هاوڵاتى توركیاو ئێران كەمیراتگری دوو ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و سەفەوی-ن سەرەڕای ململانێكانیان، ستراتیژێكی نزیك و دوژمنكارانەیان لەسەر پرسی كورد هەیەو هیچ كات ناكۆكییەكانیان وای نەكردووە دژی كورد كۆك نەبن و پەكەكە وەك هێزێكی سەرەكیی كورد باجی ستراتیژی هاوبەشی تاران و ئەنقەرە دەدات. پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) كە لەساڵی (1978) دامەزراندنی خۆی راگەیاندو وەك هێزێكی سیاسی و سەربازیی بۆ بەدەستهێنانی بەشێك لەمافەكانی كورد چالاكییەكانی لەبازنەی چوارپارچە یان كوردستانی گەورە رێكدەخات، بەبەردەوامی دەكرێتە ئامانجی وڵاتانی وەك (ئێران و سوریاو عێراق و توركیا) بەڵام توركیاو ئێران راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ زیاترین رێگریی و دوژمنایەتیی ئەم هێزە دەكەن و زۆرجار لەڕێگەی بەكرێگیراوان یان هێرشی سەربازییەوە پەكەكە دەكەنە ئامانج، چونكە ئەم دوو وڵاتە مێژوییەكی هاوبەشی دورودرێژیان هەیە لەدژایەتیی كوردو بزوتنەوەكانی، بۆیە پەكەكە بەپێی ئەو هەلومەرجانە پلان و ستراتیژیی خۆی بۆ هەڵسوكەوت یان خۆپاراستن لەبەرامبەر دەسەڵاتی ئەو دوو وڵاتە رێكدەخات. توركیاو ئێران وەك دوژمن و نەیاری پەكەكە هەوڵی دانوستانی نهێنی و رێككەوتن لەگەڵ ئەو هێزە دەدەن و رەنگە مەبەستیشان لەم كارە زیانگەیاندن بەپەكەكە و پرسی كورد بێت بەتایبەت كۆماری ئیسلامی ئێران بەبەردەوامیی هەوڵیداوە كە هەستیاریی لەگەڵ پەكەكە دروستنەكات بۆ ئەوەی لەلایەك كێشەی كورد لەئێران هاوشێوەی توركیا سەرهەڵنەدات و لەلایەكی دیكەوە پەكەكە ببێتە مایەی لاوازبوونی توركیا وەك ركابەرێكی سەرەكیی ئێران لەناوچەكەدا. رێككەوتنی توركیاو سوریا ستراتیژی پەكەكە دەگۆڕێت ناكۆكییەكانی توركیاو سوریا كەمێژوویەكی دورودرێژی هەیەو رەنگە بتوانرێت بووترێت سەرچاوەی ئەو ناكۆكییەش ئاوی رووباری فورات بووە كە لەناوچە شاخاوییەكانی باكوری كوردستانەوە هەڵدەقوڵێت و ئەم دوو وڵاتە لەگەڵ عێراق لەچەند قۆناغێكی جیاجیاو لەساڵانی (1960) تاساڵی (1990) چەند رێككەوتنێكی سێقۆڵیی نێوانیان ئەنجامداوە، بەهۆی ئەوە زۆربەی ئاوی روباری فورات دەچێتە سوریاو ژیانی بەشێكی بەرچاوی خەڵكی ئەو وڵاتەی پێوە گرێدراوەتەوە، توركیا بەبەردەوامیی وەك كارتێكی فشار لەدژی سوریاو هەندێكجاریش دژی عێراق بەكاریهێناوە. كودەتای سەربازیی (1980)ی توركیا دژی حكومەتی سولەیمان دەمێرەل و دەستگیركردنی ئەندامانی پەكەكەی بەدوای خۆیدا هێناو ئەو كودەتایە (210) هەزار دۆسیەی دادگایی لێكەوتەوەو (230) هەزار كەس دادگایی كران و بڕیاری لەسێدارەدان بۆ حەوت هەزار كەس دەرچوو (400) رۆژنامەنوس دەستگیركران و سەرجەم چوار هەزار ساڵ زیندانییان بۆ بڕایەوەو ژمارەیەكی بەرچاویش بەهۆی مانگرتن و هەوڵی راكردن لەزیندانەكانی توركیا گیانیان لەدەستدا، بووە هۆی ئەوەی پەكەكە پەنا بۆ خاكی رۆژئاوای كوردستان لەژێر دەسەڵاتی حافز ئەسەد بەرێت. كودەتا سەربازییەكەی توركیاو قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی ئەو وڵاتە لەگەڵ سوریا لەسەر ئاوی رووباری فورات رەنگە هۆكارێكی سەرەكیی بووبێت بۆ ئەوەی رژێمی ئەوكاتی حافز ئەسەد لەسوریا چاوپۆشیی لەبوونی پەكەكە لە رۆژئاوای كوردستان لەو سەردەمەدا بكات. ئەگەرچی بەپێی سەرچاوە مێژووییەكان حافز ئەسەد سەرۆكی ئەو كاتی سوریا ویستوویەتی بەجێگیربوونی پەكەكە لە رۆژئاوای كوردستان ئەو هێزە دژی توركیا وەك كارتێكی فشار بەكاربهێنێت، بەڵام واژۆكردنی رێككەوتنی نێوان توركیاو سوریا بەناوی (پەیمانی ئادانا) لەساڵی (1998) بووە هۆی دەستبەجێ دەركردنی پەكەكە لەخاكی رۆژئاوای كوردستان، چونكە توركیا بەپێی ئەو رێككەوتنەی لەگەڵ دیمەشق رێگەپێدراو بوو كە بەمەبەستی سەركەوتنی هێزە نەیارەكانی تاقوڵایی پێنج كیلۆمەتر بچێتە خاكی سوریاوە. دوای رێككەوتنی (ئادانا) كە ئێران و روسیا نێوبژیوانی بوون رژێمی سوریا بڕیاری دەركردنی عەبدوڵا ئۆجەلان، سەرۆكی پەكەكە و پارتەكەی دەدات، بۆیە ئەو پارتەو هێزەكەی بۆ خۆپاراستن لە رژێمی سوریاو حكومەتی توركیا پەنا بۆ هێڵە سنورییەكانی نێوان خاكی رۆژهەڵاتی كوردستان و باكوری كوردستان بەتایبەت قەندیل دەبات و بەشێك لەهێزەكانیشی لەناوچەكانی (ورمێ، خۆی، سەڵماس، ماكۆ) جێگیردەكات، ئەمەش وایكردووە توركیا بە بەردەوامیی تۆمەتی پەیوەندیی نێوان كۆماری ئیسلامی ئێران و پەكەكە بداتەپاڵ ئەو دوو لایەنەو لەدوایین رووداویشدا كاتێك ئیرەج مەسجدی، باڵیۆزی كۆماری ئیسلامی ئێران لەعێراق رایگەیاند؛ ئۆپەراسیۆنەكانی توركیا بۆ سەر هەرێمی كوردستان نایاساییەو پێشێلكردنی سەروەریی خاكی عێراقە، سلێمان سۆیلۆ، وەزیری ناوخۆی توركیا بەتوندی وەڵامی مەسجدی دایەوەو رایگەیاند؛ تائێستا ژمارەیەك چەكداری پەكەكە لەسنورەكانی ئێرانن و حكومەتی ئەو وڵاتە داڵدەیان دەدات، ئەم گرژییەش بانگهێشتی باڵیۆزەكانی ئەو دوو وڵاتەی لەئەنقەرە و تاران لەلایەن توركیاو ئێرانەوە لێكەوتەوە. رێككەوتنەكەی سوریاو توركیا بووە هۆی ئەوەی ئۆجەلان بڕواتە دەرەوە لەسوریا و روو لەچەند وڵاتێكی وەك (روسیا، ئیتاڵیا، یۆنان) بكات و دواجار لەپیلانێكی نێودەوڵەتییدا لەساڵی (1999) لەكینیا دەستبەسەر كراو ئەمەش كاردانەوەی كوردی لەهەموو جیهان و بەتایبەت لەناوچە كوردییەكان لێكەوتەوەو رۆژهەڵاتی كوردستانیش بەهۆی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی دژی دەستگیركردنی ئۆجەلان وەك ناوچەیەكی سەربازیی لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە راگەیەنراو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی لەچەند رۆژێكدا دەیان قوربانیی و برینداری لێكەوتەوەو سەدان كەسیش دەستگیركران و هێزە ئەمنییەكانی ئێرانیش بەهەموو شێوەیەك هەوڵی سەركوتی ئەو خۆپیشاندانانەیان دەدا بەجۆرێك سوپاو هێزە ئەمنییەكانی زۆربەی ناوچەكانی ئێران بۆ سەركوتی خۆپیشاندەرانی رۆژهەڵاتی كوردستان روویان لەو ناوچانە كرد. رێككەوتنی سوریاو توركیاو دەستگیركردنی ئۆجەلان، ستراتیژیی پەكەكەی بەتەواوەتی گۆڕی و ئەو گۆڕانكارییە لەبەهێزبوونی پەكەكە لە رووی سەربازیی و سیاسییەوە بەدی دەكرێت، چونكە حاشا لەوەناكرێت كە توركیا دوای دەستگیركردنی ئۆجەلان بەهاوكاریی سەرەكیی ئیسرائیل، خەونی بە لەناوچوونی ئەو هێزەوە دەبینی و پێی وابوو بەو هەنگاوەی چیتر پرسی كورد لەتوركیا نابێتە كێشەی سەرەكیی دەسەڵات لەو وڵاتە. پەكەكە لەستراتیژی ئێراندا زۆربەی شیكەرەوانی سیاسیی تورك پێیان وایە بەهۆی ئەوەی دوای رووخانی سۆڤیەت لەساڵی (1991) توركیا پەیوەندییە سەربازیی و هەواڵگرییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل بەرفراوان كردووە، ئێران وەك پیشەیەكی مێژویی خۆی هاوشێوەی پشتیوانیی لەمەلا مستەفا، سەرۆكی پێشووی پارتی دیموكراتی كوردستان (پارتی) لە رابردووداو هاوكاریی پارتی و یەكێتیی نیشتیمانی (یەكێتی) لەدژی رژێمی بەعس لەعێراق، دەیەوێت پەكەكە هاوشێوەی ئەو هێزانە دژی توركیا بەكاربهێنێت و یەكەم هەنگاویشی لە رێگەی رژێمی حافز ئەسەد لەسوریا بووە و كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1988) لە رێگەی رژێمی سوریاوە بەبەردەوامیی پەیوەندیی بەسەركردەكانی ئەو هێزەوە كردووە و بواری بۆ رەخساندون سەردانی تاران بكەن و لەگەڵ بەرپرسانی باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران. ئێران هاوشێوەی توركیا خاوەنی كێشەی پرسی كوردە، بەڵام دنیابینی ئێران بۆ پرسی كوردو داگیركردنی شێوازێكی دیكەی هەیە و بەچاوخشاندنێكی خێرا لەپلانی داگیركردنی كورد بەدەستی ئێران دەردەكەوێت ئەو وڵاتە پێچەوانەی توركیا كەكورد بەگەلێكی جیاواز لەتورك دەزانێت، دەیەوێت بەپشتبەستن بەچەند سەرچاوەیەكی مێژوویی درۆو دوور لە راستیی بەبەردەوامی گەلی كورد وەك بەشێك یان پاشكۆی نەتەوەی فارس یان هەندێك جار بەهاونەژاد لەگەڵ گەلانی ئێران ناوببات و لەم سۆنگەیە بەشێك لەستراتیژو سیاسەتی خۆی بۆ داگیركردنی كورد داڕشتوە. بۆیە بەرپرسانی ئێران بەگشتی هیچ كات نایەنەوێت پرسی كورد هاوشێوەی پرسی كورد لەتوركیا یان وەك نەتەوەیەكی سەربەخۆخواز ببێتە بابەتێكی سەرەكیی لەئێران و وڵاتانی دراوسێشی. موراد قەرەیلان، ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) و ئەندامی سەركردایەتیی پەكەكە ساڵی (2014) لەچاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیدا ئاشكرای دەكات، كە پەكەكە دوای رێككەوتنی توركیاو سوریا لەساڵی (1998) بۆ پاراستنی خۆی لەگەڵ بەرپرسانی ئێران دانوستانی كردووە بەڵام هیچ پەیوەندییەكی پەكەكە لەسەر زیانگەیاندن بەپرسی گەلی كورد نەبووەو نابێت. قەرەیلان لەو چاوپێكەوتنەدا دەڵێت: «ئەو سەردەمەی پەیوەندیی لەنێوان ئێمە و ئێران هەبووە، رێگەمان نەداوە زیان بەپرسی كوردو هیچ رۆڵەیەكی كورد بكەوێت و ئەگەر هەر كەسێكیش بەڵگەیەكی لەسەر ئەوە هەیە كە لەو سەردەمەدا پەكەكە لەسەر زیانگەیاندن بەپرسی كورد پەیوەندیی لەگەڵ ئێران هەبووە دەتوانێت ئاشكرای بكات و رەخنە لەپەكەكە و سەركردەكانی بگرێت». ئەو سەركردەیەی پەكەكە لە نوێترین لێدوانیدا بۆ گۆڤارێكی ئیسرائیلی رایگەیاندووە توركیاو ئێران وەك دوژمنی هاوبەشی گەلی كوردن و تەنانەت ئەو دوو وڵاتە پێكەوە هێرش دەكەنەسەر پەكەكەو پژاك و لایەنەكانی دیكەی كورد لەزۆربەی ناوچەكانی كوردستان و بەتایبەت باكورو رۆژهەڵاتی كوردستان. لەلایەكی دیكەوە جەمیل بایك، هاوسەرۆكی (كەجەكە)و یەكێك لەدامەزرێنەرو سەركردەكانی (پەكەكە) لەنوێترین لێدوانیدا بۆ (شارپرێس) رایگەیاندووە: لەو سەردەمەی عەبدوڵا ئۆجەلان لەلوبنان و سوریا بووە پەیوەندییان لەگەڵ حكومەتی سوریاو ئێران هەبووەو دوای دەستگیركردنی ئۆجەلان ئەو دوو وڵاتەش لەژێر كاریگەریی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ توركیا دەكەونە دژایەتیی پەكەكە. دەشڵێت:»ئێمە بەهۆی هەرێمی پاراستنی مێدیا سنورێكی بەرفراوانمان لەگەڵ ئێران هەیەو ئەو وڵاتە لەساڵی (2011) بەشێوەیەكی بەرفراوان هێرشی كردەسەر قەندیل كە هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) تێیدا جێگیرن، بۆیە بەئاگربەستێكی ناڕاستەوخۆو دوو لایەنە هێرشەكان كەمكرایەوە، سەڕای ئەوانەش بەهۆی ئەو پەیوەندییانەی ئێران لەگەڵ توركیا هەیەتی ناوبەناو هێرش دەكاتەسەر گەریلا لەناوچە سنورییەكانی نێوان باكوری كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان. بایك جەختی كردووەتەوە هیچ پەیوەندییەكی سیاسییان لەگەل ئێران نییەو ئەوەی لەسەر پەیوەندیی نێوان ئێران و پەكەكە بڵاودەكرێتەوە تەنها پڕوپاگەندەیە. لای هەموو كەس و بەتایبەت سەركردەكانی پەكەكە روونە كەپەیمانی ئادانا زیانیكی گەورەی بەكوردو پەكەكە گەیاندووە، بەڵام حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری ئێران لەپێنجەمین كۆبوونەوەی (ئاستانە) لەنێوان روسیاو توركیاو ئێران لەسەر شەڕی ناوخۆی سوریا رایگەیاند؛ باشترین بژاردە بۆ چارەسەری دۆخی سوریا چالاككردنەوەی رێككەوتنی ئادانایە بۆ ئەوەی نیگەرانییەكانی نێوان سوریاو توركیا چارەسەر ببێت، چونكە بەهۆی دۆخی سوریاوە بە كردەوە ئەو رێككەوتنە لەساڵی (2011)ەوە راگیراوە. لێدوانەكەی رۆحانی ئاشكرایە كە كۆماری ئیسلامی ئێران هاوشێوەی توركیا تا چ ئاستێك خوازیاری زیانگەیاندن بەپرسی كوردو لێدانی پەكەكەیە، بۆیە زۆر روونە ئێران لەستراتیژدا دژی پەكەكەو پرسی كوردە، بەڵام نایەوێت پەكەكە یان پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) لەدژی خۆی و پرسی كورد بوروژێنێت، بەڵكو دەیەوێت ئەو هێزانە بەبەردەوامی ببنە هۆی لاوازكردنی توركیا وەك ركابەرێكی سەرەكیی كۆماری ئیسلامی ئێران لە رووی نێودەوڵەتیی و ناوچەییەوە. رێككەوتنی توركیاو ئێران دژی پەكەكە كۆمەڵێك رێككەوتنی سەربازیی و ئەمنیی لەنێوان توركیاو ئێراندا هەیە بۆ ئەوەی رێگە بەهیچ وڵات و هێزێكی نەیاریان نەدەن سود لەخاكی وڵاتەكانیان وەگرن دژی دەسەڵات و حوكمڕانیی ئەنقەرەو تاران، بەڵام زۆرجار بەئەنقەست و دەمارگیرانە هەندێك هەواڵ و زانیاریی سەبارەت بە پەیوەندییەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) و لایەنەكانی نزیك لەم هێزە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران بڵاودەكرێتەوە كەسەرچاوەی زۆربەی ئەو هەواڵ و زانیارییانە دەزگا هەواڵگرییەكانی وڵاتانی وەك توركیاو ئێرانە بۆ نموونە دەوترێت زۆربەی سەركردەكانی پەكەكە عەلەوی-ن، بۆیە پەیوەندییان لەگەڵ ئێران هەیە لەكاتێكدا گومانەكان لەمێژووی عەلەوی لەلای شیعەو سوننە نەڕەویوەتەوە، بەڵام شیعەكان تا ئاستێك هەوڵی خۆگونجاندن لەگەڵ ئەو پێكهاتە ئاینییە دەدەن. جگە لە رێككەوتنە گەورە ئابورییەكانی نێوان ئەنقەرەو تاران كەهەندێك جار دەگاتە (35) ملیار دۆلار لەساڵێكدا، كۆمەڵێك رێككەوتنی سەربازیی مێژویی لەنێوان توركیاو ئێران هەیە كەگرنگترینیان بە رێككەوتنی (سەعدئاباد)ناوی دەهێنرێت و بەپێی رێككەوتنەكە ئەو دوو وڵاتە نابێت هاوكاریی هیچ وڵات و لایەنێك بكەن بۆ داگیركردن و زیانگەیاندن بەوڵاتەكانیان و هاوكات لە رووی ئەمنیی و هەواڵگریی و سەربازییەوە دژی نەیارانیان هاوكاریی یەكتری بكەن و لەنوێترین رێككەوتنیشیاندا، رۆژی سێشەممە (8/9/2020) حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری ئێران بەئۆنلاین لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا قسەی كردو دواتر بەیاننامەیەكی هاوبەشی (10) خاڵییان بڵاوكردووە كە لەچەند خاڵێكیدا ئاماژە بەپاراستنی بەرژەوەندیی هەردوولا لەدژی نەیاران و گروپە چەكدارەكانی وڵاتەكەیان كردبوو . لەو رێككەوتنە (10) خاڵییەدا پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) و پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) وەك نەیاری توركیاو ئێران ناویان هێنراوەو چەند سەعاتێك دوای ئەو رێككەوتنە بۆردومان و بۆمبارانی هاوبەشی هێزە سەربازییەكانی ئێران و توركیا دژی ناوچە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان دەستیپێكردو رۆژی دواتر سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی لە راگەیەنراوێكیدا ئاشكرای كرد بۆردومانەكانی سوپاكەیان بۆسەر هەرێم لەچوارچێوەی رێككەوتنی توركیاو ئێران بووە بۆ لێدان لەنەیارانی ئەو دوو وڵاتە لەسنورەكانیان
