه‌وه‌ته‌ى محه نه‌خۆش که‌وتوه چوار قسه‌ى حیزم نه‌کردوه، محه به‌ڕه‌حمه‌ت بێت تاقه‌تى له‌قسه‌ى حیزى من نه‌ئه‌چوو. حه‌که سه‌ر که‌وته سه‌ر هه‌یوانه‌که‌و به‌رامبه‌رى نه‌نه ته‌یاره دانیشت. - باجى گوڵزار بۆچى وتت: ”محه به‌ڕه‌حمه‌ت بێت”؟ - ئه‌ى بڵێم به‌نه‌عله‌ت بێت؟ حه‌که بۆى ده‌رکه‌وت که ده‌ره‌قه‌تى ده‌مى نه‌نه ته‌یاره نایه‌ت، خوا کردى نه‌نه ته‌یاره بنێشته‌که‌ى له‌ده‌مى خۆیا هێنایه ده‌رێ داى به‌یه‌کێ له‌پشیله‌کان که قۆزتیه‌وه چاوى په‌ڕییه پشتى سه‌ری. - باجى گوڵزار ئه‌مه یه‌که‌مجاره له‌ژیانمدا که بینیم پشیله بنێشت بجوێ. - که‌ر مه‌به پشیله چۆن بنێشت ئه‌جوێ یه‌کسه‌ر قوتى ئه‌دا ــ روى کرده یه‌کێ له‌پشیله‌کان ــ بله، وه‌ره پێشێ، وه‌ره باوه‌شم. پشیله ره‌شه‌که رایکرده باوه‌شیو نه‌نه که‌وته خوراندنى پشت‌و ملی. - ئه‌و پشیله‌یه ناوى بله‌یه؟ - به‌ڵێ، محه به‌ناوى بله‌ى جاوه‌وه ناوى ناوه. - ئه‌ى ئه‌ویتریان ناوى چییه؟ - ناوى وه‌سمانه، به‌ناوى کاک وه‌سمانى مه‌لا قادر، کاک وه‌سمان ئه‌ناسی؟ - به‌ڵێ، کێ هه‌یه له‌سلێمانى ئه‌و زاته موباره‌که نه‌ناسێ. - ئه‌رێ فه‌قێ گونت ته‌قێ تۆ بۆ هاتویت بۆ ئێره؟ - مه‌لا حه‌سه‌نى ئیمامى مزگه‌وتى حاجى حان ناردومى بۆ هه‌واڵ پرسینى ته‌ندروستى خاڵه محێدین. - مه‌لا گونسوتاو؟ - مه‌لا حه‌سه‌ن. - به‌و گونسوتاوه بڵێ ئه‌م گه‌ڕه‌که مه‌لاى خۆى هه‌یه، پێویستمان به‌مه‌لاى ده‌ره‌کى نییه، دیاره گونسوتاو بۆنى سه‌روه‌ته‌که‌ى محه‌ى کردوه، به‌ناوى منه‌وه پێیبڵێ، محه هه‌موو سه‌روه‌ته‌که‌ى ته‌رخان کردوه بۆ شیوعییه‌کانى شارى سلێمانی، ئه‌گه‌ر مه‌لا گونسوتاو شیوعییه، با پارچه‌یه‌ک کاغه‌زمان بۆ بێنێ له‌پۆلیسخانه‌وه تا به‌شه‌که‌ى خۆى وه‌رگرێ. - باجى گوڵزار، مه‌لا حه‌سه‌ن وه‌ک موسوڵمانێک ته‌نیا ویستى هه‌واڵێکى خاڵه محه بزانێ. - وه‌ک سه‌گ درۆ ئه‌کات، تا ئه‌مڕۆ جارێک نه‌هاتوه بۆ لاى محه له‌پێ ئه‌م هه‌واڵپرسینه‌ى له‌چییه؟ ئه‌یتوانى هه‌واڵى محه له‌کاک وه‌سمان یان له‌حاجى حه‌ڵواچى بپرسێ. - ئه‌بوایه واى بکردایه. - هه‌تیو تۆش درۆ ئه‌که‌ی، تۆ فه‌قێ نیت، فه‌قێ که‌واو سه‌ڵته له‌به‌رئه‌که‌ن تۆ شه‌ڕواڵ‌و مراخانیت له‌به‌ردایه. - فه‌قێ تا قورئان به‌ته‌واوى حینجه نه‌کات مافى نییه که‌واو سه‌ڵته له‌به‌رکات. حه‌که خۆشى نه‌یزانى چۆن ئه‌م وه‌ڵامه رێکوپێکه‌ى هات به‌سه‌رده‌ما. - مافیشى نییه مێبازى بکات. - باجى گوڵزار، خاڵه محه شیوعییه؟ - نه‌خێر من شیوعیم. - تۆ له‌م ته‌مه‌نه‌دا چۆن بووى به‌شیوعی؟ - زاواکه‌م شیوعییه، کچه‌که‌م شیوعییه، منیش خۆشم بێت‌و تاڵم بێت ئه‌بێ له‌گه‌ڵ ئه‌وانا بم. - زاواکه‌ت ئیش‌و کارى چییه؟ - له‌به‌ندیخانه‌یه، شه‌ش ساڵ حوکم دراوه، چوار ساڵى که به‌ر ئه‌بێ، من ژنه‌که‌یو دوو مناڵى به‌کاره‌که‌ریى بۆ به‌خێو ئه‌که‌م. - حیزبى شیوعى یارمه‌تیت نادات؟ - خوا هه‌ڵناگرێ شه‌ش مانگ یارمه‌تیان دام، له‌پاشا وتیان ببووره زاواکه‌ت “ئینشیقاق”ى کردوه، له‌حیزب ده‌رکراوه، وتم ”ئه‌ى بۆ به‌ریناده‌ن؟” وتیان ”ئێمه نه‌مانگرتوه تا به‌ریبده‌ین”. محه‌و وه‌سمانى مام قادرو حاجى حه‌ڵواچى نه‌بوویایه ئه‌بوایه له‌برسا سواڵمان بکرادیه. ماوه‌یه‌کى ته‌واو به‌جووت دانیشتن، نه‌نه ته‌یاره چى ئه‌زانى له‌بابه‌ت شیوعییه‌ته‌وه بۆ فه‌قێ که‌ریمى باس کرد. نه‌نه ته‌یاره فه‌قێ که‌ریمى چوو به‌دڵا که به‌باشى گوێى لێگرتبوو. - به‌کچێنى فه‌قێیه‌کى وه‌کو تۆم ده‌ستبکه‌وتایه یه‌ک‌و دووم لێنه‌ئه‌کردو خۆم هه‌ڵئه‌دایه ژێری. حه‌که داواى له‌نه‌نه ته‌یاره کرد تۆزێ باسى نه‌خۆشییه‌که‌ى خاڵه محه‌ى بۆ بکات تا له‌کاتى نوێژکردندا دوعاى بۆ بکات. - محه زۆر نه‌خۆشه، به‌ڵام که برسى ئه‌بێ زیندوو ئه‌بێته‌وه، رۆژه نارۆژێ هه‌ڵئه‌ستێ پیاسه‌یه‌ک به‌ناو حه‌وشه‌که‌دا ئه‌کات، یارى له‌گه‌ڵ پشیله‌کان ئه‌کات، جارى واش هه‌یه دوو رۆژ له‌و ژووره نایه‌ته ده‌رێ. - ئه‌ى قسه له‌گه‌ڵ تۆ ئه‌کات؟ - جار جار زمانى به‌رئه‌بێت‌و ئه‌که‌وێته قسه‌ى حیز! نه‌نه ته‌یاره له‌فه‌قێ که‌ریمى گه‌یاند، که ئه‌بێ بڕواته‌وه بۆ ماڵێ، نان‌و خواردن به‌رێ بۆ مناڵى کچه‌که‌ی. نه‌نه هه‌ستاو چووه ژووره‌که‌ى محه. حه‌که ئه‌مه‌ى به‌فرسه‌ت زانى دواى که‌وت. له‌ده‌رگاى ژووره‌که‌ى محه‌وه. سه‌یرى کرد محه له‌سه‌ر ئه‌رزه‌که له‌سه‌ر دۆشه‌کێ راکشاوه، جاجمێکى سورى پیادراوه، له‌لاى سه‌رییه‌وه دۆلکه‌یه‌ک ئاو‌و جامێک دانراوه، له‌پشت سه‌رییه‌وه چرایه‌کى فانۆسى نه‌وت‌و هیچى تر. ژوورێکى ره‌ق‌و ته‌ق. نه‌نه ته‌یاره له‌تاقێکدا قاپێ چێشتى داگرت‌و لاى ده‌ستى محه‌وه داى نا، له‌تاقێکى که‌دا میوه‌یه‌کى زۆرى داگرت‌و لاى قاچى محه‌وه داى نا. چرا فانۆسه‌که‌ى داگیرساندو خستیه یه‌کێ له‌تاقه‌کانه‌وه، ناوچه‌وانى محه‌ى ماچ کردو هاته ده‌رێ. - فه‌قێ با بڕۆین. هه‌ردووکیان چوونه کۆڵان: نه‌نه ته‌یاره قاپى حه‌وشه‌که‌ى داخست‌و کلیله‌که‌ى خسته ژێر قاپى ده‌رگاکه‌وه. - باجى گوڵزار ئه‌و کلیله بۆ له‌گه‌ڵ خۆت نابه‌یت؟ - شه‌وێ له‌وانه‌یه کاک وه‌سمان‌و حاجى حه‌ڵواچى بێن بۆ سه‌ردانى محه، خۆیان ده‌رگاکه ئه‌که‌نه‌وه، دوایى که‌ڕۆشتن دایئه‌خه‌نه‌وه. له‌به‌ر ده‌رگا نه‌نه ته‌یاره چاره‌ک سه‌عاتێ باسى پیاوه‌تى کاک وه‌سمان‌و حاجى حه‌ڵواچى کرد، باسى ناپیاوه‌تى بله‌ى جاوى کرد. - ئه‌و بله شێته تا ئه‌مڕۆ جارێک نه‌هاتوه بۆ لاى محه. - وه‌کو من بیستومه ئه‌و کابرایه شێت نییه، فه‌یله‌سوفه. - ته‌ڕه‌ماشه، شێتێکى په‌تییه‌و بۆى لواوه، ئه‌زانى وتویه‌تى چی؟ - نه‌خێر نازانم. - ناچم بۆ لاى محه، به‌ئیزنى خوا، به‌مزووانه له‌جه‌هه‌نه‌م یه‌کترى ئه‌بینین. - ئه‌سته‌غفیره‌ڵڵا.
وەرگێڕان و ئامادەکردنی: سامان کەریم پاکۆ دە لوسییا، یەکێکە لە بەناوبانگترین گیتار ژەنەکانی دنیا، بە تایبەتی لە ستایلی فلامێنکۆدا. ناوی ڕاستەقینەی(فرانسیسکۆ سانچێس گۆمێز)ە، لە بەرواری ٢١ی کانونی یەکەمی ١٩٤٧دا " لە باشوری ئەندەلوس، لە شارۆچکەی "ئەلگیسیریاس"ی نزیک شاری "کادیز" لە دایک بووە. هه‌رزوو لە بواری هونەری موزیکدا وەک ئەستێرەیەکی دنیا ناسرا. وەک خۆشەویستییەک بۆ دایکی، پاشناوی خۆی گۆڕی بە "لوسییا" کە ناوی دایکی بوو. خاوەنی ٢٦ ئەلبوومە و لە دنیای هونەری موزیکدا وەک ئەفسانەیەک ناسراوە و خاوەنی چەندین خەڵاتی جیهانییە. لە ١٤ی شوباتی ساڵی ٢٠١٤دا و لە تەمەنی 66 ساڵیدا، کاتێک لەگەڵ منداڵەکانیدا لە کەنار دەریا یاری دەکرد، بە جەڵدەی دڵ کۆچی دوایی کرد. ئه‌م دیداره‌ى بۆ یه‌کێک له گۆڤاره‌کان ئه‌نجامداوه‌و له به‌رگرنگى دیداره‌که به‌باشمانزانى لیره‌دا بڵاویبکه‌ینه‌وه. *هەستێکى چۆنە، کە لە دنیادا وەک ئەفسانەیەکى زیندوو قبوڵ کراون؟ - زۆر سوپاستان دەکەم، کە بەم شێوەیە لە من دەڕوانن، ئەمڕۆ کاتێک تەماشا دەکەم هەموو هەڵ و کارەکانم بە سەرکەوتوویى ئامانجى خویان پێکاوە، ئەمە شتێکی تایبەتە و مایەی دڵخۆشییە بۆ من، ئەوەی ویستوومە بیکەم ئەوەیە، کە بتوانم فلامینکۆی میللى بگوێزمەوە بو دنیاى مۆدێرن. ئێستا دەبینم فلامێنکو لە ناو موزیکى مۆدێرندا شوێنێکى بۆ خۆى کردۆتەوە و ڕێزی لێ دەگیرێت. ئیتر فلامێنکۆ لەو قاڵبە دەرچوو، کە نماییشێک بێت بۆ گەشتیار، یان موزیکێک بێت لە ناو مۆزەخانەکاندا مابێتەوە و بیرچووبێتەوە. ئێستا فلامێنکۆ سەرلەنوێ لە ژیاندایە. *ئێوە چۆن موزیکەکەی خۆتان دەناسێنن؟ - من ژەنیارێکی گیتاری فلامێنکۆم، بەو شێوەیەش دەمێنمەوە. هەرچەندە لەگەڵ موزیسیانی بەتوانای ستایلەکانی (جاز و پۆپ و ستایلى تر......)کارم کردووە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش خۆم وەک ژەنیارێکی گیتاری فلامێنکۆ دەبینم. ڕاستە زۆر سوودم لە ستایلەکانی تر وەر گرتووە بۆ (ئیرتیجالییەت)و زۆر شت فێر بووم، بەڵام هەرگیز ناڵێم من گیتارژەنی ستایلی (جاز)م . *لە تەمەنی منداڵییەوە دەستان کردووە بە ژەنینی ئامێری گیتار، ئەمە مەرجە بۆ ئەوەی کەسێک بییەوێت ببێت بە ژەنیارێکی باش و سەرکەوتوو؟ - نازانم مەرجە یاخود مەرج نییە، بەڵام گیتارژەنی باش و سەرکەوتوو دەناسم کە زۆر لە من درەنگتر دەستیان کردووە بە ژەنین، بەڵام لەگەڵ ئەوەدا، کە پێویستە زۆر هەوڵ بدەیت بۆ ئەوەی ببیت بە ژەنیارێکی سەرکەوتوو، چەندە لە تەمەنێکی کەمیشدا دەست بکەیت بە ژەنین، ئەو کات هێندە سەرکەوتووتر دەبیت. * ئێوە کەسێکی گرنگن چونکە فلامێنکۆتان هێناوەتە ئاستى موزیکى جاز و کلاسیک!! دەتوانین بڵێین ئێوە فلامێنکۆی خۆتان دەژەنن؟ - کاتێک لەگەڵ چەند گروپێکی فلامێنکۆدا چەند ئامێرێکی نوێم بەکارهێنا، هەندێک پروپاگەندەیان بۆ دەکردم و بە خائین ناویان دەبردم، سەرەڕای ئەوەی، کە من دەمویست بە واتایەکى تر موزیک لە کەلەپچەکانی ڕزگار بکەم. ناڵێم فلامینکۆی من و ئەمە ڕاستیش نییە، "دڵ و ئاوێتەبوون و هەست" لەناو موزیکی مندا وەک یەکن، تەنها بۆ ئەوەی دەرببڕم ڕێگای تر بەکار دەهێنم. *ڕۆژانە گوێ لە چ موزیسیانێک دەگرن و ئارەزووتان لە کێیە؟ ژەنیارێک هەیە، کە بە تایبەتی ئارەزوو بکەیت گوێی لێ بگریت؟ - لەبەر ئەوەی ژەنیاری گەنج لە ناو گروپەکەمدایە گوێم لە موزیکی نوێ دەبێت و هەموویان بە گوێرەی خۆیان پرۆژەی جیاوازیان هەیە و زۆر گوێیان لێ دەگرم. * لەگەڵ موزسیانی بە ناوبانگی وەک(Chick Chorea,John Mclaughlin,Larry Coryell) کارتان کردووە و زۆر بە جوانی باس لەم کارانەتان دەکرێت، ئەگەر بتانویستایە لەگەڵ ئەستێرەیەکی ستایلی پۆپدا کار بکەن، کێتان هەڵدەبژارد؟ - پێدەچێت(sting) لە ڕاستیدا وەڵامی ئەم پرسیارە نازانم چونکە کەمێک پەیوەندی بە پرۆژەکەوە هەیە، سەرەتا دەبێت پرۆژەکەم بە دڵ بێت. *ڕۆژانە جگە لە موزیک ئارەزووی لەچی دەکەن؟ - ئەگەر پێویست بکات بەڕاستی وەڵامت بدەمەوە دەتوانم بڵێم، کە ئیستا چێژێکی زۆر لە ژیان دەبینم. ئیتر تەمەنم چووتە ناو شەست ساڵییەوە، ئەو کاتە دڵخۆش دەبم، کە بتوانم لەگەڵ خێزانەکەمدا کات بەسەر بەرم. تاکو ئێستاش زۆر گەشت دەکەم و تا بتوانم خێزانەکەم لەگەڵ خۆمدا دەبەم. لە وەرزی هاویناندا زۆربەی کاتەکانم لە مەکسیک بەسەر دەبەم. کاتێک گەشت دەکەم بۆ وڵاتان زیاتر کات جیادەکەمەوە بۆ ناسین و تێگەیشتنی ئەو وڵاتەی کە بۆی دەچم و هەروەها لە نێوان کۆنسێرتەکانمدا کات جیادەکەمەوە بۆ بینینی مۆزەخانەکان و شوێنی جیاواز. * یەکەم ئەلبومتان، کە لە ساڵی ١٩٧٣دا بە ناوی(Fuente y Caudal) بڵاوکرایەوە، پارچە موزیکی( Entre dos Aguas)ناوبانگێکی زۆری بەدەست هێنا، لەم دواییانەشدا ئەو پارچە موزیکە لە فیلمى(Vicky Barcelona Cristina )دا سەرلە نوێ ناوی دەرکردەوە، دەتوانن بڵێن ئەم پارچە موزیکە لە ژیانی(پاکۆ) دا گەورەترین پارچە موزیکە؟ - لەڕاستیدا بەڵێ... تا ئێستاش لەگەڵ گروپەکەمدا ئەو پارچە موزیکە دەژەنم و زۆر ئارەزووی لێ دەکەم، هەروەها ئارەزوو لەوە دەکەم، کە هەموو پارچەکانی ترم بەشێوەیەکی نوێ بژەنم، ئەگەر هەموو پارچە موزیکەکانم وەک خۆیان نۆتەبەنۆتە دووبارە بژەنیایەتەوە، ئەوکات کەمێک بێ چێژ دەبوو.
