هاوسەرۆکی کەنەکە: کورد لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کاراکتەرێکی چالاکە

ئەمڕۆ مامۆستایانی سەر بە وەزارەتی پەروەردە مووچەی مانگی تەمموزیان وەرگرت، بەڵام مامۆستایانى گرێبەست کە ژمارەیان نزیکەی 38 هەزار کەسە مووچەیان وەرنەگرتووە، بەگوێرەی بە زانیارییەکان لەسەرەتای هەفتەی داهاتوو مووچە ئەوانیش دابەشدەکرێت. دوێنێ لە رێگەی بانکەکان و ئەمڕۆش لە رێگەی فەرمانگەکانی حکومەتەوە دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی تەممووز کرا. سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی و ئابووری دەڵێت: "سەرەتای هەفتەی داهاتوو مووچەی مامۆستایانی گرێبەست دابەشدەکرێت". عەلی رەئوف، نوێنەری مامۆستایانى گریبەست راگەیاند:" وەزارەتی دارایی پێی راگەیاندون لەگەڵ مامۆستایانی وەزارەتی پەروەردە مووچەیان پێنادرێت، هۆکارەکەشیان بۆ نەبوونی پارەی نەختینە (کاش) گەڕاندووەتەوە.   بەپێی ئەو خشتەیەی وەزارەتی دارایی بڵاویکردووەتەوە، ئەمڕۆ مووچەی وەزارەتی پەروەردە و خانەنشینانی مەدەنی، خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان، زیندانییە سیاسییەکان و بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی، کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوان، کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان، خانەنشینی پێشمەرگە، دەستەی دەستپاکیی، دەستەی وەبەرهێنان، دەستەی ژینگە، دەزگای مین، ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان، دیوانی چاودێریی دارایی و دەستەی مافی مرۆڤ دابەشدەکرێت.   بۆ مانگی تەممووز، 500 هەزار مووچەخۆر لە رێگەی پڕۆژەی "هەژماری من"ـەوە مووچەکانیان وەردەگرن.    بەگوێرەی حکومەتی هەرێمی کوردستان، هەموو گرێبەستەکان و ئەوانەی لە دوای 01ـی تەمموزی 2024 دامەزراون لەسەر داهاتی ناوخۆ مووچە وەردەگرن.   مامۆستایانی گرێبەست لە پەوەردە و خوێندنی باڵا، مانگانە پێویستیان بە زیاتر لە 21 ملیار دینارە. ئەمڕۆ 2ـی تشرینی یەکەم، مامۆستایانی سەر بە وەزارەتی پەروەردە، کە ژمارەیان زیاتر لە 111 هەزار مامۆستایە، مووچەی مانگی تەمموزیان وەرگرت، بەڵام مامۆستایانی وانەبێژ کە ژمارەیان 37 هەزار و 933 مامۆستایە مووچەیان پێنەدرا.

دوای ئەوەی پنتاگۆن بڕیاری کەمکردنەوەی سەربازەکانی دا لە عێراق، روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردوەتەوە،  هێزەکانی ئەمریکا بلۆکی چیمەنتۆ و کەرەستەی هەڵکەندنیان  گواستوەتەوە بۆ بنکەی قەسرەک لە باکوری حەسەکە، گواستنەوەکەش  لە ڕێگەی دەروازەی سنوری ئەلوەلیدوە بوە کە هاوسنورە لەگەڵ هەرێمی کوردستان. ئەمڕۆ پێنچشەممە، روانگەی سوری ئاشکرای کردوە، هێزەکانی ئەمەریکا لە حەسەکە، لە هەوڵی بەهێزکردنی بنکەکانیایەتی و ئەم هەنگاوە لە چوارچێوەی هەوڵە بەردەوامەکانی هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ بەهێزکردن و فراوانکردنی سنوری هێزەکانیان لە ناوچەکەدا ئەمە یەکەم کاروانی گواستنەوەی کەرەستەی سەربازی نییە بۆ ئەو بنکەیە،  ڕۆژی 29ی ئەیلولیش، 25 بارهەڵگری تری سەر بە هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی گەیشتنە بنکەی قەسرەک لە حەسەکە، کە بە هەمانشێوەی لە ڕێگەی  هەرێمی کوردستانەوە پێداویستیەکانیان گواستبوەوە. بەپێی زانیارییەکان، بارهەڵگرەکان کەرەستەی سەربازی و لۆجستییان تێدابوە، مەبەست لێی بەهێزکردنی بنکەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتییە لە باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا. ئەمە لە کاتێكدایە، دوێنێ پنتاگۆن رایگەیاند؛ هیزەکلانیان لە عێراق کەمدەکەنەوە و لە پێنج هەزار سەربازەوە بۆ دوو هەزار سەرباز.

 بۆ پەرەپێدانی چوار کێڵگەی نەوتی کەرکووک و دامەزراوەکانی گازی عێراق بە فەرمی گرێبەستێکی گەورەی لەگەڵ کۆمپانیای BP بەریتانی کاراکرد. حەیان عەبدولغەنی، جێگری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری وزە و وەزیری نەوتى عێراق، پابەندبوونی وەزارەتەکەی دووپاتکردەوە بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و غاز لە کەرکوک بۆ پاڵپشتیکردنی ئابووریی نیشتمانی و دەستەبەرکردنی پێویستی سووتەمەنی. ئەو وتانەى حەیان عەبدولغەنی لەمیانەى لە واژۆکردنی گرێبەستی نەوتیدا هات لەگەڵ کۆمپانیای بی پی بەریتانی، ئەوەش بەپێی راگەیەنراوێکى وەزارەتى نەوت کە دەست سبەى کەوتووە. وەزیری نەوت وتی "ئەمڕۆ ئاهەنگ دەگێڕین بە بۆنەی کاراکردنی گرێبەستی پەرەپێدانی چوار کێڵگەی کەرکوک، کە یەکێکە لەو گرێبەستە ئومێدبەخشانەی ئامانجی پەرەپێدانی کێڵگەکانی کەرکوک (ئاڤانا، جەمبور، بای حەسەن، خەباز) جگە لە نۆژەنکردنەوەی دامەزراوەکانی کۆمپانیای غازی باکوور بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی غاز بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی سووتەمەنی بۆ وێستگەکانی کارەبا".  ئاماژەی بەوەشدا جێگیرکردنى رێژەی بەرهەمهێنانی سەرەتایی بە ٣٢٨ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا دەستپێکی گرێبەستەکەیە، پرۆسەکانى پەرەپێدانیش لە ئێستاوە دەستیپێکردووە. لاى خۆیەوە، زەید یاسری بەڕێوەبەری بی پی لە عێراق رایگەیاند کاراکردنی گرێبەستەکە هەنگاوێکی گەورەیە بۆ بەهێزکردنی هاوکاری و هاوبەشی ڕاستەقینە لەگەڵ کۆمپانیاکانی نەوتی باکور و غازی باکور بۆ پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک.  هاوکات عامر خەلیل بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای نەوتی باکور جەختیکردەوە، کاراکردنی گرێبەستەکە بۆ پەرەپێدانی چوار کێڵگە نەوتییەکەی کۆمپانیاکە سودێکی بەرچاوی بۆ پارێزگاکە دەبێت. هەر لەو چوارچێوەیەدا ئەحمەد عەبدولمەجید بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای غازى باکوور رایگەیاند، دوای نۆژەنکردنەوە و پەرەپێدانی دامەزراوەکانی بەرهەمهێنانی کۆمپانیاکە بەرهەمهێنانی غاز زیاد دەکات. ئەمەش دەبێتە هۆی زیادبوونی دابینکردنی سووتەمەنی بۆ وێستگەکانی کارەبا، جگە لە دابینکردنی غاز بۆ پیشەسازییە ناوخۆییەکان لە سەرانسەری وڵاتدا. لە مانگی ئاداری ڕابردوودا عێراق گرێبەستێکی 25 ملیار دۆلاری لەگەڵ کۆمپانیای بی پی واژۆکرد بۆ پەرەپێدانی چوار کێڵگەی نەوتی کەرکوک. ئەگەر گرێبەستى فرۆشتنى کۆمپانیاکە سەربگرێت، نازانرێت چارەنووسی گرێبەستەکەى کەرکوک چی دەبێت، یان دەگوازرێتەوە بۆ کۆمپانیای شێڵ. قۆناغی یەکەمی رێککەوتنەکە بۆ بەرهەمهێنانی بڕی سێ ملیار بەرمیل نەوت لە کێڵگەکانی بابە گوڕگوڕ و هاڤانە، بای حەسەن، جەمبور و خەباز کە لە ئێستادا سەرجەمیان لەلایەن کۆمپانیای نەوتی باکوورەوە بەڕێوە دەبرێن. بەپێی خەمڵاندنەکان لە داهاتوودا رەنگە هەر بەپێی گرێبەستەکە بەرهەمی کۆمپانیا بەریتانییەکە بگەیەنرێتە 20 ملیار بەرمیل نەوت. 

