مەسرور بارزانی: دەنگەکانی پارتی لەیەک ملیۆن تێپەری و زیاتریش دەبێت

شەنای فاتیح بۆردومانکردنی هەرێمی کوردستان لەلایەن وڵاتی تورکیا بەبیانووی بوونی چەکدارانی پەکەکەوە زیادیان کردووەو بەشێکی زۆری قوربانییەکانیش هاووڵاتیانی مەدەنین و بەپێی ئامارێکی رێکخراوی سی پی تی ساڵی ٢٠١٥ تائێستا بەهۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە ١٥٢ هاووڵاتی مەدەنی هەرێمی کوردستان گیانیان لەدەستداوەو ٢٢٨ هاووڵاتیش برینداربوون. سوپای تورکیا لەهەرێمی کوردستاندا چەند بنکەیەکی سەربازی جێگیرکردووەو لەساڵی ٢٠١٧وە تائێستا تەنها لەسنووری برادۆست نزیکەی ٢٠ بنكەی سەربازیی جێگیر كردووە. چاودێرێکی سیاسی: تێگەیشتنی توركیا دەرهەق بەنەتەوەی كوردو كوردستان، هێشتا لەقۆناغی تێروانین و ستراتیژیەتی دەوڵەتی عوسمانی تێپەڕی نەكردووە کەمال رەئوف، چاودێری سیاسی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت:  هۆكاری هێرش  بۆردومانەكانی توركیا بۆ سەر كوردستان بەگشتی و باشور بەتایبەتی، پەیوەستە بەبونیادی بیركردنەوەو ستراتیژیەتی سیاسی دەوڵەتی توركیاوە، تێگەیشتنی توركیا دەرهەق بەنەتەوەی كوردو كوردستان، هێشتا لەقۆناغی تێڕوانین و ستراتیژیەتی دەوڵەتی عوسمانی تێپەڕی نەكردووە، هەربۆیە لەبەشێك لەتووێژینەوەو تەنانەت نەخشەكانیشیان كە وەك دراسات بەخوێندكارانیان دەخوێنرێت، ئەوان دانیان نەناوە بەو رێكەوتنانەی كەدوای دەوڵەتی عوسمانی دامەزراون، بۆیە لەو نەخشانەدا سنوری دەوڵەتی توركیا ناوچەكانی هەولێرو موسڵ وانیشان دەدرێن كە بەشێك بێت لەخاكی توركیا. وتیشی: توركیا بەهانەگەڵێكی زۆری هەیە بۆ ناوزڕاندنی خەبات و تێكۆشانی كوردو هەموو هەوڵەكانی بەو ئاراستەیە دەڕوات كەخەباتی هەموو ئەو پارتە كوردیانە تۆمەتبار بكات بەتیرۆر، ئەمە لەكاتێكدایە لەكاتی سەرهەڵدانی داعش، تا دوای شكستی ئەو هێزە، توركیا بەردەوام پێگەیەكی بەهێزی هێزەكانی داعش بووە لەڕووی سەربازی و زانیاری هەواڵگرییەوە، پشتیوانی هێزێكی وەك داعشیان كردووە، بۆیە ناتوانرێت ئەو بەهانەیەی كەبەردەوام بەكاریدەهێن بۆ مافدان بەخۆی بۆ پەلاماردانی كوردستان قەناعەتی بەكەس كردبێت.  «لەچەند ساڵی رابردوو توركیا بەبۆردومان و هێرشەكانی، جگە لەوەی پارەو خەرجییەكی زۆر بەهەدەر دەدات، بەڵام نەیتوانیوە لای رای گشتی توركیاش ئەو بڕوایە دروست بكات كە بەم شێوازە دەتوانێت چارەسەری پرسی كورد بكات، بەپێچەوانەوە  توركیا خراوەتە بازنەیەكی داخراوەوەو نەیتوانیوە ببێتە ئەندام لەیەكێتی ئەوروپاو وڵاتەكەی تووشی قەیرانێكی ئابوری سەخت كردووەو چووەتە ریزبەندی ئەو وڵاتانەی كە قەرزدارترین وڵات بێت، لەڕووی سیاسیشەوە توركیا بەردەوام لە راپۆرتی رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان، وەك شوێنێكی نائارام بۆ رۆژنامەنووسان و دەنگی جیاواز پۆلێن دەكرێت.» کەمال رەئوف وای وت. ئەو چاودێرە سیاسییە باسی لەوەشکرد کەتوركیا بەنیازی ئەوەیە لەڕێگەی گوشاری سیاسی و ئابورییەوە، بەتایبەت لەپرسی ئاودا، بۆ سەر دەوڵەتی عێراق، ئەو وڵاتە ناچار بكات، كەهاوكارو بەشداربن لەسیاسەتی جینۆسایدو قڕكردنی كوردان، توركیا ئێستا بوونی هێزەكانی پەكەكەی كردووەتە بەهانە، بەڵام لەوڵاتێكی وەك لیبیا كە لەجوگرافیایەكی تریشە، بنكەی سەربازی هەیە و دەخالەتكەرە، لەوڵاتانی ناوچەكە لەسوریا، قوبرس و تەنانەت لەهەندێك لەوڵاتانی ئەفریقی و میسرو فەلەستینیش، دەخالەتێكی راستەوخۆی هەیە، هەموو ئەوانە پێماندەڵێت توركیا بەچاوی تەماعكارانەی دەوڵەتی عوسمانییەوە دەڕوانێتە ئەو وڵاتانەو ناتوانێت، خاڵی دابڕان لەگەڵ ئەو مێژووە دابنێت. کەمال رەئوف باسی لەوەشکرد هەڕەشەكانی ئەم دواییانەی لەسەر ئاستی باڵای حكومی، هەروەها جوڵە دبلۆماسیەكانی لەسەر ئاستی ناوچەكە، پێماندەڵێت، توركیا بەنیازی هێرش و پەلاماردانێكی نوێیە بۆ سەر باشورو رۆژئاوا، پەیامەكانی رۆشنە، ئەوان دەیانەوێت لەناوچەكە بنكەی سەربازی چاودێری زیاتر دروست بكەن، ئەوان دەیانەوێت بەقوڵایەكی زۆر بێنە نزیك شارەكانی هەرێم، خۆ گەر بۆیان بكرێت، دەیانەوێت نزیك ببنەوە لەشاری سلێمانی بەتایبەت ناوچەی پشدەرو شارباژێر. «حكومەتی هەرێم بەداخەوە لەدۆخێكی خراپدایە، ئەم حكومەتە تەنها وەك قەبارەو ناو بڵێن حكومەتی هەرێمی كوردستان، چونكە ئاراستەی بەشداربووانی ناو حكومەت جیاوازەو ئەو بەشەی پەیوەندی بەتوركیاو لەشكركێشیەوە هەیە، بەتەواوەتی تەعبیر لە رای پێكهێنەرو بەشداربووەكانی حكومەتەكە ناكات، ئەمە تەنها لەسەر پرسی لەشكركیشی توركیا وانییە، تەنانەت لەسەر پرسی كێشەكانی هەرێم و بەغدادو پەیوەندیەكانی هەرێم و ئیرانیش هەروایە، دابەشبوونێكی مەترسیدار هەیە و ئاراستەكان بەتەواوەتی لەیەكتر جیاوازن، بۆیە بۆ ئەم پرسەی هێرش و پەلاماردانەی توركیا كە تائێستا چەندین كەسی مەدەنی بونەتە قوربانی و چەندین گوندنشین زیانیان لێكەوتووە، حكومەت نەیتوانیوە داكۆكی لەهاووڵاتیە مەدەنیەكانی خۆشی بكات، نەیتوانیوە لەبەرامبەر بڕینەوەی دارستانە سروشتیەكان هەڵوێست وەربگرێت، بۆیە لەدۆخێكی ئاوادا ناتوانین چاوەڕێی ئەوەبكەن كەحكومەتی هەرێم بەم دۆخەیەوە بتوانێت یان بیەوێت هەڵویستی جددی لەبەرامبەر ئەم پێشێلكاری سەروەری خاك و دەستدرێژیانەی توركیا قسەیەكی جددی و هەڵویستی پێویستی هەبێت.»   کەمال رەئوف وای وت. دوایین بۆردومانی تورکیا لەهەرێمی کوردستاندا لەیەکی ئاداری ٢٠٢٤ بوو لەقەزای کەلار بوو کەهێرشێكی درۆنی بوو بۆ سەر ماڵێک لەئەنجامدا کەسێک گیانی لەدەستدا، بەپێی زانیارییەکان ئەو ماڵە بارەگای تەڤگەری ئازادی بووە بەڵام بەفەرمی بەکاریان نەهێناوە. بەپێی ئامارێکی تیمی کوردستانی ڕیکخراوی CPT ئەمریکی کەتایبەت بۆ هاوڵاتی نێردراوە  لەمانگی ئابی ساڵی ٢٠١٥وە  کە لەو وادەیەدا تورکیا بۆ یەکەمجار درۆنی (بایرێکتەرتی بی توو)ی بەکارهێنا لەهەرێمی کوردستاندا، تائێستا ١٥٢ هاووڵاتی مەدەنی لەهەرێمی کوردستاندا بەهۆی بۆردومان و لەشکرکێشی سوپای تورکیاوە گیانیان لەدەستداوەو ٢٢٨ هاووڵاتیش برینداربوون. هەر بەپێی ئامارەکەی رێکخراوی سی پی تی تورکیا لەمانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ٢٠١٧وە تائێستا ٦٤ بنکەو بارەگای سەربازی لەهەرێمی کوردستاندا دروستکردووەو سەرجەمیان لەڕێگەی تۆڕێکی رێگاوبانی سەربازییەوە پێکەوە بەستۆتەوە بەخاکی باکوری کوردستان و تورکیاوە، بۆ دروستکردنی ئەو بارەگاو بنکە سەربازیانە تورکیا دارستانێکی یەکجار زۆری بڕیوە بەجۆرێک لەساڵی ٢٠٢٢دا بۆ ماوەی نۆ مانگ هەر رۆژێک ٣٥٠بۆ ٤٠٠ تۆن داری سەر سنوورەکانی  هەرێمی کوردستان بڕدراوەو نێردراوە بۆ پارێزگاکانی هەکاری و وان لەباکووری کوردستان و لەو دارانە کەلوپەلی ناوماڵ دروستکراوەو بۆ هەرێمی کوردستان نێردراوەتەوەو بازاڕی پێ ساغکراوەتەوە. «لەساڵی ٢٠٠٧ەوە تائێستا یەک ملیۆن و ٨٠٠ هەزار دۆنم زەوی کشتوکاڵی لەهەرێمی کوردستاندا بەهۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە سوتاون و لەناوچوون و دوو هەزارو ٥٠٠ ئاژەڵی کێوی سوتاون و مرداربوونەتەوە» ئامارەکەی سی پی تی وادەڵێت.

