بەغدا دەستیكردووە بە ڕێكارەكانی ناردنی مووچە بۆ هەرێم

سەركۆ جەمال ساڵانێكی زۆرە سەرهەڵگرتن لە نیشتمان و راكردن لەم دۆخە نالەبارەی لە هەرێمی كوردستاندا هەیە بووەتە دیاردە، دیارترین و كاریگەرترین هۆكار رەوكردنە لە دەست ئەو نادادیەی دەسەڵاتدارانی هەرێم دروستیانكردووە، بەپێی ئامارێك لە ماوەی 8 ساڵی رابردوودا زیاتر لە 670 هەزار كەس لە عێراقەوە بەرەو ئەوروپا كۆچیان كردووە، كە زیاتر لە نیوەیان خەڵكی هەرێمی كوردستانن، هاوكات زیاتر لە 300 هاوڵاتیش گیانیان لەدەستداوەو 225 كەسی تریش بێسەروشوێن بوون. رۆژی 10 -8-2022 هەواڵی ژێرئاوكەوتنی یەختێكی دیكە لەدەریای ئیجە جارێكی دیكە خەڵكی كوردستان راچەڵەكان، كە زیاتر لە 80 كەسی تێدابووە و بەنیازبوون بەرەو ئیتاڵیا بڕۆن، بەڵام تائێستا بەوتەی دەزگای لوتكە تەرمی 29 یان دۆزراوەتەوە و بەشێك لەبێسەروشوێنەكانیش كوردن. حسێن حەمەساڵح نوێنەری دەزگای لوتكە لەیۆنان بە هاوڵاتی وت:» لەگەڵ باڵیۆزخانەی عێراق لەیۆنان قسەمان كردووە، دواین زانیاری ئەوەیە كە بەشێك لەسەرنشینەكان كوردن، ئەو كەسانەی ڕزگاربوون دەڵێن نزیكەی 80 سەرنشینی تێدابووە یەختەكە، بەڵام تائێستا توانراوە تەنها 29 كەسیان ڕزگار بكرێن». نوێنەری دەزگای لوتكە لە یۆنان وتیشی:» 51 كەسیان بێسەرو شوێنن، بەپێی زانیارییە سەرەتاییەكان ئەو 51 كەسە ژمارەیەكیان كوردن». دەشتی جەمال سكرتێری فیدراسیۆنی سەرانسەری پەنابەرانی عێراق بەهاوڵاتی وت:» ئەو یەختەی 10ی ئەم مانگە هەواڵی ژێرئاوكەوتنی بڵاوبوەوە بەشێك لەسەرنشینەكانی كوردن، بەڵام نازانرێت چەند كەس بوون، لەسۆراخی ئەوەداین ناسنامەیان ئاشكرابكەین و دواتر بڵاویبكەینەوە تا كەسوكاریان بتوانن تەرمەكانیان وەربگرنەوە». دەشتی جەمال، دەڵێت: تائێستا 170 هاوڵاتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی گەیشتن بەوڵاتانی ئەوروپا بێسەروشوێنن، و وتیشی: «ساڵی رابردوو لەڕێگەی گەیشتن بەوڵاتانی ئەوروپا 32 هاوڵاتی هەرێم گیانیان لەدەستداوە». هەر سەبارەت بەڕووداوی ژێرئاوكەوتنی یەختەكەی یۆنان بەكر عەلی سەرۆكی كۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەكانی ئەوروپا بەهاوڵاتی وت:» ئەو یەختەی لەچەند رۆژی رابردوود ژێر ئاو كەوت سێ بەشی سەرنشینانی كوردن، دەشڵێت زۆربەی ئەوانەی ڕزگاریان بووە خەڵكی دەڤەری ڕاپەڕینن، و 64 كەس بێسەروشوێنن». سەرۆكی كۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەكانی ئەوروپا دەڵێت: «یەختەكە تێكشكاوە، هۆكارەكەشی بۆ شەپۆلی دەریاو هۆكاری سەرەكیشی خراپی یەختەكە بووە، لەباشووری دورگەی ڕۆدوس توشی ئەو ڕوداوە بوەو 93 سەرنشینی تێدابوە كە پێكهاتون لە(كورد، ئەفغانی‌و ئێرانی)».  بەوتەی بەكری عەلی «دوو كەس لەسەرنشینانی یەختەكە براونەتە دورگەیەك بەناوی (كارپاسۆس) بەگومانی ئەوەی ئەوانە قاچاخچین‌و هەوڵیانداوە سەرنشینانی یەختەكە بگەیەننە ئیتاڵیا».  سەرۆكی كۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەكان ئاماژەی بەوەشدا: «یەختەكە لەدورگەیەكی توركیا سەرنشینەكانی هەڵگرتووەو ئەوانەی ڕزگاركراون سەرجەمیان پیاون‌و كوردانی ناو یەختەكەش سەرجەمیان خەڵكی هەرێمی كوردستانن‌و بەشێكیشیان خەڵكی دەڤەری ڕاپەڕینن». سەبارەت بەدۆخی پەنابەران لەیۆنان حسێن حەمەساڵح نوێنەری دەزگای لوتكە لەو وڵاتە ئەوەی ئاشكراكرد: «دۆخی كەمپەكانی یۆنان زۆر باش نییە، تەنها ئەوەیە كەسێك وەك پەنابەر خۆی بناسێنێت و داوای مانەوە بكات شوێنی پێدەدەن، ئەویش كاتێك بگاتە ناو شارەكان، ئەگەرنا سنورەكانی یۆنان لەڕووی وشكانییەوە بە دیوار و كامێرا كۆنترۆڵكراوە و لەدەریاشدا بەهێزی دەریایی چاودێری دەكرێت». لەبارەی بەهۆكاری زیاتربوونی ڕووداوەكانی خنكان نوێنەری دەزگای لوتكە لەیۆنان دەڵێت:»هۆكار ئەوەیە رێگا وشكانیەكان زیاتر كۆنترۆڵكراون و كۆچبەران رێگای ئاوی بەكاردەهێنن، ئەو یەختانەش زیاتر لەتوانای خۆی خەڵكی تێدەكرێت و زۆركات لەنیوەی ڕێگا بزوێنەرەكەی لەكاردەكەوێت بەوهۆیەوە زۆرجار  ئەگەر هێزی دەریاوانی فریای سەرنشینەكانی نەكەوێت ڕووداوی ناخۆش ڕوودەدات». بەپێی  ئاماری دەزگای لوتكە كە دەست هاوڵاتی كەوتووە، لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا 672 هەزار و 119 كەس  كەس لە عێراقەوە بەرەو ئەوروپا كۆچیان كردووە و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، لەو ژمارەیەش زیاتر لە نیوەیان خەڵكی هەرێمی كوردستانن. بەپێی ئامارەكە لەساڵی 2015 كە بەشێك وەك ساڵی لێشاوی كۆچكرن ناویدەبەن بەهۆی كردنەوەی رێگای نێوان توركیا بۆ یۆنان و لەوێشەوە بۆ وڵاتانی دیكەی ئەوروپا، دەردەكەوێت زۆرترین هاوڵاتی عێراقی كۆچیان كردووە و داوای پەنابەرییان لەوڵاتانی ئەوروپا كردووە، ژمارەی ئەوانەی لەو ساڵەدا كۆچیان كردووە 186 هەزار و 422 كەس بووە، لەو ژمارەیەش 25 كەسیان گیانیان لەدەستداوە و حەوت كەسیش بێسەروشوێن بوون. لەساڵی 2016 دا 160 هەزار و 717 كەس لەعێراقەوە بەرەو وڵاتانی ئەوروپا رۆشتوون و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، لەو ژمارەیە 78 كەسیان گیانیان لەدەستداوە و 54 كەسیش بێسەروشوێن بوون، لەساڵی 2017 شدا 92 هەزار و 691 كەس لەعێراقەوە كۆچیان كردووە و 29 كەسیان گیانیان لەدەستداوە و 67 یش بێسەروشوێنن. لەساڵی 2018 دا 69 هەزار و 203 كەس لەعێراقەوە بەرەو وڵاتانی ئەوروپا كۆچیان كردووە و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، لەو ژمارەیە لەڕێگادا 54 كەس گیانیان لەدەستداوە، 25 كەسیش بێسەروشوێن بوون، بەڵام لەساڵی 2019دا ئامارەكە كەمتربوەتەوە بۆ 53 هەزار و 240 كەس، لەو ژمارەیە 47 كەس گیانیان لەدەستداوە، 10 كەسیش بێسەروشوێن بوون. لەساڵی 2020 بەهۆی بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا و توندبوونەوەی سنوورەكان ژماریەكی كەتر كۆچیان كردووە، لەو ساڵەدا 34 هەزار هاوڵاتی عێراقی توانیویانە خۆیان بگەیەننە وڵاتانی ئەوروپا بەڕێگای نایاسایی و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، لەو ژمارەیەش 18 كەسیان لەڕێگادا گیانیانلەدەستداوە و 17 كەسیش بێسەروشوێنن، لەساڵی 2021 لەگەڵ كەمێك ئاسایی بوونەوەی رێوشوێنەكانی كۆرۆنا دیسان ئاماری كۆچكردن لەعێراق بەرزبووەتەوە، لەو ساڵەدا 55 هەزار كە لە عێراقەوە كۆچیان بەرەو وڵاتانی ئەوروپا كردووە و داوای پەنابەرییان كردووە، 46 كەسیان لەو ڕێگایە گیانیان لەدەستداوە، 40 كەسیش بێسەروشوێن بوون. دەشتی جەمال سكرتێری فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراق دەڵێت:»لە ١/١/٢٠٢٢ تاوەكو ٢/٦/٢٠٢٢ ئەو پەنابەرانەی لەسنورە وشكانی و ئاوییەكانی توركیا دەستگیركراون بریتین لە  ١٠٠ هەزارو ٩٧٤ پەنابەر، بەڵام لە ٣/٦/٢٠٢٢ تاوەكو  ٤/٨/٢٠٢٢ ڕیژەكە گەیشتە ١٦٣٩٧١ پەنابەر واتا لەماوەی تەنها دوومانگدا  ٦٢  هەزارو ٩٩٧ پەنابەر دەستگیركراون. ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» لە ١/١/٢٠٢٢ تاوەكو ٢/٦/٢٠٢٢ ژمارەی ئەو پەنابەرە عیراقیانەی بە هەرێمی كوردستانیشەوە لەسنورە وشكانی و ئاوییەكانی توركیا دەستگیركراون بریتین لەیەك هەزارو ٧٣٧ پەنابەر بەڵام دوای دوومانگ ڕێژەكە بەرزبوویەوە و  لە ٣/٦/٢٠٢٢ تا ٤/٨/٢٠٢٢ گەیشتە  سێ هەزار پەنابەر، واتا یەك هەزارو ٢٦٣ پەنابەر زیادی كردووە». وتیشی:»لە ١/١/٢٠٢٢ تاوەكو ٢/٦/٢٠٢٢ ژمارەی ئەو پەنابەرانەی گیانیان لەدەستداوە لەسنورە ووشكانی و ئاوییەكانی توركیا بریتین لە  ٢٠٠  پەنابەر وە لە ٣/٦/٢٠٢٢ تاوەكو  ٤/٨/٢٠٢٢ بەرزبوویەوە بۆ ٢٥٤  پەنابەر، واتا لەماوەی دوومانگدا  ٥٤  پەنابەر گیانیانلەدەستداوە. لە 21/12/2021 لەنۆكەندی ئینگلیز یەختێكی كۆچبەران نوقوومبوو كە نیوەیان خەڵكی هەرێمی كوردستان و پاش مانگێك تەرمەكان دۆزرایەوە و گەڕێندرانەوە بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵام هێشتا تەرمی هەشت كەسیان نەدۆزراوەتەوە، واتە لەو ڕووداوەدا كە زیاتر لە 30 كەس لەیەختەكەدا بوون 15 یان كوردبوون. جێگر محەمەد كە یەكێك بوو لەو كەسانەی لەڕووداوەكەی 21/12/2021 لەنۆكەندی ئینگلیز یەختەكەیان ژێرئاوكەوت و هاوسەرەكەشی لەگەڵدابوو ئەوان خەڵكی سنووری ئیدارەی راپەڕین بوون، باوكی جێگر بەهاوڵاتی وت:»كوڕ و بوكەكەم لەو ڕووداوەدا بێسەروشوێن بوون، دەمەوێت بەمردوویی بێت یاخود زیندوویی بۆمان بگەڕێننەوە». كۆی گشتی ئەو عێراقیانەی لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا بەرەو ئەوروپا رۆیشتوون و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، 672 هەزار و 119 كەسە، 316 كەسیان گیانیان لەدەستداوە، 225 كەسیش بێسەروشوێن بوون، لەو ژمارەیەش بەوتەی سكرتێری فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراق 170 یان خەڵكی هەرێمی كوردستانن، هاوكات لەكۆی 46 هاوڵاتی عێراقی كە ساڵی رابردوو لەڕێگای گەیشتن بەوڵاتانی ئەوروپا گیانیان لەدەستداوە 32 یان خەڵكی هەرێمی كوردستانن ئەمەش دەریدەخات زۆرترین هاوڵاتی هەرێمی كوردستان كۆچ دەكەن و رێگای نایاسایی بۆ گەیشتن بەوڵاتانی ئەوروپا بەكاردەهێنن و بەوهۆیەشەوە زۆرترین هاوڵاتی هەرێم گیان لەدەست دەدەن یاخود بێسەروشوێن دەبن. هەرچەندە ساڵی 2021 كاتێك لێشاوی كۆچی هاوڵاتیانی عێراق و هەرێمی كوردستان بەرەو بیلاروسیا و لەوێشەوە بۆ وڵاتانی دیكەی ئەوروپا دەستیپێكرد، پەرلەمانی كوردستان لیژنەیەكی ناردە پۆڵەندا تا لەنزیكەوە لەدۆخی كۆچبەرانی كورد ئاگاداربێت، بەڵام سەرەڕای ئەوەی لیژنەكە چوونە ئەو وڵاتە و راپۆرتیان ئامادەكرد تا پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە كۆبونەوەی لەسەر بكات، بەڵام كۆبوونەوەكە هەر نەكرا. رێبوار بابكەیی، سەرۆكی لیژنی پەیوەندییەكان‌و رەوەندی كوردستانی لە پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە بەهاوڵاتی وت:»لەماوەی رابردوودا راپۆڕتێكی وردمان لەسەر كۆچی گەنجان ئامادەكردووەو تێیدا هۆكارو چارەسەرەكانی ئەو دیاردەیەمان دەستنیشانكردووەو داوامانكردووە یەكێك لە كۆبونەوەكانی داهاتوی پەرلەمان تایبەت بكرێت بە كۆچی گەنجان.» خراپی دۆخی ژیانی هاوڵاتیان و نەبوونی دەرفەتی كار و نادادی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان و بێئومێدی و نەبوونی ئاسۆیەك بۆ ژیانێكی باشتر، هۆكاری سەرەكی سەرهەڵگرتن و جێهێشتنی نیشتمانە. 

هاوڵاتی له‌لێدوانێکی ڕۆژنامه‌نوسیدا به‌رپرسێکی وەزاره‌تی ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن و شارەوانییەکان جێبەجێکردنی درێژترین پردی لە عێراقدا ڕاگەیاند، هاوکات ئاماژەی بە گرنگی تەواوبوونیشی کرد، بۆ ئاسانکاری هاتووچۆی بازرگانی و دانیشتوانی ناوچەکان بەتایبەتی لە کاتی دروستبوونی لافاودا.  حسێن جاسم، بەڕێوەبەری گشتیی بەشی ڕێگاوبان و پردەکان لە وه‌زاره‌تی ئاوەدانکردنەوە ئه‌مڕۆ چوار شه‌ممه‌ بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕاگەیاندووه‌، "بەڕێوەبەرایەتییەکە مانگێک لەمەوبەر دەستیکردووە بە جێبەجێکردنی درێژترین پرد لە عێراق بە دووری 3 کم لە پارێزگا دیالە".ئاماژەی بەوەدا کە "پردەکە بە دەریاچەی حەمرین دا تێپه‌ڕده‌بێت و جێگەی ئه‌و ڕێگاکە دەگرێتەوە کە لە ماوەی ساڵانی پێشوودا بە ئاوی لافاو تێکچووه‌. "  ئاماژەی بەوەشکرد، "چارەسەرێکی ریشەیی دانراوه‌ له‌ئەگەری بەرزبوونەوەی ئاستی ئاوی دەریاچەکە"، ئاماژەی بەوەشکردووە، "دیزاینێک ئامادەکراوە بۆ گۆڕینی رێگاکە بۆ پردێک بە درێژایی ٣ کیلۆمەتر، بە ئامانجی ئه‌وه‌ی له‌کاتی لافاودا ئاو کاریگه‌ری بۆ سه‌ری نه‌بێت".   ئه‌و به‌رپرسه‌ لە درێژەی قسەکانیدا وتی، "رێگاکە بەدەروازەی مونزرییە دەبەسترێتەوە لەگەڵ ئێران، و بە یەکێک لە رێگا گرنگەکان دادەنرێت"، روونیکردەوە کە "ئەم رێگایە دوای شەپۆلی لافاو لە ساڵی 2017 و پاشهاتەکانی پچڕاوە".  جەختیشی لەوە کردەوە، "رێگای ئیمام وەیس بەدیلێکە بۆ ئەم ڕێگایە، بەڵام کاتێکی زیاتری دەوێت، بەو پێیەی مەودای 75 کم زیاترە لە ڕێگای ده‌ریاچه‌که‌"، ئاماژەی بەوەشدا کە "گەڕانەوەی ڕێگای ده‌ریاچه‌که‌ مەوداکە بە شێوەیەکی بەرچاو که‌متر ده‌کاته‌وه‌ و جوڵه‌ی بازرگانی و جووڵەی هاتوچۆی دانیشتوان ئاسانتر ده‌کات" .  