حکومەتی هەرێم بۆ ناردنى مووچەی مانگی هەشت نوسراوێک ئاڕاستەی بەغدا دەکات، هاوکات لیستى موچەى مانگى نۆشى ڕادەستى بەغدا کردووەو چاوەڕوانى وەڵامى وەزارەتى دارایی عێراقە.  سەرچاوەیەک لە حکومەتی هەرێم ئاشکرای کرد، هەرێم بۆ مووچەی مانگی هەشت رۆژی یەکشەممە نوسراوێک ئاڕاستەی بەغدا دەکات. لە نوسراوەکەدا بڕی داهاتی نانەوتی بۆ بەغدا ئاشکرا دەکات کە بڕەکەی 281 ملیار دینارە و لەگەڵ چەند وردەکارییەکی دیکەی پەیوەست بە دەست کەوتنی ئەو پارە. بەوتەى سەرچاوەکە خاڵێکی دیکەی نوسراوەکە داواکردنی بودجەی تەشغیلییە لە بەغدا و روونکردنەوە لەسەر پارەی پێویست بۆ ناوخۆی هەرێم. دوێنێ چوارشەممە 1-10-2025 راگەیاندنی وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان بڵاویکردەوە: "لیستی مووچەی مانگی ئەیلوولی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لەلایەن تیمی تەکنیکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستانەوە رادەستی فەرمانگەی ژمێریاریی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کرا".                                   لەو بارەیەوە بەرپرسێکی خانەنشینیی هەرێمی کوردستان وتى: "ناوی 894 خانەنشینی لەدایکبووی ساڵی 1965 بۆ لیستی مووچەی مانگی ئەیلوول زیادکراوە و کۆی گشتیی مووچەکانیان دەگاتە 3 ملیار و 949 ملیۆن و 173 هەزار دینار".   ئەو بەرپرسەی خانەنشینیی هەرێمی کوردستان گوتی: "25ـی ئەیلوول کارەکانی لیستی مووچەی مانگی ئەیلوول تەواوبوون و بۆ وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان نێردرا".   لەلایەکى دیکەوە حکومەتی هەرێمی کوردستان داوا لە حکومەتی عێراق دەکات هاوشێوەی دۆسیەی نەوت، دۆسیەی داهاتی نانەوتیش یەکلایی بکرێتەوە و رێكکەوتنێکی هاوبەش لەبارەیەوە بکرێت. هەروەها ئەوەش دەخاتەڕوو حکومەت پشتیوانیی خۆی بۆ بەردەوامبوون لەسەر جێبەجێکردنی رێککەوتننامەی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دووپات کردەوە و دەڵێت، بە تێکڕايی رۆژانە 195 هەزار بەرمیل نەوت، لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە، رادەستی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی سۆمۆ کراوە و لە بازاڕی جیهانی فرۆشراوە و داهاتەکەی گەڕاوەتەوە بۆ گەنجینەی فیدڕاڵ.

ئەمشەو کاتی پڕکردنەوەی فۆرمی زانکۆلاین کۆتایی دێت. بەڕێوەبەری گشتیی دیوان لە وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی دەڵێت، تاوەکو ئێستا زیاتر لە 53 هەزار قوتابی زانکۆلاینیان پڕکردووەتەوە و وادەکەشی درێژناکرێتەوە.   30ـی ئەیلوولی 2025، دوایین وادەی زانکۆلاین بوو، وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی لە راگەیێندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە مەبەستی پێدانی دەرفەتی زیاتر بە دەرچووانی پۆلی 12ـی ئامادەیی، ماوەی زانکۆلاین 48 کاژێری دیکە درێژکرایەوە.   رۆژی پێنجشەممە، 1-10-2025، د. خەتاب ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتیی دیوان لە وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی  راگەیاند، "دوای ئەوەی بۆ ماوەی دوو رۆژ کاتی زانکۆلاین درێژکرایەوە، کاتژمێر 12:00ـی ئەمشەو دوایین وادەی پڕکردنەوەی زانکۆلاینە".   بەڕێوەبەری گشتیی دیوان لە وەزارەتی خوێندنی باڵا داوا لە قوتابییان دەکات، پەلە بکەن و ئەمڕۆ فۆرمی زانکۆلاین پڕ بکەنەوە، "چونکە وادەکەی درێژناکرێتەوە".   ئەم ساڵ زیاتر لە 57 هەزار قوتابی قۆناخی ئامادەییان تەواو کرد. د. خەتاب ئەحمەد گوتی، "تاوەکو ئێستا 53 هەزار و 250 قوتابی قوتابی ناویان تۆمارکردووە".   بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی، ئەم ساڵ 57 هەزار و 980 قوتابیی بەشەکانی زانستی، وێژەیی، پیشەیی و خوێندنگە نێودەوڵەتییەکان دەرچوون، لەوانە 42 هەزار و 257 دەرچووی بەشی زانستی، 13 هەزار و 826 دەرچووی بەشی وێژەیی، هەزار و 327 دەرچووی ئامادەیی پیشەیی و 570 دەرچووی خوێندنگە نێودەوڵەتییەکانن.   23ـی ئەیلوول زانکۆلاین کاراکرا. ئەم ساڵ دەرچووان دەتوانن لە 680 بەشی 16 زانکۆدا بە هەر سێ جۆری خوێندنی (زانکۆلاین، پارالێل و ئێواران) داواکاری پێشکێش بکەن.

ئەمڕۆ چوارشەممە 1ی ئۆکتۆبەری 2025، بە سەرپەرشتیی سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی و ئامادەبوونی جێگری سەرۆک وەزیران قوباد تاڵەبانی، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆ بووەوە. لە بڕگەی یەکەمدا، لەلایەن ئومێد سەباح، سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، ڕاپۆرتێکی تایبەت بە بارودۆخی داراییی نوێی هەرێم لە ڕووی داهات و خەرجییەکان بە زانیاری و ژمارەی ورد خرایەڕوو کە لەلایەن وەزارەتی دارایی و ئابووری ئامادە کرابوو، لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە درا کە دوای ڕێککەوتنی سێقۆڵیی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم، بارودۆخێکی داراییی نوێ لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵ هاتووەتە ئاراوە کە پێویست بە پێداچوونەوە و خۆڕێکخستنەوە دەکات. لە دوای گفتوگۆ، ئەنجومەنی وەزیران پشتیوانیی خۆی بۆ بەردەوامبوون لەسەر جێبەجێکردنی ڕێککەوتننامەی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دووپات کردەوە کە لە ڕۆژی 27ی ئەیلوولی 2025 ەوە کەوتووەتە بواری جێبەجێکردن و لە چەند ڕۆژی ڕابردوو، بە تێکڕايی ڕۆژانە 195 هەزار بەرمیل نەوت، لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان، لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە، ڕادەستی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی سۆمۆ کراوە و لە بازاڕی جیهانی فرۆشراوە و داهاتەکەی گەڕاوەتەوە بۆ گەنجینەی فیدڕاڵ و هیوای خواست کە حکومەتی فیدڕاڵیش بەردەوام بێت لەسەر جێبەجێکردنی پابەندیی خەرجکردنی مووچە و شایستەکانی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی ئابی ساڵی 2025 و مانگەکانی تر، وەک ناوچەکانی دیکەی عێراق. سەبارەت بە بابەتی بەشی گەنجینەی فیدڕاڵی، ئەنجومەنی وەزیران وێڕای دووپاتکردنەوەی پابەندیی حکومەتی هەرێمی کوردستان، بە هاوبەشی پێکردنی داهاتە نانەوتییەکان لەگەڵ وەزارەتی داراییی فیدراڵ، لە هەمان کاتدا جەخت دەکاتەوە لە هەڵوێستی خۆی سەبارەت بە پشتبەستن بە هەردوو ماددەی 29 لە یاسای بەڕێوەبردنی داراییی فیدڕاڵی ژمارە 6 ساڵی 2019 و ماددەی 21/دووەم لە یاسای بودجەی فیدڕاڵ کە بە دەقی یاسایی ڕوون و ئاشکرا، بەشی گەنجینەی فیدڕاڵی لە داهاتە نانەوتییەکان دیاری کردووە. سەرەڕای جەختکردنەوەی ئەنجومەنی وەزیران، لەسەر گرنگی ڕەچاوکردنی ئەوەی کە وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ تا ئێستا هیچ بڕە پارەیەکی بۆ هەرێم خەرج نەکردووە بۆ خەرجییەکانی بەکاربردن و وەبەرهێنانی هەرێم سەرەڕای هەبوونی تەرخانکراوی پێویست لە ناو خشتەکانی یاسای بودجەی فیدڕاڵ کە ساڵانە زیاتر لە 4 ترلیۆن دینارە، بۆیە ناچار هەرێمی کوردستان لە داهاتی ناوخۆی خۆی، ئەم خەرجییانەی ئەنجام داوە لە دوای داشکاندنی مانگانەی بەشی گەنجینەی فیدڕاڵی، وردەکاریی خەرجی و داهاتی هەرێمیش بە شێوەیەکی زۆر ڕوون و ئاشكرا، لە چوارچێوەی تەرازووی پێداچوونەوە، مانگانە بۆ وەزارەتی داراییی فیدڕاڵ نێردراوە و لەلایەن دیوانی چاودێریی داراییی فیدڕاڵ و هەرێمیش لە سەرەتای ساڵی 2023 ەوە بە بەردەوامی وردبینی بۆ کراوە. ئەنجومەنی وەزیران داواکارە لە حکومەتی فیدڕاڵ کە شاندی دانوستانکاری هەردوو حکومەت، لە ژێر سەرپەرشتیی لیژنەی وەزاریی پێکهاتوو بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی فیدڕاڵ، بەردەوامی بە کۆبوونەوەکانیان بدەن بۆ گەیشتن بە ڕێكکەوتنێکی هاوبەش تا لە نزیکترین دەرفەتدا، هاوشێوەی دۆسیەی نەوت، دۆسیەی داهاتی نانەوتیش یەکلایی بکرێتەوە و ئیتر هیچ پاساو و بەربەستێک، نەکرێتە بیانوو بۆ کێشەی مووچە. بڕگەی دووەم تایبەت بوو بە پێشنیارێکی وەزارەتی داد بۆ هەڵوەشاندنەوەی کارکردن بە بڕیارێکی پێشووی ئەنجومەنی ئابووریی هەرێمی کوردستان، کە لەلایەن فەرسەت ئەحمەد، وەزیری داد خرایەڕوو و پێشنیاری هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکەی کرد، چونکە بڕگەکانی لەگەڵ یاسای نوێی فرۆشتن و بەکرێدانی موڵک و ماڵی دەوڵەت ژمارە 1ی ساڵی 2021 ناگونجێت. دوای گفتوگۆ و ڕاگۆڕینەوە، ئەنجومەنی وەزیران دەنگی لەسەر هەڵوەشاندنەوەکە دا. لە بڕگەی سێیەمدا، ڕێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆ، ڕاپۆرتێکی لەبارەی (ڕێبەری سەلامەتی) پێشکەش کرد کە ئامانجی ئەم ڕێبەرە پاراستنی گیان و سامانی هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان لەلایەن وەزارەتی ناوخۆ ئامادە کراوە. ڕێبەری سەلامەتی؛ بریتییە لە کۆمەڵێک پێوەر و ڕێنمایی کە بە مەبەستی پاراستنی ژیان و سامانی هاونیشتمانییانی هەرێمی کوردستان و دابینکردنی ژینگەیەکی سەلامەت و پارێزراو لە کۆمەڵگەدا دانراون و بەپێی ئەم ڕێبەرە پێویستە لە دروستکردنی باڵەخانە و کارگە و پڕۆژەی گەورە و بچووک پێویستە ڕەچاوی مەرجەکانی سەلامەتی بکرێت. ئەنجومەنی وەزیران وێڕای دەستخۆشی لە تیمی ئامادەکاری ڕێبەری سەلامەتی و کارمەندانی وەزارەتی ناوخۆ، ڕێبەری سەلامەتی بە زۆرینەی دەنگ پەسەند کرد و دەسەڵاتيشی بە وەزیری ناوخۆ دا بۆ دەرکردنی ڕێنماییی پێویست بۆ ئاسانکاریی جێبەجێکردنی ڕێبەری سەلامەتی.

سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆکی هاوپەیمانیی سیادە، پرۆسه‌ى سياسى له‌ وڵات و ئاماده‌كارييه‌كانیان بۆ هه‌ڵبژاردنى پەرلەمانی عێراق تاوتوێ کرد. هاوکات جه‌ختيان له‌ گرنگيى هه‌ماهه‌نگى و هاريكاريى هاوبه‌شى نێوان هێز و لايه‌نه‌ سياسييه‌كان بۆ چارەکردنی کێشەکانی وڵات کردەوە. ئێواره‌ى ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌ 1ـی تشرینی یەکەمی 2025، نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، پێشوازيى له‌  خه‌ميس خه‌نجه‌ر، سه‌رۆكى هاوپه‌يمانيى سياده‌ و شاندێكى ياوه‌رى كرد كه‌ له‌ ژماره‌يه‌ك له‌ به‌رپرسانى هاوپه‌يمانييه‌كه‌، پێكهاتبوو. ماڵپەڕی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان بڵاوی کردەوە، له میانی‌ ديدارێكدا دۆخى گشتيى عێراق و پرۆسه‌ى سياسى له‌ وڵات و ئاماده‌كارييه‌كان بۆ هه‌ڵبژاردنى داهاتووى عێراق تاوتوێ كران، هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ى په‌يوه‌ندييه‌كانى هه‌ولێر ـ به‌غدا و گفتوگۆى نێوانيان بۆ چاره‌كردنى كێشه‌كان، بيروڕايان گۆڕييه‌وه‌. هاوکات هه‌ردوولا جه‌ختيان له‌ گرنگيى هه‌ماهه‌نگى و هاريكاريى هاوبه‌شى نێوان هێز و لايه‌نه‌ سياسييه‌كان و پێكهاته‌كانى عێراق بۆ چاره‌كردنى كێشه‌كانى وڵات و كاركردن له ‌پێناو سه‌رخستنى هه‌ڵبژاردنى پەرلەمان و پاراستنى ئارامى و سه‌قامگيريى وڵاتدا كردەوە. بە گوێرەی ئەو وادەیەی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق دیاریی کردووە، 11ـی تشرینی دووەمی ئەم ساڵ، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی عێراق بەڕێوە دەچێت، کە 31 هاوپەیمانێتی، 38 پارتی سیاسی و 79 کاندیدی سەربەخۆ کێبڕکێ لەسەر 329 کورسی پەرلەمان دەکەن.

ئەندامی شاندی ئیمراڵیی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی)، پەروین بوڵدان لە پەرلەمانی تورکیا وەڵامی پرسیاری ڕۆژنامەنووسانی دایەوە و ڕایگەیاند بەم نزیکانە دەچنە ئیمراڵی و دیدار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ ئەنجام دەدەن. په‌روین بوڵدان، ئه‌ندامی وه‌فدی ئیمراڵیی ده‌م پارتیو ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌، له‌دوای كۆبونه‌وه‌ی به‌شێك له‌ په‌رله‌مانتاری حزبه‌كه‌یان و په‌رله‌مانتارانی ئاك پارتی و هه‌روه‌ها كۆبونه‌وه‌ی په‌رله‌مانتارانی ده‌م پارتی و به‌شێكی دیكه‌ له‌ په‌رله‌مانتاران له‌گه‌ل ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان، لێدوانی بۆ رۆژنامه‌نوسان دا. په‌روین بوڵدان وتی، به‌م نزیكانه‌ جارێكی دیكه‌ وه‌فده‌كه‌یان سه‌ردانی ئمیراڵی ده‌كات بۆ كۆبونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان. له‌باره‌ی دیداره‌كه‌یشیان له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغان، په‌روین بوڵدان وتی، ئه‌و دیداره‌ له‌گه‌ڵ گیانی پڕۆسه‌ی چاره‌سه‌ری دێته‌وه‌و جارێكی دیكه‌ش له‌ رێوڕه‌سمی كردنه‌وه‌ی دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مانی توركیادا، له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغان دیداریان ده‌بێت. چەند ڕۆژێک لەمەوبەر تونجەر باقرخان هاوسەرۆکی دەم پارتی داواى ئازادکردنى ئۆجەلانى کردو وتى: "دەبێت هەلومەرجی بەڕێز ئۆجالان ئیدی هەمواربکرێتەوە. ئەوەی گوترا، گوترا. دینامیک و ئەکتەری سەرەکی ئەم پرسە لە ئێستادا لە زیندانی ئیمراڵیدایە. لە ژوورێکی ١٢ مەتر چوارگۆشە دیپلۆماسییەکی زۆرگرنگی ئاشتی بەڕێوەدەبات. ماوەی ٢٦ ساڵە زیندانی کراوە، ٢٦ ساڵە پەیوەندی لەگەڵ کۆمەڵگادا پچڕاوە. بەڕێز ئۆجالان لە پرسی دیپلۆماسی ئاشتییدا بە بەرپرسیارێتییەوە مامەڵە دەکات و ئەمەش زۆر بەهادارە. دەبێت ئیدی هەلومەرجی پەیوەندی ئازاد و کاری ئازاد بۆ بەڕێز ئۆجالان درووست بکرێت. "دەبێت لە پەرلەمان یاساکانی ئاشتی بخرێنە بەرنامەی کارەوە. یاسایەکی وەها دەربکەن کە یاساکانی ئاشتی بخرێنە بواری جێبەجێکردنەوە. ئەمە ئەو قۆناغەیە کە دەربازی بووینە. بۆ ئەوەی پەرلەمان بتوانێت ئەنتێگراسیۆنی دیموکراتیک بە سەرکەوتن بگەیەنێت، دەبێت یاسا دەربکات و ژێرخانی بۆ بنیات بنرێت." 