هاوڵاتی وەزیری پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژەوە رایدەگەیەنێت لەگەڵ هەموارکردنەوەی پشکی هەرێم لە بودجەی عێراق مامۆستایانی وانەبێژ دادەمەزرێندرێن. ئەمڕۆ چوارشەممە 6ی ئازاری 2024 ئالان حەمەسەعید، وەزیری پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەمیانەی کردنەوەی دوو قوتابخانە لە سنووری قەزای بەردەڕەش لە بارەی دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند "سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان مانگی هەشتی رابردوو رەزامەندی دابوو کە مامۆستایانی وانەبێژ ئەوەی پێویستە کاری (دامەزراندنیان بە شێوەی گرێبەست) بۆ بکرێت. داوای کرد ئێمە لەگەڵ وەزارەتی دارایی دابنیشین و رایسپاردین کۆنووسێک ئامادەبکەین، کۆنووسەکەشمان ئامادەکرد، بەڵام بەداخەوە دواتر ئەو مامەڵەی حکومەتی فیدراڵیی لەگەڵ پشکی هەرێمی کوردستان بەسەردا هات". ئاماژەی بەوەشکرد "بڕیاری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ نەگۆڕاوە، بەڵام چاوەڕێ دەکەین پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی گشتیی فیدراڵی هەمواربکرێتەوە بۆ ئەوەی ئەو کات کاری بەگرێبەستبوونی مامۆستایانی وانەبێژ و خزمەتی هەموو مامۆستایانی وانەبێژی هەرێمی کوردستان بکەین".