پێشەوا کاکەیی نازانین مرۆڤ چی لە زانست دەوێت، خۆی پێ دەگۆڕدرێت، یان وەک خۆی دەیگونجێنێت دەچێتەوە نێو گەردوون و، دەیەوێت ببێژێ: لۆ خۆم نەمایمە؛ بە حەیرانی ژیان، ڕێ دەکەمەوە، تا بڵێ: دەگەڵ گەردووندا دەتەقمەوە. وەی بە میوانی زانست بم، هەی بە قوربانی هونەر و توانایی بم؛ بۆ خۆم نا، تا لە تەقینەوە ورد ببمەوە. چاو خشێندرا بە ئەزەلدا، لە دیارەوە بۆ نادیار، لە تەقینەوەی گەردوونەوە، تا هەڵاوسان. گوێیان نەگرت لە لەرینەوە، ئاخۆ لە کوێوە سەرچاوەی گرتووە. لە گەردیلەیان نەڕوانی چۆن دروست بووە، تا خۆیان بوونە گەرد و، بە نێو گەردووندا بڵاو بوونەوە. وای لە من، گەردیلە لە دوای گەردیلە، ئێژێ: پێکهاتەی تاریکیی وەهایە، لە جووتبوونی نێر و مێیەوە، ڕووناهیی لێ پەیدا دەبێ؛ وەختێک تێکەڵ دەبن، تیشکێک دێتە دەرێ، گەردوون، درەوشانەوەی لێ پەیدا دەبێ. گەر له گەردتتان قووڵ ببنەوە، پێ دەنێنە، سەردەمی تاریکییەوە؛ بە کێ بڵێم: کوا ئەستێرە؟ ئەی گەلەئەسێرە، چۆن دەدرەوشێتەوە. گەلەئەستێره، پەرەدەستێنێ، تا هێشووەکانی ئاسمان دروست ببێ؛ کەچی مرۆڤ، هەموو هێشووەکان دەڕنێ، تا شەڕابی لێ دروست بکا و، سەرخۆش ببێ. ئاخر لە تەقینەوەی گەورەدا، هەموو گەردوون بە بونیاد دێ؛ لە هی بچووکیشدا: مرۆڤ، کەچی دەیهەوێ، دە خۆیدا گەردوون بزێ
شوان ئەحمەد فرجینیا وۆڵف (1882-1941)، یەكێكە لەهەرە بەناوبانگترین خانمە ڕۆماننووسەكانی سەدەی بیستەم. لەپاڵ بەرهەم و تێكستە ئەدەبیەكانیدا، ئەوەی زیاتر بۆ خوێنەران جێ سەرنج و مایەی تێڕامانە، ژیان و گوزەرانیەتی. هەر ئەوەش وایكردووە تاهەنووكە وتار و كتێب و لێكۆڵینەوەی بەردەوام لەسەر ژیانی بنوسرێت و لەبواری هونەری حەوتەمیشدا، سەربووردەی ژیان و خۆكوشتنەكەشی بكرێتە فیلم. فرجینیا وۆڵف، خانمێكی نیگەران و ڕەش بین و نائارام بووە. لەدەستدانی دایكی لەتەمەنی سیانزە ساڵی و پاشان مردنی دوو خوشكی و دەستدرێژی كردنە سەری لەلایەن زڕ برایەكیەوە، ژیانی وێران دەكەن و گوزەرانی لێ تێك دەدەن. ئەمانە وادەكەن لەتەمەنی 22 ساڵیدا هەوڵێكی خۆكوشتنی شكست خواردوو بدات، بەخۆهەڵدانە خوارەوە لەپەنجەرەی ماڵەكەیانەوە. ڕاستە ئەو هەوڵەی سەركەوتوونابێت و گیان لەدەست نادات، بەڵام كەڵكەڵەی خۆكوشتن بەرۆكی بەرنادات و لەمێشكی دەرناچێت. دوای بێ ئومێدبوون لەهەموو شتێك و بینینەوەی خۆی وەك كارەكتەرێكی شكست خواردوو لەشەڕی ژیاندا، خۆكوشتن بەباشترین چارەسەرێك دەبینێت. هەربۆیە لەتەمەنی پەنجا و نۆ ساڵی و لەبەرواری 28-3-1941، دوای ئەوەی پاڵتۆكەی لەبەردەكات و گیرفانەكانی بەبەرد دەئاخنێت، لەنزیك ماڵی خۆیانەوە خۆی فڕێ دەداتە ڕووباری (ئۆس) و كۆتایی بەژیانی دێنێت. دوای سێ هەفتە گەڕان و سۆراخکردنی ، لە 18-4-1941 تەرمەكەی دەدۆزرێتەوە. ڕووداوی خۆكوشتنەكەی كراوەتە فیلم و فیلمەکەش بەناوی (كاتژمێرەكان - (thehours ەوەیەو نیكۆڵ كیدمان ڕۆڵی دەگێڕێت. شایەنی باسە بەر لەوەی خۆی بکوژێت، نامەیەك بۆ لیۆناردۆی هاوسەری دەنێرێت و