هاوڵاتی وابڕیارە ئەمڕۆ لەباڵەخانەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق و لەسەر داوای مستەفا کازمی سەرۆکوەزیران لایەنە سیاسییە ناکۆکەکانی عێراق کۆببنەوە و بەدوای دەروازەیەک بۆ چارەسەری دۆخی وڵاتدا بگەڕێن. کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆش لەدوای ئەو ڕاگەیەندراوەوە دێت کە نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی عێراق دوێنێ بڵاویکردەوەو تیایدا مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی عێراق ڕایگەیاندبوو "لە سۆنگەی بەرپرسیاریێتیی نیشتمانیی هاوبەش کە هەموو عێراقییەکان لەسەر بنەمای پاراستنی یەکێتیی عێراق و ئاسایش و سەقامگیرییەکەی کۆدەکاتەوە، داوا لە برایان لە هێزە سیاسییە نیشتمانییەکان دەکەم، چوارشەممە لە کۆشکی حکومەت لە کۆبوونەوەیەکی نیشتمانی بەشداربن بۆ ئەوەی دەست بە دیالۆگێکی جیدی بکەن، ئەوەش لەپێناو دۆزینەوەی چارەسەر بۆ قەیرانی سیاسیی ئێستا." هەروەها وتبووی "داوا لە هەموو لایەنە نیشتمانییەکان دەکەم ئاڵۆزیی جەماوەریی و میدیایی رابگرن، دەرفەتی پێویست بدەن بۆ خستنەڕووی پێشنیازی گونجاو و گفتوگۆی نیشتمانی. بەرژەوەندیی عێراق لەوەدایە زمانی دیالۆگ سەربخرێت، دەرفەتی ئاشتیی نیشتمانیی بدرێت و رێگە لە ناکۆکییەکان بگیرێت." جێگای ئاماژەیە تا ئێستا زۆرینەی لایەنەکان ڕەزامەندییان نواندووە بۆ ئەو کۆبوونەوەیە.

هاوڵاتی لە کۆبوونەوەی هەفتانەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق وەزیری دارایی عێراق دەستی لەکارکێشایەوەو مستەفا کازمی سەرۆکوەزیرانیش پەسندی کردووە. ئاژانسی فەرمی هەواڵی عێراقی بڵاویکردەوە لە کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆ سێشەممە 16ی ئابی 2022 ى ئەنجوومەنی وەزیراندا، عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق دەستلەکارکێشانەوەی خۆی پێشکەشکردووەو مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی عێراقیش دەستلەکارکێشانەوەکەی پەسندکردووە. هاوکات مسته‌فا كازمی، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق، (ئیحسان عەبدولجەبار) وه‌زیری نه‌وتی عێراقی بۆ به‌ڕێوه‌بردنی كاروباری وه‌زاره‌تی دارایی بە وەکالەت، راسپارد. جێگای ئاماژەیە لەماوەی دوو ساڵی دەستبەکاربوونی عەلی عەللاوی وەکو وەزیری دارایی بڕیاری دابەزاندنی بەهای دیناری عێراقی داو بووبە جێگای ناڕەزایی هاوڵاتیان. عەلی عەللاوی پێشتر لە مانگی شووباتی 2022دا لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە بانگهێشت کرا بۆ پرساندنی سەبارەت بە گرانیی نرخی کەلوپەل و خۆراک لە عێراق، بەڵام بانگهێشتنامەکەی رەتکردەوە بەهۆی ئەوەی لەسەر داوای موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر بوو؛ حاکم زاملی، جێگری یەکەمی ئەوکاتی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق هەڕەشەی قەدەخەی گەشتکردن و لێسەندنەوەی متمانەی لە وەزیری دارایی عێراق کرد، بۆیە دواتر عەللاوی چووە ژێر باری بانگهێشتنامەکە.

هاوڵاتی بەرپرسێکی کۆمپانیای نەوتی عێراق ئاشکرای دەکات دوای ئەوەی رێکخراوی ئۆپیک، عێراق بە زیادکردنی بەرھەمھێنانی نەوت پابەنددەکات، وڵاتەکەی بۆ مانگی داھاتوو ئاستی بەرھەمھێنانی نەوت لە رۆژێکدا بۆ سەروو چوار ملیۆن و ٦٠٠ ھەزار بەرمیل بەرزدەکاتەوە. لەلێدوانێکی ڕۆژنامەنوسیدا عەلا یاسری بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" رایگەیاند، عێراق پابەندە بەبڕیاری رێکخراوی ئۆپیک و ھاوپەیمانەکانی لەبارەی زیادکردنی بەرھەمھێنانی نەوت بۆ سێ ملیۆن و ٨٠٠ ھەزار بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا، بەڵام ئەو زیادکردنە کاریگەریی لەسەر یەدەگی ستراتیژیی نەوتی خاو نابێت. عەلا یاسری وتیشی، مانگی داھاتوو ئاستی بەرھەمھێنانی نەوتی رۆژانەی عێراق بە تێکڕا بۆ چوار ملیۆن و ٦٦٣ ھەزار بەرمیل بەرزدەبێتەوە، راشیگەیاند، مانگی رابردوو زیاتر لە ١٠٢ ملیۆن و ٣٨٥ ھەزار و ٤٩ بەرمیل نەوتیان بەرھەمھێناوە و داھاتەکەشی ١٠ ملیار و ٥٤١ ملیۆن و ٥٩٤ ھەزار و ٢٥٨ دۆلار بووە. جێگای ئاماژەیە عێراق دەیەوێت تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٧ بەھاوکاری لەگەڵ ئەو کۆمپانیا بیانیانەی لە عێراق کاردەکەن بەرھەمھێنانی نەوت بگەیەنێتە ھەشت ملیۆن بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا. بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتیش لەبازاڕەکانی جیهاندا داهاتی نەوتی عێراق زیادبووە ئەمەش وایکردووە کورتهێنانی بودجەی پێپڕبکاتەوە. ڕێکخراوی ئۆپێک، لە مانگی رابردوودا، هەناردەی نەوتی خۆی رۆژانە بە نزیکەی 216 هەزار بەرمیل زیاد کرد، بەمەش هەناردەی رۆژانەی ئۆپێک بۆ 28 ملیۆن و 896 هەزار بەرمیل زیاد بوو. ئەمەش بە زیادکردنی هەناردەی حەوت وڵاتی ئەندامی ئۆپێک بەدیهات، کە عێراق یەکێکیانە.  

