مۆساد هاوڵاتیانى غەززە دەگوازێتەوە

ئارا ئیبراهیم عێراقی خاوەن نەوت لەسەردەمی كابینەكەی مستەفا كازمیدا یەدەگی زێڕو دۆلار زیاد دەكات و وەك خۆیان دەڵێن پێشتر ئەو رێژەو بڕە زۆرە نەتوانراوە گلبدرێتەوە و بەمێژوویی وەسفی دەكەن، بەڵام لەسێ ساڵی كابینەكەی مەسروربارزانیدا كە بەهەمان شێوەی بەغدا خاوەنی نەوتە نەك قەرزەكان كەمنەبووەتەوە، بەڵكو زیادیان كردووە. بانكی ناوەندی عێراق رایگەیاند كەعێراق لەپلەی 10ی جیهان و چوارەمی جیهانی عەرەبییە، كەكڕینی زێڕیان بەڕێژەی لە 35% زیاد كردووەو یەدەگی دۆلاریش ئەوەندە زیادی كردووە لەمێژووی عێراقدا وێنەی نەبووە، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان قەرزەكانی سەری لە 27 ملیار دۆلارەوە بۆ 34 ملیار دۆلار زیادی كردووە عێراق یەدەگی زێڕ ئەمڕۆ دووشەممە بانكی ناوەندی عێراق رایگەیاند كە بانكەكەیان بڕی نوێی زێڕی ئاشكرا كردووە كە 34 تەنەو بەڕێژەی 35٪ زیادی كردووە»زێڕ بەشێكە لەستراتیژی بانكی ناوەندی بۆ بەڕێوەبردنی سامانەكانی لەپێناو بەدیهێنانی بەرزترین ئاستەكانی سەقامگیری». هەروەها بانكی ناوەندی باسی لەوەشكردوە، زێڕ یەكێكە لەگرنگترین سەرمایەكان كە لەلایەن بانكە ناوەندیەكان و دامەزراوە داراییە نێودەوڵەتییەكانەوە دەگیرێتە بەر». هاوكات بانكی ناوەندی عێراق ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە زێڕ پەناگایەكی پارێزراوە لەبارودۆخی نادڵنیاییدا، بەهۆی قبوڵكردنی نێودەوڵەتیەوە. یەدەگی دۆلاری عێراق راوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاند، بانكی ناوەندی یەدەگی خۆی لەدراوی بیانی گەڕاندووەتەوە كە نرخەكەی 70 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە. محەمەد مەزهەر ساڵح راوێژكاری دارایی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەئاژانسی فەرمی هەواڵی عێراقی راگەیاند:» بانكی ناوەندی یەدەگی خۆی لەدراوی بیانی گەڕاندووەتەوە كەنرخەكەی 70 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە، ئەمەش سێ هێندەی ئەو قەرزە دەرەكییانەیە كەدەبێت عێراق لەماوەی ساڵەكانی ٢٠٢٢-٢٠٢٨ بیانداتەوە». راوێژكارەكەی سەرۆك وەزیرانی عێراق ئاماژەی بەوەشدا، عێراق لەنێوان ساڵەكانی ٢٠٢٠-٢٠٢١ بەهۆی كێشمەكێشی نرخەكانی بازاڕی وزەی جیهانی و كەمبوونەوەی بەرهەمهێنانی نەوت لەدوای رێككەوتنەكانی (ئۆپێك +) و خراپبوونی خواستی جیهانی لەسەر نەوتی خاو، رووبەڕووی كێشەی دارایی ببووەوە. بانكی ناوەندیی عێراق لەمانگی كانوونی یەكەمی ساڵی رابردوو راگەیاند، یەدەگی دراوی بیانی گەیشتووەتە ٦٤ ملیار دۆلار. پێشتر عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق لەكۆبوونەوەی لەگەڵ نوێنەرانی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی لەبەغدا رایگەیاند كە دۆخی دارایی عێراق زۆر باشەو پێویستی بەهاوكاری دارایی نییە. عەلاوی ئەوەشی دووپاتكردەوە كە لەگەڵ چەند پسپۆڕێكی ئابوری لەسندوقی دراوی نێودەوڵەتی و ئەمریكی رێكەوتنیان كردووە بۆ ئەوەی پاڵپشتی عێراق بكەن لەئەنجامدانی چاكسازی دارایی. عێراق، دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتە لەنێو وڵاتانی رێكخراوی ئۆپێك و بۆ تەرخانكردنی بودجەی ساڵانەی بەڕێژەی 90٪ پشت بەداهاتی نەوت دەبەستێت. لەماوەی رابردوودا مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراقیش ئەوەی دووپاتكردەوە كە توانیویانە بەشێوەیەكی بەرچاو یەدەگی دۆلارو زێڕ لەبانكی ناوەندی عێراقدا بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز بكەنەوە كە لەپێشتردا وێنەی نەبووە. حكومەتی هەرێمی كوردستان، هەرێمێكی قەرزارو خاوەن نەوتی خاو حكومەتی هەرێمی كوردستان بەراورد بەحكومەتی عێراق خاوەن نەوتی خاوەو رۆژانە 410 هەزار تا 450 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردەی دەرەوە كردووەو مانگانە داهاتی نەوتی دەستكەوتووە هاوشێوەی عێراق بێجگە لەوەی داهاتی ناوخۆی هەبووە. مەسرور بارزانی لەدوای سوێندخواردنی لەپەرلەمانی كوردستان لە 10ی تەمموزی  2019 دا، لەبەشێك لەوتارەكەیدا رایگەیاند كە» حكومەتێكمان وەرگرتووە كە چەندین ملیار دۆلار قەرزدارە، ئەم قەرزانە كەڵەكەبووی رەوشی نالەباری دارایی دۆخێكی نەخوازراوەو دەبێت هاووڵاتیانی ئازیزمان و هەموو دڵسۆزان لەهەرێمی كوردستان و عێراقیش بزانن، كە بەشی زۆری ئەم قەرزانە دەكەوێتە ئەستۆی حكومەتی عێراقی فیدراڵ». هەروەها ئەوكات مەسرور بارزانی وتی:»ئەم رەوشە داراییە لەدەسپێكدا كابینەكەمان رووبەڕووی دۆخێكی سەختی دارایی دەكاتەوە، بەڵام هەوڵدەدەین بەپێی بەرنامەی كارمان ئەم دۆخە تێپەڕێنین»، بەڵام كابینەی نۆیەم نەك تێیان نەپەڕاند، بەڵكو قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێمیان زیاد كرد. قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێم تادەستپێكی كابینەی نۆیەم 27 ملیار دۆلار بووە، بەڵام پاش شەش مانگ لەكابینەی نۆیەم حكومەتی هەرێم رایگەیاند كە قەرزەكان گەیشتووەتە 28 ملیار و 470 ملیۆن دۆلار. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەمیانی وتارەكەیدا لەپەرلەمانی كوردستان، باسی لەقەرزەكان و پابەندییە داراییەكانی سەر حكومەت كردو رایگەیاند:» حكومەتی هەرێم زیاتر لە 28 ملیار و 476 ملیۆن دۆلار قەرزو پابەندیی دارایی لەسەرە، كە قەرزە ناوخۆیی و دەرەكییەكان دەگاتە زیاتر لە حەوت ملیار و 256 ملیۆن دۆلار، پابەندییە داراییەكان دەگاتە زیاتر لە هەشت ملیار و 337 ملیۆن دۆلار، پاشەكەوتی موچە دەگاتە نزیكەی نۆ ملیار دۆلار، هەروەها بابەتی هەردوو بانكی بازرگانیی عیراقی (TBI) و بانكی نێودەوڵەتیی كوردستان (KIB) دەگاتە نزیكەی چوار ملیار دۆلار».   لەلایەكی دیكەوە هەر ئەم كابینەی نۆیەمە لە 28ی حوزەیرانی 2021 ئامانج رەحیم، سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم ئاشكرایكرد، قەرزەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەمانگی 10ی ساڵی رابردوەوە بۆ كۆتایی مانگی 3ی ئەمساڵ  لە زیاتر لە 28 ملیار دۆلارەوە گەیشتووەتە زیاتر لە 31 ملیار دۆلار. ئامانج رەحیم لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمانی كوردستاندا ئاشكرایكرد، لە 3ی 10ی 2020 كە لە راپۆرتەكەی سەرۆك وەزیرانی هەرێمدا هاتبوو، كۆی گشتی قەرز بەدۆلار 28 ملیارو 476 ملیۆن و 675 هەزار دۆلار بوو كە بەدینار دەكاتە 33 ترلیۆن و 659 ملیارو 430 ملیۆن دینار. هەروەها وتیشی، تا 31ی 3ی 2021، ئەم بڕە پارەیە لە 28 ملیارو 476 ملیۆن و 675 هەزار دۆلارەوە زیادی كردووەو بووەتە 31 ملیارو 637 ملیۆن دۆلار. هەروەها وتیشی، لەهەمان كاتدا پارەی پێنج مانگی پاشەكەوتی 2020ی خراوەتەسەر، جگە لەوەی هەندێك پارەی قەرزی پەیوەندیدار بە نەوتیش دوای مانگی 10ی 2020 دروست بوو كە ئەوەشی بۆ زیادكراوە. چەندینجار، رێباز حەملان، راوێژكاری سەرۆك وەزیران بۆ وەبەرهێنان و ئەنجومەنی راژە ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە حكومەتی هەرێم مانگانە 250 ملیۆن دۆلار قەرز دەداتەوە. هاوڵاتی پرسیاری ئاراستەی جووتیار عادل، وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان كردووە لەگروپی رۆژنامەنووسان، لەسەر قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێم كە چەندەو چەندی دراوەتەوە، سەرەڕای ئەوەی بەڵێنی دابوو دوێنێ وەڵامبداتەوەو زانیارییەكان بنێرێت، بەڵام تائێستا وەڵامی نەبووە.

