.jpeg)
هاوڵاتی دوای نزیكەی ساڵێك لەناكۆكی و دانوستانەكان، دواجار ئێوارەی شەشی ئازار، هاوپەیمانی گەل كە لە «پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) بەسەرۆكایەتی كەمال كڵچدارئۆغلۆ، ئیی پارتی (پارتی باش) بەسەرۆكایەتی مەراڵ ئاكشەنەر، پارتی سەعادەت بەسەرۆكایەتی تەمەل كارامۆللا ئۆغلۆ، پارتی پێشكەوتن و دیموكراسی (دەڤا) بەسەرۆكایەتی عەلی باباجان، پارتی ئایندە بەسەرۆكایەتی ئەحمەد داودئۆغلۆ و پارتی دیموكرات بەسەرۆكایەتی گولتەكین ئویسال پێكدێت، كاندیدی هاوبەشی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆكایەتی توركیا دیاریكرد كەئەویش كەمال كڵچدارئۆغلۆیە. مەرجی پارتی باش بۆ كڵچدارئۆغلۆ رۆژی هەینی سێی ئازار، دوای كۆبوونەوەیەكی شەشقوڵی شەش سەرۆكەكەی هاوپەیمانی گەل، مەراڵ ئاكشەنەر سەرۆكی پارتی باش، كۆنفڕانسێكی رۆژنامەنووسی ئەنجامداو رایگەیاند، پارتەكەی لەگەڵ كاندیدكردنی كڵچدارئۆغلۆ نییەو داوای لەئەكرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆكی گەورە شارەوانی ئەستەنبوڵ و مەنسور یاڤاش سەرۆكی گەورە شارەوانی ئەنقەرە كرد، یەكێكیان خۆیان كاندید بكەن و بەو شێوەیە لەهاوپەیمانی گەل كشایەوە، بەڵام بەدەستپێشخەری پارتەكانی دیكەی نێو هاوپەیمانێتیەكە ئاكشەنەر رازیكراو دواجار بەشداری دوایین كۆبوونەوەی لایەنەكانی بۆ دیاریكردنی كاندیدی هاوبەش كرد، بەڵام مەرجێكی ئەویش لەكۆبوونەوەكەدا پەسەندرا. مەرجەكەی ئاكشەنەر ئەوەیە كە ئیمامئۆغلۆو یاڤاش بكرێنە جێگری یەكەم و دووەمی كەمال كڵچدارئۆغلۆ، ئەگەر لەهەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیدا توانی شكست بەڕكابەرەكەی بهێنێت كە بەئەگەرێكی زۆر رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری ئێستاو سەرۆكی پارتی دادو گەشەپێدانە. كڵچدارئۆغلۆ: من كاندیدی ٨٥ ملیۆن كەسم كەمال كڵچدارئۆغلۆ دوای دیاریكردنی وەك كاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن لەناوەندی گشتی پارتەكەی لەئەنقەرە، بۆ لایەنگرانی قسەی كرد. كڵچدارئۆغلۆ وتی، « لەكاندیدێك زیاتر، نوێنەری گۆڕانكاریم لەتوركیا. من و هاوپەیمانەكانم نوێنەرایەتی پێشكەوتن، بیری عەلمانی دەكەین. من بەتەنیا كاندیدی سەرۆك كۆماری نیم، بەڵكو كاندیدی، بەرەكەت، ئارامی و دادپەروەریم لەم وڵاتەدا. كاندیدم بۆ ئەوەی جارێكی دیكە پێكەنین بخەمەوە سەر لێوانتان. من كاندیدی ٨٥ ملیۆن هاووڵاتی توركیام.» یەكەم كەس كە لەبارەی كاندیدكردنی كڵچدارئۆغلۆ بۆچوونی خۆی دەربڕێ. مەڕال ئاكشەنەر بوو. ئاكشەنەر لەتویوتێكدا وێنەی خۆی و پێنج سەرۆكەكەی هاوپەیمانی گەلی بڵاوكردەوە و رایگەیاند، لەگەڵ گەلەكەیان مێژوو دەنووسنەوە. تویتێكی كورتیش لەلایەن بولەنت توران جێگری سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی دادو گەشەپێدان (ئاكەپە)ەوە بڵاوكردەوە. توران پیرۆزبایی لەكەمال كڵچدارئۆغلۆ كرد و ئاماژەی بەوەكرد كە گەل باشترین ناوبژیوانە. هەدەپە: چاوەڕێی كڵچدارئۆغلۆین میدحاد سانجار هاوسەرۆكی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) كە لەساتی ئاشكراكردنی كاندیدی ئۆپۆزسیۆن لەبەرنامەیەكی كەناڵی (هابەر تورك)دا میوان بوو، وەڵامی پرسیاری پێشكەشكارەكەی لەبارەی كاندیدكردنی كڵچدارئۆغلۆ چۆن دەبینن؟ وتی، « ئێمە وەك هاوپەیمانی رەنج و ئازادی كۆدەبینەوە و بڕیار لەسەر دیاریكردن یان نەكردنی كاندیدەكەمان دەدەین، بەڵام لەئێستادا كەمال كڵچدارئۆغلۆ وەك كاندیدی هاوپەیمانی گەل دیاریكراوە. من داوای بەختێكی باشی بۆ دەكەم و بەخۆشحاڵییەوە لەبارەگاكەمان چاوەڕێی بەڕێزیان دەكەین.» سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپەش كەشەش ساڵە لەزینداندایە، تویتێكی بڵاوكردەوەو وێنە و قسەكانی میدحاد سانجاری بڵاوكردەوە و پیرۆزبایی لەكڵچدارئۆغلۆ كرد. ١٠ی ئازار وادەی هەڵبژاردن بەفەرمی رادەگەیەندرێت هاوكات لەگەڵ كۆبوونەوەی هاوپەیمانی گەل و دیاریكردنی كاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن، كابینەی حكومەتی توركیا بەسەرۆكایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە كۆبووەوە. دوای چەند كاتژمێرێك لەكۆبوونەوەكە، ئەردۆغان كۆنفڕانسێكی رۆژنامەنووسی ئەنجامداو ئاماژەی بەوەكرد كە لەكۆبوونەوەی كابینەی حكومەتدا دوو پرسی گرنگ تاووتوێ كراون كەئەوانیش دۆخی بومەلەرزەو پرسی هەڵبژاردن بووە. ئەردۆغان رایگەیاند: هەرچەندە پرسی سەرەكی ئەوان دۆخی بومەلەرزەو زیانلێكەوتووانی بومەلەرزەكەیە، بەڵام پرسی هەڵبژاردنەكانیش گرنگەو لە ١٠ی ئازاردا، بەفەرمی لەڕۆژنامەكاندا وادەی هەڵبژاردن ئاشكرادەكرێت. ئەو قسانەی ئەردۆغانیش لەكاتێكدایە، چەندین جار، جەختی لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە لە ١٤ی ئایاری ئەمساڵدا، هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی و سەرۆكایەتی ئەو وڵاتە بەڕێوەدەچێت. ئایا هەدەپە پشتگیری لە كڵچدارئۆغلۆ دەكات؟ لەئێستادا چوار هاوپەیمانی ركابەرایەتی یەكدی دەكەن، كەئەوانیش هاوپەیمانی گەل، هاوپەیمانی رەنج و ئازادی و هاوپەیمانی كۆمارن. بەگوێرەی راپرسییەكان، دەنگی هاوپەیمانی گەلی ئۆپۆزسیۆن بەچەند خاڵێك لەپێش هاوپەیمانی كۆماری دەسەڵاتەوەیە، بەڵام دەنگی هیچ یەك لەلایەنەكان ناگەنە سەرووی ٥٠٪ كە بەگوێرەی یاسای هەڵبژاردن، پێویستە كاندیدی سەرۆكایەتی توركیا ٥١٪ی دەنگی هاووڵاتیان بەدەستبهێنێت، بۆیە لێرەدا هاوپەیمانی رەنج و ئازادی كە لەهەدەپە و پێنج لایەنی چەپ و سۆسیالیست پێكدێت، رۆڵی یەكلاییكەرەوە لەهەڵبژاردنەكاندا دەبینێت. بەگوێرەی میدیاكانی توركیا، دانوستان لەنیوان جەهەپەو هەدەپە هەیە كە لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا، پشتگیری لەكڵچدارئۆغلۆ بكەن. هەرچەندە نزیكایەتیەك لەنێوان ئەو دوو لایەنەدا دەبینرێت، بەڵام تاوەكو ئێستا هەدەپە ئامادەیی خۆی دەرنەبڕیوە كە بەفەرمی پشتگیری لەكڵچدارئۆغلۆ بكات. بۆ پشتگیریكردن لەكڵچدارئۆغلۆ پێدەچێت، هەدەپەش مەرجی خۆی هەبێت، بەڵام لەبەرنامەی حكومەتی هاوپەیمانی گەلدا دوو خاڵی گرنگ هەیە كە لەبەرژەوەندی هەدەپەدایە كەئەوانیش، هەڵگرتنی یاسای قەیومە لەنێو یاساكانی توركیادا كە رێگەدەدات، حكومەت بەڕێوەبەرێك لەجێگەی سەرۆك شارەوانی و پۆستە خۆجێیەكانی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان دابنێت كەهەدەپە لەماوەی رابردوودا زیانێكی زۆری بەو هۆیەوە بەركەوتووە. دووەمیش، جێبەجێكردنی بڕیارەكانی دادگای مافەكانی مرۆڤی ئەوروپایە بۆ ئازادكردنی سیاسەتمەدارو كەسایەتیە دیارەكانی توركیاو باكوری كوردستان كە هەدەپە پشكی شێری لەو یاسایە بەردەكەوێت. چونكە تاوەكو ئێستا زیاتر لە ١٠ هەزار، هاوسەرۆكی پێشوو، پەرلەمانتار، سەرۆك شارەوانی، ئەندام و بەڕێوەبەری ئەو پارتە لەزیندانەكاندان و لەگەڵ ئەوەی دادگای مافەكانی مرۆڤی ئەوروپا داوای ئازادكردنیان دەكات، بەڵام حكومەتی ئاكەپەو مەهەپە ئامادە نییە، بڕیارەكان جێبەجی بكات. بۆیە ئەو دوو خاڵە كە هاوپەیمانی گەل دەیەوێت لەحكومەتەكەیدا جێبەجێ بكات (ئەگەر سەربكەوێت) ئەگەر هەیە هەدەپە لەبەرئەوە نەرمی بنوێنێت و ئەگەر لەخولی یەكەمی هەڵبژاردنەكانیشدا نەبێت لەخولی دووەمدا پشتگیری لەكەمال كڵچدارئۆغلۆ بكات.
