.jpeg)
عه‌مار عه‌زیز _ دهۆک به‌شێکى زۆر له‌که‌سوکارى رفێنراوانى ئێزیدى بێهیوا بوونه له‌گه‌ڕانه‌وه‌ى که‌سوکاریان، نوسینگه‌ى رزگارکردنى رفێنراوانى ئێزیدى له‌دهۆکیش دڵنیایى ده‌داته که‌سوکارى رفێنراوان که‌ئه‌وان به‌رده‌وام ده‌بن له‌کاره‌کانیان تاوه‌کو ته‌واوى رفێنراوان رزگارده‌که‌ن. رافیدا نایف عیسا، دواى شه‌ش ساڵ له رفاندنی، دوێنێ یه‌کشه‌ممه له که‌مپى هۆڵه‌وه له رۆژئاڤاى کوردستان گه‌یشته لاى که‌سوکارى له‌پارێزگاى دهۆک، گه‌یشتنه‌وه‌ى (رافیدا) خێزانه‌که‌ى و ئێزیدییه‌کانى دڵخۆش کرد که به‌شێکى دیکه‌یان له که‌مپى هۆڵ له رۆژئاڤا له‌ژیاندا ماون. رزگاربوانى ئێزدى داوا له‌لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌که‌ن ئه‌وانه‌ى له‌ژیاندا ماون هه‌وڵى رزگارکردنیان بده‌ن تابگه‌ڕێنه‌وه بۆ لاى که‌سوکاریان. ئه‌دیبا موراد، رزگاربوویه‌کى ده‌ستى داعشه، پێش هێرشى داعش بۆ سه‌ر شنگال له‌گه‌ڵ هاوژینه‌که‌ى له‌گوندى کوچۆ ژیانیان به‌ڕێده‌کرد، بههاوڵاتى وت «زیاتر له‌سێ ساڵ له‌ژێر ده‌ستى داعشدا بووم، دواتر له‌مانگى ئادارى 2019 له‌ڕۆژئاڤاى کوردستان به‌هاوکارى نوسینگه‌ى رزگارکردنى رفێنراوانى ئێزیدى به‌هه‌شت هه‌زار دولار رزگارکرام، پاره‌که که‌سوکارى من داویانه، دواتر نوسینگه‌که بۆم ده‌گەڕێننه‌وە». هاوسه‌رى ئه‌دیبا له‌گه‌ڵ (15) که‌سى تر له‌که‌سوکارى هاوسه‌ره‌که‌ى چاره‌نووسیان دیارنیه‌و ئێستا ئه‌دیبا له‌گه‌ڵ کچه تاقانه‌که‌ى که‌ته‌مه‌نى شه‌ش ساڵه پێکه‌وه له‌که‌مپێکى سنورى قه‌زاى شێخان ده‌ژین، بههاوڵاتى وت «زیاتر له‌شه‌ش ساڵه چاوه‌رێی هاوسه‌رەکەم ده‌که‌م، زۆر جار کچه‌که‌م پرسیارى باوکى له‌من ده‌کات، منیش ناتوانم هیچ وەڵامێکى بده‌مه‌وه‌و به‌فرمێسکه‌وه پێى ده‌ڵێم ده‌گه‌ڕێته‌وه، به‌ڵام ئه‌ویش بێزاربووه. هه‌روه‌ها ئه‌دیبا ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد به‌رپرسانى عێراق و وڵاته زلهێزه‌کان هیچ گرنگییان به‌بابه‌ته‌که‌یان نه‌داوه، وتیشى:»ده‌یان جار داوامان له‌به‌رپرسان کردووه هه‌وڵبده‌ن رفێنراوانى ئێمه رزگاربکه‌ن، به‌ڵام بێسود بووه، ئێستا ته‌نها چاوه‌ڕێی ره‌حمى خوا ده‌که‌ین ئه‌گه‌ر ئه‌و ده‌رگایه‌ک بۆ رفێنراوانمان بکاته‌وه‌و رزگاربن له‌و دۆزه‌خه‌ى داعش که‌ئێستا تێدا ده‌ژین». لێپرسراوى نوسینگه‌ى رزگارکردنى رفێنراوانى ئێزیدى ده‌ڵێت له‌دواى رزگارکردنى شه‌نگاله‌وه تاوه‌کو ئێستا به‌رده‌وام به‌دواى رزگارکردنى رفێنراوانى ئێزیدى ده‌گه‌رێین. حسێن قایدى، لێپرسراوى نوسینگه‌ى رزگارکردنى رفێنراوانى ئێزیدى بههاوڵاتى وت «له‌مانگى ئۆکتۆبه‌رى 2014 به‌فه‌رمانى نێچیرڤان بارزانى که‌ئه‌وکات سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم بوو، نوسینگه‌یه‌کى تایبه‌ت به‌ڕزگارکردنى رفێنراوانى ئێزیدى له‌دهۆک دامه‌زراند، هه‌ر له‌وکاته‌وه تاوه‌کو ئێستا به‌رده‌وام به‌دواى رزگارکردنى رفێنراوانى ئێزیدى ده‌گه‌رێین، له‌کۆى شەش هه‌زارو (417) رفێنراوى ئێزیدى تائێستا توانیومانه سێ هه‌زارو (540) رفێنراو رزگار بکه‌ین، ئه‌وانه‌ى رزگار نه‌کراون ژماره‌یان دوو هه‌زارو (٨٨٧) که‌سن». له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى که‌بۆچى تاوه‌کو ئێستا هه‌موویان رزگار نه‌کراون، لێپرسراوى نوسینگه‌ى رزگارکردنى رفێنراوانى دهۆک باسی له‌چه‌ند هۆکارێک کرد بۆ و وتی «هۆکاره‌کان زۆرن، یه‌که‌میان جگه له‌حکومه‌تى هه‌رێم هیچ وڵاتێکى عه‌ره‌بى و ئیسلامى و ئه‌وروپى هاوکاریى ئێمه‌یان نه‌کردووه«. هه‌روه‌ها پێشیوابوو چه‌کدارانى داعش له‌دواى رزگارکردنى نه‌ینه‌وا رفێنراوانى ئێزیدى بۆ هه‌ندێک شوێن گواستۆتەوه وه‌کو رۆژئاڤاى کوردستان و پرۆسه‌که‌ش قورسه‌و کارێکى وردو باشی ده‌وێت تاوه‌کو هه‌موویان رزگاربکه‌ن. حسێن قایدى وتیشى: «به‌پێى زانیارییه‌کانمان ئێستا به‌شێک له‌ژن و منداڵانى ئێزیدى له‌شارى نه‌ینه‌وان و له‌لایه‌ن ژنانى داعشەوە شاردراونه‌تەوە، زۆر به‌داخه‌وه حکومه‌تى فیدراڵى عێراق زۆر که‌مته‌رخه‌مییان کردووه له‌باره‌ى رزگارکردنى ئه‌و ژن و کچانه‌ى ئێزیدى که تائێستا له‌شاره‌کانی عێراقدان». لێپرسراوى نوسینگه‌ى رزگارکردنى رفێنراوانى دهۆک جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که نزیکه‌ى (400) رفێنراوى دیکه‌ى ئێزدى له‌ناو که‌مپى هۆلى رۆژئاڤاى کوردستاندان. نوسینگه‌ى رزگارکردنى رفێنراوانى ئێزیدى به‌ڵێن به‌که‌سوکاری رفێنراوان ده‌دات که‌ئه‌وان به‌رده‌وام ده‌بن له‌کاره‌کانیان تاوه‌کو ته‌واوى رفێنراوان رزگارده‌کرێن، به‌ڵام به‌هۆى لایه‌نى ئه‌منى و پاراستنى سه‌لامه‌تى گیانیان ناتوانین ئاماژه به‌ناوه‌رۆکى پلانه‌که‌یان بده‌ن. ئێزدییه‌کان له‌عێراق به‌زۆرى له‌قه‌زاى شنگال لەباکورى خۆرئاواى موسڵ و ده‌شتى نه‌ینه‌وا نیشته‌جێن، به‌پێى ئاماره‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم ژماره‌یان له‌عێراق (550) هه‌زار که‌س بووه‌و (360) هه‌زاری ئه‌و پێکهاته‌یه له‌دواى هێرشى داعش بۆ سه‌ر شنگال ئاواره بوون و زیاتر له (100) هه‌زار که‌سیشیان کۆچیان کردووه بۆ ده‌ره‌وه‌ى وڵات. جێگرى مێرى ئێزیدییان ئه‌وه‌ده‌خاته‌روو گفتوگۆو دانوساندنه‌کانیان به‌رده‌وامه بۆ رزگارکردن و گه‌ڕانه‌وه‌ى ئه‌و کچ و ژنانه‌ى له‌ناو که‌مپى هۆڵ ماونه‌ته‌وه له رۆژئاڤاى کوردستان. جه‌وهه‌ر عه‌لى به‌گ ، جێگرى میرى ئێزیدییان بۆ کاروبارى په‌یوه‌ندییه‌کان و راگه‌یاندن به هاوڵاتى وت « پارساڵ لەسه‌ر فه‌رمانى میرى ئێزیدییان ئێمه له‌گه‌ڵ شاندێکى باڵاى ئێزدییه‌کان که پێکهاتبوون له‌ئه‌ندامانى جڤاتى روحانى و به‌شێک له‌کەسوکارى قوربانیان سه‌ردانى ماڵى ئێزیدییانمان کرد له رۆژئاڤاى کوردستان، گفتۆگۆو دانوستاندنمان کرد له‌سه‌ر چۆنیه‌تى رزگارکردنى ئه‌و ژن و کچانه‌ى ئێستا له‌ناو که‌مپى هوڵى رۆژئاڤادان، به‌داخه‌وه به‌هۆى چه‌ند هۆکارێک نه‌مانتوانى بچینه ناو که‌مپ و له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى که‌مپ قسه بکه‌ین « هه‌روه‌ها جه‌وهه‌ر عه‌لى بەگ وتیشى: «حکومه‌تى سوریاو به‌رپرسانى که‌مپ له‌گه‌ڵ ئێمه هاوکارنین، کوڵناده‌ین و ئه‌م پرسه له‌هه‌موو کۆبوونه‌وه‌کان له‌گه‌ڵ میرى ئێزیدییان تاووتوێ ده‌که‌ین که گه‌یشتینه چ ئه‌نجامێک ئاشکراى ده‌که‌ین». «پلانى نوێ داده‌نێن و به‌رده‌وام له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق تاووتوێى ده‌که‌ین، به‌رپرسیارێتى ئه‌م پرسه زیاتر ده‌که‌وێته سه‌ر ئه‌ستۆى به‌غداو ده‌بێت رفێنراوه‌کانمان رزگاربکات» جێگرى میرى ئێزیدییان وا ده‌ڵێت.