سەرۆکوەزیرانی عێراق دەڵێ، ناکۆکییەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی پرسی نەوت، "سرووشتێکی تەکنیکی و یاساییان هەبوو و دووربوو لە کێشەی سیاسی"؛ ئاماژە بەوەش دەکات، رێککەوتنی سێقۆڵی بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، "زەوینەیەکی گرنگ بۆ دەرکردنی یاسای نەوت و گاز دەڕخسێنێت و قۆناخێکی نوێ دادەمەزرێنێت." محەممەد شیاع سوودانی لە گوتەیەکدا بۆ چاتم هاوسی بەریتانی ئاماژەی بەوە کرد کە پەیوەندییەکانی نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان تەنانەت لە سەردەمی ناکۆکیشدا روون بوون و کێشەکان پەیوەندییان بە جێبەجێکردنی بڕگەکانی یاسای بودجە و بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدراڵی هەبووە و گوتی: "هیچ بڕیارێکی سیاسی نەبووە بۆ راگرتنی ناردنی پارە یان دروستکردنی کێشە لەگەڵ هەرێم[ی کوردستان]. بۆیە گرنگە کرۆکی کێشەکە وەک کێشەیەکی تەکنیکی-یاسایی وێنا بکەین، نەوەک کێشەیەکی سیاسی." سەرۆکوەزیرانی عێراق گوتی، ناکرێ پارێزگایەک پابەند بێت بە رادەستکردنی داهاتی نەوتی و نانەوتی، بەڵام هەرێمی کوردستان چاوپۆشی لێبکرێ کاتێک هەمان پابەندبوونی نەبێ و رایگەیاند: "ئەمە کەموکوڕییەکی دەستوورییە و لە پرەنسیپی یەکسانی و دادپەروەریدا نییە لەنێوان خەڵکی عێراق." سوودانی ئاماژەی بەوەشکرد کە حکومەتی ئێستای عێراق حکومەتێکی هاوپەیمانییە و هەموو پێکهاتەکانی عێراقی تێدایە و دۆسییەکان بە شێوەیەکی کراوە لە ئەنجوومەنی وەزیران گفتوگۆیان لەسەر دەکرێت و گوتی: "برایانی وەزیرانی کورد لە ئەنجوومەنی وەزیرانن و بێگومان پێداگیرن لەسەر پابەندبوون بە دەستوور و یاسا." بەرەبەیانی رۆژی شەممە، 27ـی ئەیلوولی 2025 هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازاڕەکانی جیهان لە رێگەی بۆرییەوە دەستیپێکردەوە.  سوودانی ستایشی رێککەوتنی تایبەت بە هەناردەکردنەوەی نەوتەکەی لەنێوان حکومەتی فیدراڵی، حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیاکانی نەوت کرد و بە "براوە" بۆ هەمووان ناوی برد و رایگەیاند، ئەم رێککەوتنە دەستوور و یاسای بودجە و بڕیاری دادگای فیدراڵی جێبەجێ دەکات و لە هەمان کاتدا هەرێمی کوردستان پارەی پێویست بە گوێرەی یاسای بودجە وەردەگرێت. سوودانی گوتی: "کاتێک حکومەت پابەند دەبێ بە رادەستکردنی تەواوی داهاتی نەوتی و نانەوتی، ئەمە وادەکات حکومەتی فیدراڵی ماف و پارەی پێبدات".  سەرۆکوەزیرانی عێراق گوتی، رێککەوتنەکە "زەوینەیەکی گرنگ" دەڕەخسێنێت بۆ دەرکردنی یاسای نەوت و گاز کە بە پێویستییەکی سەرەکیی دانا بۆ دیاریکردنی رۆڵی حکومەتی فیدراڵی، هەرێمی کوردستان و پارێزگاکان لە ژێر رۆشنایی دەستووری نوێدا. سوودانی رێککەوتنەکەی بە گرنگ دانا بۆ بەهێزکردنی وەبەرهێنان و پاراستنی مافی کۆمپانیاکان و گەشەپێدانی ئابووری نیشتمانی عێراق. لە ئاداری 2023ەوە لە ئەنجامی بڕیارێکی دادگەی نێوبژیوانی پاریس، هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان لە رێگەى بەندەرى جەیهانى تورکیاوە راگیرا کە ئەوکات لەگەڵ نەوتى کەرکووکدا بڕەکەى رۆژانە دەگەیشتە نزیکەى 400 هەزار بەرمیل. سەرۆکوەزیرانی عێراق رایگەیاند: "ئەم رێککەوتنە گرنگە، قۆناخێکی نوێ دادەمەزرێنێت، بەشدار دەبێت لە بەهێزکردنی رۆڵی کەرتی نەوت لە عێراق، ئینجا لە هەرێم[ی کوردستان] بێت یان لە پارێزگاکان، ئابووری نیشتمانیمان دەپارێزێ."

جەمال کۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق لەچاوپێکەوتنێکى تەلەفزیۆنیدا، ڕایگەیاند، کێشەی مووچە لە رەگەوە چارەسەر نەبووە و ئێستا بابەتی 120 ملیار دیناری داهاتی نانەوتی بووەتە کێشەی سەرەکی. هۆشداریش دەدات لەوەی بەغداد کەمکردنەوەی ئەو بڕە رەتدەکاتەوە و پێویستە هەرێم پابەند بێت، ئەگەرنا بەغداد دەیکاتە بیانوو بۆ نەناردنی مووچە. تاوبراو ئەوەشى خستەڕوو هێنانە پێشەوەی بابەتی کەمکردنەوەی 120 ملیار دینار بۆ 80 یان 90 ملیار، دوو مەترسیی هەیە: "یەکەم، حکومەتی عێراق دەڵێت پێویستە وردبینی لە داهاتەکانتدا بکەم، کە ئەمەش دەستوەردان دروست دەکات. دووەم، پێویستە ئەم بابەتە زۆر بەپەلە یەکلابکرێتەوە، ئەگەرنا دەبێتە هۆی دواکەوتنی مووچەی مانگەکانی داهاتوو". ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پێی وایە بەغداد بە کەمکردنەوەی بڕی داهاتە نانەوتییەکە رازی نابێت و دەڵێت: "ئەوانیش کێشەی کەمیی داهاتیان هەیە، بودجەی سێ ساڵەیان داناوە و تەنها لە ساڵی 2023 بڕی 64 تریلیۆن دینار کورتهێنانیان هەبووە، بۆیە ئێستا 6 هەزار پڕۆژەیان راگرتووە و ناتوانن پارەی بەڵێندەر و پارێزگاکان بدەن". جەمال کۆچەر هۆشداری دەدات و دەڵێت: "ئەگەر بەغداد رازی نەبوو و هەرێمیش پابەند نەبوو بە ناردنی 120 ملیار دینارەکەوە، ئەوا دەبێتە بیانوو بۆ بەغداد و دەڵێن هەرێم پابەند نییە. یان هەنگاوی دووەم دەنێن و بەرەو 'مەقاسە' دەڕۆن، واتە راستەوخۆ 120 ملیار دینارەکە لەو 956 ملیارەی مووچە دەبڕن". سەبارەت بە توانای دارایی هەرێم، کۆچەر دەڵێت: "مەنتیقی نییە حکومەتێک بڵێت من 120 ملیار دینارم نییە بیدەم بە بەغداد بۆ ئەوەی مووچەمان بۆ بنێرن. نە داهاتەکانمان ئەوەندە کەمە و نە لە بنەڕەتدا ئەمە پارەیەکی زۆرە کە ملیۆنێک و 150 هەزار کەسی لەسەر سزابدەیت". جەمال کۆچەر پێی وایە رێککەوتنەکە بەهۆی فشاری نێودەوڵەتییەوە بووە و دەڵێت: "هەردوو حکومەت پێویستیان بەیەکە. حکومەتی داهاتووی بەغداد پێویستی بە پشتیوانیی لایەنە کوردییەکانە، بۆیە ئامادەیە مووچە بنێرێت ئەگەر هەرێم پابەند بێت. لەبەرامبەریشدا هەرێم پێویستی بە بەغدادە، چونکە ناتوانێت بە تەنها 956 ملیار دینار مووچە دابین بکات". لە کۆتاییدا، کۆچەر ئاشکرای دەکات کە لە بەغداد پرسیار لەسەر چارەنووسی پڕۆژەی "هەژماری من" دەکرێت و دەڵێت: "پرسیار دەکەن بۆ تا ئێستا 'هەژماری من' رادەست نەکراوە و ناخرێتە سەر سیستمی فیدراڵی؟ ئەوان دەڵێن ئەگەر بابەتەکە بۆ چارەسەری لێبڕین و بندیوار نییە، بۆچی رادەستی ناکەن؟".  

هێزەکانى سوریاى دیموکرات ڕایدەگەیەنن پیلانێکی شانە بەکرێگیراوەکانی داعشیان پووچەڵکردەوە و سێ ئەندامی شانەکەیان لە گوندەکانی دێرەزۆری ڕۆژهەڵاتی دێرەزۆر دەستگیرکردوە.  هەسەدە بەیاننامەیەکی گشتی بڵاوکردەوە و پووچەڵکردنەوەی پیلانێکی شانە بەکرێگیراوەکانی داعش لە ئەلتەکیحی، لە لادێی دێرەزۆری ڕۆژهەڵاتی ڕاگەیاند. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە؛  وتیشی: "بەهۆی هەوڵە ئەمنی و سەربازییە بەردەوامەکان، هێزەکانمان، هێزەکانی سوریای دیموکرات، توانیان شانەیەکی تیرۆریستی کە پێکهاتبوون لە سێ ئەندامی سەر بە ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش، لە شارۆچکەی ئەلتەکیهی لە ڕۆژهەڵاتی لادێی دێرەزۆر دەستگیربکەن". دەقى ڕاگەیەندراوەکە.. پیلانی تیرۆریستی داعش پوچەڵکرایەوە، سێ ئەندام لە لادێکانی ڕۆژهەڵاتی دێرەزوور دەستگیرکران بەهۆی هەوڵە ئەمنی و سەربازییە بەردەوامەکان، هێزەکانمان، هێزەکانی سوریای دیموکرات، توانیان شانەیەکی تیرۆریستی کە لە سێ ئەندامی داعش پێکهاتبوون لە شارۆچکەی ئەلتەکیهی لە لادێی دێرەزووری ڕۆژهەڵاتی دێرەزوور دەستگیر بکەن. ئەو ئۆپەراسیۆنە دوابەدوای چاودێری وردی جموجۆڵی ئەندامانی شانەکە بوو، کە خۆیان ئامادە دەکرد بۆ ئەنجامدانی هێرشی تیرۆریستی بە ئامانجگرتنی ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە. هێزەکانمان گەمارۆیەکی توندی ئەمنییان بەدەوری شوێنەکەیاندا سەپاند و بەبێ هیچ زیانێکی گیانی دەستگیریان کرد. لە میانی ئۆپراسیۆنەکەدا دەست بەسەر چەک و بەڵگەنامەیەکدا گیرا کە سەلماندنی پەیوەندیی ئەو ئەندامە دەستگیرکراوانە بە داعش و پشتڕاستکردنەوەی تێوەگلانیان لە پلاندانان بۆ هێرشە تیرۆریستییەکان کە مەترسی لەسەر ژیانی هاوڵاتیانی مەدەنی هەیە. ئێمە هێزەکانی سوریای دیموکرات، پابەندبوونی نەگۆڕی خۆمان بۆ بەدواداچوونی پاشماوەکانی داعش و شانە نووستووەکانی و پووچەڵکردنەوەی هەوڵەکانیان بۆ ناسەقامگیری ئاسایش و سەقامگیری لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا دووپاتدەکەینەوە. جەخت لەوە دەکەینەوە کە بەردەوام دەبین لە جێبەجێکردنی ئەرکی نیشتمانی و مرۆیی خۆمان بۆ پاراستنی گەلەکەمان و پاراستنی دەستکەوتەکانیان. ناوەندی ڕاگەیاندنی هێزەکانی سوریای دیموکرات ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٥

