پشوو بەو فەرمانبەرانە دەدرێت كە لە ناوچە كوردستانییەكانن

هاوڵاتی  ئەمڕۆ هەین 7ی حوزەیرانی 2024، سەرچاوەیەك لە وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند، چاوەڕوان دەكرێت سەرەتای هەفتەی داهاتوو دابەشكردنی مووچەی فەرمانبەران دەستپێبکات. دەشڵێت، وەزارەتی دارایی عێراق بڕی 600 ملیار دیناری موچەی مانگی ئایاری خستوەتە سەر ئەژماری وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان و چاوەڕوان دەكرێت سبەینێ شەممە 8ی حوزەیران یان رۆژی یەكشەممە 9ی حوزەیرانی 2024، تەواوی پارەكە ڕەوانەی هەرێم بكرێت بۆ مووچەی فەرمانبەرانی مەدەنی. دەشڵێت، لەگەڵ گەیشتنی تەواوی پارەكە دەست بە دابەشكردنی مووچەی مانگی ئایار دەكرێت بۆ ئەوەی پێش پشووی جەژن ئەو پڕۆسەیە تەواو ببێت. لەبارەی موچەی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەكانەوە، سەرچاوەكە ئەوەی ئاشکراکردووە، تائێستا هیچ رێككەوتنێك بۆ ناردنی مووچەی پێشمەرگە و هێزە ئەمنیەكان نەكراوە و دیار نیە كەی بەغداد موچەكانیان دەنێرێت.

هاوڵاتی  ئەمڕۆ هەین 7ی حوزەیرانی 2024، سەرچاوەیەك لە وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند، چاوەڕوان دەكرێت سەرەتای هەفتەی داهاتوو دابەشكردنی مووچەی فەرمانبەران دەستپێبکات. دەشڵێت، وەزارەتی دارایی عێراق بڕی 600 ملیار دیناری موچەی مانگی ئایاری خستوەتە سەر ئەژماری وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان و چاوەڕوان دەكرێت سبەینێ شەممە 8ی حوزەیران یان رۆژی یەكشەممە 9ی حوزەیرانی 2024، تەواوی پارەكە ڕەوانەی هەرێم بكرێت بۆ مووچەی فەرمانبەرانی مەدەنی. دەشڵێت، لەگەڵ گەیشتنی تەواوی پارەكە دەست بە دابەشكردنی مووچەی مانگی ئایار دەكرێت بۆ ئەوەی پێش پشووی جەژن ئەو پڕۆسەیە تەواو ببێت. لەبارەی موچەی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەكانەوە، سەرچاوەكە ئەوەی ئاشکراکردووە، تائێستا هیچ رێككەوتنێك بۆ ناردنی مووچەی پێشمەرگە و هێزە ئەمنیەكان نەكراوە و دیار نیە كەی بەغداد موچەكانیان دەنێرێت.

هاوڵاتی سەرژمێریی گشتیی دانیشتووانى عێراق لە 20 و 21ى تشرینى دووەمى داهاتوو بەڕێوەبچێت. ئەمڕۆ هەینی 7ی حوزەیرانی 2024، وەزارەتى پلاندانانى عێراق رایگەیاند، "لەرۆژانى 20 و 21ـى تشرینى دووەمى 2024 و لەبەڕێوەچوونى پرۆسەى سەرژمێرى گشتیدا، هاتوچۆ قەدەغە دەکرێت". عەبدولزەهرە هینداوى، گوتەبێژى وەزارەتى پلاندانانى عێراق ماوەى سەرژمێریی هەر خێزانێکى ئاشکراکرد و رایگەیاند، "سەرژمێریی هەر خێزانێک 50 خولەک دەخایەنێت و پرسیارەکان بەشێوەى ئەلیکترۆنى دەبن" . سەبارەت بە مەشق و راهێنانکردن بە کارمەندان ئەوەیخستەڕوو، دواى جەژنى قوربان، مەشق و راهێنان بە 120 هەزار کارمەندى وەزارەتى پەروەردە دەکەن بۆ سەرپەرشتیکردنى پرۆسەى سەرژمێریی گشتى دانیشتووان. ئەمەشلە کاتێکدایە، کە سەرژمێریی ئەزموونیی لە رۆژى 31ى ئایاری 2024، دەستیپێکردووە و تاوەکو 13ى حوزەیرانی 2024، بەردەوامدەبێت، بڕیاریشە سەرژمێریی گشتیی دانیشتووانى عێراق لە 20 و 21ى تشرینى دووەمى داهاتوو بەڕێوەبچێت.

