ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

هاوڵاتى خۆپیشاندەرە عێراقییەکانی دژ بەحکومەت پەنجەکانی سەرکەوتن بەرزدەکەنەوە لەدەرەوەی چادرەکانیان لەگۆڕەپانی تەحریری بەغدا دوای بیستنی هەواڵی کوشتنی فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران قاسم سولەیمانی. ئەوەش لەکاتێکدابوو چەندین جار هێرشیان کرایەسەر لەلایەن میلیشیاکانی نزیک لەئێران. عێراقییەکان چەندین مانگە خۆپیشاندان دەکەن دژ بەو حکومەتەی وەک داردەستی ئێران دەیبینن، کەوتنە چڕینی گۆرانی و هەڵپەڕین، هەینی رابردوو  ( 3ی کانونی دووەم) دوای ئەوەی هێرشێکی ئەمریکا فەرماندەیەکی باڵای سوپای پاسدارانی کوشت. «ئای قاسم سولەیمانی، ئەمە سەرکەوتنێکی خوداییە،» ئەمە هوتافی ئەوان بوو لەگۆڕەپانی تەحریر کەبنکەی سەرەکی بزووتنەوەکەیانە. «ئەمە تۆڵەی خودایە بۆ خوێنی ئەوانەی کوژران،» یەکێکیان وتی، بۆ ئەو (460) کەسەی لەتوندوتیژییەکاندا کوژران کەزۆربەی خۆپیشاندەران دەڵێن خەتای هێزە ئەمنییەکان بووە کەئێران پشتیوانییان دەکات. هێرشەکەی ئەمریکا بۆ سەر فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغدا کاروانێکی کرده‌ ئامانج کەفەرماندەی هێزی قودسی سوپای پاسداران قاسم سولەیمانی و جێگری سەرۆکی حەشدی شەعبی ئەبومەهدی موهەندیس سەرنشینی بوون. دوای ئەوەی هەردووکیان کوژران، هێزی قودس (باڵی ئۆپەراسیۆنە دەرەکییەکانی سوپای پاسداران) بەبێ سەرۆکە کاریگەرەکەی مایەوەو حەشدی شەعبیش ئەو کەسەی لەدەستدا کە له‌ئەمری واقیعدا سەرۆکی بوو. پێنتاگۆن رایگه‌یاند که‌سەرۆک دۆناڵد ترەمپ فەرمانی کوشتنی سولەیمانی دەرکرد «لەکرده‌یه‌کی بەرگریکاری یەکلاکەرەوەدا بۆ پاراستنی کارمه‌ندانی ئەمریکی لەدەرەوەی وڵات». وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لەبەیاننامەیەکدا رایگه‌یاند «قاسم سولەیمانی چالاکانە پلانی دادەڕشت بۆ هێرشبردنەسەر دیپلۆماتکارو سەربازانی ئەمریکا لەعێراق و سەرانسەری هەرێمەکە.» لەگەڵ دەربڕینی خۆشحاڵی لەلایەن شەقامەوە، بەڵام زۆرینەی نوخبەی سیاسی کەحکومەتیان بەدەستە دژی کوشتنی قاسم سولێمانین و ئەو گروپانەش کە لەئێرانەوە نزیکن هەڕەشەی تۆڵەکردنەوە دەکەن. لەعێراق، میلیشیای سەر بەئێران عەسائیب ئەهل حەق داوای لەچەکدارانی کرد لەئامادەشییدا بن، لەکاتێکدا سەرکردەیه‌کی میلیشیای گۆڕاو بەپیاوێکی ئایینی، موقتەدا سەدر، سوپای مەهدی زیندووکردەوە، دوای نزیکەی دەیەیەک لەهەڵوەشاندنەوەی ئەو هێزە بەدناوە دژە ئەمریکییە. بەڵام هەندێک ئاهەنگێڕانی بوێرانە لەمەیدانی تەحریری بەغدا هەبوو، کە چەقی بزووتنەوەیەکی خۆپیشاندانی سێ مانگەیە کەحکومەتی عێراق له‌قه‌ڵه‌مده‌دات به‌گەندەڵ و بەکرێگیراوی تاران. خۆپیشاندەران دروشمیان دەوتەوە و هەندێکیان لەشەقامەکاندا سەمایان دەکرد: «ئای قاسم سوله‌یمانی، ئەمە سەرکەوتنێکی خوداییانەیە.»  