هاوڵاتی فەرماندەیی بڕیارگەی نەپەگە بە هۆی چالاكی سەركەوتووانەی گەریلاكان پەیامێكی پیرۆزبایی بڵاوكردەوە و ڕایگەیاند: ڕۆژی فیداییبوونی 30 حوزەیران لە سەرجەم هاوڕێیانی فەرماندە و شەڕڤانان پیرۆز دەكەین وانەیەكی مێژووی دراوەتە سوپای تورك". موراد قەرەیلان، فەرماندەی بڕیارگەی نەبەگە ئەوەشی دووپاتكردووەتەوە" كاتێك مرۆڤ سەرنج دەداتە چالاكییەكانی ئەم دواییەی هەرێمی ئاڤاشین كە لەلایەن تیمە گەڕۆكەكانەوە ئەنجام دەدرێن، دەبینن كە چالاكیە بە ئەنجامان بە رێبازی تاكتیكی سەدەم ئەنجامدراون، بە تایبەتی دەبینرێت كە تاكتیكی چوونە سەر، هێرش، چەكی قورس و سابوتاژی تیمە گەڕۆكەكان بە شێوەی ئافرێنەرانە ئەنجام دەدرێن" دەقی پەیامی فەرماندەی بڕیارگەی نەپەگە: كاتێك مرۆڤ سەرنج دەداتە چالاكییەكانی ئەم دواییەی هەرێمی ئاڤاشین كە لەلایەن تیمە گەڕۆكەكانەوە ئەنجام دەدرێن، دەبینن كە چالاكیە بە ئەنجامان بە رێبازی تاكتیكی سەدەم ئەنجامدراون، بە تایبەتی دەبینرێت كە تاكتیكی چوونە سەر، هێرش، چەكی قورس و سابوتاژی تیمە گەڕۆكەكان بە شێوەی ئافرێنەرانە ئەنجام دەدرێن، بێ ئەوەیزیانی گیانی بدرێت و بە گیانی فیدایی ئاپۆیی و بە بوێریی باڵا ئەو چالاكیانە ئەنجامدرا. “١٤ی حوزەیران لە گۆڕەپانی مەرڤانۆس لە چالاكی گەریلا بە هەماهەنگی پیچنج داگیركەر سزادران و بڕێكی زۆر چەك و كەرەستەی سەربازی دوژمن لەناوبران، ١٥ی حوزەیران لە هەرێمی شوكێ ئۆتۆمبێلێكی زریپۆش بە تەواوەتی لەناوبرا و پێنج داگیركەر سزادران، ٢٠،٢١،٢٤، ٢٥ و ٢٦ی حوزەیران لە گۆڕەپانی بەرخودانی وەرخەلێ لە چالاكییەكاندا گورزی قورس لە داگیركەران درا”. هەروەها، ٢٧ی حوزەیراانن لە گۆڕەپانی بەرخودانی وەرخەلێ، ٢٨ داگیركەر سزادران كە دەیانەویست پێشڕەوی بكەن، لە گۆڕەپانی ئاڤاشین چالاكی كاریگەر ئەنجام دران كە وانەیەكی مێژووییاندا، بەهەمان شێوە لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی شاخی هەكاری تیمە گەڕۆكەكانمان ١٧، ٢٠، ٢١، ٢٤ و ٢٥ی حوزەیران بە شێوازی نیشانشكێن، سابوتاژ، چوونە سەر و چەكی قورس چالاكی سەركەوتوانەیان ئەنجامدا. لەسەرەتادا هاوڕێیانمان سەرحەد، ساریا، بۆتان، زنارین، جومالی و چاڤرێ ئاڵای تێكۆشانی سەرجەم شەهیدە قارەمانەكانمان لای ئێوەیە.،هەڵوێستی قارەمانێتی قارەمانەكانی زەندورا لە شاخی هەكاری بەردەوامە، ئەوەش نیشانەی بەجێگەیاندنی بەڵێنەكەی ئێمەیە كە بە شەهیدانمان داوە، بێگومان زۆر بەنرخە كە تۆڵەی شەهیدان دەكرێتەوە، ئامانجەكانیان جێبەجێ دەكرێت، بەپێی ئەوەش بە بێ هیچ زیانێكی گیانی گورزی قورس لە دوژمن دەوەشێنرێت و هەموو ئەوانەش لەسەر هێڵی فیدایی ئەنجام دەدرێن. لە كەسایەتی فەرماندەیی ئێوەدا هەموو هەڤاڵانی تیمە گەڕۆكەكان و تونێلەكانی شەڕ كە بە ئیرادەیەكی گەورەوە شەڕ دەكەن، لە هەموو شەڕڤانان و فەرماندەكان كە رەنجی لەو چالاكییانەدا داوە رۆژی فیداییبوونی ٣٠ی حوزەیران پیرۆز دەكەین، لە هەمان كاتدا لەبەر جێبەجێكردنی تاكتیكی گەریلا و رێبازی لێدانی بە ئەنجام و بە گیانی هێرشبەری باڵا، بەهۆی شارەزایی و چالاكی سەركەوتوانەش پیرۆزباییتان لێدەكەین، ئێمە لەو بڕوایەداین كە هەڤاڵانی فەرماندە و شەڕڤانمان رێكردنی خۆیان لەسەر هێڵی گیانبازی و چالاكی سەركەوتووانە بێ پسانەوە بەردەوام دەكەن، لەسەر ئەو بنەمایە سەرجەم هاوڕێیان بە خۆشەویستی و رێزەوە سڵاودەكەین، سەركەوتنیان بۆ دەخوازین.  

هاوڵاتی ئەنجومەنی هەرێمی بۆ كاروباری نەوت و گاز رایگەیاند:"دوو هەفتەی دیكە راپۆرتی دیلیۆت لەسەر خەرجی و داهاتەكانی نەوت دەخرێتەروو"، دەشڵێن:" بەغدا لەم شەش مانگەدا تەنها 400 ملیار ناردووە كە دەبوو تریلۆنێك و 200 ملیار دینار بنێرێت". بەپێی راگەیەندراوێكی حكومەتی هەرێم، ئەمڕۆ پێنجشەممە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم و سەرۆكی ئەنجومەنی هەرێمی بۆ كاروباری نەوت و گاز، سەرپەرشتی كۆبونەوەی ئەنجومەنی هەرێمی بۆ كاروباری نەوت و گازی كرد گفتوگۆ دەربارەی داهات و خەرجییەكانی نەوت بۆ شەش مانگی یەكەمی ساڵی 2022 كرا. لە بڕگەیەكی یەكەمی كۆبونەوەكەدا، داهاتی گشتی بەدەستهاتوو لە هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوت خرایەڕو كە بریتییە لە كۆی گشتی نەوتی بەرهەمهاتو و هەناردەكراو و بەكارهێنراوی ناوخۆیی و تێكڕای نرخی یەك بەرمیل نەوتی فرۆشراو لەو ماوەیەدا. هەروەها ئاماژە بەوەكراوە كە چۆنیەتی خەرجكردنی داهاتی بەدەستهاتو لەم ماوەیەدا خرایەڕو كە بۆ دابینكردنی موچەی شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵ خەرجكراوە، "حكومەتی هەرێم لە داهاتی نەوت پارەی پێویستی بۆ دابینكردنی موچەی تەواوی شەش مانگی ساڵی 2022ی دابین كردوە، لە كاتێكدا حكومەت فیدڕاڵی بۆ  شەش مانگی ساڵی 2022 دەبوایە ترلیۆنێك و 200 ملیار بنێرێت، بەڵام تەنیا دو مانگ لەو ماوەیەدا بڕە پارەی ناردوە كە تەنیا 400 ملیار دینارە، بەڵام حكومەت موچە هەمو مانگێكی لە داهاتەكانی نەوت و ناوخۆی هەرێم دابینكردوە و هەمو مانگ موچەی دابەشكردوە". هاوكات ئەوەش دووپاتكراوەتەوە كە جگە لە خەرجیی موچە كە لە داهاتی نەوت دابینكراوە لە شەش مانگی یەكەمی ساڵی 2022 وا بڕیاریشە لە هەفتەی داهاتو ڕاپۆرتی وردبینی دیلۆیت لەسەر ئەم ئامار و زانیاریی و ژمارانە بۆ ڕایگشتی بخرێتەڕو، كۆبونەوە جەختیكردەوە لەسەر برەودان بە شەفافیەت لەم بوارەدا و هەرێم سەرجەم زانیاریی و ژمارەكانی بۆ حكومەتی فیدڕاڵیی و تەنانەت ڕایگشتی هەرێم و عێراق و دەرەوەش خستوەتەڕو و بەردەوامیش دەبێت و دوایین ڕاپۆرتی تیمی هاوبەشی چاودێریی دارایی هەرێم و بەغداش تایبەت بە وردبینی داهات وخەرجیی وقەرز و میلاكیی وەزیفیی لە هەرێم بەڵگەی ئەم ڕاستیەن.  بڕگەی دوەمی كۆبونەوە، بریتی بو لە خستنەڕوی دوایین پێشهاتەكانی پەیوەندیی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی تایبەت بە ناكۆكیی نەوت وگاز و ئامادەكارییە یاساییەكانی حكومەتی هەرێم پشتبەست بە دەستور بۆ ڕوبەڕوبونەوەی فشارەكانی حكومەتی فیدڕاڵ و وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵ، كۆبونەوەكە جەختی لە چارەسەركردنی كێشەكان لە سەر بنەمای دەستور كردەوە و دوپاتیشیكردەوە كە "شاندی دانوستانكاریی هەرێم ئامادەیە سەردانی بەغدا بكات بۆ گفتۆگۆكردن لە‌سە‌ر كێشە‌كان".  

هاوڵاتی پارێزگاری سلێمانی چەند بڕیارێكی بۆ نەهێشتنی چەكی بێمۆڵەت دەركرد كە هەموو دوكان و بازاڕێكی چەك فرۆشتن دادەخرێن و هەموو مامەڵەكردنێكیش بەچەكەوە ڕادەگیرێت.  ئەمڕۆ پێنجشەممە 30ی حوزەیرانی 2022، هەڤاڵ ئەبوبەكر پاریزگاری سلێمانی لە ڕاگەیەندراویكدا دەڵێت:"  لەسەر بڕیاری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەپێی ڕێنمایی وەزیری ناوخۆی هەرێمی كوردستان، لە ئەمڕۆ ٣٠ی حوزەیرانەوە، لەڕێی بەڕێوەبەرێتیی ئاسایشی سلێمانی و یەكە كارگێڕییەكانی سنوری پارێزگای سلێمانییەوە، هەموو دوكان و بازاڕێكی چەك فرۆشتن؛ دادەخرێن و هەموو مامەڵەكردنێك بەچەكەوە؛ ڕادەگیرێت". پارێزگاری سلێمانی ئەوەشی دووپاتكردووەتەوە كە لیژنەی هاوبەشی ئارامیی لە سنوری یەكە كارگێڕییەكاندا خاڵی پشكنین لە ناو شارو دەرەوەی شارەكاندا دادەنێن بۆ دەستبەسەرداگرتنی چەكی بێ مۆڵەت. " هەر كەسێك بە چەكی بێ مۆڵەتەوە سەردانی دامودەزگاكان و هەر شوێنێكی تر بكات ڕاستەوخۆ دەستبەسەر چەكەكەیدا دەگیرێت"، هەڤاڵ ئەبوبەكر وا دەڵێت. پارێزگاری سلێمانی ئەوەی روونكردووەتەوە كە هەموو یەكە كارگێڕیی و فەرمانگە پەیوەندیدارەكان ڕاسپێردراون بۆ كاری پێویست، داوا لە هاوڵاتیان دەكەن هاوكارو هەماهەنگیی لایەنە پەیوەندیدارەكان بن.  

عەمار عەزیز لە دوو رووداوی یەك لەدوای یەكدا  ئەمڕۆ پێنجشەممە ئاگر بەردەبێتە ژمارەیەك خێوەت لەكەمپی باجید كەندالا لەسنوری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، دوای روداوەكە بە چەندكاتژمێرێك ئاگر بەردبێتە بەشێك لە دوكانەكانی نزیك كەمپی شاریا. فەرحان سەعید، خەڵكی قەزای شەنگالە نزیكەی هەشت ساڵە لەكەمپی باجید كەندالا دەژی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت" ئەمڕۆ ئاگر بەربووە قاتعێكی كەمپی باجید كەنداڵا، خێوەتیكی ئامۆزەكەم بەتەواوی سووتا". "ئوتومبێلی ئاگركوژێنەوە لەناو كەمپدا نییەو دوای رووداوەكە بە نیو كاتژمێر ئنجا ئوتومبێلێك هات و ئیشی نەكرد، دواتر داوای دانەیەكی دیكەیان كرد تا ئاگرەكە بكوژێنێتەوە"، فەرحان سەعید ئاوارەی كەمپەكە وای وت. هاوكات،  بەپێی راگەیاندراوی فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وڵامدانەوەی قەیرانەكان ، لە ئەنجامی ئاگركەوتنەوەی كەمپی باجید كەندالا 22خێوەت بەتەواوی سووتان، ژمارەیەك ئاوارەش توشی تەنگە نەفسی بوون بەڵام دۆخی تەندروستی یان جێگیرە. عەلی تەتەر ، پارێزگاری دهۆك لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانید ڕاگەیاند، 22خێوەتی گەورە سووتان كە 49خێزان لەو 22خێوەتەدا دەژیان، هەروەها 25كەس توشی تەنگە نەفەسی بوون، بەڵام هەموویان سەلامەتن.  

