هاوڵاتی بزووتنەوەی حەماس دوو بارمتەی دیکەی ئازادکرد کە لە غەززە لە فەلەستین دەست بەسەر کرابوون. خاچی سووری نێودەوڵەتیی پشتڕاستیکردەوە بزووتنەوەی حەماس دوو ژنی بارمتەی دیکەی ئازادکرد کە لە غەززە لە فەلەستین دەست بەسەر کرابوون و ئەو ڕێکخراوە بەشداربوون لە پرۆسەی ڕزگارکردنیان و ئەمشەو لە غەزەوە گواستراونەتەوە. هەر لەو بارەیەوە وتەبێژی لیواکانی قەسامی سەر بە بزتنەوەی حەماس رایگەیاند، ئەو دو بارمتەیەی لە ماوەی رابردو لەلایەن ئیرسائیلەوە رەتکرایەوە وەریبگرنەوە بە ناوەکانی نوریت ئیزحاک و یۆهید لیفشیتەزمان ،ئەمڕۆ ئازادکران و وەرگیرانەوە. ئەو وتەبێژە وتیشی" ئیسرائیل لە ڕۆژی هەینیەوە ڕەتی دەکاتەوە پێشوازییان لەو بارمتانە بکاتەوە بەڵام ئێمە بڕیارماندا ئازادیان بکەین لەسەر بنەمای مرۆیی و تەندروستی." بەمەش ژمارەی بارمتە ئازادکراوەکان تا ئێستا دەگاتە چوار لە کۆی گشتی 222 کەس، پێشتریش دایک و کچێکی بە ڕەگەز ئەمریکی-ئیسرائیلی جودیث و ناتالی ڕەنان ڕۆژی هەینی لە لایەن حەماسەوە ئازادکران. هاوکات بە پێی ئەو زانیارییانەی میدیا جیهانییەکان بڵاویانکردۆتەوە نزیکەی 50 هاوڵاتی بیانی و دوو ڕەگەز کە لەناو بارمتەکاندان ئەگەری ئازادکردنیان هەیە بە نێوەندگیری قەتەر، سەرچاوەکان باسلەوەشدەکەن گفتوگۆکان بەردەوامن سەبارەت بە ئازادکردنی تەواوی هاوڵاتییە مەدەنییەکانی ناو بارمتەکانی لای حەماس بەڵام هێشتا هیچ پێشکەوتنێکیان نییە. هێرشەکانی ئیسرائیل لەدوای ئەو هێرشەی حەماس دەستیپێکرد کە لە 7ی ئەم مانگە ئەنجامیدا بۆ سەر ئیسرائیل و تێیدا چەکدارانی حەماس چوونە نێو وڵاتەکەو نزیکەی 222 بارمتەیان دەستگیرکرد هاوکات حەماس باس لە ئازادکردنی بارمتەی زیاتر دەکات لە بەرامبەر ئاگربەست و هاتنی هاوکاری زیاتر بۆ غەزە و ئیسرائیل ڕەتی دەکاتەوە هەر ئاگربەستێک هەبێت لە کاتێکدا ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی چڕتر دەکاتەوە.
هاوڵاتی وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا رایگەیاند، هێرشی ئاسمانی کراوەتە سەر هێزەکانیان لە بنکەی سەربازی تەنەف لە سوریا، بەڵام هیچ زیانی نەبوە و پوچەڵکراوەتەوە، جگە لەوەی هەر ئەمڕۆ هێرش کرایە سەر بنکەی سەربازی مالکیة لە حەسەکە. پاتریک رایدەر وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا "پێنتاگۆن" لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنوسیدا رایگەیاند، بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان هێرشکراوەتە سەر هێزە ئەمریکییەکان لە بنکەی سەربازی تەنەف لە سوریا. لە دوای سەرهەڵدانی گرژییەکانی نێوان سوپای ئیسرائیل و هێزەکانی سەر بە بزوتنەوەی حەماس لە رۆژی 7ی مانگی (تشرینی یەکەم/10) گروپە چەکدارییەکانی عێراق چەندین هێرشی ئاسمانیان ئاڕاستەی بنکەی سەربازی هێزەکانی ئەمریکا کردوە تەنها لە عێراق و هەرێم حەوت جار هێرشی ئاسمانی کراوەتە سەر بنکەی هێزەکانی ئەمریکا، بەڵام زۆربەیان زیانیان کەمبوە یاخود پوچەڵکراونەتەوە، هێرشەکانیش بۆ سەر بنکەی سەربازی عەین ئەسەدی پارێزگای ئەنبار و بنکەی سەربازی هەریر لە پارێزگای هەولێر بوە. هاوکات رۆژی (22ـی تشرینی یەکەمی 2023) وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا، هۆشداری دایه دیپلۆماتكار و هاووڵاتییانی، كه له رێگه‌ی فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی به‌غداوه گه‌شت نه‌كه‌ن. لەدوای پەرەسەندنی ململانێکان لەنێوان ئیسرائیل و حەماس، گرووپ و هێزە چەکدارییەکان، چەند جارێک هەڕەشەیان لە هێزەکانی ئەمەریکا کردووە و لەبەرامبەریشدا، وتەبێژی پنتاگۆن، پات رایدەر رایگەیاندبوو، ژمارەی فڕۆکە جەنگییەکانیان لە ناوچەکە زیاد دەکەن، هەروەها دوای هێرشەکانی سەر عێراق و سووریا رێوشوێنی پێویست دەگەرنەبەر.
هاوڵاتی وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاند ژمارەی ئەوانەی بەهۆی بۆردومانی ئیسرائیلەوە گیانیان لەدەستداوە گەیشتووەتە زیاتر لە پێنج هەزار کەس کە زیاد لە دوو هەزاریان منداڵن. بەپێی ئامارێکی وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین ژمارەی کوژراوانی غەززە بە بۆردومانی ئیسرائیل لەدوای 7ی ئەم مانگەوە گەیشتووەتە پێنج هەزار و 87 کەس و 15 هەزار و 273 کەسیش برینداربوون. وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین دەڵێت لەنێو کوژراوەکاندا دوو هەزار و 55 منداڵ، هەزار و 119 منداڵ، 217 کەسی بەتەمەن بوونیان هەیە. هێرشەکانی ئیسرائیل لەدوای ئەو هێرشەی حەماس دەستیپێکرد کە لە 7ی ئەم مانگە ئەنجامیدا بۆ سەر ئیسرائیل و تێیدا چەکدارانی حەماس چوونە نێو وڵاتەکە و حکومەتی ئیسرائیل دەڵێت 1400 کەس کوژراون.
هاوڵاتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا هۆشداری دەدات بە هاوڵاتینای سەردانی عێراق نەکەن لەبەر چەند هۆکارێکی مەترسیدار کە یەکێک لەوانە هێرشە بۆ سەر هیزەکانی وڵاتەکە لە عێراقدا. لە ئاگادارییەکەدا وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دەڵێت، "سەردانی عێراق مەکەن بە هۆکاری هەبوونی تیرۆریزم، رفاندن، ململانێی سەربازی، پشێوی ناوخۆیی و توانای سنورداری ئەرک [بالیۆزخانە و کونسوڵخان]ی ئەمریکا بۆ پارێزگاریکردن لە هاوڵاتیان." لە بەیاننامەکەدا هاتووە کە داوا لە ئەندامانی خێزانی کارمەندانی "ناپیویست" و خۆیان کراوە کە لە باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە عێراق و کونسوڵخانەی ئەمریکا لە هەولێر چۆڵبکەن "بەهۆی زۆربوونی هەڕەشەکان دژی کارمەندانی ئەمریکی و بەرژەوەژدنییەکانی ئەمریکا." لەدوای شەڕی حەماس و ئیسرائیل لە ٧ی ئەم مانگە هێرشەکان بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە عێراق و هەرێمی کوردستان زیادیکردووە و تا ئێستا جارێک هێرشکراوەتەسەر بنکەی سەربازی هەریر لە هەولێر و چەند جارێکی بۆ بنکەی سەربازی عەین ئەسەد.
