.jpeg)
سازدانی: نوا چارنی وەرگێڕانی: ئەژین باجەڵان ڕۆماننووس و شاعیر و چیرۆکنووسی کەنەدی مارگرێت ئەتوود خاوەنی چەندین خەڵات و بڕوانامەی ڕێزلێنانە لە درێژایی مێژووی کارکردنی، هەروەها براوەی خەڵاتی مان بۆکەری بریتانی بووە لە ساڵی ٢٠٠٠ بە ڕۆمانی (بکوژە کوێرەکە)، لە ڕێگەی ئەم گفتوگۆیەوە زیاتر ئاشنای ڕۆتینی ڕۆژانەی ئەم نووسەرە دەبین. چارنی: باسی ڕۆتنی بەیانیمانەی خۆتمان بۆ بکە. ئەتوود: خۆشبەخت دەبم گەر ڕۆتینێکی بەیانیمانەم هەبێت! بەڵام با وا خۆم دەرخەم کە هەمە، ئەو کات بەیانی بەخەبەردەبوومەوە، نانی بەیانیم دەخوارد، کۆفیەکم دەخواردەوە، پاشان بەرەو نهۆمی دووەم سەردەکەوتم، بۆ ئەو ژوورەی لێی دەنووسم، ئینجا دادەنشتم بە سپی کردنەوە ئەوەی ڕۆژی ڕابردوو نووسیومە. چارنی: ئایا هیچ شتێکی تایبەت یان نا ئاسایی هەیە لەو ژوورەی تێیدا دەنووسی؟ ئەتوود: زۆر جار من لە شوێنە نابم کە تایبەتە بە نووسین، بۆیە پێم وانییە کە شتێکی نائاسایی تێدابێت، تەنها ئەوەیە کە پڕە لە کتێب و دوو مێزی تێدایە. یەکێکیان کۆمپیوتەرێکی لەسەرە بە بێ ئەوەی ئینتەرنێتی هەبێت، دووەمیشیان بە هەمان شێوە کۆمپیتەرێکی لەسەرە بەڵام ئەمەیان ئینتەرنێتی هەیە، دەتوانێت درک بە مەبەستەکەم بکەیت! چارنی: پێویستت بە چی دەبێت بۆ ئەوەی هەست بەوە بکەیت کە ڕۆژێکی پڕ لە نووسینی بەسوود تێپەڕکردبێت؟ ئەتوود: باشە، زۆرجار بریتی دەبێت لە ژمارەیەکی دیاریکراو لە وشە، لەنێوان هەزار بۆ دوو هەزار. چارنی: ئەو خوو یان نەریتە تایبەتەی خۆت چییە؟ ئەتوود: نازانم ئەمە خووە یان خۆ بە زۆرزانە، زۆر جار کە دەست دەکەم بە نووسینی کتێب بە دەستنووس دەست پێدەکەم، پێم وایە کە ئەمە خووە، زۆریشم حەز لە نووسینە بە پێنوسی مرەکەبدار، ئەو ڕێگەیەیی تێیدا مرەکەبەکە دەکەوێتە سەر پەڕە سپییەکە دەمورژێنێت. چارنی: ئەگەر خوێنەرێک ویستی کتێبێکت بخوێنێتەوە، ئاشنای کتێبەکانیشت نەبوو، چی بۆ پێشنیار دەکەی بخوێنێتەوە لەو پەنجا کتێبەی کە نووسیوتن، بۆچی؟ ئەتوود: سەرەتا با بپرسین ئەو ج جۆرە خوێنەرێکە کە باسی دەکەین. ئەگەر گەنج بوو، ئەوە دەبێت بە (ئۆریکس و کریک) دەست پێبکات. ئەگەر کچێکی گەنجیش بوو، ئەوە با (چیرۆکی کەنیزەکە) بخوێنێتەوە. ئەگەر خوێنەرەکەش بە تەمەنبوو و گرنگی بە میژوو بدات، پێشنیاری (تاوانبار) یان (بکوژە کوێرەکە)ی بۆ دەکەم. ئەگەر یەکێکش بوو ئارەزووی خوێندنەوەی شتی زۆر کورتی کرد، ئەوە هەر یەکە لە کتێبە کورتەکانی بۆ پێشنیاردەکەم. ئەگەر لەمەش کورتتری ویست، ئەوە دەتوانن (ئێسکە باشەکان) یان (تاوانی کوشتن لە تاریکییدا) یان هەرکام لەو کورتە چیرۆکانەی بۆ پێشنیاردەکەم. ئەگەریش ئارەزووی خوێندنەوەی شیعریان هەبوو، دەتوانن (هۆنراوە هەڵبژاردەکان) یان (چرای ماڵە سووتاوەکە) یان (دەرگە) بخوێننەوە. چارنی: لەنێو هەموو ئەو کتێبانە، کتێبێکی تایبەتت هەیە؟ ئەتوود: گەر هەمبووایە، هەرگیز پێتم نەدەگوت. چارنی: باسی ڕۆتینی نووسینمان بۆ بکە، چۆن بیرۆکەی کتێبەکەت و گرێکەیت بۆ دێت، پێش ئەوەی دەست بە نووسین بکەی. ئایا حەز لە پلاندانانی پێشوەخت دەکەی بۆ کتێبی داهاتووت، یان وازی لێ دەهێنی خۆی وەکو لافاو بۆت بێت؟ ئەتوود: بە بێ هیچ پلانێک، تەنها بڕۆ نێو چیرۆکەکە، بازبدە بۆ ناوی وەکو چوون بۆ مەلەوانی. چارنی: ئەدەبی کەنەدی چییە؟ ئەتوود: لق و پۆپی زۆر بۆ دەرچووە، بەڵام با لە ڕەوانگەی خۆمانەوە بڵێین (ئەگەر نووسەر خۆی بە ئەمریکی دەرنەخات، ئەوانیش زۆر جار وا دەکەن) کە هەرگیز هەست بەوە ناکات کە وڵاتەکەی خاوەنی هێزێکی ئیمبریالی مەزنە، چونکە لە ڕاستیدا کەنەدا خاوەن هێزێکی مەزن نییە. چارنی: چی وات لێدەکات پێبکەنیت؟ ئەتوود: وەڵامێکی کورت بۆ ئەم پرسیارە نییە، لەوانەیە شتە هیچەکان بێت! چارنی: ئایا هیچ نوشتەیەکت هەیە؟ ئەتوود: لەسەر ئەو کتێبانە نادوێم کە خەریکی نووسینیانم. چارنی: چی وات لێدەکات بگریت؟ ئەتوود: بە خوڕ دەگریم لە کۆتایی فیلم و کتێبە خەمگینەکان، من گەمژەم. چارنی: ئەگەر لە توانات هەبوو مردوویەک بگەڕێنیتەوە ژیان، ئەوە کێ دەبێت و بۆچی؟ ئەتوود: تەنها یەکێک؟ ئۆۆە، ناتوانم یەکێک هەڵبژێرم. چەندین مردوو دەناسم بە گەڕانەوەیان بۆ ژیان خۆشحاڵدەبم. لە لایەکی تریشەوە، کەسانێک دەناسم خۆشحاڵ نابم بە گەڕانەوەیان. چارنی: دەتەوێت چی لەسەر کێڵەکەت بنووسرێت؟ ئەتوود: ئەمە دەتگەیەنێت بەو پرسیارەی ئاخۆ کێڵم دەوێت یان نە. چارنی: ڕاستە. ئەتوود: ڕەنگە بمەوێت درەختێک وەدەستبهێنم. چارنی: جۆرێکی دیاریکراو لە درەخت هەیە؟ ئەتوود: هێشتا بڕیارم نەداوە، بەڵام بزوتنەوەیەک هەیە بۆ (ناشتنی سروشتی) ئەویش ئەوەیە کە لە جیاتی ئەوەی کێڵت بۆ دانێنن، دەتوانیت لە زەوی بنێژرێیت پاشان درەختێک وەدەستبهێنیت لەسەرت بچێنرێت، وابزانم دەتوانین لافیتەیەکی بچووکمان هەبێت لەسەر ئەو درەختە ئاماژە بە ناومان بکات. سەرچاوە/http://www.versopolis.com/interview/292/how-i-write-margaret-atwood
دڵشاد عەبدوڵڵا نەخشەکەی لەسەر مێزی بەردەمم دانا بە پەنجەی ناسکی هێمای بۆ بازنەیەکی سوور کرد، ئێرە شوێنی مەبەستە، پراگ. کچێک، لە کۆمپانیای دریم بۆ گەشتوگوزار هەوای سارد پێستی ڕوومەتی هێند تەنک کردووە بە هەناسەی گەرم دەخوسێتەوە وەک نانی تیریی. پراگ! لە دڵی ئەو کەسەی بۆ جارێک دەیبینێ دەمینێ تا ئەبەد ئەو دێڕە شیعرەی یارۆسلاف سێفرتم هاتەوە یاد. وەک بازرگان! بیر لە دەستکەوت و مایە بکاتەوە چ شوێن زۆرترین گەوهەری تێدایە ئەوێ دڵاوایە. پراگ! وەک ئۆرگۆنێک لە پشووی نێوان ژەنیندا وەستابێ پەنجەی ژەنیار بەسەر تەختەی نۆتەکان شۆڕبووبێتەوە بۆ سەرلەنوێ ژەنینی تر، شەو و ڕۆژی. نووستن چەند ساتێکی کورتە، مۆسیقا درێژترینە. پراگ! لە خەوێکدا دەیبینم نەخەوتووم باخچەیەکە لە گوڵێکدا، زەمەنێکە لە چرکەیەک چرکەی سەما، سەما لە ناو پاس، لە کلێسا، بەدەم ڕێگاوە. هەمیشە خەونەکان بۆ شوێنێک دەمانبەن ڕێگای گەڕانەوەی نەبێ. وەک کەسێک تەماشای ئاوێنە بکا و شتێک ببینێ لە ڕووی پێشتر نەیدیبێ، مایەی ترس بێ، یان هەورێک دابکا و نەزانێ دەیکا بە لافاو. شەوێک، لە باڕێکی خوار پردی چارلس دەمخواردەوە چەند هەنگاوێک دوور لە مۆزەی کافکا کەسێک بێ ئەوەی ڕوخسەت بخوازێ، کەسێک! پێشتر لە کتێبێک لەناو کتێبەکان دیبووم، گریگۆری سامسا. پەنجەی خستە سەر سەعاتە گەورەکەی پراگ بە ئاراستەی پێچەوانە خولاندیەوە تا گەیشتە ١٩١٥ کە پەنجەی هەڵگرت میلەکان بوون بە فڕفڕۆک وردەوردە مەسکەکان لادران لە ڕوو، بازرگانی چی؟ لە وڵاتی مردووەکاندا هەر بازاڕی مردن گەرمە بەخۆمم وت. کە ویستم هەستم قاچەکانم تێک ئاڵان وەک سیسرکەیەک پەلەپەل ڕابکا بۆ ناو زێراب چرکەچرکی سەعاتە گەورەکە دوام کەوتبوو. ٢٠١٨