هاوڵاتی سەرژمێریی گشتیی دانیشتووانى عێراق لە 20 و 21ى تشرینى دووەمى داهاتوو بەڕێوەبچێت. ئەمڕۆ هەینی 7ی حوزەیرانی 2024، وەزارەتى پلاندانانى عێراق رایگەیاند، "لەرۆژانى 20 و 21ـى تشرینى دووەمى 2024 و لەبەڕێوەچوونى پرۆسەى سەرژمێرى گشتیدا، هاتوچۆ قەدەغە دەکرێت". عەبدولزەهرە هینداوى، گوتەبێژى وەزارەتى پلاندانانى عێراق ماوەى سەرژمێریی هەر خێزانێکى ئاشکراکرد و رایگەیاند، "سەرژمێریی هەر خێزانێک 50 خولەک دەخایەنێت و پرسیارەکان بەشێوەى ئەلیکترۆنى دەبن" . سەبارەت بە مەشق و راهێنانکردن بە کارمەندان ئەوەیخستەڕوو، دواى جەژنى قوربان، مەشق و راهێنان بە 120 هەزار کارمەندى وەزارەتى پەروەردە دەکەن بۆ سەرپەرشتیکردنى پرۆسەى سەرژمێریی گشتى دانیشتووان. ئەمەشلە کاتێکدایە، کە سەرژمێریی ئەزموونیی لە رۆژى 31ى ئایاری 2024، دەستیپێکردووە و تاوەکو 13ى حوزەیرانی 2024، بەردەوامدەبێت، بڕیاریشە سەرژمێریی گشتیی دانیشتووانى عێراق لە 20 و 21ى تشرینى دووەمى داهاتوو بەڕێوەبچێت.

هاوڵاتی سۆران عومەر دەڵێت، ئەم مانگە کۆتا مانگە بەغدا مووچەی هێزە ئەمنییەکان بۆ هەرێمی کوردستان بنێرێت. ئەمڕۆ پێنجشەممە 6ی حوزەیرانی 2024، سۆران عومەر ئەندامی پەرلەمانی عێراق ڕایگەیاند، "دەبێت حکوومەتی هەرێم تێ بگات هەتا لیستی هێزە ئەمنییەکان نەنێردرێت حکوومەتی فیدڕاڵی پارە نانێرێت". سەبارەت بە مووچەی هێزە ئەمنییەکان ئەوەی خستەڕوو، ئەگەر ئەم مانگەش بەغدا لەدەرەوەی ناوی هێزە ئەمنییەکان و بە (تەکلیف) پارە بۆ هێزە ئەمنییەکان بنیرێت، مانگی داهاتوو ئەو پارەیە نانێرێت".

هاوڵاتی ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، وەزارەتی دارایی عێراق لەسەر بنەمای داتای ڕاستەقینە مووچەی مەدەنی و هێزە ئەمنییەکان دەنێرێت. ئەمڕۆ پێنجشەممە 6ی حوزەیرانی 2024، موسەننا ئەمین، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، حکومەتی هەرێم کۆدی موچەخۆرانی هێزە ئەمنییەکانی ناردووە بۆ بەغدا، بەڵام عێراق قبوڵی ناکات چونکە پڕیەتی لەناوی ساختە. وتیشی، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەزگائەمنییەکاندا، بەرگری، فریاکەوتن، زێرەڤانی، هێزەکانی 70 و 80، لیستی مووچەی سەرجەمیان نێردراوە بەڵام قوبوڵ نەکراون لە لایە عێراقەوە. ئەمەش لەکاتێکدایە، نزیکەی دوو مانگ دەبێت هێزەئەمنییەکانی هەرێمی کوردستان مووچەی وەرنەگرتووە، تا ئێستاش مووچەخۆرانی مەدەنی مووچەی مانگی ئایاریان وەرنەگرتووە.

