لاڤین مەحمود بەڕێوەبەری گشتیی لەوەزارەتی بازرگانی هۆشداری دەداتە هاووڵاتیان كە لەمانگی رەمەزاندا هەموو پێداویستیەكانیان بەیەكجار نەكڕن و دەشڵێت:» چەند بازاڕێك دەكرێتەوەو بەنرخی كۆ شمەك و پێداویستییەكان بەهاووڵاتیان دەفرۆشرێت». ساڵانە لەمانگی رەمەزاندا نرخی كاڵاو پێداویستییەكانی رۆژانەی هاووڵاتیان بەڕێژەیەكی بەرچاو بەرزدەبێتەوە، لەكاتێكدا لیژنەكانی قایمقامیەت بەردەوامن لەچاودێركردنی بازاڕ. نەوزاد كامیل، بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانی لەوەزارەتی بازرگانی و پیشەسازیی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكیدا بەهاوڵاتی وت: « لەگەڵ هاتنەوەی هەر بۆنەیەكدا هاووڵاتیان روودەكەنە بازاڕ بۆ كڕینی شتومەك و پێداویستی خۆیان، بەڵام پێش هەموو شتێك پێش ئەوەی چاودێریی بازرگانی ئێمە بجوڵێندرێت پێویستە كە هۆشیاریان هەبێت كە بەكۆمەڵ نەڕۆنە ماركێتەكان و شت بكڕن، پێویستە هەفتانە بیكڕن». ناوبراو ئەوەی دووپاتكردەوە كەبازرگانان سروشتێكی وایان هەیە كە زانیان خەڵك رووی تێدەكات كاڵاكانی بەنرخێكی گران دەفرۆشرێت، ئەگەر هاتوو ئەم هۆشیاریەی نەبوو بازرگانەكە كە زانی شمەكەكەی بۆ ساغ نابێتەوە نرخ بەرز ناكاتەوە. بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی دەشڵێت ئاگاداری هەرسێ پارێزگاكەیان كردووە كە مەفرەزەكانیان چالاكتر بكەن و سەردانەكانیان بۆ بازاڕ زۆرتر بكەن و ئەو فرۆشیارانەی نرخەكان گران دەكەن لێپرسینەوەی یاساییان لەگەڵدا بكەن « سزای ئابووریمان هەیە بەپێی ئەو كاڵایەی گرانی دەكات لە (50) هەزار دینار تا ملیۆنێك دینار دەبێت». نەوزاد كامیل، ئەوەشی روونكردەوە كۆگاكان خۆراكی زۆریان تێدایەو پڕن لە خۆراكی جۆراوجۆر، پێویست نیە بەكۆمەڵ بچن بۆ شت كڕین. لەگەڵ نزیكبوونەوە لەمانگی ڕەمەزان دیاردەی بەرزكردنەوەی نرخی شمەك و خۆراك لەبازاڕەكان سەهەڵدەدات، راوێژكاری بازرگانی هەرێم هۆكارەكەی بۆ زۆربوونی خواستی هاووڵاتیان دەگەڕێنێتەوە. وەسفی خەلیل، راوێژكاری ژووری بازرگانی سلێمانی، بەهاوڵاتی وت: « پێشبینی دەكەین وەك كلتور لەمانگی رەمەزان هەڵپە دەكرێت لەسەر ئەو داواكاریانە، وا دەكات خواست زۆربێت لەسەر شمەكی بازاڕ، بەپێچەوانەشەوە خستنەڕوو كەمبێتەوە، ئەمە هۆكارێكە بۆ گرانبوونی شمەك». ناوبراو پێشیوابوو ژووری بازرگانی نزیكەی (560) كۆگای دروستكردووە، ئەگەر هەر گۆڕانكارییەك رووبدات لەبارودۆخی نێودەوڵەتی زۆرترین بڕی خۆراك كۆبكەنەوە. وتەبێژی سەندیكای كاسبكارانی عەلوەی سلێمانی دەڵێت:» نرخ لەمانگی رەزامەندا زیاد ناكەین». عەتا محەمەد وتەبێژی سەندیكای كاسبكارانی عەلوەی سلێمانی، لەلێدوانێكیدا بەهاوڵاتی وت: «باری دارایی خەڵك باش نیە، بازاڕیش ئێستا لەنێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق رێگاكان تۆزێك ئاستەنگی بۆ بووە، لەو بڕوایەدا نیم هیچ بەرهەمێك نرخی بەرزببێتەوە». هەروەها پێشیوابوو لیژنەكانی قایمقامیەتی سلێمانی بەردەوام سەردانی عەلوەی سلێمانی دەكەن بۆ چاودێری كردنی بەرزبوونەوەی نرخ. سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای فتوای هەرێمی كوردستان جەخت لەوە دەكاتەوە هەر كەسێك لەمانگی رەمەزاندا نرخی كاڵاكان بەرز بكاتەوە ئەو پارەیەی كە وەریدەگرێت «حەرامە». حەسەن موفتی، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای فتوای هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « مانگی پیرۆزی رەمەزان مانگی سەبرو خۆڕاگری و خودنەویستی و بەخشین و چاكەكردن و یارمەتیدانی هەژارانە، كۆی ئەم واتایانەش پێویستی بە دووركەوتنەوەمانە لەچاوچنۆكی و هەڵپەكردن و وانەی بەرجەستەبوونی دادپەروەری كۆمەڵایەتی و نەهێشتنی چینایەتی». ناوبراو وتیشی: « ئەگەر نرخەكانی بازاڕ كەمتر نەكرێتەوە ئەوا حەرامە نرخەكان بەرزبكرێنەوە یاخود كاڵاو خواردنە پێویستییەكان قۆرخ یان ئیحتیكار بكرێت». سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای فتوای هەرێمی كوردستان، ئەوەشی دووپاتكردەوە ئەركی سەرشانی موسڵمانانە ئاسانكاری بكەن، «لەبەر شەرافەتی ئەو مانگە كەخێركردن تیایدا چەندانەیە نرخەكان كەمبكەنەوەو زیاتر دەستگیرۆیی هەژاران بكەن».