فیلیپ سمیس، شاره‌زایه‌کی گروپە چەکدارە شیعەکانە لەئەمریکا،هێرشەکەی له‌قه‌ڵه‌مدا بە «جه‌رگبڕترین هێرشی گەورە کەئەمریکا لەمێژووی خۆیدا ئەنجامیداوە». فیلیپ سمیس، بەئاژانسی فرانس پرێسی وت ئاکامی «گەورەتر»ی دەبێت وه‌ک لەئۆپەراسیۆنه‌که‌ی 2011ی ئەمریکا کەتیایدا سەرۆکی قاعیدە ئوسامە بن لادن کوژرا لەگەڵ ئەو هێرشەی ئەمریکا لە 2019 کەسەرکردەی رێکخراوی «دەوڵەتی ئیسلامی» (داعش) ئەبوبەکر بەغدادی تێدا کوژرا. سمیس وتیشی «هەر ناکرێت بەراورد بکرێن.» لەلایەکی ترەوە شرۆڤەکاران و هاوڵاتیانی عێراقی وتیان کوشتنی سولەیمانی لەهێرشەکەی ئەمریکادا مانای «کۆتاییهاتنی تاوانکارێکی جەنگە کەبەرپرسیاربوو له‌کوشتنی هەزاران خەڵکی بێتاوان». رەبیع جەواری شرۆڤەکاری ستراتیژی سەربازی عێراقی وتی هێرشەکە یەکلاکەرەوەو دروستبوو، که‌ «باڵادەستی و توانای ئەمریکای دەرخست بۆ سزادانی ئێران له‌سه‌ر ئەو کرده‌ دوژمنکاریانەی لەعێراق و هەرێمەکە ئەنجامیدەدات». وتیشی «چاوەڕوانی وەڵامدانەوەیەکی توندمان دەکرد لەئەمریکا بۆ ئەو دوژمنایەتی و وروژاندنانەی ئێران دەیکات،» بەتایبەتی دوای هێرشەکەی ئەمدواییانەی سەر باڵیۆزخانەی ئەمریکا لەبەغدا. وتیشی «رژێمی ئێران دەکرێت بیەوێت تۆڵەبسەنێتەوە لەڕێی بریکارەکانییەوە تاشه‌ڕێک لەهەرێمەکەدا بەرپاکات، بەبێ ئەوەی گوێبداتە دەرئەنجامەکانی کرده‌یه‌کی لەو شێوەیە». جەواری وتی «راکێشانی هەرێمەکه‌ بۆ ناو شه‌ڕ کاردانەوەی خراپی ده‌بێت، که‌ ئێران به‌رپرس ده‌بێت لێی.»  رەمزی ماردینی، لێکۆڵەرێکە لەپه‌یمانگای ئەمریکا بۆ ئاشتی، وتی «سروشتی هێرشەکەی ئەمریکا بێ پێشینەیە، چونکە ئامانجەکان پلە باڵا بوون، ئەوەش وادەکات کاردانەوەکەی وێنا نەکرێت». وتیشی «هێرشەکەی هەینی نیشانیدا ئێران چیدیکە ناتوانێت هاوپەیمانەکانی لەعێراق بەکاربێنێت بۆ ئەنجامدانی هێرش بۆسەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بەبێ ئەوەی بکەوێتەبەر مەترسی تۆڵەسەندنەوەی ته‌قلیدیی ئەمریکا دژ بەئێران». راگەیاندنی کوشتنی سولەیمانی بووە جێگای خۆشحاڵیی هەزاران لەو خۆپێشاندەرانەی لە 25ی تشرینی یەکەمەوە چوونەتە سەر شەقامەکان. جەواری وتی سولەیمانی، وەک سەرکردەی باڵای ئۆپەراسیۆنە دەرەکییەکانی سوپای پاسداران، «یەکێک لەهۆکارە سەرەکییەکانی داڕووخانی وڵات بوو». لەخۆپیشاندانەکانی ئەمدواییانەدا، عێراقییەکان بەتووندی سه‌رکۆنه‌ی کاریگەری و سیاسەتی ئێرانیان لەسەر وڵاتەکەیان کرد کەمەترسین بۆ سەقامگیریی عێراق. خۆپیشاندەرێک لەگۆڕەپانی تەحریر وتی «هەر کە بیستمان سولەیمانی مردووە خۆشی شوێنی خۆپیشاندانەکانی گرتەوەو خۆپیشاندەران به‌و بۆنه‌یه‌وه‌ ئاڵایه‌کی گه‌وره‌ی عێراقیان به‌رزکرده‌وه‌.» وتیشی «دوو مانگ لەمەوبەر له‌گۆڕه‌پانه‌که‌دا خۆشحاڵی خۆمان دەربڕی به‌کوشتی ئەمیری داعش ئەبوبەکر بەغدادی. ئەمڕۆش دڵخۆشین بەکوشتنی تاوانکارێکی دیکەی جەنگ، سولەیمانی.»