هاوڵاتی بەرپرسێکی بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوەیەکگرتووەکان ڕۆژی سێشەممە ڕایگەیاند کە مەزەندە دەکرێت زیانەکانی بومەلەرزە وێرانکەرەکانی مانگی ڕابردوو لە تورکیا ١٠٠ ملیار دۆلار تێپەڕێنن. لویزا ڤینتۆن، نوێنەری بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان لە تورکیا لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕۆژی سێشەممە لە ڕێگەی ڤیدیۆ کۆنفرانسێكەوە لە غازی عەنتابەوە ڕایگەیاند: "لەو حیساباتانەی تا ئێستا دەکرێت ڕوونە کە ژمارەی زیانەکان کە لەلایەن حکومەتەوە پێشکەش دەکرێت و لەلایەن هاوبەشە نێودەوڵەتییەکانەوە پشتگیری دەکرێت زیاتر دەبێت لە 100 ملیار دۆلار". ئەمەش لەدوای ئەوەی باشووری تورکیا و باکووری ڕۆژئاوای سووریا بە هۆی بوومەلەرزەکانی ٦ی شوبات زیاتر لە ٥٢ هەزار کەس گیانیان لە دەست دا. لویزا ڤینتۆن وتیشی، ئاماری زیانە کاتییەکان کە تەنها تورکیا دەگرێتەوە، وەک بنەمایەک بۆ کۆنفرانسی خێرخوازان لە ١٦ی ئازار لە برۆکسل بەکاردەهێنرێت بۆ کۆکردنەوەی پارە بۆ ڕزگاربووان و ئاوەدانکردنەوە. هاوکات لویزا ڤینتۆن لەبارەی زیانەکانی بومەلەرزەکەوە وتی، دوو ملیۆن و ٧٠٠ هەزار کەس لەناوچەکەدا بەهۆی بومەلەرزەکەوە ئاوارەبوون و نزیکەی ٦٠٠ هەزار باڵەخانە و شوێن و بنکەی کار ڕووخاون. ئەمەش لەکاتێکدایە کە بانکی نێودەوڵەتی پێشتر زیانە ڕاستەوخۆکانی تورکیای بە ٣٤.٢ ملیار دۆلار خەمڵاندووە، بەڵام ڕایگەیاندووە، تێچووی بوژانەوە و ئاوەدانکردنەوە زۆر زیاتر دەبێت و زیانەکانیش بۆ بەرهەمی ناوخۆیی گشتی تورکیا کە پەیوەندییان بە پچڕانی ئابوورییەوە هەیە کە بەهۆی بوومەلەرزەکانەوە دروستبووە، تێچووی ئەو وڵاتە زیاد دەکات.
.jpg)
هاوڵاتی کۆمپانیای (ئۆ ئاڕ جی) تورکی راپرسیەکی لەبارەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا ئەنجامدا و بەگوێرەی راپرسیەکە، کڵچدارئۆغلۆ بە بەدەستهێنانی ٥٦.٨٪ی دەنگەکان شکست بە ئەردۆغان دەهێنێت. کۆمپانیای (ئۆ ئاڕ جی) تورکی کە تایبەتە بە راپرسی و لێکۆلینەوەکان، راپرسیەکی لەبارەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا ئەنجامدا. لە راپرسیەکەدا کە لە ٢٨ پارێزگای تورکیا ئەنجامدراوە و هەزار و ٨٥٠ کەس بەشداریان تێیدا کردووە، پرسیار لە بەشداربووان کراوە، لەنێوان کەمال کلچدارئۆغلۆ کاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن و رەجەب تەیب ئەردۆغان کاندیدی دەسەڵات کامیان هەڵدەبژێریت، ئەنجامەکەی بەم شێوەیە بووە: کەمال کلچدارئۆغلۆ ٥٦.٨٪ رەجەب تەیب ئەردۆغان ٤٣.٢٪ ئەم راپرسیە لەکاتێکدایە کە بڕیارە ١٠ی ئەم مانگە، وادەی هەڵبژاردن بە فەرمی لە رۆژنامەکاندا بڵاوبکرێتەوە کە بە ئەگەرێکی زۆر ١٤ی ئایار وەک رۆژی هەڵبژاردنی پەرلەمانی و سەرۆکایەتی تورکیا دیاری دەکرێت.
.jpg)
هاوڵاتی ئەمڕۆ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان لەگەڵ لوێد ئۆستن، وەزیری بەرگری ئەمریکا کۆبوویەوە ولە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا لەبارەی کۆبوونەوەکەوە نێچیرڤان بارزانی ڕایگەیاند، سوپاسی وەزیری بەرگری ئەمریکا و وڵاتی ئەمریکا دەکەین لە هەوڵەکانیان بۆ پشتگیری بەردەوامی عێراق وهەرێمی کوردستان و هەروەها وتی کۆبوونەوەیەکی باشمان هەبوو، وتیشی ئێمە بەرژەوەندی و بەهای هاوبەش کۆماندەکاتەوە. ئەمڕۆ سێشەممە، پاش کۆبوونەوەی هەریەک لە نێچیرڤان بارزانی و وەزیری بەرگری ئەمریکا، نێچیرڤان بارزانی لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا باسی لە گرنگی پەیوەندیەکانی نێوان ئەمریکا و هەرێمی کوردستان کرد لە چوارچێوەی ستراتیژی عێراق و ئەمریکادا، هاوکات جەختیشی لەوەکردەوە کە هاتنی لوید ئۆستن پەیامێکی گرنگە بۆ دڵنیاکردنەوەی پشتگیری ئەمریکا لە هەرێمی کوردستان عێراق و هەرێمی کوردستان. لەدرێژەی لێدوانەکانیدا نێچیرڤان بارزانی لەمەڕ ناوەڕۆکی کۆبونەوەکەوە وتی، باسمان له په‌يوه‌ندييه‌كانى هه‌ردوولا له‌سه‌ر بنه‌ماى ڕێككه‌وتنى چوارچێوه‌ى ستراتيژيى عێراق و ئه‌مه‌ريكا كرد و جه‌ختمان له پێويستيى به‌رده‌وامي هاريكاريى هاوبه‌ش و پشتگيريى ئه‌مه‌ريكا و هاوپه‌يمانانی نێوده‌وڵه‌تى بۆ عێراق و هه‌رێمى كوردستان كرده‌وه بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى تيرۆر، هه‌روه‌ها باسمان له