ڕێباز محه‌مه‌د جه‌زا قورسه باسی شانۆ بکه‌ین له کوردستان به‌بێ ئه‌وه‌ى تێبگه‌ین کێشه‌ى چییه؟ له‌به‌رئه‌وه‌ى شانۆ به یه‌کێک له‌ماناکان قوڵبونه‌وه‌یه له هه‌موو ئه‌و پێشگریمانه و پێشمه‌رجه ناڕاسته‌وخۆیانه‌ى له‌ناو فه‌لسه‌فه‌ى جوانیدا کارده‌که‌ن، ئه‌مه‌ش خۆى هۆکارێکه و له ڕیزى بیرلێنه‌کراوه‌کاندایه و زۆرێک له مامۆستایان و شانۆکارانى له دۆزه‌که دوورخستووه‌ته‌وه و نه‌بوه‌ته په‌خشکه‌ره‌وه‌ى گومان به‌سه‌ر که‌ره‌سته‌و بابه‌ته جیاوازه‌کانى ئه‌وهونه‌ره دا. هه‌رله به‌ر ئه‌وه‌شه به‌م شێوه‌یه له‌م باسه ده‌دوێین وه‌کو ئه‌وه‌ى ( کێشه)یه‌کى فه‌لسه‌فیه‌و پێویسته خوێندنه‌وه‌ى بۆ بکه‌ین چونکه (جوانى) خۆى یه‌کێکى تره له‌و دۆزه گرنگانه‌ى که له‌ناوشکاراندا به مسقاڵ نایدۆزینه‌وه چ جاى ئه‌وه‌ى بمانه‌وێت په‌خشی بکه‌ینه‌وه به‌سه‌ر بینه‌ران و خوێنه‌رانى شانۆدا، ئه‌ڵبه‌ته مه‌به‌ستیشم له کێشه دوره له‌مانا سایکۆلۆجیه رۆژانه‌ییه‌که‌ى به‌ڵکو لێره‌دا کێشه وه‌کو که‌ڵکه‌ڵه‌یه‌کى (ئیستاتیکى) و خاوه‌ن نۆرم و به‌هاى جوانى و پێگه‌ى هونه‌ریه . به‌ڵێ کارکردن له‌سه‌ر هه‌ر گریمانێک واتا کارکردن له‌سه‌رفه‌لسه‌فه و هزر.. گرفته‌که‌ش ئه‌وه‌یه له سه‌ره‌تاى کێشه‌کاندا که په‌یوه‌سته به‌م هونه‌ره‌وه "شانۆ"، زۆر به‌ڕوونى گومانى (شانۆییانه)له‌سه‌ر هه‌ر ڕووداو و پێشهاتوو گریمانه‌یه‌ک ده‌رده‌خه‌ین.. وه‌کو "هایدگه‌ر"ده‌ڵێت :"مرۆڤ له‌و شوێنه‌دا ده‌دوێ که به‌زمان، وه‌ڵام ده‌داته‌وه" له‌به‌ر ئه‌وه پێویسته له(شانۆ)دا به‌دواى نهێنیه‌کاندا بگه‌رێین و له‌وانه‌ش له‌ڕووى ئیستاتیکى و به‌ها فه‌لسه‌فى و فیکرى ومه عریفیه‌کاندا. وه‌کو چۆن "هرمان بروگ "ڕاى وایه :"ئه‌وه‌ى (.. ) که هیچ نادۆزێته‌وه، له‌دیدى ئه‌ودا بێ ئه‌خلاقانه‌یه. ده‌مه‌وێت بڵێم ده‌شێت (شانۆ) شێوه‌یه‌ک بێت له‌شێوه‌کانى یاخى بوونى جوانى، ئه‌گه‌ر زمانى (ئیکۆ) به‌کاربهێنین ده‌ڵێین (شانۆ) بۆخۆى چێژ له‌و ناو نانه بێ سنوره وه‌رده‌گرێت و ته عبیر له جیهانێکى هه‌لاهه‌لا ده‌کات، ده‌کرێت هه‌مان زمانى ئه‌و بیریارانه‌ش بۆ(شانۆ) به‌کاربهێندرێت. به‌م پێوه‌ره (شانۆ) ده‌چێته ئه‌م خانه‌یه‌وه که چاره‌سه‌رکردنى لاى شانۆکار ته‌نهاو ته‌نها له‌ڕێى نمایشه‌وه ده‌بێت وئا ئه‌مه خۆى شێوه‌یه‌کیشه له خۆ هاوشێوه‌کردن به‌و ئازارو نه‌خۆشیه‌ى ناوشانۆکارانى کوردستان، چونکه ژیان له‌م پنته نامه‌عریفیه‌دا، گومان و دوودڵیه‌کانى دونیاى تازه به جۆرێک ئالوده‌مان ده‌که‌ن که له‌گه‌ڵ چاوه‌ڕوانى و دڕدۆنگى و قه‌له‌قیه‌کاندا ماناکان پڕو ته‌ژى ده‌بن له ئالوده‌یی و که‌متر به‌ره‌و حه‌قیقه‌تى شته‌کان ده‌چین. "سوکرات" وته‌نى: "مه‌عریفه‌ى چێتى مه‌عریفه‌ى حه‌قیقیه ". له‌م روانگه‌یه‌شه‌وه "نمونه‌ى ئایدیا" یاخود "وێنه "حه‌قیقه‌تى هه‌مه‌کى هه‌بووه‌کانه به‌کردار وبونیان ده‌ره‌کین . که‌واته نزیکبوونه‌وه له‌و وێنه‌یه‌و پیشان دانى ئه‌تمۆسفێرێکى سایکۆلۆجى تێکه‌ل به فه‌زاى سروشتى نزیکمان ده‌کاته‌وه له یه‌قین ، زۆریش پێویستى به‌هه‌ستى ڕاسته‌وخۆ هه‌یه که‌وا ده‌کات به‌ته‌واوه‌تى نیشته‌جێ ببین له‌ناو ڕووداوو کرداره‌کاندا . چونکه به‌رهه‌مى هونه‌رى ده‌مانباته ناخى خۆیه‌وه، ئێمه ئاگامان له‌ناخى خۆمان نامێنێت. رۆڵى ئێمه وه‌کو شانۆکاران و ئه‌کادیمسته‌کانى ئه‌و بواره ئه‌وه‌یه که زانیارى خۆمان له‌وشته‌ى که‌له‌زماندا گوزه‌رده‌کات قوڵتر بکه‌ینه‌وه، بیرۆکه‌ى بێ گیانى زانیاریه‌کان ڕه‌خنه بکه‌ین، ئاڵۆزى له‌به‌ر چاو نه‌هاتوو له‌جه‌رگه‌ى زماندا ئاشکرابکه‌ین. وه‌کو چۆن له‌یۆنانى کۆندا جوانییه‌کان ده‌نگى خواوه‌ند بوون (لۆنجینیۆس) نووسه‌رى کۆنى گریکى له‌وکتێبه‌ى به‌ناونیشانى "له‌باره‌ى جوانیه‌کان- عن الرائع"دا ده‌نووسێ:"جوانیه‌کان سۆزێکن بۆخواوه‌ند، خواوه‌نده‌کان به‌ره‌و پاکیمان ده‌به‌ن، به‌ره‌و ناخ، به‌ره‌و حه‌قیقه‌ته خواوه‌ند ئامێزه‌کان، ده‌بێت ئه‌وه‌ش باش بزانین لایه‌نگرى "ئیستاتیکاى موتڵه‌ق"به‌مه‌عناى دابڕان له‌هه‌لومه‌رجه مێژوویى و کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان نیه، چونکه ئه‌و هه‌لومه رجانه ئه‌م چێژه ستاتیکیه دیارى ده‌که‌ن که شانۆ له‌کوردستان ده‌ردارى ئه‌و نائاماده‌ییه مه‌عریفیه‌و ئه‌و کاره‌ساته‌یه که له‌ئێستادا پیایدا تێپه‌ڕده‌بێت.
جــــــه‌واد حـــــــه‌یده‌ری ئه‌ریک فرۆم ئه‌ڵمانی ده‌ڵێت:هه‌ر که‌سێک حه‌زی لێیه که شوناسێکی تایبه‌ت به خۆی هه‌بێت، هه‌ر بۆیه هه‌وڵده‌دات که خۆی بدۆزێته‌وه و خۆی بناسێ بۆ ئه‌وه‌ی جێگه و پێگه‌ی خۆی له‌ناو کۆمه‌ڵگادا بزانێ و ببێته که‌سێکی نموونه. که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب دوو گه‌نجی ناو ڕۆمانه‌که‌ش هه‌مان ئامانجیان هه‌یه. گابۆڕ ڕۆمانێکی تری سه‌ید قادری هیدایه‌تی نووسه‌ری بۆکانییه. ڕۆمانێک که ده‌توانین بڵێین ئه‌ده‌بی نارٍه‌زایه‌تی، ئه‌ده‌بی به‌ره‌نگاری، یان به‌شێوه‌یه‌کی تری ئه‌ده‌بی به‌رگری. سه‌ر له‌به‌ری ئه‌م ڕۆمانه باس له پرسێک ده‌کات که ئه‌ویش پرسی " شوناس" (هویت) ده‌کات که تێیدا دوو کوڕ که له‌ڕاستیدا ده‌توانین بڵێن نوێنه‌ری کۆمه‌ڵگان هه‌وڵوه‌دای شوناس و کلتوور و زمانی خۆیانن . ڕۆمانی گابۆڕ پرسی ناسنامه و شوناسی پارچه‌یه‌کی کوردستانه له‌کۆتایی سه‌ده‌ی بیسته‌م و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیست و یه‌کدا که نه‌وه‌یه‌ک یان نه‌ته‌وه‌یه‌ک هه‌ڵواسراوه له‌نیًوان ڕابردوویه‌کی ون و داهاتوویه‌کی لێڵ. که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب دوو کورٍِه کوردی شاری بۆکانن که سه‌ره‌تا له یاری تۆپێنه‌وه ده‌ستیان پێکرد، گه‌نجانێک که ته‌نانه‌ت پاره‌ی کڕینی تۆپێکیان نه‌بوو، دوای کڕینی تۆپیش مه‌قه‌ره‌که‌ی پاسداره‌کان ڕیًگه ناده‌ن له‌ناو مه‌یدانه‌که‌دا تۆپێن بکه‌ن به‌هۆی ئه‌وه‌ی که مه‌یدانی یارییه‌که له ته‌نیشت مه‌قه‌ری ئه‌وانه. له‌ڕێگه‌ی دۆزینه‌وه‌ی بابه‌تێکی کوردی، هه‌ردوو گه‌نجه‌که خولیای زمانی دایکی خۆیان ده‌بن و دواتر به قه‌رز کتێبی هێمن موکریانی و هه‌ژار موکریانی ده‌کڕن و قۆناغێکی تری ژیانیان ده‌ستپێده‌کات و ئه‌ویش قۆناغی قه‌یرانی شوناسه. که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب به دوای، ئه‌وان گه‌ڕه‌که خۆیان و نه‌ته‌وه‌که‌یان بناسن و له‌و هه‌موو غه‌در و سته‌مانه ڕزگاریان بێت. له ڕاستیدا که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب نوێنه‌رانی کۆمه‌ڵگایه‌کن که له‌نێوان دووناسنامه‌ی جیاواز به‌سه‌ر لێشێواوی ماونه‌ته‌وه، له‌و کۆمه‌ڵگایه به هه‌زاران که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب ده‌ژین، عه‌بدولموته‌للیب که‌یفی به ناوه‌که‌ی خۆی نایه و ده‌یه‌وێ ئه‌و ناوه دوور و درێژ و ناکوردییه‌ی له‌کۆڵ بێته‌وه و ته‌نانه‌ت به دزی باوکییه‌وه ده‌ستکاری ناسنامه‌که‌ی خۆی ده‌کات که دواتر کێشه‌شی بۆ دروستده‌کات. ئه‌ویش ده‌یه‌وێت وه‌ک هێمن موکریانی ناوه دوور و درێژه‌که‌ی له‌کۆڵ خۆی بکاته‌وه .ڕۆمانی گابۆڕ ڕۆمانی هیوا و ئاواته‌تیشه، ئومێدبه‌خشه بۆ گه‌نجان که ده‌توانن له‌ڕێگه‌ی خۆ وشیارکردنه‌وه و خۆناسین به‌ره‌نگاری غه‌در و چه‌وسانه‌وه ببنه‌وه و ئه‌م به‌ره‌نگارییه‌ش له ناسینی شوناسه‌وه ده‌ستپێده‌کات. ڕۆمانی گابۆڕ گوزارشت له کۆمه‌ڵگایه‌کی تا سه‌ر ئێسقان پۆلیسی ده‌کات که تێدا ته‌نانه‌ت یاریکردنی تۆپێنیش ده‌بێت له‌سه‌ر مۆڵه‌ت و ئیجازه‌ی به‌رپرسانی سه‌ربازی بێت. له‌و ڕۆمانه‌دا به‌ڕاستی گه‌مه‌ی زمانی کراوه و هه‌رکام له ڕۆڵگێڕه‌کان به شێوازی و ئوسلوبی خۆیان ده‌دوێن بۆ نموونه ننه عه‌جه‌م که پیرێژنێکی تورکه( له موکریان به تورک ده‌ڵێن عه‌جه‌م) ئه‌و ژنه به کوردێکی ده‌ستوپێ شکاو قسه ده‌کات و نووسه‌ر به‌هه‌مان شێوه‌ی ننه عه‌جه‌م وشه‌کانی به‌کارهێناوه .دیالۆگ له ڕۆمانی گابۆڕدا زۆر به هێز و پاراو و به‌جێ و ڕێیه، ئێمه له‌ڕێگه‌ی دیالۆگه‌کانه‌وه که‌سایه‌تی ناو ڕۆمانه‌کان ده‌ناسین، هه‌ر ئه‌و دیالۆگانه که فه‌زامان بۆ ده‌رده‌خات له‌به‌ری ئه‌وه‌ی که وه‌سفی بکات، نیشانی ده‌دات. دیالۆگی زیادی و بێ که‌ڵک له‌و ڕۆمانه‌دا نابیندرێت.زمانی رٍۆمانه‌که، زۆمانێکی کوردی په‌تی و پاراو و شیرین و بێ گرێ و گۆڵ، رسته کورت و پوخت و پڕمانا، دیالۆگ ڕێک و ڕه‌وان، گۆشه‌نیگا سالم و بێ عه‌یب.