کاکەلاو عەبدوڵا بەرەبەیانی هەینی رابردوو هێزەکانی ئەمریکا بە بەکارهێنانی فرۆکەی بێفڕۆکەوان قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیسیان بەئامانج گرت و لەگەڵ چەند کەسێکی تردا لەفرۆکەخانەی بەغداد کوژران. بەپێی بەیاننامەی وەزارەتی بەرگری، دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا فەرمانی کوشتنی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی کردووە کە «کردەیەکی یەکلاکەرەوەی بەرگری بوو بۆ پارێزگاریکردنی ئەندامانی سوپای ئەمریکا لەدەرەوەی وڵات». پێگەی واشنتن ئێکزامینەرو نیویۆرک پۆست بڵاویانکردوەتەوە کە فرۆکەی بێفرۆکەوانی MQ-9) Repear) لەهێرشەکەدا بەکاهێنراوە بەسەرپەرشتی ئاژانسی ناوەندی هەواڵگری (سی ئای ئەی). بەپێی راپۆرتی هەردوو پێگە، تایبەتمەندییەکانی فرۆکەکە بەم جۆرەیە: دەتوانرێت لە دوورەوە کاری پێبکرێت بەمەودای ١٩٣١کم، تەنها فرۆکەوانێکی دەوێت کە لەبنکەیەکەوە ئاراستەی بکات. فرۆکەکە دەتوانێت بە بەرزی ١٥ هەزار مەتر بفڕێت و مەکینەکەی بێدەنگە کە ئەمەش وادەکات ئاشکرا نەبێت. بەپێی بەیاننامەی هێزی ئاسمانی ئەمریکا MQ-9) Repear) جگە لەوەی دەتوانێت چەک ئاراستە بکات، خۆشی هەڵگری موشەکە وەک موشەکی «Hellfire» و توانای «فرە ئەرکی» هەیە وەک هێرش، ئەرکی هەواڵگری، یان ئەرکی گەڕان و رزگارکردن. «بەهۆی هەستەوەرە مەودا دوورەکانی، شێوازە فڕەکانی بۆ پەیوندیکردن، هەروەها چەکە ورد (دەقیقەکان)ی، توانستێکی باڵای هەیە لەهێرشکردنەسەر ئامانجە گەورەو خێرا و جووڵەدارەکانەوە». فرۆکەکە کێشی دوو هەزارو (٢٢٢) کیلۆیەو پانییەکەی (٢٠) مەتر دەبێت لە باڵێکەوە بۆ باڵەکەی ترو خێراییەکەی (٢٣٠) کم لەکاتژمیرێکدا. MQ-9) Repear)  لەلایەن کۆمپانیای (جنەڕال ئەتۆمیکس)ەوە دروستکراوەو سیستەمی وێنەگرتنی رەش و سپی و رەنگاوڕەنگی تێدایە جگە لەوەی سیستەمی لەیزەری هەیە بۆ دۆزینەوەو بەئامانجگرتنی ئامانجەکانی. نزخی هەر دانەیەکی (١٦) ملیۆن دۆلارەو لەساڵی ٢٠٠٧ەوە خراوەتە خزمەتی سەربازییەوە. هەتاوەکو ٢٠١٥، هێزی ئاسمانی ئەمریکا (٩٣) دانەی لەم فرۆکەیە هەبووەو کۆشکی سپی (١١) ملیاری بۆ پرۆگرامی دروستکردنی تەرخانکردووە. ئەم جۆرە فرۆکەیە لەعێراق، ئەفغانستان، یەمەن، هەروەها لیبیا بەکارهێنراوە. یەکەم کوشتنی تۆمارکراوی دەگەڕێتەوە بۆ ٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧ کاتێک مووشەکی «Hellfire»ی ئاراستە گروپێکی یاخی کرد لە ئەفغانستان.