هاوڵاتی کارگێڕى ئەنجوومەنى جێبەجێکردنى یەکگرتووى ئیسلامى کوردستان ئاشکرای ده‌کات، له‌سه‌ردانه‌که‌ی هادى عامرى بۆ لای یه‌کگرتووی ئیسلامی، عامری پێی وتوون  'ئەوپەڕی هەوڵ دەدات لەگەڵ موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر کۆببێتەوە بە مەبەستی چارەسەرکردنی ئەو قەیرانەی وڵاتی گرتووەتەوە؛ ئاماژەی بەوەش کردووە، کۆبوونەوەی پەرلەمان لە دەرەوەی ناوچەی سەوز بە دوور نازانن.'  عوسمان کاروانى، کارگێڕى ئەنجوومەنى جێبەجێکردنى یەکگرتووى ئیسلامى کوردستان له‌لێدوانێکیدا بۆ که‌ناڵی ڕووداو رایگەیاندووه‌: لە سەردانەکەیدا بۆ لاى یه‌کگرتوو، هادی عامری باسی لە ئەنجامدانى کۆنگرەیەکى دیالۆگى نیشتیمانیى کردووە بە بەشدارى سەرجەم لایەنەکان، هه‌روه‌ها وتووشیەتی، 'هەموو هەوڵێک دەدات لەگەڵ موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر کۆببێتەوە بە مەبەستی چارەسەرکردنی دۆخی ئێستای وڵات. عوسمان کاوانى کە بەشدار بووە لە کۆبوونەوەى عامرى و سەلاحەدین بەهادین، ئەمیندارى یەکگرتووى ئیسلامى کوردستان وتیشى: هادى عامرى باسی لە کۆبوونەوەى پەرلەمان کرد و وتی، 'ئەگەر رێگرى بەردەوام بێت بۆ ئەنجامدانى لە بەغدا، لە شوێنێکى دیکە کۆبوونەوە دەکرێت.'  هادى عامرى رۆژی یەکشەممە 14ـى ئابی 2022، سەردانى هەرێمى کوردستانى کرد و لە هەولێر بە جیا لەگەڵ سەرۆک مەسعود بارزانی و مەسرور بارزانی، سەرۆکى حکومەتى هەرێمى کوردستان کۆبووەوە و دواتریش لەگەڵ عەلی باپیر، سەرۆکی کۆمەڵى دادگەرى کۆبووەوە؛ دواتر چووە سلێمانى و لەگەڵ یەکێتیى نیشتیمانیى کوردستان و یەکگرتووى ئیسلامى و نەوەى نوێ کۆبووەوە.  

هاوڵاتى وه‌ک وەڵامێکی ناڕاستەوخۆ بۆ داواکارییەکی موقتەدا سەدر سه‌باره‌ت به‌ خۆپیشاندانی ملیۆنی له‌ ڕۆژی شەممەی داھاتوو، چوارچێوەی ھەماھەنگیش رایدەگەیەنێت دەتوانن ھاوشێوەی رەوتی سەدر ھەڵسوکەوت بکەن بەڵام نایانەوێت ئاڵۆزییەکان فراونتر ببن. له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان (که‌ له‌لایه‌ن مالیکی و عامری و خه‌زعه‌لی)یه‌وه‌ سه‌رۆکایه‌تی ده‌کرێت لە راگەیەندراوێکدا ڕایگه‌یاندووه‌، ئەوانەی لەسەر داوای چوارچێوەی ھەماھەنگی خۆپیشاندان دەکەن بۆ پشتیوانیکردن لەیاسا و دژی ئەوانەی یاسا پێشێل دەکەن، تەنیا بەشێکی زۆر کەمی لایەنگرانی چوارچێوەی ھەماھەنگین. هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: دەتوانن ھاوشێوەی رەوتی سەدر ھەڵسوکەوت بکەن بۆ زیاتر شێواندنی رەوشی نەخوازراوی ئێستای عێراق و خۆپیشاندانی دوو ملیۆنی بکەن نەک یه‌ک ملیۆنی، بەڵام پابەندن بە رێزگرتن لەدەستوور و یاسا و نایانەوێت کێشە و ئاڵۆزییەکان زیاتر فراوان ببێت، لەو باوەڕشدان وڵات بە خۆسەپاندن و زمانی ھەڕەشە بەڕێوەنابرێت. جێگای ئاماژه‌یه‌ شه‌وی ڕابووردوو ساڵح محەممەد عێراقی، وەزیری موقتەدا سەدر رۆژی خۆپێشاندانی ملیۆنی دیاریکرد و ڕایگەیاند: ئێوارەی رۆژی شەممەی داهاتوو، کاتژمێر 5، خۆپیشاندانی ملیۆنی لەگۆڕەپانی تەحریر دەستپێدەکات و بەرەو گۆڕەپانی ئاهەنگەکان دەڕۆین.

هاوڵاتی لەڕاگەیەندراوێکدا هەسەدە دەستگیركردنی شانەیەكی سیخوڕی و کوژرانی سیخوڕێکیان لە حەسەكە ڕاگەیاند. بەپێی ڕاگەیەندراوەکە ناوەندی هێزەكانی سوریای دیموكرات – هەسەدە ئاشکرایکردووە، دوێنی لە ئۆپەراسیۆنێكدا لە شارۆچکەی تل براک کە 42 کیلۆمەتر لەشاری حەسەکەی ڕۆژئاوای کوردستانەوە دوورە، شانەیەکی سیخوڕییان دەستگیرکردووە کە لەبەرژەوەندیی دەزگای هەواڵگریی تورکیا کاریانکردووە. هەسەدە ئەوەی خستۆتە ڕوو شانەکە لە سێ کەس پێکهاتبوون کە بۆ هەواڵگری تورک کاریان کردووە و زانیاریان لەبارەی کارمەندانی خۆبەڕێوەبەری و کۆمەڵگەی مەدەنی و سەربازی و کارمەندانی خزمەتگوزاری بۆ میت گواستوەتەوە و دەستیان لە شەهیدکردنی زۆرێک لە هەڤاڵان و فەرماندەکانماندا هەیە لە تل بوڕاق و قامیشلو. ئاماژە بەوەشکراوە لەو ئۆپەراسیۆنەدا ئەندامێکی شانەکە بەناوی “عەزیز محەمەد” خۆی بەدەستەوە نەدا و هەر بۆیە هێزەکانی هەسەدە ناچار بوون وەڵامی بدەنەوە و لە ئەنجامدا کوژرا دوو سیخوڕی تریش دەستگیرکران. جێگای ئاماژەیە لە مانگی ڕابردووشدا هێزەکانی سوریای دیموکرات ئۆپەراسیۆنی (سوێند)یان بۆ دەستگیركردنی “سیخوڕو بەکرێگیراوانی”ی تۆڕەهەواڵگرییەکانی تورکیا دەستپێکردووە.