هاوڵاتى کۆمهڵى دادگهرى کوردستان ئهوه دووپاتدهکاتهوه که پاره له پارتى و یهکێتى وهرناگرن و سهرچاوهى داراییان شهفافه و خاوهنى هیچ کۆمانیایهک نین. دهقى روونکردنهوهکهى کۆمهڵى دادگهرى کوردستان: یٔهو زانیاریانهى له ژمارهیهک له ماڵپهڕو سۆشیال میدیا باسکراون، گوایه کۆمهڵى دادگهرى له دهرگاى جیاوازهوهو له ههردوو حزبى دهسهڵاتدار پاره وهردهگرین، رایدهگهیهنین که یٔهو زانیاریانه ناڕاستن و رهدى دهکهینهوه .. کۆمهڵى دادگهرى سهرچاوهى داھاتى دیارو شهفافه، نه کۆمپانیاى ھهیه نه سیاسهتى بۆ بازرگانیه، نه ھیچ سهرچاوهیهکى داھاتى لهبهردهسته تاکو بۆ مهرامى خۆى بهکاریھێنابێ، یٔهم جۆره ناڕاستیانهش بۆ مهرامى تایبهت لهم کاتهدا دهوروژێنرێت. وتهبێژى کۆمهڵى دادگهرى کوردستان ٣١-٥-٢٠٢١
هاوڵاتى فراکسیۆنى یهکگرتو له پهرلهمانى کوردستان، بهبێ ئهوهى ناوى تورکیا بهێنێت، داوا لهدهستهى سهرۆکایهتى پهرلهمان دهکات، لهبارهى داربڕینى دارستانهکانى ناوچه سنورییهکانى ههرێمى کوردستان لیژنهیهکى لیکۆڵینهوه پێکبهێنێت. ئهمڕۆ 31ى ئایارى 2021، لهراگهیهندراوێکدا فراکسیۆنى یهکگرتو داواى له سهرۆکایهتى پهرلهمانى کوردستان کردوه، لێکۆڵینهوه له داربڕینى ناوچه سنوریهکانى ههرێمى کوردستان بکات و بۆئهو مهبهستهش نوسراوێکى فهرمى ئاراستهى دهستهى سهرۆکایهتى کردوه. ههروهها فراکسیۆنى یهکگرتو داواى لهسهرۆکایهتى کردوه، لیژنهیهکى تایبهت پێکبهێندرێت بۆ لێکۆڵینهوه لهو بابهته و گرتنهبهرى رێکارى پێویست لهبهرامبهردا. ئهمه لهکاتێکدایه پهرلهمانتارێکى پارتى و چهندین بهرپرسى ئیدارى بادینان ئاماژهیان بهوه کردووه که جهندرمهکانى تورکیا داریان له بادینان بریووهتهوهو رۆژنامهى هاوڵاتى راپۆرتێکى لهسهر وردهکارى برینهوهى دارهکان بڵاوکردووهتهوه.. بۆ زانیارى زیاتر لهسهر برینهوهى دارهکان سهردانى ئهم لینکه بکهن: https://hawlati.co/page_detail?smart-id=19490
هاوڵاتى ھهردوو وهزارهتى دارایى عێراق و ھهرێمى کوردستان ئامادهییان بۆ جێبهجێکردنى یاساى 2021 دهربڕى و بڕیاریشه کۆبونهوهیهکى دیکه تایبهت به پرسى نهوت ئهنجامبدرێت. ئهمڕۆ دووشهممه 31ى ئایارى 2021، بهپێى راگهیهندراوێکى وهفدى ههرێم له بهغدا، بهسهرۆکایهتى قوباد تاڵهبانى جێگرى سهرۆکى ئهنجومهنى وهزیران له بهغدایه و گفتوگۆکانى لهگهڵ لایهنه عێراقییهکان دهستپێکردوه، لهم چوارچێوهیهشدا دوانیوهڕۆى ئهمڕۆ دوشهممه ئاوات شێخ جهناب وهزیرى دارایى و ئابورى حکومهتى ههرێم لهگهڵ عهلى عهلاوى وهزیرى دارایى عێراق کۆبوهوه. لهکۆبونهوهکهدا که خالد شوانى و عهبدولحهکیم خهسرهو و سهمیر ھهورامى ئامادهى بوون، گفتوگۆ کرا دهربارهى میکانیزمى جێبهجێکردنى ئهو ئهرکهى کهیاساى بودجه خستویهتییه سهرشانى ههردو وهزارهتى دارایى عێراق و ههرێمى کوردستان، ھهردولاش ئامادهیى خۆیان نیشاندا بۆ جێبهجێکردنى یاساکه. هاوکات بهپێى راگهیهندراوهکه، بڕیاره کۆبونهوهیهکى دیکه بکرێت سهبارهت به پرسى نهوت بۆئهوهى راپۆرتێکى ھاوبهش لهبارهى ئهو دۆسیهیهش ئاڕاستهى وهزارهتى دارایى عێراق بکرێت. ئێوارهى دوێنى یهکشهممه وهفدى باڵاى حکومهتى ھهرێمى کوردستان بهسهرۆکایهتى قوباد تاڵهبانى جێگرى سهرۆکى ئهنجومهنى وهزیران گهیشته بهغدا، بهمهبهستى گفتوگۆکردن لهگهڵ حکومهتى عێراق بۆ دانانى میکانیزمى جێبهجێ کردنى یاساى بودجهى 2021.
عەمار عەزیز. دهۆك سوپای توركیا زیاتر لە (40) كیلۆمەتر خاكی هەرێمی بەزاندووەو سەرەڕای داگیركارییەكەی دەستیكردووە بە بڕینەوەی دارەكانی سنوری بادینان و دەیباتەوە وڵاتەكەی خۆی و تائێستاش حكومەتی هەرێم هەڵوێستی نەبووە، بەڵام ناوەندی پاراستنی گەل هەپەگە دەڵێت:» ئەم تاوانە بێ سزا نامێنێتەوەو پێویستە كەس نەبێتە هاوبەشی ئەم تاوانە». سوپای توركیا هاوشێوەی داگیركارییەكەی شاری عەفرینی رۆژئاڤای كوردستان كەزۆربەی دار زەیتونەكانی عەفرینی لەڕەگەوە هەڵكەندووەو بردویەتیەوە بۆ توركیا، بەهەمان شێوەی عەفرین، لەپارێزگای دهۆك و ناوچە داگیركراوەكانی بادینان دارەكان دەبڕێتەوەو دەیباتەوە شارەكانی (هەكاری، شڕناخ، گەڤەر، وان)، وەك پەرلەمانتارێكی پارتی دەڵێت:» جەندرمەكانی توركیا لەبادینان داریان بڕیوەتەوە تەمەنی سەد ساڵ بووە»، ئەمەشی بەكارێكی مەترسیدار وەسف كرد بۆ لەناوبردنی ژینگەی بادینان. ئازاد ئەدیب موسا، موختاری گوندی هرورێ سەر بەناحیەی كانی ماسی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت: « ئەو ناوچانەی كەوتوونەتە دەست سوپای توركیا، بارەگاو خاڵی سەربازییان داناوە، دەستیان بەبڕینی دارەكان كردووە، دواتر دەیگوازنەوە بۆ توركیا، خەڵوزی لێ دروستدەكەن لەگەڵ هەندێك شتی تر». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد جەندرمەكانی توركیا هاتوونەتە ناو گوندی هرورێ لەسنوری قەزای ئامێدی بەخەڵكیان وتووە لەكاتی سەردانتان بۆ ناو باخچەكانی خۆتان چەك لەگەڵ خۆتان نەبن و نابێت بەهیچ شێوەیەك هاوكاری گەریلاكانی پەكەكە بكەن، وتیشی:» چەتەكانی توركیا ئەوانەی لەگەڵ سوپای توركیا بەخەڵكی گوندیان وتووە دارەكانی سنوری گوندی هرورێ دەبڕین، ئێمەش وتوومانە بەهیچ شێوەیەك قبوڵ ناكەین، هەموو شوێنێكمان ئاگاداركردووەتەوە، ئەگەر حكومەتی هەرێم هیچ هەڵوێستی نەبوو، چەتەكانی توركیاش دەستیان بەبڕینی دار كرد هەموومان پێكەوە هێرش دەكەینەسەر خاڵە سەربازییەكانی توركیا». «تەنها لە زناری كێستە سوپای توركیا چوار خاڵی سەربازییان داناوە، لەدەوروبەری خاڵە سەربازییەكانی خۆیان تەواوی دارەكانیان بڕیوە، كەس نازانیت چەند دارن، بەڵام بەسەدان داریان بڕیوە»، موختاری گوندی هروری وادەڵێت. موختارەكە ئەوەشی خستەڕوو كەئێستا (45) خێزان لەناو گوندی هرورێدا دەژین، زیاتر لەدوو هەزار دۆنم زەوی لەسنوری گوندەكە بەهۆی بۆردوومانەكانی توركیا سووتاون، زیانێكی زۆری دارایی بەهەموو خەڵك كەوتووە، «سەرەڕای هەموو ئەمانە گوندەكەی خۆمان بۆ هیچ كەس و لایەنێك چوڵناكەین، زۆر شتمان قبوڵ كرد، بەڵام لەمەودوا هەڵوێستی توندمان دەبێت». لە 23ی مانگی رابردوودا سوپای توركیا ئۆپەراسیۆنی ناسراو بە «چڕنووكی هەورە برووسكە»ی بەپاساوی رووبەڕووبوونەوەی گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لەبەرزاییەكانی سنوری پارێزگای دهۆك دەستپێكرد، لەهەندێك شوێن تا (40) كێلومەتر هاتووەتە ناو خاكی كوردستان . پەرلەمانتارێكی بادینی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەسوپای توركیا لەڕێگەی كۆمپانیایەكەوە دارەكانی ناوچەكانی بادینان دەبڕنەوەو دەیبەنەوە بۆ وڵاتەكەی خۆیان. رێڤینگ هروری، سەرۆكی لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتى وت: « بابەتی بڕینی دار لەلایەن چەند كۆمپانیایەكی سەر بەتوركیا لەسنوری پارێزگای دهۆك كۆنە، چەند ساڵێكە ئەم كارە دەكرێت، لەچەند ساڵی رابردوو ئەو كۆمپانیایانە لەڕێگای جەندرمەكانی توركیا هەڵساون بەبڕینی ژمارەیەكی زۆر لەدارەكانی دارستانی تاوێ لەسنوری ئامێدی و ناوچەی گەڤەرۆكێ و خۆركێ لەسنوری قەزای زاخۆ «. رێڤینگ هروری ئەوەشی باسكرد كە توركیا هەر ناوچەیەك بۆردوومان بكات دواتر دەیستوتێنێت، یەكەمجار بەشۆفڵ رێگا دەكاتەوە دواتر لەڕێگای جەندرمەكانی خۆی و بەهاوكاری چەند كۆمپانیایەك دەست بەبڕینی دارەكان دەكات» بەداخەوە هەندێك دار هەیە تەمەنی سەرووی (100) ساڵە دوای بڕینی دارەكان دەگوازرێنەوە بۆ توركیا». ئەو پەرلەمانتارەی پارتی ئەوەشی روونكردەوە كە ئەو ناوچانەی كە بەم دواییە بەتایبەت لەسنوری ناحیەی كانێ ماسێ داگیركراوە هێشتا دەستی بەبڕینی دار نەكردووە ، نازانین لەوێش بەهەمان شێوە دەست بەبڕینی دار دەكات یان نا. « ئەم بابەتە زۆر ترسناكە ، تێكدانی ژینكەو بڕینی دارەكان و وشكبوونەوەی ناوچەكە كاریگەریی زۆر خراپ دەكاتەسەر ژینگەی ناوچەكە، پێویستە بەزووترین كات دەزگا پەیوەندیدارەكان گفتۆگۆ لەگەڵ ئەو لایەنانە بكەن كە بەم كارەوە هەڵساون و چیتر رێگانەدەن دارەكان ببڕێن» رێڤینگ هروری وای وت . هەپەگە رایگەیاند دەوڵەتی داگیركەری تورك سروشتی كوردستان تاڵان دەكات و ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە»ئەم تاوانە بێ سزا نامێنێتەوەو پێویستە كەس نەبێتە هاوبەشی ئەم تاوانە». رۆژی 28ی ئایاری 2021، ناوەندی راگەیاندنی هەپەگە، راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە، لەبەشێكیدا ئاماژە بە بڕینەوەی دارەكان لەهەرێمەكانی پاراستنی مەدیا و بەدلیس كردووەو هۆشداریی بەتاڵانكەرانی سروشتی كوردستان داوە. هەپەگە رایگەیاند:» دەوڵەتی داگیركەرو مشەخۆری تورك لەگەڵ هەوڵە داگیركەرانەكانیدا، بێ وەستان جوگرافیای كوردستان بۆردوومان دەكات و هەموو دارستانەكانی دەسووتێنێت و دارەكانی دەبڕێت، بەتایبەتیش لەم دواییانەدا، لەهەرێمكانی مەتینا، زاپ، ئاڤاشین و مەیدانەكانی دۆڵی شێخ جومعە و شەهید مزگین لەهەرێمی خەرزانی بەدلیس». هەروەها لەڕاگەیەندراوەكەیاندا هاتووە» سوپای داگیركەری تورك بەدەستی چەتە و كۆنتراكان (جاشەكان)ی دارەكان دەبڕێت، دەوڵەتی داگیركەری تورك دژی گەلی كورد تاوانی قڕكردن ئەنجامدەدات، هاوكات بەتاڵانكردنی سروشتی كوردستان تاوانی گەورە دەكات، بەهۆی ئەوەی ئەم تاوانە بێ سزا نامێنێتەوە، پێویستە كەس نەبێتە هاوبەشی دەوڵەتی تورك بۆ تاڵانكردنی جوگرافیای كوردستان». پەیامنێری هاوڵاتى پەیوەندی بە بەڕێوەبەرایەتی ژینگەی دهۆك كرد، بەڵام وتیان ئەم بابەتە پەیوەندی بەئێمەوە نیە، بۆ راستی بابەتەكەش دەبێت لیژنەیەك پێكبهێنرێت و ئنجا كاری لەسەربكرێت . ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەڵێت:»پێویستە هەرسێ سەرۆكایەتی هەرێم بێنە سەر خەت و بڕینەوەی دارەكان و ئەم كارە ترسناكە رابگیرێت». عەبدولسەمەد تیلی عومەر، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەفراكسیۆنی یەكگرتوو بۆ هاوڵاتى، ئاماژەی بەوەكرد تائێستا لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك هیچ دانیشتن و كۆبوونەوەیەك لەسەر بابەتی بڕینەوەی دارەكانی ناوچەكانی بادینان لەلایەن چەند كۆمپانیایەكی توركیا ئەنجامنەدراوە، بەڵام دەبوایە بەلایەنی كەمەوە دانیشتنێكیان لەسەر ئەم بابەتە بكردایە. عەبدولسەمەد تیلی وتیشی: «پێویستە هەرسێ سەرۆكایەتی هەرێم بێنەسەرخەت و گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی عیراق بكەن تا ئەم كارە ترسناكە رابگیرێت، ئەگەر وابڕوات و هیچ هەڵوێستێك لەلایەن بەغدا و هەرێمی كوردستان نەبێت، توركیا بەردەوام دەبێت و ژینگەی بادینانیش بەرەو وێرانییەكی خراپ دەڕوات».
هاوڵاتى كۆمپانیاى ئاسیاسێڵ رایگەیاند "پابەندبوونى خۆمان نیشانداوه بەدامەزراندنى گەنجانو ئەمڕۆش ڕێکەوتننامەیەکى لێکتێگەیشتنى دوو ساڵیمان لەگەڵ بەرنامەى نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان لەعێراقدا واژۆکرد". ئەمڕۆ دوو شەممە، 31 ئایاری 2021 كۆمپانیاى ئاسیاسێڵ یاداشتێكی بڵاوكردەوە و رایگەیاند"دوای ئەوەى ئاسیاسێڵ پابەندبوونى خۆى نیشاندا بەدامەزراندنى گەنجانو پاڵپشتیکردن لەپڕۆژە بازرگانییە زۆر بچوكو بچوكو مامناوەندەکان، ئەمڕۆ کۆمپانیاى ئاسیاسێڵ ڕێکەوتننامەیەکى لێکتێگەیشتنى دوو ساڵیى لەگەڵ بەرنامەى نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان لەعێراقدا واژۆکرد". ئهوهش ڕونكراوهتهوه، ئەو یاداشتنامەیە کۆمپانیاى ئاسیاسێڵو بەرنامەى نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان لەعێراق پابەنددەکات بەوەى کە کار لەسەر چەند دەستپێشخەریەک کە لەنێویان پاڵپشتیکردن لەلاوانى خاوەنکارو کۆمپانیای تازە پێگەیشتوو بۆ ئەوەى پەرەپێدان لەبوارى چارەسەرى داهێنەرانە بخەنەگەڕ بۆ ئەو ئاستەنگییە نێوخۆییانەى کە دووچارى بوونەتەوە، ئەمەش بەلەنزیکەوە کارکردن لەگەڵ تاقیگەکانى خێراکردنى پەرەپێدانى سەر بەبەرنامەى نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان دەبێت. هەروەها پاڵپشتیکردنى سەکۆیەکى ئۆنلاین بۆ بەیەکبەستنەوەى خاوەنکارانو وەبەرهێنەران دیزاینکراوە؛ لەگەڵ برەودان بەڕەخساندنی هەلى کارى درێژخایەنو بەردەوام بۆ گەنجان دەكەن. ئاسیاسێڵ باسى لهوهشكردوه، "هەر بەپێى ئەم یاداشتنامەیە، كار لەسەر پاڵپشتیکردنى هەوڵەکانى گەنجان بۆ ڕووبەروونەوەى ڤایرۆسى کۆرۆنا دەکرێت، لەگەڵ جەختکردنەسەر بەرزکردنەوەى ئاستی هۆشیاریى، بەتایبەتى لەسەر سەکۆى کۆرۆنا لەعێراقدا". زێنە عەلى ئەحمەد نوێنەرى نیشتەجێى بەرنامەى نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان لەعێراق لهوبارهیهوه وتویهتى:"لەسایەى پەرۆشىو داهێنانو گیانى دەستپێشخەریىو داهێنەرانەیانەوە، گەنجانى عێراقدا بوونەتە بریکارێک بۆ هێنانەدی گۆڕانکاریىو تواناى ئەوەیان هەیە عێراقێکى خۆڕاگرو گشتگیر بنیاتبنێنو بەتایبەتیش لەم هەموو قەیرانەى وڵات پێیدا تێپەڕدەبێت، لەنێویاندا ڕووبەڕووبوونەوەى داعشو ئەو ئاستەنگییە ئابوورییانەى بەهۆى نزمبوونەوەى نرخى نەوتەوە هاتوونەتە کایەوەو پەتاى ڤایرۆسى کۆرۆنا". لاى خۆیشیهوه عامر سونناع بەرێوهبەرى گشتىو جێبەجێکار لەئاسیاسێڵ تهئكیدیكردۆتهوه، "هاوبەشى لەگەڵ بەرنامەى نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان یەکێکە لەکارێکى ترى بەهادارى بەرنامە بەردەوامەکانمانو ڕۆڵێکى ئەرێنىو کاریگەرى دەبێت لەسەرگەنجان لەعێراقدا، ئەو ئاستەنگانەى ڕووبەڕووى خاوەنکاران بوونەتەوە تەنها بەدامەزراندنێکى سەرکەوتووى کۆمپانیایەک کۆتایى نایەت کە بۆ بەرهەمێک یاخود خزمەتگوزارییەک دامەزراوە لەعێراقدا". ئهوهشى وتوه:"سیستەمى نەزۆکى ژینگەی بەڕێوەچوونى کارەکان لەبوارى تەکنەلۆجیادا لەعێراقدا، لەگەڵ هاتنى ئەم پەتایەدا یەکیگرتووەو وایکردووە کە پڕۆسەى گواستنەوە لەبوارى زانستییەوە بۆ بەبازاڕکرن زۆر ئاڵۆزبێت بۆ ئەو کۆمپانیایانەى بەر لەئازارى 2020 دامەزراون، چونکە بازاڕو سەرچاوەکانى کۆمەکو پێشینەکانى کار گۆڕانیان بەسەرداهاتووە". بۆ ئهوهش ئاماژهى بهوهكردوه، "لەگەڵ ئەمەشدا، ئێمە پڕ متمانەین بەوەی کە ئەم کۆمەڵە دەستپێشخەرییە نوێیەی ئێستا کاری لەسەردەکەین، کاریگەری ئەرێنىو بەرفراوانیان بەسەر ئابووریى عێراقەوە دەبێت".
هاوڵاتى ئەندامێكی پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند، "تاوەکو ئێستا 32 واژۆی پەرلەمانتارانمان کۆکردوەتەوە بۆ دانیشتنی پەرلەمان لەسەر لەشکرکێشی سوپای تورکیا". ئەمڕۆ دوو شەممە، 31 ئایاری 2021 عەلی حەمە ساڵح، ئەندامی پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند، "تاوەکو ئێستا 32 واژۆی پەرلەمانتارانمان کۆکردوەتەوە بۆ دانیشتنی پەرلەمان لەشکرکێشی سوپای تورکیاو لەناوبردنی دارستانەکانی باشور و دروستکردنی ھەڵوێستێکی نیشتیمانی". زیاتر لە مانگێکە بە بیانوی بونی بارەگاکانی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) توركیا دەستی كردووە بە ئۆپەراسیۆنەكانی بۆ خاكی هەرێمی كوردستان و تائێستا زیاتر لە 45كم هاتۆتە ناو خاكی هەرێمەوە. ماوەی چەند ڕۆژێكە دەستی كردووە بە بڕینەوەی ئەو دارانەی لەوناوچانەدان كە داگیری كردووە بۆ ئەو مەبەستە كارگەی بڕینەوەی داری دامەزراندووە و دارەكان دەگوازێتەوە بۆ وڵاتەكەی.
