ئیحسان شممەری بۆ هاوڵاتی: ئەگەر ئیسرائیل هێرش بكاتە سەر عێراق حكومەتەكەی سودانی هەرەس دەهێنێت

رۆژێك دوای رودوای تەقینەوەكەی كرمان، لەكاتی بەڕێوەچوونی رێوڕەسمی چوارەمین ساڵیادی كوژرانی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران، داعش لە پەیامێكدا بەرپرسیارێتی تەقینەوەكانی كرمانی گرتە ئەستۆ. لە پەیامێكدا كە ئەمڕۆ 4-1-2024 لەكەناڵەكانی تایبەت بە رێكخراوی تیرۆریستی داعش لە تێلگرام بڵاوكرایەوە، باسیان لەوەكردوە تەقینەوەكانی رۆژی چوارشەممە 3-1-2024 لەلایەن دوو خۆكوژەوە ئەنجام دراون. داعش لە پەیامەكەیدا وتویەتی "عومەر ئەلموەحدو سەیفوڵڵا موجاهید" چونەتە ناو ئاپۆڕای گەورەی شیعەكان لەنزیك گۆڕی قاسم سولەیمانی لە شاری كرمان و پشتێنە بۆمبڕێژكراوەكانیان تەقاندەوەو بوون بەهۆی كوژران و بریندار بوونی 300 هاوڵاتی شیعە". داعش پێشتریش بەرپرسایەتی كۆمەڵێك كردەوەی تیرۆریستی لە ئێران گرتبوە ئەستۆ، لەوانە تەقاندنەوەی مەزارگەی "شاهچراغ" لە شیراز.  قاسم سولەیمانی لەنامەیەكدا بۆ عەلی خامنەیی، كۆتایی دەسەڵاتی داعشی راگەیاندو وەك سەركەوتنێكی گەورەو چارەنووسساز ناوی بردو پیرۆزبایی ئەم سەركەوتنەی لەخەڵكی ئێران، عیراق و سوریا كرد.  