سازگار ئەحمەد لەکاتێکدا چەند رۆژێکی کەم ماوە بۆ یەکلاییکردنەوەی پۆستی پارێزگاری کەرکوک، یەکێتی و پارتی هێشتا ناکۆکن لەسەر دیاریکردنی کوردێک بۆ پۆستەکە، بەبڕوای چاودێران ئەوەش دەبێتە هۆی ئەوەی کە بەشێکی دیکەی کورد شارەکە چۆڵبکەن. لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ کە کورد پۆستی پارێزگاری کەرکوکی لەدەستدا، پۆستەکە بەوەکالەت لەلایەن پێکهاتەی عەرەبەوە بەڕێوەدەبرێت و تۆمەتباردەکرێت بەوەی کەهەوڵی تەعریبکردنی شارەکە دەدات، بەڵام یەکێتی و پارتی نەیانتوانیوە بگەنە رێکەوتن بۆ دیاریکردنی پارێزگارێکی کورد وەکو گەورەترین پێکهاتەی نەتەوەیی پارێزگاکە. بۆ دیاریکردنی کەسێک بۆ پۆستی پارێزگاری کەرکوک، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق هاوپەیمانێتییەکی سیاسی بەناوی «هاوپەیمانی ئیدارەی کەرکوک» پێکهێناوە کە کاردەکات بۆ رێککەوتنی نێوان لایەنەکانی پارێزگاکەو دانانی بەرنامەیەکی هاوبەش لەنێوان لایەنەکان بۆ بەڕێوەبردنی حکومەتی خۆجێی شارەکە. پەروین فاتیح، ئەندامی سەرکەوتووی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک بەهاوڵاتی وت «ئەو هاوپەیمانێتییەی بەسەرۆکایەتیی محەمەد شیاع سودانی پێکهێنراوە بۆ ئەوەیە هەر کاتێک کێشەیەک هەبوو بە راوێژو کۆبوونەوە لەگەڵ سەرۆکی هاوپەیمانێتییەکە چارەسەری کێشەکە بکرێت». وتیشی «هەر لایەنێک بەرنامەی کاری خۆی دەدات بەسەرۆک وەزیرانی عێراق لەبارەی رێگە چارەسەرێک بۆ دابەشکردنی پۆستەکانی پارێزگای کەرکوک». تاوەکو ئێستا سەرۆک وەزیرانی عێراق دووجار لەگەڵ بەرپرسی یەکەمی لایەنە براوەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک کۆبووەتەوە کە لەمانگی ١٢ی ساڵی رابردوو ئەو هەڵبژاردنە بەڕێوەچوو. کۆتا کۆبوونەوەش رۆژی ٣ی ئازاری ٢٠٢٣ بوو له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌دا جه‌خت له‌به‌رده‌وامی گفتوگۆكردنی نێوان هێزه‌ سیاسییه‌كان  بۆ دیاریكردنی پارێزگارێك بۆ كه‌ركووك و گه‌یشتن به‌كارنامه‌یه‌كی هاوبه‌ش كرایه‌وه، هه‌روه‌ها دوو هه‌فته‌ش دیاریكرا بۆ ئه‌وه‌ی پارێزگارێك و سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی پارێزگا بۆ كه‌ركوك دیاریبكرێت. هەروەها رۆژی دووشەممە ٤ی ئازاری ٢٠٢٤ محەمەد کەمال، بەرپرسی لقی سێی کەرکوکی پارتی دیموکراتی کوردستان و شاندێکی حزبەکە سەردانی مەڵبەندی دووی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیان کرد . لەدوای کۆتایی هاتنی کۆبوونەوەکە محەمەد کەمال لەبارەی سەردانەکەیانەوە بە رۆژنامەنووسانی رایگەیاند «ئامانجی سەردانەکە وەڵامدانەوەی دوایین سەردانی یەكێتییە بۆ لقی سێی پارتی و دەیانەوێت پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئەو حزبە باشتربکەن». کاوێز مەلا پەروێز، چاودێری سیاسی لەشاری کەرکوک بەهاوڵاتی راگەیاند «ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق لەکەرکوک بەجۆرێک بوو کەهیچ پێکهاتەیەک نەتوانێت بەتەنها ئیدارەی کەرکوک پێکبهێنێت، هەروەها لەڕووی یاساوە دەبێت پێکهێنانی ئیدارەی کەرکوک بە رێککەوتن بێت». بەپێی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک کە رۆژی ١٨ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٣ بەڕێوەچوو، کورد حەوت کورسی بەدەستهێنا، یەکێتی پێنج کورسی و پارتی دوو کورسی، هەروەها عەرەب پێنج کورسی و تورکمانیش دوو کورسیان بەدەستهێنا لەگەڵ کورسییەکی کۆتای کریستیانەکان. کاوێز مەلا پەروێز وتی «بۆ یەکەمینجارە لەمێژووی کەرکوکدا پێکهاتەکان بەم جۆرەی ئێستا لەیەک نزیکبن، ئەمەش کاریگەریی لەسەر پێکهێنان و کاراکردنەوەی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک دەبێت، هەروەها سەرۆک وەزیرانی عێراقیش نێوەندگیرە، بۆیە پێم وایە لەکۆتاییدا پێکهاتەو لایەنەکان بگەنە رێککەوتن و رازی بکرێن لەسەر دابەشکردنی پۆستەکانی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک». هەرچەندە پێکهاتەی عەرەب پێداگری لەسەر ئەوەدەکات کەپۆستی پارێزگاری کەرکوک دوو ساڵ بۆ کوردو دوو ساڵ بۆ عەرەب بێت، بەڵام کورد پێداگرە لەوەی کە ئەو پۆستە بۆ هەر چوار ساڵەکە وەربگرێت، کاوێز مەلا پەروێز لەوبارەیەوە دەڵێت «بڕوام وایە کە چانسی کورد زۆرە بۆ وەرگرتنی پۆستی پارێزگاری کەرکوک بۆ هەر چوار ساڵەکە». هەروەها دەشڵێت «ئەگەر کورد پۆستی پارێزگاری کەرکوک وەربگرێت ئەوا کاریگەریی ئەرێنی دەبێت لەسەر شارەکە و کوردەکانی کەرکوک، بەڵام بەپێچەوانەوە ئەگەر کورد ئەو پۆستە لەدەستبدات ئەوا کاریگەریی نەرێنی دەبێت، هۆکارێک دەبێت بۆ ئەوەی وەک ساڵانی رابردوو بەشێک لەکوردەکان کەرکوک بەجێبهێڵن و بەشیاوی ژیانی نەزانن». ئەو چاودێرە سیاسییە وتیشی «ئەگەر پۆستی پارێزگاری کەرکوک دوو ساڵیش بۆ کورد بێت هەر گرنگی خۆی هەیە و سەرکەوتنێکی گەورەیە، چونکە کورد بەشێکی کاریگەرو گرنگە لەبەڕێوەبردنی شارەکە، هەروەها کورد دەتوانێت ئەو پێگەیەی بەکاربهێنیت بۆ ئاوەدانکردنەوەی گەڕەکە کوردییەکان و نەهێشتنی کەمی خزمەتگوزاریی». یاساناسانیش پێیانوایە لەبەرئەوەی بارودۆخی کەرکوک لە رووی جوگرافیاو پێکهاتە، هەروەها لەبەرئەوەی چاوی وڵاتانی لەسەرە، پێویستە بەیاسایەکی تایبەت مامەڵەی لەگەڵ بکرێت، ئەگەر پرسی دیاریکردنی پارێزگایەکی نوێ بخرێتە بەردەم دادگا، ئەوا رەنگە ئەم پرسە ماوەیەکی زۆر بخایەنێت کە ئەمەش لەبەرژەوەندیی راکان جبوری، پارێزگاری ئێستای کەرکوک بەوەکالەت دەبێت و رەنگە دواجار دادگا پرسەکە بە دابەشکاری لە ٣٣٪ یەکلایی بکاتەوە، کە پۆستی پارێزگاری کەرکوک دوو ساڵ دوو ساڵ دابەش بکات بەسەر پێکهاتەکان. ململانێ لەسەر پۆستەکانی پارێزگای کەرکوک بەجۆرێکە، تەنانەت لەسەر پۆستە باڵاكان لەناو حزبەكانی یەك نەتەوەشدا، بەردەوام ململانێ و ناكۆكی هەبووە، یه‌كێتیی و پارتی، لە ٢٠١٧ەوە تا تەمموزی ٢٠١٩ لەمشتومڕو ناكۆكییدا بوون، بەهۆیەوە نەیانتوانی پۆستی پارێزگار وەربگرنەوە. حزبەكانی سەر بەهیچ نەتەوەیەكی كەركوك، بەشی پێویست كورسییان نییە بتوانن پۆستەكانی ئیداری نوێی خۆجێی لە ئەنجومەندا بە تەنیا یەكلاییبكەنەوە، چونكە پۆستە باڵاكان بەتایبەت پارێزگارو سەرۆكی ئەنجومەن و جێگرەكانیان، بە زۆرینەی رەهای دەنگی ئەندامان، كە مەبەست لێی (٥٠ + ١)ە هەڵدەبژێردرێن، واتە لە ١٦ ئەندامەكەی ئەنجومەنی كەركوك دەبێت دەنگی نۆ ئەندام بەدەستبهێنن. لەدوای رووخانی دەسەڵاتی بەعس لەعێراق لەساڵی ٢٠٠٣ەوە لەسەر بنەمای پرۆژەیەكی جەلال تاڵەبانی، سكرتێری پێشووی كۆچكردووی یەكێتیی، پۆستەكانی كەركوك بەڕێژەی  ٣٢٪ بۆ هەریەك لە پێكهاتەكانی كوردو عەرەب‌ و توركمان دیاریكراو هەروەها ٤٪ بۆ كریستیان ئەم پڕۆژەیە لەتەمموزی ٢٠٠٩دا لەئەنجومەنی پارێزگای كەركوك، رێككەوتنی لەسەركرا لەلایەن سەرجەم پێکهاتەکانەوە. لەو رێکەوتنەدا پۆستی پارێزگار بۆ كوردو جێگری پارێزگار بۆ عەرەب و سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا بۆ توركمان بوو، پۆستەكانی تری ئەنجومەن و ئیدارەی كەركوكیش بەڕێژەی ٣٢٪ بۆ هەر سێ پێكهاتە سەرەكییەكە و ٤٪ بۆ كریستیان دیاریکران. بەڵام لەکاتی جێبەجیکردنیدا، رێككەوتنەكە تەنیا بۆ پۆستەکانی پارێزگارو جێگرەكەی و سەرۆكی ئەنجومەن جێبەجێكران و شۆڕنەبووەوە بۆ پۆستەكانی خوارەوە. پارێزگای كه‌ركوك ناوچه‌یه‌كی جێناكۆكه‌ له‌نێوان هه‌ردوو حكومه‌تی فیدراڵی عیراق و هه‌رێمی كوردستان، یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی چاره‌نووسیشی له‌چوارچێوه‌ی مادده‌ی ١٤٠ی ده‌ستووردایه‌ له‌ڕێگەی سێ قۆناغی ئاساییكردنه‌وه‌، سه‌رژمێری و راپرسی، کەئێستا تەنیا بەشێک لەقۆناغی یەکەم جێبەجێکراوە و دوو قۆناغەکەی تری ماون.