سەنگەر زراری خوێندنەوە بزووێنەری سەرەكی عەقڵی هەر كۆمەڵگایەكە، ئەگەر بمانەوێ كۆمەڵگایەكی پێشكەوتوو و شارستانی دروست بكەین، دەبێ بەر لە هەموو شتێك كەسانی خوێنەر دروست بكەین، (خوێنەر بەو مانایەی شەونخوونی بەدیار كتێبەوە بكات، نەك ئەو خوێندەوارییەی لە قوتابخانەوە فێری دەبین). بۆ جووڵاندنەوەی ئەم عەقڵەش دەبێ لە بەردی بناغەی یەكەمەوە دەست پێ بكەین كە تاكە، واتا پێش هەموو شتێك دەبێ تاكی خوێنەر دروست بێت، بۆ ئەوەی ببێتە بنەڕەتێك بۆ دروستبوونی كۆمەڵگایەكی خوێنەر، لێرەشدا پرسیارە جەوهەرییەكە ئەوەیە: چۆن تاكێكی خوێنەر دروست دەكەین؟ بێگومان ڕێگای جۆراوجۆر هەیە بۆ دروستكردنی خوێنەر، كە باسكردنیان درێژە دەكێشێ و لێرەدا ئەو دەرفەتە نییە، بەڵام بە بۆچوونی من سەرەكیترین و كاریگەرترین ڕێگا ئەوەیە، كە لە ڕێگای دایك و باوكانەوە بێت، دایك و باوك دەتوانن هاندەری سەرەكی بن بۆ ئەوەی منداڵەكانیان خوێنەر دەرچێت، ئەگەر منداڵ چاوبكاتەوە و لە منداڵییەوە ببینێ لەپاڵ هەبوونی سەلاجە و تەلەفزیۆن و كانتۆر، لە سووچێكیش كتێبخانەیەك دانراوە (با بچووكیش بێت)، ئەگەر منداڵ ببینێ كاتێك باوكی دەگەڕێتەوە لە دەستێكی عەلاگەی پرتەقاڵ و مۆز و دەسكە كەوەر و كەرەوز هەیە و دەستەكەی دیكەی كتێبە، یان كاتێك دایك دەگەڕێتەوە، لەگەڵ جلوبەرگ و كەلوپە جوانكارییەكانی، زەرفێكیشی پێیە كە كتێبێكی تێدایە، ئەوكاتە منداڵەكە هەست بەوە دەكات كە دیارە كتێبیش بەقەدەر خواردن و كەلوپەل و پێدایستییەكانی دیكە گرنگە، لێرەوەش بەهای كتێبی بۆ دەردەكەوێ و هۆگر و شەیدای دەبێت و خۆنەویستانە پەڕەكانی هەڵدەداتەوە و دواجار فێری خوێندنەوە دەبێت، بەڵام بەپێچەوانەوە ئەگەر كتێب لە ماڵەوە نەبینی و دواتریش چووە قوتابخانە و تەنیا كتێبە ڕەزاقوڕس و بێزەوقەكانی قوتابخانە ببینێ، ئەوا نەك هەر كتێبی خۆش ناوێ، بەڵكو ڕقێكی ئەستووریشی بەرامبەر كتێب بۆ دروست دەبێ، چونكە بەداخەوە وەكو دەزانین قوتابخانە و مەنهەجەكانی خوێندن لەم وڵاتە، بەهیچ جۆرێك هاندەری خوێندنەوە نین. بەهەرحاڵ.. هەرچەندە كولتووری خوێندنەوە و دروستكردنی خوێندنەوە لە قۆناغی زووی منداڵی، هێشتا لای ئێمە زۆر كەمە، بەڵام دروستكردنی خوێنەر لە قۆناغەكانی دی، خەریكە لە ڕێگای هەندێ گروپ و كەسایەتی و دەزگاوە گرنگی پێدەدرێت و ئەمەش جێگای دڵخۆشییە، ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی ئەو كەموكووڕییەی لە منداڵییەوە لای تاكەكانی ئێمە هەیە و ئاشنای كتێب و خوێندنەوە نین، تاڕادەیەك لە ڕێگای ئەم گروپ و دەستانەوە پڕ بكرێنەوە و وردەوردە خوێنەر دروست دەبێت.
ئەندێشەکانی ژیانی و خەونەکانی { هێرنان ڕێڤێرالێتێلیێر }ی کردویەتی بە نوسەری ژیانی و خەیاڵەکانی وەک ڕۆمانی (کچە فیلم گێڕەرەوەکە) ڕانانى: هاوڕێ محه‌مه‌د ئەم ڕۆمانە دەکرێت بەشێکی ئەزموو ن و ئەندێشەکانی ژیانیبێت بەشێکی تری ئەزمونی خەونە بەدی نەهاتووەکانی بێت کە هەمیشە لەگەڵماندا دەژین هیچ کات ناتوانین خۆمانی لێ ببوێرین ئەوەی کە وامان لێدەکات بەرگەی زەحمەتییەکانی ژیانمان بگرین تەنها خەون و خەیاڵەکانمانە یان ئامانجەکانمانە مرۆڤ بەو خەونانەوە دەتوانێت هەموو مەحاڵەکان بکات بە ڕاستی: ئەکرێت نوسەر بشوبهێنین بە باوکی { ماریا مارگارێتا } وەک خەونێکی تێکشکێنراو کە هەمیشە بە تاسەوە بۆی دەژی. هەندێک جار بۆ هەندێ مرۆڤ هەلو مەجی ژیان هیچ دەرفەتێک بۆ بیر کردنەوە لە خەونەکانیشمان ناهێڵێت. لەمە قورستر چۆن دەتوانیت خەونەکانت بەهاوبەشی لەگەڵ ئەندێشەکانی ژیانت بکەیتە چیرۆکێک کە ڕەنگە دەیان چیرۆکی تر بەدوای خۆیدا بئافرێنێت . کاتێک باوکی ماریا مارگارێتا لە جێگادایە بەهۆی ئەوەی کە لە خوار کەمەرییەوە ئیش ناکات تەنها بینەری قورسی ژیان و دەیان خەونی گەورەی بەدی نەهاتووی کە دواساتەکانی ژیانی بۆ دەژمێرێت و وەک ئاوێنەیەک خۆی لەبەر دەم چیرۆکەکاندا دەبینێت کە لە کچەکەیدا بەجەستەی کردوونوو وەک و خەونێک تەماشای هونەری سینەماو نواندن دەکات وماریاش چۆن دەبێتە قوربانی خەونەکەی کە دەکاتە خەونی باوکی : مرۆڤ هەندێک جار ئەوەندە هەستیار دەبێت بەهۆی خەونە نەهاتووە دییەکانی کە ڕەنگە بەرگەی هۆنراوەیەک کە نزیکی بکاتەوە لە ژیانی یاخوود هەر هونەرێک کە بیخاتەوە سەر هەمان خەون و خەیاڵ کە هێندە بە تامەزرۆیی لێی دەڕوانێ وەک لە سینەمادا چۆن سەیری ئەو دەزووی ڕۆناکیەی دەکرد کە لە پەنجەرەی ژوری پرۆجێکتەرەکەوە دەهات و بەسەر سەریاندا دەڕۆیشت تا دەیدا لە پەردەکە : وەک نوسەر خۆی دەڵێت { ئێمەی مرۆڤ لەهەمان ئەو ماتریالە دروست کراوین کە خەونەکانی لێ دروست دەکرێت } نوسەر رەنگە نەیەوێت خۆی شاهیدی ئەندێشەی خەونەکانی بێت کەچۆن کچی خەونەکەی نوقمی جیهانێک بووە کە هاتنە دەرەوەی تەنها مردنە بێ ئاگایە لە چارە نوسی خۆی و ئەو ماتریالەی کە ئەوی لێ دروست بووە هێندەی نەماوە بەدیار مەرگی خەونەکانییەوە لەهۆش خۆی بچیت بەڕادەیەک کە گوێ بیستی ئەم هۆنراوەیە دەبیت: بەدیارییەوە ژیانی کۆتایی دێت کە نایەوێت چیدی لەوە زیاتر کچی خەونە بەدی نەهاتووەکەی بێت. ماندووبووم لە پاڕانەوە ماندووبووم لە تکا چۆن ئەو نایەوێت گوێ بگرێت من لەخەمدا دەمرم لە لێوەکانیشییەوە ئەوە دێت : ئیدی من تۆم خۆش ناوێت دەکرێت یەک هۆ تۆبکاتە هۆکاری ژیانی تا بۆی بژی و سەدان چیرۆکی لێ بئا فرێنێ: کچە فیلم گێڕەڕەوەکە: ئەم ڕۆمانە شایستەی چەندین جار خوێندنەوەیە چونکە چەندێک هەلو مەرجی ژیان قورس بێت هێشتا ژیان شایستەی ژیان کردنە.