هاوڵاتی  ئەمڕۆ پێنج شەمە 4-1-2024 لەئەنجامی بۆردومانێكی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان بۆ سەر بنكەیەكی بزوتنەوەی نوجەبای سەر بە حەشدی شەعبی لە شەقامی فەڵەستینی  بەغدا، موشتاق تالیب سەعیدی ناسراو ئەبو تەقوا، ئامر لیوای 12ی بزوتنەوەكەو عەلی نایف عەرەفی ناسراو بە عەلی ئەبوو سەجاد بەرپرسی پاڵپشتی لۆجیستی بزووتنەوەی نوجەبا كوژران و 6 كەسی دیكە بریندار بوون. هەرچەندە ئەمە یەكەمینجار نییە كە ملیشیاكانی سەر بە ئێران و هێزەكانی ئەمریكا، یەكتر بۆردومان دەكەن، بەڵام لەم ماوەی ڕابردوودا ئەم هێرش و پەلامارانە بەشێوەیەكی بەرچاو زیادیكردووە، بەجۆرێك كە لە مانگی ئۆكتۆبەری ساڵی 2023 تا ئێستا زیاد لە سەد هێرشی جۆراوجۆر لەلایەن ملیشیا شیعەكانی سەر بەئێران كراوەتە سەر هێزەكانی ئەمریكاو لە 8 كانونی یەكەمی ڕابردووش بەچەند موشەكێك پەلاماری باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەناوچەی سەوزی بەغدا درا كە جگە لە زیانی مادی هیچ زیانێكی گیانی لێنەكەوتەوە. هاوڵاتی لەم ڕاپۆرتەیدا گرنگترین پێشهات و زانیارییەكانی جەنگی بێدەنگی نێوان ئێران و ئەمریكا دەخاتەڕوو. لەناوەڕاستی ساڵی 2014ەوە دوابەدوای پێشڕەوەییەكانی رێكخراوی تیرۆریستی داعش لەناو خاكی عیراق و گرتنی  چوار پارێزگەی عیراقی لەباكورو باكوری ڕۆژهەڵات و نزیك بوونەوەی  لە بەغدا،  لە 13 ی حوزەیرانی 2014داو لە وتاری نوێژی هەینی لە نەجەف، سەید عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعە دوانزە ئیمامییەكان، فەتوای جیهادی دژی ئەو رێكخراوە دەركردو دوابەدوای دەركردنی ئەو فەتوایەش بەدەیان هەزار شیعەی عیراقی چەكیان هەڵگرت و روویان لە بەرەكانی جەنگ كرد . هەرچەندە سێ مانگ پێش دەركردنی ئەو فەتوایە، نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عیراق بە بیانوی بەرەنگار بوونەوەی داعش داوای كردبوو كە هێزێكی هاوتەریبی سوپا دابمەزرێت، بەڵام تا دەركردنی ئەو فەتوایەی سیستانی وەك پێویست خەڵك رویان لە بنكەكانی ناونوسكردن نەدەكرد. لەدوای دوو ساڵ لەدامەزراندنی حەشدی شەعبیش لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی 2016دا ئەم هێزە وەك هێزێكی سەربازی و یاسایی و پشتیوانی سووپای عیراق  لەلایەن پەرلەمانی عیراقەوە ناسێنرا. ئاگری تیرۆری ساڵح عاروری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگرێتەوە؟ بەمجۆرەش هێزەكانی حەشدی شەعبی لە هێزێكی خۆبەخشەوە بوون بەهێزێكی سەربازی و لەلایەن حكومەتی عێراقەوە ناوەندەوە پشتگیری و ڕاهێنانیان پێدەكرێت و ژمارەی ئەندامەكانی بە دەیان هەزار كەس مەزەندە دەكرێن و لە چەند گروپێكی جیاوازی وەك "كەتائیبی حزبوڵای عیراقی، عەسائیبی ئەهلی حەق، بزوتنەوەی نوجەبا، سەرایای سەلام، بزوتنەوەی بەرگری ئیسلامی و رێكخراوی بەدر"، پێكدێن. هەرچەندە لە سەرەتادا وابڕیاڕبوو كە ئەم هێزە، هێزێك بێت بۆ پاراستنی عیراق لەو مەترسییانەی كە لەقۆناغێكی هەستیاری مێژووییدا پیایدا تێدەپەڕی، بەڵام دواجار لەلایەن ئێرانەوە كۆنترۆڵكران و ئێران توانی بیانخاتە ژێر ڕكێفی خۆیەوەو بۆ چەسپاندنی مەرامەكانی لە سووریا و عێراق و چەند ناوچەیەكی دیكە بەكاریان بهێنێت، یەكێك لە مەرامە سەرەكییەكانی ئێرانیش لێدانی هێزە ئەمریكییەكانە لە عێراقدا. لەساڵی 2017دا كەتائیبی سەیدولشوهەدای سەر بە حەشد رایگەیاند "هێزەكانی ئەمریكا هێرشێكی ئاسمانییان بۆ بنكەكانیان لە ناوچەی ئەنباری نزیك سنووری سوریا بۆردومانكردووەو لەئەنجامدا 40 چەكدارییان كوژران"، لەساڵی 2019شدا هێزەكانی ئەمریكا لە وەڵامی هێرشی میلیشیاكان بۆ سەر هێزەكانیان چەند جارێك بنكەكانی حەشدی شەعبییان ئاگرباران كردو دوابەدوای ئەو هێرشەش ئایەتۆڵا كازم حائری نزیك لە ئێران فەتوای دەركردنی هێزەكانی ئەمریكای لە عیراق دەركرد. لە 29ی كانونی یەكەمی 2019دا هێزەكانی ئەمریكا لەوەڵامی هێرشی میلیشیاكان بۆ سەر بنكەیەكی سەربازییان لە كەركوك، هێرشێكی چڕیان بۆ سەر بنكەو بارەگاو جبەخانەكانی میلیشیاكانی سەر بەحەشد لە ناو خاكی عیراق و سوریا ئەنجامداو نزیكەی 25 چەكدار كوژران و 55 كەسی دیكەش بریندار بوون. لە 31 ی كانونی یەكەمی 2019دا میلیشیاكانی حەشدی شەعبی سەر بەئێران بە بەرزكردنەوەی ئاڵای حەشدی شەعبی و حزبوڵای عیراقی پەلاماری خاڵی ئەمنی باڵیۆزخانەی ئەمریكییاندا لە ناوچەی سەوزی بەغداو سوتاندیان و دوابەدوای ئەو پەلامارەش دۆناڵد ترامپی سەرۆكی پێشوی ئەمریكا لە وتەیەكیدا هەڕەشەی توندی لە ئەنجامدەرانی ئەو پەلامارانەو ئەوانەش كرد كە لە پشتی ئەو پەلاماردانەوەن.  لە 3-1-2020 ئەبو مەهدی موهەندیسی سەركردەی باڵای حەشدی شەعبی و قاسم سولەیمانی بەرپرسی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران لەلایەن درۆنە ئەمریكییەكانەوە لە لەنزیك فڕۆكەخانەی بەغدا كرانە ئامانج و كوژران، دوابەدوای كوشتنەكەشیان وەزارەتی بەرگری ئەمریكا رایگەیاند"بەمەبەستی پاراستنی گیانی هاوڵاتییە ئەمریكییەكان لە دەرەوەی وڵات، هێزە ئاسمانییەكانی ئەمریكا قاسم سولەیمانی سەرۆكی فەیلەقی قودسی تیرۆریستیان كردۆتە ئامانج". وا چاوەڕوان دەكرا كە دوای كوشتنی ئەو سەركردە باڵایەی سوپای پاسداران، ئێران راستەوخۆ پەلاماری هێزەكانی ئەمریكا بدات، بەڵام ئەمكارە ئەنجامنەدراو ئێران تەنها بەهاویشتنی چەند موشەكێك بۆ بنكەیەكی سەربازی ئەمریكی لەناو خاكی عیراق وەستاو ئەو ئەركەی سپارد بەمیلیشیاكانی حەشد. لەلایەكی دیكەوە دوابەدوای ئازادكردنی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی داعشەوە، ئەم ملیشیانەی سەر بە حەشدی شەعبی بە چەندین تاوان و كوشتارو تاڵانكاری لە شارەكانی تكریت و رومادی و موسڵ و فەلوجە تۆمەتبار كران و  هەروەك چۆن دوای ماوەیەك لە هەڕەشەكانی هادی عامری بۆ دانیشتوانی ئەو ناوچانە كە ئەگەر بێتوو ناوچەكانیان جێنەهێڵن، بەتوندترین شێوە تۆڵەیان لێدەكرێتەوە، لە پارێزگای دیالە میلیشیاكانی سەر بەحەشدی شەعبی نزیكەی 70 كەسییان ڕفاندو گولەبارانیان كردن و لە ساڵی 2016شدا میلیشیاكان، 643 گەنج و پیرییان لە ناوچەی سەقڵاوییەی سەر بەپارێزگەی ئەنبار دەستگیركردو تا ئێستا چارەنووسیان بەنادیاری ماوەتەوە. موقتەدا سەدری سەرۆكی رەوتی سەدر لە لێدوانێكیدا ئەوەی وت" ئەو میلیشیانەی لەژێر ناوی حەشدی شەعبی كاردەكەن، هەڵدەستن بەئەنجامدانی چەندین تاوانی قێزەوەنی وەك سەربڕین و دەستدرێژی، هەر وەك ڕێكخراوی هیومان رایتس وۆچ ملیشیاكانی بەگۆڕانگاری دیمۆگرافی لەناوچە سوننەكاندا تاوانبار كرد، دەیڤید پاتریۆسی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری پێشووی ئەمریكاش لەبارەی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی بە رۆژنامەی واشنتۆن پۆستی وتبوو" ئەم میلیشیانە لە داهاتوودا دەبنە هەڕەشەیەكی راستەقینە بۆ سەر ئاسایشی عیراق".   لەساڵی 2019 بۆ 2021یشدا میلیشیاكانی حەشدی شەعبی ڕۆڵێكی سەرەكییان لەسەركوتكردنی خۆپیشاندانەكانی بەغدا و ناوچەكانی عیراقدا گێڕا كە داوای كۆتایی هاتنی سیستمە تائیفییەكەی عیراق و چاكسازییەكی بنەڕەتییان لەناو هەیكەلی حكومەت و دەوڵەتدا دەكرد.  