 ئەنجوومەنی کۆمیسیاران لە کۆمیسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق  ڕۆژی هەینی ڕێککەوتنی 3ـی 10ـی 2025 وەک یەکەم ڕۆژ بۆ دەستپێکردنی بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دیاری کرد. كۆمیسۆنی سەربەخۆی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق دەستەی کۆمسیاران لیستی کاندیدەکانی هەڵبژاردنی عێراق پەسەند دەکات. دەستەی کۆمسیاران ڕۆژی 3ی ئۆکتۆبەر وەک وادەی دەستپێکردنی بانگەشەی هەڵبژاردن دیاری دەکات. بڕیارە رۆژی (11ـی تشرینی دووەمی 2025) هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەبچێت. زیاتر لە 7900 کاندید ناوی خۆیان بۆ کێبڕکێی هەڵبژاردن تۆمارکردووە. کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان زۆربەی رێکارەکانی هەڵبژاردنی دەستپێکردووە. تۆماری بایۆمەتری دەنگدەران تەواوکراوە. ژمارە دراوەتە قەوارە و هاوپەیمانی و کاندیدەکان. پڕۆسەی وردبینیکرنی ناوی کاندیدەکان دەستیپێکردووە. دەنگدانی ئەزموونی ئەنجامدراوە. رێکار و رێوشوێنەکانی دیکە بەردەوامە. کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ئامارەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوینەرانی عێراق ٢٠٢٥ بڵاوکردەوە . بەپێی ئامارەکان 21.404.291 ملیۆن هاوڵاتی عێراقی مافی دەنگدانیان هەیە. لەو ژمارەیە 20.063.773 ملیۆن دەنگدەرانی گشتییە و 1.313.980 دەنگدەرانی تایبەته. هەڵبژاردنی ئەمجارەی پەرلەمانی عێراق، دەبێتە شەشەمین هەڵبژاردن لە دوای ساڵی 2003ـەوە، سیستمی یەك بازنەیی و دواتر فرەبازنەیی لەسەر ئاستی پارێزگاكان لە چوار هەڵبژاردنی سەرەتادا پەیڕەوكرا، لە دوایین هەڵبژاردنی ساڵی 2021 بۆ خولی پێنجەمی ئەنحومەنی نوێنەرانی، بەپێی سیستمی فرە بازنەیی ئەنجامدرا و عێراق بۆ سەر 83 بازنەی هەڵبژاردن دیاری كرا. كۆی گشتی كورسییەكانی پەرلەمانی عێراق، 329 كورسییە، كە 320 كورسی گشتییە. لەو ژمارەیەش 83 كورسی بۆ ژنانە. 9 كورسی بۆ كۆتای پێكهاتەكانە، مەسیحی 5 كورسی، كوردی فەیلی و سابیئە مەندائی و ئێزیدی و شەبەك، هەریەكە و یەك كورسییان هەیە. لەسەر ئاستی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان، پارێزگای سلێمانی 18 كورسی هەیە 5 كورسی بۆ كۆتای ژنان. هەولێر 16 كورسی، 1 كورسی بۆ مەسیحی و 4 كورسی بۆ ژنانە. دهۆك 12 كورسی، 1 كورسی بۆ مەسیحی و 3 كورسی بۆ ژنانە. بەپێی ئامارەکانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێراق، 21 ملیۆن و 200 هەزار کەس لە سەرتاسەری عێراق تۆماری بایۆمەتری دەنگدانیان نوێ کردوەتەوە و لەکۆی زیاتر لە 29 ملیۆن دەنگدەر کە مافی بەشداریی کردنیان هەیە لە هەڵبژاردنەکاندا، کەسانی لە دایکبووی ساڵی 2007 کە ئەمساڵ مافی دەنگدانیان هەیە ژمارەیان گەیشتووەتە یەک ملیۆن و 50 هەزار کەس، رێژەی 40%ـی ئەو کەسانەش تۆمارەکانیان نوێ کردوەتەوە و بڕیارە مانگی ئەیلول کارتی دەنگدانەکانیان تەواو بێت و رادەستیان بکرێتەوە. جیاواز لە هەڵبژاردنەکانی پێشوو، بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەران، کۆمسیۆن بەکارهێنانی پەنجەمۆری دەنگدانی هەڵوەشاندوەتەوە. رۆژی (16ـی تەمموزی 2025) کۆمسیۆنى باڵاى سەربەخۆى هەڵبژاردنەکانى عێراق بەکارهێنانى پەنجەمۆرى دەنگدانى هەڵوەشاندەوە، ئەوەش بۆ پاراستنى تایبەتمەندى دەنگدەران لەکاتى دەنگداندا، بەپێی نوسراوێکى کۆمسیۆن کە دەست "سبەى" کەوتووە، ئەنجومەنى کۆمسیاران بڕیاریداوە لەسەر هەڵوەشاندنەوەى بەکارهێنانى پەنجەمۆرى دەنگدان. جومانە غەلاى وتەبێژى کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان بە "سبەى" راگەیاند: بەپێی یاساى هەڵبژاردن کۆمسیۆن بەفەرمى وادەى دەستپێکردنى بانگەشەى هەڵبژاردن دیارى دەکات، ئەوەش بەپێی خشتەى هەڵبژاردن و دەستپێکردنى بانگەشەى هەڵبژاردن لەلایەن کاندید و لایەنەکانەوە پێویستى بە مۆڵەتى فەرمى کۆمسیۆنە و هێشتا بەفەرمى هیچ بڕیارێک لەو بارەیەوە نەدراوە. حەسەن هادى ئەندامى تیمى راگەیاندنى کۆمسیۆن بە ئاژانسى فەرمى عێراقى راگەیاند: بەپێی خشتەى هەڵبژاردن، چاوەڕواندەکرێت بانگەشەى هەڵبژاردن لە 10ـى تشرینی یەکەم دەستپێبکات و تا هەشتى تشرینى دووەم و 24 کاتژمێر پێش دەنگدانى تایبەت بخایەنێت. وتیشى: "سزاى پێشێلکاریی بانگەشەى هەڵبژاردن، سەرەتا بە ئاگادارکردنەوە دەستپێدەکات تا سەپاندنى ملیۆنێک بۆ 25 ملیۆن دینار پێبژاردن و دورخستنەوەى کاندیدەکە، ئەوەش بەپێی جۆرى پێشێلکارییەکە".

ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە موستەفا کاراسوو ئاماژەی بەوەدا بابەتی کۆبوونەوە و دەرفەتی ئازادیی کارکردنی ڕێبەر ئاپۆ پێوانەی نزیکایەتییە لە پرۆسەکە و گوتی: "یاسایەک کە ئازادی ڕێبەر ئاپۆ ڕەتکاتەوە، هیچ نییە جگە لە بێمانایەتی." ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەری کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) موستەفا قەرەسوو لە مەدیا خەبەر تیڤی قسەیکرد، قەرەسوو لە شەشەمین ساڵیادی شەهیدبوونیدا یادی یەک لە کادرانی دامەزرێنەری پەکەکە ڕەزا ئاڵتوونی کردەوە، هەروەها لە ٣٣هەمین ساڵیادی تیرۆرکردنیدا یادی موسا عەنتەری کردەوە. قەرەسوو لە بەرنامەکەدا هەڵسەنگاندنی بۆ گۆشەگیری بەردەوامی سەر ڕێبەر ئاپۆ، هەڵمەتی 'ئازادی بۆ عەبدوڵا ئۆجالان، چارەسەری بۆ پرسی کورد'، قۆناغی ئێستای پرۆسەکە، ئەو سزایانەی بەهۆی گوتنەوەی درووشمی کوردییەوە بەسەر یانەی ئامەد سپۆردا سەپێندرا و ڕۆژەڤە هەنووکەییەکانی دیکەی کرد. 'پێشەکەی بە ڕێز و شکۆوە لە شەشەمین ساڵیادی شەهیدبوونیدا یادی هەڤاڵ ڕەزا ئاڵتوون دەکەمەوە. هەڤاڵێتی تێکۆشانمان لەگەڵ هەڤاڵ ڕەزا زۆر نزیک بوو، لە چەندین بوار و گۆڕەپاندا پێکەوە کارمان کرد. هەڤاڵ ڕەزا یەکێک بوو لە هەڤاڵانی دەستپێکی گرووپی ئاپۆیی لە ئەنقەرە. لە توزلوچایرەوە چەندین هەڤاڵمان بەشداری گرووپی ئاپۆیی بوون، دیارە کاریگەی هەڤاڵ ڕەزا لەمەدا زۆرە. سەرەتا عەلی دۆغان شەهیدبوو، دواتر هەریەک لە هەڤاڵان شاهین کلاڤوز، دۆغان کلچکایە شەهیدبوون. لەو هەڤاڵانە بوون کە بە کاریگەری هەڤاڵ ڕەزا بەشداری تێکۆشان بوون. لە ڕاستییدا ئەوان بەشداری هەڤاڵ ڕەزا ببوون؛ دەتوانین بەم شێوەیە باسیکەین. هەڤاڵ ڕەزا لە پەیوەندیداناندا کاریگەریییەکی زۆری هەبوو، خاوەنی ئەو تایبەتمەندییەکی دەگمەن بوو کە مرۆڤی لەدەوری خۆی کۆدەکردەوە. ئەمەش وای دەکرد هەڤاڵ ڕەزا ببێتە کادرێکی پێشەنگ. سەرەتا لە توزلوچایر بەشداری کارکردن بوو، دواتر وردە وردە پێکەوە چوینە دیلۆک. من و شەهید کلچکایە لە ١٩٧٦ چوینە دیلۆک. پێوایە هەڤاڵ ڕەزا لە ئەیلوولی هەمان ساڵدا هاتە دیلۆک. لە دیلۆک لە بوارەکانی تێکۆشاندا هەڤاڵ ڕەزا کاریگەرییەکی مەزنی هەبوو. هەڤاڵێکی بەڕێکخستن و  کاریگەر بوو، ڕاستە لە قوتابخانەی سەرەتای پەروەردەی وەرگرتبوو، بەڵام لە توزلوچایر بەشداری نێو تێکۆشانی سیاسی ببوو. هەرخۆی توزلوچایر جێگەی زۆرترین کار و تێکۆشانی سیاسی بوو، پێی دەگوترا مۆسکۆی بچوک. خوێندنی سەرەتای خوێندبوو، بەڵام وەک دەزانرێت هەر لەسەرەتاوە سۆسیالیست بوو و دواتر لە ڕووی ئایدۆلۆژی و تیۆرییەوە پەرەی بەخۆیدا. هێندە ئایدۆلۆژی و تیۆریی بوو هەموان دەیانگوت زانکۆی خوێندووە. لە هەموو بوارێکی تێکۆشاندا سەرکەوتووبوو و لە هەموو جێگەیەک ئەرکێکی بەسەرکەوتووانە دەبردەسەر. بەهۆی ئەوەی ڕێکخستنی و کاریگەربوو گرووپی کۆدەکردەوە. کاریگەری لەسەر کادر و خەڵکەکە هەبوو هەموانی بەڕێکخستن دەکرد. بەم شێوەیە هاوکارییەکی مەزنی تێکۆشانی کرد. بەم تایبەتمەندیانەیەوە ڕەنگی دا بە تێکۆشان و بەهێزی کرد، شێوازێکی جیاوازی ڕێباز و کەسایەتی کەمال پیربوو. نەک بە تەنها خۆی، بەڵکو بنەماڵەکەشی بەشدارببوون و هاوکارییەکی مەزنیان کرد. برایەک و دوو برازای شەهیدن. هەرخۆی هەڤاڵێک بوو کە دەووروبەرەکەی بەشدار دەکرد، لە ڕاستییدا توزلوچایر ئەو بەشدار بە تێکۆشانی کرد. یاد و یادەوەری زۆرمان پێکەوە هەیە، بەم بۆنەیەوە لە ساڵیادی شەهیدبوونیدا بەڕێز و خۆشەویستی و پێزانییەوە یادی دەکەمەوە، بە دڵیناییەوە یاد و یادوەری بۆ هەمیشە بەنرخ دەبێت و لە تێکۆشانی ئازادییدا هەمیشە خاوەنداری لێ دەکەین و بە دڵنیاییەوە خەون و ئاواتەکانی بەدی دەهێنین. بە هەڵسەنگاندنی ساڵیادی شەهیدبوونی هەڤاڵ ڕەزادا، هەموو ئەو هاوڕێیانە بە ڕێز و پێزانینەوە یاد دەکەمەوە کە لە ٢٤ـی ئەیلوولی ١٩٩٦دا لە زیندانی ئامەد بە کوتەک سەریان پانکرایەوە و شەهیدبوون. ئەوان بوونە سیمبوڵی بەرخۆدانمان لە زیندان. لە زیندانی ئامەد هێرشێکی ئاوا دڕندانە لە دژی هەڵوێستی ئەو هەڤاڵانە گیرایەبەر. بۆیە گرنگە یادیان بکرێتەوە و یادەوەرییان بەهاکانی ئازادی تێکۆشانمانە. لەگەڵ یادکردنەوەیاندا پێویستە گەلەکەمان ئەوەیان زانیبێت، ئەو هەڤاڵانە بە ئەشکەنجە دڕندانەیانەیشەوە لە هەڵوێستی خۆیان پاشگەز نەبوونەوە. بە کورتییەکەی تەڤگەری ئازادی، تەڤگەری ئاپۆیی، تەڤگەری پەکەکە بەم شێوەیە بووە و گەیشتووە بە ئێستا، تەڤگەرێکی ئاوا باوەڕبەخۆبوو. بەم بۆنەیەوە یادکردنەوەی شەهیدانمان گرنگە بەلامانەوە. بەم نزیکایەتییە ئاساییە لە ڕێبەرێتی، پرۆسەکە بەرەوپێشەوە ناچێت دیداری پارێزەران لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ شتێکی ئاساییە، نابێت وەک قۆناغێک یان بڕیارێکی سیاسی ببینرێت. ڕاستە دوای ساڵانێکی زۆر لەم کاتەدا ئەنجام درا لەم ڕووەوە گرنگە، بەڵام هیچ درووست نییە دیداری ڕێبەر ئاپۆ بەو شێوەیە لێکبدرێتەوە. دەوڵەت باخچەلی پەیوەست بە ڕێبەرێتی گوتی، 'با ڕێکخستن هەڵەوەشێنێتەوە و لە پەرلەماندا قسەکات.'، ڕێبەرێتی فەرمانی هەڵوەشاندنەوەی پەکەکەی دەرکرد، داوایکرد تێکۆشانی چەکداری بوەستێندرێت؛ ئێمەیش بڕیارەکەیمان جێبەجێ کرد. بۆچی قسەکەی باخچەلی جێبەجێ نەکرا، بێگومان دەبێت ئەنجام بدرێت. وەک چۆن ئێمە هەموو شتێکمان کرد لە پێناو پرۆسەکەدا، دەبێت بەهەمان شێوەیە دەسەڵاتی ئاکەپە-مەهەپەیش هەموو پێویستییەکان جێبەجێ بکات، مافی هیوای ڕێبەر ئاپۆ پێکبهێندرێت و ببێتە خاوەن دەرفەتی ئازادی کارکردن. بەڵام تا ئێستا ئەمە نەکراوە. کاتێک بمانەوێت ئەمە بە پرۆسە ناوببەین، گەر باخچەلی بەم دەربڕینەی بناغەی دەستپێکردنی پرۆسەیەکی لەم شێوەیەیی دانا... چونکە باخچەلی لێدوانێکی لەو شێوەیەیی دا؛ ڕێبەرێتیش وەڵامی دایەوە و بەرپرسیارێتی خۆی جێبەجێ کرد. دەڵێت پرسێکی دەیان ساڵە چارەسەردەکەین کە پرسی کوردە، بەڵام ڕێبەر ئاپۆ کە دڵی ئەو تێکۆشانەیە، بە ئێستایشەوە لە گۆشەگیریدایە. دەبێت بەمەش بگوترێت گۆشەگیری. بەڵێ، دیداری هەیە، پارێزەر و شاند دەچنە ئیمراڵی، بەڵام بەم شێوە دیدارانە پێشکەوتن لە پرۆسەکەدا درووست نابێت. بووە ساڵێک، بەڵام بە ئێستایشەوە ڕێبەر ئاپۆ نەبووەتە خاوەن دەرفەتی ئازادی کارکردن و ناتوانێت لەگەڵ لایەنە جیاوازەکاندا کۆببێتەوە. ئەمە بە نزیکایەتییەکی نادرووست لە پرۆسەکە دەیبینین. ڕێبەر ئاپۆ کەسێکی ئاسایی نییە، نەدەبوو وەک کەسێکی ئاسایی سەیربکرێت. مەبەستمە بڵێم، بەم نزیکایەتییە ئاساییانە لە ڕێبەر ئاپۆ، ناتوانرێت پەرە بە پرۆسەکە بدرێت. گەر دەوڵەت خواستی سەرکەووتنی پرۆسەیەکەی هەیە، ئەو کاتە دەبێت شێوازی خۆی بەرانبەر بە ڕێبەر ئاپۆ بگۆڕێت. ڕێبەرێتی دەڵێت، 'دۆخی من دەبێت بە درووستی لێکبدرێتەوە'. ڕێبەر ئاپۆیش بەم نزیکایەتییانەی بەرانبەری دەنوێنرێت ڕازی نییە. ئەم جۆرە نواندنەوەیە جێگەی باوەڕ نییە. ڕێبەر ئاپۆ نزیکایەتی جێ باوەڕ و دڵنیاکەرەوە نیشان دەدات، بەڵام نزیکایەتی دەسەڵاتداری ئاکەپە بەم شێوەیە نییە، بەراستی جێگەی قبوڵکردنی کەس و گەل و دۆستەکانمان نییە. بەهۆی نواندنەوەی ئەم جۆرە نزیکایەتیانەی دەسەڵاتداری، هەندێک لایەن گومان لە پرۆسەکە دەکەن و نیگەرانن. پاشان دێن و ئێژن، 'دەربارەی پرۆسەکە ڕاپرسیمان کردووە؛ چەنێک پشتگیری هەیە و نیە...'