گرنگيى هاريكاريى پێشمه‌رگه و سوپاى عێراق كرد بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى داعش. هاوکات سەرۆکی هەرێمی کوردستان، نێچیرڤان بارزانی وتی، جه‌ختمان له گرنگيى به‌رده‌واميى پشتيگريى ئه‌مه‌ريكا و وڵاتانى دۆست له پرۆسه‌ى چاكسازى له وه‌زاره‌تی پێشمەرگە و ڕێكخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه كرده‌وه دڵنياشمان كرده‌وه كه سوورين له‌سه‌ر ڕيكخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه و ته‌گه‌ره‌كانى به‌رده‌میان تێده‌په‌ڕێنين وله هه‌وڵه‌كانمان به‌رده‌وام ده‌بين بۆ يه‌كڕيزى و چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كانی ناوخۆى هه‌رێمى كوردستان. هەروەها نێجیرڤان نێچیرڤان بارزانی لە بەشێکی دیکەی لێدوانەڕۆژنامەوانیەکەیدا لەگەڵ وەزیری بەرگری ئەمریکا وتی، هاوڕا بووين كه چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كانى هه‌ولێر ـ به‌غدا، ئارامى و سه‌قامگيريى سياسى و ئه‌منى و ئابوورى بۆ عێراق له‌گه‌ڵ خۆيدا ده‌هێنێت و له‌سه‌ر گرنگيى پشتگيرى له حكوومه‌تى فيدراڵيى عێراق و كاركردنى پێكه‌وه‌ى هاوبه‌شمان له ناوچه‌كه بۆ پاراستنى سه‌قامگيرى. دووپاتیشمان كرده‌وه كه هه‌رێمى كوردستان وه‌ك هه‌ميشه فاكته‌ر‌ى ئارامى و سه‌قامگيرى ده‌بێت. هاوکات لوێد ئۆستن، وەزیری بەرگری ئەمریکاش لە کۆنگرە ڕۆژنامەوانیەکەدا ستایشی ڕۆڵی هەرێمی کودستانی کرد لە پاراستنی سەقامیگری و ئارامی ناوچەکە وجەنگی دژی داعش، لەگەڵ ئەوەشدا جەختی لەو یاداشتە لێکتێگیەشتنەش کردەوە کە ساڵی پار لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە واژۆیان کردبوو و ئامادەیی بەردەوامی هاوکاریەکانیانی بۆ هێزەکانی پێشمەرگە دووپاتکردەوە. لەبەشێکی دیکەی قسەکانیدا، لوێد ئۆستن وتی، جێگای خۆیەتی جەخت لەوە بکەوە کە لەسەر بانگهێشتی حکومەتی عێراق هێزەکانمان لە عێراقدا دەمێننەوە لە جەنگی دژی داعش، هەروەها باسی لە خەباتی شان بەشانی هاوبەشی دەیان ساڵی نێوان هێزەکانی پێشمەرگە کرد لەگەڵ وەزارەتی بەرگری ئەمریکا و وتیشی ئەمەریكا و عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە هەنگاوی زۆر مەزنمان بۆ گەڕانەوەی سەروەریی عێراق ناوە لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیدا بۆ تێكشكاندنی داعش، زیاتر لە پەنجا هەزار كیلۆمەتری دووجامان لە مۆتەكەی داعش ئازاد كردووە، هەروەها زیاتر لە چوار ملیۆن و پێنجسه‌د هه‌زارمان لە خەڵكی عێراق ڕزگار كردووە. لە کۆتای قسەکانیدا لوێد ئۆستن ئاماژەی بەوەدا کە داعش بەردەوامە لە هەڕەشە لە ژیان و گوزەرانی خەڵكی عێراق، بۆیە هاوبەشی و هاوكاریی بەردەوامی ئێمە زۆر گرنگە، هەروەها هەماهەنگیی هێزەكانی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ هێزەكانی ئاسایشی عێراقی پێویستە، بەتایبەتی لە لیوا هاوبەشەكاندا. هەروەها ڕاشیگەیاند بەداخەوە داعش تاكە هەڕەشەی سەر هەرێم نییە و وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا سەركۆنەی هێرشە بەردەوامەكانی ئێران دەكات كە لەودیوی سنوورەوە دەكرێن.
بەرپرسێکی ئێران رایگەیاند؛ زیاتر لە 50%ی دانیشتوانی تاران کرێچین و بەهۆیی دۆخی خراپی ئابورییەوە خەڵک گەرەگە گرانبەهاکان چۆڵ دەکەن. مەهدی هیدات، بەڕێوبەری جێبەجێکاری ناوەندی بوژاندنەوەی شاری تاران بە میدیاکانی ئێرانی راگەیاند؛ کێشەی سەرەکیی پایتەختی وڵاتەکە کەمیی یەکەی نیشتەجێبونە و بۆ تۆکمەکردنەوەی ئەو شارە پێویستە زیاتر لە یەک ملیۆن بینا و یەکەی نیشتەجێبونی نوێ دروست بکرێت. ئەو رونی کردوەتەوە پێویستە 200 هەزار یەکەی نیشتەجێبون لە تاران دروست بکرێت کە هەر یەکەیەک لە بیناکان لانیکەم پێنج شوقەی نیشتەجێبون لەخۆی بگرێت. بە وتەی هیدایەت ئێران لە بواری بیناسازیدا پێویستی بە هاوردەکردنی کەرەستەی بیناسازیی نییە و بەرزبونەوەی بەهای دۆلار کاریگەریی لەسەر پلانی نۆژەنکردنەوەی شاری تاران نابێت. بە پێی ئامارەکانی ساڵی 2021 ژمارەی دانیشتوانی تاران نۆ ملیۆن و 39 هەزار کەس بوە لە کاتێکدا لە ئامارەکانی ساڵی 2016 ژمارەی دانیشتوانی ئەو شارەی ئێران زیاتر لە 13 ملیۆن و 267 هەزار کەس بوە کە بە دووەمین شاری قەرەباڵخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و 34ەمین شاری قەرەباڵخی جیهان ئەژمار دەکرێت.