هاوڵاتی وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی عێراق رایگه‌یاند، لە هێرشێکی ئاشکرا و پێشێلکردنی ئاشکرای سەروەری و ئاسایشی عێراق، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان کردەوەیەکی ئەنجامدا کە جیاوازنەبو لە کردەوە تیرۆریستییەکان و یەکێک لە بارەگا ئەمنییەکانی بەغدای پایتەختی کردە ئامانج  یەحیا رەسوول، وتەبێژی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق، بەرپرسیارێتیی هێرشەکە دەخاتە ئەستۆی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی و دەڵێت، کاریگەری دەبێت لەسەر لێکتێگەیشتنی نێوانیان، ده‌شڵێت، "ئێمە ئەم روداوه‌ به‌ هێرشێکی مەترسیدار بۆ سەر عێراق دەزانین و هیچ پاساوێک هەڵناگرێت". ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، هێزە چەکدارەکانی عێراق، هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە بەرپرسیار دەزانن لەو هێرشە بێ پاساو و ئیستفزازییە بۆ سەر دەزگایەکی ئەمنی عێراقی کە بەپێی ئەو دەسەڵاتانەی له‌لایه‌ن فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان پێیدراوە کاردەکات، كه‌ به‌وه‌ش هەمو لێکتێگەیشتنەکانی نێوان هێزە چەکدارەکانی عێراق و هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی تێکدەدات. وتەبێژەکەی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکان، ژمارەی تەواوی قوربانییەکانی بەفەرمی ئاشکرا نەکردووە، بەڵام دەڵێ "بەئامانجکردنەکە قوربانیی لێکەوتووەتەوە." جه‌ختیش ده‌كاته‌وه‌ كه‌ ئه‌م كرده‌وانه‌ لێكتێگه‌یشتنه‌كانی نێوان هێزه‌ چه‌كداره‌كانی عێراق و هێزه‌كانی هاوپه‌یمانانی نێوده‌وڵه‌تی لاواز ده‌كات. ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه‌، نیوه‌ڕۆی ئه‌مڕۆ بنكه‌یه‌كی بزوتنه‌وه‌ی نوجه‌بای سه‌ر به‌ حه‌شدی شه‌عبی له‌ به‌غداد بۆردومان كرا و به‌هۆیه‌وه‌ شه‌ش چه‌كدار بریندار بون و دو فه‌رمانده‌ی سه‌ربازی بزوتنه‌وه‌كه‌ش كوژران.    

هاوڵاتی رۆژنامەی (الجریدة)ى كوەیتی بڵاوى کردۆتەوە، لە تەقینەوەكانی دوێنێی پارێزگای كرمانی ئێران كە بەهۆیەوە نزیكەی ٤٠٠ كوژران و برینداربوون، ئیبراهیم رەئیسی سەرۆك كۆماری ئێران بە رێككەوت رزگاری بووە. ئاماژەى بۆ ئەوەش کردووە، ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی فەیلەقی قودسی ئێران، لەگەڵ ئیبراهیم رەئیسی بووە، كاتێك تەقینەوەكان لەسەر رێگای گۆڕستانی شەهیدان، لە پارێزگای كرمان رویداوەو بە رێككەوت بەرنەكەوتون. ئەوەشى خستۆ تە ڕوو، رەئیسی و قائانی پێكەوە چوونەتە ئۆتۆمبیلێكەوە، كە پێشتر بڕیاریان لێنەداوەو بەرێككەوت بووە لەكاتی رۆیشتنیان بۆ بەشداریكردن لە رێورەسمی یادی چوارساڵەی كوژرانی قاسم سولەیمانی. بەپێى ڕۆژنامەکە، ئۆتۆمبیلی دووەم كە بڕیاربووە رەئیسی تیادابێت, دراوەتە دەست پاسەوانەكان و لەیەكێك لە تەقینەوەكاندا بەركەوتووەو بەوهۆیەوە (٣)یان لە پاسەوانەكانی رەئیسی كوژراون و دەزگا ئەمنیەكان فەرمانیان كردووە بێدەنگی لەپرسەكە بكرێت. ئەو میدیا کوەیتیە دەشڵێت، رەئیسی كە بڕیاربووە لەو یادەدا وتارێك لە كرمان پێشكەش بكات, دوای تەقینەوەكان وتی: تۆڵەسەندنەوە لەو هێرشە تیرۆرستیە كرمان كارێكی حەتمی و یەكلابوەوەیە.

هاوڵاتی فڕۆکەیەکی بێ فڕۆکەوان بارەگایەکی بزووتنەوەی نوجەبای سەر حەشدی شەعبی کردە ئامانج و بەهۆیەوە "دوو سەرکردە" کوژران. سەرچاوە ئەمنییەکان له‌ به‌غدای پایته‌خت ئەمڕۆ پێنجشەممە رایانگه‌یاند، "موشەکێک بارەگایەکی ئەمنی سەر بە بزوتنەوەی نوجەبای لە شەقامی فەڵەستین لە بەغدای پایتەخت کردە ئامانج، و كوژرانی دو سەرکردەی باڵای لیوای 12ی نوجەبای سه‌ر به‌ حه‌شدی شه‌عبی و برینداربونی شه‌ش چه‌كدار لە بۆردومانەکەدا پشتگڕاستكراوه‌ته‌وه‌". هاوکات، فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەکانی پێشتێنەی بەغدا-ی حەشدی شەعبی لە راگەیێندراوێکدا کوژرانی ئەبو تەقوا سەعیدی جێگری ئۆپەراسیۆنەکانی پشتێنەی بەغدای حەشدی شەعبی راگەیاند و دەڵێت، بەهۆی بەهۆی هێرشێکی ئەمریکاوە بووە. بەبێ ئەوەی جۆری هێرشەکە دیاری بکات. دەزگا ئەمنییەکان شوێنی روداوەکەیان گەمارۆداوە و دەنگی ئەمبولانسەکانیش بیستراوە، کە بەپەلە دەچنە شوێنی بۆردومانەکە له‌ بەغدای پایته‌خت.  