هاوڵاتی راپۆرتە رۆژنامەوانیە عەرەبیەكان ئاشكرایدەكەن, نەتەوە یەكگرتووەكان محەمەد بن عەوەز نێردەی هەمیشەیی سەڵتەنەی عومانی, بۆ پۆستی سەرۆكی نێردەی یۆنامی لە عێراق دەستنیشانكردووە. ئەوەش لە دوای ئەوەوەدێت، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بە كۆی دەنگ, رەزامەندی پیشاندا لەسەر كۆتایهێنان بە ئەركی سیاسی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق و كۆتایهێنان بە كاری جنین پلاسخارت, سەرۆكی نێردەی نەتەوە یەكگرتوەكان. جێگای ئاماژەیە، حكومەتی عێراق رۆژی 8 ئایاری رابردوو, لە نامەیەكدا داوای لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كرد, كۆتایی بە ئەركی نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق بهێنێت, تا كۆتایی ساڵی (2025) وەك دوا وادە. لەسەر ئەو بنەمایە, هەینی رابردوو, ئەنجومەنی ئاسایش دەنگیدا لەسەر كۆتایهێنان بە كارەكانی ئەو نێردەیە كە ساڵی 2003 لە عێراق دامەزراوە, كە ئامانجی هەماهەنگیكردن بوو لە هەوڵە مرۆییەكان و, هەوڵەكانی سەرلەنوێ‌ بنیادنانەوە دوای جەنگ. نەتەوە یەكگرتووەكان محەمەد بن عەوەز نێردەی هەمیشەیی سەڵتەنەی عومانی, بۆ پۆستی سەرۆكی نێردەی یۆنامی لە عێراق دەستنیشانكردووە. لەم مارەیەوە، تۆڕی هەواڵی "ئەرم"ی ئیماراتی بڵاویكردوەتەوە, هەندێك لەلایەن سیاسیەكان كە ناوی نەهێناون, تێبینیان هەیە لەسەر كاندیدكردنی بن عەوەزو, داوایان لە نەتەوەیەكگرتووەكان كردووە كەسێك رەوانە بكات بۆ عێراق بیانی نا عەرەبی بێت بۆ ئەو پۆستە, بەبێ‌ رونكردنەوەی هۆكارەكەی.  

هاوڵاتی راپۆرتە رۆژنامەوانیە عەرەبیەكان ئاشكرایدەكەن, نەتەوە یەكگرتووەكان محەمەد بن عەوەز نێردەی هەمیشەیی سەڵتەنەی عومانی, بۆ پۆستی سەرۆكی نێردەی یۆنامی لە عێراق دەستنیشانكردووە. ئەوەش لە دوای ئەوەوەدێت، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بە كۆی دەنگ, رەزامەندی پیشاندا لەسەر كۆتایهێنان بە ئەركی سیاسی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق و كۆتایهێنان بە كاری جنین پلاسخارت, سەرۆكی نێردەی نەتەوە یەكگرتوەكان. جێگای ئاماژەیە، حكومەتی عێراق رۆژی 8 ئایاری رابردوو, لە نامەیەكدا داوای لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كرد, كۆتایی بە ئەركی نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق بهێنێت, تا كۆتایی ساڵی (2025) وەك دوا وادە. لەسەر ئەو بنەمایە, هەینی رابردوو, ئەنجومەنی ئاسایش دەنگیدا لەسەر كۆتایهێنان بە كارەكانی ئەو نێردەیە كە ساڵی 2003 لە عێراق دامەزراوە, كە ئامانجی هەماهەنگیكردن بوو لە هەوڵە مرۆییەكان و, هەوڵەكانی سەرلەنوێ‌ بنیادنانەوە دوای جەنگ. نەتەوە یەكگرتووەكان محەمەد بن عەوەز نێردەی هەمیشەیی سەڵتەنەی عومانی, بۆ پۆستی سەرۆكی نێردەی یۆنامی لە عێراق دەستنیشانكردووە. لەم مارەیەوە، تۆڕی هەواڵی "ئەرم"ی ئیماراتی بڵاویكردوەتەوە, هەندێك لەلایەن سیاسیەكان كە ناوی نەهێناون, تێبینیان هەیە لەسەر كاندیدكردنی بن عەوەزو, داوایان لە نەتەوەیەكگرتووەكان كردووە كەسێك رەوانە بكات بۆ عێراق بیانی نا عەرەبی بێت بۆ ئەو پۆستە, بەبێ‌ رونكردنەوەی هۆكارەكەی.  