شاناز حەسەن جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی دەڵێت: »(13) هەزار پزیشك و كارمەندی تەندروستییان كەمەو ئەوەش كێشەی بۆ دروستكردوون و داوامان لەقوباد تاڵەبانی كردووە چارەسەری بكات». دوێنێ یەكشەممە نوێنەری قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆكی حكومەت سەردانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی كردو بەڵێنیدا كێشەی كەمی دەرمان و كارمەندی تەندروستی بۆ پارێزگاكە چارەسەر بكات. هێرش سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئەو میلاكەی ئێستا هەمانە زۆر كەمترە لەو رێژەیەی كە دەبێت هەبێت كە لەسەدا (50 بۆ 60) سەرچاوەی مرۆییمان كەمە». جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی، ئاماژەی بەوەشكرد، ئێستا ئاستی دامەزراندن زۆر لاوازە، بۆیە پێشنیاریان كردووە كەمی میلاك بەوە پڕبكرێتەوە ئەو كارمەندانەی مۆڵەتیان وەرگرتووە یان ئەوانەی كە خانەنشین بوون كەسی دیكە بكرێتە شوێنیان. هەروەها وتی:»بەپێی میلاكی وەزارەتی تەندروستی بۆ پارێزگای سلێمانی پێویستە (27) هەزار كارمەندو پزیشكی بواری تەندروستی هەبێت، لەئێستادا كەمتر لە (14) هەزار میلاك هەیە، واتا پێویستمان بە (13) هەزار پزیشك و كارمەندی تەندروستی زیاتر هەیە». هێرش سەلیم، جەختی لەوەشكردەوە»دەتوانین پێداویستییەكان هەرچۆنێك بێت دابینی بكەین، بەڵام سەرچاوەی مرۆیی ناتوانین پڕبكەینەوە، بۆ نموونە ناتوانین نەخۆشخانەیەكی تازە بكەینەوە تاپسپۆری تازە دانەمەزرێنرێت تاكێشەی كەمی كارمەندو پزیشك چارەسەر نەبێت».
هاوڵاتى سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ پارێزگاری بەسرە کۆبوەوە و رایگەیاند، عێراق لە ڕوی سامانی مرۆیی و سروشتییەوە، وڵاتێکی دەوڵەمەندە و ئەگەر حوکمڕانی و بەڕێوەبردنێکی باش هەبێت، دەرفەتی ئەوەی هەیە، ببێتە یەکێک لە وڵاتە پێشکەوتوەکانی ناوچەکە. ئەمڕۆ دوشەممە مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشوازی لە ئەسعەد ئەلعیدانی، پارێزگاری بەسرە کرد، لە دیدارەکەدا کە ئاراس حەبیب کەریم ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئامادەی بو، پارێزگاری بەسرە ئاماژەی بەوەدا، زۆر سودیان لە ئەزمونی سەرکەوتوی هەرێمی کوردستان لە بواری ئاوەدانکردنەوە و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری وەرگرتوە. ئاماژەی بەوەشکرد، "ئەو وتانە ڕاست نین کە هەرێمی کوردستان لە سەر حیسابی بەسرە و پارێزگاکانی دیکەی عێراق پێشکەوتوە". پاڕیزگاری بەسرە جەختی لەوە کردەوە، "حکومەتی عێراق، فیدراڵییە نەک ناوەندی، بۆیە پێویستە هەرێم و پارێزگاکانی عێراق بەشێوەیەکی ڕاستەقینە بەشداربن لە دەسەڵات و بڕیارداندا و ناکرێت عێراق، بە شێوەیەکی مەرکەزی بەڕێوەببرێت". سەرۆکی حکومەت ئامادەیی هەرێمی کوردستانی بۆ هەر هاوکاریی و هەماهەنگییەک لە گەڵ پارێزگای بەسرە و پارێزگاکانی دیکەی عێراق دەربڕی و دوپاتیشی کردەوە کە عێراق، لە ڕوی سامانی مرۆیی و سروشتییەوە، وڵاتێکی دەوڵەمەندە و ئەگەر حوکمڕانی و بەڕێوەبردنێکی باش هەبێت، دەرفەتی ئەوەی هەیە، ببێتە یەکێک لە وڵاتە پێشکەوتوەکانی ناوچەکە.
ئارا ئیبراهیم بەرپرسانی یەكێتی و گۆڕان دەڵێن هاوپەیمانێتییەكەیان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بۆ باشتركردنی ژیانی خەڵكەو ئارامیی سیاسی و ئابووری لێدەكەوێتەوەو دەتوانن پێكەوە بەرگری لەمافەكانی كورد لەبەغدا بكەن. هەریەكە لەیەكێتی نیشتمانی كوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق كەبڕیارە لە10/10ی ئەمساڵدا ئەنجامبدرێت هاوپەیمانێتییەكیان پێکهێناوە بەسەرۆكایەتی لاهور شێخ جەنگی، هاوسەرۆكی یەكێتی. یەكێتی لەپەرلەمانی عێراق خاوەنی (20) كورسی و بزوتنەوەی گۆڕان پێنج كورسییان هەیە كە بەهەردوولایان دەگەنە (25) كورسی. بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان، عێراق دابەشكراوە بۆ (81) بازنەی هەڵبژاردن كەپێشتر هەر پارێزگایەك یەك بازنە بووەو ئەوەش دەنگی لایەنەكان لەزۆری بازنەكاندا پەرت دەكات. سەركردایەتییەكی یەكێتی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەسەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەكە لەلایەن لاهور شێخ جەنگی، هاوسەرۆكی یەكێتی كەپێگەی جەماوەری بەهێزە، رۆڵی دەبێت لەوەی هاووڵاتیان و ئەندام و لایەنگرانیان بچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان. ئارێز عەبدوڵا، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» هاوپەیمانێتی بۆ بەغدا گرنگە بۆ هاوهەڵوێستی نێوانمان، چەند یەكدەنگ بین ئەوەندە كاریگەریی دەبێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی كوردو ناوچە دابڕێندراوەكان». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد بنكەی جەماوەریی یەكێتی و گۆڕان ئەگەر سەد لەسەد نزیك نەبن ئەوا زۆر زۆر لێك نزیكن، لەبەرئەوە گرنگە هەردوولا پێكەوەبن لەپێناو ئەو بنكە جەماوەرییە، وتیشی:»ململانێكانی یەكێتی و گۆڕان كاریگەری یان كاردانەوەی خراپی لەبواری ئابووری هەبوو، ئەو هاوپەیمانێتییە هەڵبژاردنێكی ئارامی لێدەكەوێتەوە لەبەرژەوەندی خەڵكی كوردستانە بەگشتی». ئارێز عەبدوڵا، ئەوەشی باسكرد كە هاوپەیمانێتییەكەیان بۆ دژایەتی پارتی و هیچ لایەنێكی دیكە نییە» هەڵبژاردن ململانێیەكی دیموكراسییە، بێگومان ئێمە حەزدەكەین پارتی كورسی نەهێنێت، پارتیش حەز دەكات ئێمە كورسی نەهێنین، بەڵام ئێمە لەپێناو بەرژەوەندیی گشتی ئەو هاوپەیمانێتییەمان كردووە، ئەگەر هاوپەیمانێتییەكەمان لەگەڵ گۆڕان ببێتە شكستی نەیارەكانمان كارێكی باشە». هەروەها ئەو سەركردایەتییەی یەكێتی ئەوەشی دووپاتكردەوە كەسەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەكە لەلایەن لاهور شێخ جەنگی، هاوسەرۆكی یەكێتی كەپێگەی جەماوەریی بەهێزە، رۆڵی دەبێت لەوەی هاووڵاتیان و ئەندام و لایەنگرانیان بچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان، وتیشی:» راستە بازنەكانی هەڵبژاردن لەعێراقدا زیادیان كردووە، بەڵام یەكێتی و گۆڕان دڵنیام دەنگەكانیان زیاتر دەكەن و قورساییان پێكەوە زیاتر دەبێت لەبەغدا». هاوكات، ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان دەڵێت:» هاوپەیمانێتی یەكێتی و گۆڕان كاریگەری لەسەر باشتركردنی ژیانی خەڵك دەبێت». وشیار عومەر، ئەندامی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»لەسەر ئاستی كۆمەڵایەتی كاریگەری دروستدەكات لەهەڵبژاردنەكاندا لەهەرێمی كوردستان، هەمیشە ململانێ و نائارامی هەبووە كەئێمەش سەرچاوەی ئەو نائارامییە نەبووین، گۆڕان هێزێكی مەدەنییە لایەنەكانی بەرانبەر كاردانەوەیان بەرانبەر گۆڕان هەبووە». هەروەها پێشیوابوو هاوپەیمانان خواستیان ئەوەیە كەكورد یەكدەنگ و یەكهەڵوێست بێت و ئەو هۆشدارییە دراوە بەلایەنە سیاسییەكان كەكورد ئاگاداری خۆی بێت كەئەو عێراقەی ئێستا عێراقی (17) ساڵی رابردوو نییە، هەمواری دەستورو زۆر پرسی تر لەئارادایە، «كورد پێویستە یەكڕیز بێت و كار بۆ یەكخستنی هەڵوێستەكانی بكات». « یەكێتی و گۆڕان لەسەر ئاستی حكومەتی خۆجێیی رێکكەوتنیان هەیەو پێویستە بەوردی چاوپیاخشاندنەوەی تێدا بكرێت كەسلێمانی و گەرمیان و راپەڕین و هەڵەبجە لە زۆر رووەوە بێبەش كراوەو ناعەدالەتیی هەیە، هەمیشە خەڵك زیاتر چاوی لەو رێکكەوتنەی حكومەتی خۆجێیی زیاتر بووە وەك لەبەشداری گۆڕان لەكابینەی نۆیەمدا»، وشیار عومەر وا دەڵێت. دەربارەی پارێزگاریكردن لەدەنگ و كورسییەكانیان لەڕێگەی ئەم هاوپەیمانێتییەوە، وشیار عومەر وتی:» دڵنیام ئەو پێنج كورسییەی بەغدا قورسایی گۆڕان نییەو زۆر لەوە زیاترە، وڵاتانیش كەبەردەوام دەیانبینین دەزانن قورسایی گۆڕان زۆر زیاترە، چونكە هیچ هێزێك بەقەدەر گۆڕان ئەم ماوەیە تووشی دژایەتی و ململانێ نەبووەتەوە، بەڵام دڵنیام دەنگەكانمان دەپارێزین و قورسایمان زیاتر دەبێت، ئەوەش كارو بەرنامەی دەوێت، چونكە رەخنەی خەڵك كە هەبووبێت لەسەر پرۆژەكانی گۆڕان بووە كە باش تێنەگەیشتووە لە نیەت و كاری گۆڕان».