هاوڵاتی دوای ئەوەی حەسەن نەسروڵای سکرتێری گشتی حزبوڵای لوبنانی لە وتەیەکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند : "تاوانی کووشتنی ساڵح عاروری بە ئاسانی بەسەر ئەنجامدەرانی ئەو کردەوەیە تێناپەرێت"، ئیسرائیل دوبارە هێرشی کردەوە سەر لوبنان. بەگوێرەی میدیاکانی لوبنان، حزبوڵڵای لوبنانی لە بەیاننامەیەکەدا رایگەیاندووە، لە بۆردومانێکی ئیسرائیلدا بۆ سەر ماڵێک لە شاری ناقورە لە باشووری لوبنان، چوار چەکدارییان کوژراوە، کە یەکێکیان بەرپرسی حزبە لە ناقورە بەناوی "حوسێن یەزبەک". ئەوەش لەکاتێکدایە، رۆژى سێشەممە لە تەقینەوەیەکدا لە بەیروتى پایتەختى لوبنان ساڵح عارورى جێگرى سەرۆکى مەکتەبى سیاسى بزوتنەوەى حەمماس و دوو بەرپرسى دیکەى کەتیبەکانى قەسام کوژران وحەسەن نەسروڵای سکرتێری گشتی حزبوڵای لوبنانی لە وتەیەکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند : "تاوانی کووشتنی ساڵح عاروری بە ئاسانی بەسەر ئەنجامدەرانی ئەو کردەوەیە تێناپەرێت و ئەو لایەنەی  بە نیاز بێت جەنگمان لەگەڵدا بکات و پەلامارمان بدات ، ئەوا جگە لە پەشیمانی هیچی تری بۆ نامێنێتەوە". لە لایەکی دیکەوە ،  به‌رپرسێكی ئیسرائیلی  به‌ ئاژانسی رۆیته‌رزی راگه‌یاند، بۆ ئەگەری هەڵگیرسانی شەڕ لە بەرەی باکوور لەگەڵ حزبوڵڵای لوبنانی ئامادەن. لە دوای سەرهەڵدانی شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس، حزبوڵای لوبنانی و ئیسرائیل لەسەر سنووری لوبنان چەندین جار یەکتریان بۆردومان کردووە.

هاوڵاتی پەیامنێری پێگەی (والا)ی ئیسرائیلی ، میر بۆهبوب ، لە هەژماری خۆی لەسەر پیگەی (ئێکس) رایگەیاند کە جێگری سەرۆکی مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس ، ساڵح عاروری ، داواکراوی سەرەکی یەکەی شاباکی تایبەتی ئیسرائیلی بووە(دەزگای ئاسایشی ئیسرائیل). هەروەها ناوبراو ئەوەشی ئاشکرا کرد کە چالاکییەکانی ئاژانسی ئاسایسی ئیسرائیلی چ لەناو غەزە و چ لە کەرتی ڕۆژئاوا و چ لەدەرەوە زیادی کردووە. هەرچەندە تا ئەم ساتە سووپای ئیسرائیل بەرپرسیارێتی تیرۆری ساڵح عاروری لە ئەستۆ نەگرتووە ، بەڵام ئەم پەیامنێرە جەختی لەوە کردۆتەوە کە ئەمە یەکەم جار نییە شاباک بەرپرسەکانی حەماس لەناو لوبناندا تیرۆر دەکات ، بۆ نمونە لە مانگی 11 ی ساڵی 2023دا سووپای ئیسرائیل ، خەلیل حامید خەزاری جێگری فەرماندەی کەتیبەکانی قەسامی باڵی سەربازی بزووتنەوەی حەماسی لە ڕێگەی بووردوومانەوە لە باشووری لوبنان کووشت . لەلایەکی دیکەوە ، رۆنین باری سەرۆکی شاباکی ئیسرائیلی ماوەیەک لەمەوبەر رایگەیاندبوو کە بە نیازن بازنەی چالاکییەکانیان فراوان بکەن و بەم جۆرەش دەستیان بگات بە هەموو سەرکردەکانی بزووتنەوەی حەماس لە هەموو جیهاندا . ڕۆژی سێشەمە 2\1\2024 ئاژانسەکانی هەواڵی لوبنان رایانگەیاند کە ، لە کاتی کۆبوونەوەیەک ،لە ڕێی فرۆکەیەکی بێفرۆکەوانەوە بە دوو مووشەک هێرش کراوەتە سەر نووسینگەی بزووتنەوەی حەماس لە بەیرووتی پایەتەختی لوبنان و لە ئەنجامدا عاروری و سێ کەسی دیکە کووژراون و 11 کەسی دیکەش بریندار بوون .  