بنووسه‌پاش ململڵانییه‌کی سه‌خت له‌گه‌ڵ نه‌خۆشییدا و مانه‌وه‌ی بۆماوه‌ی نزیکه‌ی یه‌ک مانگ له‌ژێر چاودیریوردی پزیشکدا به‌هۆی نه‌خۆشی جه‌ڵده‌ی مێشکه‌وه له‌ته‌مه‌نی نه‌وه‌د ساڵیدا سه‌رله‌به‌یانی ئه‌مڕۆ له‌نۆخشخانه‌ی کۆماریی دکتۆر محمه‌د ئه‌مین هه‌ورامانی کۆچی دوایی کرد. دکتۆر له 15 ی ئۆکتۆبه‌ری 1928 له‌ناحیه‌ی بیاره له‌داییک بووه و خاوه‌نی چه‌ندین بابه‌ت و تێزی به‌نرخ و گرنگه له ئه‌ده‌بیاتی کۆن و زانستی مێژویی و زانستی فه‌رهه‌نگ وئایینه‌کان ،به‌درێژایی ته‌مه‌نی مامۆستایه‌تی له‌هه‌ریه‌که له زانکۆکانی هه‌رێم و عێراق و ئێران وه‌ک مامۆستا وانه‌ی وتوه‌ته‌وه و سه‌رپه‌رشتی چه‌ندین نامه‌ی ماسته‌ریکردوه . بڕیاربوو له‌سه‌ره‌تای مانگی یانزه‌ی ئه‌مساڵ کتێبه نوێکه‌ی به‌ناوی زانستی ئایینه‌کان بلاوبکاته‌وه به‌لام به‌هۆی نه‌خۆشییه‌که‌یه‌وه نه‌یتوانی ودواجار مه‌رگ ئه‌و ئاواته‌ى نه‌هێنایه‌دی. ته‌رمه‌که‌ی له‌گۆرستانی بیاره به‌خاک بسپێردرا وپرسه‌که‌ی هه‌ر له‌بیاره ده‌بێت
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ (پەیمانی كۆن) ئەو ئایەتەی دەڵێت: لە ژێر ئەم ئاسمانەدا هیچ شتێك نوێ نییە، ئەوە دەستمان لە سەرەداوێكی زۆر گرنگ گیردەبێت بۆ مێژووی سەرهەڵدانی دیگایەكی ئەبسێردانە بۆ ژیان، دواتریش ئەم تێڕوانینە زیاتر گەشەدەكات و زۆرینەی ئەدەبیاتی دونیا ڕووبەرێكی زۆری گوزارشتە لە دونیابینی نائومێدانە بۆ جیهان، هەر لە ئەدەبی كلاسیكی یۆنان تاكو دەگاتە زۆرینەی نووسەرە مۆدێرنەكان خەریكی پاتەكردنەوەی ئەم دیدەن لە فۆرمی جیاوازدا. لە ناو ئەدەبی كوردیشدا شیعرەكانی ئەدەبی كلاسیك تاكو هەرە تازەكان سەرڕێژن لە ڕەشبینی و توڕەیی و نیگەانییەكی تاكو سنوری خۆكوژی. لە هیچ سەردەمێكیشدا ئەدەب و هونەر بەڵێنی گەشبینییان بە مرۆڤ نەداوە، بەڵكو هەمیشە مرۆڤیان خستۆتە بەردەم بوونی خۆی و پرسیارە هەر ئالۆز و ترسناكەكانیان ڕووبەڕووكردۆتەوە، ئەوەی لە نێو كایە جیاوازەكانی ئەدەب و هونەردا لە دووی گەشبینی دەگەڕێت، ئەوە كەسێكە سەرەتا خۆی فریودەدات پاشان ئەوانیتریش، چونكە ئەوە ئایۆلۆژیاكانن بە قسەی باقوبریق هەوڵی خەڵەتاندنی مرۆڤ دەدەن، بەوەی ئەوان دەتوانن بەهەشت لەسەر زەوی فەراهەم بكەن، لە كاتێكدا ئەو بەهەشتەی ئەوان باسی دەكەن لە هیچ كوێ نییە، لە ئەنجامدا ئەوەی دەگۆڕێت فۆرمی ستەمكارییەكەیە، دەنا مرۆڤ مەحكومە بە بەردی سەرشانی خۆی و بۆ هەمیشە چەشنی سیزیف لە هەوڵدایە بۆ گەیاندنی بەردەكە بە ترۆپكێك كە سەرابە. هەر ئەوەی ئایدۆلۆژیستەكان پێیان ئاسایی نییە مرۆڤ بە جۆری دیكە بیربكاتەوە جیاواز لەوان، واتە هەر ئەوەندەی هاوڕایان نەبوویت ئیدی وەك دووژمن لێت دەڕوانن،جۆرێكی تەواو بەرجەستەی ستەمكارییە. جا ئێستا دونیا بچوك و كەم دەستەكەی ئێمە، پڕی بووە لە مرۆڤی لەو چەشنە، كە بەناوی چەپگەرایی و قسەی لەو بابەتەوە ڕۆژانە ئەوەندەی بۆیان بڕەخسێت دژایەتی هەر دیدگایەك دەكەن كە لەگەڵ بیری دۆگمای ئەواندا یەكناگرێتەوە، لەوەش كارەساتر ئەوەیە ئەم بەچكە چەپكەرایەنە بە قەولی خۆیان كەوتوونەتە شەن و كەوكردنی ئەدەب و هونەر و بەناوی ڕەخنەوە بە زمانێكی لاواز و ڕۆشنبیرییەكی هەژارانەوە خەریكی دادگایكردنی نوسەران و هونەرمەندانن كە گوایە خزمەتی سیستم دەكەن و تێڕوانینی ڕادیكاڵانەیان نییە بۆ ژیان، لە كاتێكدا خۆیان نەك ڕایكاڵ نین، بەڵكو بە زمانێكی زۆر سادە كە نووسینەكانیان دەخوێنیتەوە تێدەگەیت هیچیان لەو مەلا دۆگمایانە كەمتر نییە كە ڕۆژانە سەكۆی مزگەوتەكان بەكاردەهێنن بۆ لەكەداركردنی كەرامەتی مرۆڤ، تەنیا جیاوازییەك كە ئەم فەرخەچەپگەرایانە لە مەلا توندوتیژەكان جیادەكاتەوە ئەوەیە مەلاكان ئاین دەكەنە هۆیەك بۆ بێزاركردنی خەڵكی،ئەمان چەمكەكانی وەكو ڕادیكاڵ، دژە سیستەم، لە بەینەكانیشدا شیعرێكی ئاستنزمی خۆیان لە پاڵ وتارە پڕ لە كینەكانیان دادەنێن، بەو مەبەستەی ئەو جۆرەی لە شیعر ئەوان باسی دەكەن ئەوەیە كە هەر خۆیان دەینوسن و هەر خۆشیان دەیخوێننەوە و هەر خۆشیان دەزانن باسی چی دەكەن!... ئەدەب و هونەری ڕاستەقینە بۆ مرۆڤە، مرۆڤ لە هەر كوێی ئەم دونیایەدا بێت، ئەویتری كە دەمێنێتەوە ئەو جۆرەیە كە ئایدۆلۆژیان دەیانەوێت ئەم دوو كایە گرنگەی مرۆڤ بەكاربێنن بۆ خزمەتكردنی تێڕوانینەكانی خۆیان ئەمەش لە زووەوە ئەزموونكراوە و سەركەوتوو نەبووە، نمونەش بۆ ئەمە ئەو ڕووبەرە زۆرەیە لە نێوانی بەرهەمەكانی نووسەرێكی وەكو (دۆستیۆفسكی و مەكسیم گۆرگی)دا كە هەردووكیان سەر بە یەك كولتور و یەك كۆمەڵگان، بەڵام یەكەمیان هەموو سنورەكانی دونیای بڕی و بووە كەرەستە بۆ بوارەكانی دیكەی وەكو فەلسەفە و دەروونناسی و ... بەڵام ئەوەی دووەمیان تەنیا لەو ڕووبەرە بچوكانەدا گرنگە كە دەمانەوێت نمونەی ئەدەبێكی سۆشیالیزمی وەربگرین، پاشان ئیتر ئیشمان پێی نامێنێتەوە... لە پاش ئەوانیش لە هەر جێیەك و سەردەمێكدا ئەدەب و هونەر كرابێت بە ئایدۆلۆژیا بەرهەمی وەها ئاستنزمی لێكەوتۆتەوە كە لەگەڵ لەدایكبوونیدامردووە، چونكە كاری ئەدەب و هونەر ئەوەنییە ئایدۆلۆژیان بەیان بكات، بەڵكو كێشەی بەردەوامیان لەگەڵیدا هەیە و لە كورترین قسەدا (ئەدەب و هونەر زۆرینەی جار ڕەخنەی ئایدۆلۆژیا دەكەن.)
شێوەکار هەتاو کەریم، لەدایکبوی ساڵی ۱۹۹۱، دەرچوی پەیماکای هونەرە جوانەکانی هەڵەبجە _بەشی شێوەکاری باسلەوە دەکات کە بابەتی کارەکانی زیاتر بۆ ئافرەت و سروشتە لەناو سروشتیش گوڵ دەیەوێت قوربانی و ئەرک و جوانیەکانی ئەفرەت پیشان بدات بە تێکەڵبون لەگەڵ سروشت. هەتاو کەریم، تا ئیستا بەشداری زیاتر لە ۲٤ پێشانگای هاوبەش کردووە و دوو پێشانگای تایبەتی کردوەتەوە لەم چاوپێکەوتنەدا وەلامی هاوڵاتیدادەداتەوە. * هەوو مرۆڤێک حەزو خولیلیکی هەیە تۆ بۆ هونەری شێوەکاریت هەڵبژارد؟ سروشتی هەموو مناڵێک وایە کەلە سەرەتای تەمەنیدا خولیای ڕەنگ و وێنە کێشانە، بەڵام لەگەڵ گەورەبونی و تێکەڵبونی لەگەڵ دەوروبەرو کۆمەڵگەو خێزان ئەم خولیایەی کاڵ ئەبێتەوە یان نامێنێت، بەڵام بە خۆشحاڵیەوە من جیاواز لە مناڵانی کە هاندەرو پاڵپشتێکی زۆرم هەبو بە تایبەت خێزانەکەم، ئەمە وایکرد زیاتر عاشقی ڕەنگ و وێنە کێشان ببم .. *بۆچی لای ئێمە جیاواز لە هونەرەکانی دیکە گرنگی کەم بە هونەری شێوەکاری دەدرێت بەتایبەت لە قوتابخانەکاندا؟ _ بواری شێوەکاری جیاواز لە هونەرەکانی کە پێداویستی زیاترو شوێنی باش و گونجاوی ئەوێت کە ئەمە لە کوردستان کەمترە.لە قوتابخانەکانیش ئەکەوێتە سەر مامۆستای هونەر تا چەند گرنگی بەو بوارە بدات. *ڕەنگ یەکێکە لە پێکهاتە سەرەکیەکانی هونەری شێوەکاری تۆ تاچەند ڕەنگت بۆ گرنگە پێتان وایە ڕەنگ کار لە دەرونی مرۆڤ بکات بەتایبەت لە جل و بەرگ؟ _ڕەنگ لای من جۆرە باس و پێناسەیەکی هەیە کە ناتوانم لێرەدا بە شێوەیەکی کورت باسی بکەم، بە تەواوی بوونمەوە ئاوێتەی ڕەنگەکانم. لە لایەنی دەرونیشەوە ڕەنگەکان کاریگەری گەورەیان لەسەر کەسایەتی و ناسینی مرۆڤەکان هەیە. *هەموو مرۆڤێک لە ڕێگەی ئەو کارەیەوە کە دەیکات پەیامێک دەگەیەنێت ـ پەیامی تۆ لە ڕێگەی هونەرەوە چییە؟ _ بابەتی کارەکانم زیاتر بۆ ئافرەت و سروشتە لەناو سروشتیش گوڵ بە تایبەت ،ئەمەوێت قوربانی و ئەرک و جوانیەکانی ئەفرەت پیشان بدەم بە تێکەڵبون لەگەڵ سروشت. *کارو پڕۆژەت بۆ داهاتوو چیە؟ _چەند تابلۆیەکم بە ماتریاڵێکی جیاوازو کارێکم بۆ مناڵان ..
بریارە بەم نزیکانە (ناوەندی 7 رەنگ) دوایەمین پیشانگەی تایبەتی خۆى له‌سالى (2018)دا بۆ شێوەکار (ئاکار ئەحمەد محی الدین) بکاتەوە. به‌ختیار سه‌عید سه‌رپه‌رشتیارى ناوه‌ندى 7ڕه‌نگ ده‌رباره‌ى ئه‌م پێشانگایه وتى "ئه‌م کارانه‌ى هونه‌رمه‌ند (ئاکار ئەحمەد) ئەزموونێکی جوان و تایبەتی هونەرمەندە کە بە ئەندازەی جیاواز و رەنگی جیااواز کارەکانی ئەنجام داوە". وتیشى "هیوادارم کارەکان و ئەزموونی ئەم هونەرمەندە جێی سەرنج بێت کە بەتایبەت لاى ئێمە ئەزموونی تایبەت بە هونەری دەستی )سترینگ ئارت( دیاریکراو که‌مه".
.jpg)
دوای ئەنجام دانی ئاهەنگ و کۆنسێرتى ڕێگا، هونه‌رمه‌ند (نەریمان بابان) لە ئێستادا سه‌رقاڵى خۆئامادەکردنه بۆ سازکردنی کۆنسێرتێکی گەورە لە سلێمانی به‌ناوى (شار) له ڕۆژانى (23-24ى 11ى 2018) له ته‌لارى هونه‌رى شارى سلێمانى. ده‌رباره‌ى کۆنسێرته‌که سه‌رچاوه‌یه‌کى نزیک له هونه‌رمه‌ند به ڕۆژنامه‌ى هاوڵاتى ڕاگه‌یاند کە هونه‌رمه‌ند (نه‌ریمان بابان) له‌م کاره نوێیه‌یدا زۆر ماندوو بوه‌و به‌ڵێنى به هه‌وادارانى داوه کارێکى ناوازه‌یان پێشکه‌ش بکات. وتیشى "هونه‌رمه‌ند هەوڵدەدات کوالیتی کۆنسێرتەکەی لە ئاستی کوالیتی کۆنسێرتە جیهانیەکان بێت وە پەیمانی داوە بە هەوادارانی کە هەموویان بتوانن بێن بۆ بینینی کۆنسیرتەکەی و هیچیان بێبەش نەبن هه‌ربۆیه بۆ ماوه‌ى دوو ڕۆژ کۆنسێرته‌که‌ى درێژکرده‌وه".