هاوڵاتى ئەندامێكی كوردی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند :" چاوەڕێ دەکرێت بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی لەبەرژەوەندی حکومەت یەکلایی بکرێنەوە و برگەکانی یاسای بودجە هەڵبوەشێندرێنەوە". حکومەتی عێراق و چەند پارێزگارێک سکاڵایان لەسەر 10 برگەی یاسای بودجە بۆ ساڵی 2021 لە دادگای فیدڕاڵی تۆمارکرد، چاوەڕێ دەکرێت لەماوەی داهاتودا پێداچونەوە بەو برگانەدا بکرێت. ئەمڕۆ دوو شەممە، 31 ئایاری 2021 ئەحمەد حاجی رەشید، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەنوسێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك بڵاویكردەوە و ڕایگەیاند " حکومەت و چەند کەسایەتییەک وەک پەرلەمانتارو پارێزگارێک تانەیان داوە لەیاسای بوجەداوە بەتایبەت لەسەر پرسەکانی پەیوەست بە بەدەسەڵاتی وردبینی پەرلەمان بۆ پرۆژەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکان، دەسەڵاتی پارێزگارەکان، سندوقی پترۆدۆلار، زیادکردنی باج لەسەر بەنزینی هاوردە بەرێژەی 15% و چەند پرسێکی دیکەش. ئاماژەی بەوەشكردوە، "لەڕاستیدا هەردولا لائیحەی خۆی پێشکەش دەکات دوابڕیار بۆ دادگای باڵایە زۆربەی بڕیارەکانیش بە بۆچونی خۆم لەبەرژەوەندی حکومەت دەبن نەک لەبەرئەوەی بەڵگەکانی حکومەت بەهێزن بەڵکو لەبەر ئەوەی هەمیشە یاساو فەلسەفەی یاسا کە دەسەڵاتی دادوەری جێبەجێی دەکات لە دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوە نزیکتر بوە". دەقی نوسینەکەی ئەحمەد حاجی رەشید: لەدوای پەسەند کردنی یاسای بوجەی گشتی لەلایەن پەرلەمانەوە حکومەت و چەندکەسایەتیەک وەک پەرلەمانتارو پارێزگارێک تانەیان دا لەیاسای بوجە کە ئەم لایەنانە بوون : 1_ حکومەتی فیدڕاڵ سکاڵای ژمارە (35) بەرزکردەوەلەدژی پەرلەمان . 2_ پارێزگاری واست سکاڵای ژمارە (36) بەرزکردەوە لەدژی پەرلەمان 3_ ئەندام پەرلەمانێک سكاڵای سێ هەمی بەرزکردەوە لەدژی یەکێک لەبڕگەکانی یاساکە. ئەو بڕگانەی کەسکاڵایان لەدژ تۆمار کراوە ئەمانەی لای خوارەوەن : 1_ ماددەی 1/یەکەم /4 /الف سەبارەت بەدەسەڵاتی وردبینی پەرلەمان بۆ پرۆژەکانی ئەنجومەی پارێزگاکان وپلانی تەرخانکردنی تەرخانکراوەکانی پەرەپێدانی پارێزگاکانە. 2_ بڕگەی (ز) لەماددەی 2/یەکەم /2 کەپەیوەندی بەخشتەی (ب) وە هەیە سەبارەت بە تەرخانکراوەکانی پەرەپێدانی پارێزگاکانە . 3_برگەی (ح) لەماددەی 2/یەکەم /2/حاء سەبارەت بە دەسەڵاتی پارێزگارەکان . 4_ بڕگەی (8) لە مادەی 2/یەکەم /8 سەبارەت بە دامەزراندنی سندوقی پترۆدۆلار . 5_ برگەی (ب) لەماددەی (12)/دووەم سەبارەت بە جیاکردنەوەی ئەو بەرێوەبەرایەتیانە یە هاوشێوەی ئەنجومەی خزمەت (مجلس الخدمة الاتحادی)کاردەکەن لەوەزارەتەکاندا . 6_ برگەی (ب) لەماددەی 18/سێهەم/ باء سەبارەت بەزیادکردنی باج لەسەر بەنزینی هاوردە بەرێژەی 15% . 7_ برگەی (الف) لەمادەی (50/أ) سەبارەت بەدەسەڵاتی وەزیری دارایی 8_ برگەی (جیم)لەمادەی (50/ج) سەبارەت بەزیادکردنی نرخی کڕینی دانەوێڵە لەجوتیاران بەبڕی (50000) پەنجا هەزار دینار بۆهەر تەنێک . 9_ ماددەی 56/سێهەم ) سەبارەت بە تێچووی کۆمپانیا بیانیەکانی بواری نەوت ناسراو بە (جولات التراخیص). 10 _ماددەی (58) سەبارەت بەپابەندکردنی حکومەت بۆ نەهێشتنی دۆسیەی بریکار لەوەزارەت و دامودەزگاکاندا . لەڕاستیدا هەردولا لائیحەی خۆی پێشکەش دەکات دوابڕیار بۆ دادگای باڵایە زۆربەی بڕیارەکانیش بە بۆچونی خۆم لەبەرژەوەندی حکومەت دەبن نەک لەبەرئەوەی بەڵگەکانی حکومەت بەهێزن بەڵک ولەبەردووهۆکاری سەرەکی : 1_ بنەمای تەشریع واتە یاسادانان لەعێراقدا تێک هەڵکێشێکی زۆری تیدایە و زۆر یاسا دەرچوێنراوە دژ بەیەکن و هەر لایەنێک دەتوانێت بەویستی خۆی تەفسیری بکات . 2_ هەمیشە دەسەڵاتی دادوەری پارسەنگی دەسەڵاتە جێبەجێکارەکانیان کردوە لەژێر ڕۆشنایی جێبەجێکردنی یاساو فەلسەفەی یاسا لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوە نزیک بوە .
شاناز حەسەن سەرەڕای واژۆی ئەندامانی فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمانی كوردستان لەسەر بەردەوامی لێبڕینی موچە، بەڵام هێشتا سەرۆكایەتی پەرلەمان بڕیاری یەكلاكەرەوەی نەداوە دانیشتنێكی تایبەتی لەسەر ئەنجام بدات، بەڵام پەرلەمانتاران دەڵێن داوایان كردووە ستافی حكومەت بەشداربێت. ماوەی حەوت مانگە لێبڕینی موچەی فەرمانبەران بەڕێژەی لەسەدا 21% بەردەوامەو ئەوەش نیگەرانی موچەخۆرانی لێكەوتووەتەوەو پێیانوایە داهاتی ناوخۆ زیادی كردووەو نرخی نەوتیش بەرزبووەتەوە ناكرێت لێبڕینی موچە بەردەوام بێت. دانیشتنی پێشتری پەرلەمانی كوردستان لەلایەن پەرلەمانتارانەوە واژۆ كۆكرایەوە بۆ ئەوەی ئەم هەفتەیە بڕیار بدرێت دانیشتنێكی تایبەت بەو پرسە ئەنجامبدرێت، بەڵام هێشتا بڕیاری كۆتایی لەسەر نەدراوە. پەرلەمانتارێكی فراكسیۆنی كۆمەڵ: لەم قۆناغەدا پێویستە بڕیار بدرێت لێبڕینی موچە نەمێنێت نەگ گفتوگۆی لەسەر بكرێـت روپاك ئەحمەد، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی كۆمەڵ لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» كۆدەنگییەك لەناو پەرلەمانتاران هەیە بەڵام دوو بەش دروستبوون، ئێمە (57) پەرلەمانتار واژۆمان بۆ ئەوە كۆكردۆتەوە كە پرسی لێبڕینی موچە نەمێنێت بەڵام (60) پەرلەمنتاری دیكە لەحزبەكانی بەشدار لەحكومەت واژۆیان كردووە بۆ گفتوگۆكردن». «لەم قۆناغەدا پێویستە بڕیار بدرێت لێبڕینەكە نەمێنێت نەك تەنیا گفتوگۆی پەرلەمان بێت، چونكە كە بڕیار نەدات گفتوگۆ هیچ ئەنجامێكی نابێت»، پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ وای وت. روپاك ئەحمەد ئەوەشی خستەڕوو هەندێك لەپەرلەمانتارەكانی گۆڕان و یەكێتی لەهەرودوو لاوە واژۆیان كردووە. پەرلەمانتارانی پەرلەمانی كوردستان لەسەر پرسی لێبڕینی موچە بوونەتە دوو بەش (57) پەرلەمانتار لەفراكسیۆنە جیاوازەكان واژۆیان كردووە پرسی لێبڕینی موچە نەمێنێت. بەشەكەی دیكەی ناو پەرلەمان لەفراكسیۆنەكانی گۆڕان و یەكێتی و پارتی (60) واژۆیان كۆكردۆتەوە بۆ ئەوەی پەرلەمان گفتوگۆ بكات لەسەر پرسی لێبڕینی موچە. حكومەتی هەرێم ماوەی حەوت مانگە موچە بەلێبڕینی لەسەدا 21% دابەشدەكات و بۆ مانگی ئایاریش لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و پەسەندكردنی بودجەی عێراقیش بەو شێوازەی خۆی بەردەوامە لەدابەشكردنی موچە. ئەبوبەكر هەڵەدنی: هیچ پاساوێك بۆ لێبڕینی موچە نەماوە و پێویستە ستافی حكومەت لەپەرلەمان ئامادەبن ئەبوبەكر هەڵەدنی، پەرلەمانتاری یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «هیچ بیانویەك بۆ لێبڕینی موچە نەماوە لەدوای رێككەوتنی لەگەڵ بەغداو بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و داهاتەكانی ناوخۆش زۆر بووە». هەروەها باسی لەوەشكرد، داهاتەكان زۆربوون بەڵام بەداخەوە دوو حزبی دەسەڵات داهاتەكان ناگێڕنەوە بۆ خەزێنەی حكومەت و وەزارەتی دارایی وەك چالاكی حزبی و دەربڕین و سەنگەر گواستنەوە بەكاریدەهێنن. ئەبوبەكر هەڵەدنی وتیشی:» دانیشتنی ئەم جارە تایبەت دەبێت بەهەڵگرتنی لێبڕینی موچە بەئامادەبونی وەزیرە پەیوەندیدارەكان تابڕیاری كۆتایی لەبارەی هەڵگرتنەوە بدرێت، چونكە بڕیارەكە بەئەنجومەنی وەزیران بووەو دەبێت سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەی و وەزیری دارایی و وەزیری