شاناز حەسەن جێگری سەرۆكی لیژنەی داكۆكیكردن لەمافی مرۆڤ لەپەرلەمان ئاماژە بەوەدەدات سزادراوانی بادینان ئەوەیان دووپاتكردەوە كە لەژێر فشاردا دانپێدانانیان پێكراوەو دەشڵێت:»پەیمانمان بەزیندانییەكان داوە داواكارییەكانیان ببەینە پەرلەمان و ئەنجومەنی دادوەری». ماوەی زیاتر لەهەفتەیەكە بارودۆخی دەروونی و تەندروستی زیندانیانی بادینان ناجێگیرەو پارێزەران و كەسوكاری داوادەكەن شوێن و پێداویستی تەندروستییان بۆ دابینبكرێت تاكاتی بڕیاری دادگای پێداچوونەوە، كە بڕیارە لەم مانگەدا بڕیاری كۆتایی لەبارەوە بدرێت. جێگری سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی و داكۆكیكردن لەمافی مرۆڤ ئاماژە بەوە دەدات وەك لیژنەكەیان سەردانی سزادراوانی بادینانیان كردووەو دەشڵێت:» پێیان راگەیاندین لەژێر فشاردا دانپێدانانیان پێكراوە». گوڵستان سەعید، جێگری سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی و داكۆكیكردن لەمافی مرۆڤ، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە وەك ئەركی خۆمان سەردانی زیندانیانمان كردووەو بارودۆخمان بینیون كەشوێنیان زۆر خراپەو تووشی نەخۆشی پێست بوون و خواردنیان باش نیەو رێگەنادرێت سەیری كەناڵە هەواڵییەكان بكەن و رێگەی پەیوەندیكردنیان نیەو كەسوكاریان ناتوانن سەردانیان بكەن و شوێنی خەوتنیان خراپە». ناوبراو باسی لەوەشكرد:» یەكێك لەزیندانیەكان دوو خێزانی هەیەو حەوت منداڵی هەیە، تەنیا مووچەیەكی هەیە ئەوەشیان بڕیوەو هەموویان خۆیان بەزوڵملێكراو دەزانن، دەیانویست دادگای پێداچوونەوە عەدالەت بێت». گوڵستان سەعید جەختی لەوەكردەوە راپۆرتی خۆیان ئامادە كردووەو دەیدەینە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان و وتیشی:»پەیمانمان پێداون داواكانیان بگەیەنینە ئەنجومەنی دادوەری و كەسوكاریان بتوانن سەردانیان بكەن و پەیوەندییان پێوە بكرێت». نوێنەری كەسوكاری زیندانیانی بادینان دەڵێت:»باری تەندروستی گیراوەكان خراپە، داوا دەكەین زوو بەهانایانەوە بچن«. ئەیهان سەعید نوێنەری زیندانیانی بادینان ئەوەشی خستەڕوو خواردنیان كەم و خراپەو كێشیان زۆر زۆر دابەزیوە، پێداویستی سەرەتاییان پێنادەن و تەنانەت كتێب، پێنووس و وەرەقەشیان لێ قەدەغەكراوە. ئەیهان سەعید دەشڵێت:»شەڕی دەروونی لەگەڵ زیندانیان دەكرێت و رێگەنادرێت هەموو هەفتەیەك پەیوەندی بەكەسوكاریانەوە بكەن، بەمەش دەروونی زیندانییان باش نیە». هاوسەری رۆژنامەنووس شێروان شێروانی جەختلەوە دەكاتەوە كەڕێگەنادەن بچین بیانبینین، كە ئەوەی بە»ناعەدالەتی و زوڵم» وەسف كرد. رووگەش جەباری، هاوسەری رۆژنامەنووس شێروان شێروانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بڵاوكردنەوەی دەنگی من و شێروان لەلایەن برایەكیەوە وایكرد زیاتر سزای بدەن و تەنانەت رێگەی نادەن هەفتانە جارێك پەیوەندیمان پێوە بكات». رووگەش داوای سەردانی هاوسەرەكەی دەكات لەزیندانداو دەڵێت:» رێگەنادەن من و منداڵەكان بچین بیانبینین، كەئەمە زۆر ناعەدالەتی و زوڵمە لەئێمەی دەكەن». رۆژنامەنووسێك ئاماژە بەوە دەدات كە لەگەڵ ئەوەی رۆژنامەنووسانی بادینان سزادراون، لەزیندانەكانی ئاسایشدا هێڵدراونەتەوە. نیاز عەبدوڵڵا، رۆژنامەنووس، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « ئێمە بەدەر لەم كەیسانە كەیسی تریشمان هەیە كە لەلایەن هێزی دەمامكدارەوە رفێندراون و بێسەروسوێن كراون، بۆیە ئەمانە بەتەواوی پێچەوانەی یاسایەو بڕیارەكان تەنیا حزبی و سیاسین». ناوبراو ئەوەشی ئاشكراكرد «لەحاڵەتی سزاداندا پێویستە هیچیان لەئاسایش نەمێنن، لەگەڵ ئەوەدا كە تائێستا سزادراوانی بادینان ماونەتەوەو مامەڵەشیان خراپە لەگەڵیاندا». نیاز عەبدوڵڵا، جەختی لەوەكردەوە»حكومەت بڕیاری داوە ئەم كەسانە سزا بدات، بۆیە گوێ لەكەس ناگرێت و چاوەڕێی بڕیاری دادگای پێداچوونەوەیە». لەلایەكی دیكەوە، بەشدار محەمەد، پارێزەری شێروان شێروانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « ئێمەش وەك پارێزەران ناتوانین بیانبینین و قسەیان لەگەڵ بكەین، كە ئەمە تەواو پێچەوانەی یاسایە». پارێزەری شێروان شێروانی ئەوەی دووپاتكردەوە كەهەموو بەڵگەكانیان كۆكردووەتەوەو داویانەتە دادگای پێداچونەوە، بۆیە ئێستا چاوەڕێی بڕیاری دادپەروەرن لەوبارەیەوە.
شاناز حەسەن بەڕێوەبەری سندوقی پشتیوانی سەر بەوەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی رایگەیاند لەم مانگەدا پێدانی قەرزی پڕۆژەی بچووك بۆ گەنجان لەهەرێمی كوردستان دەستپێدەكاتەوە. ئارام ئەنوەر، بەڕێوەبەری سندوقی پشتیوانی، سەر بەوەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « لەماوەیەكی نزیكدا دەست دەكەینەوە بەپێدانی قەرز بەگەنجان بەمەبەستی ئەنجامدانی پرۆژەی بچووك لەهەرێمی كوردستان، ئەویش دوای گەڕانەوەی ئەو قەرزانەی پێشتر بەخاوەن پرۆژەكان دراوە كەماوەی مانگێكە دەست بەوەرگرتنەوەیان كراوە». لەماوەی ساڵانی رابردوو هەشت هەزارو (136) كەس لەقەرزی پرۆژەی بچووك لەسەرتاسەری هەرێم سودمەند بوون و لەو ماوەیە (32) ملیار دیناریان پێدراوە بەپێی ئاماری وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی. هەروەها بەڕێوەبەری سندوقی پشتیوانی، باسی لەوەشكرد لەكاتی دەستپێكردنەوەی ئەو قەرزە بەهەمان میكانیزمی جاران دەبێت و لەیەك ملیۆن دینار تا (15) ملیۆن دینار دەدرێت بەو كەسانەی دەیانەوێـت پڕۆژەی بچووك دابمەزرێنن. ئارام ئەنوەر، پێشیوابوو دەستپێكردنەوەی ئەو قەرزە كاریگەریی باشی دەبێت بۆ كەمكردنەوەی بێكاری و رەخساندنی دەرفەتی كار، بەتایبەتی ئێستا دامەزراندن لەدامودەزگاكانی حكومەت نیە و خوێندكارێكی زۆر زانكۆیان تەواو كردووە. ناوبراو ئەوەشی ئاشكراكرد لەئێستا نزیكەی (32) ملیار دینار لای ئەو هاووڵاتیانە ماوە كەقەرزی بچووكیان وەرگرتووە و دەبێت بیگەڕێننەوە سەر هەژمارە بانكییەكان»ئەوانەی كەقەرزی بچووك وەردەگرن لەنێوان تەمەنی (20) بۆ (30) ساڵیدان و رێژەكە زۆربەی كوڕانن، بەڵام لەسەدا (15) كچانن». پرۆژەی قەرزی بچووك لەیەك ملیۆن دیناری عێراقییەوە دەستپێدەكات، تا (15) ملیۆن دیناری عێراقی بەبێ سوو خستنەسەر دەدرێتە ئەو گەنجانەی كەتەمەنیان لەسەروو (16) ساڵەوە بێت تا (32) ساڵی، خەڵكی هەرێم و دانیشتووی هەرێم بن و هیچ سەرچاوەیەكی داهاتیان نەبێت، واتە مووچەخۆری حوكمی نەبن، توانای بەڕێوەبردنی هەبێت و دەیانەوێت پڕۆژەیەكی بازرگانی، كشتوكاڵی، پیشەسازی و گەشتیاری بنیات بنێن. یەكێك لەو گەنجانەی ماوەی زیاتر لەچەند ساڵێكە بەو قەرزە دوكانێكی سەرتاشی داناوەو باس لەسوودی ئەو پڕۆژەیە بۆ گەنجان دەكات. رێبەر محێدین، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « كاتێك زانكۆم تەواو كردو هیچ كارێك نەبوو بیكەم ئەو پڕۆژەیە بووە هاوكارم و بوومە خاوەن كاری خۆم». ئەم كوڕە ئێستا دوكانێكی سەرتاشی هەیە، بووەتە خاوەن كاری خۆی و دوو كەسی دیكە لەدوكانەكەیدا كاردەكات و پێشیوابوو ئەم پڕۆژانە دەبنە رەخساندنی هەلی كار بۆ كەسانی دیكەش، بۆیە بەلایەوە گرنگە بەردەوام بێت. وتەبێژی وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی دەڵێت:» پڕۆژەی قەرزی بچووك جارێ نەبووەتە بڕیار، لەناو وەزارەتی کاروکاروباری کۆمەڵایەتی ئەنجومەنێک هەیە بۆ قەرزی بچووک، تێیدا كۆبوونەوەی ئەنجومەنی قەرزی بچووك لەهەفتەی داهاتوودا دەكرێت و بڕیاری كاتەكەی بەتەواوەتی دەدرێت». ئاریان ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی، لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی روونكردەوە كە شێوازی قەرزپێدانەكە، هەروەك ساڵانی رابردوو دەبێت، تەنیا خاڵێكیان بۆ زیادكردووە كەدەبێت ئەو كەسەی پرۆژە دەكات ماوەی (15) رۆژ خولێكی راهێنان لەبوارەكەی خۆیدا ببینێت.