.jpg)
ئارا ئیبراهیم حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ماوه‌ى شه‌ش ساڵه پڕۆژه‌ى بودجه‌ى ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان نه‌کردووه‌و تاکه «بیانوویه‌ک»یان بۆ په‌رله‌مانتاران هێناوه‌ته‌وه که به‌رچاوڕوونى داراییان نییه بۆ ناردنى. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ساڵى 2014ەوه پڕۆژه‌ى بودجه‌ى ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان نه‌کردووه، ئه‌وه‌ش به‌بیانووى قه‌یرانى دارایى و نه‌ناردنى شایسته داراییه‌کان له‌به‌غداوه. گفتوگۆکانى ئه‌مجاره‌ى وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم به‌سه‌رۆکایه‌تى قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم و گفتوگۆکانى له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق و جێگیرکردنى شایسته داراییه‌کان له‌پرۆژه بودجه‌ى 2021، ئه‌م پرسه یه‌کلاده‌کاته‌وه که‌گه‌یشتووەته په‌رله‌مانى عێراق. په‌رله‌مانى کوردستان سێ ئه‌رکى سه‌ره‌کى له‌سه‌ره، که ده‌رکردنى یاساو چاودێریکردنى حکومه‌ت و په‌سه‌ندکردنى بودجه‌ى ساڵانه‌یه، تا له‌و رێگه‌یه‌وه به‌رنامه‌ى دارایى بۆ حکومه‌ت دیارى بکرێت. به‌پێى په‌یڕه‌وى ناوخۆى په‌رله‌مانى کوردستان پێویسته حکومه‌ت ساڵانه له‌مانگى تشرینى یه‌که‌م (مانگى 10) پڕۆژه‌ى بودجه به‌شێوه‌ى خه‌مڵاندن ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکات، به‌ڵام حکومه‌ت شه‌ش ساڵه پێشێلى ده‌کات سه‌ره‌ڕاى فشارى په‌رله‌مانتارانیش تائێستا خۆى دزیوه‌ته‌وه له‌ناردنى. کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم له‌لایه‌ن سێ لایه‌نى سه‌ره‌کییه‌وه پێکهاتووه که(پارتى و گۆران و یه‌کێتیه)، په‌رله‌مانتاره‌کانیان ده‌ڵێن حکومه‌تى هه‌رێم یه‌ک «بیانوو»ى هه‌یه که به‌رچاوڕوونیان له‌ڕووى داراییه‌وه نییه، بۆیه تائێستا پرۆژه‌ى بودجه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان نه‌کراوه. سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت: «فشارمان له‌سه‌ر حکومه‌ت کردووه که بۆ ئه‌مساڵ پڕۆژه‌ى بودجه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکات». زیاد جه‌بار، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت: «له‌ده‌ستپێکردنه‌وه‌ى وه‌رزى کاره‌کانماندا سێ کۆنووس و پێشنیار دراوه‌ته حکومه‌تى هه‌رێم که‌یه‌کێکیان ناردنى پرۆژه بودجه‌ى 2021-ە، به‌ڵام تائێستا حکومه‌تى هه‌رێم و وه‌زیرى دارایى بیانوو ده‌هێننه‌وه بۆ نه‌ناردنى». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد ناردنى پڕۆژه‌ى بودجه شه‌فافییه‌ت دروستده‌کات و گه‌نده‌ڵى که‌مده‌کاته‌وه‌و به‌رنامه‌و کارو پرۆژه‌ى وه‌زاره‌ته‌کانى تێدایه‌و یه‌کێکه له‌ئه‌رک و کاره‌کانى په‌رله‌مان که‌په‌سه‌ندکردنى بودجه‌یه. سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که‌حکومه‌تى هه‌رێم له‌ساڵى 2014وه پرۆژه‌ى بودجه‌ى نه‌ناردووه‌ته په‌رله‌مان و ماوه‌ى سێ ساڵیشه (به‌یانى مالى) راپۆرتى دارایى نه‌ناردووه‌ته په‌رله‌مان، وتیشى: «چه‌ندین جار له‌گه‌ڵ وه‌زیرى دارایى له‌ناو په‌رله‌مان و له‌کۆبوونه‌وه‌کانمان له‌لیژنه‌ى دارایى پێمان راگه‌یاندووه، به‌ڵام بیانووه‌که‌یان ئه‌وه بووه که‌شایسته داراییه‌کانى هه‌رێم له‌به‌غداوه روون نییه‌و نایانه‌وێت له‌سه‌ر بنه‌ماى داهات و خه‌رجییه‌کانى هه‌رێم ره‌وانه‌ى بکه‌ن». زیاد جه‌بار، ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که له‌ئه‌وله‌ویه‌تى کاره‌کانى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ناردنى پرۆژه‌ى بودجه ده‌بێت» ئه‌گه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم له‌گه‌ڵ عێراق رێککه‌وتن بکات یان نا، گرنگترین کار ناردنى پرۆژه‌ى بودجه‌یه‌و ده‌کرێت له‌سه‌ر بنه‌ماى داهاته‌کان و خه‌رجییه‌کانى پرۆژه‌ى بودجه به‌خه‌مڵاندن ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکات». یه‌کێک له‌به‌ڵێنه‌کانى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان «شه‌فافیه‌ت» بووه بۆ به‌رنامه‌ى حکومه‌ت، سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى ئاوات شێخ جه‌ناب وه‌زیرى دارایى و ئابوورى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌سه‌ر پشکى گۆڕان ئه‌و پۆسته‌ى وه‌رگرتووه، به‌ڵام تائێستا ئاماده نییه پرۆژه‌ى بودجه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکات. دابان محه‌مه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» سه‌د جار داوامان له‌حکومه‌ت و وه‌زیرى دارایى کردووه که‌پرۆژه‌ى بودجه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکه‌ن، به‌ڵام (وتوویانه به‌رچاومان روون نییه) ئه‌مه تاکه بیانوویه‌ک بووه بۆ نه‌ناردنى». ناوبراو هێماى بۆ ئه‌وه‌کرد ئه‌گه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق بکات هیچ «بیانوویه‌ک» نامێنێت بۆ نه‌ناردنى پرۆژه‌ى بودجه، چونکه به‌بڕواى په‌رله‌مانتاره‌که‌ى گۆڕان نه‌بوونى شه‌فافییه‌ت به‌هۆى نه‌ناردنى پرۆژه‌ى بودجه‌وه بووه. «یه‌کێک له‌ئه‌وله‌ویه‌ته گرنگه‌کانى فراکسیۆنى گۆڕان ناردنى پرۆژه بودجه‌ى 2021 ده‌بێت و کاریشى له‌سه‌ر ده‌که‌ین»، دابان محه‌مه‌د وا ده‌ڵێت. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى بودجه له‌وه‌زاره‌تى دارایى داواى کارنامه‌و پرۆژه‌کانى له‌وه‌زاره‌ته‌کان کردووه بۆ ساڵى 2021، به‌ڵام هێشتا کاره‌کانیان ته‌واو یه‌کلانه‌بووه‌ته‌وه. ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى پارتى ده‌ڵێت حکومه‌تى هه‌رێم به‌ڵێنیداوه بۆ 2021 پرۆژه‌ى بودجه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکات پاش په‌سه‌ندکردنى پرۆژه بودجه‌ى عێراق. ئه‌رشه‌د حوسێن لۆلانى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى پارتى له‌لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «ساڵى رابردوو، ته‌نانه‌ت ئه‌مساڵیش داوامان کردووه پرۆژه‌ى بودجه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکرێت، به‌ڵام حکومه‌تى هه‌رێم به‌رچاوڕوونى نه‌بووه‌و مانگ بۆ مانگ داهاته‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم جیاواز بووه«. ناوبراو وتیشى: «بۆ پرۆژه‌ى 2021، حکومه‌تى هه‌رێم به‌ڵێنیداوه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستانى بکات، به‌ڵام پاش په‌سه‌ندکردنى پرۆژه بودجه‌ى عێراق، چونکه ئه‌وکات شایسته داراییه‌کانى هه‌رێم دیار ده‌بێت و له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان ده‌کرێت». ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ له‌لیژنه‌ى دارایى ده‌ڵێت: «حکومه‌تى هه‌رێم پێشێلى سه‌ره‌کیترین کارى حکومه‌تدارى کردووه به‌نه‌ناردنى ره‌شنووسى پرۆژه‌ى بودجه«. عومه‌ر گوڵپى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ له‌لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «حکومه‌تى هه‌رێم پێشێلى سه‌ره‌کیترین کارى حکومه‌تدارى کردووه به‌نه‌ناردنى پرۆژه‌ى بودجه، چونکه پێویسته حکومه‌ت راپۆرتى ساڵانه‌ى دارایى هه‌بێت، ئه‌وه‌ش له‌چوارچێوه‌ى یاسای داراییدا ده‌بێت». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد که‌وته‌بێژى حکومه‌تى هه‌رێم باسى له‌وه‌کردووه که بۆ 2021 پرۆژه‌ى بودجه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان ده‌که‌ن، وتیشى: «ناکرێت حکومه‌تى هه‌رێم چاوه‌ڕێى په‌سه‌ندکردنى پرۆژه بودجه‌ى عێراق بکات، ئه‌وه خه‌لقى یاساییه به‌رانبه‌ر په‌رله‌مانى کوردستان». حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ئێستادا چه‌ند جۆرێک داهاتى هه‌یه، که‌بریتین له داهاته‌کانى (فرۆشتنى نه‌وت، داهاتى ناوخۆ له‌باج و گومرگ، هاوکارى هێزه‌کانى هاوپه‌یمانان)، به‌ڵام به‌فه‌رمى هیچ ژماره‌یه‌کى روون نه‌دراوه‌ته په‌رله‌مان که‌مانگانه ئه‌و داهاتانه ده‌گاته چه‌ند. حکومه‌تى هه‌رێم مانگانه (460) هه‌زار به‌رمیل له‌ڕێگه‌ى بۆرییه‌وه هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه ده‌کات و له‌داهاتى نه‌وت مانگانه ته‌نها (380) ملیار دینار ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان ده‌کرێت له‌گه‌ڵ داهاته‌کانى ناوخۆو مانگانه‌ى (20) ملیار دینارى هاوکارى هاوپه‌یمانان بۆ هێزه‌کانى پێشمه‌رگه. شه‌فاف نه‌بوونى سه‌رجه‌م داهاته‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم و نه‌ناردنى پرۆژه‌ى بودجه‌ى ساڵانه بۆ په‌رله‌مانى کوردستان وایکردووه په‌رله‌مانتارانیش وه‌ک پێویست نه‌یانتوانیوه به‌دواداچوون و چاودێریى بۆ سه‌رجه‌م کاره‌کانى حکومه‌ت بکه‌ن، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که تائێستا به‌فه‌رمى نازانن داهاته‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌گاته چه‌ند، زیاد جه‌بار وتى: «ته‌نها ئه‌وه‌نده ده‌زانین که‌به‌شێک له‌داهاتى نه‌وت ده‌گه‌ڕێته‌وه وه‌زاره‌تى دارایى، داهاتى ناوخۆى حکومه‌ت له‌باج و زه‌رائیب ژماره‌که‌ى لاى ئێمه نییه«.
شاناز حه‌سه‌ن په‌رله‌مانتارانى کورد له‌به‌غدا ده‌ڵێن ئه‌و کارمه‌ندانه‌ى به‌شێوه‌ى گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ کۆمسیۆنى باڵاى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق له‌هه‌رێم کاریان کردووه (840) که‌سیان ده‌گه‌ڕێنه‌وه. به‌هار مه‌حمود، ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕان له‌په‌رله‌مانى عێراق، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت»له‌پارێزگاکانى هه‌رێمدا له‌وێستگه‌کانى هه‌ڵبژاردن به‌به‌راورد به‌پارێزگاکانى دیکه‌ى عێراق جیاوازى هه‌یه، چونکه له‌ساڵى 2018 له‌دواى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مان ژماره‌یه‌ک کارمه‌ند هه‌بون گرێبه‌ست بوون لابران و گرێبه‌سته‌کانیان کۆتایى پێ هێنرا، به‌و پێیه جیاوازى له‌ژماره‌ى کارمه‌ندان له‌وێستگه‌کاندا دروست بووه«. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد له‌هه‌ر وێستگه‌یه‌کى هه‌ڵبژاردن له‌عێراق هه‌شت کارمه‌ند هه‌یه که له‌پارێزگاکانى هه‌رێم که‌مکرایه‌وه بۆ سێ کارمه‌ند، به‌هار مه‌حمود وتیشى: «له‌دوورخستنه‌وه‌که‌دا پشک پشکێنه‌ى حزبییان به‌کارهێناو له‌سلێمانى ئه‌وانه‌یان هێشته‌وه که‌یه‌کێتین و له‌دهۆک و هه‌ولێریش ئه‌وانه‌ى که پارتین مانه‌وه«. په‌رله‌مانتاره‌که‌ى گۆڕان جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه، که‌ئێستا مۆڵه‌تى گه‌ڕاندنه‌وه‌مان بۆ وه‌رگرتوون له‌ڕێگه‌ى کۆمسیۆن و حکومه‌تى عێراقه‌وه «ئه‌و (840) کارمه‌نده به‌پێى پارێزگاکان دابه‌شده‌کرێته‌وه به‌پێى وێستگه‌کانى هه‌ڵبژاردن له‌سه‌ر بودجه‌ى ساڵى داهاتوو». بڕیاره 6ى حوزه‌یرانى ساڵى داهاتوو هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خت له‌عێراق به‌ڕێوه‌بچێت و ئه‌ندامانى نوێ بۆ په‌رله‌مان هه‌ڵبژێردرێت و حکومه‌ت نوێ بکرێته‌وه. شیروان میرزا، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى عێراق به هاوڵاتى وت: «کاتى خۆى ژماره‌ى ئه‌ندامانى وێستگه‌کانى پارێزگاکانى هه‌رێم که‌مکرایه‌وه به‌بیانووى ئه‌نجامنه‌دانى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان، به‌ڵام دواتر ئه‌مه له‌عێراقیش هه‌ڵوه‌شێنرایه‌وه، بۆیه ئێمه‌ش داوامان کردووه وه‌ک یه‌کى لێبکرێته‌وه«. ئه‌م په‌رله‌مانتاره هێماى بۆ ئه‌وه‌کرد دانانه‌وه‌ى ئه‌و کارمه‌ندانه په‌یوه‌ندى به‌هیچ حزبێکه‌وه نیه‌و به‌پێى ئه‌زموون و لێهاتوویى که‌سه‌کان و ساڵى خزمه‌تیان ده‌بێت، ئه‌وانه‌ى زۆر موسته‌هه‌قن، وتیشى:» کۆمسیۆن سه‌ربه‌خۆیه‌و خۆى کاره‌کان رێکده‌خات».