پلاندانان بێنە پەرلەمان و بەدەستەجەمعی بڕیارەكەیان داوە نەك تەنیا وەزیر بێت هیچ دەسەڵاتێكی نەبێت بڕیار بدات». سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی: چاوەڕێین لەیەكەم كۆبوونەوەی پەرلەمان لێبڕینی موچە كۆتایی پێبهێنرێت زیاد جەبار، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی هێمای بۆ ئەوەكرد بارودۆخی دارایی هەرێم لەبارودۆخێكی باشدایە، بۆیە كاتی ئەوە هاتووە كە لێبڕینەكە نەمێنێت، بۆیە پێكەوە هەموویان كار بۆ ئەوە دەكەن. سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی ئەوەشی دووپاتكردەوە: « كاركردنی هەموو لایەنەكان و فراكسیۆنەكان پێكەوە كاریگەرییەكان لەسەر حكومەت زیاد دەكات و وادەكات كۆتایی بەلێبڕینی موچە بهێنرێت». پەرلەمانتارێكی پارتی: خۆمان بەخاوەنی كەیسی هەڵگرتنی لێبڕینی موچەی فەرمانبەران دەزانین رێبوار عەبدولڕەحیم، پەرلەمانتاری پارتی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئێمە وەك پارتی هەر زوو لەسەر ئەوە قسەمان كردووەو خۆمان بەخاوەنی كەیسی هەڵگرتنی لیبڕینی موچە دەزانین، چونكە زۆرینەی خەڵكی هەرێم دەنگی بەئێمە داوە». پەرلەمانتارەكەی پارتی لەپەرلەمانی كوردستان پێشیوابوو ئەوان یەكەم كەس بوون واژۆیان كردووە كە شاندی ئەنجومەنی وەزیران بێتە پەرلەمان و كار بۆ كۆتایی هاتنی لێبڕینی موچە بكەن. رێبوار عەبدولڕەحیم ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد» ئێمە داوا دەكەین شاندی حكومەت بێتە پەرلەمان كەئەو شاندە ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری لێدەدات لەكێ و كێ پێكهاتووە دێنە دانیشتنی ئەمجارەی پەرلەمانەوە». پەرلەمانتارێكی گۆڕان: پێویستە هەموو ئەوانەی پەیوەندی بەبودجە و داهاتی وڵاتەوەیە پێكەوە بێنە پەرلەمان بەڵێن ئیسماعیل، پەرلەمانتاری گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لێبرێنی موچە بڕیارێكی نایاسایی ئەنجومەنی وەزیرانە كەدەسەڵاتی خەرجكردن گەورەترین كێشەیە كە یاسایەكی تایبەتی نیەو لەسەری بڕوات». پەرلەمانتارەكەی گۆڕان پێیوابوو ئەم خەمە بەردەوام هەبووەو ئێستا چڕتر بۆتەوەو پێویستە حكومەتیش كار لەسەر ئەوە بكات و ئەو ژمارانە بخاتەڕوو كەداهاتەو لەبەردەستدایە تا بەو پێیە كاربكرێت بۆ كۆتایی هاتنی لێبڕینی موچە. بەڵێن ئیسماعیل ئەوەشی دووپاتكردەوە كەئەمجارە پێكەوە ستافی ئەنجومەنی وەزیران بێنە پەرلەمان و لەسەر هەڵگرتنی لێبڕینەكە بڕیار بدرێت.
عەمار عەزیز. دهۆك سوپای توركیا زیاتر لە (40) كیلۆمەتر خاكی هەرێمی بەزاندووەو سەرەڕای داگیركارییەكەی دەستیكردووە بە بڕینەوەی دارەكانی سنوری بادینان و دەیباتەوە وڵاتەكەی خۆی و تائێستاش حكومەتی هەرێم هەڵوێستی نەبووە، بەڵام ناوەندی پاراستنی گەل هەپەگە دەڵێت:» ئەم تاوانە بێ سزا نامێنێتەوەو پێویستە كەس نەبێتە هاوبەشی ئەم تاوانە». سوپای توركیا هاوشێوەی داگیركارییەكەی شاری عەفرینی رۆژئاڤای كوردستان كەزۆربەی دار زەیتونەكانی عەفرینی لەڕەگەوە هەڵكەندووەو بردویەتیەوە بۆ توركیا، بەهەمان شێوەی عەفرین، لەپارێزگای دهۆك و ناوچە داگیركراوەكانی بادینان دارەكان دەبڕێتەوەو دەیباتەوە شارەكانی (هەكاری، شڕناخ، گەڤەر، وان)، وەك پەرلەمانتارێكی پارتی دەڵێت:» جەندرمەكانی توركیا لەبادینان داریان بڕیوەتەوە تەمەنی سەد ساڵ بووە»، ئەمەشی بەكارێكی مەترسیدار وەسف كرد بۆ لەناوبردنی ژینگەی بادینان. ئازاد ئەدیب موسا، موختاری گوندی هرورێ سەر بەناحیەی كانی ماسی لەلێدوانێكدا بە وت: « ئەو ناوچانەی كەوتوونەتە دەست سوپای توركیا، بارەگاو خاڵی سەربازییان داناوە، دەستیان بەبڕینی دارەكان كردووە، دواتر دەیگوازنەوە بۆ توركیا، خەڵوزی لێ دروستدەكەن لەگەڵ هەندێك شتی تر». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد جەندرمەكانی توركیا هاتوونەتە ناو گوندی هرورێ لەسنوری قەزای ئامێدی بەخەڵكیان وتووە لەكاتی سەردانتان بۆ ناو باخچەكانی خۆتان چەك لەگەڵ خۆتان نەبن و نابێت بەهیچ شێوەیەك هاوكاری گەریلاكانی پەكەكە بكەن، وتیشی:» چەتەكانی توركیا ئەوانەی لەگەڵ سوپای توركیا بەخەڵكی گوندیان وتووە دارەكانی سنوری گوندی هرورێ دەبڕین، ئێمەش وتوومانە بەهیچ شێوەیەك قبوڵ ناكەین، هەموو شوێنێكمان ئاگاداركردووەتەوە، ئەگەر حكومەتی هەرێم هیچ هەڵوێستی نەبوو، چەتەكانی توركیاش دەستیان بەبڕینی دار كرد هەموومان پێكەوە هێرش دەكەینەسەر خاڵە سەربازییەكانی توركیا». «تەنها لە زناری كێستە سوپای توركیا چوار خاڵی سەربازییان داناوە، لەدەوروبەری خاڵە سەربازییەكانی خۆیان تەواوی دارەكانیان بڕیوە، كەس نازانیت چەند دارن، بەڵام بەسەدان داریان بڕیوە»، موختاری گوندی هروری وادەڵێت. موختارەكە ئەوەشی خستەڕوو كەئێستا (45) خێزان لەناو گوندی هرورێدا دەژین، زیاتر لەدوو هەزار دۆنم زەوی لەسنوری گوندەكە بەهۆی بۆردوومانەكانی توركیا سووتاون، زیانێكی زۆری دارایی بەهەموو خەڵك كەوتووە، «سەرەڕای هەموو ئەمانە گوندەكەی خۆمان بۆ هیچ كەس و لایەنێك چوڵناكەین، زۆر شتمان قبوڵ كرد، بەڵام لەمەودوا هەڵوێستی توندمان دەبێت». لە 23ی مانگی رابردوودا سوپای توركیا ئۆپەراسیۆنی ناسراو بە «چڕنووكی هەورە برووسكە»ی بەپاساوی رووبەڕووبوونەوەی گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لەبەرزاییەكانی سنوری پارێزگای دهۆك دەستپێكرد، لەهەندێك شوێن تا (40) كێلومەتر هاتووەتە ناو خاكی كوردستان . پەرلەمانتارێكی بادینی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەسوپای توركیا لەڕێگەی كۆمپانیایەكەوە دارەكانی ناوچەكانی بادینان دەبڕنەوەو دەیبەنەوە بۆ وڵاتەكەی خۆیان. رێڤینگ هروری، سەرۆكی لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان بە هاوڵاتى وت: « بابەتی بڕینی دار لەلایەن چەند كۆمپانیایەكی سەر بەتوركیا لەسنوری پارێزگای دهۆك كۆنە، چەند ساڵێكە ئەم كارە دەكرێت، لەچەند ساڵی رابردوو ئەو كۆمپانیایانە لەڕێگای جەندرمەكانی توركیا هەڵساون بەبڕینی ژمارەیەكی زۆر لەدارەكانی دارستانی تاوێ لەسنوری ئامێدی و ناوچەی گەڤەرۆكێ و خۆركێ لەسنوری قەزای زاخۆ «. رێڤینگ هروری ئەوەشی باسكرد كە توركیا هەر ناوچەیەك بۆردوومان بكات دواتر دەیستوتێنێت، یەكەمجار بەشۆفڵ رێگا دەكاتەوە دواتر لەڕێگای جەندرمەكانی خۆی و بەهاوكاری چەند كۆمپانیایەك دەست بەبڕینی دارەكان دەكات» بەداخەوە هەندێك دار هەیە تەمەنی سەرووی (100) ساڵە دوای بڕینی دارەكان دەگوازرێنەوە بۆ توركیا». ئەو پەرلەمانتارەی پارتی ئەوەشی روونكردەوە كە ئەو ناوچانەی كە بەم دواییە بەتایبەت لەسنوری ناحیەی كانێ ماسێ داگیركراوە هێشتا دەستی بەبڕینی دار نەكردووە ، نازانین لەوێش بەهەمان شێوە دەست بەبڕینی دار دەكات یان نا. « ئەم بابەتە زۆر ترسناكە ، تێكدانی ژینكەو بڕینی دارەكان و وشكبوونەوەی ناوچەكە كاریگەریی زۆر خراپ دەكاتەسەر ژینگەی ناوچەكە، پێویستە بەزووترین كات دەزگا پەیوەندیدارەكان گفتۆگۆ لەگەڵ ئەو لایەنانە بكەن كە بەم كارەوە هەڵساون و چیتر رێگانەدەن دارەكان ببڕێن» رێڤینگ هروری وای وت . هەپەگە رایگەیاند دەوڵەتی داگیركەری تورك سروشتی كوردستان تاڵان دەكات و ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە»ئەم تاوانە بێ سزا نامێنێتەوەو پێویستە كەس نەبێتە هاوبەشی ئەم تاوانە». رۆژی 28ی ئایاری 2021، ناوەندی راگەیاندنی