هاوڵاتی بە مەبەستی ئاگاداربون و سەرپەرشتی كردنی دۆخی كۆرۆنا بەشێكی تایبەت بۆ رێكخراوی تەندروستی جیهانی لەناو بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی سلێمانی كرایەوە، لێپرسراوی رێكخراوەكەش هۆشداری لە بارودۆخی پەتاكە دەدات. دكتۆر نەجمەین لێپرسراوی رێكخراوی تەندروستی جیهانی لقی سلێمانی لە لێدوانێكدا وتی: داوامان لە بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی سلێمانی كردبو ئۆفیسێكمان لە ناو بەڕێوەبەرایەتیەكە بۆ بكاتەوە، ئەوەش بۆ ئەوەی رۆژانە بیروڕا بگۆڕینەوە سەبارەت بە دۆخی كۆرۆنا. رونیشیكردوەتەوە: لە ئێستا رێژەی توشبون لە سلێمانی روو لە زیادبونە و پێشتریش رامانگەیاندبو لە ناوەڕاستی مانگی سێدا رێژەكە بەرز دەبێتەوە و هەرواش دەرچو، بەداخەوە خەڵك پابەند نین بە رێنماییەكانەوە و خەڵك لە ئاهەنگی نەورۆزدا دەمامكیان بەكارنەهێنا و ئەمەش وای كرد كە رێژەی توشبون زیاد بكات. بەرپرسەكەی رێكخراوی تەندروستی جیهانی هێمای بۆ ئەوەشكردوە، پێشتر لە هەفتەیەكدا تەنها 129 توشبو تۆمار دەكران بەڵام لە ماوەی 28ی 3 بۆ 3ی 4 753 توشبو تۆمار كراون واتا رێژەكە 15 هێندەیە، هەروەها لە 15 هەفتەدا 105 كەس گیانیان لەدەستدابو بەڵام لەم هەفتەیەدا 22 كەس گیانیان لەدەستداوە، ئەو ئامارەش مەترسیدارە، بۆیە داوا لە هاوڵاتیان دەكات پابەندی رێنماییەكان بن. هاوكات سامان بەرزنجی، وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێمی کوردستان لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا لە ئاكرێ، هۆشداری لەبارەی بەرزبوونەوەی ژمارەی تووشبووانی کۆرۆنا دا و ئاشكرای كرد: "لە ماوەی 24 كاتژمێری رابردوودا 1045 كەسی دیكە لە ھەرێمی كوردستان تووشی كۆرۆنا بوونە و 16 تووشبووش گیانیان لەدەستداوە". وتیشی: "لێرەوە جارێكی دیكە بە ھاووڵاتییان دەڵێین ئەوانەی نیشانەیان ھەیە یان بەركەوتەن پشكنین بكەن". به‌پێی دوایین ئاماری وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی ،تا ئێستا 126 هەزار و 191 کەس له هه‌رێمی كوردستان تووشی كۆرۆنا بوون، لەو ژمارەیەش 111 هەزار و 494 کەس چاکبوونەتەوە و سێ هه‌زار و 731 کەسیش به‌هۆی ڤایرۆسه‌كه‌وه گیانیان لەدەستداوە.
هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەبۆنەی تێپەڕینی 30 ساڵ بەسەر پرۆژەبڕیاری 688ـی ئەنجومەنی ئاسایش پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند: "ئه‌و بڕیاره مرۆییه بۆ گه‌لی كوردستان وه‌رچه‌رخانێكی مێژوویی بوو تا رێگه له كۆڕه‌وی ملیۆنی خه‌ڵكی كوردستان به‌ره‌و سنووره‌كانی ئێران و توركیا بگرێت كه به‌و كۆڕه‌وه ره‌تیكرده‌وه جارێكی دیكه بگه‌ڕێته‌وه ژێر ركێفی سته‌م و دیكتاتۆری". نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ دووشەممە 5ی نیسانی 2021، پەیامێکی لە 30ـیەم ساڵیادی دروستکردنی هەرێمی نەفڕین لە باشووری کوردستان بڵاوکردەوە و رایگەیاند: دوای بڕیارەکە دابینكردنی ئارامی ده‌ستی پێكرد و نه‌وای ئارام و ناوچه‌ی نه‌فڕین دروست بوو كه دواتر بووه هۆی پاراستنی به‌شێكی زۆری هه‌رێمی كوردستان. ئیدی هێزه‌كانی رژێمی ئه‌وسای عیراق نه‌یانتوانی نه له‌سه‌ر زه‌وی و نه له ئاسمانه‌وه هێرش بكه‌نه سه‌ر گه‌ل و خاكی كوردستان. سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان راشیگەیاند: بێگومان هه‌رێمی كوردستان له ئه‌زموونی سی ساڵی رابردوویدا ده‌یتوانی نموونه‌یه‌كی باشتر پێشكه‌ش بكات، وێڕای هه‌موو ده‌سكه‌وته‌كان، هه‌ڵه و كه‌موكوڕی هه‌بووه و هه‌یه، به‌ڵام كه‌میش نین ئه‌و كێشه و ته‌نگوچه‌ڵه‌مانه‌ی بۆی دروست كران. لەبارەی دۆخی ئێستای هەرێمی کوردستان و یەکڕیزی لایەنەکان، نێچیرڤان بارزانی رایگەیاند: "ته‌نیا بژارده‌مان ئه‌وه‌یه به ته‌بایی و پێكه‌وه‌یی، به سوودوه‌رگرتن له ئه‌زموونی رابردوو، به گفتوگۆ و لێكگه‌یشتن و رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدراڵیی عیراق و به پشتیوانی و هاوبه‌شی و هاریكاریی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی، هه‌نگاو به‌ره‌و ئاینده‌یه‌كی باشتر بنێین". ده‌قی په‌یامه‌كه: ئه‌مڕۆ یادی سی ساڵه‌ی ڕۆژێكی پرشنگدار له مێژووی هاوچه‌خی گه‌لی كوردستاندا ده‌كه‌ینه‌وه. به‌رله سی ساڵ وه‌ك ئه‌مڕۆ 5/4/1991، ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی بڕیاری (688)ی ده‌ركرد. به‌و پێیه پرۆسه‌ی دابینكردنی ئارامی ده‌ستی پێكرد و نه‌وای ئارام و ناوچه‌ی نه‌فڕین دروست بوو كه دواتر بووه هۆی پاراستنی به‌شێكی زۆری هه‌رێمی كوردستان. ئیدی هێزه‌كانی ڕژێمی ئه‌وسای عێراق نه‌یانتوانی نه له‌سه‌ر زه‌وی و نه له ئاسمانه‌وه هێرش بكه‌نه سه‌ر گه‌ل و خاكی كوردستان. ئه‌و بڕیاره مرۆیییه بۆ گه‌لی كوردستان وه‌رچه‌رخانێكی مێژوویی بوو تا ڕێگه له كۆڕه‌وی ملیۆنیی خه‌ڵكی كوردستان به‌ره‌و سنووره‌كانی ئێران و توركیا بگرێت كه به‌و كۆڕه‌وه ڕه‌تیكرده‌وه جارێكی دیكه بگه‌ڕێته‌وه ژێر ڕكێفی سته‌م و دیكتاتۆری. پاشان بڕیاره‌كه ڕه‌هه‌ندێكی ئه‌منی بۆ پاراستنی ئاسایش و ئارامی وه‌رگرت، تا دوایین جار ڕه‌هه‌ندێكی تازه‌ی سیاسی و هه‌ڵبژاردنه‌كانی 1992 و دامه‌زراندنی