ماڵئاوایی لێدەكات. ئەمەش دەقی نامەكەیە: ئازیزەکەم من دڵنیام لەوەی، سەرلەنوێ دەگەڕێمەوە ئامێزی شێتیەتی و پێموانیە بتوانین جارێكی دی، بارودۆخێكی وەها بگوزەرێنین. ئەمجارەیان چاك نابمەوە. گوێ بیستی دەنگگەلێكی زۆر دەبم لەمێشكمداو حەوسەڵەم نەماوە. هەر بۆیە كارێك دەكەم، كەبۆ هەردووكمان بەسوودبێت. تۆ گەورەترین بەختەوەریت پێ بەخشیم. لەو بڕوایەدانیم، كەس وەك من و تۆ هەستی بەو بەختەوەریە کردبێت، تا ئەوكاتەی توشی ئەم دەردە كوشندەیە بووم. ئیتر توانام نەماوەو بەرگە ناگرم. دەزانم من ژیانت لێ تێك دەدەم و گەر بێ من بیت، ئەوا ژیانێكی باشترت دەبێت. من لەوە دڵنیام. سەیركە تەنانەت توانای خوێندنەوەشم نەماوەو ناتوانم ئەم نامەیەشت بەباشی بۆ بنووسم. من هەموو شت لەدەست دەدەم. ئەوەی مەبەستمە بیڵێم ئەوەیە: (هەموو ئەو خۆشی و بەختەوەریەی لەژیانمدا دەسگیرم بوو، قەرزارباری تۆم. تۆ زۆر پشوو درێژ بوویت لەگەڵمداو بێ حەد، باش و میهرەبان بوویت. دەمەوێت پێتی بڵێم و- هەمووانیش ئەوەدەزانن- گەر كەسێك هەبێت بتوانێت قوتارم بكات، ئەوا ئەو كەسە تۆیت. هەمووشتێكم لەدەست داوە، جگە لەبڕوا بوون بەچاكی تۆ. نامەوێت لێرە بەدوا لەسەر تێكدانی ژیانت بەردەوام بم. ئیتر بەسە.. بڕوا ناكەم دوو كەس هەبێت، وەك من و تۆ بەختەوەر بووبن).
داستان به‌رزان له گریکى کۆنه‌وه بینه‌ران ڕه‌گه‌زێکى گرنکى نێو کاری شانۆیین، هه‌ر له‌و زه‌مه‌نه‌شه‌وه هیچ شانۆکارێک نییه به‌هاى بینه‌ری به که‌م ته‌ماشاکردبێت(مه‌گه‌ر له دونیا ده‌ستکورته‌که‌ى شانۆی کوردیدا) ئه‌ویترى شانۆکاران و خاوه‌ن تیۆران و گه‌وره ده‌رهێنه‌رانى جیهان هه‌موو به‌وپه‌ری به‌هاوه وه‌ک ڕه‌گه‌زێکى ئاکتیڤى شانۆ وه‌سفکردووه، پێیان وابووه هێنده‌ى نمایش گرنگه. به‌ڵام به‌و پێیه‌ى هونه‌ری شانۆ له ناو کوردا ڕه‌گوڕیشه‌یه‌کى کولتوریی و مێژوویی نییه، زۆرجاران شانۆکارانى کورد بۆچوونى هه‌ڵه و نابه‌رپرسیارانه ده‌ده‌ن و له‌به‌رامبه‌ریشدا سه‌نگه‌رێک هه‌ڵده‌چنن و ئه‌وه‌ى جۆرێکى دیکه بڕوانێت ده‌یکه‌نه نێچیری تانه‌وته‌شه‌ره‌کانیان، له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌م هه‌ستى به که‌م سه‌یرکردنه‌ى بینه‌ر له‌لای شانۆکاری کورد بۆته هۆیه‌ک بۆ ئه‌وه‌ى بینه‌ر زیاتر دیواری نێوان خۆی و شانۆ هه‌ڵبچنێت. له ئه‌مڕۆدا به‌جۆرێکى دیکه له شانۆدا به‌رجه‌سته ده‌بێت که ئه‌مه‌ش دیسان گرفتێکه مایه‌ى له‌سه‌ر وه‌ستانه، ده‌بینین شانۆش به‌هان شێوه‌ى گۆرانییه ئاستزمه‌کانى که هه‌ر ڕۆژه له وڵاتێکه‌وه ده‌که‌نه سه‌ر بێژه‌ره‌کانیان بۆی ئاوازه دزراوه‌کانیان بۆ بگێڕدرێنه‌وه، کۆپی ده‌کرێته سه‌ر ته‌کنیک و ستایلی شانۆی وڵاتانى ده‌وروبه‌ر، جا ئه‌م کاره له چه‌ند ساڵی داهاتوودا ده‌ره‌نجامه خراپه‌کانى ده‌رده‌که‌وێت و تێده‌گه‌ین که ئه‌م نابه‌رپرسیارێتییه له کۆپیکردن، بۆ ساڵانێکى زۆر گاریگه‌رییه نێگه‌تیڤه‌کانى له شانۆکه‌ماندا ده‌مێنێته‌وه، له‌وه‌ش مایه‌ى قسه‌سه‌رکردن ئه‌وه‌یه که ڕێژه‌ى بینه‌ران ده‌کرێته پێوه‌ر بۆ باشی و خراپی کاره شانۆییه‌کان، به‌بێ ئه‌وه‌ى بگه‌ڕێنه‌وه بۆ ئه‌وه‌ى که ئه‌و جۆره‌ى له بینه‌ر که تیۆریسان و گه‌وره ده‌رهێنه‌ران ئاماژه‌ى بۆ ده‌که‌ن، جۆره ئاکتیڤه‌که‌ى بینه‌ره، که تواناى یه‌کانگیربوونى هه‌یه له‌گه‌ڵ جیهانه تایبه‌ته‌که‌ى شانۆدا (چونکه مه‌رج نییه هه‌مووان بتوانن له‌گه‌ڵ شانۆدا یه‌کانگیربن)، ئه‌و جۆره‌ى بینه‌ره که ده‌توانێت شرۆڤه‌ى نمایشی