هاوڵاتى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له کۆبونه‌وه‌ى ئه‌مڕۆى له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى فراکسیۆنه‌کان و لیژنه‌ى دارایى و یاسایى په‌رله‌مانى کوردستان جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه پابه‌ندن به پرۆژه بودجه‌ى عێراق و ڕۆژانه 250هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ستى به‌غدا ده‌که‌ن. ئه‌مرۆ دووشه‌ممه، 28 کانوونى یه‌که‌مى 2020 قوباد تاڵه‌بانی، جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌مڕۆ دواى کۆبونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانى کوردستان رایگه‌یاند، "رێککه‌وتنى هه‌رێم و به‌غدا له موازه‌نه‌ى 2021دا ره‌نگیداوه‌ته‌وه، ئه‌و موازه‌نه‌یه به‌ره‌و په‌رله‌مان ده‌چێت و گفتوگۆیه‌کى جددى له په‌رله‌مان له‌سه‌ر ئه‌نجامده‌درێت بزانین ده‌رئه‌نجامى ئه‌و گفتوگۆیانه‌ى نێوان لایه‌نه سیاسیه‌کان و لیژنه په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌مان گه‌یه‌نێت به کوێ، به‌ڵام ئه‌وه‌ى تا ئێستا هه‌یه رێککه‌وتنێکه له‌سه‌ر بودجه‌ى 2021 که به‌شێکى به هه‌رێمى کوردستانه‌وه هه‌یه". جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، "ئێمه وه‌کو حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئه‌و به‌شه‌ى که په‌یوه‌ندى به حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه هه‌یه هه‌م رازیین پێى هه‌م پابه‌ند ده‌بین پێوه‌ی". له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌ر بودجه وه‌ک خۆى په‌سه‌ندکرا، هه‌رێمى کوردستان ئاماده‌یه 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وته‌که راده‌ستبکات، قوباد تاڵه‌بانى وتی، "ئێمه ئاماده‌یى خۆمان ده‌ربڕى بو له رابردو له مانگى 11ى ساڵى 2019 له رێککه‌وتنه‌که‌مان له‌گه‌ڵ حکومه‌تى فیدڕاڵ، ئێستاش له پڕۆسه‌ى گفتوگۆکردن و په‌سه‌ندکردنى موازه‌نه‌ى 2021 وتومانه ئێمه ئاماده‌ین 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت له رێگه‌ى سۆمۆوه بفرۆشین وه‌کو چۆن له پڕۆژه یاساى موازنه‌که‌دا هاتوه". له کۆبونه‌وه‌ى ئه‌مڕۆى په‌رله‌مان و شاندى دانوستانکار، سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان و سه‌رۆکى فراکسیۆنه‌کان و لیژنه‌کانى دارایى و سامانه‌سروشتییه‌کان و یاسایى به‌شدارى کۆبونه‌وه‌که‌یان کرد، به‌ڵام هه‌ریه‌که له فراکسیۆنه‌کانى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان و یه‌کگرتوى ئیسلامى کوردستان به‌شدارى کۆبونه‌وه‌که‌یان نه‌کرد، هاوکات هه‌ریه‌که له په‌رله‌مانتارانى سه‌ربه‌خۆ مه‌م بورهان قانع و دیارى ئه‌نوه‌ر که بانگهێشتکراون به‌شداریان نه‌کردوه.
له‌ده‌روازه‌ى ئیبراهیم خه‌لیل 37 هه‌زار دۆسیه‌ى بازرگانى بۆ لێکۆڵینه‌وه ره‌وانه‌ى دادگاکان ده‌کرێت
عه‌مار عه‌زیز _ دهۆک له‌ده‌روازه‌ى ئیبراهیم خه‌لیل (37) هه‌زار دۆسیه‌ى بازرگانى بۆ لێکۆڵینه‌وه ره‌وانه‌ى دادگاکان کراون به‌پێى وته‌ى به‌رپرسى راگه‌یاندنى ده‌روازه‌که، ده‌شڵێت:» له‌دوو ساڵدا زیاتر له (150) هه‌زار تۆن که‌لوپه‌ل گه‌ڕێندراونه‌ته‌وه بۆ تورکیا». کامى کمال، لێپرسراوى به‌شى راگه‌یاندن له‌ده‌روازه‌ى ئیبراهیم خه‌لیل بههاوڵاتى وت:» له‌ماوه‌ى ساڵى 2019و 2020 نزیکه‌ى (100) هه‌زار تۆن که‌لوپه‌ل گه‌ڕێندراونه‌ته‌وه بۆ شوێنه‌کانى خۆیان». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد ته‌نها له‌ساڵى 2019 نزیکه‌ى (50) هه‌زار تۆن بووه‌و به‌شێک له‌و که‌لوپه‌لانه له‌ناو ده‌روازه‌که له‌ناوبراون و به‌شێکى دیکه‌یان گه‌ڕێندراونه‌ته‌وه بۆ تورکیا. کامى که‌مال ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو ئه‌و که‌لوپه‌لانه‌ى گه‌ڕێندراونه‌ته‌وه بۆ تورکیا بریتیبوون له(کۆزماتیک ته‌ندروستى، خواردن و خواردنه‌وه، کشتوکاڵى و بیناسازى و خۆراکى)، هۆکارى له‌ناوبردنیان نه‌بوونى جێبه‌جێکردنى مه‌رج و رێنماییه‌کانى عێراق و حکومه‌تى هه‌رێم بووه یان به‌سه‌رچوون، وتیشى:» هه‌ر بازرگانێک که‌لوپه‌ل به‌پێى رێنماییه‌کانى حکومه‌ت هاورده نه‌کات به‌هیچ شێوه‌یه‌ک رێگه‌ناده‌ین بێته هه‌رێمى کوردستانه‌وه«. کامى که‌مال باسى له‌وه‌شکرد له‌ماوه‌ى ساڵانى 2019 و 2020 زیاتر له (37) هه‌زار دۆسیه له‌ده‌روازه‌ى ئیبراهیم خه‌لیل بۆ لێکۆڵینه‌وه ره‌وانه‌ى دادگاکان کراون، وتیشى: «ئه‌م دۆسێیانه بۆ مه‌به‌ستى لێکۆڵینه‌وه و یه‌کلاییکردنه‌وه‌ى له‌سه‌ر ئه‌و بازرگانانه‌ى که‌لوپه‌له‌کانیان به‌پێى مه‌رجه‌کان نه‌بووه رەوانەی دادگا کراوە». هاوکات جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه له‌سه‌ره‌تاى بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسى کۆرۆنا کاریگه‌رى له‌سه‌ر خاوبوونه‌وه‌ى جوڵه‌ى ئه‌و بارهه‌ڵگرانه‌ى که له‌تورکیاوه هاتوونه‌ته هه‌رێمى کوردستان دروستبووه، به‌ڵام له‌ئێستادا باشتر بووه . ده‌روازه‌ى ئیبراهیم خه‌لیل که‌ده‌که‌وێته سنورى پارێزگاى دهۆک، یه‌کێکه له‌سه‌رچاوه سه‌ره‌کییه‌کانى داهاته‌کانى ناوخۆ بۆ حکومه‌تى هه‌رێم، به‌ڵام تائێستا به‌فه‌رمى داهاتى ئه‌و ده‌روازه‌یه بۆ راگه‌یاندنه‌کان و په‌رله‌مانتاران ئاشکرا نه‌کراوه.