هاوڵاتی سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی كوردستان رایگەیاند:" تا ئێستا 90 هەزار و 162 كەس فۆڕمیان پڕكردوەتەوە"، راشیگەیاند:" پێشەكییەكی كەم لە بەشداربوان وەردەگیرێت و مانگانەش بە دینار قیستەكانیان لێوەردەگیرێتەوە". ئەمڕۆ پێنجشەممە 30ی حوزەیرانی 2022، محەمەد شوكری، سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا دوای كۆبونەوەی لەگەڵ پەرلەمانتارانی كوردستان، وتی "ئەو 20 هەزار یەكەی نیشتەجێبونەی لە كوردستان دروستدەكرێت سەرجەمیان بەیەك شێوە دروست دەكرێن و داوا لە شارەوانییەكان كراوە ئەو شوێنانەی تەرخاندەكرێت بۆ پڕۆژەكان لە نزیكی خزمەتگوزاریەكان و نزیكی رێگاكان بێت". ناوبراو هێمای بۆ ئەوەكرد كە سەرۆكی حكومەت داوای لە وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندن كردوە خزمەتگوزاریەكانی گواستنەوە نزیك بن بۆ ئەوەی خەڵكی بەگشتی سودمەندبن لێی محەمەد شوكری وتیشی:"تا ئێستا 90 هەزار و 162 كەس فۆڕمیان بۆ وەرگرتنی یەكەكان پڕكردوەتەوە، كە 80 هەزار و 494 كەس خێزاندارن و نۆ هەزار و 675 كەس ئەوانەن كە هاوسەرگیریان نەكردوە یان جیابونەتەوە". محەمەد شوكری باسی لەوەشكرد، ئەو كەسانەی كە فۆڕمەكە پڕدەكەنەوە پێویستە تەمەنیان لە 30 ساڵ زیاتربێت و ئەوانەشی كە هاوسەرگیریان نەكردوە "سینگڵن" تەنها دەتوانن داوای ئەو یەكە نیشتەجێبونانە بكەن كە روبەرەكەی 80 مەترە. "پێشەكی لەو كەسانە وەردەگیرێن كە سودمەند دەبن، بەڵام رێژەیەكی كەم دانراوە بۆ ئەوەی هەم كاریگەری لەسەر بەشداربوەكە دروستنەكات و هەمیش بتوانین بە پشتیوانی حكومەت پڕۆسەكە دەستپێبكەین و یەكەكان دروستبكرێت و هەوڵدەدرێت بە دینار پارەكە لە خەڵك وەربگیرێت بۆ ئەوەی بارگرانی بۆ خەڵك دروستنەكات و لە ماوەی دوو ساڵیشدا پڕۆژەكان تەواودەكرێن"، سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان وای وت. هاوكات، سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان ئەوەشی روونكردەوە كە رێكخراوی كوردستان بۆ چاودێریكردنی كواڵێتی لەگەڵیان كاردەكەن و هەندێك لە شارەزایانی نێودەوڵەتی دێنە كوردستان و چاودێری پڕۆسەكە دەكەن تا بە سەركەوتویی و بە باشی كوالێتی تەواو بكرێت،وتیشی:"  وەبەرهێنەران داوایان پیشكەشكردوە بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژەكە و قسەشمان لەگەڵ بانكەكان كردووە و ئەوانیش داواكاریان هەیە.

سەركۆ جەمال ئەو بەنزینە 800 دیناریەی حكومەتی هەرێم لەسلێمانی دابەشی دەكات كوالێتیەكەی جیاوازە لەبەنزینەكەی هەولێر، ئەمەش لیژنەی پشكنینی سامانە سروشتیەكان بۆ هاوڵاتی پشتڕاستیدەكاتەوە. بەنزین لەهەرێمی كوردستان یەكێكە لەو قەیرانانەی تائێستا بەردەوامەو چارەسەركردنەكەی كاریگەری كردووەتە سەر كوالێتی بەنزینەكە. داناز كەریم، دانیشتووی سلێمانییە، بەهاوڵاتی وت:» ئەو بەنزینە 800 دیناریەی حكومەتم كردووەتە ئوتومبێلەكەم، بەڵام رۆژێك دواتر بەهۆی خراپی كوالێتیەكەی فیتپەمپی ئوتومبێلەكەم سوتا». سەرۆكی لیژنەی وزەو سەرچاوە سروشتییەكان دەڵێت گومانمان هەیە دەستكاری كوالێتیەكەی دەكرێت عەلی حەمەساڵح، سەرۆكی لیژنەی وزەو سەرچاوە سروشتیەكان لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»هەموو رۆژێك دوو ملیۆن بۆ سێ ملیۆن گازوایل لەپاڵاوگەكان دەبرێتە دەرەوەو لەگەڵ رۆن و تێزاب و نەفتا تێكەڵ دەكرێت تاچڕییەكەی كەمبكرێتەوە، ئەو ماددەیەش نایاسایی و قەدەغەكراوە، ئەو ماددەیەش غازێك دروستدەكات و خەڵك تووشی شێرپەنجەو چەندین نەخۆشی دەكات». عەلی حەمەساڵح وتیشی:»بەدواداچوونمان كردووە لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان ئەوان دەڵێن ئاگادار نین، ئەوەی لەناوخۆدا بەرهەم دەهێنرێت دەستكاری دەكرێت و ئەوەی باشە دەبرێتە دەرەوە». سەبارەت بەهۆكاری خراپی كوالێتی بەنزین، سەرۆكی لیژنەی وزەو سەرچاوە سروشتییەكان وتی:»گومانمان هەیە بەنزینەكە لەڕێگاو لەبەنزینخانەكان دەستكاری دەكرێت و وەزارەتی سامانە سروشتییەكانیش بەڵێنیداوە بەدواداچوون بكات». هاوكات، شێركۆ جەودەت، ئەندامی لیژنەی وزەو سەرچاوە سروشتییەكان لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»چونكە بەرهەمی خۆماڵییە بەو هۆیەوە یاری پێدەكرێت، هەموو شتێك دەكرێت رووبدات، وەكو لیژنەی سامانە سروشتییەكان سەرقاڵی لێكۆڵینەوەین و دەبێت وەكو ئارد لەناو دڕكدا بیدۆزینەوە كە كێشەكە لەكوێدایە». هاوكات، كاروان گەزنەیی ئەندامی لیژنەی وزەو سەرچاوە سروشتییەكان لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەڕوو كە بەنزینە 690 دینارییەكە كۆمپانیای كار دەیپاڵێوێت، ئەو بەنزینەی لەبەغداوە دێت جاروبار رادەگیرێت. وتیشی:» بۆیە دەبێت لەناوخۆ بپاڵێورێت، هەرێمی كوردستان نزیكەی شەش ملیۆن لیتری رۆژانەی پێویستە كەملیۆنێكی موحەسەن و سوپەرە، ئامانجی یەكەم ئەوەبوو ئەو بەنزینەی بەرهەم دەهێندرێت بەدادپەروەرانە بەسەر هەموو كوردستاندا دابەش بكرێت، ئامانجی دووەمیش ئەوەیە نرخەكەی لەئاستی داهاتی هاووڵاتیدا بێت، سێیەمیش ئەوەیە كە كوالێتییەكی باشی هەبێت، رەنگە ئەمە هەرسێكی پێكەوە قورس بێت». «دەمانەوێت ئەو بەنزینەی بەرهەم دەهێنرێت هەمان ئەو كوالێتیەی هەبێت كە لەعێراق بوونی هەیەو هاووڵاتیان لێی رازی بن»، كاروان گەزنەیی وای وت. لەهەولێر وەك سەرۆكی لیژنەی وزەی ئەنجومەنی پارێزگا دەڵێت تائێستا گلەیی هاووڵاتیانیان پێنەگەیشتووە. نافز مستەفا سەرۆكی لیژنەی وزەو سەرچاوە سروشتییەكان لەئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»تائێستا بۆ ئەنجومەنی پارێزگا خەڵك نەهاتووە گلەیی لەبەنزینە 800ی و 650 ییەكە بكرێت، بەڵام وەك خەڵك دەڵێن كوالێتی 800 دینارییە كێشەی هەیەو كوالێتی باش نیە، تائێستاش بەنزینە 690 دیناریەكە لەهەولێر بەردەوامە». كەریم عەلی سەرۆكی لیژنەی پیشەسازی و وزە لەئەنجومەنی پارێزگا دەڵێت كە گلەیی و سكاڵای زۆری خەڵكیان بەدەست گەیشتووە، لەبارەی كوالێتی بەنزینی 800 دینارییەكە. كەریم عەلی وتیشی:»سەرەتا كە بەنزینەكە دەست بەدابەشكردنی كرا لەسنووری سلێمانی و گەرمیان بەدواداچوونمان كرد تێبینیمان هەبوو، بەڵام كوالێتی و غاز و ئۆكتانەكەی خراپ نییە، زیاتر لەهەفتەیەكە داوامان كردووە باش بكرێت، بەڵام تائێستا وەڵام نەدراوینەتەوە، ماددەی شێرپەنجەیشی باشەو زۆر نییە». وەك سەرۆكی لیژنەی پیشەسازی و وزە لەئەنجومەنی پارێزگا دەڵێت:»لەدوایین پشكنیندا دەركەوت كە ئۆكتانەكەی 91%ە، لەسەرەتادا 89% بوو، بەڵام پێویستە سەروو 92% بێت». رۆژی یەكشەممەی رابردوو٢٠٢٢/٦/١٩ بەمەبەستی تاووتوێكردن و بەدواداچوون بۆ پرسی بەنزین و نەوتی سپیی ماڵان و غاز، شاندێكی لیژنەی وزەو سامانە سروشتییەكان و پیشەسازی و بازرگانی لەپەرلەمانی كوردستان، بەسەرۆكایەتیی عەلی حەمەساڵح، سەرۆكی لیژنەو جێگری سەرۆكی لیژنەو ئەندامیەتی ژمارەیەك لەئەندامان و راوێژكارانی لیژنەكە، سەردانی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستانی كردو لەگەڵ كەمال محەمەد، وەزیری سامانە سروشتییەكان بەوەكالەت و بریكارو بەڕێوەبەرە گشتییەكانی وەزارەت كۆبووەوە، لەكۆبوونەوەكەدا، تاووتوێ و گفتوگۆ لەسەر پرسی بەنزین كرا. 

عەمار عەزیز جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ كاروباری كارگێڕی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە شەنگال ناگەڕێتەوە بۆ پێش ساڵی 2014 و دۆخەكەی قورس و ئاڵۆز بووەو زەحمەتە بەمزووانە قایمقامی بۆ دابنرێت. رەفعەت سەمو، جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ كاروباری كارگێڕی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»پرسی شەنگال تابڵێی قورس و ئاڵۆزە، ئەوەش لەبەر دەستتێوەردانی دەرەكی و ناوخۆو بوونی یەبەشە، یەپەژەو حەشدی شەعبی هێزی پاراستنی ئێزدیخان و چەند هێزیكی تر، تا رێككەوتنی هەولێر و بەغدا جێبەجێ نەكرێت قایمقامێكی نوێ دانانرێت». ناوبراو ئەوەشی خستەڕوو كە پێش جێبەجێكردنی رێككەوتنی نێوان هەولێرو بەغدا هەركەسێك دابنرێت ناتوانێت ئیشەكانی خۆی بەڕێوەببات، وتیشی:»بڕی 28 ملیار دینار پێش 2021 بۆ ئاوەدانكردنەوەی شەنگال دابین كرابوو، بەڵام تائێستا خەرج نەكراوەو ئەوە دەمێنێتەوە سەر بڕیاری لیژنەی باڵای ئاوەدانكرنەوەی پارێزگای نەینەوا». جێگری پارێزگای نەینەوا بۆ كاروباری كارگێڕی لەسەر پشكی پارتی ئەو پۆستەی وەرگرتووەو  ئەوەشی دووپاتكردەوە كە نەك 28 ملیار ئەگەر 180 ملیار دیناریش دابین بكرێت ، شەنگال ناگەڕێتەوە بۆ پێش 2014، وتیشی:» ئاوەدانكردنەوەی شەنگال گرێدراوە بەمەلەفی ئەمنی و ئیداری، تا ئەو دوو مەلەفە تەواونەبن شەنگال ئاوەدان ناكرێتەوە». دوای ئەوەی مەحما خەلیل قایمقامی قەزای شەنگال بوو بە ئەندامی پەرلەمانی عێراق، نایف سەیدۆ بەڕێوەبەری ناحیەی سنون كراوە بەقایمقامی شەنگال بەوەكالەت، ناوبراو وتی»نووسراوی فەرمی لەپارێزگای نەینەوا دەرچووە، نایف سەیدۆ لەشوێنی مەحما خەلیل بووە بەقایمقامی شەنگال بەوەكالەت، ئێمە بەفەرمی مامەڵە لەگەڵ ئەو دەكەین». لەبەرانبەردا، فەهد حامد، كە لەدوای رزگاركردنی شەنگال لەدەستی داعش بووەتە قایمقامی قەزای شەنگال لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» زیاتر لەپێنج ساڵە بەردەوامین لەسەر كاری خۆمان و ئەوەی لەتواناماندایە بەزیادیشەوە بۆ شەنگالمان كردووە». ناوبراو باسی لەوەشكرد دەیان پڕۆژەی خزمەتگوزاری لەلایەن رێكخراوەكانی ناوخۆو دەرەوە ئەنجامدراون، سەرووی 85%ی پرۆژەكان لەلایەن رێكخراوەكان بووە، وتیشی:» ئیدارەی پارێزگای نەینەوا مامەڵە لەگەڵ مندا ناكەن و پارەمان بۆ نانێرن تابتوانین پرۆژەی پێ دروستبكەین». «لەگەڵ ئەوەداین ئیدارەیەكی نوێ دابنرێت رای خەڵكی ئێزیدی تیابێت و قبوڵ ناكەین تەنها بەغداو هەولێر بڕیار بدەن و رای ئێزدییەكانی شەنگال وەرنەگیرێت»، فەهد حامد وای وت.