هەپەگە، راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە، لەبەشێكیدا ئاماژە بە بڕینەوەی دارەكان لەهەرێمەكانی پاراستنی مەدیا و بەدلیس كردووەو هۆشداریی بەتاڵانكەرانی سروشتی كوردستان داوە. هەپەگە رایگەیاند:» دەوڵەتی داگیركەرو مشەخۆری تورك لەگەڵ هەوڵە داگیركەرانەكانیدا، بێ وەستان جوگرافیای كوردستان بۆردوومان دەكات و هەموو دارستانەكانی دەسووتێنێت و دارەكانی دەبڕێت، بەتایبەتیش لەم دواییانەدا، لەهەرێمكانی مەتینا، زاپ، ئاڤاشین و مەیدانەكانی دۆڵی شێخ جومعە و شەهید مزگین لەهەرێمی خەرزانی بەدلیس». هەروەها لەڕاگەیەندراوەكەیاندا هاتووە» سوپای داگیركەری تورك بەدەستی چەتە و كۆنتراكان (جاشەكان)ی دارەكان دەبڕێت، دەوڵەتی داگیركەری تورك دژی گەلی كورد تاوانی قڕكردن ئەنجامدەدات، هاوكات بەتاڵانكردنی سروشتی كوردستان تاوانی گەورە دەكات، بەهۆی ئەوەی ئەم تاوانە بێ سزا نامێنێتەوە، پێویستە كەس نەبێتە هاوبەشی دەوڵەتی تورك بۆ تاڵانكردنی جوگرافیای كوردستان». پەیامنێری هاوڵاتى پەیوەندی بە بەڕێوەبەرایەتی ژینگەی دهۆك كرد، بەڵام وتیان ئەم بابەتە پەیوەندی بەئێمەوە نیە، بۆ راستی بابەتەكەش دەبێت لیژنەیەك پێكبهێنرێت و ئنجا كاری لەسەربكرێت . ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەڵێت:»پێویستە هەرسێ سەرۆكایەتی هەرێم بێنە سەر خەت و بڕینەوەی دارەكان و ئەم كارە ترسناكە رابگیرێت». عەبدولسەمەد تیلی عومەر، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەفراكسیۆنی یەكگرتوو بۆهاوڵاتى ، ئاماژەی بەوەكرد تائێستا لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك هیچ دانیشتن و كۆبوونەوەیەك لەسەر بابەتی بڕینەوەی دارەكانی ناوچەكانی بادینان لەلایەن چەند كۆمپانیایەكی توركیا ئەنجامنەدراوە، بەڵام دەبوایە بەلایەنی كەمەوە دانیشتنێكیان لەسەر ئەم بابەتە بكردایە. عەبدولسەمەد تیلی وتیشی: «پێویستە هەرسێ سەرۆكایەتی هەرێم بێنەسەرخەت و گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی عیراق بكەن تا ئەم كارە ترسناكە رابگیرێت، ئەگەر وابڕوات و هیچ هەڵوێستێك لەلایەن بەغدا و هەرێمی كوردستان نەبێت، توركیا بەردەوام دەبێت و ژینگەی بادینانیش بەرەو وێرانییەكی خراپ دەڕوات».
هاوڵاتى وەفدی حكومەتی هەرێم لەبەغدایە بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی و پەرلەمانتارێكی لیژنەی دارایی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە «ئەمجارە وەفدی هەرێم لەبەغدا بەدەست بەتاڵی ناگەڕێتەوە، چونكە كێشەی سیاسی لەسەر نییەو هەردوو حكومەتیش ئامادەن پابەندبن بەیاسای بودجەوە». ئێوارەی ئەمڕۆ وەفدێكی حكومەت بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم سەردانی بەغدایان كردەوەو بڕیارە ئەمڕۆ دووشەممە لەسەر پرسی نەوت و جێبەجێكردنی یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2021 دەست بەگفتوگۆكانیان لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان لەحكومەتی فیدڕاڵ بكەنەوە. بودجەی گشتی عێراق لەشەوی 31ی ئازاری 2021 لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە پەسەندكراو بەپێی یاساكەو لەماددەی (11)دا پشكی هەرێم دیاریكراوە كە لەسەدا (12.67)ی بودجەی فعلی دەبێت، لەبەرانبەر تەسلیمكردنی داهاتی نەوتی رۆژانەی (250) هەزار بەرمیل بەنرخی كۆمپانیای سۆمۆی نیشتمانی عێراق و لەسەدا 50%ی داهاتە فیدراڵییەكان. شیروان میرزا، ئەندامی فراكسیۆنی یەكێتی لەلیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» كێشەی سیاسی لەسەر یاسای بودجە نییەو مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق ئامادەیی نیشانداوە بۆ جێبەجێكردنی، حكومەتی هەرێمیش پابەندی خۆی راگەیاندووە، بۆیە تەنها گفتوگۆ لەسەر میكانیزمی جێبەجێكردنەكەی دەكرێت». ئەو پەرلەمانتارە ئاماژەی بەوەشكرد، یاسای بودجە بۆ یەك ساڵەو پشكی هەرێم لەپێنج مانگی رابردوو بەشێوەی قەیدی حسابی یان مەقاسە دەدرێت بەهەرێمی كوردستان، وتیشی:» بەو پێیەی داهاتی نەوتی هەرێم بەپێی نرخی فرۆشتنی كۆمپانیای سۆمۆ دەبێت، كەواتە مانگانە گۆڕانكاری لەپشكی هەرێمدا روودەدات بەوپێیەی نرخی نەوت جێگیر نییە». شیروان میرزا پێشیوابوو سەردانی وەفدی حكومەتی هەرێم بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی وادەكات كە»ئەمجارە وەفدی حكومەتی هەرێم لەبەغدا بەدەست بەتاڵی ناگەڕێنەوە». هاوكات، فارس عیسا، سەرۆكی نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم لەبەغدا راگەیاند، ئەمڕۆ دووشەممە، كۆبوونەوەكانیان لەگەڵ بەرپرسانی عێراق تایبەت بەجێبەجێكردنی یاسای 2021 دەستپێدەكەن. یەكێك لەئەندامانی وەفدی دانوسانكاری حكومەتی هەرێم لەبەغداوە ئەوەی بۆ هاوڵاتى دووپاتكردەوە كەجێبەجێكردنی ماددەی (11)ی یاسای بودجەی ئەمساڵ تەنها چۆنیەتی جێبەجێكردنی ماوە. هەروەها ئەوەی ئاشكراكرد كە كۆبوونەوەی وەفدی حكومەتی هەرێم بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی، لەگەڵ وەزیرانی نەوت و دارایی و پلاندانان و دیوانی چاودێری دارایی و نوێنەری كۆمپانیای سۆمۆی عێراق بۆ فرۆشتنی نەوت دەبێت. هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كە وەفدی هەرێم چاوەڕێی بۆچوونی وەفدی عێراقە بۆ جێبەجێكردنی یاسای بودجە كە چ میكانیزمێك دیاری بكرێت و هەژماری بانكی لەچ شوێن و بانكێك بكەینەوە بۆ ئەوەی حكومەتی هەرێم داهاتی نەوت و نانەوتی بكاتەسەرو لەبەرانبەردا بەغدا پشكی هەرێم رەوانە بكات. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتى ، حكومەتی هەرێم چاوەڕێی ئەوەیە كە پشكی هەرێم لەماوەی ئەم پێنج مانگەی رابردوودا بەشێوەی»مەقاسە» رەوانەی هەرێم بكات كە زیاتر لە ترلیۆنێك دینارە بەو پێیەی حكومەتی هەرێم داهاتی نەوتی (250) هەزار بەرمیلی رۆژانەو لەسەدا 50%ی داهاتی فیدڕاڵی، ناگاتە (700) ملیار دینار، بەڵام چاوی لەوەیە بەغدا پشكی هەرێم وەك خۆی رەوانە بكات كەمانگانە (956) ملیار دینارەو بەو پێیە بێت بۆ مانگەكانی (5،4،3،2،1) زیاتر لەترلیۆنێك و (250) ملیار دینار»ی لای حكومەتی عێراقە.
هاوڵاتى شانەی راگەیاندنی ئەمنی عێراق رایگەیاند:" ژمارەیەک مووشەکی گراد لە سنووری گوندی دارەمان- سنووری ناحیەی شوان دەستیان بەسەر داگیرا، کە بە ئاراستەی سەنگەرەکانی پێشمەرگە لە ناحەی پردێ ئامادەکرابوون". ئەمڕۆ دوو شەممە، 31 ئایاری 2021 شانەی راگەیاندنی ئەمنی عێراق لە ڕاگەیاندراوێكدا رایگەیاند:" مووشەکەکان لەنێوان گوندەکانی دارەمان و حەسار بە ئاراستەی سەنگەرەکانی پێشمەرگە ئامادەکرابوون، بەڵام بەر لە ئەنجامدانی کردەکە زانیاری گەیشتووەتە دەست هێزە ئەمنی و هەواڵگرییەکان". شانەی راگەیاندنی جەنگی عێراق ئاماژەی بەوە شکردووە، "بەپێی زانیاری هەواڵگری و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و بنکەی پۆلیسی پردێ، دەست بەسەر پێنج مووشەکی دوورهاوێژ لە جۆری گراد-دا گیراوە، ئەو مووشەکانە لە گوندی حەسار سەر بە ناحیەی پردێ-ی سنووری پارێزگای کەرکووک ئامادەکرابوون". بەگوێرەی راگەیەنراوەکە، دەستگرتن بەسەر موشەک و سەکۆکاندا لەلایەن فەوجی یەکی سەربە لیوای ٣١ لە بەشی هەشتی سوپای عێراقەوەبووە و لەلایەن تیمێکی شارەزای بواری تەقەمەنییەکانەوە پوچەڵکراونەتەوە. ئەمەش لە كاتێكدایە پێشتر چەند جارێك موشەك بەرەو سەنگەرەكانی پێشمەرگە و فڕۆكەخانەی هەولێر ئاراستە كراون