شانۆیی بکات و له‌گه‌ڵ هه‌ر ساته‌وه‌خێکیدا ئه‌م ورتر ده‌چێته نێو مه‌ودا جیاوازه‌کانى نمایشه‌وه، ئه‌و بینه‌ره‌یه له به‌هاى شانۆنامه گرنگه‌کان تێده‌گات و جیهانبینى ده‌رهێنه‌رانى گه‌وره‌ى دونیا شاره‌زایه و ده‌زانێت ئه‌و کاره‌ى بۆی ده‌چێت سه‌ر به کامه سه‌بک و ستایله و ده‌رهێنه‌ره‌که‌ى ده‌یه‌وێت له کام گۆشه‌نیگاوه سه‌یری دونیا و ئاکته‌ره‌کانى به کامه میتۆد نواندن ده‌که‌ن، ئه‌و بینه‌ره‌یه که چاوه‌ڕوانى پێش وه‌خته‌ى نییه بۆ نمایشی شانۆ، به‌ڵکو مه‌به‌ستێتى ته‌ماس له‌گه‌ڵ وێناکردنى ده‌رهێنه‌ر و سه‌لیقه‌ى نواتدنى ئاکته‌ردا بکات. کێشه‌ى بینه‌ری ئێمه له زۆر جێگه‌دا ئه‌وه‌یه خۆی ماندوو ناکات و شانۆکاریش له‌به‌رامبه‌ردا ده‌ستبه‌رداری به‌هاى به‌رزى هونه‌ره‌که‌ى خۆی ده‌بێت و ده‌ست ده‌داته نمایشی ساده و ئاستنزمى وه‌ها که هه‌ر ئه‌وه‌ى بینه‌ره‌که تۆزێک له جیهانى ڕاسته‌قینه‌ى شانۆ نزیک بۆوه و به‌ر چه‌ند نمایشێکى دیکه‌ى شانۆیی که‌وت، ئیتر تێده‌گات که ئه‌وه‌ى بینیویه‌تى نه‌ک شانۆ نه‌بووه، به‌ڵکو یارییه‌ک بووه بۆ به‌فیڕۆدانى کات. له دونیادا نمایشه جیاوازه هونه‌رییه‌کان هه‌ریه‌که‌یان ڕێژه‌ى بینه‌ری خۆیان هه‌یه، به‌ڵام ئه‌مه به‌و مانایه نییه هونه‌رمه‌نده‌کان نیگه‌رانبن و خه‌مباربن له‌وه‌ى ڕێژه‌یه‌کى زۆر له بینه‌ر نه‌هاتوون بۆ بینینیان، هه‌ر بۆیه ئێمه‌ش کاتێک ده‌ستمان دایه کارکردن له شانۆنامه‌ى (کورسییه‌کان)ى (یۆژین یۆنیسکۆ) ئه‌وه‌مان ده‌زانى که ئێمه خه‌ریکین له کام شانۆنامه و به کام ستایل کار ده‌که‌ین و ئه‌گه‌ری ئه‌وشمان دانابوو که ڕه‌نگه ڕێژه‌یه‌کى که‌مى بینه‌ر ئاماده‌ى نمایشه‌که‌مان بن، به‌ڵام ئه‌وه‌ش واینه‌کرد ده‌ستبه‌رداری یه‌ک چرکه‌ى کاره‌که‌مان بین و به ئه‌نقه‌ست ساتێک له کاره‌که‌مان بگۆڕین بۆ ئه‌وه‌ى ببێته هۆی ئه‌وه‌ى بینه‌ران والێبکات که فریوى نمایشه‌که‌مان بخۆن و له ئه‌نجامدا له به‌هاى هونه‌ری کاره‌که‌مان که‌م بکاته‌وه، به‌ڵکو ئه‌وه‌ى بۆ ئێمه گرنگ بوو، ئه‌وه‌بوو بینه‌رانمان له نێو ئه‌م که‌شه پڕله هه‌راوهۆریایه‌ى شانۆدا که شه‌ڕی ڕێژه‌ى بینه‌ر و لایک و کۆمێنت و ڤیوى زۆر بۆته خه‌مى شانۆکار، وه‌ک ئه‌وه‌ى گۆرانیبێژه فه‌یکه‌کان ده‌یکه‌ن، ئێمه بێین جۆرێکى دیکه له شانۆ و ستایلێکى دیکه له شانۆ نیشانى بینه‌ران بده‌ین، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى شانۆیی کورسییه‌کان نزیکترین شانۆنامه و ستایل بووه له خۆمان و پێشمان وابووه له ژیانى زۆرینه‌ى مرۆڤى وڵاته‌که‌شمانه‌وه، له ئه‌نجامیشدا ئاماده‌بوونى ئه‌و ڕێژه‌به‌رچاوه‌ى بینه‌ر و ئه‌و کاردانه‌وه‌یه‌ى ئه‌وان بووه جێگه‌ى خۆشحاڵیمانى و بووه هۆی پێدانى وزه‌ى زیاتر بۆ کارکردن.
نەجات نوری زمان مەرگە، نوسەر تەرمی خۆی لە زماندا دەنێژێ... دنە دەدرێ‌و دەمرێ‌و دیسان زیندوو دەبێتەوە... رەزا بەراهەنی ئەو نهێنیو گوتارانە چین کە دەقێکی ئەدەبی دەیەوێت ئاشکرایان بکات؟ ئەمە رێگاو بیری گەورەی ئەو ئەدیبانەیە کە دەزانن لە کوێی دەقەکانیاندا وەڵامی ئەم پرسیارە بدەنەوە، بەبێ ئەمە ئەدیبە گەورەکان نایەن دەق بنوسن‌و چەندان لاپەڕەی روزەرد بەبێ ناوەرۆک بخەنە بەردەم خوێنەران، ئەوە خوێنەرە کە دەیەوێت لە دیدو بیری نوسەرەکانەوە لە جەنگ و بیابان‌و روداو شتە شاراوەکانی ناو ژیان دوبارە تێبگاتەوە، خۆ ئەگەر ئەمەی بۆ نەهاتەدی ئەوا دەبێت لۆمەی ئەو نوسەرانە بکات کە نەک تێنەگەیاندووە‌و نهێنیەکانی بۆ نەدرکاندووە بەڵکو دەق‌و روداوەکانیشی لەبەرچاو خستووە، لەمەوە دەبێت ئەدیبان بە جۆرێک لە جۆرەکان شەرم لە خوێنەربکەن ئەگەر بۆ خوێنەران دەنوسن، خۆئەگەر وەکو سادقی هیدایەتیش وتەنی: ئەگەر بۆسێبەرەکانی خۆیان دەنوسن ئەوا ئەوەی دەینوسن نابێتە دەق، ئیتر خۆیان هەچ ناوێکی لێدەنێن ئەمە گرنگ نیە. بە دیوێکی تریشدا ئەگەر زۆری ئەدیبان بۆ خۆیان نەبنە رەخنەگری دەقەکانی خۆیان‌و نەتوانن لە خاڵێکدا ئەوە یەکلایی بکەنەوە کە ئەوەی نوسیویانە نابێتە دەق‌و باشترە فڕێبدەن‌و بگەڕێنەوە بۆ شێواز و بیرێکی نوێ تر لە دەقێکی تردا... خۆ ئەگەر ئەمەیان نەکرد ئەوا شەرم لە خوێنەرو ئەدەب ناکەن‌و هەرچیان نوسی بڵاویدەکەنەوە. 1- (ئێمە لە شارە گەورەکەوە دێین، بە درێژای شەو بەڕێوەبووین) (ئاگوتا کریستۆف) لە رۆمانی دەفتەری گەورەدا بەم جۆرە خوێنەران دەباتە ناو رۆژگاری جەنگ‌و سەرگەردانیەوە‌و لەم نیوە دێڕەوە خوێنەران ئیتر بە شوێن ماناکانی تری ناو رۆمانەکەدا وێڵ دەبن... 2- سانتیاگۆ نازار، ئەو رۆژەی رایانگەیاند دەکوژرێت... گابرێل ماکیز بەم وشە کەمانە لە رۆمانی (راپۆرتی مەرگێکی پێشوەخت راگەیەندراو)دا خوێنەران دەخاتە بەردەم سەدان پرسیارەوە لە خۆیان دەپرسن بۆچی سانتیاگۆ دەکوژن‌و ئیتر هەڵوەدایانە تا بزانن ئەم نەگبەتە بۆچی دەکوژرێت. 3- ئەم کتێبە لەو رەشنووسانە پێکهاتووە کە پیاوێک لەدوای خۆی جێی هێشتن، بەو پیاوەمان دەگوت (گورگی رووتەڵان) هێرمان هیسە لە رۆمانی گورگی رووتەڵان دا خوێنەران وەها دەخاتە بەردەم ناوی پاڵەوانەکەیەوە کە دەبێت خوێنەر ناچاربێت بزانێت ئەم گورگی روتەڵانە کێ یەو بۆچی ئەم ناوەیان لێناوە‌و چی کردویەتی بەم ناوە... 4- لە هەڵدێرێکی تاریکەوە دێین‌و لە هەڵدێرێکی هاو شێوەیدا کۆتاییمان دێت. نیکۆس کانتزاکیس لە دەقی (سۆفیگەرێتی)دا خوێنەران وەها رادەگرێت‌و سەرسامیان دەکات کە بەم دێڕە دەیانباتە ناو دۆزەخی ژیانی خۆیان کە ئەوان بۆیان نەدۆزراوەتەوە. 5- لەوەتی دایکم مردووە، باران دەبارێ... ئاکی شیمازاکی لە رۆمانی (تسووباکی)دا بەم وشە کورتانە خوێنەران دەباتە بەردەم جادویەکی کوشندەوە‌و لێرەوە بە خێرای پەلکێشی ناو روداوگەلێکی مەرگ هێنەریان دەکات لە ناو وڵاتی یابان‌و دەوروبەریدا. ئەم نمونانە بۆ ئەو دەقانەی لێرەدا وەکو خۆم کردومەتە ئەو پرسیارەی کە ئایا دەقی زیندوو هەر لە یەکەم دێڕیانەوە ناتخەنە بەردەم دەقێکی پڕ لە پرسیارو نهێنیو بیری نەدۆزراوە؟ ئەوانەی دەزانن بنوسن لەوە تێگەن کە چۆن چۆنی یەکەم دێڕی رۆمانەکەیان دەنوسن، ئەمە گرنگترین خاڵی نوسینی دەقە‌و دەقەی پێ دەکاتە دەقێکی گران‌و زیندوو... ئەم نوسەرانە دەزانن لە پشتی ناوی رۆمان‌و پاڵەوان‌و بیری ناو دەقەکانیانەوە کام جوانیو مانایانە بە جێدەهێڵن‌و خوێنەران دەخەنە بەردەم شێوازێکی تری بیرکردنەوە لە دەق‌و ناوەرۆکی رۆمانەکانیان. بەڵام لەلای ئێمە ئەوە چەند ساڵێکە تا بە ئێستا دەگات، هەندێک کەس دەستیان کردووە بە رۆمان نوسین، بەبێ ئەوەی بزانن رۆمان چی یەو چۆن چۆنی دەنوسرێت‌و دەبێت چیتێدا بوترێت، بۆخۆم ئەگەر هەمویانم نە خوێندبێتەوە ئەوا بەشی زۆریانم خوێندۆتەوە‌و ئامادەم لە کۆڕێکدا یەک یەک هەموو ناتەواویو سەرگەردانی ئەو وێرانە دەقانە کە لەژێر ناوی رۆماندا نوسراون بخەمە روو، ئەم دۆستانە کە دێن رۆمان دەنوسن وادەزانن رۆمان خەونە‌و دەیگێڕنەوە، تەنانەت نازانن ناوی رۆمان‌و یەکەم دێڕی رۆمانەکانیشیان بنوسن، تا کۆتایی ئەم دەقانە خوێنەر بەشوێن