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە ٦ی ئازاری ٢٠٢٤ کۆتایی بە ئامادەکردنی لیستی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان هێنرا بە زمانی عەرەبی. بەپێی ئەو زانیارییانەی هاوڵاتی دەستیکەوتووە، ئەمڕۆ وەزارەتی ناوخۆ وەك دوایین وەزارەت لیستی مووچەی فەرمانبەرانی بە زمانی عەرەبی رەوانەی وەزارەتی دارایی كردووە و بەوەش ئامادەكردنی لیستی مووچەی فەرمانبەران بە زمانی عەرەبی كۆتاییهات. هەر بەپێی زانیارییەکان چاوەڕواندەکرێت، ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان واژۆ لەسەر لیستی مووچە بکات و رەوانەی بەغدا بکرێت. بڕیارە لەگەڵ ناردنی لیستی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ بەغدا حکومەتی عێراق ٦١٨ ملیار دینار بۆ هەرێمی کوردستان بنێرێت بۆ دابەشکردنی مووچەی مانگی شوباتی ٢٠٢٤.

شوان عەباس بەدری هێشتا وردەکاری شێوازی دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دیار نییە سەرەڕای ئەوەی مانگی رابردوو دادگای فیدراڵی بریاریدا لەڕێگەی بانکە عێراقیەکانەوە بدرێت، لەگەڵ ئەمەشدا حکومەتی هەرێم سوورە لەڕێگەی پرۆژەی «هەژماری من» دابەشی بکات بەڵام ئەمە دڵخوازی زۆرینەی فەرمانبەران نییە بەهۆی نەبوونی متمانەوە. زۆرێک لەفەرمانبەرانی هەرێم بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵی دڵخۆشبوون و وەکو هیوایەک سەیری دەکەن بۆ کۆتاییهێنان بەگرفتی ١٠ ساڵی مووچە، لەکاتێکدا هێشتا وردەکاریی جێبەجێکردنی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی دیار نییەو هێشتا مووچەی مانگی رابردووش دابەش نەکراوە. تەیف سامی وەزیری دارایی عیراق هەفتەی رابردوو لەکۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، کەتەنها مووچەی مانگی شوبات بەکاش بۆ هەرێم دەنێرێت و لەمانگی ئازارەوە دەبێت مووچەخۆرانی هەرێم هەژماری تایبەتی بانکییان هەبێت لەیەکێک لەبانکەکانی سەر بەدەوڵەتی فیدراڵی، بەڵام لەبەرامبەردا حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، کەدەبێت فەرمانبەرانی هەرێم لەڕێگەی هەژماری منەوە، مووچەکانیان وەربگرن، کەئەمەش ئاستەنگییەکی دروستکردووەو ناڕەزایی زۆریک لەفەرمانبەرانی هەرێمی لێکەوتەوە. رۆژی شەممەی ربردوو 2/3/2024 مامۆستایان و فەرمانبەران لەسلێمانی و هەڵەبجە دژی هەژماری من خۆپیشاندانێکیان کردو داوایان کرد مووچەکانیان راستەوخۆ بخرێتە سەر بانکەکانی بەغداد، چونکە پێیان وایە ئەم هەژمارە جگە لەخزمەتی گیرفانی بەرپرسە باڵاکانی هەرێم، هیچ ئیمتیازاتێکی دیکەی نابێت، بەتایبەتیش هێشتا لەلایەن بەغدادەوە دان بەم هەژمارەدا نەنراوە  هەر لەمبارەیەوە مامۆستا «سامان عەلی» کە بەشداربوویەکی خۆپیشاندانەکەیە بەهاوڵاتی راگەیاند، «ئەوەی گرنگە بۆ فەرمانبەرانی هەرێم وەرگرتنی مووچەکانیانە بێ ئەوەی دوابخرێت یا پاشەکەوت بکرێت یا لێیببڕێت، ئەم هەوڵانەی حکومەتی هەرێمیش بۆ هەژماری من، هەوڵێکە بۆ پڕکردنەوەی گیرفانی خۆیان و بەلایەنی کەمەوە لەسلێمانی و ناوچەکانی تر رێگەنادەین بکرێتەوە» . «هەژماری من هەوڵێکە بۆ ئەوەی چۆن پێشتر کەیسی مووچەیان بەکارهێناوە بۆ پڕکردنەوەی گیرفانی خۆیان، هەژماری منیش بەهەمان شێوە بەکاربهێنن» مامۆستا سامان وا دەڵێت. هەروەها مامۆستا سامان لەبارەی ماستەرکارتی بانکەکانی سەر بەدەوڵەتی ناوەندەوە بەهاوڵاتی وت، ماستەرکارتە عیراقییەکان کۆمەڵێک ئیمتیازات و ئاسانکاری زۆر باشی تیایە بۆ فەرمانبەرو گەر هەڵگری «کی کارت» بیت ئەوا دەتوانیت 25 بۆ 150  ملیۆن دینار وەک قەرزی درێژخایەن وەربگریت. «پێم وا نییە هەژماری من تائێستا ئەو جۆرە ئیمتیازاتانەی بۆ فەرمانبەران فەراهەم کردبێت و هەژماری من رەنگە مانگانە سێ ملیار یا چوار ملیار دینار بۆ کوری بەرپرسێک یا بۆ  بەرپرسێک تێدا بێت، ئایا هەژماری من ئەو ئاسانکاریانەی بانکەکانی بەغداد دابین دەکات؟ نەخێر هەرگیز دابینی ناکات « مامۆستا سامان وا دەڵێت. هەروەها وتیشی «ئەم جەنگەی بەرپرسانی هەرێم و بەتایبەتیش بەرپرسەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان تەنها بۆ ئەوەیە کەهەژماری من بخەنە کارو فشار لەفەرمانگەکان دەکەن کەسەرجەم فەرمانبەران ئەم هەژمارە بکەنەوە تا بەو جۆرە هەژمارەکە بچێتە خزمەت گیرفانی خۆیان و کەسێکی دیاری کراوو هیچی تر». فەرمانبەران پێیان وایە کەئەزموونی رابردوویان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان جۆرە بێمتمانەییەکی لە نێوان مووچەخۆران و حکومەتی هەرێمدا درووستکردووەو پێیان وایە حکومەتی هەرێم لەژێر پەردەپۆش کردنیکی یاسایی چەند ساڵە دزییان لێدەکات و سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەک بەرپرسی یەکەم و وەزیری دارایی بە بەرپرسی راستەخۆی دووەم لەم دزیکردنەی حکومەت لەفەرمانبەران دەزانن و پێیان وایە هەموو ئەو بانکانەی کەحکومەتی هەرێم ناویان دێنێت هەمووی سەر بەبەرپرسە باڵاکانی هەرێمە. لەمبارەیەوە مامۆستا سامان وتی ، «حکومەتی هەرێم نەک دەست دەبات بۆ هەژماری بانکی، بگرە دەستی بردووە بۆ خودی مووچەکانمان کە بەکاش دابەشی کردووەو بەناوی لێبڕین و پاشەکەوت و خۆگونجاندن حکومەتی هەرێم تاڵانی کردووین و دزی لێکردووین و سەرۆکی حکومەت بە بەرپرسی یەکەم و وەزیری دارایی بە بەرپرسی دووەمی راستەوخۆی ئەم دزیکردنە لەفەرمانبەران دەزانین». هەر سەبارەت بەم بابەتە «محەمەد رەسول» کە فەرمانبەرە پێی وایە «لەهەر وڵاتێک