هاوڵاتی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان فەرمانی بە وەزارەتی ناوخۆ كردووە هەرچی شوێنی چەك فرۆشتن هەیە دایبخەن و چەكی بێمۆڵەتیش دەستی بەسەردا بگیرێت. دەقی پەیامی مەسرور بارزانی:  ئەمڕۆ داوام لە وەزارەتی ناوخۆ كرد هەرچی شوێنی چەك فرۆشتن هەیە دابخرێن و هەرچی چەكی بێ مۆڵەتە دەستی بە سەردا بگرن، بۆ ئەوەی چیتر نەبنە ھەڕەشە بۆ سەر ژیانی خەڵك.  ئێمە ئاسایشی خەڵك و وڵاتی خۆمان ناكەینە قوربانی خراپكاران و قاچاخچییان و هەلپەرستان. داوا لە خەلكی كوردستان دەكەم، چەكی بێ مۆڵەت ڕادەستی حكومەت بكەن و خۆیان بەشداربن لە پرۆسەی پاككردنەوەی كوردستان لە چەكی بێ مۆڵەت. دواتر بە پێی یاسا، بابەتی مامەڵەكردن بە چەك ڕێك دەخرێتەوە. داواش لە دادگاكان دەكەم، چاوپۆشی و كەمتەرخەمی لە جێبەجێكردنی یاسا نەكەن و دڵنیاشیان دەكەمەوە كە بە هەموو شێوەیەك، پاڵپشت و هاوكاریان دەبین. مەسرور بارزانی  سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان  30ی حوزەیرانی 2022   

هاوڵاتی سەرۆكی هەرێمی ‏كوردستان رایگەیاند:" ئاڵۆزكردنی ‏كێشەكان لە بەرژەوەندیی هیچ لایەنێكدا نییە و كەس تیایدا براوە نابێت‌". ئەمڕۆ پێنجشەممە 30ی حوزەیرانی 2022، نێچیرڤان بارزانی لەگەڵ باڵوێزی بەریتانیا كۆبووەتەوەو پرسی كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغدا گفتوگۆی لەسەر كرا. دەقی راگەیەندراوی سەرۆكایەتی هەرێم: بەیانیی ئەمڕۆ پێنجشەممە نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی ‏كوردستان پێشوازی لە مارك برایسۆن ریچاردسۆن، باڵیۆزی بریتانیا لە ‏عێراق و شاندێكی یاوەری كرد و لە كۆبونەوەیەكدا دوایین پێشهاتەكانی دۆخی عیراق و تەحەدییەكانی بەردەم ‏پرۆسەی سیاسی، كێشەكانی هەولێر ـ بەغدا، دۆخی ناوخۆ و هەڵبژاردنەكانی ‏داهاتوی هەرێمی كوردستان، پڕۆسەی چاكسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە و ‏یەكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە و برەودان بە پەیوەندییەكانی بریتانیا لەگەڵ ‏عێراق و هەرێمی كوردستان، تاوتوێ كران.‏ هەردولا كۆك بون لەسەر گرنگیی گەیشتنی هێز و لایەنە عیراقییەكان بە ‏لێكگەیشتن بۆ تێپەڕاندنی سەختییەكانی بەردەم پڕۆسەی سیاسی و پێویستیی ‏پاراستنی سەقامگیریی ئەمنی و سیاسی لە وڵات، هەروەها جەختیان لە پێویستیی ‏باشتركردنی خزمەتگوزارییەكان لە وڵات كردەوە.‏ چارەسەكردنی كێشەكانی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی ‏فیدڕاڵی كلیلی ئارامی و چارەسەری كێشەكانی عێراقە  لەبارەی كێشەكانی هەولێر ـ بەغداوە، نێچیرڤان بارزانی دوپاتیكردەوە، "چارەسەكردنی كێشەكانی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی ‏فیدڕاڵی عێراق، كلیلی ئارامی و چارەسەری كێشەكانی عێراقە و ئاڵۆزكردنی ‏كێشەكان لە بەرژەوەندیی هیچ لایەنێكدا نییه و كەس تیایدا براوە نابێت‌".‏ پرسی كۆچ و كۆچبەران و ‏پێشهاتەكانی ناوچەكە بەگشتی، تەوەرێكی دیكەی كۆبونەكە بو هاوكات گرنگیی یەكڕیزیی لایەنە كوردستانییەكان لە بەغدا، هاریكاری و هەماهەنگی لە ‏بواری ڕوبەڕوبونەوەی تاوان و مادە هۆشبەرەكاندا، پرسی كۆچ و كۆچبەران و ‏پێشهاتەكانی ناوچەكە بەگشتی، تەوەرێكی دیكەی كۆبونەكە بو.‏

هاوڵاتی لە چوارچێوەی رێككەوتنێك لەبارەی بەگژداچونەوەی چالاكییەكانی (یەپەگە)، (پەیەدە) و بە "تیرۆریست" ناساندنی (پەكەكە)، توركیا پشتگیری خۆی بۆ بە ئەندامبونی هەریەكە لە  فینلاند و سوید لە رێكخراوی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) راگەیاند. لە دەقی رێككەوتنەكەی نێوان ئەو سێ وڵاتەدا راگەیەندراوە، لە پێناو بوون بە ئەندام لە رێكخراوی ناتۆ پێویستە فینلاند و سوید بە تەواوەتی پشتگیری خۆیان بۆ پاراستی ئاسایشی توركیا دوپاتبكەنەوە و ئەو دو وڵاتە بەهیچ شێوەیەك پشتگیری لە چالاكییەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە) نەكەن. لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بە هەموو شێوەیەك دژ بە پرینسیپەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بن  ئاماژەبەوەشكراوە، لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بە هەمو شێوەیەك دژ بە پڕەنسیپەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بن و وەك رێكخراوێكی "تیرۆریست"ی مامەڵەی لەگەڵدا بكەن، رێگریش بكەن لە ئەنجامدانی چالاكی لەسەر ئاستی گروپ و تاك بۆ پشتیوانی لەو رێكخراوانە و پشتگیری لە مانەوە و داڵدەدانی هیچ لایەنگیرێكیان نەكەن. لە رێككەوتنە سێ لایەنییەكەی توركیا، فینلاند و سویددا هاتوە، "لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بەشێوەیەكی گشتی كار لەسەر بەگژداچونەوەی ئەو پارت و گروپ و رێكخراوە تیرۆریستییانە بكەن كە چالاكی سەربازیان دژ بە سەروەری خاكی توركیا هەیە، دەشبێت پشتگیری لە روبەڕوبونەوەی ئەو گروپ و كەسانەش بكەن كە هەڕەشەن بۆ سەر توركیا". دەبێت هەریەكە لە  فینلاند و سوید كار لەسەر دیپۆرتكردنەوەی ئەو كەسانە بكەن كە لەلایەن توركیاوە داواكراون 