په‌رله‌مان و حكوومه‌ت و ئه‌زموونی دیفاكتۆی هه‌رێمی كوردستانی لێكه‌وته‌وه. چه‌مكی ده‌ستێوه‌ردانی مرۆیی كه له‌گه‌ڵ ئه‌و بڕیاره‌دا هاته ئاراوه، وێڕای پێشكه‌شكردنی یارمه‌تیی گه‌وره‌ی مرۆیی، ده‌رگای ژیان و ئه‌زموونێكی تازه‌ی دیموكراسی به‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستاندا كرده‌وه. ده‌رفه‌تی ڕه‌خساند تا ئاوه‌دانی و چیرۆكی سه‌ركه‌وتنی هاوبه‌ش و ئه‌زموونێكی نوێ له ناوچه‌كه‌دا پێشكه‌ش بكات و وه‌ك هاوبه‌شێكی دیار له‌گه‌ڵ جیهانی پێشكه‌وتوو په‌ره به به‌ها شارستانییه‌كانی سه‌رده‌م بدات و ببێته پارێزه‌رێكی دیموكراسی و مافه‌كانی مرۆڤ، كولتووری یه‌كترقبووڵكردن و پێكه‌وه‌ژیان و لێبورده‌یی قووڵتر بكاته‌وه. بێگومان هه‌رێمی كوردستان له ئه‌زموونی سی ساڵی ڕابردوویدا ده‌یتوانی نموونه‌یه‌كی باشتر پێشكه‌ش بكات. وێڕای هه‌موو ده‌سكه‌وته‌كان، هه‌ڵه و كه‌موكوڕی هه‌بووه و هه‌یه، به‌ڵام كه‌میش نین ئه‌و كێشه و ته‌نگوچه‌ڵه‌مانه‌ی بۆی دروست كران و ڕێگه‌ی به‌ره‌وپێشچوونی زیاتریان لێگرت. ئێستاش ته‌نیا بژارده‌مان ئه‌وه‌یه به ته‌بایی و پێكه‌وه‌یی، به سوودوه‌رگرتن له ئه‌زموونی ڕابردوو، به گفتوگۆ و لێكگه‌یشتن و ڕێككه‌وتن له‌گه‌ڵ حكوومه‌تی فیدرأڵی عێراق و به پشتیوانی و هاوبه‌شی و هاریكاریی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی، هه‌نگاو به‌ره‌و ئاینده‌یه‌كی باشتر بنێین. له‌م یاده‌دا سڵاو و ڕێز و پێزانینمان بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی دووپات ده‌كه‌ینه‌وه كه سی ساڵ به‌رله ئه‌مڕۆ بڕیارێكی ڕاست و دروستیان دا، گه‌لی كوردستانیش سه‌لماندی ئه‌گه‌ر ئازادی و ده‌رفه‌تی هه‌بێت، ده‌توانێت نموونه‌یه‌كی باش و جیاواز پێشكه‌ش بكات. داواكارین پشتیوان و هاوكارمان بن تا هه‌نگاوی گه‌وره‌تر به‌ره‌و ئاینده‌یه‌كی باشتری هاوبه‌ش و ئارامی و سه‌قامگیری و پێشكه‌وتن له‌گه‌ڵ عێراق و ناوچه‌كه و جیهاندا بنێین، تا پێكه‌وه به هاوبه‌شی و هاریكاری، به‌ها باڵاكانی مرۆڤایه‌تی و جیهانی پێشكه‌وتوو بپارێزین و پێكه‌وه به‌ره‌نگاری توندوتیژی و توندڕه‌وی و تیرۆر ببینه‌وه. زۆر سوپاسی ئێران و توركیا ده‌كه‌ین كه پێشوازییان له سه‌تان هه‌زار په‌نابه‌ری كوردستان كرد. زۆر سوپاس بۆ هه‌موو ئه‌و وڵاتانه‌ی به هه‌ر شێوه‌یه‌ك بێت به‌شدارییان له ده‌ركردنی بڕیاری (688)ی نێوده‌وڵه‌تی و پرۆسه‌ی دابینكردنی ئارامی و دامه‌زراندنی ناوچه‌ی نه‌فڕین و نه‌وای ئارام و دابینكردنی یارمه‌تیی مرۆییدا كرد و ئیراده‌ی سیاسییان بۆ پاراستنی گه‌لی كوردستان نیشان دا. سوپاس بۆ نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان و ڕێكخراوه ناحكوومییه‌كان. سوپاس بۆ ڕای گشتیی جیهان كه حكوومه‌ته‌كانیان هان دا تا گه‌لی كوردستان بپارێزن. هه‌رگیز ئه‌و پشتگیری و یارمه‌تییه‌ی ئێوه له‌بیر ناكه‌ین و چاومان له به‌رده‌وامیی هاوبه‌شی و پشتگیری و هاوكاریتانه. سوپاس بۆ ڕۆژنامه‌نووسان و وێنه‌گرانی جوامێر و ئازا و بۆ كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندن كه ڕۆڵیكی گه‌وره‌یان له گه‌یاندنی ده‌نگی خه‌ڵكی كوردستاندا گێڕا و وێنه و دیمه‌نی مه‌ینه‌تی و ئازاره‌كانی پیر و منداڵان و نه‌خۆش و په‌ككه‌وته و ژنان و پیاوانی بێده‌ره‌تانی ئاواره‌ی له ناوچه سنوورییه سه‌خت و شاخاوییه‌كانه‌وه، بۆ هه‌موو جیهان گواسته‌وه و پشتگیرییه‌كی گه‌وره‌ی مرۆیییان بۆ خه‌ڵكی كوردستان ده‌سته‌به‌ر كرد. سوپاس بۆ پشتیوانیی ڕه‌وه‌ندی كوردستانی و هونه‌رمه‌ندان و ده‌زگا و ڕێكخراوه كوردستانییه‌كان له ده‌ره‌وه‌ی وڵات. سڵاو، ڕێز و پێزانین بۆ هه‌مووان. نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان 2021/4/5
.jpg)
هاوڵاتی له ساڵیاد دامه‌زراندنی ناوچه‌ی دژه فڕین به سه‌ر ئاسمانی هه‌رێمی كوردستان له ساڵی 1991، كونسولخانه‌ی ئه‌مریكا په‌یامێكی بڵاوكرده‌وه و پشتیوانی خۆی بۆ هه‌رێمی كوردستان دووپات كرده‌وه. ئەمڕۆ 30 ساڵ بەسەر دروستکردنی هەرێمی نەفڕین لە هەرێمی کوردستان تێدەپەڕێت. کۆنسوڵخانەی ئەمریکا لە پەڕەی فەیسبووک وێنەی جەنەڕاڵ جۆن شالیکاشڤیلی بڵاوکردووەتەوە کە سەردانی بەشێک لە کوردە ئاوارەکانی کردووە لە شرناخی باکووری کوردستان. لە 05-04-1991 ئەنجوومەنی ئاسایش بە بڕیاری ژمارە 688 هەرێمی نەفڕینی لەسەر هێڵی 36 ی پانی لە باشووری کوردستان راگەیاند، لەو بارەوە کۆنسوڵخانەی ئەمریکا دەڵێت: ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا یارمەتیدەر بووە لە دامەزراندنی هەرێمی نەفڕین بۆ دڵنیاییدان لە سەلامەتی گەلی کورد. ئه‌مه‌ش ده‌قی په‌یامه‌كه:. له ڕۆژێكی وه‌ك ئه‌مڕۆدا له ساڵی ١٩٩١ ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا یارمه‌تیده‌ربوو له دامه‌زراندنی نه‌وای ئارام ئه‌ویش له رێی سه‌پاندنی ناوچه‌ی دژه فڕین له سه‌رو هێڵی ٣٦ له عێراق بۆ دڵنیاییدان له سه‌لامه‌تی گه‌لی كورد. ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا پابه‌ندبوونی خۆی به پاڵپشتیكردنی گه‌لی كورد دوپات ده‌كاته‌وه و به‌رده‌وام ده‌بێت له پشتیوانیكردن له هه‌رێمی كوردستانی به‌هێز له چوارچێوه‌ی عێراقی فیدڕاڵدا.