هاوڵاتی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا، بۆ" پێشگرتن لە پەرەسەندنی جەنگ لە ئێرانەوە" توانا سەربازییەکانی خۆی لە ناوچەکە زیاد دەکات. وەزیری بەرگری ئەمریکا لۆید ئۆستن، رۆژی شەممە ٢١ی تشرینی یەکەم ، لە راگەیاندنێکدا وتی، دوای گفتوگۆیەکی تێروتەسەل لەگەڵ جۆبایدن، ئەمریکا بڕیاری داوە کە پاپۆڕی فڕۆکەهەڵگری (یو ئێس، ئێس دوایت ئایزنهاوەر) بنێرێتە ناوچەکە. ئەمە جگەلەوەی کە پاپۆڕی فڕۆکەهەڵگری (یو، ئێس، ئێس جرالد ئار فۆرد) لە ئێستەدا لە دەریای ناوەڕاستی رۆژهەڵات جێگیرە. وەزیری بەرگری ئەمریکا هەروەها وتی کە ئەمریکا سیستەمی بەرگری ئاسمانی تاد و سیستەمی پاتریۆت لە هەموو ناوچەکە جێگیرئەکات.هەروەها وتی ئەم کارانە بۆ ئەوەیە توانای بەرگری هێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە بباتە سەرەوە. لە بەشێکیتر لە قسەکانیدا لۆیید ئاوستین باسی لەوەکرد، ئەمریکا ژمارەیەکی زۆرتر هێزی ئامادە کردووە بەوەی لە ناوچەکە جێگیریان بکات. ئەم هێزانە لە کاتی پێویستدا بە زووترین کات دەنێردرێنە ئەو ناوچەیە. ئاوستین ئەوەشی ڕونکردەوە :" ئێمە خەریکی هەڵسەنگاندنی پێویستییەکانی هێزەکانی خۆمان ئەبین لە ناوچەکە و ئەگەر پێویست بکات، هێزێکی زۆرتر لە ناوچەکە جێگیر ئەکەین".
.png)
هاوڵاتی ئیسرائیل بەردەوامه لە هێرشەکانی بۆ سەر کەرتی غەززە و پزیشکانی بێسنور ده‌ڵێن هیچ شوێنێکی سەلامەت له غه‌ززه نییە. ئیسرائیل بەردەوامه لە هێرشەکانی بۆ سەر کەرتی غەززە لەوکاتەوەی کە بزوتنەوەی حەماس و لایەنەکانی دیکە لە 7ی ئه‌م مانگه‌دا هێرشێکی لەناکاویان بۆ سەر شارۆچکە و شارەکانی تەنیشت کەرتی غەززەی ئیسرائیل دەستپێکرد. پزیشکانی بێسنور ئه‌مڕۆ یەکشەممە هۆشدارییاندا کە سیستەمی تەندروستی لە کەرتی غەززە ڕوبەڕوی داڕمان دەبێتەوە، لەگەڵ بەردەوامی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە، لەوانە دامەزراوە تەندروستییەکان. هاوکات سەرچاوە ناوخۆییەکانی غەززە ڕایانگەیاند، لە هێرشە ئاسمانییەکان و تۆپخانەکانی سوپای ئیسرائیل بە درێژایی شەوی ڕابردوو بۆ سەر کەرتی غەززە، زیاتر لە 100 فەڵەستینی گیانیان لەدەستداوە. لە بڵاوکراوەیەکی دیکەدا وەزارەتی تەندروستی فەلەستین ڕایگەیاند ، "بەرەبەیانی ئەمڕۆ (یەکشەممە)، سەربازانی ئیسرائیل هێرشیان کردە سەر کامپی عەسکەر لە رۆژهەڵاتی شاری نابلوس لە کەرتی رۆژئاوای داگیرکراو. لە هێرشەکەدا گەنجێکی فەلەستینی بەناوی مالیک جەمیل شەرقاوی کە تەمەنی 26 ساڵە تەقەی لێکرا و شەهید بوو. هەروەها سەربازانی داگیرکەر 3 هاووڵاتی دیکەیان بریندار کرد و هاووڵاتییەکی دیکەشیان دەستگیرکرد." ئاژانسی هەواڵی فەڵەستین WAFAش بڵاوی کردەوە کە، بە هۆی بۆردومانی خانوویەک لە خان یونس، چوار کەس گیانیان لەدەستداوە کە یەکێکیان منداڵ و دوویان ژن بوون. لەم پەیوەندەدا پزیشکانی بێسنور لە بەیاننامەکەیاند دەڵێن "نەخۆشخانەکان قەرەباڵغن و سەرچاوەیان نییە"، ئاماژە بەوەشدەکەن، "لە غەززە هیچ شوێنێکی سەلامەت نییە بە نەخۆشخانەکانیشەوە". ئەو رێکخراوە ئامادەیی خۆی دەربڕی بۆ ئەوەی لە ئەگەری گەیشتنی هاوکارییەکان، پشتیوانی زیاتر لە دامەزراوە پزیشکییەکان لە غەززە بکات.
هاوڵاتی دواى دوجار هێرشى درۆنى بۆسه‌ر هێزه‌كانى ئه‌مریكا له‌سنورى پارێزگاى ئه‌نبار، ئه‌مڕۆ هێرشه‌كان گۆڕان‌و سێ كاتیۆشاى یه‌ك له‌دواى یه‌ك ڕویان له‌بنكه‌ى عه‌ین ئه‌سه‌د كرد. ئاژانسی هه‌واڵى ڕۆیتەرز ئاشكرایكرد بەرەبەیانی ئەمڕۆ نزیکەی کاتژمێر 01:30، بەسێ کاتیۆشا بنکەی سەربازی عەین ئەسەد بۆردومانکرا. لەبارەی ئەوەی 'هێرشەکە بە چی کراوە؟' سەرچاوەیەکی سەربازی بە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرزی گوت، بە مووشەک هێرشەکە کراوە و دەنگی تەقینەوەیەکیش لەنێو بنکەکەدا بیستراوە. تائێستا قەبارەی زیانە گیانی‌و مادییەکانی هێرشەکەی سەر بنکەی عەین ئەسەد ئاشکرانەکراوەو هیچ گروپێکیش بەرپرسیارێتی خۆی لەئەنجامدانی هێرشەکە نەگرتۆتە ئەستۆ. ئەمە جاری چوارەمە لەماوەی دوو هەفتەدا بنکەی عەین ئەسەدی تایبەت بەهێزەکانی ئەمریکا لەپارێزگای ئەنباری هێرشی بکرێتەسەر، کە دوایین هێرش لەڕێگەی دوو درۆنەوە ئەنجامدرا. بنكه‌ی سەربازی عەین ئەسەد گه‌وره‌ترین بنكه‌ی سەربازییە لەعێراق 64 كیلۆمه‌تر له‌باكوری به‌غداوە دوره، له‌ده‌یه‌ی هه‌شتاكانی سه‌ده‌ی ڕابردودا كۆمپانیایه‌كی یۆگسلافی دروستیكردوه، 39 ژێرزه‌مین‌و په‌ناگه‌ی پته‌وی بۆ پاراستنی فڕۆكه تێدایه، له‌سه‌رده‌می شه‌ڕی هه‌شت ساڵه‌ی عێراق‌و ئێراندا چالاكترین بنكه‌ی ئاسمانی عێراق بوه. هێرشەکان لەکاتێكدان، رۆژی 7ـی مانگ چەکدارانی حەماس هێرشیان کردە سەر باشووری ئیسرائیل و ئەوەش وایکرد، سوپای ئیسرائیل شەڕ دژی ئەو گرووپە چەکدارە رابگەیێنێت.