کۆچه‌ر فه‌تاح به‌پێى ئاماره‌کانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى پۆلیسى هه‌رێم، به‌شێک له‌تاوانه‌کان که‌مى کردووه‌و هه‌ندێکى به‌راورد به‌ساڵى پێشوو لێک نزیکبوون، به‌ڵام ئه‌وانه‌ى دووباره تاوان ئه‌نجامده‌ده‌نه‌وه که‌مبووه‌ته‌وه. کارزان ئه‌میر غه‌فووری، به‌ڕێوه‌به‌رى راگه‌یاندنى پۆلیسى گشتیى هه‌رێمى کوردستان ئامارى ساڵى 2020ى رووداوه‌کانى کوشتن، خۆکوشتن، دزییکردنى له‌پارێزگاکان و ئیداره سه‌ربه‌خۆکان راگه‌یاند. کۆتایى هه‌موو ساڵێک به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانى پۆلیس ئاماره‌کانى ساڵانه‌ى کارکردنیان بڵاوده‌که‌نه‌وه‌و به‌پێى ئاماره‌کانى پۆلیسى هه‌رێم ئه‌مساڵ (257) رووداوى کوشتن و خۆکوشتن ئه‌نجامدراون، به‌ڵام ساڵى رابردوو (260) رووداو هه‌بووه. هه‌روه‌ها ئەمساڵ سێ هه‌زارو (298) تاوانى دزیکردن هه‌بوون، به‌ڵام ساڵى رابردوو چوار هه‌زار و (322) تاوانى دزیکردن تۆمارکراون. شوان سابر، سه‌رۆکى تۆڕى دادپه‌روه‌رى بۆ به‌ندییه‌کان رایگه‌یاند له‌سه‌دا 73%ى گرتووخانه‌کان قه‌ره‌باڵغییه‌کى تیادایه، که له‌هه‌ندێک شوێن ده‌گاته حه‌وت هێنده‌ى تواناى خۆی، 90%ى ئه‌و شوێنانه‌ى که بۆ چاکسازیى یان به‌ندینخانه به‌کاردێت له‌بنه‌ڕه‌تدا بۆ زیندان دروستنه‌کراوه، به‌ڵکو باڵه‌خانه‌یه‌کى ئاسایى یان سه‌ربازگه‌یه‌ک بووه«. به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى چاکسازیى و کۆمه‌ڵایه‌تى سه‌ر به‌وه‌زاره‌تى کارو کاروبارى کۆمه‌ڵایه‌تى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ده‌ڵێت:» دووباره ئه‌نجامدانه‌وه‌ى تاوان له‌هه‌موو دنیادا هه‌یه، به‌ڵام له‌هه‌رێمى کوردستان رێژه‌که که‌مه له‌نێوان له‌سه‌دا 4% بۆ 5٪دایه«. ئه‌حمه‌د نه‌جمه‌دین، به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى چاکسازیى و کۆمه‌ڵایه‌تى هه‌رێمى کوردستان بۆ هاوڵاتى وتی:» ئه‌و قسه‌یه‌ى شوان سابر به‌رپرسى تۆڕى دادوه‌رى بۆ به‌ندییه‌کان باسیکرد راسته، به‌ڵام رێژه‌ییه‌و دووباره ئه‌نجامدانه‌وه‌ى تاوان له‌هه‌موو دنیادا هه‌یه، به‌ڵام له‌هه‌رێمى کوردستان رێژه‌که که‌مه له‌نێوان 4٪ بۆ 5٪دایه، که‌دووباره زیندانییه‌کان به‌هۆى ئه‌نجامدانى تاوانه‌وه بگه‌ڕێنه‌وه ناو به‌ندیخانه‌کان». هه‌روه‌ها وتیشی:» زۆرترین ئه‌و تاوانانه‌ى که‌دووباره ئه‌نجامده‌درێنه‌وه به‌پله‌ى یه‌که‌م ئه‌و که‌سانه‌ن مادده‌ى هۆشبه‌ر به‌کارده‌هێنن، دواتر تاوانى دزیکردن و کوشتن، به‌ڵام رێژه‌که زۆر که‌مه«. تووێژه‌رێکى کۆمه‌ڵایه‌تى ئاماژه به‌وه ده‌دات که به‌پێى ئه‌و ئامارانه‌ى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى پۆلیسى هه‌رێم بێت «که‌ره‌نتینه کردن کاریگه‌رییه‌کى ئه‌وتۆى نه‌بووه له‌سه‌ر هه‌ڵکشان و دابه‌زینى رێژه‌ى تاوانه‌کان». چۆمان ئه‌حمه‌د، تووێژه‌رێکى کۆمه‌ڵایه‌تى بههاوڵاتى وت:»هیچ مرۆڤێک له له‌دایکبوونییه‌وه مرۆڤێکى تاوانبار نییه، به‌ڵکو ژینگه‌ى کۆمه‌ڵایه‌تى و په‌روه‌رده‌و ئه‌زموونه‌کانى له‌ژیاندا که له‌قۆناغه‌کانى ته‌مه‌ندا که‌پێیدا تێپه‌ڕبووه هۆکار بوون بۆ ئه‌وه‌ى ببێته مرۆڤێکى تاوانبار». هه‌روه‌ها پێشیوابوو هه‌ندێک له‌مرۆڤه‌کان له‌سه‌ر کارى تاوانکارى رادێن و دووباره‌ى ده‌که‌نه‌وه ده‌بێته به‌شێک له‌که‌سایه‌تییان،» ئه‌گه‌ر له‌ناو چاکسازییه‌کانیشدا بن هه‌ر که‌دێنه ده‌ره‌وه دووباره ده‌ستپێده‌کانه‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى له‌ڕووى که‌سێتییه‌وه له‌سه‌رى راهاتوون». هاوکات، ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که‌دادگاکان و چاکسازییه‌کان وه‌ک پێویست چاکسازى له‌که‌سێتى مرۆڤه‌کاندا ناکه‌ن و نایانکه‌نه‌وه به‌مرۆڤێکى ئاسایى و ئیش له‌سه‌ر که‌سایه‌تى و هه‌ڵسوکه‌وتیان ناکه‌ن. ئێستا نزیکەی پێنج هەزار زیندانی لەچاکسازییەکانی هەرێمی کوردستان هەن، کە زۆرترینیان لەهەولێرن، دواتریش دهۆک و سلێمانی لەپلەی سێیەمدایە، لەگەڵ ئەوەی شوێنی هەر چاکسازییەک بۆ (٨٠٠) تا (٩٠٠) کەس دروستکراوە، بەڵام نزیکەی دوو هەزار زیندانی تێدایە، کە رێژەکە زۆر زۆرەو ئەوەش کێشەیەکی دیکەی گەورەیە لەچاکسازییەکانی هەرێمی کوردستان.