هاوڵاتی تەیب تەمەل جێگری هاوسەرۆکانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدە*پە) رایگەیاند، پێویستە هۆکاری راستەقینەی کشانەوە و گەڕانەوەی پارتی باش بۆ نێو هاوپەیمانی گەل ئاشکرا بکرێت. دوای ساڵێک لە دانوستان، دواجار دوێنێ ٦ی ئازار هاوپەیمانی گەل کە لە شەش لایەنی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا پێک دێت، کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهە*پە) بە کاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن بۆ پۆستی سەرۆکایەتی تورکیا دیاری کرد. رۆژی هەینی رابردوو، مەراڵ ئاکشەنەر سەرۆکی ئیی پارتی (پارتی باش) پارتەکەی لە هاوپەیمانێتیەکە کشاندەوە و رایگەیاند، ئەوان لەگەڵ کاندیدکردنی کلچدارئۆغلۆدا نین، بەڵام ئێوارەی دوێنێ و بەر لە کۆبونەوەی لایەنەکانی هاوپەیمانی گەل گەڕایەوە نێو هاوپەیمانێتیەکە. لەمبارەیەوە تیب تەمەل جێگری هاوسەرۆکانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) رایگەیاند، کشانەو و گەڕانەوەی پارتی باش بۆ نێو هاوپەیمانی گەل، گۆمانی لەسەر دیموکراسی لایەنەکان دروست کردووە و وتی، " هێزە تاریکەکان کە لەدژی ئیرادەی گۆڕانکاری کۆمەڵایەتین، دەیانەوێت دەست بەسەر دیموکراسی گەلدا بگرن و گەمارۆی بدەن." تەمەل دەشڵێت، دوای کاتژمێرێک لە کشانەوەی ئاکشەنەر، پارتەکەی بێواتە بوو و عەقڵیەتێکی بەم شێوەیە وڵات بەرەو دۆخێکی خراپ دەبات و دۆمان دروست دەکات. ئێمە لێرەوە دەڵێین، چارەسەری و گۆڕانکاری بە گۆڕانکاری رادیکالانە و دیموکرات یان سیاسەتی رێگەی سێیەم دەبێت و وتی، " ئێمە ناومان بەلاوە گرنگ نییەم بەڵکو رەگەزەکانمان بەلاوە گرنگە. ئەو شتانەی لەسەر مێزەکە قسەیان لەسەر کراوە دوای هاتنەوەی ئاکشەنەر، بۆ گەل ئاشكرا نەکراوە. پێویستە بزانرێت کە بەبێ هەدەپە چارەسەری دروست نابێت. ئەوە هەدەپەیە کە چارەنووس دیاری دەکات."
ناوەندێکی ئەمریکی ئاشکرای دەکات ئێران تەنها بۆ بەرزکردنەوەی بەهای تمەن بەڵێنی داوە پابەندی بڕیارەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆمیی بێت. ناوەندی بەرگریی لە دیموکراسی (FDD) ئەمریکا رایگەیاند؛ کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ ئەوەی نەکەوێتە بەر سزا و سەرکۆنەکردنی زیاتری ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆمیی، بەڵێنی هاوکاریی بەو ئاژانسە داوە بەڵام لە کرداردا ئەو وڵاتە هەنگاوی راستەقینە نانێت بۆ چاودێریی نێودەوڵەتیی بەرنامە ئەتۆمییەکەی. ناوەندەکە رونی کردوەتەوە کە ئامانجی سەرەکیی ئێران بۆ پێشوازیی لە رافایل گروسی، بەڕێوبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆمیی، رێگریی بوە لە دابەزینی زیاتری بەهای تمەن چونکە رێککەوتنی ئەتۆمیی زیاترین کاریگەریی لەسەر ئەو دراوە هەیە. ئاماژە بەوە کراوە ئێران بە هەنگاوی ناڕاست دەیەوێت وا پیشان بدات کە هاوکاریی ئاژانس دەکات بەڵام لە راستیدا ئەو وڵاتە ساڵانێکە فێل لە ئاژانسەکە و جیهان دەکات. ناوەندی بەرگریی لە دیموکراسی داوای لە جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا کردوە کە راستیی هەوڵەکانی ئێران بۆ بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئانشکرا بکات و ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆمیی ناچار بکات دۆسیەی بەرنامە ئەتۆمییەکەی تاران رەوانەی ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان بکاتەوە بە مەبەستی سزادانی وڵاتەکە. بڵاوبونەوەی سەرنجەکانی (FDD) دوای ئەوە دێت کە دوێنێ دوشەممە بەهای یەک دۆلار دوای 13 رۆژ بۆ کەمتر لە 50 هەزار تمەن دابەزی چونکە بە وتەی بەرپرسانی ئێران ئامادەکاریی پێویستیان کردوە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستان ئەتۆمییەکان.