.jpg)
هاوڵاتی مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی عێراق رایگەیاند، پەیوەندی لەگەڵ سەرکردەکانی کورد نوێ نییە و پەیوەست نییە بە پەسەند کردنی بودجەوە، دەشڵێت: "كاک مەسعود بارزانی برامە و کاک نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان نزیکترین هاوڕێمە، بەمزووانەش سەردانی هەولێر دەکەم". مستەفا کازمی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی شەرقولئەوسەتی سعودی، رایگەیاند: "پەیوەندیم لەگەڵ سەرکردەکانی هەرێم نوێ نییە، ئەو پەیوەندییانەش تەنیا پەیوەست نین بە بودجەوە، بەڵکو پەیوەستن بە هەموو بوارێکی فراوانکردنی هەماهەنگی و پێکەوە کارکردن لە نێوان سەرکردایەتیی هەرێم و حکومەتی فیدراڵدا". کازمی باسی پەیوەندی خۆی و مەسعود بارزانی و نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی دەکات و دەڵێت: "بەردەوام لە پەیوەندیدام لەگەڵ برا و دۆستم سەرۆک مەسعود بارزانی. هەروەها سەرۆکی هەرێم کاکە نێچیرڤان بارزانی، کە هەمیشە بە نزیکترین هاوڕێی خۆمم داناوە، هەروەها لەگەڵ سەرۆکی حکومەتی هەرێم برازام مەسرور بارزانی". هەروەها کازمی ئاشکرای کردووە بە مەبەستی ئاڵوگۆرکردنی بیروڕا سەبارەت بە قۆناغی داهاتوو، کە لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەخت نزیکمان دەکاتەوە، سەردانی هەولێر دەکات. سەبارەت بە دانوستاندنی شاندی دانوستاندکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حکومەتی عێراق لەبارەی بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان و پرۆسەی دەنگدان لەسەر بودجەی فیدراڵی 2021، سەرۆکوەزیرانی عێراق ئاشکرایکردووە، "هەموو فراکسیۆنەکانی پەرلەمان تێبینییان لەبارەی پرۆژەیاسای بودجە و هەموارەکانی پرۆژەکە و بڕگەکانی تایبەت بە هەرێم هەبوو، هەمووانیش بە ئاستی جیاجیا هاوکاربوون بۆ تێپەڕاندنی ناکۆکییەکان و گەیشتن بەو دەقەی کە پەسەند کرا، بێگومان نابێ رۆڵی سەرۆکی پەرلەمان و هەردوو جێگرەکەشی لەبیر بکەین، شاندی دانوستاندکاری هەرێمیش بە درێژایی سێ مانگ دانوستاندنی کرد لەگەڵ سەرۆک فراکسیۆنەکان و سێ سەرۆکایەتییەکە بۆ گەیشتن بەو دەقەی کە پەرلەمان پەسەندی کرد". مستەفا کازمی کە لە ماوەی کەمتر لە هەفتەیەکدا سەردانی ئیمارات و سعودیەی کرد جەختی کردەوە، "عێراق هەوڵدەدات بۆ ئەوەی ببێتە خاڵی بەیەکگەیشتن و تەواوکار لە ناوچەکەدا، کە زۆر بەهۆی ئاستەنگەکان ناڵاندی، ئێستاش هەلێک هەیە بۆ بەدیهێنانی سەقامگیری لەو ناوچەیە لە رێگەی پەرەپێدان".
ئارا ئیبراهیم بەپەسەندكردنی بودجەی عێراق مانگانە نزیكەی ترلیۆنێك دینار دەگاتە هەرێمی كوردستان و ئەو بڕەش زیاترە لە (895) ملیار دیناری مانگانەی موچەخۆران، وتەبێژی جێگیری سەرۆكی حكومەتی هەرێم ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە»ئەو بڕەی لەبەغداوە دێت بگاتە (895) ملیار دینار موچەی تەواو دەدرێتە موچەخۆران». بەپێی خەمڵاندن و راپۆرتی وەزارەتی پلاندانانی عێراق ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاكانی هەرێم (13.9)و ئەوەش لەیاسای بودجە جێگیركراوە كە لە (نەفەقاتی فعلی) گشتی بودجەی عێراق ئەو رێژەیەی بۆ رەوانە دەكرێت كەنزیكەی ترلیۆنێك دیناری مانگانە دەكات لەبەرانبەر داهاتی (250) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەرێم بەنرخی كۆمپانیای سۆمۆی نیشتمانی عێراق و زائیدەن نیوەی داهاتە نانەوتییە فیدڕاڵییەكان. قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم و سەرۆكی وەفدی دانوسانكاری هەرێم پاش پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دوای یەكەم كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران لە 15/7/2019 لە رۆژی 16/7/2019 وەفدێكی هەرێمی كوردستان بەسەرۆكایەتی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت و بەشداری قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت سەردانی بەغدایان كرد. لەدوای ئەو سەردانەوە قوباد تاڵەبانی مانۆڕێكی سیاسی دەستپێكرد لەپێناو چارەسەركردنی كێشە داراییەكانی نێوان حكومەتی هەرێم و عێراق كەزیاتر لە (18) جار ئەنجامدرا تا لەدوا سەردانیاندا رێككەوتنی كۆتایی ئەنجامدراو یاسای بودجەی عێراق پەسەندكرا. قوباد تاڵەبانی، دوای پەسەندكردنی بودجە لەپەرلەمانی عێراق لەپەیامێكی ڤیدیۆییدا لەبەغدا رایگەیاند: «پەسەندكردنی بودجە دەستكەوتی تەنها قوباد نییە، بەڵكو هەموو ئەندامانی وەفدەكە ماندووبوون». هەروەها ئاماژەی بەهەوڵەكانی سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەتی هەرێم كرد لەگەڵ هەموو ئەندامانی كوردی پەرلەمانی عێراق. قوباد تاڵەبانی ئەوەی دووپاتكردەوە كە رێككەوتن و پەسەندكردنی بودجە هەنگاوێكە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی دیكەی هەرێم لەگەڵ عێراقدا، وتیشی:» ئەم هەوڵەمان لەپێناو باشتركردنی گوزەرانی هاووڵاتیاندا بووەو هیوادارم هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق پابەند بن بەیاسای بودجەوە». سەمیر هەورامی: بۆ مووچەی فەرمانبەران مانگانە پێویستمان بە (895) ملیار دینارە، ئەگەر ئەوەی لەبەغداوە دێت گەیشتە ئەو بڕە پارەیە ئەوا بەدڵنیاییەوە مووچەی تەواو دەدرێتە مووچەخۆران سەمیر هەورامی، وتەبێژی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بۆ مووچەی فەرمانبەران مانگانە پێویستمان بە (895) ملیار دینارە، ئەگەر ئەوەی لەبەغداوە دێت گەیشتە ئەو بڕە پارەیە ئەوا بەدڵنیاییەوە مووچەی تەواو دەدرێتە مووچەخۆران». ناوبراو وتیشی:» چاوەڕێین یاسای بودجە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە رێنمایی پێ دەربچێت و بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەگەر ئەوەی لەبەردەستی حكومەتی هەرێمدا هەبێت موچەی تەواو دابەش دەكەین». دەربارەی هەوڵەكانی قوباد تاڵەبانی، سەمیر هەورامی وتی:» لەماوەی رابردوو دابڕانێك هەبوو لەنێوان حكومەتی هەرێم و لایەنە سیاسییەكان و حكومەتی عێراق و كێشەی دارایی هەبوو، ئەوەی ئێستا بەشێوەیەكی باش چارەسەر كراوە بۆ ساڵی 2021 كە رەنگە هەر بۆ ساڵی 2022 بەم یاسایەی ئەمساڵ كاربكرێت». وتەبێژەكەی قوباد تاڵەبانی جەختی لەوەشكردەوە كە لەناو یاسای بودجەدا ماددەی (11) تایبەتە بەپشكی هەرێمی كوردستان و رێنمایی پێ دەدردەچێت، وتیشی:» كاك قوباد هەر لەبەغدا پابەندی حكومەتی هەرێمی دووپاتكردەوە بۆ جێبەجێكردنی یاساكەو داوای لەحكومەتی عێراق و وەزیرەكانی هەرێم كرد كە پابەندبن بەیاساكەو پەلە بكرێت لەجێبەجێكردنی». جەمال كۆچەر: هێشتا بەپێی ئەو ژمارەیە بێت حكومەتی هەرێم مانگانە (225) ملیار دیناری زیاتری پێدەگات، كەمانگانە (975) ملیار دیناری لەبەغداوە پێدەگات، واتا مووچەی فەرمانبەران دەتوانێت بەتەواوی بدات، چونكە لەیاسای بودجەشدا ئەولەویەت دراوە بەمووچەی مووچەخۆران ئەندامێكی فراكسیۆنی هیوا لەلیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دەڵێت:» هەوڵەكانی قوباد تاڵەبانی و وەفدی حكومەتی هەرێم، باردی دارایی كوردستان باشتر دەكات و دەتوانن بەبێ لێبڕین مووچە دابەش بكەن». جەمال كۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» پشكی هەرێمی كوردستان