.png)
شاناز حه‌سه‌ن مه‌ترسى له‌سه‌ر بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسى کۆرۆناى نوێ، بڕیاره‌کانى وه‌زاره‌تى ناوخۆى چڕکردووه‌ته‌وه له‌هه‌رێمى کوردستاندا بۆ جێبه‌جێکردنى رێنماییه‌کان و رێگرى له‌هه‌ر ئاهه‌نگ و کۆڕو کۆبوونه‌وه‌یه‌ک. سه‌رهه‌ڵدانى ڤایرۆسێکى نوێ له‌جیهاندا که‌ناسراوه به (کۆڤید 20)، رێوشیۆنه‌کانى توندتر کردووه‌و له‌هه‌رێمى کوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى له‌زۆربه‌ى شوێنه گه‌شتییه‌کان و کافێ و رێستۆرانته‌کان ئاماده‌کارى کرابوو بۆ ئاهه‌نگى سه‌رى ساڵى نوێ، به‌ڵام دووباره رێوشوێنه‌کان توندکرانه‌وه‌و بەبڕیاری وه‌زاره‌تى ناوخۆ هه‌موو یادکردنه‌وه‌یه‌ک و ئاهه‌نگێک راگیرا. دوێنێ یه‌کشه‌ممه 27ى کانونى یه‌که‌مى 2020، ژوورى ئۆپراسیۆنى پارێزگاى هه‌ولێر رایگه‌یاند:» سازکردنى ئاهه‌نگى سه‌رى ساڵ قه‌ده‌غه‌یه و هه‌ر شوێنێک یان هوتێلێک یان کافتریایه‌ک یان ڕێستورانتێک یان یانه‌یه‌کى شه‌وانه ئاهه‌نگ سازبکات روبه‌ڕوى یاسا ده‌کرێته‌وه. هەروەها ژوورى ئۆپراسیۆنى پارێزگاى هه‌ولێر راگه‌یه‌ندراوێکى بڵاوکرده‌وه‌و داوا ده‌کات هه‌موو که‌سێک ده‌مامک ببه‌ستێت. هاوکات پارێزگارى سلێمانى، ده‌ڵێت: «له‌سه‌ر هه‌موو رێکاره‌کان به‌رده‌وام ده‌بین بۆ پاراستنى گیانى هاووڵاتیان و رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسه‌که به‌شێوازه تازه‌که‌ى که‌ئێستا له‌وڵاتانى جیهاندا بڵاوبووەته‌وه«. هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌کر، پارێزگارى سلێمانى، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «ئێمه له‌سه‌ر رێکاره خۆپارێزییه‌کان به‌رده‌وام ده‌بین و هیچ گۆڕانکارییان تیدا ناکرێت و سارد نابینه‌وه، بۆ ئه‌وه‌ى هه‌موومان بتوانین رێگرى له‌ته‌شه‌نه‌کردنێکى نوێى (کۆڤید 20) بکه‌ین». پارێزگارى سلێمانى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد رێکاره‌کانى خۆپاراستن گه‌یاندویانین به‌ئه‌نجامێکى باش، بۆیه به‌پێویستى ده‌زانێت هه‌وڵبدرێت له‌ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى (کۆڤید 20) سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ستبهێنین. هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌کر، ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که به‌پێى بڕیاره‌کانى وه‌زاره‌تى ناوخۆ هه‌موو جۆره ئاهه‌نگێک قه‌ده‌غه‌یه بۆ هاتنى ساڵى نوێ و هه‌موو لایه‌ک و پارێزگاکان به‌یه‌کسانى پێویسته پێوه‌ى پابه‌ند بن. سه‌رۆکى لیژنه هاوبه‌شه‌کانى قائیمقامییه‌تى سلێمانى، ده‌ڵێت له‌شه‌وى سه‌رى ساڵدا هه‌ر کافتریاو شوێنێکى گه‌شتیارى لایڤ میوزک ئه‌نجامبدات داده‌خرێت و سزاى (10) ملیۆن دیناریان ده‌ده‌ن. له‌شکر حه‌مید، سه‌رۆکى لیژنه هاوبه‌شه‌کانى قائیمقامیه‌تى سلێمانى، له‌لێدوانیکدا بههاوڵاتى وت» له‌شه‌وى سه‌رى ساڵى نوێى (2021)دا، هه‌ر کافتریاو شوێنێکى گه‌شتیارى لایڤ موزیکى هه‌بێت، له‌لایه‌ن لیژنه هاوبه‌شه‌کانى قائیمقامیه‌تى سلێمانییه‌وه بۆ ماوه‌ى یه‌ک مانگ داده‌خرێت و سزاى (10) ملیۆن دیناریان ده‌درێت». سه‌رۆکى لیژنه هاوبه‌شه‌کانى قائیمقامییه‌تى سلێمانى، ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه که‌په‌یوه‌ستن به‌بڕیاره‌کانى وه‌زاره‌تى ناوخۆ له‌پێناو خۆپارێزیى و رێگریکردن له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى کۆرۆناى نوێ. سه‌ره‌ڕاى قه‌ده‌غه‌کردنى شوێنه گشتییه‌کان بۆ گێڕانى ئاهه‌نگه‌کانى سه‌رى ساڵ، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى گومرگى هه‌رێم قه‌ده‌غه‌ى هاتنه ناوه‌وه‌ى گه‌شتیارانی ده‌رکردووه له‌و وڵاتانه‌ى (کۆڤید 20)ی تێیدا بڵاوبووه‌ته‌وه. ساماڵ عه‌بدولڕه‌حمان، به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى گومرگى هه‌رێم، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «به‌پێى بڕیارى وه‌زاره‌تى ناوخۆ، مه‌رزه‌کان به‌ڕووى گه‌شتیاراندا داخران و ته‌نیا هاتوچۆى بازرگانى وه‌ک خۆى ده‌مێنێته‌وه«. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد رێکاره‌کان پێشتریش هه‌ر به‌رده‌وام بوون، به‌ڵام پێویسته ئێستا توندتر بکرێته‌وه، به‌تایبه‌ت به‌هۆى ئاهه‌نگى ساڵى نوێوه‌و مه‌ترسى بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسه نوێیه‌که‌وه، وتیشى: رێگاى قاچاخ تا راده‌یه‌کى زۆر په‌یوه‌ندى به‌پاسه‌وانى سنوره‌وه هه‌یه که‌پێویسته بیپارێزن، تاگرفته‌کان دووباره نه‌بنه‌وه«. وته‌بێژى ته‌ندروستى سلێمانى، ئه‌وه دووپاتده‌کاته‌وه ڤایرۆسى نوێى کۆرۆنا (کۆڤید 20) ته‌نیا جیاوازییه‌که‌ى له‌گه‌ڵ (کۆڤید 19) ئه‌وه‌نده‌یه که‌خێرایه له‌گواستنه‌وه‌دا. یاد نه‌قشبه‌ندى، وته‌بێژى ته‌ندروستى سلێمانى، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» (کۆڤید 20) زانیارى وردى له‌سه‌ر نیه، چونکه له‌جیهاندا ته‌نیا چه‌ند حاڵه‌تێکه‌و ئه‌وه‌ى که باسده‌کرێت ته‌نیا خێرا گواستنه‌وه‌یه‌تى که چالاکتره‌و زووتر له (کۆڤید 19) ده‌گوازرێته‌وه له‌که‌سێکه‌وه بۆ که‌سێکى دیکه«. وته‌بێژى ته‌ندروستى سلێمانى هاووڵاتیانى دڵنیاکرده‌وه که ته‌نیا به‌تاکپارێزى ده‌توانن کۆنتڕۆڵى کۆڤیده‌کان بکرێت.