هاوڵاتی  ئەمڕۆ چوار شەممە 3-1-2024 لە ڕێورەسمێكدا بەبۆنەی ساڵڕۆژی كوشتنی قاسم سلێمانی لە شاری كرمان، دوو تەقینەوە رویانداوەو بەپێی لێدوانی بەرپرسانی پارێزگای كرمانیش تەقینەوەكان لەڕێی بۆمبی چێنراوەوە بوون. ماڵپەڕی میهر لەبارەی تەقینەوەكەوە بڵاویكردەوە "بەهۆی تەقینەوەكانەوە كە لەڕێگای گۆڕستانی شوهەدای شوێنی بەخاكسپاردنی قاسم سلێمانی رویانداوە، 81 كەس كوژران و 173 كەسی دیكەش بریندار بوون". هاوكات ماڵپەڕی تەسنیمی سەر بە سوپای پاسداران ئاشكرایكردوە كە تەقینەوەكان لەڕێی ريمۆت كۆنترۆڵەوە ئەنجامدراون و تەقینەوەی یەكەم كاتژمێر 2:50 خولەك و تەقینەوەی دووەمیش 3:17 خولەك رویانداوە.  "بەشداربوانی رێوڕەسمەكە زۆرن و رێگاكان داخراون و دەنگی تەقینەوەكەش زۆر گەورە بووە" بەڕێوەبەری مانگی سووری كرمان وا دەڵێت. تەلەفیزیۆنە حكومییەكانی ئێران دیمەنی رێوڕەسمەكەیان بڵاوكردۆتەوە كە خەڵك ترساون و توشی دڵەڕاوكێ بوون.   قاسم سلێمانی، فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران و فەیلەقی قودس، لەدایكبووی شاری كرمان، رۆژی 3-1-2020 لەلایەن نزیك فڕۆكەخانەی بەغدا لەئەنجامی بۆردومانێكدا كوژرا.

هاوڵاتی  دوای كوژرانی جێگری مەكتەبی سیاسی بزوتنەوەی حەماس لەلایەن ئیسرائیلەوە، وەزارەتی دەرەوەی ئێران هۆشداری دەدات كە ڕەنگە ئاگرەكە گشت ناوچەكە بگرێت. دوای سێ مانگ شەڕو بۆردومانی بەردەوامی نێوان ئیسرائیل و هێزەكانی حەماس، دواجار ئیسرائیل توانی لەناو جەرگەی بەیروتی پایتەختی لوبنان، ساڵح عاروری جێگری مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس لەڕێی فڕۆكەیەكی بێ فڕۆكەوانەوە بكوژێت. بەپێی ئاژانسی رۆیتەرز، عاروری تەمەن 57 ساڵ، بەیەكەمین سەركردەی سیاسی باڵای ئەو بزووتنەوەیە ئەژمار دەكرێت كە لەدوای 90 رۆژ جەنگی بەردەوام، لەلایەن هێزەكانی ئیسرائیلەوە بكوژرێت. لە ماوەی رابردودا، حەسەن نەسروڵای سكرتێری گشتی حزبوڵای لوبنانی هاوپەیمانی بزووتنەوەی حەماس و نزیك لەئێران هۆشداریدابویە ئیسرائیل ئەگەر لەناو خاكی لوبنان ، كەسایەتییە سەربازی و سیاسییەكانی حەماس تیرۆر بكەن ئەوا حزبوڵا بەتوندی وەڵامیان دەداتەوە. دوابەدوای تیرۆركردنی ئەو سەركردە باڵایەی حەماس، لەئێوارەی رۆژی سێشەمە 2-1-2024 حزبوڵای لوبنانی راگەیەنراوێكی بڵاوكردەوەو وتی"هێزەكانمان لە نزیك ناوچەی مەرج، بەموشەك هێزێكی ئیسرائیلییان كردوەتە ئامانج".  هاوكات ناسر كەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران، سەرەڕای ئیدانەكردنی ئەو كارە، رایگەیاند"رەنگە ئاگرەكە گشت ناوچەكە بگرێت". سوپای ئیسرائیلیش دوای بڵاوبونەوەی هەواڵی كوشتنی ئەو سەركردەی حەماس، لەڕێی ئەدمیرال دانیال هاگاری وتەبێژەكەیەوە رایگەیاند"گرنگترین بابەت كە پێویستە بەم شەوە درەنگە بیڵێم، ئەوەیە كە بەوردی چاودێری هەموو ئەگەرێكی نەخوازراو دەكەین و گشت هێزو توانامان خستۆتەگەڕ بۆ جەنگی حەماس و لەوپەڕی ئامادەباشیداین". ساڵح عاروری بەیەكێك لەدامەزرێنەرەكانی كەتائیبی عزەدین قەسامی باڵی سەربازی بزووتنەوەی حەماس دادەنرێت و ئیسرائیل تۆمەتباری كردبوو بە یەكێك لە نەخشەداڕێژەكانی هێرشی ئەو بزوتنەوەیە لە 7ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2023دا كە لەو رۆژەوە تائێستا 1200 هاوڵاتی ئیسرائیلی كوژران و نزیكەی 240 كەسی تریشیان بەدیلگیراون لەلای چەكدارانی حەماسن لەكەرتی غەزە.