به‌چاودێری به‌ڕێز پارێزگاری هه‌ڵه‌بجه پاش تێپه‌ڕبونی 56 ساڵ به‌سه‌ر كۆچی دوایی شاعیری گه‌وره‌ی گه‌له‌كه‌مان (عبدوڵڵا گۆران )به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی ڕۆشنبیری و هونه‌ر له‌هه‌ڵه‌بجه یادی ئه‌و شاعیره مه‌زنه ی كردوه. كاتژمێر 10 سه‌رله‌به‌یانی 18\11\2018 به‌چاودێری به‌ریز پاریزگاری هه‌ڵه‌بجه و به‌ئاماده‌بونی به‌ڕێز خالد دۆسكی وه‌زیری ڕۆشنبیری و لاوانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و سكرتێری حیزبی سۆشیالست دیموكراتی كوردستان و سه‌رۆكی یه‌كیتی نوسه‌رانی كورد و نوێنه‌ری حیزب ولایه‌نه سیاسیه‌كان و نوسه‌رانی ناوچه جیاجیاكانی كوردستان له‌هۆڵی د.مسته‌فا زه‌ڵمی دیداری گۆران ی شاعیر به‌ڕێوه‌چو پاش به‌خێرهێنانی میوانه به‌ڕێزه‌كان وتاری هه‌ریه‌ك له به‌ریوه‌به‌رایه‌تی گشتی ڕۆشنبیری و هونه‌ر\هه‌له‌بجه له‌لایه‌ن په‌رۆێز نیازی و پاریزگای هه‌له‌بجه و وه‌زیری رۆشنبیری و لاوان و نوینه‌ری بنه‌ماله‌ی شاعیر خوێنرایه‌وه. پاشان له‌لایه‌ن په‌یكه‌تاش (د .بیان مانی) په‌یكه‌ری (گۆران)ی شاعیر وه‌ك ریزێك به‌خشرایه دیداره‌كه و دكتۆر عیزالدین مسته‌فا ره‌سول . دواتر له‌لایه‌ن هه‌ریه‌ك له خاتوو كه‌ژاڵ ئه‌حمه‌د و ئیدریس عه‌لی یه‌وه به‌خوێندنه‌وه‌ی چه‌ند شیعرێك به‌شداری دیداره‌كه‌یان كرد . پاشان له‌لایه‌ن تیپی موزیكی به‌ریوه‌به‌رایه‌تی گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری هه‌له‌بجه و گروپی موزیكی كیژانی سلیمانی ئاهه‌نگێكی گۆرانی به‌ریوه‌چوو. كاتژمیر 2ی پاش نیوه‌ڕۆی هه‌مان رۆژ هه‌ریه‌ك له مامۆستا عه‌تا قه‌ره‌داغی و مامۆستا (جعفر و د.صبور عبدالكریم و ئه‌ركان عبدالله) چه‌ند لیكۆلینه‌وه‌یه‌ك پیشكه‌شكران لەڕوژی دوەمیشدا و له دوو كاتی جیاوازدا به‌به‌شداری هه‌ریه‌ك له (د.لوقمان ره‌وف، د. حمه‌نوری كاكی، مامۆستا همایۆن صاحیب و حكیمی مه‌لا صالح) چه‌ند لیكۆلینه‌وه‌یه‌ك ترپیشكه‌ش كران و پاشان خه‌لاتی ریزلینان به‌خشرایه لیكۆڵه‌ره‌وان.
.png)
خۆشحاڵم کە دەرفەتی خوێندنه‌وه و هه‌ڵسه‌نگاندنى کتێبێکم پێ سپێردرا که پڕه له‌ڕووداوى گرنگ و هه‌ستیار لەمێژووى قۆناغێکى دیاریکراوى گەلەکه‌مان، کە ئه‌وه بۆ من جیى شانازیه ـ ئاشکرایە لای هەموومان پێناسەی نوسەرو ئەدیب دەگەڕێتەوە بۆ بەرهەمی ئەدەبی نوسەر ، تێکۆشەرێکی وەک دکتۆر، وێڕای ئەوەی کوردپەروەرێکی بێگەردو ماندوو نەناس بووەو تەمەنێکی دوورودرێژی خۆی تەرخان کردووە بۆ گەلەکەی. بەرهەمی بیرەوەریەکانی" لێرەوە کە سەیری ژیانی خۆم ئەکەم " لە ڕوانگەی ئەدەبەوە ناونیشانێکی سەرنج راکێشە .. بەئاشکرا دەڵێم چەند جارێک سەروبەندی کتێبەکەم خوێندەوە ـ لێرەدا ناچمە نێو بوارە سیاسی و شۆڕشگێرییەکە و نێو ڕووداوەکانی، لێ بەڕاستی خۆمیشی لێ بەدوور ناگرم چونکە شۆڕش بەشێکە لە پڕۆسەی بەرەوپێشەوە بردنی کۆمەڵگەی هەموو گەلێک، دوای خوێندنه‌وه‌یەکی وردو تێرو تەسەل بۆ ئەم کتێبە هه‌ستم کرد بەراستی ئەوە خۆمم گەشت به ناو ڕووداوه‌کانی کتێبەکەدا دەکەم و لە نێو ڕووداوە جەرگبڕەکانی گەلەکەمدا ژیام. کەوابوو نووسه‌ر له ڕێی نوسینه‌وه‌ى ئه‌و بیروه‌ریانه‌ی زۆر به‌ساکارانەو دیقه‌ته‌وه وێناکردنێکی جوان و وردبینانەی بۆ کردووەو لە ڕێی بەسەرهاتەکانەوە تابلۆیه‌کی ڕوونی ڕووداوه‌کانمان ده‌خاته پێش چاو، بە جۆرێک هەستبکەیت خۆت بەشداریت تێداکردووە. نووسه‌ر له‌رێی گێڕانه‌وه‌ى ئه‌و بیره‌وه‌ریانه باسى دوو قۆناغى جیاوازی ژیانی خۆیمان بۆ دەکا یه‌کێکیان گێڕانه‌وه‌ى ئه‌و دیمه‌نە پڕ تراژیدیانەیە وه‌ک منداڵێک به‌بیرى منداڵى هەستی پێکردووه‌و له‌لاى خۆیه‌وه هەندێکیانی په‌سەند کردوەو هەندێکیشیانی ڕەتکردۆتەوە. دووەمیان گێڕانەوەی ڕاست و ڕادیکالیانە و لۆژیکانەی ڕووداوەکانە لەزمانی شایەتحاڵێکەوە کە خۆیەتی و ڕۆڵێکی تەواوی تێدا هەبووە ـ ئه‌گه‌رچى ئه‌م کتێبه زیاتر گێڕانه‌وه‌ى یاده‌وه‌رى شۆرش و ڕووداوه‌کانى ناو شۆرشه، لێ من لێرە وه‌ک ژنێک، سەبارەت بەهه‌ڵوێستی سیاسى و سه‌ربازى و شه‌ڕەکان کەمتر ڕای خۆم دەردەبڕم، بەو پێیەی لێی بەدوور بووم وەک پراکتیک، بەڵام پڕ بەهەناسەی ژنبوونم ئاخیان بۆ هەڵدەکێشم، لێرەدا دەمەوێ بە بۆچوونی خۆم باس لەرۆڵی ژنان بکەم. هەرچەندە ناڵێم ڕەخنە، لێ بە بۆچوونی خۆم تێبینیەکم هەیە، دەبوو نووسەری بەڕێز بە دیدگایەکی بەرفراوانتر لەسەر رۆڵی ژن بوەستاباو جەختی بکردایەو بە پێداگریی نمونەی زیندوو، باسی لەو تەنگەژانە بکردایە کە ژنان دووچاری دەبوونەوە لەو کاتە سەختانەی شاخ و شەڕو سەرماو سۆڵەو دەربەدەری و سەختی ئەو ڕۆژگارە، جگە لەمەترسیەکانی دەرحەق بەو کیشانه‌ى ڕووبه‌ڕووى دایک و ژنه شۆڕشگێڕو ژنە شه‌هیدێک و بێوه‌ژنێک بۆته‌وە. بەندە وەک ژنێکی کورد دەڵێم، دەکرا ئەم کتێبە وه‌ک بابه‌تیکى کۆمه‌ڵناسیش سه‌یربکرێ، کاتێ دەبینین ژنێک، کە( دایکی نووسەرە ) له‌سه‌رەتاى ته‌مه‌نیەوە، بێوه‌ژن ده‌که‌وێ و قەدەر کۆڵه‌که‌ى ماڵه‌که‌ى ده‌ڕوخێنێ، له‌جیاتى دڵڕاگرتن و هه‌وڵى پشتگیری و قه‌ره‌بووکردنه‌وه‌ى، کەچی لە نەفامی بیرى دواکه‌وتوویی خێله‌کیەوە هەڵدەستن بە قوڵکردنەوەی برینەکانی و ئازارەکانی زیاد دەکەن. بریارێکی کۆمەڵایەتی خێڵەکی دەدرێ کەدەبێ شوبکاتەوە بە یەکێک لە شوبراکانی، ئا لێرەدا دیقەتی خۆنەویستی دایک بدەن بزانن چۆن له پێناو جگه‌رگۆشه‌کانى جۆرەها قوربانی دەدات، هەر قوربانیه‌کى هێندەی گردێکی وڵات دەبێت، هەر ژنیشە میهرەبانانە به‌ڕۆحى خۆی ئەو قوربانیانە دەبەخشێت، ئەوەی به‌ویژدانەوە سه‌یرى ڕووداوه‌کانى دواى شه‌هیدبوونى باوکى نووسه‌ر بکا، وەک خۆی بۆمان ده‌گێڕێته‌وه، هه‌م بێویژدانى عه‌قلیه‌تى پیاو سالارى کۆمه‌لگەی تێدا ده‌بینین هه‌م قوربانى و ئازاره رۆحیه‌کانى بیوه‌ژنێک هه‌ست پێده‌که‌ین کە خۆی لە خۆیدا، بەگەورەیی و بەبچوکی دەکرا تەنها ژیانی دایکی بکرێت به ڕۆمانێک. نوسەر لەسەرەتای ئەم بیرەوەریانەوە جەخت لەسەر کوردستانیبوونی خۆی دەکاتەوە دوور لەشارچیەتی و ناوچە گەرێتی ئەوەی مەبەستی بووە خزمەتکردن بووە بە دۆزی ڕەوای گەلەکەی وەکو خۆی دەڵێ: باوکم پێشمەرگەی سەرەتای شۆڕشی ئەیلول بوو لەرێی باوکمەوە چاوم بەدونیای کوردایەتی و سیاسەت هەڵێنا دەڵێ ئەو نامانەی لەکاتی پێشمەرگایەتی بۆ باوکم دەهاتن، یان ئەو دەینوسین و دەیناردن هەمووی بە ( یان کوردستان یان نەمان )دەستیان پێدەکرد کە ئەوانە بۆ زهنیەتی مناڵێک ئەو کاتە زۆر زۆر بووە، هەروا دەڵێ: بیری سیاسەتی نەتەوایەتیم لە خوێندنەوەی ( مێژووی کورد و کوردستانەوە) سەرچاوەی گرتووە کە تەنها باسی باشوور یان باکوری کوردستانیان نەکردووە بەڵکو باسی هەموو گەلی کوردیان کردووە و باسی هەر چوارپارچەی کوردستانیان کردووە ـ لە دووای ساڵانی ۱۹۷۰ کوردستان سەرمەستی بەیانی ۱۱ ی ئازار بوو وایان دەزانی باشووری کوردستان ڕزگاری بووە، منیش کەلەسەرەتای ژیانمەوە نەتەوەیی بووم بە ئەرکی خۆمم دەزانی کار بۆ رزگارکردنی پارچەکانی تری کوردستان بکەم، بۆیە لەو بیرکردنەوەم