  هاوڵاتی لەكابینەكەی مەسرور بارزانی و قوباد تاڵەبانی لەجیاتی چاكسازی لەسێكتەرە جیاوازەكاندا، تەنها لەدۆسییەی نەوتدا و لەكرێی گواستنەوەی نەوتی خاوی هەرێم بۆ هەر بەرمیلێك لەدوو دۆلارو 87 سەنتەوە زیادی كردووە بۆ چوار دۆلارو 32 سەنت و رێژەی باج بەرێژەیەكی زۆر لەسەر هاووڵاتیان زیادكراوە. لەراپۆرتێكی رێكخراوی ستۆپ بۆ چاودێری و پەرەپێدان ئەوە ئاشكرا دەبێت لەوەی كابینەی نۆیەم لەجیاتی چاكسازی، باج و رسوماتی زیاد كردووەو لەبەرانبەردا پارەی كرێی گواستنەوەی نەوتی خاوی بۆ نزیكەی دوو هێندە بۆ كۆمپانیایەكی توركی و كۆمپانیای كار زیاد كردووە. رێكخراوی ستۆپ لەم مانگەدا پێنجەمین راپۆرتی خۆی لەبارەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بڵاوكردەوەو تێیدا چەندین ئاماری مەترسیدار دەخاتەڕوو لەبارەی زیادكردنی باج و زیادكردنی خەرجی كرێی گواستنەوەی نەوتی هەرێم و كەمبوونەوەی گەڕانەوەی داهاتی نەوت بۆ حكومەت. خستنەڕووی داتا و زانیاری داهاتی ناوخۆ:  2012 تا  2021 داهاتی ناوخۆ یاخود نانەوتی لەهەرێمی كوردستان لە 10 ساڵی رابردوو گۆڕانكاری بەسەرداهاتووەو ساڵ دوای ساڵ رێژەی داهاتی ناوخۆ زیادی كردووە، بەتایبەت لەكابینەی نۆیەمدا توندكردنەوەی رێكارەكانی وەرگرتنی باج لەلایەن حكومەتی هەرێمی كورستانەوە زیادی كردووە. هەرێمی كوردستان لەساڵی 2012 داهاتی باج بڕەكەی 128 ملیار دینار بووە، بەڵام ئەو رێژەیە بۆ ساڵی 2021 زۆر بەرزدەبێتەوە و بڕەكەی دەگاتە 796 ملیار دیناری ساڵانە داهاتی باج لەهەرێمی كوردستان 10 ساڵی رابردوو بەپێی خەملاندنی ئەو داتاو زانیاریانەی داهاتی باج لەهەرێمی كوردستان هەیە، بەراوردی داهاتی باج لەنێوان ساڵانی (2012 بۆ 2021) دەردەكەوێت كە ساڵی 2021 رێژەی 621٪ داهاتی باج زیادی كردووە كە بڕی داهاتی باج لەساڵی 2012 تەنها       128 ملیاردینار بووە، بەڵام لە 2021 دەگاتە 796 ملیار دینار. دۆخی داهاتی ناوخۆ لەكابینەی نۆیەم كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان یەكێك لەئامانجەكانی لەچوارچێوەی كارنامەكەیدا، رێكخستنەوەی باج و بەرپاكردنی دادپەروەری و شەفافیەت بووە، بەمەبەستی هەڵسەنگاندنی ئاستی هەوڵەكان لەبواری رێكخستنەوەی داهاتی ناخۆ بەراوردی دوو ساڵی داهاتی ناوخۆ ساڵانی (2019 و 2021) دەكەین، بەپێی ئەو داتایانەی دەستمان كەوتووە. داهاتی نانەوتی ساڵی 2019 كۆی گشتی داهاتی نانەوتی لەساڵی 2019 بڕەكەی سێ ترلیۆن و 266 ملیارو 384 ملیۆن دینار بووە و كۆی خەرجی لەو ساڵەدا 12 ترلیۆن و 660 ملیارو 765 ملیۆن دینار بووەو داهاتی نانەوتی لەسەدا 8.25% خەرجییەكانی پڕكردووەتەوە. داهاتی ناوخۆی ساڵی 2021 بڕەكەی سێ ترلیۆن و 726 ملیارو 31 ملیۆن دیناربووە، واتە بەراورد بەساڵی 2019 ( 459 ملیار و 353 ملیۆن دینار) زیادی كردووە. داهاتی باج لەساڵی 2021 بەپێی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان كە هەولێر 389 ملیار دینارو سلێمانی 211 ملیارو  دهۆك 195 ملیار دینار بووە. هەروەها دابەشبوونی سەرچاوەكانی داهاتی باج لەساڵی 2021 بەم شێوەیە بووە لەهەرێمی كوردستان، كۆمپانیا و خاڵە سنورییەكان            570 ملیار دینار و خانووبەرە 128 ملیار دینارو دەرامەت 82 ملیار دینارو خانووبەرەی میری 15 ملیار دینار. لێكەوتەكانی زیادبوونی داهات و هەوڵەكانی چاكسازیی، توندكردنەوەی رێكارەكانی وەرگرتنی باج: كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێیوایە، ئەو گۆڕانكاریانە لەئەنجامی توندكردنەوەی رێكارەكان و چاكسازی بوو لە بواری باج، بە پابەندكردنی كۆمپانیاكانی وزەو گواستنەوەو گەیاندن بەپێدانی شایستە داراییەكان و بڕی پارەی باج و رەسم و سزای دواكەوتن و قەرزەكانیان. هاوكات سەپاندنی باج لەسەر شوێنە گەشتیارییەكان، نەخۆشخانە تایبەتەكان، گرێبەستە بانەوانییەكان و رێكخستنەوەو پێداچوونەوەو كۆنتڕۆڵكردنی كاروباری دەروازە سنوورییەكان و گرێبەستەكانیان. رێگریكردن لەخۆدزینەوەی باج و جێبەجێكردنی یاساو رێنماییەكان و سزادانی سەرپێچیكاران. هەر بەشێك لەم چاكسازی و رێكخستنەوەی داهاتەكان هۆكار بوونە لە كابینەی نۆیەم و لەماوەی پێنج مانگ داهاتی ناوخۆی هەرێم لە 140 ملیۆن دۆلارەوە بگاتە 244 ملیۆن دۆلار. لەلایەكی دیكەدا زیادبوونی باجدەرەكان، وەك لە بەڕێوەبەرایەتی گەورە باجدەران لە 240 كۆمپانیا دوای دوو ساڵ زیادی كردووە بۆ 678 كۆمپانیا، بەهۆی زیادكردنی رێوشوێنی وەرگرتنی باج لەسەر كۆمپانیاكان. گەورە باجدەران لەپارێزگای هەولێر ژمارەیان 533 كۆمپانیاو  لەسلێمانی 102 كۆمپانیاو لەپارێزگای دهۆك 52 كۆمپانیا بووە. دووەم: ئایا چاكسازیی ریشەیی كراوە؟ ئەنجومەنی وەزیران بەفەرمانی (ژمارە 96)ی رێكەوتی 10/1/2021، بەمەبەستی رێكخستنەوەی سیستەمی كۆكردنەوەی باج و رسومات 11 بڕیاری دەركرد، بەتایبەت پابەندكردنی كۆمپانیاكانی بواری ئەنتەرنێت و تیلیكۆم بەپێدانی باجی فرۆشراوەكان (مبیعات) كۆمەڵێك بڕیاری دیكە، فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون راسپێردراوە بۆ بەدواداچوون بۆ جێبەجێكردنی ئەو بڕیارانەی ئەنجومەنی وەزیران. هەروەها حكومەتی هەرێم بۆ زۆرێك كاروباری پشت بەلیژنە دەبەستێت، بەتایبەت بۆ ئەنجامدانی بەدواداچوون و لێكۆلینەوە زۆر لیژنە دروست دەكات. كەچی ئەنجامی لیژنەكان وەكخۆی دەمێنێتەوە و كار لەسەر سپاردەی لیژنەكان ناكرێت. بەمەبەستی رێكخستنەوەی رسومات حكومەتی هەرێم لیژنەی دیراسەكردن و رێكخستنەوەی رسومات بەبڕیاری ژمارە (3)ی ئەنجومەنی ئابووری لە 27/1/2020 پێكهێنا. لەچوارچێوەی هەڵسەنگاندن و لێكۆڵینەوەی تیمی ئامادەكاری راپۆرت دەركەوتووە حكومەتی هەرێم هەوڵەكانی لە چوارچێوەی دروست كردنی لیژنە و دەركردنی بڕیار و ئامادەكردنی راپۆرت زۆر بووە، بەڵام لە ئەرزی واقع چاكسازیی ریشەیی بەدی ناكرێت. هاوكات جێبەجێكردنی ئەو راسپاردەو پێشنیارانەی ئەو لیژنانە كە لە راپۆرتەكان پێشكەشی حكومەت كراون جێبەجێ ناكرێت. سێیەم: ئایا باج و رسومات زیاد كراوە؟ پرسی زیادكردنی باج و رسومات قسەو باسێكی زۆری دەربارە كراوە، رۆژانە هاووڵاتیان گلەیی لەبارەوە دەكەن، بەپێی زانیارییەكانی بەڕێوەبەری گشتی باج و دەراماتەكان، باج زیاد نەكراوە، تەنها رێكخراوەتەوە. هەروەها ئەنجومەنی باڵای ئابووری هەرێم دووپاتی كردووەتەوە، «كە كابینەی نۆیەم هیچ باجێكی زیاد نەكردووە، بەڵكو تەنیا شێوازی كۆكردنەوەی باجەكانی رێكخستووەتەوە و ئەو باجانەی پێشتر بەپێی یاسا دانراون، كۆیان دەكاتەوە». دوابەدوای ساڵی 2016 رسومات لە زۆربەی وەزارەت و دامەزراوەكان زیادی كرد، ئەنجومەنی وەزیران بەپشت بەستن بە ئەحكامی مادەی هەشتەم لەیاسای ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كورستان ژمارە (3)ی ساڵی 1992 هەمواركراو، بەمەبەستی رێكخستنەوەی كرێ و رسومات، چەندین بڕیاری دەركرد، بەنموونە بەبڕیاری 78ی ساڵی 2016 رسوماتی تاپۆكردنی خانووبەرە لە 1% بۆ 3% زیادكرا.  هەروەها بڕیاری ژمارە (75)ی ساڵی 2016 سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران وەرگرتنی (ڕسووماتی) تایبەت بەكەرتی گەشتوگوزار لە هەرێمی كوردستان زیاد كرا. بڕیاری ژمارە (80)ی ساڵی 2016 سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران وەرگرتنی (رسوومات) و كرێی (أجور) لەبەرامبەر خزمەتگوزاری شارەوانییەكان لە هەرێمی كوردستان ئەمانە نیگەرانی و گلەیی زۆری لای هاووڵاتیانی لێكەوتەوە، بارگرانی لەسەر بژێوی هاووڵاتیان و بەتایبەتی چینی هەژار و مامناوەندی كۆمەڵگا دروست كردووە. بەهۆی دواكەوتنی مووچە لەدۆخێكی خراپی ئابوری دابوون، كە لەسەروبەندی ساڵی 2016 حكومەت بڕیارەكانی زیادكردنی رسوماتی دەركرد. لەو چوارچێوەیەدا، كاریگەری و زیادبوونەكانی روسمات دەركەوت بەنموونە لەساڵی 2015 بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی تۆماری خانووبەرە لەهەرێمی كوردستان، داهاتی رسوماتی نزیكەی 35 ملیار و 481 ملیۆن دینار بووە، كەچی لەساڵی دواتر لە 2016 گەیشتووەتە 57 ملیار و 876 ملیۆن دینار، كە زیاتر لە 22 ملیار دینار داهاتی رسوماتی تاپۆكردنی خانووبەرە زیادیكردووە. گرفتەكانی بەردەم كۆكردنەوەی داهاتی نانەوتی مامەڵەی دوو ئیدارەیی لەهەرێمی كوردستان لەهیچ دەق و بەڵگەنامەیەكی رەسمی و یاسا نییە كە تێیدا دوو ئیدارەیی چەسپابێت، لەدەرەوەی یاسای بودجە شێوازی بەڕێوەبردنی خەرجی و داهات چەندین ساڵە بەم شێوەیە دابەشكراوە، 57% هەولێر 43% سلێمانی. ئەنجومەنی باڵای ئابووری حكومەتی هەرێمی كوردستان لەناوەڕاستی ساڵی 2021 بڕیارێكی داوە، لەداهاتی ناوەخۆ بۆ تەمویلی مووچە مانگانە لە ئیدارەی هەولێر 93 ملیار دینار و ئیدارەی سلێمانی 75 ملیار دینار دابین بكرێت. زیانەكانی مامەڵەكردنی دوو ئیدارەیی بەرامبەر داهاتی نانەوتی: 1. وون بوونی داهاتی راستەقینەی هەرێمی كوردستان. 2. نەمانی متمانەی هاووڵاتیان بەحكومەت. 3. پاشاگەردانی لەبەرێوەبردنی پرۆژەكان و دابەشكردنی مووچە. 4. دەرگایەكی بۆ گەندەڵی و قاچاخچیەتی كردووەتەوە. 5. رۆڵی دامەزراوەكان لاوازكردووە لەبەڕێوەبردنی ئەركەكانیان و بەرپرسیارەتی راستەقینەی دامەزراوەكان ون بووە. 6. داهاتی گشتی نەوتی و نانەوتی لەیەك سندوق كۆناكرێتەوە و دواتر بە دادپەروەری دابەش بكرێت. 7. نەمانی سەقامگیری سیاسی و ئیداری و ئابوریی، كاریگەری لەسەر بازاڕ و ژیانی هاوڵاتیان و گەشەی ئابووری كردووە. هەنگاوە گرنگەكان بۆ باشتر بەڕێوەبردنی داهاتی نانەوتی چاكسازی لەداهاتی نانەوتی چاكسازی لەسێكتەری داهاتی نانەوتی، ناكرێت تەنها لە زیادكردنی داهات كورتبكرێتەوە، هەوڵەكانی حكومەت زیاتر ئەو ئاراستەی ئەوەی لێ بەدیدەكرێت. بەلای ئێمە گرنگە هەنگاوەكان لەپێناو بەرپاكردنی دادپەروەری كۆمەڵایەتی بێت و هاوڵاتیان كاریگەری ئەرێنی لە چاكسازییەكان لەسەر ژیانی خۆیان بەدی بكەن. یەكەم: پێدانەوەی رۆڵ بە كەرتی حكومی كەرتی حكومی هەیكەلێكی گەورە و میلاكێكی زۆری هەیە، بەشی هەرە زۆری بودجە بۆ مووچە بەڕێژەی 85% دەچێت، زیاتر لە یەك ملیۆن و 251 هەزار مووچەخۆر هەیە، كەچی لەپێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان حكومەت چەندین سێكتەری بەكۆمپانیا و كەرتی تایبەت سپاردووە، داهاتەكەش بۆ كەرتی تایبەت دەچێت، لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم دەتوانێت ئەو خزمەتگوزاری و ئەركانە جێبەجێ بكات. لە خوارەوە چەند سێكتەرێك دەخەینەڕوو كە پێویستە چاكسازی تێدا بكرێت. 1. خاڵە سنورییەكان جاران كاروباری خاڵە سنورییەكان بەدەستی كەرتی حكومی بەڕێوەدەچوو، بەڵام لە 10 ساڵی رابردوو پێچەوانە بووەتەوە چەندین كۆمپانیا دامەزراوە ئەو ئەركە جێبەجێ دەكەن، لە كاتێكدا حكومەتی هەرێم دەتوانێت خۆی بەڕێوەی ببات. ڕیكخستنەوەی رەسم و كرێی دەروازە سنووریەكان، بەتایبەت وەرگرتنی كەرتی دڵنیایی و تصریحەی گومرگی لەلایەن حكومەت خۆیەوە، لە جیاتی كۆمپانیاكان. هەروەها وەرگرتنەوەی كاری دڵنیایی و ئیلزامی لە دەروازەكان و سپاردنەوەی بەوەزارەتی دارایی و ئابووری و وەرگرتنی كاری راگەیاندنی گومرگی سپاردنەوەی بەوەزارەتی دارایی و ئابووری كە پێشتر خۆی ئەنجامی داون و وەرگرتنەوەی قەپانەكانی كەرتی تایبەت كە كاری گومرگی ئەنجامدەدەن. ئەوانە وەك نموونە چەندان ئەركی دیكە كەپێویستە حكومەت لەبەڕێوەبردنی دەروازە سنورییەكان خۆی جێبەجێی بكات. 2. كۆمپانیا ئەمنیەكان پێداچوونەوە بەكارەكانی كۆمپانیا ئەمنییەكان. ئێستا لەهەرێمی كوردستان 68 كۆمپانیای ئەهلیی ئەمنی هەیە، كە لەچوارچێوەی چەند رێنماییەك كاردەكەن، چەندین سێكتەر دراوە بەكۆمپانیا ئەمنیەكان، بەتایبەت لە پاراستنی سێكتەری كێڵگە نەوتییەكان بەكۆمپانیا ئەمنیەكان دراوە، لەكاتێك دوو لیوای نەوت و گاز لە هەرێمی كوردستان هەیە كەژمارەیان نزیكەی شەش هەزار كەسەو بۆ پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان و كۆمپانیاكانی كەرتی نەوت دامەزراون. بەپێی سیستەمی بایۆمەتری‌ نزیكەی 417 هەزار فەرمانبەری سەربازی هەیە، كە دەكاتە لەسەدا 56ی كۆی گشتیی فەرمانبەرانی فعلی كە لەئەرك و‌ دەوامی فەرمیدان، كەچی داهاتێكی زۆر بۆ كۆمپانیا ئەمنیەكان دەچێت. 3. لێخۆشبوونی گومرگی: پرسی لێخۆشبوونی گومرگی پێویستی بە رێكخستنەوە هەیە، لەماوەی رابردوو بەشێوازی ناڕەوا پێشێلكراوە و جیاكاریو خۆدزینەوە لە باج و رسوماتی لێكەوتووەتەوە. لەرێگای سود وەرگرتن لەیاسای وەبەرهێنان ژمارە (4)ی ساڵی 2066، بۆیەش لەسەرەتای ئەم كابینەیە حكومەت بڕیاریدا هەمواری یاساكە بنێرێتە پەرلەمان، بەڵام دواتر نەكرا، لەشوێنی ئەوە حكومەتی هەرێم پشتی بە بڕیار و لیژنەی جۆراوجۆر بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەم دیاردەیە بەست، كە نەیتوانی كێشەكە چارەسەر بكات. حكومەتی هەرێم  لە 22-3-2022 لیژنەی پێداچونەوەوە بەبڕیار و رێنماییەكانی لێخۆشبوونی گومرگی پێكهێناوە، هەروەها بڕیاری ژمارە 89ی لەساڵی 2021 دەركرد كەوەزارەتەكانی (دارایی و ئابوری، سامانە سروشتیەكان، بازرگانی و پیشەسازی، كشتوكاڵ و سەرچاوەكان ئاو)و دەستەی وەبەرهێنان راسپێردران بەمەبەستی پێداچونەوە بەسەرجەم لێخۆشبوونی گومرگی و باج و رەسمی ناگومرگی، بەڵام تائێستا سەرەنجامی كاری لیژنەكان ناڕوونە، بۆیە پێشنیاری هەمواری یاسای وەبەرهێنان رێگری بنەڕەتی دەبێت لە خراپ بەكارهێنانی یاساكە لەبواری لێخۆشبوونی گومرگی. 4. پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون: بەناوكردنی پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون لەلای كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانی خانوبەرە، وەرگرتنی باج و رسوماتی بەناوكردنی یەكە نیشتەجێكانی كۆمەڵگا و سیتیەكان كە لەلایەن وەبەرهێنەران دەكرێت، دوای ئەوەی وەبەرهێن دەیفرۆشێت واتە لەكاتی كڕین و فرۆشتنیان لەلایەن هاووڵاتیانەوە. پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون كە ژمارەیان نزیكەی 190 هەزار  یەكەیە لەجۆری (خانوو، شوقە، ڤێلا) پابەند بكرێن بە پێدانی باجی خانووبەرە لەلایەن حكومەتەوە لەجیاتی كۆمپانیاكان لەكاتی گواستنەوەی خاوەنداریەتی موڵكەكان . پرسی دەروازە سنورییەكان و نەهێشتنی قاچاخچیەتی هەرێمی كوردستان 21 دەروازەی سنووری هەیە، كە 14 دەروازە لەژێر دەسەڵاتی یەكێتی نیشتمانی كوردستاندایە و حەوت دەروازەش لەژێر دەسەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستاندایە. بەشێكیان دەروازەی نێودەوڵەتی و فەرمین، بەڵام بەشێكی تر نافەرمین، مامەڵەكردن و هاوردەو هەناردەكردن تیایاندا ئاساییەو هاوشانی دەروازەی نێودەوڵەتی و فەرمی بەپێی دانپێدانانی بەرپرسانی باڵای حكومەتی هەرێم تائێستا كاری نایاسایی بەردەوامە. بەپێی زانیارییەكان حكومەتی هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی بەسەر بەشێكی دەروازە سنوریەكاندا نییە، داهاتەكانیان شەفاف نییە، وەزارەتی دارایی و ئابووری نازانێت داهاتیان چەندەو  لەژێر دەسەڵاتی وەزارەتی دارایی و حكومەت نیە، لەم چوارچێوەیە حكومەت چەند لیژنەیەكی پێكهێنا بۆ كۆنترۆڵكردنیان. چاكسازی لەداهاتی كەرتی نەوت لێرەدا ئێمە شیكارییەكی بەراوردكاری دەكەین بۆ دوو راپۆرتی دیلۆیت، یەكەمیان راپۆرتی دیلۆیت كە بڵاوكراوەتەوە بۆ شەش مانگی یەكەمی 2017، دووەمیان كۆتا راپۆرتی بڵاوكراوەی دیلۆیتە بۆ ماوەی چارەكی كۆتایی 2021 بۆمان دەركەوێت  تا چ ئاستێك چاكسازی لەكەرتی داهاتی نەوت كراوە.  نرخی فرۆشی نەوت لەسەر چ  بنەمایەك دیاری دەكرێت؟ نەوتی هەرێمی كوردستان و عێراق لەسەر بنەمای نەوتی خاوی برێنت دەفرۆشرێت، نەوتی خاوی برێنت یان خاوی دەریای باكوور بەنەوتێكی سوك و شیرین ئەژمار دەكرێت، سوكە چونكە چڕی كەمەو شیرینە چونكە لە پێكهاتەكەیدا رێژەی گۆگردی كەمە. بەپێی راپۆرتەكانی بەشێك لە كۆمپانیا نەوتییەكان، نەوتی هەرێم بەهۆی كوالێتییەكەیەوە بڕی سێ دۆلار لەژێر نەوتی برێنتەوەیە، بەڵام زۆر لەوە زیاتر لەژێر نرخی برێنتەوە دەفرۆشرێت. شەش مانگی یەكەمی 2017: نرخی بەرمیلێك نەوتی برێنت (51.68و   نرخی بەرمیلێك نەوتی هەرێم (41.297) و  داشكاندن بۆ نەوتی هەرێم (10.38 -)                                                                لەكۆتا ڕاپۆرتی دیلۆیت كە وردبینی بۆ چارەكی چوارەمی 2021 كردووە، بەتێكڕا نرخی بەرمیلێك نەوتی هەرێم بە 68.43 دۆلار فرۆشراوە، لە كاتێكدا  نرخی نەوتی برینت كە نەوتی هەرێم لە سەر ئەو بنەمای نرخی برێنت دیاری دەكرێت بریتی بووە لە 79.59 دۆلار، واتە بەجیاوازی كەمتر لە 11.16 دۆلار كە نرخی بەرمیلێك نەوتی برێنت (79.59) نرخی بەرمیلێك نەوتی هەرێم (68.43)             داشكاندن بۆ نەوتی هەرێم (11.16 -). بەو بەراوردە دەردەكەوێت نرخی نەوتی هەرێم لە چارەگی چوارەمی 2021 دا داشكاندنی زیاتری بۆ كراوە بەراورد بەشەش مانگی یەكەمی 2017 جیاوازییەكەش بۆ هەربەرمیلێك یەك دۆلارو 29 سەنت بووە. 2- داهاتی كۆمپانیا نەوتییەكان كۆمپانیا نەوتیەكان دوو جۆر داهات وەردەگرن، یەكەمیان ئەو پارانەی خەرجیان كردووە لە ماوەی گەڕان، پشكنین و پەرەپێدان،  تا خەرجی بەرهەمهێنان و دووەم جۆری داهات ئەو قازانجەیە كە لەبەرهەمهێنان و فرۆشی نەوت دەستیاندەكەوێت. لەشەش مانگی یەكەمی 2017 دا  كۆی داهاتی فرۆشی نەوت بریتی بووە لەچوار ملیار 69 ملیۆن و 634 هەزار دۆلار، بەڵام وەكو لە راپۆرتەكەی دیلۆیتدا هاتووە، ئەم داهاتە تەنها داهاتی كێڵگەكانی هەرێم نەبووە، بەڵكو بەشێكی بەرهەمی كێڵگە نەوتییەكانی كەركوكیشی تێدایە كە ئێمە مەزندەمان كردووە بە بڕی 200 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ شەش مانگەكەش دەكاتە 36 ملیۆن و 200 هەزار بەرمیل و  تێكرای نرخی نەوتیش بە 41.297  دۆلاربووە. كەواتە داهاتی نەوتی كەركوك لەو ماوەیەدا بریتی بووە لە یەك ملیارو 494 ملیۆن و 951 هەزار دۆلار. ئەم بڕە داهاتە كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێم شایستەكانی لێ وەرناگرن، چونكە نەوتی كۆمپانیای نەوتی باكورە. ئەوەی داهاتی بەرهەمی كێڵگەكانی هەرێمە بریتییە لە دوو ملیارو 574 ملیۆن و 682 هەزار دۆلارو  لەم داهاتەش بڕی 568 ملیۆن و 818 هەزار دۆلار دراوە بەكۆمپانیا نەوتییەكان كە دەكاتە رێژەی  22٪ی هەموو  داهاتی نەوت. لەشەش مانگی دووەمی 2021 دا لەكۆی چوار ملیارو 998 ملیۆن و 905 هەزار دۆلار،  بڕی یەك ملیارو 742 ملیۆن و 516 هەزار دۆلار  وەرگیراوە كە دەكاتە رێژەی لەسەدا 34.86٪ و گەر بێتو تەنها سێ مانگی كۆتایی وەربگرین ئەوا لە كۆی دوو ملیارو 569 ملیۆن و 143 هەزار دۆلار  داهاتی نەوت، بڕی یەك ملیارو 25 ملیۆن و 702 هەزار دۆلار دراوە بە كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوت، كە  رێژەكە بگرە زیاترە و بریتییە لە 39.92٪ ی هەموو داهات. ئەم زیادكردنە پەیوەست نییە بە بەرزبوونەوەی نرخی نەوتەوە، چونكە كاتێك نرخی نەوت زیاد دەكات داهاتی نەوتیش زیاد دەكات. 3- خەرجی گواستنەوەی نەوتی هەرێم: هەرێمی كوردستان بەوپێیەی هیچ دەرچەیەكی دەریایی نییە بۆیە لەڕێی بۆرییەوە بەناو خاكی توركیادا بۆ بەندەری جەیهانی توركی دەیگوازێتەوە كە ئەو گرێبەستە 50 ساڵییەی كە تائێستا ناوەرۆكەكەی ئاشكرا نەكراوە لە نێوان هەرێمی كوردستان و توركیادا بەوەی ئیمتیازی باشی داوە بەحكومەتی توركیا. حكومەتی هەرێم بەفەرمی لە بەرواری لە22ی ئایاری 2014 هەناردەكردنی  نەوتی لەڕێی بۆری ڕاگەیاند. بەپێی گرێبەستەكانی هاوبەشیكردن لەبەرهەم PSA كەهەرێم لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان ئیمزایكردووە لەسنوری كێڵگە نەوتییەكانەوە گواستنەوەی نەوت دەكەوێتە ئەستۆی حكومەتی هەرێـم واتە خەرجی گواستنەوە لەسەر هەرێمە. ا- كرێی گواستنەوە لە خاكی توركیادا لەماوەی شەش مانگی دووەمی 2017 دا كۆمپانیای وزەی توركی TEC بڕی 233 ملیۆن و 949 هەزار دۆلاری وەرگرتووە وەكو كرێی گواستنەوە، كە دەكاتە رێژەی 6.7٪ ی هەموو داهاتی نەوتی ئەو ماوەیە و بۆ هەر بەرمیلێك نزیكەی دوو دۆلارو 87 سەنت دەكات. هەر بەپێی دوا راپۆرتی دیلۆیت كە ماوەی چارەكی كۆتایی 2021 دەگرێتەوە كۆمپانیای وزەی توركی، بڕی 297 ملیۆن و 349 هەزار دۆلاری وەرگرتووە بۆ گواستنەوە كە رێژەی 6.33٪ی هەموو داهاتی ئەو ماوە پێكدەهێنێت كە بۆ هەر بەرمیلێك چوار دۆلارو 32 سەنت دەكات. ب- كرێی گواستنەوە لەناو هەرێم هەرێمی كوردستان لەسەرەتادا لەڕێگەی تەنكەرەوە نەوتەكەی دەگەیاندە توركیا، پاش  دروستكردنی هێڵی هەرێم، كە ئێستا دەوترێت هەرێم دروستی نەكردووە، بەڵكو كۆمپانیای (كار) دروستی كردووە لەكاتێكدا بەپێی راپۆرتەكانی هەرێم پارەی تەرخانكردووە بۆ فراوانكردنی بۆرییەكانی نەوت، پرسیارەكە لێرەدایە كە ئەگەر خاوەندارێتی بۆرییەكان هی هەرێم نییە چۆن پارەی بۆ تەرخانكردووە بۆ فراوانكردنی؟ پاشان ئەو هێڵە پشكی 60٪ ی لەلایەن هەرێمەوە فرۆشراوە بەكۆمپانیای رۆسنەفتی روسی لەساڵی 2017 دا لەبەرانبەر 1.8 ملیار دۆلار . لەڕاپۆرتەكانی دیلۆیتدا بۆساڵی 2017 و 2018 هیچ بڕە پارەیەك نەدراوە بۆ گواستنەوەی نەوت لەناو خاكی هەرێم بەڵكو لەچارەكی یەكەمی 2019 وە كرێی بۆری هەرێم لە راپۆرتەكانی دیلۆیتدا جێی كراوەتەوە و بڕگەیەك بۆ راپۆرتەكە زیادكراوە لەژێر ناوی»بڕی پارەی دراو بۆكۆمپانیای بۆری كوردستان (KPC ) بەپێی رێككەوتنی ئیمتیازی هێڵی بۆرییەكان» ئەمە بەو ئەنجامەمان دەگەیەنێت كە كرێی بۆری لەسەرەتای ساڵی 2019 وە دەستی پێكردووە و لەو ساڵانەی پێشوودا تەنها پارەی  تێچووەكانی پاراستنی دامەزراوە نەوتییەكان وەرگیراوە لەلایەن كۆمپانیاكانی پارێزگارییەوە (سكیۆرێتی). ئەوبڕە پارەیەی كە بۆ كرێی گواستنەوەی ناو هەرێم دراوە زۆر لەوە زیاتر بووە كە دراوە بۆ گواستنەوەی لەناو خاكی توركیادا، لەكاتێكدا درێژی بۆرییەكە لەناو خاكی توركیادا چەند هێندەی درێژی بۆرییەكەی هەرێمە لە دوورترین خاڵەوە. هەروەها نیوەی كێڵگە بەرهەمهێنەكانی هەرێم كە زیاتر لەنیوە بەرهەمی هەرێم پێكدەهێنن زۆر نزیكن لەسنوری توركیاوە، كە دەبێت كرێی گواستنەوەیان زۆر كەمتر بێت لەوەی كە لەخورمەڵەوە داخڵی هێڵی گواستنەوەی هەرێم دەبێت. لەكۆتا ڕاپۆرتی دیلۆیتدا بۆ چارەكی چوارەمی 2021  بڕی 197 ملیۆن و 153 هەزار دۆلار  بۆ كرێی گواستنەوەی ناو هەرێم دراوە كە دەكاتە رێژەی 7.67٪ ی هەموو داهاتی نەوتی هەرێمی ئەوماوەیە كە بۆ هەربەرمیلێك دەكاتە 4.87 دۆلار. ئەوەی كە ئاشكرایە نابێت گواستنەوە لەناو هەرێمدا لە كرێی ناو توركیا زۆرتربێت لەبەر ئەو هۆكارەی لەسەرەوە باسكرا و هەروەها لە رووی ئاسایش و پاراستنی هێڵەكانەوە لەناو هەرێمدا پارێزراوترە، پاراستنیشی لە ئەستۆی هەرێمە. ٤-  داهاتی ماوە بۆ هەرێم دوای دەركردنی خەرجی و تێچووەكان لەكۆتاییدا ئەو پارەیەی لە فرۆشی نەوت دەمێنێتەوە بزانین لەو دوو ماوە جیایەدا رێژەكەی چەندە گۆڕانی بەسەردا هاتووە. بەپێی دوایەمین راپۆرتی دیلۆیت كە بۆ ماوەی چارەكی چوارەمی 2021 كردوویەتی لەكۆی  دوو ملیارو 569 ملیۆن و 143 هەزار دۆلار، بڕی یەك ملیارو 94 ملیۆن و 365 هەزار دۆلار ماوەتەوە بۆ هەرێم دەكاتە رێژەیی 42.6٪ . دەرئەنجامی شیكاری لەداهاتی نەوت لەئەنجامی بەراوردی ئەو دوو ماوەیەدا بۆ ئەو سێ خەرجییە سەرەكییەی نەوت و ئەو پارەیەی كە لەداهاتی نەوت دەگەڕێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان، دەردەكەوێت لە هیچ كام لەو بابەتانە رێژەی سەدی  تێچووەكان نەك كەمی نەكردووە بەڵكو زیادی كردووە و داشكاندنی نرخی فرۆشی نەوتیش لەبری ئەوەی كەم بكات زیادی كردووە. هەروەها ئەو داهاتەشی كە گەڕاوەتەوە بۆ هەرێم لەداهاتی نەوت بەراورد بەو دوو ماوەیەی كەشیكاریمان بۆ كردووە رێژەی 4.8٪ كەمی كردووە كە ئەمەش رێژەیەكی بەرزە.