هاوڵاتی  سەركردەیەكی پارتی رایگەیاند هێرشە درۆنیەكانی سەر هەرێم بەهۆی لاوازی حكومەتی عێراقەوەیەو هێزە ناوخۆی و دەرەكییەكانیش كار بۆ بەئامانجگرتنی هەرێم دەكەن. سەركردەیەكی چوارچێوەی هەماهەنگیش دەڵێت حكومەتی هەرێم بەبیانوی موچەی فەرمانبەرانەوە كێشەكانی گەیاندوەتە  لوتكەو دەیانەوێت پێدانی موچەی فەرمانبەران نەچێتە سەر بەغداو بەدەست خۆیانەوە بمێنێتەوە.   وەفا محەمەد كەریم سەركردە لەپارتی دیموكراتی كوردستان بە رۆژنامەی (العرب الجدید) وتوە "هێزە ناوخۆی و دەرەكییەكان كار بۆ بەئامانجگرتنی هەرێم دەكەن لەپێناو ناسەقامگكیری و ئاسایش و سەپاندنی بەرنامە سیاسی خۆیان، هێرشە دۆرنیەكانی سەر هەرێمیش بەهۆی لاوازی حكومەتی عێراقەوەیە بۆ رێگریكردن لەو گروپانە". "هەرێم مافی خۆیەتی وەڵامی بژاردەی سەربازی دژی ئەو گروپانە هەبێت كە دەیانەوێت هەولێرو بەغدا بگەڕێنەوە خاڵی سەرەتای دانوستانەكان، بەڵام حكومەتی هەرێم رێگە نادات ئەو گروپانە ئەو هەلە بقۆزنەوەو وەك كارتی فشار بۆ جێبەجێكردنی ئەجێندای هەرێمی دژ بەهەرێمی كوردستان بەكاری بهێنن" سەركردەكەی پارتی وای وت. عائد هیلالی ئەندامی چوارچێوەی هەماهەنگی بەرپرسیارێتی كێشەكانی نێوان بەغداو هەرێم دەخاتە ئەستۆی هەولێر"حكومەتی عێراق زۆر راشكاوانە دژی هەموو هێرش و پەلامارێكە بۆ سەر هەرێم و دەستی بەلێكۆڵینەوە لەئەنجامدانی هێرشەكان كردوە ". ئەندامەكە چوارچێوەی هەماهەنگی بەرپرسیارێتیس كمیشەكمان نێوان هەرێم و بەغدا دەخاتە ئەستۆی هەولێرەوەو بە رۆژنامەكەی وتوە "حكومەتی هەرێم بەبیانوی موچەی فەرمانبەرانەوە كێشەكانی گەیاندوەتە  لوتكەو دەیانەوێت دۆسیەی پێدانی موچەی فەرمانبەران نەچێتە بەغداو بەدەست خۆیانەوە بمێنێتەوە، لەكاتێكدا محەمەد شیاع سودانی سەرۆوەك وەزیرانی عێراق بەڵێنیداوە لەنزیكترین كاتدا كێشەكە چارەسەر بكات" ئەندامەكە چوارچێوەی هەماهەنگی وا دەڵێت. هەر لەبارەی كێشەكانی نێوان بەغداو هەرێمەوە، ماهیر جەودە چاودێری سیاسی، دەڵێت"كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا لەهەموو ساتێكدا بابەتێكی چاوەڕوانكراوە، بەتایبەت كە ئامانجی نزیكبونەوەی ئەمدوایەی نێوان بەغداو هەرێم پێكهێنانی حكومەتێكی فیدراڵی و دابەشكردنی پلەو پۆستەكان بووە". "هێزە سەرەكیەكانی بەغداو هەرێم بەمەبەستی راكێشانی سۆزی خەڵك بەلای خۆیاندا كێشەكان لە بەرژەوەندی خۆیان بەكار دەهێنن، هەمیشە ئەم كێشانە بنەمایەكی سەرەكی بوون وەك كارتێكی فشار بۆ كاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان لەلایەن هەندێك كوتلەو حزبی سیاسیەوە لەبەغداو پارێزگاكان و شارەكانی هەرێم " ماهیر جەودە وای وت. لەبارەی مەترسی هێرش و پەلامارەكان بۆ سەر هەرێم، ئەوەشی وتوە "رەنگە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەمەبەستی بەرپەرچدانەوەی ئەو هێرش و پەلامارانەی دەكرێتە سەری كاردانەوە لەدژی ئەو گروپ و لایەنە سیاسیە نزیكانەی چوارچێوەی هەماهەنگی و حكومەتی ناوەند بنوێنێت كە ئەمەش خۆی لەخۆیدا هەڕەشەیەكی راستەقینەیە بۆ سەر ئاشتی كۆمەڵایەتی و ئاسایشی وڵات و وڵات بەرەو شەڕێكی ناوخۆی پەلكێش دەكات".   

هاوڵاتی  وەزارەتی پەروەردەی عێراق ئاشكرایكرد توانیویانە زیاتر لە 400 بڕوانامەی ساختە لەفەرمانگەكاندا ئاشكرا بكەن. ئیبراهیم نامس جبوری وەزیری پەروەردە عێراق ئەمڕۆ 2-1-2024 لەبارەی ئاشكراكردنی بڕوانامەی ساختە لەفەرمانگە حكومەییەكاندا راگەیەنراوێكی بڵاوكردەوەو دەڵێت "لەساڵی 2023دا توانیومانە 450 بڕوانامەی ساختە لە فەرمانگە حكومییە جیاوازەكاندا ئاشكرا بكەین و لەئاشكراكردنی بڕوانامە ساختەكانی ناو فەرمەنگەكانیش بەردەوام دەبین".  "پلانی وەزارەتەكەمان بۆ كۆتایی هێنان بەبڕوانامە ساختەكان بەردەوام دەبێت و درێغی ناكەین لە دوورخستنەوەی كەسانی ساختەكار لە فەرمانگە حكومییەكاندا" وەزیری پەروەردەی عێراق وای وت.  وەزیری پەروەردەی عێراق داواش لەو لایەنە حكومیانە دەكات كە سكاڵای یاسایی لە سەر ئەو كەسانە تۆمار بكەن كە بەبڕوانامەی ساختەوە دامەزراون.