شاناز حه‌سه‌ن به‌پێى ئامارى به‌ڕێوەبه‌رایه‌تى گشتى پۆلیسى هه‌رێم له‌وه‌زاره‌تى ناوخۆى هه‌رێمى کوردستان، له‌ماوه‌ى ساڵى 2019دا (15) هه‌زارو (711) حاڵه‌تى جۆراوجۆرى تاوان روویداوه‌. بەو پێیەش بێ رێژەکە کەمی کردووە بەراورد بەساڵی پێشووتر. به‌پێى ئاماره‌که‌ (880) پیاوو ژن  به‌هۆى تاوانه‌کانى (کوشتنى پیاوان و گیانله‌ده‌ستدان به‌هۆى سووتانه‌وه‌، کوشتنى ئافره‌تان، کوشتنى به‌هه‌ڵه‌، گیانله‌ده‌ستدان به‌هۆى رووداوى هاتوچۆوه‌و گیانله‌ده‌ستدانى ئافره‌تان) تۆمارکراوه‌. هه‌ر به‌پێی راپۆرته‌که‌، له‌و ژماره‌یه‌ زیاتر له‌ (12) هه‌زار تاوان ئاشکراکراون و دۆسیه‌ی به‌شێک له‌بکه‌رانی تاوانه‌کان یه‌کلایی کراوه‌ته‌وه‌، به‌ڵام نزیکه‌ی سێ هه‌زار تاوانیش تائێستا ئاشکرانه‌کراون و لێکۆڵینه‌وه‌ له‌دۆسیه‌کانیان ده‌کرێت. کۆى گشتى تاوانه‌کان له‌هه‌رێمى کوردستان به‌پێى پارێزگاکان، پارێزگاى هه‌ولێر دوو هەزارو (954) تاوانى تێدا روویداوه‌و پارێزگاى سلێمانى پێنج هەزارو (658) تاوانى تێدا روویداوه‌، پارێزگاى دهۆکیش سێ هەزارو (761) تاوانى تێدا ئه‌نجامدراوه‌. پارێزگاى سلێمانى زۆرترین ژماره‌ى تاوانى تێداکراوه‌.  بەڵام هەولێر زۆترین رووداوی قورسی وەکو کوشتن تێدا روویداوە. به‌ختیار بابان، به‌ڕێوەبه‌رى گشتى پۆلیسى هه‌رێم، له‌لێدوانێکدا بۆ ‌هاوڵاتى وتى» به‌به‌راورد به‌ساڵى رابردوو رێژه‌ى تاوانه‌کان زۆر که‌مى کردووه‌ که‌ئه‌وه‌ جێگه‌ى دڵخۆشییه‌«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌« زۆربوون و گه‌وره‌بوونى کۆمه‌ڵگه‌ واده‌کات رووداوه‌کان به‌رده‌وام بن و وه‌ک هه‌ر وڵاتێکى ترى جیهان که‌ رووداوه‌کان به‌رده‌وام هه‌ن و رووداوى سه‌یرو سه‌مه‌ره‌تر رووده‌دات، بۆیه‌ ئێمه‌ش به‌ده‌رنین له‌و به‌رکه‌وتانه،‌ بۆیه‌ ناتوانین به‌ته‌واوى بنبڕی بکه‌ین». باسى له‌وه‌شکرد پێویسته‌ خه‌ڵک زۆر هاوکارى هێزه‌ ئه‌منیه‌کان و لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌کان بێت و وتى»به‌هه‌موومان پێکه‌وه‌ ده‌توانین رووداوه‌کان و تاوانه‌ جۆراوجۆره‌کان که‌مبکه‌ینه‌وه‌«.  