بریارمدا دووای تاقیکردنەوەکانی پۆلی سێی ناوەندی کەئەوسا هەر ۱٤ ـ ۱۵ ساڵان دەبووم باشووری کوردستان بەجێبێڵم و ڕوو لەرۆژهەڵاتی کورستان بکەم لەوێ داوای پەنابەری بکەم و دەست بە خەباتی سیاسی بکەم و حیزبێک پێکبێنم و ئاستی تێکۆشان بەرزکەمەوەو رۆژهەڵاتی کوردستان رزگار بکەم ـ من ناچمە قوڵایی باسی گەشتەکەی ڕۆژهەڵاتی ـ بەڵام ئەوە هەڵوێستی کوردستانیبوونی نوسەربووە لە تەمەنی هەرزەکارییدا .. هەروەها سەرسامی خۆی بۆ هزری نەتەوەیی و شیعری شۆڕشگێڕی زۆرێک لەشاعیرانی ئەو کاتە دەربڕیوە کە بە مانیفیستۆی شۆڕشی نەتەوەیی گەلی کورد ناویان دەبا. نوسەر هەر لەدەسپێکی قۆناغی ئامادەیی کەسایەتیەکی کوردپەروەو پڕ هەڵوێستی کوردایەتی دەبێ ،هەر بۆیە دوای هەرەسی شۆڕشی ئەیلول وەکو گەنجێکی کوردی شۆڕشگێر ئاخ بۆ چارەنووسی نادیاری گەلەکەی هەڵدەکێشێ و وەک زۆرینەی گەنجان دووچاری جۆرێک لە داڕمان دەبێ، ڕۆژێک لە نێو پۆلدا بەسەرهاتی دژوارو سەختی گەلەکەی وەبیردێتەوەو گریانێکی بەخۆڕ دەیگری و نیگەرانی و بێدەسەڵاتی خۆی دەردەبڕێ، ئەو هەڵوێستەی دکتۆر دەینوێنێ بە بەرچاوی هاوڕێیانی و مامۆستاکەیدا وا دەکات مامۆستاکەی وانەیەکی بداتێ و ڕووبەڕوو پێی دەڵێ: واز لەم لوشکە لوشکە بهێنە دادت نادات ، بخوێنە، بخوێنەو ببە بەگیڤارا بۆ گەلەکەت، لەو ساتەوە زەنگی هۆشیاری هەستی شۆڕشگێڕی لە هزری دەداو مامۆستاکەی ناخی دەهەژێنێ و هیوای تێکۆشان و خەبات و هەڵوێستی کوردانەی تێدا پتەوتر دەکات لەو کاتەوە عەوداڵی بیری شۆڕشگێڕانەی جیڤارا دەبێت. تا ئەو ئاستەی دەیبینین، لە داهاتوودا وەک جیڤارا دەبێت بە دکتۆرو دەبێت بە پێشمەرگەو شۆڕشگێڕ، بەو هیوایەی لە ئایندەشدا ببێتە فریادڕەسی گەلەکەی. هەر لەمیانەی هاورێیەتی لەگەڵ هاوپۆلەکانیدا، شانبەشانی هەڤاڵ کوێستانی وەک دوو هاورێ و هاوبیر، هەمیشە باس نەهەماتییەکانی گەل دەکەن، چۆن گیرۆدەو ژێردەستە کراون لەژێر چەپۆک و سیاسەتی شۆڤێنستانەی ڕژێمی بەعسی گۆڕ بەگۆڕ. کاتێ بۆی دەردەکەوێت هەڤاڵ کوێستانی حەز بەنووسینی هۆنراوەی شۆڕشگێری دەکات، ئەویش بەهۆی هاوڕێکەیەوە دەکەوێتە ژێر کاریگەری نووسین و شیعر، هەستی شۆڕشگێری تێدا زیاتر و زیاتر چەکەرە دەکات. وه لەقۆناغی زانکۆشدا زیاتر خولیای شیعرو گۆرانی دەبێت، بە تایبەت گۆرانیە سیاسی و شۆڕشگێڕیەکانی شڤان پەروەر'ی هونەرمەندی باکوری کوردستان، کە لەو قۆناغەدا گۆشکرابوو بە فەلسەفەی مارکسی لینینی ـ بەو هۆیەوە دەکەوێتە سەر ئەو بیرۆکەیە کە دەکرێ لەرێی ئەو بیرو بۆچوون و فەلسەفەیەوە درێژە بە خەبات بدرێ لە پێناوی دڕیژەدان بە بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد. دکتۆر فایەق، سەبارەت بە باسی ویستی ئەدەب و شیعرو گۆرانی دەڵێ : دوای هەرەسی شۆڕشی ئەیلول ۱۹۷۵ هونەرمەند عوسمان عەلی گۆرانییەکی دڵداری وت بە ناوی (یەکەم هەنگاو هی کوڕ بووە ) لە شیعری شاعیر دڵشاد مەریوانی ـ ئەو گۆرانیە لەناو گەنجاندا زۆر زوو بڵاوبۆوە ـ بەڵام بەندە ڕەخنەم لەکاتی وتنی گۆرانیەکە هەبوو چونکە بەرای من دوای هەرەس دەبوو گۆرانی شۆڕشگێڕانە بوترایە ـ بۆیە بەسەلیقەی هونەری خۆیەوە دێڕەکانی ئەو شیعرە لەسۆزداریەوە دەگۆرێ بە سیاسی و هاوڕێکانی سەرسام دەبن بەو دەسکاریکرنەو زۆربەی جار لەنێوانی خۆیان بە گۆرانی دەیڵێنەوە ـ ئەمەو جگە لەوەی کەنوسەر هەمیشە سەرسامی خۆی بۆ شیعری شۆڕشگێڕانەی کۆمەڵێ لە شاعیرانی ئەو کاتە دەربڕیوە لەوانە ( ئەحمەدی خانی و مەلای جزیری و فایەق بێکەس و قانیع و حاجی قادری کۆیی و عەبوڵڵاپەشێو و شێرکۆ بێکەس و لەتیف هەڵمەت و چەندانی تر ) وەزیاتر وزیاتر لە قۆناغی زانکۆدا سەرسامی خۆی دەردەبڕێ بە شیعرە شۆڕشگێریەکانی لەتیف هەڵمەت لە دیوانی ( پرچی ئەو کچە رەشماڵی گەرمیان و کوێستانمە) کاتێ قوتابی بووە لە کۆلێژی پزیشکی موسڵ زۆرینەی شیعرەکانی ئەم دیوانەی لەتیف هەڵمەتی لەبەرکردوە، وە دێڕێک شیعر لەو دیوانە بەجوانترین شیعر ناو دەبا کە دەڵێ : من نازانم تۆ لەکوێوە کشای بۆ ناو چەمی گیانم، تۆ چۆن زانیت منی هەژار بێ وڵات و دەسـگیرانم ! نوسەر وای دەبینێ کە لەو دێڕەدا شاعیر تەواوی کێشەکانی گەنجی کوردی چڕکردۆتەوە کە بەدەردی هەژاری و مافی نەتەوەیی زەوتکراو و خۆشەویستیەوە دەناڵێنن، بۆیە هەر لێرەدا دەڵێ بەئاواتبوم رۆژێک کچێک خۆشیبوێم و هەست بەئازاری هەژاری وبێ وڵاتی من بکات و هەژاریم بەلاوازی نەزانێ و بۆ چارەسەری کێشەی گەلەکەشم هاوکاریم بکا نوسه‌ر بە بیروبۆچونی خۆی چه‌ند شتێکمان پێ دەڵێ: ـ ده‌رچونى له‌بازنه‌ى فیکرى شارچیه‌تى و ناوچەگەرێتی ـ تێکشکان و ڕوبه‌روبونه‌وه‌ى ئه‌و که‌س و لایه‌نانه‌ى که بازارى خۆیان له‌سه‌ر په‌رتکردن و دوبه‌ره‌کى ماڵی کورد گه‌رمده‌که‌ن، خه‌ڵکانیک له‌به‌ره‌ى دژى شۆرشن بەڵام یەکیەتی هه‌ستی نه‌ته‌وه‌ییان له‌سه‌روى هەموو خیلافاتى سیاسیه، نوسەر لە چەند شوێنێک فیکری ناوچەگەرێتی ڕەتدەکاتەوە کاتێ باسی چەند نمونەیەکی زیندووی بەرچاو لەسەر هەولێریەکان دەگێڕێتەوەو ستایش و سوپاسگوزاری خۆی دەردەخا بۆیان کەهەڵوێستی دڵفراوانی ئەوان دەبینێ لەکاتی بەهاناوە چونیان دوای کیمیاباران و ئەنفال وئاوارەبوونی خەڵکی کە بەزۆرەملێ راگوێزرابوونە ئۆردوگاکانی دەوروبەری هەولێر ـ وە باس لە بەهاناوەچوونێ مستەشارێکی زەمانی بەعس دەکا کە دەبێ بەفریادرەس بۆ سێ خێزانی کورد و لە ئەنفال رزگاریان دەکا کەهاوسەرەکەی خۆی یەکێک دەبێ لەوان ـ یان کاتێ ڕاشکاوانە باس لەبازرگان و سەرمایەدارانی کوردستان دەکا و ستایشی سەرمایەدارێکی هەولێری دەکات کە ۷۵ هەزار دیناری ئەوکاتە دەبەخشێ بەشۆڕش لەو کاتەی هەندێکیان زۆر بەکەمی یانیش هەر خۆیان دەدزیەوە لەو ئەرکە پیرۆزە ـ بۆیه گێڕانەوەی ئەو به‌سه‌رهاتانه هه‌وڵێکه بۆ تیکشکانى فکرى شارچیه‌تى که دوژمنان ئاگرى دوبه‌ره‌کى پێ خۆشده‌که‌ن، من لیره‌دا ویڕاى ده‌ستخۆشى و پیرۆزباییم، هیواى سه‌رکه‌وتن بەردەوامی بۆ دکتۆر فایق ده‌خوازم له‌سه‌ر گیرانه‌وه‌ى ئه‌و بیره‌وه‌ریانه که ئه‌و شیوه نوسینه جگه له ئاشناکردنى نه‌وه‌ى داهاتومان به مێژووى پر هات و نه‌هاتمان له هه‌مان کات به ئه‌رشیفکردن و نوسینه‌وه‌ى میژوومانه ، وە پیویسته ئەو که‌سانەى وه‌ک دکتۆر فایق که لەنزیکەوە لەناو ڕووداوەکان بوون و زانیاریان هه‌یه بیاننوسنه‌وه، تا روداوه‌کان ون نه‌بن، من دڵنیام له داهاتوودا ئه‌و بیره‌وه‌ریه‌ى دکتۆر فایەق ده‌بێته سه‌رچاوه‌یەکی پرشنگدارو باوەڕپێکراو و پشتی پێدەبەسترێ لەزۆر بواردا ـ له کۆتاییدا وەک ئومێدەکەی دکتۆر فایه‌ق منیش ئومێدەوارم که‌ئه‌م کتێبه ببێته هۆی به‌ستنی چه‌ندین کۆنفرانس سه‌باره‌ت به ئاشتی نه‌ته‌وه‌یی، بۆ ئه‌وه‌ی لایه‌نه‌کانی کورد یه‌ک بگرن و دوور لە خۆپەرستی، بەڕاستی و بەجدی چاره‌سه‌ری کێشه‌کانی گەل بکه‌ن. ڕاستیەکەی ئه‌و کتێبه زۆر له‌وه‌زیاتر هه‌ڵده‌گرێ، وەده‌کرێ له‌چه‌ندین ڕه‌هه‌نده‌وه شرۆڤه‌ى بۆ بکرێ به‌لام دەمەوێ پانتاییه فراوانه‌که بۆ خوێنه‌ر جێبێڵم که بیخوێنێته‌وه و قسه‌ى خۆى له‌باره‌وه بکا.