هاوڵاتی نەوزاد شێخ کامیل، "دەڵێت لە بەغداوە شەش ملیار دیناری پارەی گەنمی جووتیارانی هەرێمی کوردستان نێردراوە و دەست بەخەرجکردنی دەکرێت". ئەمڕۆ پێنجشەممە 6ی حوزریارانی 2024، بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانی لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەشازیی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند "لەگەڵ ئەوەی گەنممان وەرنەگرتووە، بەڵام لە بەغداوە شەش ملیار دیناری پارەی گەنمی جووتیارانی هەرێمی کوردستان نێردراوە و دەست بەخەرجکردنی دەکرێت." ئاماژەی بەوەشکردووە، کە گەنم وەرگیرا، "بە چەند ڕۆژێک دوای وەرگرتنی، پارەکە دابەشی سەر جووتیاران دەکەین و هەفتەی داهاتووش دەست بە خەرجکردنی پارەكە دەكرێت". ئەوەشی خستۆتەڕوو، "دوای ئەوەی ئەو شەش ملیار دینارەی هاتووە خەرج دەکرێت، بەپێی وەرگرتنی گەنم بڕەپارەی دیکەش قۆناغ بە قۆناغ دەنێردرێت". جێگای ئاماژەیە، بۆ هەر تۆنێک گەنم بڕی 850 هەزار دینار دەدرێت و حکوومەتی عێراقی بڕیاری داوە 700 هەزار تۆن گەنمی جووتیارانی هەرێمی کوردستان وەربگرێ.

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە 5ی حوزەیرانی 2024، دادگای تاوانە قورسەكانی جۆلەمێرگ، محەمەد سدیق ئاكش، سەرۆكی شارەوانی جۆلەمێرگی بە 19ساڵ و شەش مانگ زیندانیكردن سزادا. محەمەد سدیق ئاكش، سەرۆكی شارەوانی جۆلەمێرگ لەبەردەم دادگا بەرگری لە خۆی كرد و رایگەیاند، تەمەنی 53 ساڵە و بەدرێژایی ئەو ماوەیە تەنها خزمەتی كردووە و هیچكات لە لێپرسراویەتی هەڵنەهاتووە، ئێستاش لەرێگەی ئە دادگا  سیاسییەوە دەخرێتە زیندان، پرسیاری ئەوەشیكرد كە بۆچی بەر لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكان لە كۆمیسیۆن دۆسییەی كەسی كێشەی نەبووە و تۆمەتی لەسەر نەبووە. دوای بڕیارەكەی دادگای جۆلەمێرگ، ناڕەزایی و گرژی لە جۆلەمێرگ دروستبوو و رێكخستنەكانی دەمپارتی و پارتی هەرێمە دیموكراتەكان دەستیان بە خۆپیشاندان كرد. جێگای ئاماژەیە، رۆژی 31ی ئاداری ئەمساڵ هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی توركیا لە باكوری كوردستان و توركیا بەڕێوەچوو. کە تێیدا، محەمەد سدیق ئاكش، كاندیدی دەمپارتی لە جۆلەمێرگ 48.91٪، عیسمەت ئۆلمەزی كاندیدی ئاكپارتی 46.57٪ دەنگەكانی بەدەستهێنابوو.