، شتگەلی لەم شێوەیە دەرەبڕن. گەر ئێوە نزیکایەتییەکی وا نیشان نەدەن کە ئەم پرۆسەیە چەندە گرنگە، بێگومان کەموکوڕی هەیە لە تێگەیشتن لە پرۆسەکە. بۆیە بە دڵێناییەوە دەبێت دەسەڵاتداری نزیکایەتی خۆی لە پرۆسەکە بگۆڕێت. پێویستە پەرە بە چالاکییەکان بدرێت بۆ ئازادی ڕێبەرێتی وەک ئاشکرایە، بۆ هەڵگرتنی گۆشەگیری لەسەر ڕێبەرێتی و هاتنەدیی ئازادیی ڕێبەرێتی، هەڵمەتی 'ئازادی بۆ ڕێبەرێتی' بەڕێوەدەبرێت. ١٠ـی تشرینی یەکەم دەستی پێکرابوو، لە ساڵیادی هەڵمەتەکەداین. بێگومان لەم ساڵیادەدا گەلەکەمان لە هەموو شوێنێک پشتگیری لەم هەڵمەتە دەکات، بۆ بەهێزکردنی هەڵمەتەکە چالاکی بەڕێوەدەبات. هەرخۆی ئەم هەڵمەتە؛ هەنگاوی ئازادی بۆ ڕێبەرێتی، سەرەتا دۆستانمان لە ئەورووپا دەستیان پێکردبوو و ئەنجامی گرنگیشیان بەدەستهێنابوو، کاریگەرییەکی بەهێزی دروستکردبوو. لە ١٠ـی تشرینی یەکەمی ئەمساڵدا لە ئەورووپا لە زۆرێک لە گۆڕەپانەکان چالاکی ڕێکدەخرێن، کە پشتگیری لە هەنگاوی ئازادی بۆ ڕێبەرێتی دەکەن. پێویستە بەشدارییەکی بەهێز لەم چالاکییانەدا هەبێت. کەموکوڕییەکی تریش ئەوەیە کە بەشداریکردن لە چالاکی لەم شێوەیە لاوازە، یاخود چالاکیی زۆر بۆ ئازادیی ڕێبەرێتی ئەنجام نادرێن. بەڵێ چالاکی دەکرێن، درێژە بە تێکۆشان دەدرێت، هەوڵ بۆ ئازادیی ڕێبەرێتی دەدرێت. بەڵام پێویستە زیاتر ببێت. زیاتر نیشانبدرێت، تاوەکو لە مژاری ئازادیی ڕێبەر ئاپۆدا پێشکەوتن ڕووبدات. وابکەین کە لەم مژارەدا هەنگاو بنرێن. چونکە ئازادیی ڕێبەرێتی مژاری تێکۆشانە، پرسێکی تێکۆشانە. دۆخێک نییە کە لە خۆیەوە ڕووبدات. لە تێکۆشانی ئازادیی گەلی کورددا هەموو هەنگاو و پێشکەوتنێک بە تێکۆشان بووە. لە مژاری ئازادیی ڕێبەرێتیشدا ئەوەی پێشکەوتن دێنێتە کایەوە، تێکۆشانە. هەربۆیە لە ساڵیادی ١٠ـی تشرینی یەکەمدا بانگەواز بۆ گەلەکەمان دەکەم، کە خاوەندارێتی لەم هەنگاوە بکەن، ئەو چالاکییانە ئەنجامبدەن، کە هەنگاوەکە بەهێزدەکات. پێویستە ئامانجی پرۆسەکە و بەرنامەکەی ڕوون ببێت، دۆخی نادیار لاببرێت سەبارەت بە قۆناغی هەنووکەیی دەتوانین هەندێک شت بە ڕوون و ئاشکرایی بڵێین. سەرۆکانی پەرلەمان کاتێک لە کۆمیسیۆن قسەیان کرد، باسیان لەوە کرد، کە پێویستە ناوی ئەم پرۆسەیە بهێنرێت، ناوی لێ بنرێت. واتا ئەگەر ببێتە پرۆسەیەک، پێویستە ئامانج و بەرنامەکەی ڕوون بێت، ڕای گشتی لەوە ئاگەداربێت کە چی دەکرێت، هەموو جۆرە دۆخێکی نادیاری ئەم پرۆسەیە لاببرێت. بەڵێ، هێشتا کۆمیسیۆن هەیە، دەسەڵات دەڵێت، 'ئێمە خاوەندارێتی لە پرۆسەکە دەکەین، ئێمە پرۆسەکە بە خوشک و برایەتی دەگەیەنینە ئەنجام' بەڵام بەڕاستی شتێکی بەرچاو، هەنگاوێکی ئاشکرا بوونی نییە. یاخود هەنگاوێک، کە کاریگەری لەسەر پرۆسەکە هەبێت، پرۆسەکە بەرەو پێش ببات نەنراوە. ڕێبەر ئاپۆ هەنگاوی نا، پەکەکە کۆتایی بە هەموو کار و چالاکییەک لەژێر ناوی خۆی هێنا، تێکۆشانی چەکداری ڕاگیرا. پێویستە بچێتە ڕۆژەڤەوە، قسەی لەسەر بکرێت. پێویستە مافەکەی بدرێت، سڵاوبکرێت. لەبەرامبەریدا دەسەڵات چ هەنگاوێکی نا؟ ئەنجامدانی چەند دیدارێک، بە مانای هەنگاوێکی جددی نایەت. بەڵێ، ئێمە بە ئەرێنی دەیبینین، وەکو گۆڕانکارییەک دەیبینین؛ بە بچووکی نایبینین بەڵام لە بەرامبەر ئەو هەنگاوانەی، کە تەڤگەری ئازادی ناونی، لە بەرامبەر ئەو کارەی کە ئێمە بە بانگەوازی ڕێبەر ئاپۆ کردوومانە، ئەوەی دەوڵەت کردوویەتی، شتی زۆر گرنگ نییە. ناڵێین گرنگ نییە، بەڵام لە مژاری دیموکراتیکبوون و چارەسەریی پرسی کورددا، لە مژاری خاوەندارێتی لە ڕای گشتی لە پرۆسەکەدا، ئاشکرایە کە شتی پێویست نەکراون. هەر بەو هۆیەوە ساڵێکە پرۆسەکە هەیە؛ شەڕ ڕاگیر، کۆمەڵگەش چاوەڕوانی هەیە. بەڵێ، پێشکەوتنێک ڕووی نەدا، بەڵام چاوەڕوانییەکە هێشتا بەردەوامە. هێشتاش چاوەڕوانییەک هەیە؛ ئاخۆ چی ڕوودەدات، چۆن دەبێت، قسەوباسێک لەم بارەیەوە هەیە. ئەم دۆخە هەیە. واتا وەکو ساڵێک یان دوو ساڵ لەمەوبەر دۆخێکی شەڕ، ئەو ژینگە سیاسییە، ئەو گرژییە بوونی نییە. نەرمبوونێک لە ژینگەی سیاسیدا هەیە. واتا، لانیکەم لەنێوان تەڤگەری ئازادیی کورد و دەوڵەتدا لە ڕووی شەڕەوە نەرمبوونێک هەیە. هێرشەکانی سەر جەهەپە، پرۆسەکە دەخاتە ژێر پرسیارەوە بێگومان سەبارەت بە کێشەی تریش لە تورکیا، بارودۆخگەلێک هەن، کە دەبنە هۆی نیگەرانیی جددی. سەپاندنی قەیومەکان لە شارەوانییەکانی جەهەپە، دەستگیرکردنەکان، ئەو شتانەن کە پرۆسەکە دەخەنە ژێر پرسیارەوە. ئێمە دەمانەوێت پرۆسەکە بەرەو پێش ببەین. لەو بابەتەشدا مکوڕین. ڕێبەر ئاپۆش مکوڕە. بەڵام کاتێک شتی لەم شێوەیە بەسەر جەهەپەدا دەهێنن، بەو هۆیەوە لایەنی جیاواز لێپرسینەوە دەکەن. کاتێک دەوترێت، 'دوای ساڵێک بارودۆخ چۆنە؟' پێویستە ئەمەش بوترێت. دوای تێپەڕینی ساڵێک پێویستە ئەمە بوترێت: ئێمە هەنگاوی گرنگمان نا. کاریگەریشی هەبوو، دەیبێت. بێگومان دەیبێت. تێڕوانینەکانی ڕێبەر ئاپۆ لەناو ڕای گشتیدا بڵاوبوونەوە. لەبەرئەوە کۆمەڵگە بینی کە ڕێبەر ئاپۆ، پەکەکە لە بابەتی دیموکراتیکبوون، چارەسەریی پرسی کورددا خاوەن تێڕوانین و پڕۆژەی زۆر گرنگن. خاوەندارێتییەکی گرنگ ڕوویدا، بەهای پێ درا. ئەمە گرنگە. قسەکانی باخچەلی بە نیوەچڵی مایەوە، هەنگاوێکیش نەنرا تاوەکو ئاستێک کاریگەری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش کرد. هێشتا ئەم پرۆسەیە بەدواداچوونی بۆ دەکرێت، لە هەموو شوێنێک بەدواداچوونی بۆ دەکرێت. کاریگەرییەکی لەم شێوەیەی هەیە. هێشتا چاوەڕوانییەکی لەم شێوەیە هەیە، ئاخۆ 'لە کۆتایی ئەم پرۆسەیەدا چی ڕوودەدات' و لە ئاستێکی گرنگدا بەدواداچوونی بۆ دەکرێت. بەڵام لەم پرۆسە یەک ساڵییەدا ناتوانرێت بوترێت پێشکەوتنی زۆر گرنگ ڕوویداوە. لەم بارەیەوە کێشەی جددی هەن. یانی، ئەو هەنگاوانەی لە ماوەی ساڵێکدا دەبوایە بنرێن، نەنران. ساڵێک کەم نییە. بۆ چارەسەرکردنی پرسی لەم شێوەیە کات زۆر گرنگ و بەهادارە. هەروەها هەندێک لایەن هەڵسەنگاندن دەکەن، دەڵێن، 'ئەگەر لە کاتی خۆیدا چارەسەر نەکرێت، ئەوا ئاژاوەگێڕی ڕوودەدات، دۆخی نەرێنی ڕوودەدات، پرۆسەکە ژەهراوی دەبێت'، ئەمانە ڕاستن. جارێکی تر ئەمە دەڵێم. لەم پرۆسەیەدا پێویستبوو قسەکانی باخچەلی بهاتنایەتە دی. بەڵام نەهاتنە دی. ئەمە بە مانای چی دێت؟ ئەو قسانەی کە سەرەتا وتران، جێبەجێ نەکران. هێشتا قسەکانی سەرەتای بە نیوەچڵی ماونەتەوە. دوای ساڵێک، ئێمە دەمانویست پێشکەوتنی گرنگتر ڕوویاندابوایە. ئێمە ئەوەمان دەویست. لە ماوەی ساڵێکدا، ئێمە بەرپرسیارێتییەکانی خۆمان لە ئاستێکی گرنگدا بەجێهێنا ئێمە لەو بارەیەوە بانگەوازمان کرد، بەڵام حکومەت و دەوڵەت هەنگاوێکی نەنا. بەو هۆیەوە، ئەمە بووە هۆکاری پرسیار و نیگەرانیی 'ئاخۆ دەوڵەت بەڕاستی دەیەوێت ئەم پرسە چارەسەر بکات'. بەڵام ئێمە بۆ سەرکەوتنی ئەم پرۆسەیە هێشتا هەوڵدەدەین. مامەڵەی ئێمە بەم شێوەیەیە. ئێمە کۆتاییمان بە هەموو کار و چالاکییەک لەژێر ناوی پەکەکە هێنا. بەڵێ کۆتاییمان پێهێنا. لەبەرئەوەی وەکو ڕێبەر ئاپۆ ئاماژەی پێدا، دەبوایە کۆتایی پێ بهێنرێت. لە لایەکی ترەوە، ئێمە لە بەرامبەر تورکیا، دەستمان لە تێکۆشانی چەکداری هەڵگرت. ئەمەش لە قسەدا نەمایەوە. باوەڕمان پێهێنا و ئەنجامماندا. بە باوەڕی ئێمە دیموکراتیکبوونی تورکیا، سیاسەتی دیموکراتیک، ڕاسترین ڕێگەیە، تێکۆشانی سیاسی ڕاسترین زەمینەیە، بەو باوەڕییەوە ئەوەمان کرد. ئەگەر لەم ڕووەوە قسەی لەسەر بکرێت، ئێمە لە ماوەی ساڵێکدا بەرپرسیارێتییەکانی خۆمان لە ئاستێکی گرنگدا بەجێهێنا. دەمەوێت ئەمە بە تایبەت ئاماژە پێ بدەم. پێویستە پەرلەمان لەمەودوا یاساکانی دیموکراتیکبوون ئامادە بکات پەرلەمان دامەزراوەیەکی گرنگە. دەتوانێت پرسێکی گەورەی لەم شێوەیە، پرسی سەدساڵە چارەسەر بکات. بە بەشداربوونی پەرلەمان ئەم پرسە چارەسەر دەبێت. هەربۆیە ڕێبەرێتی لە ساڵی ٢٠١٢، ساڵی ٢٠١٣ و ٢٠١٤ـش بەردەوام دەیگوت، 'با پەرلەمان بکەوێتە کار، کۆمیسیۆنێک لە پەرلەمان دابمەزرێت، خەریکی ئەم مژارە بێت، پێشنیار بکات بۆ چارەسەری، پڕۆژە دیاریبکات'. چارەسەری پرسەکە لەلایەن پەرلەمانەوە بەتایبەتی داخوازیی ڕێبەر ئاپۆ بوو. لەبەرئەوەی ئەو ئۆرگانانەی کە نوێنەرایەتی گەلی تورکیا دەکەن، بە هەڵبژاردن دیاری دەکرێن.