کەسیستم و دەستوور و یاسا نەبوو، ئەوا حزب دەبێت بەبەڵایەک بۆ کۆمەڵگەو دیکتاتۆریانە خۆی دەسەپێنێ کەئەمە هۆکارێکە لەهۆکارەکانی رەتکردنەوەی هەژماری من،هەروەها هۆکارێکی دیکەی رەتکردنەوەی هەژماری من لەبانکەکان، بەرپرسانی هەرێم تەنها قازانجی خۆیان لەلا مەبەستە». « حکومەتی هەرێم بەقەیرانی جۆراوجۆرو بەدروستکردنی قەیرانی دەستکرد هەوڵی مانەوەی خۆی دەدات، بۆیە هەژماری منی درووست کردووە، پێمان وایە هەژماری منیش جۆریکی ترە لەپاشەکەوتی مووچە بەشێوازێکی ترو حکومەتی هەرێم بەنیازە بەم جۆرە بڵێت کەدادگای فیدراڵی و بانکەکانی سەر بەحکومەتی فیدراڵی نایاسایین و هەژماری من یاساییە  « محەمەد رەسوڵ وادەڵێت. لەبەشێکی دیکەی قسەکانیدا محەمەد رەسوڵ بەهاوڵاتی وت ،» ئەوان ئەوەندەی خەمی هەژماری من-یانە، دەبا خەمی شنگالیان هەبوایە، خەمی پەرلەمانیان هەبوایە، خەمی دەستووریان هەبوایە، خەمی یاسایان هەبوایە، بۆیە ئەوەی کەئێستا دەگوزەرێت لەنەبوونی دەستوورو یاساوە هاتووەتەدی». فەرمانبەران پرسیاری ئەوەش دەکەن کە بۆچی یاساییە کەئەو هەموو پەرلەمانتارو بندیوارەو تەنانەت هەندێک بەرپرسی باڵای هەرێم لەبەغدادەوە مووچە وەربگرن، بەڵام بۆ مووچەخۆرانی هەرێم یاسایی نییە! بۆ باشکردنی ئەم بارودۆخەش پێیان وایە هەرێم لەڕووی بەرێوەبردن و حکومداری پێویستی بەگۆڕانکاری هەیە و دەڵێن، بۆ نەمانی قەیرانی مووچەش دەبێت بانکە فەرمییەکانی سەر بەدەوڵەتی فیدراڵی  سەرپەرشتی ئەم پرۆسەیە بکەن و گەر لەلایەن حکومەتی هەرێمیشەوە گوێ لەم داواکارییەیان نەگیرێت ئەوا پێیان وایە باشترین بژاردە، رێپێوانێکی جەماوەری دەبێت بەرەو هەولێر. مانگی رابردووش ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەمیانەی پێشوازی کردنی لەتیمی سەرپەرشتی پرۆژەی هەژماری مندا، پرۆژەکەی بەپرۆژەیەکی گرنگ وەسف کردو رایگەیاند، « پرۆژەی (هەژماری من) لەبەرژەوەندیی مووچەخۆران و هاووڵاتیاندایە». هەروەها ئەوەشی ئاشکرا کرد کە تائێستا «نزیکەی 210 هەزار فەرمانبەر لەپارێزگای هەولێر ئەم هەژمارەیان بۆ کراوەتەوەو نزیکەی 80 هەزاریش کارتی بانکیان وەرگرتووەتەوە». لەلایەن خۆیەوە هونەر جەمال، وتەبێژی وەزارەتی دارایی هەرێم سەبارەت بەپڕۆژەی “هەژماری من” رایگەیاندبوو کە، «پێش بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵیی عێراق، وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان و نووسینگەی سەرۆك وەزیرانی هەرێم، پڕۆژەی هەژماری من-یان دەستپێكرد، پێشمان وایە ئەم پڕۆژەیە هیچ کێشەیەک لەگەڵ بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی دروست ناكات، چونكە ئەم بانكانەش ھەمووی بانكی رێگەپێدراون و متمانەپێکراوی بانكی ناوەندی عێراقن». هەر سەبارەت بەم بابەتە گوڵاڵە سدیق، شارەزای کاروباری دارایی بانک لەلێدوانێکی پێشووتردا بۆ هاوڵاتی  رایگەیاندبوو  «هەژماری من ، مانگانە بڕی دوو ملیۆن دۆلار قازانج دەکات». هەروەها ناوبراو ئەوەشی وتبوو»ئەگەربمانەوێت سەیری پێشکەوتنی ئابووری وڵاتێک بکەین دەبێت سەیری سیستمی بانکییەکەی بکەین، بەڵام ئێمە سیستمی بانکییەکەمان بەقاسەیەکی بەتاڵی حکومەتی هەرێمەوە زیاتر دەچێتە قاڵبی بازرگانی و پارە پەیداکردن بۆ بانکە ئەهلییەکان». «ئێمە لەکوردستاندا نزیکەی ٩٠ بانکی حکومیمان هەیە، بەڵام ئەوەی سەیرە بۆ ئەم پرۆژەی هەژماری منە، چەند بانکێکی تایبەت دەستنیشانکراون، واتە ئەو پارەیەی کە بۆ عمولە وەردەگیرێت لەکاتی کردنەوەی هەژمار یان راکێشانی پارە دەبێتە داهات بۆ ئەو بانکە تایبەتانە، ئەمەش لەڕۆڵی بانکە حکومییەکان کەمدەکاتەوە» گوڵاڵە سدیق وای وتبوو. ئەم شارەزایەی کاروباری بانک ئەوەشی بۆ هاوڵاتی خستەڕوو» بەهەموو پێوەرێک مووچە گەر لەسەر بانکێکی حکومەتی عیراقی بێت کەپاڵپشتییەکی بەهێزی بانکی ناوەندی عیراقی هەبێت، باشترە وەک لەوەی لەسەر بانکێکی ئەهلی بێت، چونکە بانکە ئەهلییەکە لەهەر دەقەیەکدا مەترسی ئەوەی لەسەرە کە بەر سزاکانی ئەمریکا بکەوێت یان مایەپوچ بێت». هەر سەبارەت بەبابەتی دابەشکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمەوە، عەتوان عەتوانی سەرۆکی لیژنەی دارایی لەئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لەلێدوانێکیدا رایگەیاند، بۆ مانگی ئادار حکومەتی هەرێمی کوردستان دەبێت پابەندبێت بەدابەشکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم لەلایەن بانکە فیدڕاڵییەکانی عێراق و بەپێی بڕیاری دادگای فیدراڵی، حکومەتی عێراق پارەی مووچەی مانگی شوبات بۆ هەرێم دەنێرێت، بەڵام بۆ مانگی ئادار حکومەتی هەرێم دەبێت پابەندبێت بە بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی عێراق بەگواستنەوەی مووچە بۆ سەر عێراق و دابەشکردنی لەڕێگەی بانکە فیدڕاڵییەکانەوە. رۆژی چوارشەممەی مانگی رابردوو 21/2/2024 دادگای فیدراڵی عیراق پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی یەکلا کردەوەو رایگه‌یاند، ده‌بێت وه‌زاره‌تی دارایی عیراق هاوشێوه‌ی پارێزگاكانی دیكه‌، مانگانه‌ پاره‌ بۆ مووچه‌ی فەرمانبەرانی  هه‌رێمی كوردستان بنێرێت. هەروەها دادگاکە بڕیاری دا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان هاوشێوەی فەرمانبەرانی دیکەی عێراق بخرێتە سەر بانکە فیدراڵییەکان. بڕیارەکانی ئەم  دادگایە بەجۆرێکە کەهیچ کەس و لایەنێک بۆیان نییە تانەی لێبدەن و هەموو لایەنەکان پابەندن بەجێبەجێکردنی بڕیارەکانی.