هاوڵاتی  ئەمڕۆ چوارشەممە 5ی حوزەیرانی 2024، سامر مەشکور، بەڕێوەبەری بەشی پارێزگاکانی کوردستان لە وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق بە رۆژنامەی سەباحـی زمانحاڵی حکومەتی عێراقی راگەیاند، "هەردوو پارێزگای هەولێر و دهۆک هاوکاریمان ناکەن بۆ جێبەجێکردنی پلانی گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان، و بۆچوونی وایە هۆکاری سیاسی رێگرە لە هەوڵەکانیان". سامر مەشکور سەبارەت بە رێژەی ئاوارەکان دەڵێت، "رێژەی ئەو ئاوارانەی لە دهۆک و هەولێرەوە دەگەڕێنەوە کەمن، ئەگەر بەراورد بکرێن بە پارێزگای سلێمانی، کە هەنگاوێکی گەورەی ناوە لەبواری کارئاسانیکردنی گەڕاندنەوەی ئاوارەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان". ئەوەشی خستۆتەڕوو،" تیمی گەڕۆکی وەزارەتەکەیان بەردەوام چاودێریی ناوچە ئازادکراوەکان دەکەن و ئاستی ئارامیی تیایاندا لە ئاستێکی باڵادایە، کە هۆکاربووە بۆ گەڕانەوەی زۆرترین ژمارەی ئاوارە لە کامپەکانی سلێمانییەوە". سامر مەشکور ئاماژە بەوەشدەکات، "دەکاتەوە ناوچە ئازادکراوەکان لە سەرتاسەری عێراق، ئاسایش و ئارامییان تێدا پارێزراوە بۆ گەڕانەوەی ئاوارەکان بەشێوەیەکی خۆبەخشانە". وەزارەتی کۆچ وکۆچبەران ئەوەشی ئاشکراکردووە، بەپێی بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیران 43 کۆچبەر دامەزرێنراون پاش ئەوەی گەڕاونەتەوە ناوچەکانیان.  

هاوڵاتی لە بەردەوامی هێرشەكاندا بۆ سەر براندە بیانییەكان لە عێراق، هێرشكرایە سەر پەیمانگای كامبریج بۆ فێربوونی زمان لە پارێزگای دیوانیە و كەسێك برینداربوو. ئەمڕۆ چوارشەممە 5ی حوزەیرانی 2024، بە میدیا عێراقییەكانیان ڕایانگەیاند، بەیانی ئەمڕۆ پەیمانگای كامبریج بۆ فێربوونی زمان لە ناوچەی عروبە لە دیوانیە بە نارنجۆك هێرشیكرایە سەری. بە پێی قسەی میدیاکان، بەیانی ئەمڕۆ پەیمانگای كامبریج بۆ فێربوونی زمان لە ناوچەی عروبە لە دیوانیە بە نارنجۆك هێرشیكراوەتەسەر، كە كەسێكی نادیار بە ماتۆڕسكیلێكەوە هەڵیداوە، بەهۆشیەوە پاسەوانێكی پەیمانگەكە برینداربووە و هێرشبەرەكەش هەڵاتووە. دوای ڕووداوەكەش، هێزە ئەمنییەكان ڕێكارە ئەمنییەكانیان بۆ دەرخستنی هۆكاری ڕووداوەكە و زانینی وردەكارییەكان دەستپێكردووە و چاودێری كامێراكان دەكەن. میدیاکان باس لەوەدەکەن، كە كەسێكی نادیار بە ماتۆڕسكیلێكەوە هەڵیداوە، بەهۆشیەوە پاسەوانێكی پەیمانگەكە برینداربووە و هێرشبەرەكەش هەڵاتووە. دەشڵێن، دوای ڕووداوەكە، هێزە ئەمنییەكان ڕێكارە ئەمنییەكانیان بۆ دەرخستنی هۆكاری ڕووداوەكە و زانینی وردەكارییەكان دەستپێكردووە و چاودێری كامێراكان دەكەن. ئەو هێرشەی ئەمڕۆ لەكاتێكدایە، لە ماوەی نزیكەی دە ڕۆژدا سێ جار هێرشكرایە سەر براندە ئەمریكییەكان لە بەغداد، كە خواردنگەی كەی ئێف سی و چیللی هاوسی گرتەوە، لەسەر ئەو هێرشانەش 12 كەس دەستگیركران كە بەشێكیان سەربە هێزە ئەمنییەكانن.