سه‌رکه‌وت ئه‌حمه‌د، وته‌بێژ و به‌ڕێوبه‌رى ڕاگه‌یاندنى پۆلیسى سلێمانى، له‌ لێدوانێکدا به‌ ‌هاوڵاتى وت» ڕوداوه‌ قورسه‌کان له‌ پارێزگارى سلێمانى، که‌متره‌ وه‌ک کوشتن، به‌به‌راورد به‌ شاره‌کانى تر و پارێزگاکانى تر، چونکه‌ کوشتن له‌ هه‌ولێر زیاتره‌ وه‌ک له‌ سلێمانى دواتریش دهۆک دێت». ئه‌وه‌شى ڕونکرده‌وه‌ که‌ له‌ تاوانه‌کانى تردا سلێمانى زیاتره‌ و دواتر پارێزگاکانى تر. سه‌رکه‌وت ئه‌حمه‌د باسى له‌وه‌شکرد فاکته‌ره‌کانى تاوانه‌کان زۆرن، وه‌ک نه‌بونى هه‌لى کارو لێکترازانى خێزانه‌کان و تێکه‌ڵبوونى بیانیه‌کان له‌گه‌ڵ  هاوڵاتیانى عێراقى به‌تایبه‌تیش ئیرانى، که‌تاوان هه‌بووه‌ له‌سلێمانیدا هه‌ر نه‌بووه‌و له‌ڕێگه‌ى ئێرانییه‌وه‌ هاتوون و فێریان کردوون، وه‌ک ده‌ستبڕینى خه‌ڵک و پاره‌ى ساخته‌و مادده‌ى هۆشبه‌ر به‌تایبه‌تى.

راپۆرتی: زە ناشناڵ  وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا ئەو شەڕکەرە سوریانەی پەلاماری ماڵەکەی ئەڤین-یاندا دەرگای دەرەوەیان لەبن هەڵکەند. ئەوەی لەگەڵ خۆیان نەیانبرد، خستیانە زبڵدانەوە.  «هەموو شتێکیان دزی، رەنگە تەنها جلەکانم بەجێمابێتن»، ئەڤین وای وت کەدانیشتوویەکی پێشووی سەرێکانی-یەو داوای کرد نازناوێکی بۆ بەکاربهێنرێت بۆ پارێزگاریکردن لەناسنامەی راستەقینەی.  شارۆچکەی سەرێکانی کەشوێنی نیشتەجێبوونی تێکەڵەیەکە لەعەرەب، کورد، هەروەها کەمینە ئایینی و نەژادییەکانی تر، لەمانگی تشرینی یەکەمدا لەلایەن گروپە چەکدارەکانی سەر بەتورکیاوە دەستی بەسەرداگیرا. هەتاوەکو ئەم دواییانەش، دراوسێ عەرەبەکانی ئەڤین زوو زوو هەواڵی نوێیان بۆ دەنارد لەڕێی بەرنامەی وەتسئەپەوە. ئێستا ئەوانیش رۆشتوون و ئاوارەبوون.  ئەڤین کەچاوەکانی پڕ گریان بوو وتی، «من و هاوسەرەکەم ئەو ماڵەمان بۆ منداڵەکانمان دروستکرد کەچی ئێستا لەلایەن تیرۆرستانەوە داگیرکراوە».  چیرۆکی ئەڤین چیرۆکێکی هاوتایە لەکەمپی  فراوانی پەنابەری بەردەڕەش لەشاری دهۆک.  دەشتێک لەخێمەی سپی بووەتە ماڵی جێگرەوە بۆ زۆربەی ئەو (١٨) هەزار سوریەی کە لەناوەڕاستی تشرینی یەکەمەوە سنوری عێراقیان بڕیوە. ئەم پەنابەرانە رێژەیەکی کەمی زیاتر لەو (٢٠٠) هەزار سڤیلەن کەدوای پەلامارەکەی تورکیا بۆ سەر یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ئاوارەبوون و تورکیا ئەم گروپە بەتیرۆریست دەزانێت.  