بەپێی ژمارەی دانیشتوانی كە نووسراوی فەرمی وەزارەتی پلاندانانی عێراقە (13.9)یە لە نەفەقاتی فعلی بودجەو بەو پێیە مانگانە نزیكەی ترلیۆنێك دینار كەزیاترە لە (950) ملیار دینار دەگاتە هەرێمی كوردستان و ئەوەش لەو بڕە زیاترە كە بۆ مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم پێویستە». ئەو پەرلەمانتارەی فراكسیۆنی هیوا ئەوەشی دووپاتكردەوە كەهەوڵەكانی وەفدی هەرێم وایكرد كەبڕیاری سیاسی لەلایەن حزبەكانی شیعەوە دەربكرێت كەپشكی هەرێم جێگیر بكرێت لەبودجەدا، وتیشی:» هەموو تێیدا بەشداربووین بەپەرلەمانتارانی كوردو وەفدی حكومەتی هەرێمیشەوە». بەپێی یاسای بودجە حكومەتی هەرێم داهاتی نەوت رادەست دەكات بەنرخی كۆمپانیای سۆمۆی عێراقی كە لەمانگی رابردوودا بەغدا یەك بەرمیل نەوتی فرۆشتووە بە (63) دۆلارو (29) سەنت. واتا حكومەتی هەرێم داهاتی حەوت ملیۆن و (500) هەزار بەرمیل نەوتی مانگانە بەبڕی (63) دۆلارو (29) سەنت دەداتە حكومەتی عێراق زائیدەن نیوەی داهاتە فیدراڵییەكان كە بەم شێوەیەیە: حەوت ملیۆن و (500) هەزار بەرمیل نەوتی مانگانە زەڕبی (63) دۆلارو (29) سەنت دەكاتە (474) ملیۆن و (675) هەزار دۆلار زەڕبی (145) هەزار دینار دەكاتە (688) ملیار دیناری مانگانە. هەروەها ئەگەر بەخەمڵاندن مانگانە (124) ملیار دیناری داهاتی فیدراڵی هەبێت، نیوەی دەدرێتە بەغدا كە تەنها (62) ملیار دینار دەكات، لەگەڵ داهاتی نەوت دەكاتە (750) ملیار دیناری مانگانە. جەمال كۆچەر دەشڵێت:» هێشتا بەپێی ئەو ژمارەیە بێت حكومەتی هەرێم مانگانە (225) ملیار دیناری زیاتری پێدەگات، كەمانگانە (975) ملیار دیناری لەبەغداوە پێدەگات، واتا مووچەی فەرمانبەران دەتوانێت بەتەواوی بدات، چونكە لەیاسای بودجەشدا ئەولەویەت دراوە بەمووچەی مووچەخۆران». ئەو پەرلەمانتارەی فراكسیۆنی هیوا پێشیوابوو ئەوان وەك پەرلەمانتارانی كورد لەبەغدا ئەركی خۆیان بەجێهێناوەو پێویستە هاووڵاتیان و مووچەخۆران و پەرلەمانتارانی پەرلەمانی كوردستان داكۆكی بكەن لەوەی مووچەی تەواوی مووچەخۆران بدرێت» ئەركی حكومەتی هەرێمە كەپارەی لەبەردەستدابێت مووچەی تەواو بداتە فەرمانبەران، هێشتا داهاتی ناوخۆو داهاتی دیكەی بۆ دەمێنێتەوە بێجگە لەوەی لەبەغداوە بۆی دێت». لەبارەی شایستە داراییەكانی سێ مانگی رابردووی ئەمساڵ، جەمال كۆچەر ئەوەی دووپاتكردەوە داهاتەكانی هەرێم ژمارەكەی دیاری دەكرێت و لەبەرانبەردا بەغدا بەشێوەی «مەقاسە» كەجیاوازییەكە چەندە هی هەرسێ مانگەكە بۆ هەرێم دەنێرێت، كەمانگانە لەسنوری (220) ملیار دیناردایە، كە پێویستە بەغدا رەوانەی حكومەتی هەرێمی كوردستانی بكات. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، حكومەتی هەرێم بەم زووانە هەژمارێكی بانكی دەكاتەوە بۆ داهاتی نەوت و داهاتە فیدراڵییەكان لەبانكی ناوەندی عێراق لقی هەولێر تابگاتە بەغدا. هاوكات، ڤیان سەبری، سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی دووپاتكردەوە كەئەولەویەتی حكومەتی هەرێم بۆ مووچەی مووچەخۆرانە، وتیشی:» حكومەتی هەرێم نەك ئێستا بەڵكو پێشتریش ئەولەویەتی ئەوەی هەبووە كە مووچەی فەرمانبەران دابین بكات، بەپێی یاسای بودجەی عێراقیش یەكێك لەبڕگەكانی مادەی (11)ی بودجە باسی شایستەی دارایی مووچەخۆرانی هەرێمە». ناوبراو پێشیوابوو حكومەتی هەرێم ئەگەر ئەو بودجەیەی لەبەغداوە بۆی رەوانە دەكرێت بگاتە ئەو بڕەی بۆ مووچە پێویستە»مووچە بێ لێبڕین دابەش دەكات». دوێنێ یەكشەممە لەمەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕان لەشاری سلێمانی، عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان، رایگەیاند:» دوای پەسەندكردنی بودجەی فیدراڵی عێراق پێویستە هەرێمی كوردستان هەوڵی جددی بدات بۆ نەهێشتنی پاشەكەوتی مووچە و دابەشكردنی لەوادەی خۆیدا، ئەوەش بەئەنجامدانی چاكسازی و نەهێشتنی قاچاخچییەتی لەخاڵە سنورییەكان و گەڕاندنەوەی داهات بۆ خەزێنەی حكومەت دەبێت». رێكخەری گشتی گۆڕان ئەوەی دووپاتكردەوە كەوەك بزوتنەوەی گۆڕان هەموو هەوڵێكی تیمەكانیان لەحكومەت و پەرلەمان بەو ئاڕاستەیەدا دەبێت و ئەوەش دەبێتە هۆی بووژاندنەوەی بازاڕ و سەقامگیری سیاسی لەهەرێمی كوردستانداو وتیشی:» دەبێت موچە بەبێ لێبڕین دابەش بكرێت».
ماردین نوردەین هاوڕێ مەلا ستار، ئەندامی فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمانی كوردستان لەكاتی وەرگرتنی «نوقتەی نیزامیدا» لەكۆتا دانیشتنی پەرلەمان حكومەتی هەرێمی تۆمەتبار كرد بە»حكومەتی مێیینە»، ئەوەش كاردانەوەی توندی بەدوای خۆیدا هێناوە. بەشێك لەژنانی فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمان لەیاداشتێكدا داوا دەكەن هاوڕێ مەلا ستار ئەندامی فراكسیۆنی یەكێتی لەناو هۆڵی پەرلەماندا داوای لێبوردن بكات، هەرچەندە ئەو پەرلەمانتارە باسی ئەوەی بۆ پەیامنێرەكەی هاوڵاتی كردووە كە داوای لێبوردنی كردووە. خەدیجە عومەر ئەندامی لیژنەی یاسایی لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت: «ئێمە وەك ئافرەتان زۆر ئیدانەی ئەو كارەمان كردووە، لەچوارچێوەی پەیڕەوی ناوخۆشدا داوامان كردوە رێكاری پێویست بگیرێتە بەر، لەبەرئەوەی لەڕاستیدا ئەو جۆرە وشانە زۆر نابەجێن بۆ ئافرەتان بەتایبەتی ئافرەتانی كوردستان». ناوبراو باسی لەوەشكرد لەچوارچێوەی كاری پەرلەمانیش سەرۆكی پەرلەمان بڕیاری خۆیدا كەدەبێت وتەكانی لەناو پڕۆتۆكۆڵ بسڕێتەوە، «ئێمەش پێمان وایە دەبێت ئەو پەرلەمانتارە داوای لێبوردن لەهەموو ئافرەتانی كوردستان بكات». ئەو پەرلەمانتارە جەختی لەوەشكردەوە لەئێستادا خەریكی ئەوەن یاداشتێكیان ئامادەكردووە بۆ ئەوەی لەناو هۆڵی پەرلەمان داوای لێبوردن بكات، هەرچەندە فراكسیۆنی یەكێتی داوای لێبوردنی كردووە» ئێمە ئەو لێبوردنەمان پێ قبوڵە، بەڵام خودی خۆشی شەخسیی پێویستە داوای لێبوردن بكات، ئێمە ئەو یاداشتەمان ئامادە كردوە بۆ ئەوەی لەناو هۆڵی پەرلەمان داوای لێبوردن بكات». لەبارەی یاداشتەكە كەئامادە كراوە خەدیجە عومەر وتی: «یاداشتەكە هەموو ئەو كەسانەو ئەو پیاوانەش كە لەپەرلەمانن ئیمزایان لەسەر كردووە كەداوا لەو پەرلەمانتارە دەكەین داوای لێبوردن بكات، ئێمە پێمانوایە دەبێت لەناو هۆڵی پەرلەمان داوای لێبوردن بكات». ژنە پەرلەمانتارێكی فراكسیۆنی یەكێتی ئەوە دەخاتەڕوو كە وتەی پەرلەمانتارەكەی یەكێتی گونجاو نەبوو. سەلمە رەشید پەرلەمانتاری یەكێتی لەپەرلەمانی كوردستان بە هاوڵاتی وت:» ئەوەی كە وتی شتێكی گونجاو نەبوو، نەدەكرا بەو جۆرە تەعبیرەكەی بەو جۆرە دەرببڕێت، هەڵوێستی ئێمەش وەك ژنانی ناو فراكسیۆن، ئێمە هەموومان یەك هەڵوێستین لەسەر ئەوەی كە لێدوانەكانی پەیوەندیدار نییە بەفراكسیۆنی ئێمەوە، پەیوەندیدارە بە رای شەخسیی خۆیەوە». هەروەها وتیشی:» فراكسیۆنەكەمان بەرپرسیار نییە لەقسەی شەخسیی هەر كەسێك دەیكات، نەك هەر ئەو، منیش قسەیەكی شەخسیی بكەم فراكسیۆنەكەم بەرپرسیار نییە، ئێمە رای خۆمان وەك ژنانی فراكسیۆنەكەمان لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسی خستەڕوو». سەلمە رەشید ئەوەشی دووپاتكردەوە كە لەو یاداشتەی ئامادەكراوە بۆ ئەوەی ئاراستەی پەرلەمانی كوردستان بكرێت، ئافرەتانی فراكسیۆنی یەكێتیشی تێدایە.
هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە یادی 41 ساڵەی جینۆسایدی کوردانی فەیلیدا پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، "جگە لە کوردبوون و داکۆکیکردن لە ناسنامە و مافە رەواکانی میللـەتەکەیان، هیچ تاوان و خەتایەکیان نەبوو. داواش لە حکوومەتی فیدراڵى عێراق ده‌كه‌ين ئەو ئەرکە یاسایی و ئەخلاقی و ویژدانییەی بەجێ بگەیەنێت و موڵک و ماڵ و ڕەگەزنامە و مافە مەدەنییەکان و قەرەبۆی زیانەکان بۆ کوردانی ستەمدیدەی فەیلی بگێڕێتەوە و کێشە و گرفتەکانیان چارەسەر بکات نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیامەکەیدا ئاماژەی بەوە کردووە "له يادى 41 ساڵه‌ى زنجیرە تاوانەکانی جينۆسايد و وڵاتبەدەرکردن و بێسه‌روشوێنكردنى خوشک و برایانی كوردی فه‌يليدا، شەهیدان و ستەملێکراوانی لەیادنەچووی ئەو تاوانانە بە رێز و شکۆوە یاد دەکەینەوە". سەرۆکی هەرێمی کوردستانەوە ئەوەی خستووەتەڕوو، وڵاتبەدەرکردنی سه‌تان هه‌زار كوردى فه‌يلى و بێسه‌روشوێنكردنى ده‌يان هه‌زارى ديكه‌يان، لێسەندنەوەی رەگەزنامە و زەوتکردنی ماڵ و موڵکیان "جینۆسایدێکی رەگەزپەرستانه‌ى به‌عس بوو بەرامبەر به کوردانی بێگوناهی فەیلی کە جگە لە کوردبوون و داکۆکيكردن لە ناسنامە و مافە رەواکانی میللەتەکەیان، هیچ تاوان و خەتایەکیان نەبوو". هەر لەو پەیامەدا، نێچیرڤان بارزانی ناساندنی ئەو تاوانانە بە جینۆساید لەلایەن دادگەی باڵای تاوانەکانی عێراقەوە، بە "بڕیارێکی دادپه‌روه‌رانه و ڕەوا" ناودەبات و دەشڵێت، "ئەو بڕیارە دەوڵەت و حکومەتی عێراق دەخاتە بەر ئەرک و بەرپرسیارێتیی قەرەبووکردنەوەی ماددی و مەعنەويی قوربانییان و زیانلێکەوتووان". سەرۆکی هەرێمی کوردستان داوا لە حکومەتی فیدراڵیى عێراق دەکات ئەو ئەرکە "یاسایی و ئەخلاقی و ویژدانییەی" بەجێبگەیێنێت و "موڵک و ماڵ و رەگەزنامە و مافە مەدەنییەکان و قەرەبووی زیانەکان بۆ کوردانی ستەمدیدەی فەیلی بگێڕێتەوە و کێشە و گرفتەکانیان چارەسەر بکات". دەقی پەیامی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان: له يادى چل و یەک ساڵه‌ى زنجیرە تاوانەکانی جينۆسايد و وڵاتبەدەرکردن و بێسه‌روشوێنكردنى خوشک و برایانی كوردی فه‌يليدا، شەهیدان و ستەملێکراوانی لەیادنەچووی ئەو تاوانانە بە ڕێز و شکۆوە یاد دەکەینەوە. وڵاتبەدەرکردنی سه‌تان هه‌زار كوردى فه‌يلى و بێسه‌روشوێنكردنى ده‌يان هه‌زارى ديكه‌يان، لێسەندنەوەی ڕەگەزنامە و زەوتکردنی ماڵ و موڵکیان، جینۆسایدێکی ڕەگەزپەرستانه‌ى به‌عس بوو بەرامبەر به کوردانی بێگوناهی فەیلی کە جگە لە کوردبوون و داکۆکيكردن لە ناسنامە و مافە ڕەواکانی میللەتەکەیان، هیچ تاوان و خەتایەکیان نەبوو. ناساندنی ئەو تاوانانە بە جینۆساید لەلایەن دادگای باڵای تاوانەکانی عێراقەوە، بڕیارێکی دادپه‌روه‌رانه و ڕەوا بوو، ئەو بڕیارە دەوڵەت و حکوومەتی عێراق دەخاتە بەر ئەرک و بەرپرسیاريه‌تیی قەرەبۆکردنەوەی ماددی و مەعنەويی قوربانییان و زیانلێکەوتووان. داوا لە حکوومەتی فیدراڵى عێراق ده‌كه‌ين ئەو ئەرکە یاسایی و ئەخلاقی و ویژدانییەی بەجێ بگەیەنێت و موڵک و ماڵ و ڕەگەزنامە و مافە مەدەنییەکان و قەرەبۆی زیانەکان بۆ کوردانی ستەمدیدەی فەیلی بگێڕێتەوە و کێشە و گرفتەکانیان چارەسەر بکات. سڵاو و دروود بۆ گيانى پاكى شه‌هيدانى كوردى فه‌يلى. سڵاو و ڕێز بۆ خانەوادە سەربەرزەکانیان دەنێرین. خەبات و دڵسۆزی و قوربانیدانی خوشک و برایانی کوردی فەیلی بۆ هەمیشە جێی شانازیی گەلەکەمانە. نێچيرڤان بارزانى سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان
ماردین نورەدین وتەبێژی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێم ئاماژە بەوەدەدات لەمانگی نیساندا رۆژانە زیاتر لە (17) كاتژمێر كارەبای نیشتمانی دەدەنە هاووڵاتیان، دەشڵێت:» لەئێستادا لەهیچ كاتێكی دیكە گونجاوتر نییە بۆ چاكسازی لەبەرئەوەی نامانەوێت بۆ هاوین هیچ یەكەیەكمان كارنەكات». لەگەڵ هاتنی وەرزی بەهارو بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرما خواستی هاووڵاتیان لەسەر كارەبای نیشتیمانی زیاد دەكات بۆ كارپێكردنی ئامێرەكانی فێنككردنەوە. ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»پلانی وەزارەتی كارەبا بۆ مانگی چوار (نیسان) هەموو توانای ئەو بەرهەمەی كەهەمانە دەیخەینە كار». ناوبراو باسی لەوەشكرد هەندێ كاری چاكسازی هەیە وەك ئامادەباشیەك بۆ وەرزی هاوین دەیكەن، ئەوە شتێكی سروشتییە لەهەندێك لەوێستگەكان ئەو یەكانەی گەیشتووەتە ئەوەی كە كاری چاكسازی بۆ بكرێ لەم مانگە گونجاوتر نییە، لەبەرئەوەی وەرزی هاوین گەرما بەڕێوەیە. هەروەها وتەبێژی وەزارەتی كارەبا ئەوەشی دووپاتكردەوە ئەو توانا بەرهەمەی كەئێستا لەگەڕدایە لەگەڵ خواستەكە كەپلەكانی گەرما مامناوەند بوون و كەشوهەوا خۆش بووە خواست بەراورد بەزستان دابەزیوە»مانگی رابردوو لەسەروو (17) كاتژمێر كارەبامان داوە بەهاووڵاتیان، بۆ ئەم مانگە زیاتر دەبێت». بەرهەمی وەزارەتی كارەبا لە ئێستادا لەنێوان سێ هەزارو (200) بۆ سێ هەزارو (300) مێگاوات كارەبادایە. ئومێد ئەحمەد ئەوەشی ئاشكراكرد كەبەرهەمی كارەبا زیاترە، بەڵام هەندێ یەكەیان هەیە بۆ كاری چاكسازیی وەستاوە» لەئێستادا لەهیچ كاتێكی دیكە گونجاوتر نییە بۆ چاكسازی، لەبەرئەوەی نامانەوێت بۆ هاوین هیچ یەكەیەكمان هەبێت بەهۆی گرفتی تەكنیكیەوە كاریگەری لەسەر بوونی كاتەكانی كارەبا هەبێت». وتەبێژی وەزارەتی كارەبا ئەوەشی روونكردەوە كە لەئێستادا كە پێنجەم رۆژی مانگی نیسانە، لەم چەندڕۆژەدا لەسەروو (19) كاتژمێر كارەبا دەدەنە هاووڵاتیان، « كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا لەهەندێ شوێن (20) كاتژمێری تێپەڕاندووە، بەڵام ئێمە دەڵێین باشتر دەبێت لەمانگی سێ».