دژی ژەهراویکردنی کچانی خوێندکار، خۆپیشاندانی بەرفراون لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەستی پێکردەوە و لە شاری سنە پۆلیس غازی فرمێسکڕێژی دژی مامۆستایان و خۆپیشاندەران بەکارهێنا و ژمارەیەک مامۆستا دەستگیرکران. ئەمڕۆ لە شاری سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان وەک ناڕەزایەتییە بەرامبەر دیاردەی ژەهراویکردنی خوێندکارانی کچ لەو شارە و ئێران خۆپیشاندان بەڕێوەچو و خۆپیشاندەران بە رێپێوان چونە بەردەم پەروەردەی شاری سنە و دروشمی دروشمی ژن ژیان ئازادی وترایەوە. هاوکات لەگەڵ سنە لە شارەکانی سەقز، مەهاباد، بۆکان و ورمێ گردبونەوە و ناڕەزایەتیی مامۆستایان و دایک و باوکی خوێندکارانی کچ بەڕێوەچو و لە کەرەج و ئەهواز و چەند شارێکی دیکەی ئێران خۆپیشاندەران دژی ژەهراویکردنی کچان چونە بەردەدەم بەڕێوبەرایەتییەکانی پەروەدەی ئەو شارانە. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە و لە سنە و کرماشان ژمارەیەک مامۆستا دەستگیر کراون. لە ماوەی رابردودا دەیان کچی خوێندکار لە شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ژەهراویی بون و ژمارەیەکیان رەوانەی نەخۆشخانە و بنکە تەندروستییەکان کراون بەڵام تا ئێستا حکومەت و دەزگا ئەمنییەکان راستیی و هۆکاری ئەو روداوانەیان بەخەڵک و کەسوکاری خوێندکاران رانەگەیاندوە. ژەهراویکردنی خوێندکارانی کچ زیاتر لە 17 پارێزگای ئێرانی گرتوەتەوە و عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران و ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری وڵاتەکە دوای 100 رۆژ لە دوبارەبونەوەی روداوەکان داوای بەدواداچونیان کردوە.
.jpg)
هاوڵاتی ئەندامێکی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ئەمڕۆ سێشەممە ڕایگەیاند ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیران یاسای بودجە پەسەند دەكات و ڕەوانەی پەرلەمانی دەكات . موعین كازمی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند" پێشبینی دەكەین ئەنجومەنی وەزیران لەدانیشتنی ئەمرۆیدا تاوتوێی یاسای بودجە بكات و پەسەندی بكات و ڕەوانەی پەرلەمانی بكات." وتیشی، بودجە پێشتر زیاتر لە (200) تریلیۆن دینار بوو, لەئێستادا بۆ (196)تریلیۆن كەمكراوەتەوە. ئەوەشی ڕونکردەوە ڕێژەی كورتهێنان دەگاتە نزیكەی (60)تریلیۆن دینار, لیژنەی دارایی بۆچونی وایە بودجە بۆ (170) تریلیۆن دینار كەمبكرێتەوە, كە (90) تریلیۆنی بۆ لایەنی بەكاربردن دەڕوات,(80) تریلیۆنیش بۆ لایەنی وەبەرهێنان تەرخانبكرێت كە بڕە پارەیەكی زۆرە, وێڕای ئەوەی (9) تریلیۆن لەپارەی پشتیوانی بەپەلەی ئاسایشی خۆراك و گەشەپێدان ماوەتەوە, كە تەرخانكرابوو بۆ گەشەپێدانی پارێزگاكان. هاوکات لای خۆیەوە, ئیخلاس دلێمی پەرلەمانی پارتی و جێگری دووەمی سەرۆكی لیژنەی دارایی ئاشكرایكرد: دانوستانەكانی نێوان هەرێم و بەغداد لەبارەی بودجە كۆتایهاتووەو پشكی هەرێم بە (12.67%) دەمێنێتەوە لەیاساكەدا, بەو مەرجەی لەمساڵدا یاسای ئامار جێبەجێبكرێت. وتیشی: ساڵی داهاتوو گۆڕانكاری لەپشكی هەرێمدا دەكرێت, لەسەر بنەمای ئەو سەرژمێرییەی ئەنجامدەدرێت.
هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە، وەزیری بەرگریی ئەمریکا، ڵۆید ئۆستن لە چوارچێوەی گەشتەکەیدا بۆ رۆژھەڵاتی ناوەڕاست گەیشتە بەغدا وھێزەکانی وڵاتەکەی لە عێراق بەسەر کردەوە ورایگەیاند کە بەرەوە عێراقێکی ئاسایش، سەقامگیر و خاوەن سەروەریی ھەنگاو دەنێن. وەزیری بەرگریی ئەمریکا دوای بەسەرکردنەوەی ھێزەکانی وڵاتەکەی لە عێراق لە تویتێکدا ئاماژەی بەوەداوە کە بەرەوە عێراقێکی ئاسایش، سەقامگیر و خاوەن سەروەریی ھەنگاو دەنێن و لەبارەی سەردانەکەی بۆ بەغدا رایگەیاندووە "ئامانج لە سەردانەکەم بۆ بەغدا، جەختکردنەوەیە لەسەر پتەوترکردنی ھاوبەشی ستراتیجیی نێوان ئەمریکا و عێراق". وەزیری بەرگریی ئەمریکا لە میانی سەردانەکەی بۆ بەغدا لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سوودانی کۆدەبێتەوە و بە دووقۆڵی ژمارەیەک پرسی گرنگ تاوتوێ دەکەن هاوکات بڕیارە سەردانی ھەولێر بکات و لە میانیدا لەگەڵ گەورە بەرپرسانی ھەرێمی کوردستان کۆببێتەوە. دوێنێ دووشەممە، وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا (پنتاگۆن) رایگەیاندبوو کە ڵۆید ئۆستن گەیشتێک بۆ رۆژھەڵاتی ناوەڕاست ئەنجام دەدات کە لە میانیدا دڵنیایی ئەوە بە وڵاتانی ناوچەکە دەدات کە واشنتۆن رۆژھەڵاتی ناوەڕاستی لەبیرنەکردووە و لە ناوچەکەدا دەمێنێتەوە. لەئێستادا، دوو ھەزار سەربازیی ئەمریکا لەچوارچێوەی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتیی دژبە داعش بۆ راوێژ و مەشق پێکردن بە ھێزەکانی پێشمەرگە و ھێزە ئەمنییەکانی عێراق لە بنکەی حەریر سەربە پارێزگای ھەولێر و بنکەی عەین ئەسەد سەربە پارێزگای ئەنبار جێگیرکراون.