سەرەڕای رێککەوتنەکەی نێوان روسیاو تورکیا لەتشرینی یەکەمدا بۆ راگرتنی شەڕەکە، بەڵام پێکدادان هەر بەردەوامبوو لەناوچە فراوانەکەی نێوان سەرێکانی و گرێ سپی کە لەدەستی تورکیاو هێزە بریکارە سورییەکاندایەو بەسوپای نیشتمانی سوریا ناسراون. ئەم هێزە، کەپێشتر بەسوپای سوریای ئازاد ناسرابوو، بەرە توندڕەوەکان و ئۆپۆزسیۆنی میانڕەوی سوری لەخۆدەگرێت.  سوپای نیشتمانی سوریا کەوتە بەردەم تووڕەیی ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لەبەرامبەر زنجیرە ڤیدیۆیەکدا کەدەردەکەوێت شەڕکەرەکانی بەندییەکان سووک دەکەن، ئەشکەنجەیان دەدەن، دەیانکوژن و رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیش بە «رسواکردنێکی شەرمەزارانەی ژیانی سڤیل»ی وەسف کرد.  ئەنقەرە نکۆڵی دەکات لەوەی ئەم تاوانانە لەلایەن هێزەکانییەوە ئەنجامدرابێت.  بەڵام دوو مانگ دوای دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنەکەی تورکیا، دانیشتوانەکانی پێشوو (ئەوانەی پێشتر ئاوارەبوون‌و لەشوێنەکانیان دەرکراون) دەڵێن شەڕکەرانی سوپای نیشتمانی سوریا بەردەوامن لەتۆقاندنی شارۆچکەکانیان. راپرسییەکی ئەم دواییانە کە لەلایەن ئەنجومەنی پەنابەری نەرویجییەوە ئەنجامدراوە دەریدەخات کە لەسەدا ١٧%ی ئەو سوریانەی ئاوارەی عێراق بوون وتوویانە هیچ ماڵێکیان نییە بۆی بگەڕێنەوە، چونکە خانوەکانیان یان روخێندراوە یان داگیرکراوە.  ئەلیکزاندرا سای، بەڕێوبەری ئەنجومەنی پەنابەری نەرویجی دەڵێت کە، «ترسێک هەیە لەوەی چی روودەدات ئەگەر بگەڕێنەوەو رووبەڕووی هێزەکانی سەر بەتورکیا ببنەوە».  «ئەم خەڵکانە دەبێت پشت ببەستن بەزانیاری دەستی دوو، قسەکردن لەگەڵ خێزان و هاوڕێکانیان، سەیرکردنی میدیاکان تاتێبگەن لەوەی لەناوەوەی سوریا چی دەگوزەرێت»، سای وات وت.  هەندێک خێزان بە «زە ناشناڵ»یان وت کەبڕوایانوایە سوپای نیشتمانی سوریا رێگری دەکات لەگەڕانەوەی کەسانی ناعەرەب بۆ سەرێکانی. هەردوو رێکخراوی مافەکانی مرۆڤ (هیومان رایتس وۆچ) و سەنتەری زانیاری رۆژئاوا نمونەی لەو جۆرەیان بەبەڵگە کردووە کەدانیشتوانەکان بەئامانج دەگیرێن و لەهەندێک حاڵەتدا دەکوژرێن لەکاتی هەوڵدانیان بۆ چوونە نێو شارۆچکەکە.  «کاتێک دەزانن کەکوردیت، زۆر بەسادەیی دەتکوژن. ئێمە ترساین لەوەی هەمان شت بەسەر ئێمەدا بهێنن»، دانیشتوانێکی پێشووی سەرێکانی وای وت بەناوی نۆرا ئۆسی.  