هاوڵاتی وەزارەتى بازرگانى عێراق وادەى دابەشکردنى بەشەخۆراکى هاوڵاتییانی تایبەت بە مانگى رەمەزانى دیاریکرد. وەزارەتى بازرگانى عێراق  لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە "هەفتەى داهاتوو بەشەخۆراکى تایبەت بە مانگى رەمەزان لە رێگەى بریکارەکانى خۆراکەوە بەسەر هاوڵاتییان دابەشدەکرێت". لە بارەی ئەو مادانەی لە مانگی رەمەزان دابەشدەکرێن وەزارەتەکە دەڵێت "شەعرییە، مەعکەرۆنى، ئاردى سفر و نیشاستە دابەشدەکرێن". وەزارەتى بازرگانى روونیدەکاتەوە "هاوکات بەشەخۆراکى مانگانەش بەسەر هاوڵاتییاندا دابەشدەکرێت کە پێکهاتووە لە شەش مادەى خۆراکى سەرەکى و بەوەش کۆى گشتى ئەو مادە خۆراکییانەى کە بەسەر هاوڵاتییاندا بۆ مانگى رەمەزان دابەشدەکرێت لە ١٠ مادە پێکهاتوون".

هاوڵاتی سەرۆکی گشتی یەکێتی هاوردە و ناردنکارانی هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت بەردەوام لەسەر هێڵدەبن بۆ گرتنەبەری رێکاری پێویست بۆ دابەزاندنی نرخی گۆشتی سوور و هاوردەکردنی ئاژەڵی زیندوو. مستەفا شێخ عبدولڕەحمان، سەرۆکی گشتی یەکێتی هاوردە و ناردنکارانی هەرێمی کوردستان رایگەیاند "بەردەوام لەسەر هێڵین لەگەڵ ئەندامان و لایەنە پەیوەندیدارەکان بەمەبەستی گرتنەبەری ڕێکاری پێویست بۆ دابەزاندنی نرخی گۆشتی سور و هاوردەکردنی ئاژەڵی زیندوو، داواشمان لە وەزارەتە پەیوەندیدارەکانی وەک بازرگانی و پیشەسازی و کشتوکاڵ کردووە کە رێکاری پێویست بگیرێتەبەر بۆ ئاسانکاری هاوردەکردنی ئاژەڵ لە دەرەوەی وڵات". ئاماژەی بەوەشکرد "پێشنیارمان کردووە گومرگ لەسەر هاوردەکردنی ئاژەڵ هەڵبگیرێت و رێگری بكرێت له‌ هه‌نارده‌كردنی ئاژه‌ڵی خۆماڵی بۆ بازاڕه‌كانی ناوه‌ڕاست و باشووری عێراق". سەرۆکی گشتی یەکێتی هاوردە و ناردنکارانی هەرێمی کوردستان ئەوشی خستە ڕوو "بەرزبوونەوەی نرخی گۆشتی سوور بەشێکی پەیوەستە بەبەرزبونەوەی نرخەکەی لە جیهاندا و بەشێکیشی پەیوەستە به‌وه‌ی ئێران هەناردکردنی ئاژه‌ڵی له‌ رێگەی سنورەکانیەوە قه‌ده‌غه‌ كردووه‌ چ ڕاستەوخۆبێت یان تڕانزێت ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ نرخی گۆشت له‌ بازاڕه‌كانی عێراق له‌ 25 هه‌زار دینار زیاتره‌، له‌ هه‌رێمی كوردستانیش‌ 20 هه‌زار دینارە" دەشڵێت "وەزارەتی بازرگانی لەگەڵ وەزارەتی کشتوکاڵ چەند پێشنیارێكیان داوەتە ئەنجومەنی وەزیران، ئاسانكاریی ته‌واویان بۆ هاوردەکاران كردووە، ئه‌وه‌ش له‌ رێگەی كه‌مكردنه‌وه‌ی رۆتین و ماوه‌ی هاورده‌كردن به‌پێی مه‌رجه‌ ته‌ندروستییه‌كان، لە چەند ڕۆژی داهاتوودا ئەنجامەکەی دەبینین".

هاوڵاتی ئەمڕۆ دوای کۆبونەوەیەکی چەند کاتژمێری بە سەرپەرشتی محەمەد حاجی مەحمود و ئەندامانی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی بڕیاری کۆتایی درا و عەبدوڵڵا حاجی مەحمود لە ریزەکانی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان دوورخرایەوە، بەڵام عەبدوڵڵا حاجی مەحمود ئەو بڕیارە رەتدەکاتەوە و دەڵێت "بەپێی پەیڕەو بڕیارنەدراوە". لە دوای بڕیاری بڵاوبوونەوەی هەواڵی بڕیاری دوورخستنەوەی عەبدوڵڵا حاجی مەحمود، جێگری سەرۆکی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان لە ریزەکانی حزبەکەی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند "ئەو بڕیارەی دراوە بۆ دوورخستنەوەم بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ نەبووە و کاری پێناکرێت". ئاماژەی بەوەشکرد "لە ئێستادا کاتی هەڵبژاردنە دەبێت بگەڕێن بەدوای دەنگا و کۆدەنگی بکەیت، نەک هەوڵبدرێت بۆ کەرتکردنی ریزەکانی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان، بۆیە تەمەنا دەکەم بچنەوە بە بڕیارەکەدا بۆی ئەو حزبە لە کەرتبوون بپارێزرێت و بتوانێت بەشداری هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان بکات". ئەوەشی وت "من جێگری سەرۆکی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستانم و هەموو بارەگایەکی حزبەکە لە شارەکانی هەرێمی کوردستان بە هی خۆم دەزانم، هەروەها ئەو پۆستەی لە حکومەتیش هەمە بە بە رێکار و رێنمایی حکومەت و پەرلەمان بووە".    

هاوڵاتی لەلایەن مەفرەزەكانی بنكەی پۆلیسی ئەزمەڕەوە لە سلێمانی تۆمەتبارێك دەستگیركرا كە لەلایەن دادگای لێكۆڵینەوەی مەندەلییەوە داواكرابوو. بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی سلێمانی رایگەیاند "دوای ئەوەی لەلایەن دادگاوە فەرمانێكی دەستگیركردن گەیشتە بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی، هێزەكانی پۆلیس لێكۆڵینەوە و بەدواچوونەكانیان دەستپێكردو سەرەنجام توانرا لەلایەن بنكەی پۆلیسی ئەزمەڕەوە تۆمەتبار بدۆزرێتەوەو دەستگیربكرێت كە فەرمانی گرتنی هەبووە بەپێی مادەی 456 لە یاسای سزادانی عیراقی". ئاماژە بەوەشکراوە "لەئێستادا تۆمەتبار (ك، أ، ع لەدایكبووی 1994 ) بە بڕیاری دادوەر راگیراوە و دوای تەواوكردنی ڕێكارەیاساییەكان ڕەوانەی شوێنی داواكراو دەكرێتەوە".

هاوڵاتی بانکی ناوەندیی ئێران بڵاویکردەوە، بە مەبەستی بەردەوامیدان بە جوڵەی گەشتیاری و بازرگانی لە نێوان عێراق و ئێران گۆڕانکاری کرا لە مامەڵە داراییەکان لە دۆلارەوە بۆ یۆرۆ، شارەزایەکی ئابووریش لە هەرێمی کوردستان دەڵێت "ئەو بڕیارە ئێران دەبێتە هۆی دابەزینی بەهای دۆلار". ئەمڕۆ سێشەممە 5ی ئازاری 2024  بانکی ناوەندیی ئێران لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد "بە پشتبەستن بە سیاسەتی دراوی کۆماری ژمارە 14 بڕیاردراوە بە گۆڕانکاری لە مامەڵە داراییەکاندا لە دۆلارەوە بۆ یۆرۆ و تمەنی ئێرانی". بانکی ناوەندیی ئێران ئەوەشخراوەتەڕوو "هەر گەشتیارێک لە مانگی ئازاردا گەشت بۆ عێراق بکات بڕی هەزار یۆرۆی بە نرخی فەرمی بانکەکە بۆ دابین دەکرێت". سەعد عەبدوڵڵا گوڵپی، شارەزای بواری ئابووری لەبارەی بڕیارەکەی ئێرانەوە بە هاوڵاتی وت "لەڕووی سیاسییەوە مامەڵەنەکردن بە دۆلارەوە لە ئێران کاریگەریی خراپی دەبێت لەسەر ئەمەریکا، هەروەها لە بەرامبەریشدا کارکردن بە یۆرۆ لە قازانجی ئەوروپایە و ئەم بڕیارەش بۆ ئێران باشە و مامەڵە لەگەڵ ئەمەریکا ناکات". ئاماژەی بەوەشکرد "لە رووی ئابوورییەوە ئەم بڕیارە بۆ ئێران باشە، چونکە ئێران بە ئاسانی دۆلاری دەستنەدەکەوت بەڵکو لەڕێگەی عێراق و سوریا و لوبنانەوە دەیتوانی دۆلار بەدەستبهێنێت، هەروەها بەهۆی ئەو فشارانەی بانکی ناوەندیی عێراق دروستیکردووە لەسەر گەشتیاران و داخستنی کۆمەڵێک بانکی ئەهلیی لەلایەن ئەمەریکاوە وایکردووە کە ئێران لەرێگەی بانکەکانی عێراقەوە دۆلاری دەستبکەوێت، بۆیە ئێران ناچاربوو ئاڕاستەی خۆی لە دۆلارەوە بۆ یۆرۆ بگۆڕێت". ئەو شارەزای ئابوورییەش لەبارەی کاریگەریی ئەو بڕیارە لەسەر گەشتیارانی هەرێم و عێراق وتی "ئەم بڕیارە بۆ هەرێم و عێراق باشە، چونکە ئەو چاوچنۆکییەی ئێران هەیبوو بۆ دەستکەوتنی دۆلار لە عێراقەوە ببووە هۆکاری ئەوەی بەهای دۆلار بەرزبێتەوە لە عێراق و هەرێمی کوردستان، دوای ئەم بڕیارە چیتر ئەمە نامێنێت، چونکە گەشتیاران و ئەوانەی لە عێراق و هەرێمەوە دەچنە ئێران لە بری دۆلار یۆرۆ دەبەن لەگەڵ خۆیان، ئەمەش یارمەتی دابەزینی بەهای دۆلار دەدات".  

هاوڵاتی سەرۆکی دادگای فیدراڵی عێراق رایدەگەیەنێت سەرجەم فەرمانگە لاوەکییەکانی هەرێم دەتوانن راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق بکەن. جاسم عومێرى، سەرۆکی دادگای فیدراڵی بە ئاژانسی هەواڵی عێراقییەی راگەیاندووە  "ئەو بڕیارانەی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە دەردەچن پابەندکەرن بۆ هەموو دەسەڵاتەکان، بۆیە سەرجەم فەرمانگە لاوەکییەکانی هەرێم دەتوانن راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق بکەن". ئاماژەی بەوەشکردووە "بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی کە دەرچووە، سەرۆکی حکومەتی فیدراڵی‌ و سەرۆکی حکومەتی هەرێمی پابەندکرد بەیەکلاکردنەوەی مووچەی فەرمانبەران‌ و خانەنشینان‌ و سودمەندانی پاراستنی کۆمەڵایەتی لەگەڵ بانکەکانی حکومەتی فیدراڵی‌ و لێبڕینی مووچەی هەرێم". ئەوەشی وتوە "سەلمێنراوە فەرمانبەران لە هەرێمى کوردستان مانگانە لەکاتى خۆیدا مووچەکانیان وەرناگرن، ناکرێت فەرمانبەرێک لە ناوەڕاست‌ و باشوورى عێراق هەموو مانگێک لەکاتى خۆیدا مووچەکەى وەربگرێت، بەڵام فەرمانبەران لە هەرێمى کوردستان لەم مافەیان بێبەش بن، هەروەها دەبێت سامانى نەوت‌ و گاز و سەرچاوەکانى دیکە بۆ تەواوى گەلى عێراق بێت". سەرۆکى دادگاى فیدراڵى دەشڵێت "هەڵنەبژاردن‌ و دیارینەکردنى سەرۆکێکى نوێ بۆ په‌رله‌مانى عێراق ماناى ئەوەنییە کارەکە بوەستێت، پێیوستە په‌رله‌مان بەشێوەیەکى ئاسایی کارەکانى بەڕێوەببات تا ئەوکاتەى کەسێکى دیکە بۆ ئەو پۆستە دیاریدەکرێت".