وەزارەتى دارایی ئەمڕۆ خشتەی مووچەی مانگی تەمووزی  فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانى بڵاوکردەوەو لەسیەینێوە دەستپێدەکات. ڕۆژی پێنج شەممە ڕێکەوتی ( ٢ ی تشرینی یەکەم دەست بەدابەشکردنی مووچەی   دەکرێت و ڕۆژی یەک شەممە  ( ٥ ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٥ ) کۆتایی بەدابەشکردنی مووچە دێت.   ڕاگەیەندراوەکە.. خشتەی مووچەی مانگی تەمووزی  فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان.   ڕۆژی پێنج شەممە ڕێکەوتی ( ٢ ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٥ ) دەست بەدابەشکردنی مووچەی مانگی حوزەیرانی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دەکرێت و ڕۆژی یەک شەممە  ( ٥ ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٥ ) کۆتایی بەدابەشکردنی مووچە دێت.   ڕاگەیاندنی وەزارەتی دارایی و ئابووری   

ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاند، یەکەمین نەوتگوێزەرەوە ئامادەکراوە بۆ گواستنەوەی 700 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازاڕەکانی جیهان، دوای دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن لە چوارچێوەی رێککەوتنی نوێی نێوان هەولێر و بەغداد. لەداوی رێککەوتنی سێقۆڵی نێوان حکومەتی عیراق، حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیاکانی نەوت، لە 27ـی ئەیلوولى 2025 نەوتى هەرێمى کوردستان هەناردەکرایەوە، کە لە کۆتایی مانگى ئادارى 2023ـەوە راگیرابوو.   بەگوێرەی راپۆرتەکە، بڕیارە سبەی پێنجشەممە پرۆسەی بارکردنی نەوتەکە دەستپێبکات و بۆ ئەو مەبەستەش نەوتگوێزەرەوەی "ڤالێسینا" (Vallesina) لە بەندەری جەیهانی تورکیا لەنگەری گرتووە. دوو سەرچاوە بە رۆیتەرزیان راگەیاندووە، کەشتیی ڤالێسینا دەبێتە یەکەم نەوتگوێزەرەوە کە نەوتی هەرێمی کوردستان دەگەیەنێتە دەستی کڕیاران لە دوای رێککەوتنەکەی 27ـی ئەیلول. ئاژانسی رۆیتەرز ئاماژەی بەوەشکردووە، تاوەکو دوێنێ سێشەممە، رۆژانە 150 بۆ 160 هەزار بەرمیل نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە گەیشتووەتە بەندەری جەیهان و پێشبینی دەکرێت لە ئاییندەیەکی نزیکدا ئەو بڕە بۆ 230 هەزار بەرمیلی رۆژانە بەرزببێتەوە. هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دوای رێککەوتنێکی سێقۆڵیی نێوان هەولێر، بەغداد و کۆمپانیا نەوتییەکان دەستیپێکردەوە. بەگوێرەی رێککەوتنەکە، رۆژانە 180 بۆ 190 هەزار بەرمیل نەوت بەرەو بەندەری جەیهان رەوانە دەکرێت و لەلایەن کۆمپانیای سۆمۆوە دەفرۆشرێت. بەگوێرەى رێککەوتنى نێوان هەولێر و بەغدا، رۆژانە 230 هەزار بەرمیل نەوت لە کێڵگەکانى نەوت لە هەرێمى کوردستان لە رێگەى بەندەرى جەیهانى تورکیاوە هەناردە دەکرێ.   رۆژی یەکشەممە، عامر خەلیل، بەڕێوەبەرى گشتیی کۆمپانیاى نەوتى باکوور بە رووداوى راگەیاند: "ئێستا تەنیا نەوتى هەرێمى کوردستان هەناردە دەکرێ و ئەگەر هەیە لە داهاتوودا نەوتى کەرکووک هەناردە بکرێ، ئەگەر پێویست بکات و ئەوەش بەندە بە سیاسەتەکانى وەزارەتى نەوتەوە."