خاتوو ئۆسی و خێزانەکەی تازە گەشتووی کەمپی بەردەڕەشن. برازا هەرزەکارەکەی هێشتا ریش و سمێڵی نەهاتوەتەوەو پێڵاوی کچەکەی هیشتا ئەو قوڕەی نەگرتووە کەهەموو کەمپەکەی داپۆشیوە.  هەرسێکیان وتیان زۆر ترسان لەوەی بگەڕێنەوە بۆ ماڵەوە و کەلوپەلەکانیان ببەن لەگەڵ خۆیان. خاتوو ئۆسی وتی کە دوو پیاوی کوردی دەناسی کوژراون لەکاتی هەوڵدانیان بۆ هەمان شت.  «برازاکەم ویستی بچێت سەرێک لەخانوەکەمان بدات، بەڵام نەمهێشت بچێت. پێموت، ‹ئەو چەکدارانە دەتکوژن›»، خاتوو ئۆسی وای وت.  کوردەکانی کەمپەکە دەست رادەکێشن بۆ هەبوونی تورکیا لەعەفرین وەک نمونەیەک کە لەداهاتوودا چی روودەدات.  نەتەوە یەکگرتووەکان پێشبینی ئەوەی کردووە کەزیاتر لە (١٠٠) هەزار کەس رایانکردووە دوای ئەوەی هێزەکانی تورکیا لەساڵی رابردوودا دەستیانگرت بەسەر شارە زۆرینە کوردەکەدا. زۆر کەس لەوانەی مانەوە بەچاوی خۆیان بینیان کە ماڵەکانیان داگیرو تاڵان دەکرێت لەلایەن هەمان ئەو هێزانەی ئێستا پشتگیری تورکیا دەکەن لە لەشکرکێشیەکەیدا بۆ باکوری رۆژهەڵاتی سوریا.  محەمەد سەیدۆ کە دانیشتووی پێشووی عەفرینەوە و لەگەڵ کچە شەش مانگییەکەیدا هاتووە بۆ بەردەڕەش باس لەوە دەکات کە «ئەوان سوپای ‹ئازاد› نین وەک ئەوەی خۆیان بەخۆیان دەڵێن، ئەوان تەنها چەکداری بەکرێگیراون».  «ئەوان گوندەکەیان تۆقاندو خەڵکیان دەستگیردەکرد. پێیان دەوتین، ‹تۆ کوردی بۆیە دەبێت ئەندامێکی پەکەکە بیت، ئێوەی کورد بەرازن›»، سەیدۆ وای وت. سەیدۆی تەمەن (٢٣) ساڵ وتی کەخۆی و کۆمەڵێک پیاوی گەنج لەعەفرین دەستگیرکران بەهۆی  خزمەتکردنی بەزۆر لەناو یەکینەکانی پاراستنی گەلدا (یەپەگە). دوای بەسەربردنی دوو مانگ لەبەندیخانەدا، خۆی هاوسەرەکەی پەنایان بردە بەر سەرێکانی. بەڵام هەر زوو دوای ئەوەی تورکیا لەتشرینی یەکەمدا لەشکرکێشییەکەی دەستپێکرد، ئەم خێزانە دووبارە ئاوارەبوونەوە.  بەهۆی ئەوەی کە نەیانویستووە ئەزمونەکەی عەفرینی دووبارە ببێتەوە، بەرەو عێراق رایانکرد. سەیدۆ وتی هیچ نیازێکی نییە بگەڕێتەوە بۆ سوریاو هیوای خواست لەوڵاتێکی ئەوروپیدا مافی پەنابەری بۆ خێزانەکەی وەربگرێت.  «لانیکەم لەئەوروپا مافی مرۆڤ هەیە»، سەیدۆ وای وت.