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە 5ی حوزەیرانی 2024، جومانە غەلای، وتەبێژی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق رایگەیاند، بەپێی خشتەی كارەكانی كۆمیسیۆن، بڕیاربوو ئەمڕۆ دەستبكرێت بە تۆماركردنی ناوی لیست و هاوپەیمانیەتییەكان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان. دەشڵێت، بەڵام بەهۆی ئەوەی سەرۆكایەتی هەرێم هیچ وادەیەكی نوێی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن رادەستی ئەنجومەنی كۆمیسیاران نەكردووە، بۆیە تۆماركردنەكە بۆ كاتێكی دیكە دوادەكەوێت. ئاماژەی بەوەشدا، تا سەرۆكایەتی هەرێم وادەیەكی نوێ بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دیارینەكات، ئەنجومەنی كۆمیسیاران ناتوانێت وادی تۆماركردنی لیست و هاوپەیمانیەتییەکان رابگەیەنێت. سەبارەت بە تۆماركردنی ناوی لیست و هاوپەیمانیەتییەکان ئەوەی خستەڕوو، گەر هەركات سەرۆكایەتی هەرێم وادەیەكی نوێ بۆ هەڵبژاردن دیاریبكات و ئاڕاستەی ئەنجومەنی كۆمیسیارانی بكات، ئەوا ئەنجومەنەكە دەستبەجێ كۆدەبێتەوە وادەیەكی نوێ بۆ تۆماركردنی ناوی لیست و هاوپەیمانیەتییەکان رادەگەیەنێت.