هاوڵاتی  پەرلەمانتارێكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند: گۆڕانكاری لەبودجەی 2024دا دەكرێت و لەڕووی داهات و خەمڵاندنی نرخی نەوت و خەرجیەكانەوە جیاواز دەبێت و حكومەتیش بۆ بودجەی ئەمساڵ پێویستی بەقەرز نابێت. جەمال كۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بە رۆژنامەی (الصباح)ی راگەیاند: "چەندین گۆڕانكاری لە بودجەی 2024ا دەكرێت لەڕووی داهات و خەمڵاندنی نرخی نەوت و خەرجیەكانەوە، ئەو پرۆژانەی پارەیان بۆ خەرجنەكراوە بۆیان خەرج دەكرێت و دامەزراندنیش لەبودجەی پێشتردا بڕیاری لێدراوەو ئەوانەی تائێستا دانەمەزراون لەبودجەی 2024دا داەمەزرێنرێن". "كاتێك حكومەتی عێراق بۆ سێ‌ ساڵی لەسەریەك (2023،2024،2025) بودجەی پێشكەش كرد ئامانجی یەكەمی بەردەوامبون بووە لەخەرجییەكان لەدوای مانگی كانونی دووەمەوە بۆ ئەوەی خۆی بەدور بگرێت لەروبەڕووبونەوەی كێشەی كۆتایهاتنی ساڵی دارایی و كاركردن لەسەر بنەمای یەك لەسەر دوانزە تاكاتی پەسەندكردنی بودجەی ساڵی داهاتوو" ئەندامەكەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق وای وت. وتیشی:"پەرلەمان دەسەڵاتی داوە بەحكومەت بەردەوامبێت لەخەرجیەكانی بودجەی 2023 تا كۆتایهاتنی و دەستكردن بە بودجەی 2024 بەبێ‌ وەستان". ئەندامەكەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دەشڵێت:"حكومەت لە بودجەی (2024)هیچ گۆڕانكاریەك ناكات، بەهۆی ئەوەی بودجەی پێشوی بەتەواوی خەرجنەكردوەو لەبودجەی 2024شدا پێویستی بەقەرز نابێت".

هاوڵاتی دوای ئەوەی کەشتییە بازرگانییەکانیان لە لایەن حوسییەکانەوە کرایە ئامانج وەزیری بەرگری بەریتانیا ڕایگەیاند، وڵاتەکەی تاوتوێکی ئەگەری هێرشکردنە سەر حوسییەکان تاوتوێ دەکەن. گرێنت شێپس، ئەمڕۆ دووشەممە ١ کانوونی دووهەم بە بڵاوکردنەوەی بابەتێک لە رۆژنامەی بەریتانیایی تێلگراف وتی :" حووسییەکان نابێ گومانیان لەوەدا ببێت ئێمە خۆمان بە بەرپرس ئەزانین وەڵامی ئەو هێرش و کردەوە نایاساییانەیان ئەدەینەوە". وەزیری بەرگری بەریتانیا بە ئاماژە بە ئۆپەراسیۆنی کەشتی جەنگی (ئێم ئێچ ئێس دایامۆند) لە کۆتاییەکانی کانوونی یەکەمدا ، رایگەیاند ئەم کەشتییە توانیویەتی فڕۆکەیەکی بێ فڕۆکەوانی حووسیەکان بخاتە خوارەوە. هەروەها رایگەیاند :" سوورین لەسەر ئەوەی هەنگاوی راستەوخۆ بنێین  دژبەو هەڕەشانەی لەسەر ئازادی بازرگانی هەیە". وتەکانی وەزیری بەرگری بەریتانیا دوای ئەوە دێت کە سوپای ئەو وڵاتە رۆژی یەکشەممە ٣١ی کانوونی یەکەم رایگەیاند چەن بەلەمێکی حووسییەکان کە ویستوویانە هێرش بکەنە سەر کەشتییەکی بازرگانی دانمارکی ( مێرسک- هانگژۆ٩) نوقم کراون و لانیکەم ١٠ کەس لە ئەندامانی  حووسییەکان کوژراون. تێلگراف باس لەوە ئەکات بەریتانیا و ئەمریکا خەریکی داڕشتنی راگەیاندنێکی هاوبەشن وەک دوایین هەڕەشە لە حووسییەکان. هەرچەند گومان ناکرێت ئەم راگەیاندنە بە واتای دەستپێکی هێرشی سەربازی بێت دژی حووسییەکان، بەڵام وەزیری بەرگری بەریتانیا ئەڵێت :" ئەگەر حووسییەکان بەردەوام بن لە هەڕەشەکانیان دژ بە کەسەکان و بازرگانی دەریایی، ناچار ئەبین هەنگاوی پێویست هەڵبگرین دژی حووسییەکان".

هاوڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكرات ژمارەی هێرشەكانی توركیای بۆ سەر ناوچەكانی بەڕێوبەریی خۆسەریی لە ماوەی ساڵی ٢٠٢٣دا ئاشكراكرد، ئاژانسێكی ڕۆژئاوای كوردستانیش ئاشكرایكردووە كۆی گشتی بە ئامانجگرتنی شوێنەكان بەهۆی هێرشەكانی توركیا 121 شوێن بووە بە 179 هێرش . هێزەكانی سوریای دیموكرات ژمارەی هێرشەكانی توركیای بۆ سەر ناوچەكانی بەڕێوبەریی خۆسەریی دیموكراتی، لە ماوەی ساڵی ٢٠٢٣دا و ژمارەی قوربانییەكانیان و ئەو ئۆپەراسیۆنانەی كە لەلایەن هێزە سەربازییەكانیانەوە ئەنجام دراون لە چوارچێوەی  وەڵامدانەوەی شەرعیدا بۆ ئەو هێرشانە ئاشكرا كرد. بەگوێرەی ناوەندی ڕاگەیاندنی هێزەكانی سوریای دیموكرات-هەسەدە، توركیا ٧٩٨ جار ناوچەكانی ڕۆژئاوای كوردستانی كردوەتە ئامانج كە ٥٧٨ جار بە چەكی قورس، ١٠٣ جار بە فڕۆكەی سەربازی و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و خۆكوژی، ٢٥ جار بە چەكی ئاسایی و دوو جاریش بە مین و تەقەمەنی هێرشەكان ئەنجامدراون. بەپێی ئامارەكان، هێزەكانی سوریای دیموكرات بە ١٤٣ ئۆپەراسیۆنی دژ بە توركیا و میلیشیا چەكدارەكانی دڵسۆزی توركیا وەڵامی داوەتەوە و ئەو ئۆپەراسیۆنانەش بوونەتە هۆی كوشتنی٢٣٧ كەس كە ٥٢ سەربازی توركیایان تێدابووە، ئەوانی تریش لە میلیشیا چەكدارەكانی دڵسۆزی توركیا بوون، جگە لە برینداربوونی ٢٩٥ كەس و لەنێویاندا ٩١ سەربازی توركیا، هەروەها تێكشكاندنی دەیان ئۆتۆمبێل و شوێنی سەربازی. هەسەدە رایگەیاندووە، ناوچەكانیان لەلایەن شانەكانی ڕژێمی سوریاوە هێرشیان كراوەتە سەر، ئۆپەراسیۆنەكانی دژ بە هێزە سەربازییەكان بووەتە هۆی ئەوەی ١٧٣ شەڕەڤان لە كاتی رووبەڕووبوونەوەی توركیا و شانەكانی ڕژێمی سوریا شەهیدببن. لەماوەی ئەمساڵدا ٣٩ هاووڵاتی سڤیل گیانیان لەدەستداوە كە ١١ یان منداڵن، هاوكات ژمارەی بریندارەكان گەیشتووەتە ٩٨ كەس كە ١٥یان سەربازن، هەسەدە وادەڵێت. هاوكات ئاژانسی نۆرس پرێسی ڕۆژئاوای كوردستان بڵاویكردەوە: هەفتەی ڕابردوو توركیا ئۆپەراسیۆنێكی سەربازیی دەستپێكرد و بە هێرشی ئاسمانی و تۆپباران رۆژئاوای كوردستانی كردە ئامانج، لە ئەنجامدا جیا لە زیانی گیانی زیانی زۆر بە نەخۆشخانە و ناوەندە تەندروستییەكان و دامەزراوە خزمەتگوزاری و گرنگەكان كەوت. كۆی گشتی بە ئامانجگرتنی شوێنەكان بەهۆی هێرشەكانی توركیا 121 شوێن بووە بە 179 هێرش، توركیا نەخۆشخانەكانی كردە ئامانج، لەوانە نەخۆشخانەی شوشتنی گورچیلە و كارگەی ئۆكسجین، لە قامشلۆ، جگە لە بنكەی تەندروستی مەشتە نور لە كۆبانی. چەند ڕۆژێك لەمەوبەریش، دەستەی تەندروستی بەڕێوەبەری خۆسەری لە شاری قامشلۆ ڕایگەیاند، نەخۆشخانەی شۆردنی گورچیلە و وێستگەی ئۆكسجین كە پێداویستیی نەخۆشخانەكانی شارەكە و گوندەوارەكانی دابین دەكرد، بە تەواوی لە كاركەوتوون، لە ئەنجامی بۆردومانەكەی توركیا. پێشتر، هاوسەرۆكی دەستەی تەندروستی لە هەرێمی جەزیرە، مەعتەر عەباس لە لێدوانێكدا بۆ نۆرس پرێس ڕایگەیاند، كارگەی ئۆكسجین و نەخۆشخانەی شوشتنی گورچیلە لە گرنگترین سەنتەرەكان دادەنرێت كە رۆژانە خزمەتگوزاری تەندروستی بۆ دانیشتوانی ناوچەكە پێشكەش دەكرد. ئەو ئاژانسە ئاماژەی بەوەشكرد، نەخۆشانی شوشتنی گورچیلە ڕووبەڕووی ئازارێكی گەورە دەبنەوە، چونكە تاكە سەنتەرە كە ئەو خزمەتگوزارییانە لە ناوچەكەدا پێشكەش دەكات، لەكاتێكدا وێستگەی ئۆكسجین توانای دابینكردنی پێویستی نەخۆشەكانی بۆ ئۆكسجین نەماوە، هەروەها سەنتەری جێگرەوە نییە. هەڕەشەكانی توركیا بەردەوامن لە كردنە ئامانجی ژێرخان و دامەزراوە خزمەتگوزارییەكان لە رۆژئاوای كوردستان، سەرەڕای بەڵێنەكانی ئەمریكا بۆ كۆتاییهێنان بەم هەڕەشە و هێرشانە، بەپێی ئەوەی جەنەڕاڵ مەزلوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات ڕایگەیاندووە كە ئەمەریكا بەڵێنی راگرتنی ئەو هێرشانەی داوە.  

هاوڵاتی وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی ئەو هێرشەی لەسنووری هەولێر بەدرۆنی بۆمبڕێژكراو لە 30-12-2023 كرایە سەر بارەگایەكیان ڕوونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە، ڕاشیدەگەیەنێت" بەتوندی سەركۆنەی دەكەین". لەڕاگەیەندراوەكەی وەزارەتی پێشمەرگەدا هاتووە: بە توندی سەرکۆنەی ھێرشی درۆنی بۆمبڕێژکراو بۆسەر بارەگاییەکی ھێزی پێشمەرگەی کوردستان دەکەین، کە لە بەرواری٢٠٢٣/١٢/٣٠ لە سنوری پیرمام-ھەولێر لەلایەن گروپە لە یاسا دەرچوەکان ئەنجام درا. سەقامگیری، ئارامی و ئاسایشی ھەرێمی کوردستان، زامنیی ئارامی و سەقامگیری عێراق و ناوچەکەشە.  وەزارەتی پێشمەرگە دەشڵێت: ئێمە لەوەزارەتی پێشمەرگە، بانگی حکومەتی عێراقی و تەواوی دۆستانمان لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەکەین، کە  کە پاڵپشتمان بن بۆ راگرتنی ئەو پەلامارە نابەرپرسیارانەدا، کە دەبێتە ھۆی ئاشووبی زیاتر بۆ ھەرێم و عێراق و ناوچەکە بە گشتی.  " ھەرچی زووە بکەرانی ئەو کارە تیرۆریستیانە بدۆزرێنەوە و بە سزای یاسایی خۆیان بگەن، دووپاتیشی دەکەینەوە، ھێزی پێشمەرگەی کوردستان، وەک ھەمیشە بۆ پاراستنی خاک و میللەتەکەمان، مافی بەرپەرچدانەوەی پێویست و گونجاوی دەبێت". وەزارەتی پێشمەرگە وادەڵێت.