هاوڵاتی وه‌زیری دارایی عێراق ئاشکرای ده‌کات دابه‌شکردنی موچه‌ له‌عێراقدا به‌رده‌وام ده‌بێت و دۆخی سیاسی هیچ کاریگه‌رییه‌کی له‌سه‌ر موچه‌ نییه‌، ئاماژه‌به‌وه‌شده‌کات ئه‌مساڵ ئه‌گه‌ر بودجه‌ نه‌بێت حکومه‌ت ناچار ده‌بێت به‌پێی بودجه‌ی ساڵی ڕابووردوو خه‌رجی خۆی به‌ڕێوه‌ ببات. له‌لێدوانێکی بۆ ته‌له‌فزیۆنی فه‌رمی عێراق، عه‌لی عه‌لاوی وه‌زیری دارایی عێراق ڕایگه‌یاند:"ئەو دەنگۆیانە رەتدەكه‌ینەوە كە گوایە موچە پەكخرابێت یان كاریگەری لەسەر هه‌بووبێت بەهۆی قەیرانی سیاسیی ئێستاوە." عه‌لاوی ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، "ده‌وڵه‌ت به‌هۆی نه‌بوونی بودجه‌وه‌ ناوه‌ستێت، چونكه‌ بودجه‌یه‌كی تر هه‌یه‌، كه‌ بودجه‌ی 2021یه‌، كه‌ له‌ڕێگه‌وه‌ ده‌توانێت خه‌رجییه‌كان به‌ بڕه‌یه‌ك له‌ نێوان 100-120 ترلیۆن دیناردا دابین بكات". وه‌زیری دارایی وتیشی:"لە ئەگەری هاتنە ناوەوەی ساڵی 2023 بەبێ بودجە یان یاسایەکی هاوشێوەی یاسای پاڵپشتی بەپەلە بۆ ئاسایشی خۆراک و گەشەپێدان، حکومەت ناچار دەبێت بەپێی بودجەی 2021 خەرج بکات". جەختیشیكردەوە "لە غیابی بودجەدا حكومەت ناتوانێت بەرەو پرۆژە و وەبەرهێنانی نوێ پێشبكەوێت، چونكە بەهۆی بڕگەكانی خەرجكردنی بودجەی ساڵی رابردووەوە سنووردار دەكرێت". 

هاوڵاتی دۆخی ئابوریی و مرۆیی لەئێران لەسەردەمی دەسەڵاتی رەئیسی پاشەكشێی گەورە بەخۆیەوە دەبینێت بەجۆرێك لەیەك ساڵی تەمەنی سەرۆك كۆماری ئەودا هەڵاوسان بۆ نزیكەی 60% بەرز دەبێتەوە و وڵاتەكەش چووەتە ریزی 10یەمین وڵاتی جیهان لە رووی هەڵاوسانی ئابورییەوە. بانكی جیهانی ئاشكرای كردووە لەماوەی 43 ساڵی رابردوودا ئێرانییەكان بەڕێژەی 30% هەژارتربوون و تەنها لەماوەی ساڵانی 2010 تا 2020 سەرمایەكانی ئەو وڵاتە بەڕێژەی 40% دابەزیوە. یەك ساڵ بەسەر دەستبەكاربوونی ئیبراهیم رەئیسی سەرۆك كۆماری ئێران تێدەپەڕێت كە بڕیاربوو حكومەتێكی شۆڕشگێڕ لەئابوری و دادپەروەریدا بخوڵقێنێ، بەڵام ئامارەكانی ناوخۆی وڵاتەكە باس لەقوڵبوونەوەی قەیرانە ئابورییەكان و خراپبوونی دۆخی مرۆیی دەكەن بەتایبەت كە لەسەردەمی ئەودا زۆرترین كەس بەراورد بەساڵانی رابردوو لەئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان لەسێدارەدراون. ئێران لەئێستاداو لەسەردەمی رەئیسی بووەتە خاوەنی زیاتر لەپێنج ترلیۆن  تمەن دراوی چاپكراوەو تەنها لەسەردەمی ئەودا 40% پارەی چاپكراو زیادی كردووە كەئەوەش ئاماژەیەكی دیكەی نزیكبوونەوەیە لەلێواری داڕمانی ئابوریی. رەئیسی هیوای ئابوریی ئێران لەگۆڕدەنێت سەرۆك كۆماری ئێران لەهەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكاندا بەڵێنیدا هەڵاوسانی ئابوریی وڵاتەكەی بۆ كەمتر لە 18% دابەزێنێت، لەئێستا ئەو رێژەیە لەهەڵاوسانی تاسنوری 60% بردووە.  لەتەمەنی ساڵێكی كابینەی حكومەتی رەئیسی لەئێران ئاستی هەڵاوسانی ئابوریی وڵاتەكە لە 33٪ بۆ 56٪ بەرزبووەتەوە. ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆك كۆماری ئێران كەساڵێك پێش ئێستا بەبەڵێنی دادپەروەریی و نەمانی هەژاریی كابینەكەی دامەزراندو دەسەڵاتی وڵاتەكەی گرتەدەست  بەهۆی خراپبوونی دۆخی ئابوریی رووبەڕووی رەخنەی یارو نەیار بووەتەوە. كارنامەی ئابوریی رەئیسی بەئاستێك خراپ بووە كە محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆكی پەرلەمانی ئێران وەك دۆستێكی دێرینی رەئیسی حاشای لەوە نەكردووە كەئابوریی وڵاتەكە لەسالێكدا پاشەكشێی گەورەی كردووەو كارنامەی حكومەت لەو بوارەدا خراپبووە. ناوەندی ئاماری ئێران بڵاویكردووەتەوە؛ ئێران لە 19 مانگی رابردوودا هەڵاوسانی ئابوریی لە 30٪ زیاتر بووە و لەئەمساڵیشدا هەڵاوسان گەیشتووەتە زیاتر لەسەدا 52٪. دەستبەكاربوونی رەئیسی وەك سەرۆك كۆمار هاوكات بووە لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی زۆربەی كاڵاو پێداویستییەكانی ژیان بۆ زیاتر لە 85%. لەماوەی ساڵێكیشدا  نرخی زەیت لەئێران بەڕێژەی 285٪ بەرز بووەتەوەو نرخی نانیش بۆ دوو هێندە زیادیكردووەو دۆخەكە بەوانەشەوە نەوەستایەوە نرخی هەر دۆلارێكیش 25٪ بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینی و بەهای هەر دۆلارێك بەرامبەر تمەن لەبازاڕەكانی وڵاتەكە زیاتر 30 هەزار تمەنە. پێشتر دۆلار بەناوی دۆلاری حكومی رادەستی بازرگان و هاوردەكارانی كاڵاو پێداویستییە خۆراكییەكان دەكرا كەنرخی هەر دۆلارێك بەچوار هەزارو 200 تمەن بوو، بەڵام حكومەتەكەی رەئیسی بەلابردنی ئەو دۆلارە لەبودجەی وڵاتەكەدا بووەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی زۆربەی ماددە خۆراكییەكان و ئەو دەرمانانەی لەوڵاتانی جیهانەوە بەناچاری هاوردە دەكران. سەرۆك كۆماری ئێران خۆی دانی بەوەدا ناوە یەكێك لەهۆكارەكانی بەرزبوونەوەی نرخی دەرمان و ماددە خۆراكییەكان لابردنی ئەو دۆلارە حكومییە بووە لەبودجەی ئێراندا. ئێران بەهۆی ئەو هەڵاوسانانەی كە لەسەردەمی رەئیسیدا تێیكەوتووە چووەتە ریزبەندی 10یەمین وڵاتی جیهان كە زۆرترین هەڵاوسانی تۆماركردووە. توانای كڕین و سك هەڵگوشین ناوەندی تووێژینەوەی ژووری بازرگانیی و پیشەسازیی و كشتوكاڵی ئێران بڵاویكردووەتەوە رێژەی بێكاریی و هەژاریی لەماوەی رابردوودا دوو هێندە بەرزبووەتەوە و بژێویی خەڵكیش لەڕووی خۆراكەوە زۆر خراپ بووە. بەپێی راپۆرتی ئەو ناوەندە رێژەی ساڵانەی بەكارهێنان و خواردنی گۆشت بۆ هەر دانیشتویەكی ئێران لە 13 كیلۆوە بۆ شەش كیلۆ كەمی كردووە و هاوكات خواردنی برنج لەساڵێكدا لە 44 كیلۆ بۆ 35 كیلۆ كەمی كردووە، ئەوەش بەهۆی دابەزینی توانای كڕینەوە بووە.  چاپكردنی دراو، تمەن رزگار ناكات لەساڵی 2018و دوای كشانەوەی ئەمریكا لەڕێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (ئەمریكا، روسیا، چین، فەڕەنسا، بەریتانا لەگەڵ ئەڵمانیا) كە بە 5+1 ناودەهێنرێن، ئێران بەبەردەوامی ناچاربووە پارەی چاپكراو زیادبكات، بەڵام رەئیسی رایگەیاند دژی ئەو هەنگاوو پلانەی حكومەتی پێشووەو هەوڵی كەمكردنەوەی چاپی تمەن دەدات. بەپێی ئامارەكان رێژەی دراوی چاپكراوی تمەن لەساڵێكی دەستبەكاربوونی رەئیسیدا 40% زیادی كردووەو ئێستا كۆی پارەی چاپكراوی ئێران گەیشتووەتە پێنج ترلیۆن و 104 ملیار تمەن. ئەگەرچی میدیاكانی نزیك لەسەرۆك كۆماری ئێران هەوڵدەدەن رەئیسی لەماوەی ئەو یەك ساڵەدا بەسەركەوتوو پیشانبدەن، بەڵام بەپێی ئامارەكانی خودی ئەو میدیایانە ئابورییەكەی رەئیسی تەنها لەیەك مانگی ساڵدا توانیویانە رێژەی زیادكردنی دراوی چاپكراوی تمەن كۆنتڕۆڵ بكەن، بەزمانێكی دیكە لە 11 مانگدا چاپكردنی پارە بۆ پەردەپۆشكردنی هەڵاوسان هەر بەردەوام بووە. دانەوەی قەرزی بانكی ناوەندیی ئێران بەدەستی حكومەت بڕی 49 ترلیۆن و 631 ملیار تمەن كەدەكاتە نزیكەی یەك ملیارو 911 دۆلار رەنگە تەنها دەستكەوتی رەئیسی بووبێت كە حاشای لێناكرێت. لەلایەكی دیكەوە حكومەت رایگەیاندووە سەرجەم قەرزە بیانییەكانی ئێران هەشت ملیارو 675 ملیۆن دۆلارەو بەبێ ئەوەی روونیبكاتەوە چ رێژەیەكی لەو قەرزە داوەتەوە ئاماژەی بەوە كردووە هەوڵدراوە ئەو قەرزانەش كەمبكرێنەوە لەكاتێكدا ئەو پارە بلۆككراوانەی ئێران كە بڕیاربوو لەبانكەكانی جیهان ئازدبكرێن لەنێوان هەشت بۆ 20 ملیار دۆلار بووەو حكومەتیش هیچ وردەكارییەكی ئاشكرا نەكردووە.  