هاوڵاتی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان رایگەیاند:" ئەوانەی لە كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان كشاونەتەوە گرێبەستی گەورەیان نییە"، راشیگەیاند:" كوردستان هەرگیز لەژێر فشاردا بڕیاری سیاسی خۆی ناگۆڕێت". هێمن هەورامی،  جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان ڕایگەیاند:"فشارەكان بۆ سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوامن". هەروەها راشیگەیاند:"بەڵام هەرگیز لەژێر فشاردا بڕیاری سیاسی خۆی ناگۆڕێت، ئەو هێرشانەی دەكرێنە سەر ژێرخانی وزەی هەرێمی كوردستان دوای ئەوە دێن كە هەرێم توانیویەتی بەسەر ئەو گرفتانەدا زاڵبێت كە بۆی دروستكرابون." هێمن هەورامی ئەوەشی خستەروو كە پێشبینی دەكەن ئەو هەڕەشانە بەردەوامبن، بۆیە داواكارییان لە لایەنەكان ئەوەیە پێكەوە روبەڕوی ئەو هەڕەشانە بووەستنەوە. جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان وتیشی "بابەتە یاساییەكانمان بۆ هەمو كۆمپانیا نەوتییەكان رونكردوەتەوە، ئەوانەی لە كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان كشاونەتەوە گرێبەستی گەورەیان نییە، تائێستا ئەو كۆمپانیا گەورانەی گرێبەستی گەورەو بنەڕەتیان لە كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستان هەیە پابەندن بە گرێبەستەكانیانەوە، ئەو پرسیارانەی هەیان بووە وەڵامدراونەتەوەو سەرنجی یاساییان پێدراوە".  