ئارا ئیبراهیم یه‌کێتى ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر کۆنگره‌ى چواره‌مى خۆى ئه‌نجامداو تێیدا سیستمى هاوسه‌رۆک په‌یڕه‌و کراو بافڵ تاڵه‌بانى و لاهور شێخ جه‌نگى وه‌ک هاوسه‌رۆک هه‌ڵبژێردران و سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى نوێ کرایه‌وه. یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان له‌ڕۆژى 26ى کانوونى یه‌که‌مى 2019 کۆنگره‌ى خۆى ئه‌نجامدا له‌سلێمانى و ئه‌نجومه‌نى ناوه‌ندى هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و سه‌رکردایه‌تییه‌کى (124) که‌سى هه‌ڵبژێردرا که له‌سه‌دا 70%یان که‌سانى نوێن و له‌سه‌دا 30% پێشتر له‌سه‌رکردایه‌تى و مه‌کته‌بى سیاسیدا بوون. هه‌روه‌ها له‌کۆنگره‌ى یه‌کێتیدا لاهور شێخ جه‌نگى، (902) ده‌نگى له‌کۆى هه‌زارو (10) ده‌نگ به‌ده‌ستهێناو بووه یه‌که‌مى ره‌هاى کۆنگره. پاش تێپه‌ڕبوونى ساڵێک به‌سه‌ر کۆنگره‌که‌یاندا، ئه‌ندامێکى سه‌رکردایه‌تیان ده‌ڵێت:» یه‌کێتى ده‌سته‌گه‌رى و باڵ باڵێنى تێدا نه‌ماوه‌و هه‌موو پابه‌ندن به‌بڕیارو راسپارده‌ى هه‌ردوو هاوسه‌رۆکه‌وه«. ئارێز عه‌بدوڵا، ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:»پێش کۆنگره بۆچوونێک هه‌بوو ئه‌گه‌ر یه‌کێتى کۆنگره بکات به‌ش به‌ش ده‌بێت، به‌ڵام یه‌کێتى له‌دواى کۆنگره‌و پاش تێپه‌ڕبوونى ساڵێک پته‌وتر بووه«. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد دواى ته‌واوبوونى کۆنگره‌ى یه‌کێتى، په‌تاى کۆرۆنا سه‌ریهه‌ڵداو کۆرۆنا ئاسته‌نگى بۆ جێبه‌جێکردنى بڕیارو راسپارده‌کانى کۆنگره هه‌بووه. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى باسى له‌وه‌شکرد تائێستا هه‌ڵبژاردن له‌ئۆرگانه‌کان و رێکخراوه‌کان نه‌کراوه‌و نوێبوونه‌وه‌ى ئۆرگانه‌کان ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنیان بووه که بڕیارى کۆنگره بووه له‌گه‌ڵ گه‌یاندنى سیاسه‌تى یه‌کێتى بۆ ئه‌ندام و کادرو لایه‌نگران، به‌ڵام کۆرۆنا ده‌رفه‌تى نه‌داوه کۆڕو کۆبوونه‌وه ئه‌نجامبدرێت. هه‌روه‌ها ئارێز عه‌بدوڵا، وتیشى:» ده‌بوو تائێستا ستراتیژى سیاسه‌تى یه‌کێتى روون و جیاواز بێت له‌حزب و لایه‌نه‌کانى دیکه‌و روونتربوایه، ئه‌وه یه‌کێکه له‌که‌موکوڕییه‌کان و له‌قاڵبه کۆنه‌که نه‌مانتوانیوه ده‌ربچین». ئارێز عه‌بدوڵا، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که یه‌کێتى یه‌ک ده‌نوکى هه‌یه، وتیشى:» ئه‌و باڵباڵێن و ده‌سته‌گه‌رییه‌ى رابردوو هه‌بوو له‌ناو یه‌کێتیدا نه‌ماوه‌و یه‌ک سه‌رکردایه‌تى هه‌یه‌و کۆده‌نگى گشتى هه‌یه له‌سه‌ر بڕیارو راسپارده‌کانى هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى». ده‌رباره‌ى پرسى لامه‌رکه‌زیى له‌گه‌ڵ پارتى به‌چى گه‌یشتوون، ئارێز عه‌بدوڵا ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه که له‌کارنامه‌ى کارى کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمدا لامه‌رکه‌زیى هه‌یه، یه‌کێتى له‌لایه‌ن پارتییه‌وه به‌ڵێنى پێدراوه که‌ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه له‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانه‌وه شۆڕبکرێنه‌وه بۆ پارێزگاو قه‌زاو ناحییه‌کان و یه‌که کارگێڕییه‌کان، وتیشى:»ئه‌وه‌شى له‌ده‌سه‌ڵاتى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیراندا نییه پارتى و یه‌کێتى و گۆڕان له‌ڕێگه‌ى په‌رله‌مانه‌وه یاساى بۆ ده‌ربکه‌ن تاده‌سه‌ڵاته دارایى و کارگێڕییه‌کان بکرێنه لامه‌رکه‌زیى، به‌ڵام عیبره‌ت له‌جێبه‌جێکردنیدایه نه‌ک ته‌نها وه‌ڵامدانه‌وه‌ى داواکارییه‌که‌ى یه‌کێتى له‌لایه‌ن پارتییه‌وه«.
هاوڵاتى فه‌ره‌نسا یه‌که‌م حاڵه‌تى توشبوونى به جۆرى دووه‌مى کۆرۆنا راگه‌یاند و به‌رپرسانى ته‌ندروستى ئه‌و وڵاته‌ش هۆشدارى ده‌ده‌نه هاوڵاتیان و داوایان لێده‌که‌ن له خۆپارێزییه‌کانیان به‌رده‌وام بن. ئه‌مڕۆ شه‌ممه 26ى کانونى یه‌که‌مى 2020، به‌پێى هه‌واڵێکى ئاژانسى هه‌واڵى (بى بى سی)، وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى فه‌ڕه‌نسا یه‌که‌م حاڵه‌تى توشبوونى به جۆرى دووه‌مى کۆرۆنا راگه‌یاندووه و ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه، هاوڵاتییه‌که خه‌ڵکى فه‌ره‌نسایه و نیشته‌جێى به‌ریتانیا بووه، به‌ڵام پاش گه‌رانه‌وه‌ى بۆ فه‌ڕه‌نسا، له ٢١ى کانوونى یه‌که‌م پشکنینى ئه‌نجام داوه و ده‌رکه‌وتووه هه‌ڵگرى ڤایرۆسه‌که‌یه. هه‌روه‌ها وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى فه‌ڕه‌نسا ئه‌وه‌ى خستۆته‌روو که دۆخى ته‌ندروستى نه‌خۆشه‌که جێگیره. جۆرى دووه‌مى ڤایرۆسى کۆرۆنا له باشوور و باشوورى خۆرئاواى به‌ریتانیا له سه‌ره‌تاى مانگى ئه‌یلوله‌وه سه‌ریهه‌ڵدا و له ناوه‌ڕاستى کانوونى یه‌که‌م چه‌ند حاڵه‌تێکى نوێ تۆمارکران. بۆ ڕێگرى کردن له ته‌شه‌نه‌سه‌ندنى ڤایرۆسه‌که زیاتر له 40 وڵاتى جیهان سه‌رجه‌م گه‌شته ئاسمانییه‌کانیان له‌گه‌ڵ به‌ریتانیادا راگرت.
هاوڵاتى دواین ئامارى تووشبووانى ڤایرۆسى کۆرۆنا له جیهاندا گه‌یشته زیاتر له 80 ملیۆن که‌س. به‌پێى دوایین ئاماره‌کانى جیهان، له سه‌رتاسه‌رى جیهان له ماوه‌ى 24 کاتژمێرى ڕابردوودا 80 ملیۆن و 244 هه‌زار و 364 که‌س تووشى ڤایرۆسى کۆرۆنا بوون. هه‌روه‌ها یه‌ک ملیۆن و 795 هه‌زارو 149 توشبووش گیانیان له‌ده‌ستداوه و له‌و ژماره‌یه‌ش 56 ملیۆن و 178 هه‌زار و 643 توشبوو چاکبونه‌ته‌وه. ئه‌مریکا له‌سه‌ر ئاستى وڵاتانى جیهان زۆرترین ڕێژه‌ى تووشبوون به ڤایرۆسى کۆرۆنا گه‌یشتووه‌ته 19 ملیۆن و 210 هه‌زار و 166 حاڵه‌ت تۆمارکراوه‌و ئه‌وانه‌شى گیانیان له‌ده‌ستداوه گه‌یشتووه‌ته 338 هه‌زار که‌س.