هاوڵاتی  لە گوندی داودیی سەربە شاری حەسەكەی خۆرئاوای كوردستان تەرمی ڕێزان جاوید و دژوار كۆبانێ بەخاكسپێردران. دوێنێ‌ ئێوارە بە بەشداری هەزاران دانیشتوویی هەرێمی جزیرە، تەرمی ڕێزان جاوید (یوسف رەبانی)، ئەندامی بەڕێوەبەریی كۆمەڵگەی دیموكرات و ئازادی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و دژوار كۆبانی، شەڕڤانی یەپەگە لە گۆڕستانی شەهید دژوار لە گوندی داودیی سەر بە شاری حەسەكە بەخاكسپێردران. لە بینای ئەنجومەنی بنەماڵەی شەهیدان لە شاری حەسەكە بە كاروان و رێپێوان بە وتنەوەی دروشمی “شەهیدان نامرن” تەرمی ڕێزان جاوید و دژوار كۆبانێ بەرەو گۆڕستانی شەهید دژوار لە گوندی داودی بەرێكران و دواتر بەخاكسپێردران. لە گۆڕستان خولەكێك ڕێزگرتن بەڕێوەچوو و مەراسیمێكی سەربازییش لەلایەن شەڕڤانانی یات و قەسەدە و یەپەژە و یەپەگە ئەنجامدرا. ڕۆژدا ئەحمەد، ئەندامی ئەنجومەنی بنەماڵەی شەهیدانی حەسەكە، پرسە و سەرەخۆشی لە بنەماڵەی شەهیدان كرد و وتی: "هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا ناتوانێت شكست بە ئیرادەی خەڵكی ناوچەكە بهێنێت، بەپێچەوانەوە پێداگرییان بۆ پاراستنی دەستكەوتەكانی شەهیدان و پرۆژەی دیموكراسی ئایدیۆلۆژیای ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجەلان زیاتر دەكات." هاوكات نوری مەحمود، وتەبێژی یەپەگە لەو مەراسیمەدا رایگەیاند: دەوڵەتی توركیا ناتوانێت مێژووی بەرخۆدان لە هەر چوار پارچەی كوردستان بسڕێتەوە، ئێمە بەردەوامین لە دەستگیركردنی ئەو سیخوڕانەی، كە كار بۆ پیلانی داگیركەران دەكەن، بە دڵنیاییەوە لێپرسینەوەیان لەگەڵ دەكرێت. هەروەها ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پەیەدە رایگەیاند: تا كۆتایی خەڵكی ناوچەكە دەپارێزین، خەڵكی ناوچەكە لە ژێر چەتری پرۆژەی دیموكراسیدا ماندوو نەناسانە تا بەدیهێنانی ئازادیی و ژیانی بە شكۆ و برایەتی گەلان هەوڵ دەدەن. رۆژی ١٠ی ئابی ٢٠٢٢ دەستەی ناوخۆی هەرێمی جزیرەی باكوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، شەهیدبوونی فەرماندە ڕێزان جاویدی لە هێرشێكی ئاسمانیی دەوڵەتی توركا لە قامیشلۆ ڕاگەیاند.

هاوڵاتی به‌هۆی ئه‌وه‌ی وێنه‌که‌ی وه‌ک ڕیکلامێک بۆ قه‌ڵه‌وی به‌کارهێنراوه‌، خانمە ئەکتەرێکی عێراقی سکاڵای له‌سه‌ر گۆڤاری The Economistی به‌ریتانی تۆمارکرد. بەپێی هەواڵی کەناڵی ئەلعەرەبیە، ئیناس تاڵیب کە یەکێکە لە خانمە ئەکتەرە ناسراوەکانی عێراق، لە بەریتانیا دەست دەکات بە رێوشوێنی یاسایی دژی گۆڤاری The Economist چونکه‌ له‌یه‌کێک لە بابەتەکانیدا بە ناونیشانی "بۆچی لە جیهانی عەرەبیدا ژنان لە پیاوان قەڵەوترن؟" وێنه‌که‌ی به‌کارهێنراوه‌ وه‌ک ڕیکلامێک بۆ قه‌ڵه‌وی، ئه‌و خانمه‌ له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و کاره‌دا ده‌ڵێت: "تەندروستم و دڵخۆشم بە چۆنیەتی دەرکەوتنم. ئەوە تەنها شتێکە کە بۆ من گرنگە". ئه‌و خانمه‌ ئه‌کته‌ر ئاماژەی بەوە کردووە، گۆڤارەکە وێنەکەی ئەوی بەبێ مۆڵەت وەگرتن و بۆ مەبەستی خۆی بەکارهێناوە، ئەوەشی خستەڕوو کە بەکارهێنانی وێنەکەی لە بابەتەکەدا پێشێلکردنی تایبەتمەندییەکانی بووە,ئەو خانمە عێراقییە لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئینستاگرام گرتەیەکی ڤیدیۆیی بڵاوکردووەتەوە کە تێیدا پارێزەرە بەریتانییەکەی باس لە "سکاڵاکەی دژی گۆڤارەکە" دەکات. دواجار لە لێدوانێکدا بۆ گۆڤاری New Lines ، ئیناس تاڵیب رایگەیاندبوو: "داوای قەرەبووکردنەوەی ئەو زیانە مەعنەوی و کۆمەڵایەتییە دەکەم کە بەهۆی ئەم رووداوەوە پێمگەییشتووە".ئه‌مه‌ له‌کاتێکدایه‌ وێنەی خانمه‌که‌ نۆ مانگ پێش ئێستا لە فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی فیلمی بابل لە عێراق گیراوە. ئیناس تاڵیب ئاماژەی بەوەش کردووە، ئەو ساڵانێکە لەلایەن هەوادارانییەوە بەرز دەنرخێنرێت، کارێکی لەو شێوەیە کە لەلایەن گۆڤارێکی نێودەوڵەتییەوە دژی ئەنجامدراوە بووەتە هۆی نائومێدبوونی. لە کۆتایی مانگی رابردوودا لە گۆڤاری The Economist لە بابەتێکدا لە ژێر ناونیشانی "بۆچی لە جیهانی عەرەبیدا ژنان لە پیاوان قەڵەوترن؟" بڵاوکرابووەوە، بانگەشەی ئەوە کرابوو کە ژنانی عەرەب بەهۆی هەژاری و بارودۆخی کۆمەڵایەتییەوە لە ماڵەوە کات بەسەر دەبەن و بەو هۆیەوە کێشیان لە پیاوانی عەرەب زیاترە.