هاوڵاتی وتەبێژی کەتائیبی قەسام، باڵی سەربازی بزوتنەوەی حەماس رایگەیاند، هەوڵیانداوە دوو بارمتەی ئیسرئیلی ئازاد بکەین بەڵام ئیسرائیل رەتیکردووتەوە، بەڵام تا ئیستا ئیسرائیل لەسەر ئەو بابەتە قسەی نەکردووە. ئەبو عوبەیدە، وتەبێژی کەتائیبی قەسام لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تیلیگرام نوسیویەتی، "دوێنێ قەتەرمان ئاگادارکردەوە کە نوریت یەتشاق و یۆخفێد لیپشیدز ئازاد دەکەین بەهۆکاری مرۆیی و بەبێ چاوەڕوانی هیچ شتێک لەبەرامبەردا، بەڵام حکومەتی ئیسرائیل رەتیکردەوە قبوڵیان بکات." ئەبو عوبەیدە باسی لەو هۆکارە نەکردووە کە بۆچی ئیسرائیل دوو بارمتەکەی رەتکردووەتەوە و تا ئێستاش ئیسرائیل هیچ قسەیەکی نەکردووە و لەسەر ئەو بابەتە وەڵامی حەماسی نەداوەتەوە. سوپای ئیسرائیل رایگەیاندووە کە زیاتر لە 210 بارمتە لەژێر دەستی حەماسدایە ئەمەش لە ئەنجامی ئەو هێرشەی ئەنجامیدا لە 7ی ئەم مانگە کە تێیدا هەزار و 400 ئیسرائیلی کوژران و دواتریش ئیسرائیل بە هێرشی ئاسمانی وەڵامی دایەوە کە تا ئێستا لە ئەنجامی ئەو هێرشانە زیاتر لە چوار هەزار فەڵەستینی کوژراون. رۆژی هەیینی 20ی تشرینی یەکەمی 2023، حەماس دوو بارمتەی ئەمریکی رزگارکرد کە دایک و کچێک بوون بە ناوەکانی جودس راعنان و ناتالی رەعنانی کچی. ئەو دوو بارمتەیە یەکەمین بارمتە بوون کە لەلایەن حەماسەوە ئازادکران.
هاوڵاتی محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لە لوتکەی قاهیرە رایگەیاند، ئەوەی روودەدات لە غەززە قبوڵکراو نییە و عێراق بەتوندی ئیدانەی چۆڵکردنی غەززە دەکات. لەمیانی لوتکەی ئاشتی لە قاهیرە کە تایبەت کرابوو بە دۆخی فەڵەستین و جەنگی ئێستای نێوان حەماس و ئیسرائیل، سەرۆکوەزیرانی عێراق وتی"عێراق زۆر بەتووندی ئیدانەی هەوڵی چۆڵکردنی کەرتی غەززە دەکات و بەهیچ شێوەیەک بوار نییە بە نیشتەجێکردنەوە و دروستکرنی ئۆردوگا، فەڵەستینییەکان هیچ شوێنێکیان نیە جگە لە خاکی خۆیان و ئەوەی روودەدات قابیلی قبوڵ نییە، قەوارەی زایۆنی بەردەوامە لە پێشێلکردنی یاساکان، لەوانەش یاساکانی جەنگ." محەممەد شیاع سودانی لە وتارەکەیدا وتیشی، "پرسی فەڵەستین هیچ نەدەگشتە ئەم بارودۆخە کارەساتبارە ئەگەر بریارە نوێدەوڵەتییەکان رێزی لێبگیرایە و فەڵەستین تەنها داوای مافی چارەنوسی خۆی کردووە، هیچ کەسێکیش بۆی نییە سازش یان ئاشتەوایی بکات جگە لە فەڵەستینییەکان، ئەوەی ڕوودەدات تاوانێکی جەنگی تەواوە، کە بە کوشتنی خەڵکی بێ چەک دەستی پێکرد لەگەڵ سەپاندنی گەمارۆیەکی خنکێنەر بەسەر ئەو کەسانەی کە بە زیندویی ماونەتەوە. سەرۆکوەزیرانی عێراق داوای دەستبەجێ راگرتنی شەڕ و راگەیاندنی ئاگربەستی کرد لەگەڵ کردنەوەی دەروازە سنورییەکان و ئازادکرنی دیلەکان. لەکۆتایدا سودانی داوای دامەزراندنی دەوڵەتێکی کرد بۆ فەڵەستینییەکان و وتی، "شەڕعیەتی نێودەوڵەتی و گەلانی ئازادیخواز داوا دەکەن بەشێوەیەکی فەرمی دەوڵەتێکی فەڵەستینی دابمەزرێنن کە قودس پایتەختی بێت بەدەر لە گەمارۆ و برسیکردن."
هاوڵاتی رێکخراوی یارمەتیبەخشی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەنابەرانی فەلەستین رایگەیاند، لەکاتی سەرهەڵدانی جەنگەوە لەنێوان حەماس و ئیسرائیل 17 کەس لە تیمەکانیان کوژراوە و 500 هەزار کەسیش هانایان بۆ هێناون. رۆژی شەممە ٢١ی تشرینی یەکەمی 2023 رێکخراوەکە رایگەیاند 17 کەس لە تیمەکانیان لە دوو هەفتەی یەکەمی جەنگی نێوان حەماس و ئیسرائیل، لە کەرتی غەزە کوژراون، بەڵام رەنگە ژمارەی کوژراوەکان لەمە زیاتریش بێت. فیلیپ لازارینی، بەڕێوەبەری دامەزراوە خێرخوازییەکە رایگەیاند، 35 باڵەخانە، لە بینا و شوێنەکانی ئەم رێکخراوەیە بە هۆی هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیلەوە زیانیان بەرکەوتووەو لە بەشێک لە زیانبەرکەوتنەکاندا، بیناکان بە ئەنقەست و راستەوخۆ کراونەتە ئامانج. بە وتەی لازارینی تا ئێستا 500 هەزار کەس پەنایان هێناوەتە بیناکانی ئەم دامەزراوەیە لە کەرتی غەززە و جێیان بۆ کراوەتەوە. ئیسرائیل لە رابردوودا ژمارەیەک لە فەلەستینییەکانی کارمەندی رێکخراوەکەی لە کەرتی رۆئاوای بە تۆمەتی پەیوەندی لەگەڵ رێکخراوە چەکدارەکانی فەلەستین و کارکردن بۆ ئەو رێکخراوانە دەستگیرکرد و لێپرسینەوەی لەگەڵ کردبوون. تا ئێستا سوپای ئیسرائیل بەرامبەر بەم راگەیاندنەی رۆژی شەممەی فیلیپ لازارینی، بێدەنگی هەڵبژاردووە.