جەی. دی. سالنجەر كە لەتەمەنی 91 ساڵیدا كۆچی دوایكرد، دیاردەیەكی تایبەت و دەگمەن بوو لە مێژوی ئەدەبی سەدەی بیستەمدا. ئەویش لەدوو ڕووەوە، یەكەم- ئەو گۆشەگیریە ئەدەبی و زیندەگیە دورو درێژەی، زیاد لەچل دانە ساڵ بەردەوام بوو. دووەم- بڵاوبونەوەی ڕۆمانەكەی (پاسەوانێك لەمەزار) كەڕۆماننوسی كۆچكردوو غالب هەلسا وەریگێڕایە سەر زمانی عەرەبی و دەنگدانەوەیەكی گەورەی وەهای هەبوو، یەكەمین ڕۆمانی هیچ ڕۆماننوسێكی دیكە لەسەدەی بیستەمدا ئەو چانسەی نەبوو. ساڵی 1951 و دەستبەجێ لەگەڵ بڵاوبونەوەیدا، ملیۆنەها دانەی لێفرۆشرا. سەیر لەوەدایە هەتا ئێستاش لەڕیزی پڕفرۆشترین كتێبەكاندایە، دوای تێپەڕوبوونی زیاد لەنیوسەدە. پێدەچێت گەنجان و خوێندكاران (بەتایبەت لەوڵاتانی خۆرئاوا)، هەتا ئێستاش خۆیان لەقارەمانە هەرزەكارەكەی (هۆڵدن كۆڵفێڵد)ی تەمەن شانزە ساڵدا ببیننەوە، سەرباری ئەو گۆڕانكاریە زۆر گەورانەی بەسەر شێوازی ژیاندا هاتووەو ئەو كۆدێتا گەورەو گراناشی لەنۆرم و بەها و داب و نەریتەكاندا ڕویانداوە. (پاسەوانێك لەمەزرا) بۆسەر سی زمان وەرگێڕدراوەو زیاد لە 65 ملیۆن دانەشی لێفرۆشراوە. سەرەڕای ئەو هێرشانەشی لەلایەن هەندێ لەڕەخنەگرانەوە ڕووبەڕووی بووەوە، هەروەها لەلایەن دەزگاكانی خوێندنیشەوە. بەوپێیەی نمونەیەكی دزێوی خوێندكار دەخاتەڕوو، لەمیانەی (هۆڵدن)ەوە كە لەخێزان و خوێندنگەو هەروەها كۆمەڵگەش یاخیەو دەربایسی هیچ بەهایەكی ئەخلاقی نییە. ئەڵبەتە بەشێكی ئەو ڕەخنانە ڕاستن، وەلێ لەدەرەوەڕا دادگایی بەرهەمێكی ئەدەبی دەكات، نەك بەپێی لۆژیكی ناوەكی ئەدەبی تایبەت. ئەم ڕۆمانە ئەو ناوبانگە زۆرەی بۆیە پەیداكرد، چونكە گوزارشتی لەخواستە پەنگخواردووەكانی هەرزەكاران و خوێندكاران و تازە پێگەیشتوان دەكردو لەڕووی كۆمەڵایەتی و مۆراڵیشەوە، پەردەی لەسەر ڕووی جیهانێك هەڵماڵی كەكتێبەكانی پەروەردەو فێركردن و دامەزراوە پەروەردەییە دۆگماكان و ڕێنوماییە مۆراڵییە ئایدیالیەكان لەكۆمەڵگەیەكی نا ئایدیالی و بگرە دووڕوشدا، شاردبوویانەوە. لێرەوە (پاسەوانێك لەمەزرا) لەگەڵ بڵاوبونەوەیدا، ئەو دەنگدانەوە گەورەیەی دروستكردو گوزارشت بوو لەشتگەلێك كەبۆ ماوەیەكی دورو درێژبوو لەناخیاندا پەنگی خواردبووەوە، پاشان بەهۆی ئەوەوە ڕێگەی خۆی دۆزیەوە تاگوزارشت لەخۆی بكات. ڕەنگە لەبەرئەو هۆكارە بووبێت دواتر زۆرێك لەدامەزراوەكانی پەروەردەو فێركردن، دەستبەرداری سەركۆنەكردنەكانیان بۆ ڕۆمانەكە بوون و بڕیار دەدەن بەخوێندكارانی بڵێنەوە. تۆبڵێی ئەو سەركەوتنە گەورەیە، بۆبێتە بار بەسەر نوسەرەكەیەوەو ناچاربووبێت لەگەڵ یەكەم بەرهەمیدا، گۆشەگیری هەڵبژێرێت؟ یاخود هۆكارەكەی ترس بووبێت لەوەی لەكتێبی دواتریدا شكست بێنێت و سەركەتوو نەبێت؟ بەتەواوەتی كەس ئەوە نازانێت و سالنجەریش هەرگیز باسی هیچی نەكردووە كەهۆكاری واز هێنانی لەنوسین و گۆشەگیربونی ڕوون بكاتەوە. ئاخر بەدرێژایی 40 دانە ساڵ جگە لەژنان ڕێگەی بەكەس نەداوە لێی نزیك بێتەوە، ئەو ژنانەی هەرزوو وازیان لێی هێناوەو لێی تەكیونەتەوە ، ئەویش گەڕاوەتەوە لای تەنیای خۆی. جەی. دی. سالنجەر لە 1 كانونی دووەمی ساڵی 1919، لەشاری نیویۆرك لەدایك بووە. خوێندنی سەرەتای هەر لەو شارەدا خوێندووەو پاشان باوكی ناردویەتی بۆ خوێندنگەیەكی تایبەتی لە (مەكبێرنی)، بەمەبەستی تەواوكردنی قۆناغی ئامادەیی، بەڵام لەتەمەنی شانزە ساڵیدا و بەهۆی سەرپێچیەكانیەوە دەردەكرێت. لە (پاسەوانێك لە مەزرادا)، هۆڵدنی كارەكتەری سەرەكی ڕۆمانەكە لەهەمان تەمەندایە. دوای ئەوە پەیوەندی بەئەكادیمیای سەربازیەوە دەكات و دوای دووساڵ تەواوی دەكات. لەو كاتانەدا بۆماوەیەكی كەم، ئاشنایەتی لەگەڵ ئۆنا یۆنێلی كچی شانۆ نامەنوسی بەناوبانگی ئەمریكی بۆژین یۆنیل پەیدادەكات. ئۆنا تەمەنی شانزە ساڵ دەبێت و زۆر جوان و قەشەنگ دەبێت. بەڵام سەروەختێك لەساڵی 1941دا سالنجەر پەیوەندی بەسوپاوە دەكات، پەیوەندیەكەیان كۆتایی دێت و دواتر شوو بەچارلی چاپڵن دەكات كە لەتەمەنی پەنجا و پێنچ ساڵیدا دەبێت، لەكاتێكدا ئۆنا هەژدەساڵ بووە. ئەڵبەت ئەوە بۆ چارلی چاپڵن شتێكی سەیرنەبووەو شتی وای لێوەشاوەتەوە. سالنجەر بەدەرونێكی وێرانەوە لەسوپا دێتەدەر، بۆیە بەمەبەستی پشودان ڕوو لەفەرەنسا دەكات و لەوێدا ئاشنایەتی لەگەڵ پزیشكێكی فەرەنسیدا پەیدادەكات (كەزۆری لەبارەوە نازانین)، بەڵام هاوسەرگیریەكەیان تەنها نۆ مانگ دەخایەنێت و دوای ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەمریكا و بەجیدی بیر لە نوسین دەكاتەوە. چەند چیرۆكێك لەگۆڤارە ئەدەبیەكاندا بڵاودەكاتەوە، بەتایبەت لە (نیۆركەر)دا و پاشان (پاسەوانێك لەمەزرا) چاپ دەكات. لەو ماوەیەدا زۆر جار بینیویانە كە لەگەڵ كچانی هەرزەكاردا، هامشۆو ڕۆتی هۆڵەكانی دانسكردن یاخود گۆڕەپانی وەرزشكردنی كردووە. ساڵی 1954 ئاشنای كلیردۆ گلاسی كچی ڕەخنەگری بەناوبانگ ڕۆبەرت دۆگلاس دەبێت كە لەتەمەنی نۆزدەساڵیدا دەبێت و زۆر بەكارەكتەری سەرەكی چیرۆكەكەی (فرانی گراس) دەچێت. ساڵێك دوای یەكترناسینیان، هاوسەرگیری دەكەن و هاوسەرگیریەكەشیان زۆر ناخایەنێت. ساڵی 1961 (فرانی و زوویی) بڵاودەكاتەوە كەڕەخنەگران بەگەرمی پێشوازی لێدەكەن، بەڵام ڕەخنە لە بەرهەمی دواتری دەگرن (سیمۆر.. پێشەكی)، سەرەڕای ئەوەی فرۆشی زۆریشی دەبێت. دوای ئەو ساڵانەی هەوڵ و چالاكیەكی چڕو پڕی تێدا ئەنجامدا، ئیدی سالنجەر تادەهات دەچووەوە ناوخۆیەوەو تەنانەت لەكلیر دۆگلاسی هاوسەریشی دووردەكەوتەوە كەدوو منداڵی لێی هەبوو. لەوە بەدوا زۆربەی كات ماڵی جێدەهێشت و زۆربەی ڕۆژەكانی، لەو هۆڵەدا بەسەردەبرد كە بەكولانە دەچوو. جار هەبووە چەند هەفتەیەك لەوێدا ماوەتەوەو لەسەر تەباخێكی بچكۆلانە، خواردنی بۆخۆی ئامادە كردووە. ئەمە وادەكات هاوسەرەكەی كەلەییی بێت و بەرگەی ئەوە نەگرێت. تەنها بەجیابوونەوەش ڕزگاری دەبێت و ساڵی 1967 دەستی لەدەستی دەبێتەوە. پێنچ ساڵ دوای ئەوە، سالنجەر هەمان شت لەگەڵ كچۆڵەیەكی دیكەدا دووبارەدەكاتەوە كەئەویش (جۆیس مانیارد)ۆیە. ساڵی 1972 (نیویۆرك تایمز) لەسەر بەرگی پێشەوەی گۆڤارەکە دایدەنێت، وەك شاباشكردنی دوای بڵاوكردنەوەی وتارێكی دەربارەی نەوەی شەستەكان و پێشبینی لەدایك بونی ڕەخنەگرێكی گەورەی لێدەكرا. جۆیس ماینارد ئەوكات تەمەنی هەژدە ساڵ بوو، وەهاش دەهاتە پێش چاو وەك ئەوەی (لۆلیتای لۆلیتاكان) بێت. ڕێكەوتێكی سەیربوو كەچیرۆكێكی سالنجەر بەناوی (كچە هەژدەساڵەكە خواستی ژیانە)، لەهەمان ژمارەدا بڵاو بووبووەوە. لەكونجە پەنهانەكەی خۆیەوە، سالنجەر نامەیەكی بۆ دەنێرێ و سەرسامی خۆی بۆ بەیان دەكات، نوسەرە تازە پێگەیشتووە كەش بڕوا ناكات. بۆیە بڕیار دەدات دەستبەر داری هەموو شت بێت (خاو خێزان و خوێندنەكەی) و خۆی بگەیەنێتە لای سالنجەر. ئیتر ئاوابوو. باوكی جۆیس مانیارد دەیویست كچەكەی ببێتە نوسەرێكی گەورە، لەبری ئەوەی لەساو پەنای سالنجەردا بپۆكێتەوە. جۆیس خۆشی دركی بەوەكرد، بەڵام كاتێك تەمەنی بوو بە چل و چوار ساڵان! سالنجەر خۆی لەنێو دنیای نوسیندا نوقم دەكردو ئەویش بەردەوام بوو لەسەر پرۆژەی كتێبەكەی، دەربارەی نەوەی شەستەكان. بەڵام بەرەبەرە كێشەو ناكۆكی لەنێوانیاندا دەست پێدەكات، ئەویش بەهۆی ئەوەی سالنجەر نایەوێت منداڵیان بێت و لەیەك جیا دەبنەوە. بەچەند مانگێكی كەم دوای ئەوە، سالنجەر هەمان شت لەگەڵ ئەلین جۆیسی ئەكتەردا دووبارە دەكاتەوە كە لەتەمەنی سی و پێنچ ساڵاندا دەبێت. ئەلین نامەیەكی لەسالنجەرەوە پێدەگات و لەنامەكەدا