هاوڵاتى به‌پێى تویژینه‌وه‌یه‌کى ئه‌مریکى ئه‌و که‌سانه‌ى تووشى ڤایرۆسى کۆرۆنا بون و په‌تاکه‌یان تێپه‌ڕاندوه جه‌سته‌یان به‌رگرییه‌کى به‌هێزى دروستکردوه جارێکى دیکه تووش نابنه‌وه. توێژینه‌وه‌که له‌لایه‌ن په‌یمانگاى نیشتیمانى ئه‌مریکى ئه‌نجامدراوه‌و نزیکه‌ى سێ ملیۆن که‌س به‌شداریان تێداکردوه که ته‌نها له‌سه‌دا 0.3% ئه‌وانه‌ى توشبووى کۆرۆنا بوون جارێکى دیکه تووش بونه‌ته‌وه و ئه‌وه‌ش وه‌ک ئاماژه‌یه‌کى ئه‌رێنی داده‌نرێت. له‌ئێستادا چه‌ندین ڤاکسینى کۆرۆنا به‌رهه‌مهێنراون و ڤاکسینى فایزه‌ریش له‌ئه‌مریکا و چه‌ندین وڵاتى دیکه بۆ هاوڵاتیان به‌رده‌ست بووه‌و به‌شێکى زۆر له وڵاتان ڤاکسینه‌که‌یان پێگه‌شتووه.
هاوڵاتى ده‌سه‌ڵاتدارانى ئه‌ڵمانیا رایانگه‌یاند، یه‌که‌م حاڵه‌تى توشبون به ڤایرۆسه نوێیه‌که‌ى کۆرۆنایان تۆمارکردوه که له بریتانیاوه گه‌ڕاوه‌ته‌وه. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 24ى کانونى یه‌که‌مى2020، راگه‌یه‌ندراوێکى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى له ویلایه‌تى بادن-فۆرتمبێرگى باشورى ئه‌ڵمانیا، ژنێک که له 20ى (کانونى یه‌که‌م/12)ى 2020 له بریتانیاوه و له‌رێگه‌ى فڕۆکه‌خانه‌ى فرانکفۆرته‌وه گه‌ڕاوه‌ته‌وه وڵاته‌که‌ی، پاش ئه‌نجامدانى پشکنین ده‌رکه‌وتووه که توشى ڤایرۆسه نوێیه‌که‌ى کۆرۆنا بووه. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌کراوه که ئه‌و ژنه‌ى تووشبووه به‌مه‌به‌ستى سه‌ردانى که‌سوکاره‌که‌ى خۆى گه‌یشتوه‌ته ئه‌ڵمانیا و له فڕۆکه‌خانه‌وه به ئۆتۆمبێلێکى خۆیان چووه‌ته‌وه بۆ ماڵه‌وه، له‌ئێستاشدا که‌ره‌نتین کراوه. مات هانکۆک وه‌زیرى ته‌ندروستى بریتانیا له 14ى ئه‌م مانگه رایگه‌یاند، زانایانى وڵاته‌که‌ى ڤایرۆسێکى نوێیان دۆزیوه‌ته‌وه که به‌ناونیشانى (B.1.1.7) به‌خێراییه‌کى زۆر بڵاوده‌بێته‌وه وه‌ک ڤایرۆسێکى نوێى کۆرۆنا هه‌ژمار ده‌کرێت.
هاوڵاتى کۆشکى سپى ئاشکرایکرد که ئه‌مڕۆ پێنجشه‌مه 24ى کانونى یه‌که‌م، بڕیارى لێخۆشبوونى بۆ چارلز کۆشنه‌رى باوکى جارید کۆشنه‌رى هاوسه‌رى ئیڤانکا ده‌رکرد. کۆشکى سپى له ڕاگه‌یه‌نراوێکدا بڵاویکرده‌وه، دۆناڵد تره‌مپ بڕیارى لێخۆشبوونى بۆ 29 که‌س ده‌رکردووه که یه‌کێکیان خه‌زوورى ئیڤانکا تره‌مپه. لێخۆشبوونه‌وه‌که‌ى دۆناڵد تره‌مپ، ڕۆجێر ستۆن، هاوڕێى نزیک و یاریده‌ده‌رى پێشوو، پۆڵ مانافۆرت، سه‌رۆکى هه‌ڵمه‌تى هه‌ڵبژاردنه‌کانى پێشووى تره‌مپ و چارلز کۆشنه‌ر، باوکى گه‌وره ڕاوێژکارى تره‌مپ، جارید کۆشنه‌رى گرتووه‌ته‌وه. هه‌روه‌ها له ڕاگه‌یه‌نراوه‌که‌دا باسله‌وه کراوه که مانافۆرت تاوانبار کراوه له چوارچێوه‌ى لێکۆڵینه‌وه‌کانى ده‌ستێوه‌ردانه‌کانى ڕوسیا له هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئه‌مریکا له ساڵى 2016، هه‌روه‌ها ڕۆجێر ستۆن که تاوانبار بوو به سوێند خواردنى به درۆ به‌رامبه‌ر یاساناسان له‌و دۆسیه‌یه‌دا، له لیستى ئه‌وانه‌دایه که تره‌مپ لێخۆشبوونى بۆ ده‌رکردوو. پێشتریش دۆناڵد تره‌مپ لێخۆشبوونى بۆ 15 که‌سى دیکه ده‌رکردووه، له‌ناویاندا دوو ئه‌ندامى کۆنگرێسى ئه‌مریکاى تێدایه، سه‌ره‌ڕاى دوو ئه‌ندامى پێشووى کۆمارییه‌کان هه‌ریه‌که له دنکان هانته‌ر له کالیفۆرنیا و کریس کۆلێنز له نیویۆرک. هه‌روه‌ها تره‌مپ دوێنێ چوارشه‌ممه لێخۆشبوونى بۆ چوار له تاوانبارانى کوشتارى ساڵى 2007ى به‌غداد ده‌رکرد که سزادرابوون به زیندانیکردن بۆ ماوه‌یه‌کى درێژ. هاوکات دۆناڵد تره‌مپ له شه‌پۆلى لێخۆشبوونه‌کانیدا بڕیارى بۆ دوو ئه‌فسه‌رى پاسه‌وانى سنورى ئه‌مریکا ده‌رکرد که تاوانباربوون به ته‌قه‌کردن له مکسیکییه‌کان له ساڵى 2005.
هاوڵاتى دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆکى ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کانى ئه‌مریکا له توێتێکیدا که وێنه‌ى سێ موشه‌کى بڵاوکردووه‌ته‌وه ده‌نوسێت:" هێرشه‌کانى ئه‌م هه‌فته‌یه‌ى سه‌ر باڵوێزخانه‌ى ئه‌مریکا له به‌غدا، له‌رێگه‌ى موشه‌کى ئێرانیه‌وه ئه‌نجامدراوه. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ى خستۆته‌روو که گوێمان له‌وه ده‌بێت که هێرشى زیاتر ده‌کرێته سه‌ر ئه‌مریکییه‌کان له‌عێراق. هاوکات ئامۆژگاریى ئێرانیه‌کان ده‌کات و ده‌نوسێت:" هه‌ندێک ئامۆژگاری دۆستانه‌م بۆ ئێران ئه‌گه‌ر هه‌ر ئه‌مریکییه‌ک بکوژرێت، ئێمه ئێران به‌به‌رپرسیار ده‌زانین، باش بیرى لێبکه‌نه‌وه".
هاوڵاتى نرخى نه‌وت له بازاره‌کانى جیهان به‌رزبووه‌ته‌وه‌و یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت به 51 دۆلارو 53 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 24ى کانونى یه‌که‌مى 2020، یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت به 51 دۆلارو 53 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 48 دۆلارو 38 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات، یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 50 دۆلارو 76 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وت له بازاردا به‌هۆى گه‌یشتنى ڤاکسینى کۆرۆنایه بۆ چه‌ندین وڵاتى جیاواز و خواست له‌سه‌رى زیادى کردووه.
.png)