هاوڵاتی جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، هێرشەکەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل ئامانج لێی پەکخستنی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان سعودیە و ئیسرائیل بووە و ریاز بەنیازبووە دان بە سەربەخۆیی ئیسرائیلدا بنێت. سەرۆکی ئەمریکا لە لێدوانێکیدا لەسەر ئامانجی هێرشەکەی حەماس، کە دوو هەفتە لەمەوبەر ئەنجامیدا، وتی، "یەکێک لەو هۆکارانەی حەماس بەرەو ئیسرائیل جوڵا ئەوەبوو دەیانزانی کە من نزیک بووم لەوەی لەگەڵ سعودیەکان دابنیشم، سعودییەکان دەیانویست دان بە ئیسرائیلدا بنێن." تا ئێستا لە چوارچێوەی پەیماننامەی ئاشتی لەساڵی 2020 بە سەرکردایەتی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، چوار وڵاتی عەرەبی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی کردووەتەوە کە ئەوانیش ئیمارات، بەحرەین، سودان، هەروەها مەغریبن. سعودیە لەم رێککەوتننامەیەدا بەشداری نەکرد و دەڵێت ئامانجی بەدیهێنانی دەوڵەتێک بۆ فەڵەستین سەرەتا دەبێت باسی لێوە بکرێت. هەفتەی رابردوو بایدن لە چاوپێکەوتنێکدا باسی لە ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ریاز و تەلئەبیب کرد دوای هێرشەکەی حەماس و وتی کە ئەگەری رێککەوتن "هێشتا زیندووە، بەڵام کاتی دەوێت." لەساڵی 1947 سعودیە دژی بەشکردنی فەڵەستین لە نەتەوەیەکگرتووەکان دەنگی دا و ساڵێک دواتریش دژی دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل بوو. لەو کاتەوە تا ئێستا هەردوو وڵات هیچ پەیوەندییەکی دیبلۆماسییان نەبووە و سعودیە دانی بە سەربەخۆیی ئیسرائیلدا نەناوە.
هاوڵاتی محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعودیە بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە" توندوتیژی لە غەززە باجەکەی لەلایەن خەڵکی بێ تاوانی مەدەنییەوە دەدرێت"، داوای دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستین دەکات. محه‌ممه‌د بن سه‌لمان، شازادەی جێنشینی سعوودیه له‌میانی وتارێكی له لوتكه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی وڵاتانی كه‌نداو و باشووری رۆژهه‌ڵاتی ئاسیا كه له سعوودیه به‌ڕێوه‌ده‌چێت وتى: داوا ده‌كه‌ین ده‌وڵه‌تی فه‌ڵه‌ستینی به‌گوێره‌ی سنووری ساڵی 1967 دابمه‌زرێت. جەختیشی کردەوە، "ئێمە بەهەمو شێوەیەک و بە هەر بیانویەک بە ئامانجگرتنی هاوواتیانی مەدەنی ڕەتدەکەینەوە، ئه‌وه تاوانێکی قێزەون و هێرشێکی دڕندانەیه". محەمەد بن سەلمان جەختی لە "پێویستی ڕاگرتنی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان لە دژی خەڵکی سڤیل و ژێرخانی غه‌ززه كرده‌وه، کە کار لە ژیانی ڕۆژانەیان دەکات"، ئاماژەی بەوەدا "پێویستی راگرتنی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان و رەخساندنی هەلومەرجێک بۆ گەیشتن بە ئاشتییەکی هەمیشەیی گرنگه به‌جۆرێك کە گەرەنتی دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستینی بکات بەپێی سنورەکانی ساڵی 1967". ئاڵۆزییەکانی نێوان ئیسرائیل و حەماس دوای ئەوە دەستیانپێکرد کە بەیانیی رۆژی شەممە 7ی تشرینی یەکەمی 2023 بزووتنەوەی حەماس، ئۆپەراسیۆنی ناونراو بە "تۆفانی ئەقسا"ی دژی ئیسرائیل راگەیاند، ئیسرائیلش لە بەرامبەردا ئۆپەراسیۆنی "شمشێری پۆڵاین"ی راگەیاند. ئه‌مڕۆ له ریازی پایته‌ختی سعوودیه، لوتكه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی وڵاتانی باشووری رۆژهه‌ڵاتی ئاسیا به به‌شداری 10 وڵاتی رۆژهه‌ڵاتی ئاسیا به‌ڕێوه‌ده‌چێت.
هاوڵاتی وەزارەتی ناوخۆی غەززە لە راگەیێندراوێکدا گوتی: "هێرش کراوەتە سەر کەنیسەی پۆرفۆرییەسی ئۆرسۆدۆکسەکان لە شاری غەززە و بەوهۆیەوە ژمارەیەکی زۆری خەڵک شەهید و برینداربوون". بەرپرسانی غەززە ژمارەی ئەو کەسانەی لە هێرشەکە کوژراو و برینداربوون ئاشکرا نەکردووە، بەڵام ئاماژە بەوە دەکەن کە زیاتر لە 500 ئاوارە لە کەنیسەکەدا نیشتەجێ کرابوون. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه، ده‌یان له‌و کەسانەی لەو هێرشەدا گیانیان لەدەستداوە و برینداربون هێشتا لە ژێر داروپەردوی ڕوخاودان و تیمەکانی گەڕان و ڕزگارکردنیش هەوڵی دۆزینەوەیان دەدەن. هاوکات لەگەڵ بەردەوامبونی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە و هەڵدانی موشەک لە غەززەوە، ژمارەی کوژراوان بەردەوامە لە بەرزبونەوە.رۆژی چوارشەممە، 18-10-2023، تەندروستی غەززە بڵاویکردەوە، ژمارەی کوژراوان لە شەڕی نێوان غەززە و ئیسرائیلدا گەیشتووەتە چوار هەزار کەس و زیاتر لە 12 هەزار کەسیش برینداربوون. هاوکات، بەرپرسانی ئیسرائیلیش بڵاویانکردەوە، بەهۆی تۆپباران و مووشەکەکانی حەماسەوە تاوەکو ئێستا هەزار و 403 کەس کوژراون و نزیکەی سێ هەزار و 800 کەسیش بریندارن. ئاڵۆزییەکانی نێوان ئیسرائیل و حەماس دوای ئەوە دەستیانپێکرد کە بەیانیی رۆژی شەممە 7ی تشرینی یەکەمی 2023 بزووتنەوەی حەماس، ئۆپەراسیۆنی ناونراو بە "تۆفانی ئەقسا"ی دژی ئیسرائیل راگەیاند، ئیسرائیلش لە بەرامبەردا ئۆپەراسیۆنی "شمشێری پۆڵاین"ی راگەیاند.