هاوڵاتی لە کۆتا رۆژی سێزدەهەمین کۆنفرانسی باڵیۆزەکانی تورکیا، وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگه‌یاند: "بۆ رێگرتن لە دابەشبوونی سووریا پێویستە دەسەڵاتێکی بەهێز لە سووریا هەبێت. ئەو ئیرادەیەی کە دەتوانێت دەسەڵاتی بەسەر هەر بستێكی خاكه‌كه‌یدا هەبێت تەنها بە یەكێتی و پێکەوەبوون دەبێت". به‌پێی هه‌واڵێک که‌ ئاژانسی ئه‌نادۆڵی تورکی بڵاویکردۆته‌وه‌ مه‌ولود چاوشئۆغڵو وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی تورکیا ڕایگه‌یاندووه‌:"تورکیا لە سووریا بەردەوامە لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بەڵام شێوازی ئاستانا بۆ چارەسەری دیپلۆماتی و سیاسی لە سووریا لە ئارادایە"وتیشی: "پێویسته‌ ئێمە بە شێوەیەک لە شێوەکان ئۆپۆزسیۆن و رژێمی سووریا بسازێنین. بە پێچەوانەوە ئاشتییەکی هەمیشەیی بوونی نابێت، هەموو کات ئەمە دەڵێینەوە". لە وەڵامی پرسیارێکدا سەبارەت بەوه‌ی ئایا بەدەر لە پەیوەندیی هەواڵگری پەیوەندیی راستەوخۆی دیپلۆماتییان لەگەڵ سووریادا هەیە یان نا، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا باسی لەوە کرد کە پێشتر کۆبوونەوە لە نێوان ده‌زگا هەواڵگرییەکاندا هەبووە بەڵام دواتر ئەمەش پچڕاوه‌ و رایگه‌یاند:"ئێستا دووبارە دەستی پێکردووەتەوە. لە ئەنجامدا لەم کۆبوونەوانەی نێوان ده‌زگا هەواڵگرییەکاندا بابەتی زۆر گرنگ دەچنە رۆژەڤەوە. من لە کۆبوونەوەی وڵاتە بێلایەنەکان لە بەلگراد، لە کاتی قسەکردنم لەگەڵ وەزیرەکانی دیکە، بە سەرپێوە گفتوگۆیه‌كی کورتم لەگەڵ وەزیری دەرەوەی سووریا کرد. لە پەراوێزی ئەو کۆبوونەوەیەدا پێش نان خواردن. لە ئەنجامدا لەوێ هەروەکو پێشتر گوتم، تاکە رێگای دەربازبوونی ئەو وڵاتە رێککەوتنی سیاسییە. پێویسته‌ له‌ تیرۆریستان پاکبکرێته‌وە. هەر کێیەک بێت و ناوی هەرچییەک بێت لەلایەکی دیکەوە دەبێت ئاشتییەک لە نێوان سوورییە ئۆپۆزسیۆنەکان و رژێم هەبێت، وەکو تورکیاش ئەوەمان راگەیاند کە پاڵپشتیی دۆخێکی له‌وشێوه‌یه‌ دەکەین". مه‌ولود چاوشئۆغڵو ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد کە ئەگەر یەکێتی و پێکەوەبوون لە سووریا نەبێت، ئەوا رووبەڕووی دابەشبوونی سووریا دەبنەوە و گوتی:"تاکە ئامانجی یەپەگە دابەشکردنی سووریایە. بۆ رێگرتن لە دابەشبوونی سووریا پێویستە دەسەڵاتێکی بەهێز لە سووریادا هەبێت. ئەو ئیرادەیەی کە دەتوانێت دەسەڵاتی بەسەر هەر شوێنێکی خاکەکانی هەبێت تەنها بە یەكێتی و پێکەوەبوون دەبێت".

هاوڵاتی  جۆ بایدن سه‌رۆکی ئه‌مریکا ئامادەکاری دەکات بۆ دەستپێکردنی پێشنیاری دووبارە هەڵبژاردنەوە لە مانگەکانی دوای هەڵبژاردنی نوێکردنەوەی نیوەی کۆنگرێس که‌ لە ناوەڕاستی مانگی تشرینی دووەم به‌ڕێوه‌ ده‌چێت، بە گوێرەی قسەی چەند یاریدەدەر و هاوپەیمانێک کە جۆ بایدن ئەگەری دووبارە خۆهەڵبژاردنەوەی هەیە لە  ساڵی 2024 بەرامبەر دۆناڵد ترامپی سەرۆکی پێشوو. پێشنیاره‌که‌ی بایدن بۆ دووباره‌ کاندیدکردنه‌وه‌ پێشنیارێکی قورسە و دژى ڕپرسییه‌کانه‌ چونکه‌ زۆربەی دیموکراتەکان کاندیدێکی تریان پێ باشترە  لە بایدن ی ته‌مه‌ن 79 ساڵ ، بەڵام ئەوانەی نزیک لە بایدنن له‌ڕووی سیاسەتی یاسادانان و ئابووری و بیانییه‌وه‌ به‌سه‌رکه‌وتوو وەسفی دەکەن و پابەندن بە نکۆڵیکردن لە گەڕانەوەی ترامپ بۆ ئۆفیسی سەرۆکایەتی. ژماره‌یه‌ک ئه‌ندامی دیمۆکراتی کۆنگرێس بەم دواییانە پێشنیاریان کردووە بایدن ڕێگا بۆ جێگرێکی گەنجتر دروست بکات، لە کاتێکدا هەندێکی تر بە شێوەیەکی ئاشکرا ڕەتیان کردەوە کە دووبارە هەڵبژاردنەکەی پەسەند بکەن. بە پێی شیکردنەوەی ڕاپرسییەکان، ڕێژەی ڕەزامەندی بایدن تەنها نزیکەی 40٪ ە.