سازدانی: ئارا ئیبراهیم بەرپرسی مەڵبەندی 5ی یەكێتی لەبەغدا ئەوە دووپاتدەكاتەوە تا 9ی تەموز پشووی پەرلەمانەو دواتر جەژنی قوربانەو هەفتەیەك پشوو دەبێت و زەحمەتە كۆبونەوەی پەرلەمان بكرێت بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، دەشڵێت:» كاندیدی یەكێتی هەر دكتۆر بەرهەم ساڵحەو ئەو دەبێتەوە بە سەرۆك كۆمار». رابیحە حەمەد، بەرپرسی مەڵبەندی 5ی یەكێتی لەبەغدا لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» لایەنەكانی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی پشتیوانی لە كاندیدی یەكێتی دەكەن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، ئەگەر رێكەوتن لەنێوان لایەنە كوردییەكان كرا ئەوە بەیەك كاندید دەچینە نێو پەرلەمان، ئەگەر نەكرا ئەوا سیناریۆی 2018 دووبارە دەبێتەوە». هاوڵاتی: كۆبونەوەی دوو رۆژی رابردووی چوارچێوەی هەماهەنگی و یەكێتی لەماڵی مام جەلال لەبەغدا چی باسكرا، ئایا لەبارەی پرسی سەرۆك كۆمار چی وترا؟ رابیحە حەمەد: مێژووی ماڵی مام جەلال لە بەغدا تازە نییە و دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای روخانی رژێمی بەعس كە هەمیشە ئەم ماڵە كۆكەرەوەی لایەنە سیاسییەكانی عێراق بووە بۆ ئەوەی گفتوگۆ بكەن لەبارەی بابەتەكانی پەیوەست بە دۆخی عێراق و نزیكبونەوەی لایەنە سیاسییەكان كە لەسەرەتای روخانی رژێمی بەعس بە سەرۆكایەتی سەرۆك مام جەلال لەو ماڵە كۆدەبوونەوەو سەدان جار و لەنوسینەوەی دەستوریدا لەو ماڵە بەسەركەوتوویی كۆتایی هاتووە. ئێستاش كە یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەو رۆڵە هەڵدەستێت بۆ نزیكردنەوەی لایەنە سیاسییەكان كە رۆڵی ئیجابی دەبینێت بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی نیشتمانی خزمەتگوزار لەپێناو بەرژەوەندی گشتی گەلانی عێراق و لەنێویشیدا گەلی كوردستان و هەرێمی كوردستان. شەوی دووشەممە كۆبونەوە كراوە لە ماڵی مام جەلال سەرۆك بافڵ تاڵەبانی تێیدا ئامادەبوو توانی لایەنەكان لەیەكتر نزیكبكاتەوەو گفتوگۆ بكەن لەسەر پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو بەتایبەتی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان دەبێت كەسێك دیاری بكەن بۆ سەرۆك وەزیرانی داهاتوو. پرسی سەرۆك كۆمار كێشە نییە، ئەگەر وەك لایەنە كوردستانییەكان رێككەوتین لەسەر كاندیدێك بەیەك بەرنامەوە بۆ حكومەت دەچینە پەرلەمان، بەڵام ئەگەر رێكنەكەوتین بە دووكاندیدی جیاواز دەچینەوە پەرلەمان، وەك سیناریۆی 2018 ئەوكات هەردوولا دەتوانن كاندیدی خۆیان هەوڵی بۆ بدەن و ببنەوە، ئەگەر لایەنی دیكەش كاندیدی هەبێت ئەوكات دەنگ یەكلایی دەكاتەوە، چونكە تا ئێستا یەكێتی نیشتمانی كوردستان كاندیدی خۆی كاك دكتۆر بەرهەم ساڵحە ئەم پۆستە پۆستی كوردەو لەناو كورد دا پشكی یەكێتی نیشتمانییە، بەڵام ئەوە پارتی دیموكراتی كوردستانە شەر بەو پۆستە دەفرۆشێت و نایاتەژێر بار كە كاندیدەكەی بكشێنێتەوە لەپێناو بەرژەوەندی گشتی هەرێم.   زەحمەتە پێش جەژن كۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق بکرێت   هاوڵاتی: پارتی باسی ئەوە دەكەن كە بەرهەم ساڵح بە هیچ شێوەیەك نابێتەوە سەرۆك كۆمار و بەشێوەی نافەرمی باسی خەسرەو گوڵ محەمەد دەكرێت وەك كاندیدی سەرۆك كۆمار هەر لەسەر پشكی یەكێتی، ئایا شتی وا هەیە؟ رابیحە حەمەد: بەهیچ شێوەیەك باسی هیچ كاندیدێكی دیكە نەكراوەو پارتی بەفەرمی داوای لەیەكێتی نەكردووە كاندیدەكەی بگۆڕێت، ئەوەی تا ئێستا گفتوگۆ كراوە كە دووپاتكراوەتەوە یەكێتی كاندیدی خۆی پێشكەش كردووەو بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار  كە دكتۆر بەرهەم ساڵحە، چوارچێوەی هەماهەنگیش تا ئێستا گفتوگۆكانیان لەسەر پێكهێنانی حكومەتە و چۆنێتی بەشداری كردنی لایەنە سیاسییەكانە، چونكە لە سەرەتادا دروشمی ئەوان حكومەتێكی نیشتمانی تەوافوقی خزمەتگوزار بووە بۆیە دەبێت هەوڵ بدەن زۆرینەی لایەنەكان بەشداری بكەن بەتایبەت دوای كشانەوەی رەوتی سەدر لە پەرلەمانی عێراق و پڕكردنەوەی كورسیەكان لەلایەن جێگرەوەكانیان بەتایبەتی لەلایەن زۆرینەی بەر چوارچێوەی هەماهەنگی كەوتووە، ئەركە قورسەكە ئێستا لەسەر چوارچێوەی هەمانگییە بەتایبەتی تۆپەكە لە ساحەی ئەوانە بۆ پێكهێنانی حكومەت.   وەك چۆن پێشتر باسمان كردووە ئەگەر رەوتی سەدر حكومەتی نیشتمانی پێكبهێنایە لەگەڵ پارتی و حەلبوسی، ئەوكاتە چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان شەقامیان هەیەو رەنگە خەڵك نارەزایەتی دەرببرن دژی حكومەت بن، ئێستاش لەوانەیە بەرەی تر هەبێت حكومەتی نوێی بەدڵ نەبێت و نارەزایەتی لێ بكەوێتەوەو جێی رەزامەندی هەموو لایەنە سیاسییەكان نەبێت، چونكە دۆخەكە نالەبارە.   هاوڵاتی: ئەوان پشتیوانی لە بەرهەم ساڵح دەكەن بۆ ئەوەی خولێكی دیكە سەرۆك كۆمار بێت؟ رابیحە حەمەد: تا ئێستا هیچ لایەنێكی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی كاندیدی یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار رەتنەكردووەتەوە، بەڵكو بەپێچەوانەوە ئەو پۆستە پشكی كوردەو ئیستحقاقی یەكێتییەو پشتیوانی لە كاندیدی یەكێتی دەكەن، چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان ئەوەیان دووپاتكردووەتەوە كە یەكێتی هەركەسێك كاندید بكات ئەوان دەنگی پێدەدەن. هاوڵاتی: پێشبینیت كردبوو كە حكومەتی نوێ بەسەركردایەتی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان تەمەنی زۆر نابێت بۆچی؟  رابیحە حەمەد: پێشبینی خۆمە بۆ ئەم دۆخە سیاسییەی عێراق لەراستیدا، لەناو پرۆسەی سیاسی عێراق بەتایبەتی پێكهێنانی حكومەت ئاڵۆز بووەو لایەنە شیعیەكان نەیانتوانیووە بریاری یەكلاكەرەوە بدەن، شیعەكان لە ساڵی 2018 لەسەر كاندیدێك رێكناكەوتن و دواتر عادل عەبدولمەهدی یان كاندید كرد بۆ ئەوەی كێشەكانیان لەسنوری دەستور تێنەپەرێت، ئەوەی ئێستا لە 2018 قورسترە، ئەوەی 2018 روویدا تەمەنی حكومەتەكە نەك هەر درێژ نەبوو، بەڵكو بووە هۆی كوشتی سەدان كەس لەسەر شەقامەكانی عێراق و سوتاندنی بارەگاكان و تێكچوونی باردۆخی سیاسی و ئەمنییەكانیش تێكچوو، تا وای لێهات بە هەڵبژاردنی پێشوەختە كۆتایی هات كە ئەویش بەدەركردنی یاسایەك كە ئەم یاسایە زۆرینەی لایەنەكان بەگوانەوە سەیریان دەكرد، بەڵام بۆ تێپەراندنی دۆخەكە رەزامەند بوون لەسەر ئەو یاسایە.   دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكەش دەزانین بە چ باردوخێكی سیاسی ئاڵۆزدا تێپەری كە كوتلەی سەدر زۆرترین كورسی پەرلەمانیان هەبوو و گەورەترین كوتلەبوون و ژمارەی كورسییەكانی 73 كورسی بوو، بەڵام كشانەوە لە پەرلەمان،  راستە لەناو پەرلەمان سەدرییەكان نوێنەریان نییە، بەڵام شەقامیان بەدەستەوەیەو لەناو پرۆسەی سیاسیدان. وەك چۆن پێشتر باسمان كردووە ئەگەر رەوتی سەدر حكومەتی نیشتمانی پێكبهێنایە لەگەڵ پارتی و حەلبوسی، ئەوكاتە چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان شەقامیان هەیەو رەنگە خەڵك نارەزایەتی دەرببرن دژی حكومەت بن، ئێستاش لەوانەیە بەرەی تر هەبێت حكومەتی نوێی بەدڵ نەبێت و نارەزایەتی لێ بكەوێتەوەو جێی رەزامەندی هەموو لایەنە سیاسییەكان نەبێت، چونكە دۆخەكە نالەبارە.  حكومەتی نوێ چەند ئەركێكی لەسەر شانە، یەك لەوانە دەركردنی یاسای بودجەو ناردنییەتی بۆ پەرلەمان، چونكە ناكرێت وڵاتێكی وەك عێراق ئیدارە بدرێت بەبێ بوونی یاسای بودجە، زۆربەی پرۆژە خزمەتگوارییەكان و دامەزراندن وەستاوەو خەڵك لە دۆخێكی خراپدایەو مووچە دوادەكەوێت هەمووی لەبەرئەوەی بودجە دەنگی لەسەر نەدراوەو یەك لەسەر 12ی بودجەی ساڵی رابردوو لەلایەن حكومەتی  كاربەرێكەری كازمی كاری پێدەكرێت و دەتوانێت خەرجی بكات.  ناكرێت بۆ ساڵی 2023 بەو شێوەیە  حكومەتی نوێ ئیدارە بدرێت، راستە عێراق لەرووی دارایی و ئابووریەوە ئێستا گەشەی بەخۆیەوە بینیووە، بەڵام هاوڵاتیان تووشی زەرەر بوون و حكومەت قازانجی كردووە كە نرخی نەوت بەرزبووەتەوەو بەهای دینار بەرانبەر دۆلار دابەزیووەو فرۆشی نەوتیش بەدۆلارە، بەڵام هاوڵاتیان باجەكەی دەدەن، دەبێت حكومەتی نوێ ئەو ئەركە لەئەستۆ بگرێت قەربووی ئەو باجەی هاوڵاتیان بداتەوە.    مالكی تەجروبەی رابردووی هەیە بۆ دۆخە سەختەكان گونجاوەو بەڵام دەبێت چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان بڕیار لەسەر كاندیدی خۆیان بۆ سەرۆك وەزیران بدەن و دیاری بكەن   هاوڵاتی: باس لەمالكی و عەبادی دەكرێت كاندید بن بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق، بۆچونتان چییە لەوبارەیەوە؟ رابیحە حەمەد: لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی دەبێت كاندیدێك دیاری بكرێت، كە كەسایەتییەكی بەهێزی هەبێت، دەبێت سوود لەتەجروبە تاڵەكانی رابردوو وەربگرین بۆ نمونە عادل عەبدولمەهدی كەسایەتییەكی سیاسی و ئیداری و تەمەنێكی زۆری لەناو سیاسەتدا بەسەر بردبوو ئەوە نەبوو ئیمكانییەتی ئیدارەدانی وڵاتی نەبێت، بەڵام لەبەرئەوەی كوتلەیەكی بەهێزی پەرلەمانی نەبوو دەسەڵاتی لەناو هێزی سەربازی عێراقدا باڵا دەست نەبوو نەیتوانی سەركەوتوو بێت كە كۆتنترۆڵی شەقام و لایەنە سیاسییەكان بكات و رێگری بكات لەو بەربەستانەی كە رووبەرووی دەبوویەوە بۆ جێبەجێكردنی كاروباری حكومەتەكە، بۆیە دەبێت سوود لەو رابردووە تاڵە وەربگرین كەسێك ببێتە سەرۆكی  حكومەت دەسەڵاتی تەواوی هەبێت و كوتلەی بەهێزی پەرلەمانی هەبێت، بەڵام دەبێت لایەنەكانی پاڵپشتی بكەن و هەر كات هەڵەی كرد بۆی دەستنیشان بكەن و لە كارە باشەكاندا دەستخۆشی لێ بكەن. ئەوەش دەوەستێتە سەر چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان كە مالكی یان حەیدەر عەبادی یان ەر كەسێكی دیكە كاندید بكەن، قسە لەسەر ئەوەش دەكرێت لەناو كاندیدە بێلایەنەكان بۆ سەرۆك وەزیران كەسێك دیاری بكەن، دواجار بڕیارەكە لای چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكانە. هەر كەسێك بێت ئێمە پشتیوانی دەكەین، گرنگ ئەوەیە بزانین بەرنامەكەی چییە ئێمە ناچینە ناو حكومەت بۆ دژایەتی كردنی هیچ كەسێك بەتایبەت یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە لەسەرەتای ئەنجامەكانی راگەیاندنی هەڵبژاردنەكانەوە كە  بەرەی سەدرو هاوپەیمانەكانی و بەرەی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكانی لێكەوتەوە، یەكێتی نەچووە نێو ململانێی نێو ماڵی شیعەكان، بەڵكو هەوڵیدا نزیكبونەوە لەنێوانیاندا دروست ببێت تا حكومەتێكی تەوافوقی دروست ببێت كە ئێستا بەرەو پێكهێنانی حكومەت دەچێت. هاوڵاتی: لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی نوری مالكی كوتلەی پەرلەمانی بەهێزی هەیە، پێتانوایە دەتوانێت جڵەوگیری حكومەتی نوێ بكات؟ رابیحە حەمەد: مالكی تەجروبەی رابردووی هەیە بۆ دۆخە سەختەكان گونجاوەو بەڵام دەبێت چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان بڕیار لەسەر كاندیدی خۆیان بۆ سەرۆك وەزیران بدەن و دیاری بكەن هاوڵاتی: پێتانوایە پێش 9ی تەموز كۆبونەوەی پەرلەمانی عێراق دەتوانرێت بكرێت و پۆستی سەرۆك كۆمار یەكلابكرێتەوە؟ رابیحە حەمەد: ئێستا پشووی پەرلەمانییە تا 9ی مانگ، دواتر جەژنی قوربانەو هەفتەیەك پشوو دەبێت، ئەگەر بریاربێت بكرێت دەبێت سبەی یان دووسبەی داوای دانیشتنی ئیستنائی بكات، بەڵام بەبۆنەی پشووەوە زۆرینەی پەرلەمانتاران رەنگە لە گەشت بن و بۆ دەرەوەی وڵات رۆیشتوون، بۆ ئەو كۆبونەوەیە بەلانی كەم پێویستە  220 ئەندام تاێیدا بەشداربن، بۆیە پێش جەژن  زەحمەتە كۆبونەوەی پەرلەمان بكرێت بەو پەلە پەلە، چونكە كەسەرۆك كۆمار هەڵبژێردرا پێویستە كاندیدی سەرۆك وەزیران دیاری بكرێت بۆ پێكهێنانی حكومەت.