هاوڵاتی باسم عەوادی وتەبێژی حکومەتی عێراق رایگەیاند، ڕەشنوسی یاسای بودجەی گشتی بۆ ساڵی 2023 نەخراوەتە ناو خشتەی دانیشتنی ئەمڕۆ سێشەممەی ئەنجومەنی وەزیرانەوە، تا کۆتایی ئەم مانگەش پەسەند دەکرێت و رەوانەی پەرلەمان دەکرێت. باسم عەوادی لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ڕەشنوسی یاسای بودجەی گشتی بۆ ساڵی 2023 نەخراوەتە بەرنامەی کاری کۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانەوە، بەڵکو ئامادەکاریەکان بەردەوامن بۆ ئامادەکردنی تەواوەتی ڕەشنوسەکە و تا کۆتایی ئەم مانگە ڕەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکرێت. ئاماژەی بەوەشکرد، بودجەی ئەمساڵ، بۆ یەکەمجار بۆ جێبەجێکردنی پرۆگرامی حکومی تەرخاندەکرێت، چ خزمەتگوزاری بێت یان کەرتی تایبەت، هەمو ئەوانەی کە بەرنامەی وزاری حکومەتدا بەڵێنیان لەسەر دراوە، بودجەی تایبەتیان بۆ تەرخاندەکرێت. هاوکات پێشتر موعین کازمی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دوشەممە رایگەیاند، ئەمڕۆ سێشەممە ئەنجومەنی وەزیران ڕەشنوسی یاسای بودجەی فیدڕاڵی بۆ ساڵی 2023 پەسەند دەکات و هەفتەی داهاتوش رەوانەی پەرلەمان دەکرێت، بۆ ناردنی پشکی هەرێمیش چەند مەرجێک لەناو رەشنوسەکەدا جێگیرکراون.
هاوڵاتی سەرچاوە ئەمنیەکانی رۆژئاوای کوردستان رایانگەیاند، تیرۆریستانی داعش جموجوڵەکانیان لە دەوری زیندانی سەناعەی حەسەکە کە بە هەزارن تیرۆریستی داعش تێدایە چڕ کردووەتەوە و رێوشوێنی توندی ئەمنی لە ناوەندی حەسەکە گیراوەتەبەر. سەرچاوەیەکی ئەمنی بە ئاژانسی نۆرس پرێسی راگەیاند، زانیاری هەواڵگرییان دەستکەوتووە کە ئاماژە بە جموجوڵی شانەیەکی سەر بە رێکخراوی تیرۆریستی داعش دەکەن لە دەوروبەری زیندانی سناعەی حەسەکە. ئاژانسەکە دەڵێت، هێزە ئەمنییەکان بەشێکی ئەو رێگایەیان داخستووە کە بە تەنیشت زیندانەکەوە دەڕوات و دۆخەکە لە ئێستادا لە ناوەوە و دەرەوەی زیندانەکەدا سەقامگیرە، بەڵام دەنگۆی ئەوەش بڵاوبووەتەوە کە ژنانی داعش لەنێو کەمپی هۆڵ ئامادەکاریان بۆ یاخیبوون کردووە و بۆیەش لە کەمپەکە رێوشوێنی ئەمنی گیراوەتەبەر. ٢٠ی کانونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٢، زیندانی سناعەی شاری حەسەکەی رۆژئاوای کوردستان رووبەرووی هێرشێکی چەکداری گەورەی تیرۆریستانی داعش بووەوە کە نزیکەی چوار هەزار زیندانی داعش تێیدا رادەگیرێن. هەسەدە دوای شەش رۆژ لە شەڕ و ئاڵۆزی رایگەیاند کە زیندانەکە و ناوەندی حەسەکەیان کۆنتڕۆڵ کردووە. بەگوێرەی ئامارەکان، لە شەڕی شەش رۆژی نێوان شەڕڤانان و تیرۆریستانی داعشدا، ٩٨ شەڕڤانی هەسەدە و ئەندامی ئاسایش شەهید بوون و ٢٦٨ تیرۆریستی داعش لەناو و دەرەوەی زیندانەکە کوژران.
هاوڵاتی ئاژانسی فەرمیی سووریا رایگەیاند، فڕۆکەکانی ئیسرائیل ئەمڕۆ سێشەممە فڕۆکەخانەی شاری حەلەبیان بۆردوومان کرد و بەهۆیەوە فڕۆکەخانەکە لەکارکەوت. ئاژانسی فەرمیی سووریا (سانا) رۆژی سێشەممە، 7-3-2022، رایگەیاند: ئیسرائیل هێرشێکی ئاسمانی لە ئاراستەی دەریای سپی ناوەڕاستەوە لە ڕۆژئاوای لاتقیە ئەنجام دا و فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی حەلەبی کردە ئامانج" و زیانێکی ماددی زۆری بە فڕۆکەخانەکە گەیاندووە. لە ساڵی رابردووەوە هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر فڕۆکەخانەکانی سووریا چڕ بوونەتەوە، کە ئامانجیەتی "رێگری لە ئێران بکات لەوەی لەڕێگەی ئەو فڕۆکەخانانەوە چەک و هاوکاری بە هاوپەیمانەکانی لە سووریا و لوبنان بگەیەنێت". تائێستا زانیاری لەبارەی زیانە مرۆییەکانەوە نییە و بەرپرسانی ئیسرائیلیش هیچ روونکردنەوەیەکیان لە بارەی هێرشەکە نەداوە. نزیکەی 10 ساڵە، هێزی ئاسمانیی ئیسرائیل ناوە ناوە هێرش دەکاتە سەر سووریا بە دیاریکراویش دیمەشق و ناوچەکانی دەوروبەری و شوێنی گردبوونەوەی میلیشیای چەکداری، کۆگای چەک و توونێل و رێگەی گواستنەوەی کەرەستەی سەربازی، دەکاتە ئامانج وبەدەگمەن ئیسرائیل ئەنجامدانی ئەو جۆرە هێرشانە پشتڕاست دەکاتەوە، بەڵام بەردەوام لەڕێگەی بەرپرسە باڵاکانییەوە ئەو جۆرە هێرشانە بە رێگری لە ئێران بۆ زیادکردنی هەژموونی سەربازی لە سووریا وەسف دەکات.