هاوڵاتی ئەمریكا ژمارەیەك كۆمپانیاو خاوەن كۆمپانیا بەتۆمەتی ساغكردنەوەی نەوتی ئێران و دەربازكردنی ئەو وڵاتە لەگەمارۆكانی سەر كەرتی نەوتەكەی سزا دەدات، یەكێك لەو كەسانەش كە سزادراوە هاووڵاتییەكی بەریتانی-عێراقییە. ئێران بەهۆی گەمارۆكانی ئەمریكا كە لەلایەن سەرۆكی پێشوی ئەمریكاوە  سەپێنرابوو هەناردەی رۆژانەی نەوتەكەی لەنزیكەی دوو ملیۆن و 400 هەزار بەرمیلەوە بۆ 250 هەزار برمیل دابەزیبوو، زیاتر لەساڵێكە توانیویەتی بەشێوازی جیاواز نەوتەكەی ساغبكاتەوە، كەیەكێك لەو رێگایانەش تێكەڵكردنی نەوتەكەیەتی لەگەڵ نەوتی عێراق و رەوانەكردنی بۆ بازاڕەكانی جیهان. هەوڵەكانی ئێران بەهاوكاریی تۆڕێكی بەرفراوان لەبازرگان و دامەزراوەكان توانیویەتی فرۆشی نەوتەكەی بۆ زیاتر لە دوو ملیۆن بەرمیل بەرزبكاتەوەو ئەوش ئەمریكای زۆر تووڕە كردووە. فرۆشتنی نەوتی ئێران بەناوی عێراقەوە رۆژنامەی (وۆڵستریت جۆرناڵ) لەئەمریكا ئاشكرای كردووە؛ تۆڕێك لەبازرگان و بەرپرسانی ژمارەیەك كۆمپانیا لەوڵاتانی كەنداو ئیمارات و عێراق بەهاوكاریی بەرپرسان و بازرگانانی ئێران نەوتی ئێرانیان لەڕێگەی كەشتیی نەوتهەڵگرەوە بۆ سنوری ئاویی نێوان ئەو دوو وڵاتە گواستووەتەوەو تێكەڵی نەوتی عێراقیان كردووە بۆ ئەوەی تاران لەگەمارۆ ئابورییەكان و سزاكانی سەر كەرتی نەوت رزگار بكەن. واشنتۆن دوای ماوەیەك چاودێریی ئەو تۆڕو كۆمپانیایانە بۆی ئاشكرابووە كەشتییە نەوتییەكانی ئێران نەوتی وڵاتەكەیان بۆ ئوم قەسر گواستووەتەوەو هەندێكجار نەوتەكەیان تێكەڵ بەنەوتی كەشتییە نەوتهەڵگرەكانی عێراق كردووە لەهەندێك حاڵەتیشدا بەڵگەی ساختە بۆ كەشتییە نەوتهەڵگرەكانی ئێران بەناوی نەوتی عێراقەوە دروستكراوە. وۆڵستریت جۆرناڵ لەزاری ژمارەیەك بەرپرسی ئەمریكا ئاماژەی بەوە كردووە، كەسێك بەناوی (سەلیم ئەحمەد سەعید) كەخەڵكی عێراقەو دانیشتوی وڵاتی بەریتانیایە سەرپەرشتیی ئەو هەنگاوانەی كردووە بۆ ساغكردنەوەی نەوتی ئێران. ئەو كەسە خاوەنی ژمارەیەك كۆمپانیای گواستنەوەی خزمەتگوزاریی كەشتیوانی و بازرگانیی نەوتە كە بەناوی (FZE) تۆماركراوە، هاوكات پشكدارێكی سەرەكیی كۆمپانیایەكی گواستنەوەی نەوتە بەناوی (AISSOT). نەوتی ئێران جێ بەنەوتی عێراق لێژ دەكات ئێران رایگەیاندووە ئاستی بەرهەمهێنانی رۆژانەی نەوتەكەی لەكەمتر لەسێ ملیۆن بەرمیلەوە و بۆ سێ ملیۆن و 800 هەزار بەرمیل لەڕۆژێكدا بەرزكردووەتەوە، بۆیە روونە بەرزكردنەوەكە پەیوەندیی بەفرۆشی زیاتری نەوتی ئەو وڵاتە لەبازاڕەكانی جیهاندا هەیە.  جەواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران لە رێكخراوی وڵاتانی هەناردەكاری نەوت ئاشكرایكردووە لەسەرەتای وەرزی بەهار تایەكەم مانگی هاوینی ئەمساڵ رێژەی هەناردەی نەوت و غازو بەرهەمە نەوتییەكان لەنێوان 540% بۆ 550% بەرزكردووەتەوە بەواتایەكی دیكە هەناردەكردن زیاتر لەپێنج هێندە بەرزكراوەتەوە. بەوتەی زۆربەی سەرچاوەكانی ئێران ئاستی هەناردەی نەوتی وڵاتەكە بۆ چین بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزبووەتەوەو لەبەرامبەریشدا بەپێی ئەو رێژانەی كە چین لەكڕینی نەوتی وڵاتان ئاشكرای كردووە، كڕینی نەوت لەعێراق كەمیكردووە. رێژەی هەناردەی نەوتی عێراق بۆ چین لەچەندمانگی رابردوودا 36% دابەزینی بەخۆیەوە بینیوەو لەبەرامبەردا ئاستی هەناردەی نەوتی ئێران و ڤەنزوێلا كە لەگەڵ نەوتی مالیزیا رەوانەی چین دەكرێت 144% بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە. ئەمریكا لەفرۆشی نەوتی ئێران تووڕەیە وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا تەنها چەند كاتژمێر دوای ئەوەی ئێران رایانگەیاند؛ گەڕانەوەیان بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی، پەیوەندیی بەمامەڵەی واشنتۆن لەگەڵ تاران هەیە حەوت سزای نوێی راگەیاند كەدژی كەرتی نەوتی ئێران بوو. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا لەبەیاننامەیەكدا بڵاویكردەوە شەش كۆمپانیای وڵاتانی چین و ئیمارات و رۆژهەڵاتی ئاسیاو كەشتییەكی نەوتهەڵگری سزا داوە بەتۆمەتی ئەوەی ئاسانكارییان بۆ ساغكردنەوەی نەوتی ئێران كردووە، لەكاتێكدا نەوتی ئەو وڵاتە لەژێر سزاكانی ئەمریكادایە. لەڕاگەیەنراوی گەنجینەی ئەمریكا ئاماژە بەوەكراوە ئەو شەش كۆمپانیایەو كەشتییە نەوتهەڵگرەکان بەبەهای دەیان ملیۆن دۆلار نەوتی ئێرانیان بەنهێنی و بەبەڵگەی ساختەوە لەبازاڕەكانی جیهان فرۆشتووە. رۆژنامەی وۆڵستریت جۆرناڵ، رۆژێك پێش بەیاننامەكەی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا بڵاویكردبووەوە كە ژمارەیەك كەشتی نەوتهەڵگر بەئاڵای وڵاتانی دیكەوە نەوتەكەی رەوانەی سنورە ئاوییەكانی عێراق كردووەو لەوێشەوە بەبەڵگەنامەی ساختە ئەو نەوتە رەوانەی بازاڕەكانی جیهان كراوە. ئەگەرچی زیاتر لە 40 ساڵ ئێران لەژێر سایەی سزاكانی ئەمریكادا رووبەڕووی كێشەی قووڵی ئابوریی بووەتەوەو پێشبینیی دەكرا دوای ساڵی 2018 هاوكات لەكشانەوەی ئەمریكا لەڕێككەوتنی ئەتۆمیی، ئابوریی ئێران هەرەسبهێنێت، چونكە واشنتۆن رایگەیاند دەبێت داهاتی نەوتی ئێران بگاتە سفر. ئابوریی ئێران كە لەڕابردودا 90٪ی پشتی بەداهاتی نەوت دەبەست لەئێستادا رووبەڕووی كیشەی زۆر بووەتەوە، بەڵام بەرپرسانی ئەو وڵاتە لەگەڵ ئەوەی دانیانناوە بەوەی كەكۆی داهاتی بەرهەمە نەوتییەكان لەساڵێكدا لە 113 ملیار دۆلارەوە بۆ 13 ملیار كەمیكردووە بەڵام لەدوو ساڵدا بەشێویەكی بەرچاو فرۆشی نەوتیان زیادی كردووە. ئێران پێش سزاكانی ساڵی 2018ی ئەمریكا رۆژانە نزیكەی سێ ملیۆن بەرمیل نەوتی رەوانەی بازاڕەكانی جیهان كردووە، كە ئەو رێژەیە بەهۆی سزاكانەوە بۆ 250 هەزار بەرمیل دابەزی. بەپێی راپۆرتێك كەپێشتر رۆژنامەی وۆڵستریت جۆرناڵی ئەمریكی بڵاویكردووەتەوە ئێران لەڕێگەی 200 كەشتی نەوتهەڵگر كە بەكەشتیی رۆحەكان ناسراون بەئاڵای وڵاتانی دیكە یان هەندێكجار بەبێ ناونیشتان توانیویەتی رۆژانە نزیكەی یەك ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل نەوت بەنهێنی رەوانەی بازاڕەكان بكات . ئێران لەماوەی رابردوودا فڕۆشتنی نەوتەكەشی بۆ چین زیاتر لە 800 هەزار بەرمیل بەرزكردووەتەوە بۆیە پێدەچێت هەموو ئەمانە وایكردبێت تاران لەئاست داواكارییەكانی واشنتۆن، بەتایبەت گەڕانەوەو پابەندبوون بە رێككەوتنی ئەتۆمییەوە بێباك بێت، لەبەرامبەردا ئەمریكاش سزاكانی توندبكاتەوە بۆ پاشەكشێ بەتاران.