هاوڵاتی قوباد تاڵەبانی،  پرۆژه‌یه‌كی نیشته‌جێبوون له‌ بناری شاخی گۆیژه‌ دانیشتوانی سلێمانی دابه‌شی دوو به‌ره‌ كردووه‌. ئەمڕۆ چورشەممە 5ی حوزەیرانی 2024، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران له‌ وتارێكدا بۆ رۆژنامه‌ی (سه‌باح)ی زمانحاڵی حكومه‌تی عێراق رایگەیاند، یەکەمجارە دەبینین لە کوردستان و عێراقدا پرسی ژینگە دەبێتە جێی مشتومڕێکی لەم ئاستە و هاوڵاتی دەیەوێت لەڕێگەی پرسی ژینگەوە فشار لەسەر دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری دروستبکات. تەواوی وتارەکەی قوباد تاڵەبانی لە رۆژنامه‌ی (سه‌باح)ی زمانحاڵی حكومه‌تی عێراق، دەڵێت: لەم رۆژانەدا بابەتی دروستکردنی پڕۆژەیەکی نیشتەجێبوون لە بناری شاخی گۆیژەی سلێمانی، کە رەنگە لە هەموو عێراقدا جوانترین و ناوازەترین پڕۆژەی نیشتەجێبوون بێت، بوو بە مایەی مشتومڕێکی زۆر و دانیشتوانی شاری دابەشی دوو بەرە کرد.  بەرەیەک دژی پڕۆژەکەن و پێیانوایە زیانی ژینگەیی هەیەو بەرەیەکی دیکەش پێیانوایە ئەگەر پڕۆژەکە زیانی ژینگەییشی هەبێت، لەو ئاستەدا نییە پڕۆژەیەکی ناوازەی بۆ پەکبخرێت کە سیمای شار دەگۆڕێت. مەبەستم نییە لێرەدا باسی لە لایەنە ئەرێنی و نەرێنییەکانی ئەم پڕۆژەیە بکەم، ئەمە ئەرکی پسپۆڕانی بوارەکە و لایەنە پەیوەندیدارەکانە. بەڵکو ئەم پڕۆژەیە و ئەو مشتومڕەی دانیشتوانی سلێمانی دەرفەتێکە بۆ ئەوەی لە ڕێگەیەوە و لەڕۆژی جیهانی ژینگەدا، دیمەنە گەورەکە ببینین. ئەم موناقشە گەورەیەی لەناو سلێمانی لەسەر پرسی ژینگە دروستبووە، هەرچەند بەشی زۆری رەخنەکان بەندە و دەسەڵاتی ئیداری و سیاسی شار دەگرێتەوە، بەڵام هەستی شانازی و گەشبینی لە مندا ورووژاند، ئاخر یەکەمجارە دەبینین لە کوردستان و عێراقدا پرسی ژینگە دەبێتە جێی مشتومڕێکی لەم ئاستە و هاوڵاتی دەیەوێت لەڕێگەی پرسی ژینگەوە فشار لەسەر دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری دروستبکات. بۆیە لە قوڵایی دڵمەوە بەم هەستیاری و فشاردروستکردنەی هاوڵاتییان خۆشحاڵ و گەشبینم و هیواخوازم هەموو کوردستان و عێراق بگرێتەوە. چونکە لەگەڵ ئەوەی ساڵانێکی زۆرە هەموومان ئاگاداری مەترسییە پێشبینی کراوەکانی گۆڕانی کەشوهەواین و ساڵانە راپۆرت و توێژینەوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان هۆشداری روودانی کارەساتی گەورە و قەرەبوونەکراومان پێ دەدەن، کەچی سیاسەت و حکومڕانی ئێمە لە عێراق و کوردستاندا تا رادەیەکی زۆر بێباک بەلایدا تێپەڕ دەبێت. دەمەوێت بە راشکاوی بڵێم، هەتا هاوڵاتی و کۆمەڵگای مەدەنی بە ئەندازەی پێویست فشار دروست نەکەن، بڕوا ناکەم سیاسەت خۆی بەم پرسە چارەنووسساز و پڕ لە هەڕەشەیەوە سەرقاڵ بکات. ئەوە نییە کۆچی ناچاری دەیان هەزار خێزان لە باشور و ناوەڕاستی عێراق و خێراتربوونی پرۆسەی بە بیابان بوون و لەناوچوونی زەوییە کشتوکاڵییەکان و کەمکردنی مەترسیداری ئاوی سەر زەوی و ژێرزەوی و چەندین کارەساتی دیکە بە بەرچاوی هەمووانەوە روو دەدات و هەمووانیش کپ و بێدەنگ، وەک بڵێی ئەم کارەساتانە لە هەسارەیەکی تر روو دەدات. بەبێ دوودڵی دەڵێم مەترسی تێکچوونی ژینگە چەندین قات لە مەترسی تیرۆر گەورەترە. تیرۆر قۆناغێکی راگوزەرە و تێپەڕ دەبێت، کەچی تێکچوونی ژینگە قەرەبوو ناکرێتەوە و هەڕەشەیە بۆسەر هەموو نەوەکانی داهاتووش. ڕوونتر لەوەش، تێکچوونی لەوەزیاتری ژینگە، خۆی سەرچاوەی ناسەقامگیری داهاتوویە. ١٠٠ ساڵە لە عێراقدا سیاسەت لەژێر دروشمی دادپەروەری بەڕێوەدەچێت و بەدیش نەهاتووە، بەڵام ڕەنگە تێکچوونی ژینگە دادپەروەرییەکی نەخوازراومان بەسەردا بسەپێنێت. دادپەروەری لە دابەشبوونی یەکسانی ئازار و نەهامەتیدا، بەو مانایە کە لێکەوتەکانی تێکچوونی ژینگە بە شێوەیەک نییە کە بەرۆکی ناوچەیەک و خەڵکانێک بگرێتەوە و ناوچەکانی دیکە و خەڵکانی دیکە لێی بێ بەری بن. نەمانی دەرفەتی ژیان لە باشوری عێراق، لە ڕێگەی کۆچی ناچاری و دواتر ناسەقامگیرییەوە، ئازارەکەی بەر ناوەڕاست و تەنانەت بەر هەرێمی کوردستانیش دەکەوێت. یان نمونەیەکی روونتر، کۆبوونەوەی خۆڵ و خاشاک پاشماوەی ژەهراوی لە تانجەرۆی سلێمانی، تەنها زیانی بۆ ژینگە و تەندروستی هاوڵاتییانی سلێمانی نییە، بەڵکو ئەو خۆڵ و خاشاکەی تانجەرۆ بووەتەهۆی پیسبوونی ئاوی رووباری تانجەرۆ کە دەڕژێتە ناو بەنداوی دەربەندیخان و لەوێشەوە مەترسییەکانی ئەم پیسبوونە لەڕێی رووباری سیروانەوە بەرەو ناوەڕاست و باشور دەڕوات. بۆیە ئەگەر لە زۆر سیاسەتدا ناکۆک بین، دەبێت پرسی ژینگە کۆمان بکاتەوە، بەندە وەک بەرپرسێک لە هەرێمی کوردستان چەندە خەمی چارەسەرکردنی کێشەی تانجەرۆمە، دەبێت بە هەمان ئەندازەش بەرپرسێکی حکومەتی فیدراڵ لەبەغداد و بەسرە و ئەنبارە خەمی چارەسەرکردنی کێشەی تانجەڕۆی هەبێت. بە پێچەوانەشەوە بەندە و هاوڕێکانم لە هەرێم دەبێت خەمی زۆنگاوەکانی باشورمان هەبێت، چونکە ئەگەر وانەکەین بەر دادپەروەرییە نەخوازراوەکەی ژینگە دەکەوین. لەناو هەر تاریکییەکدا تروسکاییەک هەیە بەرەو راستەڕێ ئاراستەمان بکات. پرسی ژینگەش چەندە مەترسییە، ئەوەندەش دەرفەتە بۆ هەموومان، دەرفەتە بۆ تێگەیشتن لە هاوچارەنووسیی، دەرفەتە بۆ تێگەیشتن لە ئازار و مەترسییەکانی یەکتر، دەرفەتە بۆ کرانەوەی دەرگای تێگەیشتمان بەڕووی هەڕەشە و مەترسییە هاوبەشەکانی داهاتوومان، دەرفەتە بۆ تێگەیشتن لە پێویستیی پێداچوونەوە بە سیاسەت و حکومڕانی. لەم سۆنگەیەوە وەک دەستپێک دەستپێشخەرییەک بۆ لایەنە سیاسییەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەتی فیدراڵ و هەرێم رادەگەیەنم و بانگێهێشتیان دەکەم بۆ کۆنفڕانسێک. لەو کۆنفڕانسەدا بە دیاریکراوی هاوکات لەگەڵ کێشەی تانجەڕۆ، چەند شوێنی دیکەش لە ناوچەکانی دیکەی عێراق دەستنیشان دەکەین و پلانی چارەسەرکردنیان بۆ دادەنێن تا لە چوارچێوەی پڕۆژەیەکدا بودجەیان بۆ تەرخان بکرێت و پلانی چارەسەرکردنیان بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە. گرنگی هەنگاوێکی لەم چەشنە و سەرکەوتنی ئەم پڕۆژەیە لەوەدایە هاندەرمان دەبێت بۆ کاری هاوبەشی زیاتر لە ساڵانی داهاتوودا.  

هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە 4ی حوزەیرانی 2024، دیوانی چاودێری دارایی عێراق ڕایگەیاند، "وردبینی کردن لە لیستی مووچەی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی هەرێم كۆتایی هاتووە". دەشڵێت، "وەزارەتی دارایی فیدڕاڵی ئاگاداركردۆتەوە لە تەواو بوونی وردبینی لیستی مووچەی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی هەرێم". لەبارەی لیستی مووچەی هێزە ئەمنییەکانیش بەرپرسێكی دیوانی چاودێری دارایی هەرێم ئەوەی خستۆتەڕوو،" لیستەكە پەسەند كراوە و هیچ كێشەیەكی نەبووە و دراوەتە وەزارەتی دارایی بۆ خەرج كردنی مووچە". ئەمەش لە کاتێکدایە، وەزارەتی دارایی هەرێم چاوەڕێی هاتنی 352 ملیاری مووچەی مانگی 4 بەشێكی پێشمەرگە و هێزە ئەمنیەکان دەکات، لەكاتێكدا عێراق دەستی بە دابەشكردنی مووچەی مانگی 6ی خانەنشینان كردووە، بەڵام هێشتتا مووچەی مانگی 4 و 5ی هێزە ئەمنییەكانی هەرێم و مووچەی مانگی 5ی فەرمانبەرانی هەرێم خەرج نەكراوە.