سەرسامی خۆی بەنواندنەكانی دەردەبڕێت و ئەمیش باوەڕ بەخۆی ناكات. ئاخر سالنجەر لەو دەورو زەمانەدا بوو بوو بەئەفسانەیەكی زیندوو.. قسە و باسی زۆری لەبارەوە دەكرا، بەتایبەت گۆشەگیرییە سەیرەكەی و ڕۆژنامەكانیش هەواڵی ڕاست و ناڕاستیان لەبارەوە بڵاو دەكردەوە. وەك ئەلین جۆیس باسیدەكات: (ماوەیەكی خۆش پێكەوە بەسەر دەبەن)، بەڵام سالنجەر لەكۆتایی هەشتاكاندا وازی لێدێنێت، دوای ئەوەی ئاشنایەتی لەگەڵ خانمە دەرهێنەرێكی گەنج لەهامبشایەر پەیدادەكات. هەموو ئیش و كاری ئەو خانمەش ئەوەبوو، دووبارە ئەو قسانە بداتەوە بەگوێیدا كەخەڵكی دەیانكرد، لەبەر ئەوەی لەو ساڵانەدا گوێی گران بووبوو. گەورەترین تارماییەك كەگۆشە گیریەكەی تێكدەدات، ئەو خانمەیە لەبارەی نەوەی شەستەكان و ئەتواری سەیر و سەمەرەی نوسەرانی ئەو قۆناغەوە دەنوسێت (كەسالنجەر یەكێكە لەوان)و مەبەستمان لەو خانمە نوسەرەش (جۆیس مانیارد)ە. ئەم خانمە هەر بەو ئامرازە تۆڵەی لێدەكاتەوە كەكردی بە ئەفسانە (واتە بەنوسین). دوای بیست ساڵ كتێبەكەی (گەر بەڕاستی دەتەوێت لەبارەیەوە ببیستی)، ئەوەش ڕستەی دەسپێكی ڕۆمانی (پاسەوانێك لەمەزرا)دایە. كتێبەكە ساڵی 1999 بڵاوبووەوە. ئەویش دوای بێنەو بەردەیەكی زۆری پارێزەرەكانی كەهەوڵیاندا بڕیارێك لەدادگاوە دەربچێت و ڕێگە لەبڵاوبونەوەی كتێبەكەی جۆیس مانیارد بگرێت، لەبەرئەوەی ژیانی تایبەتی سالنجەر باسدەكات. وەك ژنەكانی دیكەو ئەو هەموو ساڵە لەسەر داوای سالنجەر، مانیارد بێدەنگی هەڵبژاردبوو. پێش بڵاوبونەوەی كتێبەكەی تەنها دووجارو بەشێوەیەكی سەرپێی قسەی لەبارەیەوە كردبوو. جارێكیان لەدیدارێكی ڕۆژنامەوانیدا وتبوی: (وەك دەزانن جیری- واتە سالنجەر-، كەسێكی گۆشەگیرەو منیش تەواو ڕێز لەو گۆشە گیریەی دەگرم، وەك ئەوەی لەمێژە بەڵێنم پێیداوە، وەلێ ڕابردووی هاوبەشمان، موڵكی منیشە. ئەو پەیوەندیەی نێوانمان منی گۆڕی. سالنجەر كاریگەری گەورەی لەسەر ژیانم جێهێشت، وەك چۆن كاریگەری گەورەی لەسەر ژیانی هەموو كەسێكی دیكە جێهێشتووە. دوای ئەوەی پەیوەندیەكەی نێوانمان كۆتایی هات، هەستم بەسەرگەردانیكرد. هیچ جێگەیەكم لەم دنیایەدا شك نەدەبرد، تاپەنای بۆبەرم). دووەم جاریش كەباسی كردبێت، ئەو كاتەبوو یەكێك لەخانمە ڕۆژنامەنوسەكان گفتوگۆیەكی لەگەڵدا سازكردو بەم دەستەواژەیەش پێشكەش بەخوێنەرانی كرد: (ئەو ژنەی هاوڕێی سالنجەر بوو). دەربارەی ئەوە جۆیس مانیارد دەڵێت: (لەو وەسفكردنە تۆقیم كەمنی وەك مرۆڤ و نوسەرێك لەهاوڕێی سالنجەردا كورتكردەوە). دوای ئەوە مانیارد بڕیاردەدات (پاش نیو سەدە لەجیابوونەوەیان)، گۆشەگیریەكەی سالنجەر تێك بدات و دەربارەی ئەو یەكتر بینینەشیان دەڵێت: (یەكەمجار كەچاوم پێیكەوت، من كچێكی ترساو و سەرشكاو بووم. بەلای منەوە بەهێزترین پیاوی دنیابوو. دواین شت كەپێی وتم ئەوەبوو: من لایەقی مرۆڤێكی وەک ئەو نیم، بەڵام كاتێك دوای ئەو هەموو ساڵە سەردانیم كردەوە، هەستم كرد ئافرەتێكی بەهێزم لەتەمەنی چل و چوار ساڵیدا. ئەوكات زانیم ئەو هەڵەبووە). مانیارد گۆشەگیری ئەو تارماییە تێك دەدات كە لەڕابردووەوە هاتوو، بەیەك ڕۆمان جیهانی هەژاند. مانیارد لەماوەی ئەو 25 ساڵەدا نەیتوانی سالنجەر لەبیربكات، هەرچەندە لەو ماوەیەدا چەندین پیاو دەناسێت و لەدوای جیابونەوەیانەوە، ژیانێكی بەربادانە دەژی. لەجەژنی لەدایك بونی 44 ساڵیدا دەچێت بۆلای سالنجەر، كەبە واق وڕمانەوە لەبەردەم ژوورە بچكۆلانەكەیدا (ژورێك بەكولانەی مریشك دەچێت) پێشوازی لێدەكات، بۆئەوەی یەك قسەی پێبڵێت: (بۆ هەتاهەتایە نەجاتم بوو لەدەستت). سەرچاوە: لاپەرەی کلتووری ڕۆژنامەی (الشرق الاوسط).
.png)
نوسین بەتایبەت شیعر، یەكێكە لە ئەكتیڤترین ئەو بوارو چالاكیانەی كە مرۆڤ بۆ دەربڕینی ناخی خۆی و گەیاندنی پەیام و ئایدیاكان و پیشاندانی جوانیەكانی دەوروبەری ئەنجامیدەدات، مرۆڤ دەتوانێت لەڕێگەی كردەی نوسین، بەتایبەت لە ناو شیعردا هەموو خەون و خۆزگەكانی خۆی بدۆزێتەوە، وەك ئەوەی (ئەدۆنیس) دەڵێت "شیعر دروستكردنی پەیوەندی داهێنەرانەیە لە نێوان ئێستاو داهاتوو، لە نێوان دیارو نادیاردا، لە نێوان زەمەن‌و ئەبەدییەتدا، لە نێوان واقیع‌و میتاواقیعدا" هەر بۆیە هەمیشە ئەوانەی كە شاعیرن و شیعر دەنوسن، دەتوانن خۆیان و دونیا جیاواز لە هەموو ئەوانیتر ببینن، چونكە شیعرشتێك نیە مرۆڤ فێری بێت، بەڵكو دۆخێكی زهنیە تێیدا دەژین وكە جێمان هێشت جگە لە تارمایی جوانیەكی وەسف نەكراو هیچی ترمان لەیاد نامێنێت. لەماوەی ڕابردوودا و لە ڕێگەی نوسەرو وەرگێڕ(شێرزاد هەینی)ەوە، دوو شیعری خانمی شاعیر (وەداد نەبی)م خوێندەوە، شیعری یەكەم بە ناونیشانی (بیست پیاو منیان خۆش دەوێت) و دووەمشیان بەناوی (دەنووسم كە دەزانم ئەوەی دەمەوێ بیكەم، ناگەڕێتەوە). خویًندنەوەی ئەم شیعرانە سەرنجیان ڕاكێشام و بڕیارمدا هەردوكیان بڵاوبكەمەوە، یەكەمیان لە گۆڤاری ئەدەبی (باران) و ئەوی دیكەشیان لەم پاشكۆیەی بەردەستان، ئەم خانمە یەكێكە لەو قەڵمە گەنجانەی كە خاوەن (زمان و تەكنیكی) شیعر نوسینی خۆیەتی، هەر بۆیە كاتێك نوسینەكانی دەخوێنیتەوە بەر (زمان و فەنتازیاو ئایدیا)ی نوێ دەكەویت، لای ئەو شیعر جگە لە دیوە ئیستاتیكیەكەی، پرسیارەو لەو ڕێگەیەشەوە باس لە مەبەستی نوسینی خۆی دەكات، وەك ئەوەی لەم شیعرەدا دەیبینین" من شیعر دەنووسم. یان پەخشانێكی درێژ دەنووسم لەسەر ئەو جۆرە ژنانە دەنووسم كە بە پاژنەی بەرزی پێڵاوەكانیان، ئەڤین دەكوژن لەسەر كوشتنی ئەڤینی ژنان دەنووسم بەبڕوای من شیعر یەكێكـ، لە گرنگترین ژانرە سەرەكیەكانی ئەدەبەو لای من پێش هەمووشیانە، چونكە شیعر تاكە ئامڕازێكە لە ژیاندا كە دەتوانێت ڕاستیەكانی ناخی ئینسان دەربڕێت وهەموو ئەو نهێنیە شاراوانەی ناوەوە كەشف بكات، كە لەكاتی ئاسایدا هەستی پێناكرێت، هەر وەك ئەو هەستەی ئەم خانمە لە شیعرەكانیدا دەری بڕيون و خوێنەر هەستیان پێدەكات، لە ڕوی ئەركیشەوە هەمیشە وەزیفەی شیعر لە ژانەرەكانی تری ئەدەب قورسترو گەورەترە، چونكە ئەركی شاعیر ئەوەنیە كە ڕووداوەكان بگێرێتەوە یان واقیع كۆپی بكات، بەڵكو ئەركی ئەو قسەكردن و پیشاندانی ئەو شتانەیە كە ڕویان نەداوە یاندەشێت ڕووبدەن، ئەوە شیعرە كە مرۆڤ هەمیشە دەتوانێت گەمەی خەیاڵاتەكانی ناوەوەی خۆی تیادا بكات، بۆیە ئەم خاتونەش بەم تایبەتمەندیانەوە، دەنوسێت و ئەڤین لە شیعردا وەك پرسێكی گرنگ دەوروژێنێت، پرسی ژن وەك بەشێكی گرنگی جوانیەكان و وەك بەشێكی هێمای بێدەسەڵاتی و لەپاڵیشیدا دڵڕەقی و گوناهباری دەخاتە بەرباس و لێكۆڵینەوە. هەروەك چۆن لە بەشێكی تری شیعرەكەیدا باس لە پەیامی نوسینی خۆی دەكات و دەڵێت" لەسەر بۆنی گەنیووی جەستەی ئەو ژن و پیاوانە دەنووسم كەهێشتا خۆشەویستی، پەنجەی لە شەهوەتیان نەداوە. ئەگەر سەرنج بدەین گەنج كاتێك شیعردەنوسێت، چەندە دەیەوێت تەعبیرلەو هەموو بابەتە (كەبت) كراوانەی ناوناخی بكات، ئەوەندەش دەیەوێت خۆی بەتاڵ بكاتەوە كە بەبڕوای من ئەمەش باشترین هاوڕێ ودەربڕی ئەون. هەروەك (بەختیارعەلی)ش دەڵێت" شیعر عاتیفەی مرۆڤ نیە كە قسە دەكات، بەڵكو ئەوە عاتیفەیە كەزمانی تێكدەچێت وتەعبیر بچوك بەشی ناكات و مانا ئامادە دەكات لە بەردەمیدا تەسك بێتەوە، شیعر زمان نیە، بەڵكو شیعر گەڕانی زمانە لەناو خویدا بۆزمانێكی تر". خوێندنەوەی شیعری ئەم خاتونەو ناسینی بۆ من كردنەوەی دەرگاو دەروازەیەكی نوێیە لە شیعری گەنجانی كوردو قەڵەمی نەوەی نوێی كوردی، بەهیوام لە ئایندەدا بەرهەمەكانی تریشی بكرێنە كوردی.
.png)