هاوڵاتی .ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویكردەوە، بەدرۆن و مووشەك هێرشی سەر بنكەی عەین ئەسەد كراوە لەخۆرئاوای عێراق هاوكات سەرچاوەكانی هەواڵ بڵاویانكردەوە، لە یەمەنەوە بە مووشەك هێرشكراوەتە سەر كەشتییەكی جەنگی ئەمریكا. به‌وته‌ی سه‌رچاوه‌یه‌كی ئه‌منی، ئه‌مشه‌و ژماره‌یه‌ك موشه‌ك ئاڕاسته‌ی بنكه‌ی سه‌ربازی عه‌ین ئه‌سه‌د له پارێزگای ئه‌نبار كراون، تاوه‌كو ئێستا زه‌ره‌ر و زیانه‌كان نه‌زانراون. سه‌رچاوه‌كه باسی له‌وه‌شكرد، ده‌ستبه‌جێ له‌دوای كه‌وتنه‌خواره‌وه‌ی موشه‌كه‌كان له سه‌ربازگه‌ی عه‌ین ئه‌سه‌د، هێزێكی تایبه‌تی فه‌رمانده‌یی جه‌زیره و بادیه و لیوای 29ی فیرقه‌ی حه‌وت به‌دواداچون و لێكۆڵینه‌وه‌یان ده‌ستپێكردوه. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، "هێزه ئه‌منییه‌كان ده‌روازه‌كانی چونه ژوره‌وه‌ی ناحیه‌ی به‌غدادیه‌یان داخستوه و هه‌ڵمه‌تی پشكنینیان ده‌ستپێكرد، به‌مه‌به‌ستی گه‌ڕان و دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و چه‌كدارانه‌ی هێرشه‌كه‌یان ئه‌نجامداوه، توانیویشیانه سه‌كۆی هه‌ڵدانی موشه‌كه‌كان بدۆزنه‌وه له‌گه‌ڵ دو موشه‌ك كه به‌نیازبون ئاڕاسته‌ی بنكه‌ی سه‌ربازی عه‌ین ئه‌سه‌دی بكه‌ن". ئەوە لەکاتێکدایە ماوەی دوو رۆژە بنکە سەربازییەکانی ئەمەریکا لە عێراق و سوریا و هەرێمی کوردستان روبەڕوی هێرش دەبنەوە و ئەمڕۆ پێنجشەممە گروپێک بەناوی به‌رخۆدانی ئیسلامی له عێراق به‌رپرسیارێتی هێرشه‌كه‌ی سه‌ر بنكه‌ی سه‌ربازی ته‌نه‌فی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی دژی داعش له عێراق و سوریای ڕاگه‌یاند، كە دو فڕۆكەی بێفڕۆكەوانیان خراوەتەخوارەوە بەبێ ئەوەی ئامانجەكەی بپێكێت. دوێنێ چوارشه‌ممه‌ش فه‌رمانده‌یی ناوه‌ندیی ئه‌مریكا ورده‌كارییه‌كانی به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هێرشێكی فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وانی بۆ سه‌ر بنكه‌كانی عه‌ین ئه‌سه‌د و هه‌ریر له عێراق راگه‌یاند و باسی له‌وه‌شكرد، "هێزه‌كانمان وه‌ڵامی دو درۆنیان داوه‌ته‌وه له ڕۆژئاوای عێراق و یه‌كێكیان له‌ناوبردوه، هه‌روه‌ها زیانی گیانی كه‌م له‌نێو هێزه‌كانی هاوپه‌یماناندا هه‌بوه، فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وانی سێه‌میشیان له‌هه‌رێمی كوردستان خستۆته‌خواره‌وه به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ زیانێكی هه‌بێت".
.png)
ئا: رادیۆ فەردا لەفارسییەوە: هاوڵاتی هێرشی کوتوپڕی هەفتەی رابردووەی حەماس و دەرئەنجامی ئەو هێرشە، جەنگی ئیسرائیل و حەماس، کە پەرچەکرداری زۆری لە ناوچەکەو دونیا لێکەوتەوە، کاریگەریشی دروست کردووە لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی ئیسرائیل. دەرکەوتەی ئەم کاریگەری دانانە، پێکهێنانی کابینەی یەکێتی نەتەوەییە بەبەشداری ژمارەیەک لەئەندامانی ئۆپۆزسیۆن و رەخنەگری دەوڵەتی بێنیامین ناتانیاهۆ. جگە لەمە لەم ماوەیەدا و دوای دەستپێکی جەنگ، کۆمەڵێک رەخنە هاتووەتەسەر دەوڵەت لەسەر ئاستی ئامادەیی دەوڵەت و سوپای ئیسرائیل بەوەی ئامادەییان نەبووە کە هێرش کراوەتە سەریان. پرسی جۆرو ئاستی پشتیوانی ئێران لەحەماس لەم هێرشەدا، یەکێکی ترە لەپرس و بابەتە گرنگ و رۆژەڤەکانی میدیاکان لەهەفتەی رابردوودا. ژمارەیەک لەم پرسانە لەگەڵ ئۆهۆد ئۆلمیرت سەرۆکوەزیرانی پێشووتری ئیسرائیل، لەم وتووێژەدا هاتۆتە بەرباس و راو بۆچوونی لەم بارەوە وەرگیراوە. سەرۆک وەزیرانی پێشتری ئیسرائیل لەم وتووێژە کە لەگەڵ رادیۆ فەردا کراوە، وەڵاپی پرسیارەکانی پەیامنێری رادیۆ فەردا دەداتەوە دەربارەی هێرشی حەماس و پەرچەکرداری ئیسرائیل و لای وایە حەماس بەبێ پشتیوانی ئێران نەیدەتوانی وەها چالاکییەک بکات، بەڵام ئیسرائیل وەڵامی توندی دەبێت بۆ ئەو هێرشەی حەماس. رادیۆ فەردا: سوپاست دەکەم بەوەی کاتی خۆتان پێمان بەخشیوە. لەئێرانەوە دەستپێبکەین. تۆ پێشتر « حەماس و حزبوڵڵای لوبنان»ت وەک « باسکی درێژکراوەی ئێران» لەباشوورو باکووری ئیسرائیل ناوبردووە. لات وایە هێرشی ئەم دواییانەی حەماس، بەئاماژەی تاران بووە؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: تۆ ئەزانی ئێمە پێش ئەم تاوانەی حەماس، ئاگامان لێ نەبوو کەوەها پلانێکیان هەیە. کە وایە ئەگەر لووتبەرزانە بانگەشەی ئەوە بکەین جگە لەوەی دەزانین چۆن ئەم کارەیان کردووە، بەڵکو تەنانەت دەشزانین کێ ئاماژەی پێداون و هێرشەکە چۆن کراوە، تاڕادەیەک زێدەڕۆیی دەکرێت. ئەوەی دەتوانم بڵێم ئەوەیە ئەو لایەنەی کە رێپیشاندەری حەماسە، پارەو چەک و چۆڵ دەدات پێیان، ئێرانە. ئەم هێرشە، چالاکییەکی زۆر گەورە بوو کە دەکرێ دەرئەنجامی زۆر بەرفراوانی ببێت، زۆر بەرفراوانتر لەناوچەی غەزە. کەوایە لام وایە، ئەگەری ئەوە هەیە ئێران دەستی بووبێت لەپلاندانانی ئەم هێرشەدا. جا ئەوەی ئێران مۆڵەتی دابێت ئەم هێرشە لەم کاتە دیاریکراوەدا بکرێت، یان نا. نازانرێت. بەڵام هیچ گومانێکم نییە بەبێ پشتیوانی ئێران، حەماس ناتوانێت وەها هێرشێک بکات. نە پارەی ئەم هێرشەی هەیە، نە چەک و چۆڵ، نە پشتیوانی لۆجستیکی هەیە بۆ جێبەجێکردنی وەها هێرشێک، کەئەمانە زۆر گرنگ و پێویستن. بەڵام بەبێ لەبەرچاوگرتنی بەرزنرخاندنی ئەم هێرشەو پیرۆزبایی پێ وتنی ئەم هێرشە لەلایەن ئیرانەوە کەوەک سەرکەوتن بۆ حەماس چاوی لێدەکات، رابەری باڵای کۆماری ئیسلامی، زۆر زوو و بەشێوەی ئاشکرا رایگەیاند ئەم چالاکییە، کاری خودی گرووپە فەلەستینییەکان بووە. لەڕاستیدا رەنگە بەجۆرێک هەوڵیدابێت بەم پەیامە، کۆماری ئیسلامی دووربخاتەوە لەم هێرشە. لەلایەکی ترەوە هەندێ لەلێکدانەوە ئەمریکاییەکان ئاماژەن بەوە ئێرانییەکان بێئاگابوون لەم هێرشە. ئەوی راستی بێت من جۆرێکی تر بیر دەکەمەوە. لام وایە ئەمریکا لەگۆشە نیگایەکی ترەوە- هەڵبەت تێدەگەم لەمەبەستیان- بۆ بابەتەکە دەڕوانێت، دەیەوێت پرسەکە لەم ناوچەیەدا سنووردار بکات و بەر بەئەگەرەکانی تەشەنەسەندنی بگرێت، شتێک کەڕەنگە دەرئەنجامی زۆرترو جددیتری بۆ کۆی ناوچەکە لێبکەوێتەوە. کەوایە باشترین کار کەئەمریکییەکان دەیانتوانی بیکەن ئەوەبوو کەهێزەکانیان بگوازنەوە بۆ سنوورەکانی نزیک ئیسرائیل و لوبنان و لەسەر ئەو باوەڕەم، بەم شێوەیە ئەو پەیامەیان گەیاندە حزبوڵڵا و ئێران کەئێمە لێرەین و ئەگەر پێویست بکات لەبەرامبەر هەر کەسدا کە بیەوێت بێتە ئەم جەنگەوە دەوەستینەوەو بێدەنگ نابین. لەلایەکی ترەوە، هەموو هەوڵیان ئەوەیە تا ئەو جێگەی بۆیان دەکرێت دۆخەکە ئارام بکەنەوە. کەوایە دەبێ بەپێی ئەو دۆخەی هەیە ئەو قسانە تەفسیر بکرێن و تێگەیشتنمان بۆی هەبێت. رادیۆ فەردا: گریمان، ئیسرائیل یان هاوپەیمانەکانیان کۆمەڵێک بەڵگەیان دەستبکەویت کەئەوە بخاتەڕوو ئێران راستەوخۆ لەم هێرشەدا دەستی بووە، ئاخۆ ئێسرائیل دەبێ لەگەڵ ئێران بچێتە جەنگەوە؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: لام وانییە پێویست بکات ئیسرائیل راستەوخۆ لەگەڵ ئێران بچێتە جەنگەوە. لام وا نییە ئەم کارە لەبەرژەوەندی ئیسرائیلدا بێت. تەنها دەتوانم بڵێم ئەمریکاییەکان هاوکارمانن بەوەی بتوانین قەیرانەکە لەباری فیزیکییەوە لەناوچەیەکی بچووکتردا سنووردار بکەین، واتە ئیسرائیل و غەزە، وا نەبێت کە بەربڵاوتر بێت. لەلایەکی ترەوە ناکریت ئەم راستییە لەبەرچاو نەگرین بەبێ پشتیوانی ئێران، حزبوڵڵاو حەماس، لانیکەم توانا، چەک و چۆڵ، کەرەستە و پارەی پێویستیان نییە بۆ وەها هێرشێکی گەورە. ساڵی ٢٠٠٦، ئەو دەمەی سەرۆکوەزیران بووی، دەبوایە لەگەڵ دەرئەنجامەکانی جەنگی دووهەمی حزبوڵڵا رووبەڕوو بایەتی، جەنگێک کەوەک یەکەم جەنگی نوێنەرایەتیکردنی ئێران و ئیسرائیل دەناسرا. هەرچەن لایەنەکانی ئەو جەنگە، لەم جەنگەی ئێستا زۆر بچووکتر بوو، بەڵام بوو بەهۆی ئەوەی بەوە تۆمەتبار بکرێی کە بەخراپە کارگێڕی جەنگت کردووە. ئەودەم، تۆ باست لەئەگەری هێرشی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل کردبوو... یەکەم ئەوەی ئەو رووداوە ١٧ ساڵ لەوە پێشبوو. دووهەم ئەوەی دۆخەکە لەگەڵ ئێستا زۆر جیاواز بوو، لاموایە ئێمە بەڕاستی هیچکات نەماندەویست راستەوخۆ لەگەڵ ئێران بچینە جەنگەوە. ئەودەم هێرشمان کردەسەر حزبوڵڵا، لەڕاستییدا ئەمە وەڵامی ئێمەبوو بۆ هێرشەکانی ئەوان. ئەوان ئاڵەنگارییەکیان لەبەردەممان دانا. سەربازە ئیسرائیلییەکانیان دزی. هەشت سەربازی ئیسرائیلیان لەسەرسنوور و لەناو خاکی ئیسرائیل کوشت. کەوایە چارەیەکمان نەبوو، ئەبوایە کارێکمان کردبا. بەڵام ئیسرائیل زۆر بەتوندی وەڵامیدانەوە، کە لام وابوو وای لەحزبوڵڵاو لەپلەی یەکەمدا ئێران کرد، واز لەوە بهێنن کارێکی زیاتر بکەن و بیر لەهەنگاویتر بکەنەوە. ئەمە راستییەکە حزبوڵڵا لە ١٧ ساڵی رابردوودا، تەنانەت یەکجاریش نەبووە فیشەکێک ئاراستەی سنوورەکانی ئیسرائیل بکات، لەماوەی چەند رۆژی رابردووشدا، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو دۆخەی دروستبووە، تەنها تەقەی لەدامەزراوە سەربازییەکان کردووە. زۆر وریابوون و ئاگایان لەوە بووە تەقە لەناوەند یان تاکە مەدەنی و ناسەربازییەکان نەکەن، لەبەرئەوەی ئەوان دەزانن دەستبەجێ و زۆر بەتوندی لەلایەن ئیسرائیلەوە وەڵام دەدرێنەوە. کەوایە ئەو وەڵامەی ئێمە لە ٢٠٠٦، تەنها پەیامێک نەبوو بۆ حزبوڵڵا، بەڵکو بۆ ئێرانیش بوو. رادیۆ فەردا: وەک وتت، ١٧ ساڵ تێپەڕیوە، ئێستا هێرشی حەماس، زۆر کەس و لایەنی لەکون و قوژبنی دونیا- تەنانەت لەخودی ئیسرائیلش- شۆک کردووە. ئاسان نییە بڕوا بکرێت بەوەی وەها رووداوێک لەبەر لووتی سوپا و هێزە ئەمنییەکانی ئیسرایل روویداوە. لات وایە کێشەکە بۆ چی دەگەڕێتەوە؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: خۆزگە دەمزانی. دڵنیانیم وەڵامەکەی بزانم. لام وایە هێشتا زووە. بەڵام شتێک بەتەواوی روون و ئاشکرایە، ئەویش ئەوەیە شکستمان هێناوە. مەبەستم ئەوەیە لەباری سەربازییەوە شکستمان هێناوە. خەڵک بەوپەڕی بوێرییەوە دەجەنگن. ئەو کەسە مەدەنیانەی کە لەناو ئەم هێرشەدا گیریان کردبوو، وەها جەنگان و وەستانەوە کە دەبێ لەمێژووی ئیسرائیلدا تۆمار بکرێت. زۆر کەس مردن. زیاتر لەهەزارو ٤٠٠ کەس بوون بەقوربانی. ئەستەمە بڕوا بەمە بکرێت و بەبێ ئەوەی هەڵەیەک کرابێت و شکستێکی سەربازی روویدابێت، ئەمە رووبدات. بەڵام دەبارەی خودی ئەم هەڵەیە، ئەوەی کەچۆن ئاگامان لێی نەبووە، یان ئەوەی چۆن نەمانتوانیوە نیشانەیەک لەجووڵەکانی حەماس ببینین و بەدروستی تەفسیری بکەی، ئەمە ئەو شتەیە دەبێ لێی بکۆڵینەوە. شتێک کەئێستا دەتوانین بیڵێین ئەوەیە، زۆر لووتبەرز بووین. تواناکانی حەماسمان بەکەم زانی. لامان وابوو، دەی باشە چییان لەدەست دێت؟ جا چییان هەیە؟ جا ئەوێرن تەنانەت بیر لەوەبکەنەوە باشووری ئیسرائیل داگیربکەن؟ ئەویش لەبەرامبەر ئیسرائیلی بەهێزدا. لام وایە ئەمە جۆرێک لێکدانەوەی هەڵە بوو بەهۆی خۆبەزلزانین و لووتبەرزی بێ جێی ئێمەوە. بەڵام ئەم هەڵانە نابن بەوەی دەرئەنجامی کۆتایی ئەم جەنگە دیاری بکەن. ئەنجامی ئەم جەنگە زۆر قورس و خوێناوی دەبێت بۆ حەماس. هەموو شوێن دەگەڕێین. ژێر دانە بەدانەی بیناکانی غەزە دەپشکنین و رێبەرەکانی حەماس دەدۆزینەوە. ئەمەم لێوەربگرن. یەک بەیەکیان دەگرین. گومانتان نەبێت . رادیۆ فەردا: هەر دوێنێ، سوپای ئیسرائیل دانی بەوەدا نا ناسەرکەوتوو بووە لەجێبەجێکردنی ئەرکەکانی بۆ دابینکردنی ئاسایشی هاووڵاتییەکانی. ئۆهۆد ئۆلمیرت: لام وانییە لەباری سیستەمی زانیاری و موخابەراتەوە کێشەیەکمان ببێت. مەبەستم ئەوەیە لەباری تەکنیکی یان سایبێرییەوە کێشەیەکمان ببێت. ئێمە دەستمان بەهەموو شوێن رادەگات. نەک تەنها لەغەزە، بەڵکو تا دڵی ئێران، وڵاتانی ترو تەنانەت دڵی حزبوڵڵا، دەستمان بەهەموو شوێن رادەگات. بەڵام وەک چۆن پێم وتی، خۆبەزلزانین و بەکەم زانینی دژومن وایکرد تووشی کێشە بین. ئەویش بەناخۆشترین و تراژیترین شێوە. رادیۆ فەردا: ژمارەیەک لەلێکۆڵەران لەسەر ئەو باوەڕەن، دروستکردنی شارۆچکە جوو نشینەکان، کێڵگە هاوبەشەکان، یان رێکخستنی کۆنسیرت لەنزیک سنوورەکانی غەزە، کارێکی هەڵەیەو تەنانەت هاندەریشە بۆ حەماس. رای تۆ چییە؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: کێشەکە لێرە جیاوازە. یەکەم ئەوەی سەرجەم ئەم شارۆچکە جوو نشینانە، زۆر پێشتر لەپاشەکشەی ئێمە لەغەزە، هەر بوونیان هەبووە، ساڵانێکی پێشتر. بۆ وێنە کێڵکەی هاوبەشی ( بێئری) کە لەم هێرشەدا زۆرترین زیانی بەرکەوت، ساڵی ١٩٤٦ دروستکرداوە، لەدۆخێکی تەواو جیاوازدا. وانییە. نزیکبوونی فیزیکی بەعەرەب و فەلەستینییەکان، خۆی لەخۆیدا، کێشەی نییە، بەو مەرجەی ئەوان شەڕخواز نەبن و بەدوای جەنگەوە نەبن. ئەگەر بەدوای جەنگیشەوە بن و شەڕخواز بن، ئێمە دەبێ ئەوەنە بەهێزبین بتوانین بەرگری لەخۆمان بکەین. هیچ پاساوێک نییە بەوەی بتوانین بەهەموو هێزمانەوە بەرگری لەو شتانە بکەین. دەبێ بەباشی لێکۆڵینەوە بکرێت دەربارەی ئەو شتەی روویداوە. بەڵام کاتێک باسی نزیکی بەغەزە دەکرێت، دەی خۆی نزیک بە دوو میلیۆن هاووڵاتی عەرەب لەناو سنوورەکانی ئیسرائیلدان. دووری ئیسرائیل لەگەڵ سنوورەکانی کەرتی رۆژئاوا، زۆر کەمترە لەمەودای ئیسرائیل لەگەڵ غەزە، دەی خۆ دانیشتوانی کەرتی رۆژئاواش فەلەستینین. بەڵام بەپێچەوانەی حەماس و غەزە بەدوای ئەوەوە نین کردەی تیرۆریستی ئەنجامبدەن. کەوایە هیچکام لەم فاکتەرانە، وەڵامێک نین بۆ ئەم دۆخە. ئێمە باسی رێکخراوێکی تیرۆریستی وەک داعش، ئەلقاعیدەو تاڵیبان دەکەین. ئەم رێکخراوانە، هیچ پەیوەندییەکیان بە اشتی لەگەڵ دیترانەوە نییە. نایانەوێ سازش و وتووێژ بکەن. تەنها دەیانەوێ تێکی بشکێنن، سەرببڕن، دەستدرێژی بکەن، تاوان بکەن. هەر ئەو کارەی لەئەفغانستان، پاکستان و ئێران کردیان. ئیستا دەیانەوێ ئەمکارە لێرە بکەن. تەنها جیاوازییەکەی ئەوەیە لێرە وەڵامێکیان پێدەدرێتەوە تێکیان دەشکێنێت، لەناویان دەبات. دڵنیات دەکەمەوە وایە. رادیۆ فەردا: رات چییە لەسەر دەوڵەتی یەکێتی نەتەوەیی و کابینەی دۆخی ناکاوو کوتووپڕ؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: لام وایە یەکگرتنی ئەم دوو دەوڵەتەو ئەندامیەتی گانتێزو ئایزنکۆت، دوو کەس لەفەرماندە باڵاکانی پێشتری سوپا، وەڵامێکە بۆ خواستێکی پۆپۆلیستی. ئیسرائیلییەکان و لەڕاستییدا خەڵک لەهەموو شوێن، نەک تەنها ئیسرائیل، جۆرێک ناوەندگەرایی هێزیان پێ خۆشە، لەبەرئەوەی هەستێکی باشتریان پێدەبەخشێت. من لام وانییە ئەم دەوڵەتە کەڵکێکی ئەوتۆی ببێت. لام وایە ئەوان لەدەرەوەی دەوڵەتیشەوە ئەگەر پێویست بکات دەتوانن راوێژ بەسەرۆک وەزیران بدەن. لاموایە پێکهاتنی ئەم دەوڵەتە رەنگە ببێت بەهۆی ئەوەی چاوەڕوانییەکان زۆر زیاتر بباتەسەر لەپەیوەند لەگەڵ چالاکییە سەربازییەکانی ئیسرائیل. ئەودەم ئەگەر وەڵامی چاوەڕوانییەکانی خەڵک نەدرێتەوە، رەنگە دەرئەنجامی زۆر قورستری هەبێت لەسەر کۆمەڵگاو دەروونی خەڵک. رادیۆ فەردا: رات چییە دەربارەی ستراتیژی نوێی دەوڵەت؟ مەبەستم گەمارۆی تەواوی غەزەیەو ئەوەی کەدەوڵەتی ناتانیاهۆ باس لەوەدەکات دەیانەوێ حەماس بەتەواوی لەناو ببەن و رێبەرەکانیان بکوژن و رۆژهەڵاتێکی ناوەڕاستی نوێ دابڕێژن. لات وایە وەها بانگەشەیەک جێبەجێ دەکرێت و گونجاوە، یان تەنها قسەی سیاسین؟ هاوڕای لەگەڵ سەرۆک وەزیران ناتانیاهۆ؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: سەرەتا ئەوە بڵێم، من هیچکات نەموتووە سەرجەم ئەندامانی حەماس دەکوژین و ئەم رێکخراوەیە بەتەواوەتی لەناودەبەین. من وام نەوتووە. بەو شێوەیە بیرم نەکردووەتەوەو لام وانەبووەو نییە کەدەکرێت ئەم کارە بکرێت. ناتانیاهۆ ئەم قسانە دەکات، ئەوەیش دەرئەنجامی دەستەوەستانبوون و شکستی ئەوە. ئەوەیش بەهۆی شۆک و گوشارێکەوەیە کە نەک تەنها لەلایەن رای گشتی ئیسرائیلەوە، بەڵکو بەتایبەت لەلایەن ژمارەیەک لەپشتیوانەکانیەوە لەسەریەتی. ناتانیاهۆ ساڵی ٢٠٠٩ کە بوو بەسەرۆکوەزیران، بانگەشەی ئەوەی کرد گرنگترین کاری ئەوە دەبێت کەحەماس لەناوببات، بەڵام بەکردەوە هاوکاری حەماسی کرد. ئەویش بە بەهای تێکچوونی پەیوەندی نێوان ئیسرائیل و رێکخراوی فەلەستینی بەڕێبەری مەحمود عەباس. کە وایە لام وایە قسەی لەمجۆرە، کۆمەڵێک بانگەشەن کە دەبن بەهۆی ئەوەی چاوەڕوانییەکان بچنە سەرەوە، زۆر ئەستەمە جێبەجێ بکرێن. لام وانییە پێویست ناکات بوترێت هەموو شت لەناودەبەین. دەبێ ئەوەی پێویستە و لەدەستمان دێت جێبەجێی بکەین. ئەویش بەباشترین شێوەو بەکەمترین تێچووەوە بۆ ئیسرائیل. لام وانییە وەها قسەکردنێک بەهێزترین کەرەستە بێت کە لەبەردەستمانە. بەهێزترین کەرەستە و ئامرازی بەردەستمان، بوێری و بەهێزی ئەرتەشەکەمانە. رادیۆ فەردا: پرسی چارەنووسی بەبارمتەگیراوەکان، لەئێستادا یەکێکە لەو باسانەی زۆرترین قسەی لەسەر دەکرێت. ئاخۆ سیناریۆیەک هاوشێوەی ئاڵوگۆڕی گیلعاد شەلیت(1) لەئارادایە؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: نازانم چی بڵێم. لەبەرئەوەی لاموایە دۆسیەی گیلعاد شەلیت، هەڵەیەکی گەورە بوو لەباڵاترین ئاستی ئاسایشی نەتەوەییدا روویدا. هەڵەیەک کە رەنگە تۆوی ئەو کارەساتە بێت کە لەتشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ روویدا. لەبەرئەوەی سەرجەم رێبەرانی ئێستای حەماس، لەلایەن ناتانیاهۆوە وەک بەشێک لەو رێکەوتنە ئازادکران. ئەودەم باس باسی سەربازێکی ئیسرائیلی بوو. ئێستا خەریکین باسی نزیک بە ١٥٠ بارمتەگیراو دەکەین. چیرۆکەکە زۆر جیاوازە. نازانم چی بڵێم و تەنانەت ئەگەر ئایدیایەکیشم هەبێت باشتر وایە بەشێوەی ئاشکراو گشتی باسی نەکەم و لەشوێنی خۆی، بەبێدەنگ، لەپشتی پەردەوە، هەر کارێک پێویست بێت بیکەم. نەک ئەوەی هەندێ قسە بکەم کە ببێت بەهۆی هاندانیان، ئەو قسانەی کە لەوەها دۆخێکدا دەکرێن. رادیۆ فەردا: رات چییە لەسەر داهاتووی ناتانیاهۆ؟ دەتوانێت ئەم قەیرانە تێپەڕێنێت، یان ئەم رووداوانە کۆتایی کاری ئەوە؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: ناتانیاهۆ تەواو بووەو بووە بەبەشێک لەمێژوو. لەئێستادا بەشێوەی فەرمی سەرۆک وەزیرانە، بەڵام کاتی ئەوەیە بڕوات، دەرفەتێکی کەمی لەبەردەمە. رادیۆ فەردا: لەسەردەمی سەرۆک وەزیرانی تۆدا، نزیک ببوونەوە لەڕێککەوتنێکی مێژوویی لەگەڵ مەحمود عەباس، بۆ جێبەجێکردنی رێگاچارەی دوو وڵات. دەکرێ بڵێین ئەمە هی دوو دەیە لەوەپێش بوو. ئێستاش باوەڕت بەو رێگەچارەیە هەیە؟ لات وایە ئەگەرێک هەیە بەوەی جێبەجێ بکرێت؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: هیچ جێگرەوەیەکی تر بۆ رێگاچارەی بوونی دوو وڵات، بوونی نییە. من ئێستاش پەیوەندیم لەگەڵ ئەبوو مازن هەیە. هەڵبەت مەبەستم ئەم رۆژانەی دوایی نییە، بەڵام تا ئەم دواییانە هەر پەیوەندییەکی بەردەوامم لەگەڵی هەبوو. ئامانجمان داڕشتنی بەرنامەیەکە لەسەر بنەمای ئەو شتەی کەساڵی ٢٠٠٨ پێشنیارم کردبوو. ئەو شتەی کە لام وایە بەلای هەردوو لایەنەوە پەسەندکراوە، بەتایبەت بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی روویداوە، وەک ئەڵتەرناتیڤ و جێگرەوەیەک باس بکرێت. لەبەرئەوەی ئێستا رێکخراوی فەلەستینی و مەحموود عەباس، ئەو دەرفەتەیان لەبەردەمە رووخسارێکی جیاواز لەفەلەستینییەکان بخەنەڕوو و نیشانی بدەن. هیچ بژاردەیەکی تر نییە جگە لەوەی دوو وڵات بوونیان هەبێت. رادیۆ فەردا: هیچ پەیامێکی راستەوخۆت هەیە بۆ حکومەت و خەڵکی ئێران؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: لام وایە تەنها پەیامێک کە دەتوانم بۆ ئەوانم هەبێت ئەوەیە نالۆژیکیانە ئەو کارتانەی بەدەستانەوەیە بەکاری مەهێنن. شەممەی رابردوو سەرکەوتنێکتان هەبوو. بەڵام ئێستا وەڵامی قورس دەبینن لەلایەن ئیسرائیلەوە. دۆخەکە لەوەی کەهەیە خراپتر مەکەن. لەبەرئەوەی ئەنجامێکی زۆر خراپ و تراژیک و خوێناوی دەبێت بۆ هەرکەس کە بیەوێت دۆخەکە خراپتر بکات. رادیۆ فەردا: ئەی بۆ خەڵک؟ ئۆهۆد ئۆلمیرت: ئێمە هیچ کێشەیەکمان لەگەڵ خەڵکی ئێران نەبووەو نییە. زۆرن ئەو ئێرانیانەی پشتیوانی لەخەڵکی ئیسرائیل دەکەن و ئەو دەمەش جووە ئێرانییەکان هێشتا لەوە ئەژیان، پەیوەندییەکی زۆر باشیان پێکەوە هەبووە. ئێمە لەگەڵ خەڵکی ئێران لەجەنگدا نین. جەنگ و شەڕی ئێمە لەگەڵ ئایەتوڵڵاکانە، لەگەڵ ئیسلامگەراو توندڕەوەکانی ناوخۆی ئێرانە. بەدڵنیاییەوە خەڵکی ئێران جیاوازن. رادیۆ فەردا: ئۆهۆد ئۆڵمێرت، زۆر سوپاس بەو کاتەی کەپێت بەخشین. 1-(گیلعاد شەلیت): رۆژنامەنووسی وەرزشی‌و پلەی عەریفی هەبوو لەسوپای ئیسرائیل، ٢٥/٦/٢٠٠٦ لەنزیک سنوورەکانی غەزە لەلایەن حەماسەوە دەستگیرکراو دوای ٥ ساڵ زیندانی بوون بەرامبەر بەئازادکردنی دەوڵەتی ئیسرائیل ١٠٢٧ زیندانیی فەلەستینی ئازاد کرد
.jpg)
.jpg)