هاوڵاتی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند، لەدوێنێوە 444 توشبووی نوێی كۆرۆنا لەپارێزگاكانی هەرێم تۆماركراون، 14 دیكەش گیانیان لەدەستداوە.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى نه‌وتى عێراق ئامارى بڕى نه‌وتى فرۆشراو و داهاتى ده‌ستکه‌وتووى مانگى رابردووى بڵاوکرده‌وه و تیایدا هاتووه، بڕى 91 ملیۆن زیاتر به‌رمیل نه‌وت به به‌هاى پێنج ملیار و 700 ملیۆن دۆلار فرۆشراوه. وه‌زاره‌تى نه‌وتى عێراق راگه‌یه‌ندراوێکى له‌باره‌ى ئامارى فرۆشتنى بڕى نه‌وت و داهاته‌که‌ى له مانگى ئازار بڵاوکرده‌وه و تیایدا هاتووه له کێڵگه‌کانى که‌رکوک بڕى سێ ملیۆن و 71 هه‌زار و 745 به‌رمیل نه‌وت به به‌هاى 194 ملیۆن و 530 هه‌زار و 539 دۆلار فرۆشراوه. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌کراوه کۆى بڕى نه‌وتى فرۆشراو له کێڵگه‌کانى ناوه‌ڕاست و باشورى عێراق 88 ملیۆن و 240 هه‌زار و 184 به‌رمیل نه‌وت بووه. هاوکات، تێکڕاى هه‌نارده‌کردنى بڕى نه‌وتى فرۆشراوى رۆژانه له مانگى ئازاردا دوو ملیۆن و 945 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت بووه و یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى به 63 دۆلار و 3.29 سه‌نت فرۆشراوه.
.jpg)
هاوڵاتى وه‌زیرى دارایى هه‌رێم رایگه‌یاند:" ئه‌گه‌ر به‌غدا پابه‌ندبێت به رێککه‌وتنه‌که‌ى له‌گه‌ڵ هه‌رێم له‌باره‌ى بودجه‌وه، ئه‌وا دۆخى موچه باش ده‌بێت مانگانه 900 ملیار دینار ده‌گاته هه‌رێم". ئه‌مڕۆ یه‌کشه‌ممه 4ى نیسانى 2021، ئاوات جه‌ناب وه‌زیرى دارایى هه‌رێم به میدیاکانى گۆڕانى راگه‌یاندووه، جێبه‌جێکردنى یاساى بودجه په‌یوه‌ندى به عێراق و هه‌رێمیشه‌وه هه‌یه، به‌ڵام هه‌رێم ده‌توانێت ئه‌وه بڵێت که ده‌توانێت پابه‌ندبێت به جێبه‌جێکردنى رێککه‌وتنه‌که‌وه. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه ئه‌گه‌ر رێککه‌وتنه‌که جێبه‌جێ بکرێت، ده‌بێت به‌غدا مانگانه زیاتر له 900 ملیار دینار بۆ هه‌رێم بنێرێت و ئه‌گه‌ر جێبه‌جێشى نه‌کات ئه‌و ژماره‌یه ده‌گۆڕێت. هاوکات، ئاوات جه‌ناب ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو، ئه‌وان کردوویانه به مه‌رج، ئه‌گه‌ر هه‌رێمى کوردستان خاڵه‌کانى خۆى جێبه‌جێ کرد ده‌بێت به‌غداش جێبه‌جێى بکات، ده‌شڵێت، خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان دڵنیاده‌که‌نه‌وه حکومه‌ت له بابه‌تى نه‌وتدا به رێککه‌وتنه‌که‌ى له‌گه‌ڵ به‌غدا پابه‌ند ده‌بێت. شه‌وى 31ى مانگ رابردوو، یاساى بودجه‌ى عێراق په‌سه‌ندکرا و ناردنى پشکى هه‌رێم به‌ستراوه‌ته‌وه به پابه‌ندبوونى هه‌رێم به ته‌واوى بڕگه‌کانى ماده‌ى 11ى بودجه‌که‌وه.
هاوڵاتی وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمان داوایكرد، لێكۆڵینەوەی ورد روداوی تەقەكردن لەبارەگاكانی حزبەكەی لە سنوری سلێمانی و هەڵەبجە بكرێت و راشیگەیاند:"چاوەڕواندەكرێت ئەو روداوانە دوبارە ببنەوە". ئەمڕۆ یەكشەممە 4ی نیسانی 2021، پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان، لە نوسینگەی سلێمانی پەرلەمان رایگەیاند، ریز لەدامودەزگاكانی دەوڵەت و ئاسایش و پارێزگار دەگرین و هاتوین بەشێوازێكی مەدەنیانە بابەتی تەقەكردن چارەسەر بكەین، پارتی ئەمە بەجدی وەردەگرین، ناڵێین تەقە بە تەقە وەڵام دەدەینەوە بەڵام ناكرێت لە ساڵێكدا 76 جار تەقە لە بارەگاكانی پارتی كراوە. هەروەها وتیشی:"هەندێكجار خەڵك دەستگیركراوە لەسەر تەقەكردن و یەك دوو شەوێك بەند كراون و بەكەفالەت ئازاد كراون، یەكێك لەو كەیسانە چوار ساڵە یەكلا نەكراوەتەوە، لە كاتێكدا بەڵگەی ڕون و سەلمێنەر هەیە كە تەقەیان لە بارەگای پارتی كردوە لە سلێمانی". هاوكات، پێشەوا هەورامانی ئاماژەی بەوەشكرد، لقی 12ی پارتی لە هەڵەبجەی شەهید، زیاتر لە 14 جار و لقی 4ی سلێمانیش چەند جارێك تەقەیان لێكراوە و خەڵك بریندار بوە و ئۆتۆمبێلەكان گولەیان بەركەوتوە و بە گشتی زیاتر لە 76 جار تەقە لە بارەگاكانی پارتی كراوە، بۆیە ئەو بابەتە دەبەنە پەرلەمانی كوردستان و لیژنەی ناوخۆ كاری ورد و جدی لەسەر دەكات. ئەوەشی ئاشكراكرد: "بەڵگەكان خراونەتەڕو، خەڵكانێك دەستگیر كراون و ناسنامەیان دیارە، جۆری چەك و قەوانی گوللـەكانیشیان دیارە، بەڵام تا ئێستا هیچ كەسێك نەهێندرایە بەر شاشەكان و بوترێت لەسەر تەقەكردن لە بارەگای پارتی دەستگیركراوە". وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی باسی لەوەشكرد: "ئەو كارانە ناتوانن پارتی و سلێمانی لەیەكتردور بخەنەوە، یان لەیەكتریان جیا بكەنەوە".