هاوڵاتی لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمانی كوردستان دوای گفتوگۆیەكی چەند كاتژمێری هەمواری ماددەی چوارەمی یاساكە ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نەوت و گاز دەبنە شەش ئەندام، سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانیش دەبێتە ئەندامێك تێیدا. ئەمڕۆ چوارشەممە 29ی حوزەیرانی 2022،  پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی (10)ی ئاسایی خولی بەهارەی خۆیدا، هەمواری یەكەمی یاسای نەوت و گاز لە هەرێمی كوردستان بە دەنگی 79 پەرلەمانتار پەسەند كرد. هەمواری یاسای نەوت و گاز تەنها ماددەی چواری گرتوەتەوە، كە بەپێی هەموارەكە پێكهاتەی ئەنجومەنی باڵای نەوت و غازی هەرێمی كوردستان گۆڕانكاری تێداكراوە، ژمارەی ئەندامەكانیی بوەتە شەشئەندام و شێوازی دەنگدان تێیدا گۆڕانكاری تێدا دەكرێت. ئەنومەنەكە پێشتر پێكهاتبون  لە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، وەزیرانی سامانە سروشتییەكان و جێگرەكەی، دارایی و پلاندانان . پارتی دیموكراتی كوردستان پێشتر لەنێو ئەنجومەنەكەدا تەنها دوو ئەندامی هەبوو كەپێكهاتبوون لە( سەرۆكی حكومەتی هەرێم، وەزیری سامانە سروشتییەكان) نوێنەرانی یەكێتی لەئەنجومەنەكەدا پێكهاتبوون لە(سەرۆكی حكومەتی هەرێم، وەزیری پلاندانان) بزوتنەوەی گۆران تەنها یەك ئەندامی هەبوو، كە وەزیری داراییە، بەڵام پاش دەستكاریكردن(هەمواری ماددەی چوار) پارتی دیموكراتی كوردستان لەمەشدا گرەوی لە یەكێتی و بزوتنەوەی گۆڕان بردەوە و ئەندامەكانی خۆی كردە سێ ئەندام لەناو ئەنجومەنی نەوت و گاز"ئیتر هەر بریارێك بدرێت پارتی دەتوانێت تاك لایەنە بێ گەرانەوە بۆ یەكێتی و گۆران بیدات". پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی ئاسایی ژمارە هەشتی رۆژی 6ی ئابی 2007   یاسای ژمارە 22 ی نەوت و گازی هەرێمی كوردستانی پەسند كرد كە لە 61 شەست و یەك ماددە پێكهاتووە.