هاوڵاتی دوای کۆبونەوەیەکی پێنج کاتژمێری نێوان لایەنەکانی بەشداری لە هاوپەیمانی گەلی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا، کەمال کڵچدارئۆغلۆ سەرۆکی جەهەپە، وەک کاندیدی هاوبەشی هاوپەیمانێتیەکە بۆ پۆستی سەرۆکایەتی تورکیا دیاریکرا. ئەمڕۆ کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری، عەلی باباجان سەرۆکی پارتی دەڤا، ئەحمەد داود ئۆغلۆ سەرۆکی پارتی ئایندە، تەمەل کارامولائۆغلۆ سەرۆکی پارتی سەعادەت، گولتەکین ئویسال سەرۆکی پارتی دیموکرات و مەراڵ ئاکشەنەر سەرۆکی ئیی پارتی (پارتی باش)، لە ماڵی سەرۆکی پارتی سەعادەت لە کاتژمێر چواری ئێوارەوە کۆبونەوە. کۆبونەوەکە پێنج کاتژمێر بەردەوام بوو و لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەنووسی هاوبەشدا، کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) وەک کاندیدی هاوبەشی هاوپەیمانی گەلی ئۆپۆزسیۆن دیاریکرا.
هاوڵاتی مەسیحیەکان لە پەرلەمانی عێراق تانە لە بڕیاری قەدەغەکردنی خواردنەوە کحولییەکان دەگرن ودەڵێن " نادیموکراسیە" ئەندامانی حیزبی کریستیانەکان لە پەرلەمانی بەغدا تانەیان لە بڕیاری قەدەغەکردنی خواردنەوە کحولییەکان گرت ودەڵێن بڕیارەکە " نادیموکراسییە" ئەندامانی حیزبی بابیلۆن کە پێنج کورسیان لە پەرلەمانی عێراق هەیە تانەیان لە بڕیارەکەی پەرلەمانی عێراق گرت وبە نا دیموکراسی ناویان برد، هاوکات سکاڵاشیان لەسەر یاساکە کردووە و دەڵێن بڕیارەکە مافی کەمینەکان " پێشێل دەکات" و ئازادی سنوردار دەکات، هەروەها دەشڵێن ئەو بڕیارە "نادەستوریە". ئەندامانی حیزبە سیاسیە کریستیانەکان هەوڵدەدەن ئەو یاسایە هەڵبوەشێننەوە، ئەمەش دوای ئەوەی کە مانگی ڕابردوو بڕیارەکە بەفەرمی دەرکرا لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە سەرەڕای دژایەتیکردنی لەلایەن ئەندامانی دیکەی پەرلەمانەوە، هەروەها ڕۆژی شەممە بەفەرمی فەرمان بە گومرگەکان کرا بۆ قەدەغەکردنی هاودەرکردنی خواردنەە کحولییەکان. ئەمەش لەکاتێکدایە کە تا ئێستا نازانرێت تاچەند ئەو بڕیارە بە وردی جیبەجێ دەکرێت، هاوکات ناڕەزایی بەشێک لە هاوڵاتیانی هەرێمی کودستانی لێکەوتەوە، سەرماد عەباس بریکاری خانووبەرەیە و کارەکەی لە بەغدای پایتەختی عێراق بووە، بە ئاژانسی هەواڵی ئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاندووە، قەدەغەکردنەکە تەنها دەبێتە هۆکاری گەرمکردنی بازاڕی ڕەش بۆ خواردنەوە کحولییەکان، هەروەها سەرمەد عەباس وتیشی، مامۆستا و فێرکارە موسڵمانەکان خواردنەوەی کحولی قەدەغە دەکەن"بەڵام ئەمانە ئازادییەكی كەسین كە ناتوانن لە هاوڵاتیانی قەدەغە بكەن". پڕۆژە یاساکە لەلایەن مەحمود ئەلحەسەنەوە پێشنیار کراوە لەسەرەتادا کە ئەوکاتە دادوەر ویاسادانەر بووە، یاساکە لە ساڵی ٢٠١٦دا لەلایەن پەرلەمانەوە دەرچووە، کە بەپێی یاساکە غەرامەکردن تا ٢٥ ملیۆن دیناری عێراقی دەبێت لە ئەگەری سەرپێچیکردندا. مەحمود ئەلحەسەن لەبارەی یاساکەوە وتویەتی یاساکە دەستوریە وبەپێی ماددەی دووەمی دەستوری ساڵی ٢٠٠٥ ی عێراقە کە ئەوەش دەگونجێت لەگەڵ یاساکەدا کە دەڵێت هەرشتێک دژی یاسای ئیسلام بێت قەدەغەیە.