یەک پەرەگرافی جوان‌و تەواودا دەگەڕێت بەڵام بۆی نادۆزرێتەوە، رۆمان ئەگەر پەخشانێکی ئەدەبیش بێت ئەوا ئەمانە نەیانتوانیوە دوو دێڕ وەکو ماناو جوانی بنوسن لەم دەقانەیاندا... هەر دەگێڕنە بەبێ ئەوەی توخنی ماناکانی گێڕانەوە لە دەقدا کەوتبن، ئەم پاڵەوان نەخۆشە، ئەم یان رایکردووە، ئەمیان لەسێدارە دەدرێت، ئەمیان عاشقە، ئەمیان لە غەریبی دا دەژی، ئەمیان سواڵکەرە، ئەمیان گیراوە، ئەمیان پیربووە، ئەمیان لە ئەنفال رزگاری بووە، ئەمیان فڵانە هێز ئەشکەنجەی داوە... بەبێ ئەوەی خوێنەران بزانێت ئەم نوسەرانە بۆچی دێن ئەم پاڵەوان‌و کێشانەیان دەخەنە روو لە دەقەکانیاندا، بەبێ ئەوەی شیکاریەکی وردی ئەدەبیانە بۆ پاڵەوان‌و شوێن‌و روداوەکان بکەن دێن هەموو رێساکانی گێڕانە دەخەنە لاوەو وەکو ئەوەی چیرۆکی گوێ ئاگردان بۆ منداڵ بگێڕنەوە ئاوا گەشتێکی نا ئەدەبیانە‌و بێ فیکر بێ وێنەی مانادار بە پاڵەوانەکانیان دەکەن‌و لە کۆتایشدا یەک وشە لە مانا بۆ خوێنەران بە جێ نامێنێت، ئەم دۆستانە ئەوەندە خراپ لە رۆمان تێگەیشتون تەنانەت نازانن جوانی پشتی دەق‌و نهێنی و بیری ناو دەق لە کوێدا جێ بکرێتەوە، نازانن وێنەی ئینسان لە کوێدا دەکێشن‌و دەیانەوێت ئەم ئینسانانە چۆن چۆنی بە خوێنەران بە هەموو باشیو خراپیو مەینەتیەکانیانەوە وێنە بکشێن... دەق بۆخۆی هەڵگری ئەو چەمکەیە کە تێیدا پاڵەوانەکان پێکدادەدەن، پێکدادانێک کە خوێنەرانیش لەگەڵ خۆیاندا دەبنە قوڵایی بیرو ماناکانی ناو روداوەکانەوە، دەیان بەنە ناو جوگرافیایی شوێنە نادیارو ون بۆکانەوە، وەکو ئەوەی هێرتا میولەر لە رۆمانی (هەناسەسواری)دا خوێنەران لەگەڵ پاڵەوانەکەیدا دەباتە قوڵایی شارو گوندو ئۆردوگا زۆرەملێکانەوە، تا ئەو ئاستەی کە خوێنەران وادەزانن خۆیان برسین‌و دیلکراون‌و بەرگە دڕاوەکا لە تەلی دەوری ئۆردوگاکان گیردەبێت... ئەمە گرنگی دەقە بەو مانایەی کە دەبێت ناونیشانی پاڵەوانەکان لە دەقدا بکرێنە جادویەک تا خوێنەران بگەیەننە ئاستی وەڵام دانەوەیەکی فەلسەفیانە‌و تێڕامان لە بیری پاڵەوانەکان‌و لەگەڵیاندا بژین... بەمەش بەبێ پاڵەوانی جاودی دەق نابێتە دەقێکی گرنگ‌و شیکاری گەورە بۆ روداوەکان. لەم چەندان رۆمانەی کە بۆ روداو‌و مەرگەسات‌و کێشە کۆمەڵایەتیەکان لێرە خوێندومنەتەوە سەرسام دەبم بەوەی کە ئەم کەسانە زاتیانکردووە ناوی ئەم نوسینانەیان ناوە رۆمان، سەیر لەوەدایە ئەم دۆستانە بەبێ ئەوەی بەزییان بە خۆیاندا بێتەوە ناتوانن یەک پاڵەوانی جادوی یەک روداوی سەرنجڕاکێش یەک بیرو وێنەی جوان لەو دەقانەیاندا بۆ خوێنەران بەوەڵامەوە بە جێبهێڵن، نازانن لەم پەرەگرافەوە بچن پەرەگرافێکی باشتر بنوسن، چۆن لەیەکەم دێڕەوە ملیان ناوە ئاوا تا دوا دێڕ ئاوڕێک لە پاڵەوان‌و روداوەکانی ناو دەقەکانیان نادەنەوەو نازانن لە کوێدا پرسیارە گرنگ‌و جەوهەریەکان بۆ خوێنەران دەکەنە دوا وەڵامی دەقەکانیان. ئەوەی زمانی دەق بێت نایزانن‌و سەدان روداو‌و کێشە وەها لەرێگەی ئەم زمانە خراپەی دەقەکانیانەوە ناشیرین دەکەن کە خوێنەران وادەزانن راپۆرتی کەسێکی بێ ئاگا لە روداوەکان دەخوێننەوە، جوگرافیای شوێن‌و ئیرادەی پاڵەوان‌و گرنگی روداوەکان لە دەقەکانیاندا وەها دەشێوێنن کە خۆیشان دواجار ئەگەر پرسیاریان لێبکەیت هیچ وەڵامێکی قایلکەریان پێ نیە بۆ ئەم خراپەکاریانەیان... بۆیە بەهیوام بە زووی لەم وێرانە دەقانە رزگارمان ببێت‌و ئەم دۆستانە بتوانن دەقی باشترمان لە ئایندەدا بۆ بنوسن.
.png)