هاوڵاتی بە بۆنەی یادی ٣٣ ساڵەی راپەڕینی کوردستان کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان پەیامێکی بڵاوکردەوە و چەند داواکارییەک دەخاتەڕوو. لە پەیامەکەیدا کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان رایگەیاند "بە بۆنەی ٣٣ ساڵەی ڕاپەڕینی گەلی کوردستان پیرۆزبایی گەرمی خۆمان ئاڕاستەی تەواوی گەلەکەمان  بەگشتی و باشووری کوردستان بە تایبەتی دەکەین و سڵاوی رێزو وەفا بۆ خانەوادەی شەهیدان لەناویاندا شەهیدانی ڕاپەڕینی ١٩٩١ دەنێرین". ئاماژە بەوەشکراوە "وەک ئاشکرایە خەڵکی باشوری کورستان لە(٥)ی ئازاری ساڵی ١٩٩١ لە ڕاپەڕینێکی کەم وێنەدا بە بەشداری تەواوی چین و توێژەکان ولە ماوەیەکی زەمەنی یەکجار کورتدا، دەسەڵاتی بەعسی فاشییان لەتەواوی خاکی باشووری کوردستاندا ڕاماڵی، بەرهەمی ڕاپەڕین هەڵبژاردنی پەرلەمان و دامەزراندنی حکومەتی هەرێمی کوردستان بوو، ئەو ئەزموونە لەتەواوی کوردستانداخەونی چەند ساڵەی گەلەکەمان بوو". ئەوەش هاتووە "دوای ٣٣ ساڵ لە ئەنجامدانی ڕاپەڕین بەهۆی مۆدێلی خراپی حوکمڕانی و ناکۆکیەحزبیەکان ودەستوەردانی دەرەکی وزاڵبوونی ئەجێنداکانیان، دەستکەوتەکانی خەڵکی کوردستان کە خۆی لە بەرهەمی ڕاپەرین دەبینێتەوە لە ئێستادا لە هەموو کاتێک زیاتر،لە بەردەم هەڕەشەی لەناوچووندان". ئەوەشخراوەتەڕوو، لەوسۆنگەیەوە ئێمە لە کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان لە پێناو پاراستنی دەستکەوتەکانی ڕاپەڕین وگەشەپێدانی وڕاستکردنەوەی چەوتیەکانی رابوردوودا، داوا دەکەین: ـ پڕەنسیپەکانی ڕاپەڕین کە بریتی بوو لە یەکڕیزی نیشتمانی کاری لەسەر بکرێت تا کۆتایی بە پەرتەوازەیی سیاسی و بەرژەوەندی حزبی بهێندرێت و بنەماکانی ئازادی و دیموکراسی وهەڵبژاردنی پاک وبێگەرد پەیڕەوبکرێت و حوکمی رەشید بنیانتبنرێت. - کێشەکانی خەڵک چارەسەربکرێن و متمانەی جەماوەر بە ئەزموونی سیاسی کوردستان زیندووبکرێتەوە،ئەو متمانەیەی کەڕاپەڕینی سەرخست. لە کۆتایی پەیامەکەشدا هاتووە، لەم بۆنەیە و جارێکی ترکۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان بانگەوازی سەرجەم لایەنە سیاسیەکانی کوردستان دەکات کە بۆ رووبەڕووبونەوەی ئاڵنگارییەکان ودانانی ستراتیژێکی نیشتمانی نەتەوەیی لەسەر مێزی گفتوگۆ کۆببنەوە، کەهەر ئەوەیان دەتوانێت ڕێگری لە ئەجێندای دوژمنان و داگیرکەرانی کوردستان بکات وگەلەکەمان ودەستکەوتەکانی بەکەناری ئارامی.

هاوڵاتی رۆژی دووشەممە 4/3/2024 ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستان  بە سەرپەرشتی مامۆستا سەلاحەدین محەمەد، ئەمینداری گشتی یەكگرتوو و د. هادی عەلی سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی، د. محەممەد ئەحمەد سەرۆكی دەستەی باڵای چاودێری و ئەندامانی ئەنجومەن كۆبوونەوەی ئاسایی خۆی لە شاری هەولێر ئەنجامدا. لە کۆبوونەوەکەدا، ئەمینداری گشتی یەكگرتوو تیشكی خستە سەر بارودۆخی هەرێمی كوردستان و عێراق و ناوچەكە و ڕووداو و پێشهاتەكان خرایە بەر باس و تاوتوێكردن، بە مەبەستی وەرگرتنی هەڵوێستی پێویست و دەستنیشانكردنی ئەرك و بەرپرسیارێتی قۆناغەكە. هەروەها ئەنجومەنی جێبەجێكردن لە چوارچێوەی ئامادەكاریەكانی هەڵبژارنی پەرلەمانی كوردستان تاوتوێی راپۆرتی لیژنەكانی هەڵبژاردنی ( هەولێر و دهۆك و سلێمانی و هەڵەبجە)ى كرد و تەئكیدی كردەوە كە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەردەوامە لەسەر (پرۆژەی چوارچێوەی نیشتمانی دەنگی نارازی) كە كراوەيه لەبەردەم سەرجەم هێز و رێكخراو و كەسایەتیە نارازییەكانی شەقامی كوردستان، بە هیوای ئەوەی هەڵبژاردنەكەی 10/6/2024 سەرەتای قۆناغێكی نوێ بێ لە گۆرانكاری ریشەیی .  

هاوڵاتی ئەنجومەنی دادوەریی هەرێمی كوردستان ئامارەكانی جیابوونەوە و هاوسەرگیری لە ساڵی 2023 بڵاوكردەوە. ئەمڕۆ دووشەممە 4ی ئازاری 2023 ئەنجومەنی دادوەریی هەرێمی كوردستان ئامارەكانی ساڵی 2023ی بڵاوكردەوە، بەپێی ئامارەكە، زۆرترین رێژەی هاوسەرگیری لە پارێزگای سلێمانی بووە كە (20 هەزارو 427) حاڵەت بووە بەرێژەی (39%). ئەوەشخراوەتەڕوو، رێگەدان بە ژنهێنانی دووەم زۆرترین حاڵەت لە پارێزگای هەولێر بووە كە (34) حاڵەت بووە، هەروەها زۆرترین حاڵەتی لێكجیابوونەوەی هاوسەران "تەڵاق" لە پارێزگای هەولێر بووە كە (5 هەزارو 857) حاڵەت بووە بەرێژەی (33%). بەپێی ئامارەکە رێژەی هاوسەرگیری لە شارەکانی هەرێم بەم جۆرە بووە: -هەولێر: (17,543) -سلێمانی: (20,427)  -دهۆك: (12.499)  -گەرمیان: (2.618)  -كۆی گشتی: (53,087) هەروەها رێژەی جیابوونەوە لە شارەکانی هەرێم بەم جۆرەبوون: - هەولێر: (5,857)  رێژەی جیابوونەوە (33%) -سلێمانی: (5,438) رێژەی جیابوونەوە (37%) -دهۆك: (2,164) رێژەی جیابوونەوە (17%) -گەرمیان: (853) رێژەی جیابوونەوە (33%) -كۆی گشتی: (14,312) رێژەی جیابوونەوە لە هەرێمی كوردستان (27%)ە.

هاوڵاتی وەزیری دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان لەبارەی دواکەوتنی ناردنی لیستی مووچە بۆ بەغدا زانیاریی نوێ دەخاتەڕوو. ئاوات شێخ جه‌ناب، وه‌زیری دارایی و ئابووری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، له‌میانه‌ی دیدارێكی له‌گه‌ڵ کونسوڵی وڵاتی ژاپۆن لە هەرێمی کوردستان ئاشکرایکرد "راپۆرتی تەرازووی پێداچوونەوەی مانگی رابردوومان بۆ به‌غدا ناردووە و لە نزیکترین کاتدا لیستی مووچەی فەرمانبەران رەوانەی وەزارەتی دارایی عێراق دەکرێت". ئاماژەی بەوەشکرد "ە، هۆکاری دواکەوتنی ناردنی لیستی مووچەی فەرمانبەران پەیوەندی بە هەندێک ئاستەنگی هونەری و داواکارییە نوێكانی وەزارەتی دارایی عێراقەوە هەبوو، کە دەستکراوە بە جێبەجێکردنیان".