راپۆرتی: میدیا لاین وەرگێرانی: کاکەلاو عەبدوڵا پێشبینی دەکرێت لەچەند هەفتەی داهاتوودا دووەم پارتی جیابووەوە (ئینشیقاقی) لەپارتەکەی سەرۆک، پارتی دادو گەشەپیدان (ئاکەپە)، رابگەیەنرێت، ئەمەش جێگرەوەیەک دەدات بەدەنگدەرانی بێهوای پارێزگاران.  شیکەرەوان دەڵێن دروستکردنی پارتی نوێی جیابووەوە لەپارتەکەی ئەردۆغان بەئەگەرێکی زۆرەوە ئۆپۆزسیۆن بەهێزدەکات و رەخنەی رای گشتی زیاد دەکات لەدژی سەرۆک.  لەهەینی رابردوودا ئەحمەد داودئۆغلۆ، سەرۆک وەزیرانی پێشوو، رایگەیاند پارتی ئایندە دادەمەزرێنێت لەکاتێکدا چاوەڕێ دەکرێت عەلی باباجان، جێگری پێشووی سەرۆک وەزیران، کە لەهاوینی ئەمساڵدا لەئاکەپە جیابوویەوە لەچەند هەفتەی داهاتوودا دامەزراندنی پارتەکەی رابگەیەنێت.  داودئۆغلۆ، کە لەئەیلولی ئەمساڵد لەئاکەپە جیابووەوە، لەساڵی (٢٠١٤ تا ٢٠١٦) سەرۆک وەزیران بوو. داودئۆغلۆ وادەردەکەوت کەناکۆکی هەبێت لەگەڵ ئەردۆغاندا سەبارەت بەزیادبوونی دەستگرتنی سەرۆک بەدەسەڵاتەوە.  ئەلمیرە بەیراسلی، شارەزا لەسەر تورکیاو پرۆفیسۆر لەکۆلێجی بارد لەنیویۆرک، دەڵێت فشاری زیادبووی ناوخۆ لەسەر ئەردۆغان مانای ئەوەیە کەدەست بڵاو دەبێت لەپەیوەندییەکانی دەرەوەدا.  «ئێوە ئەردۆغانتان بینیوە کەکێشەکانی ناوخۆیی لەسیاسەتی دەرەوەدا بەکاردەهێنێت «، بەیراسلی وای وت و بڕواشی وایە لەشکرکێشییەکەی تورکیا لەمانگی تشرینی یەکەمدا بۆ سەر سوریا کاردانەوەی ئەردۆغان بوو لەبەرامبەر کێشە ئابورییەکانی وڵاتەکەی. «پێموایە سوورتر دەبێت لەبێزارکردنی هاوپەیمانەکانی و وەک نیشتمانپەروەرێکی زۆر بەهێز دەردەکەوێت کە لەدەرەوەی وڵات بەحساب پارێزگاری لەبەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی تورکیا دەکات».  بەیراسلی باس لەوەش دەکات کەهەڵگەڕانەوەکان ئەوە دەردەخات کەئەو سیاسییە باڵایانەی پێشتر لەئەردۆغان نزیک بوون هێشتا ئامادەن شەڕبکەن لەپێناو دیموکراسی وڵاتەکە. «ئەو کەسانەی نزیکن لەئەردۆغان ترسیان نییە لەڕووبەرووبونەوەی و ئەوەش ئاماژەیەکی ئەرێنییە بۆ گەلی تورکیا».  سوعاد کینیکلیئۆغلۆ، ئەندامی پێشووی پەرلەمان لەسەر لیستی ئاکەپە و ئەندامی باڵای سەنتەری توێژینەوەی تورکی لەبەرلین، وتی لەداهاتوودا بۆشایی زیاتر دەبێت بۆ دیالۆگ لەسیاسەتی تورکیادا.  «زیادبوونی دەنگی باوەڕپێکراو رێ بەگفتوگۆی زیاتری سیاسی دەدات، بەڵام کەس نازانێت ئەردۆغان کاردانەوەی چی دەبێت بەرامبەر ئەم ئاستەنگانە. ئەوە نەزانراوە گەورەکەیە. ئەردۆغان هێشتا بەهێزترین کارەکتەرە لەسیاسەتی تورکیادا»، کینیکلیئۆغلۆ وات وت. رەخنەگران ئەردۆغان بەداپڵۆسینی ناڕەزایان تۆمەتبار دەکەن. کاندیدی پارتی کوردی هەدەپە لەهەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ٢٠١٨دا بانگەشەی هەڵبژاردنی لەزیندانەوە بەڕێوە دەبردو لەوێ لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێکی ئۆپۆزسیۆندا بوو.  بەپێی ئاماری کۆمسیۆنی پاراستنی رۆژنامەنووسان، تورکیا یەکێکە لەگەورەترین دەستگیرکەری رۆژنامەنووسان لەجیهاندا.  جان سەلجوقی، راپرسیکەر و بەڕێوەبەری گشتی دامەزراوەی توێژینەوەی ئابوری ئەستەمبوڵ، بڕوایوایە ئەو سیاسیانەی بەئاشکرا قسەدەکەن دژی ئەردۆغان ساتێکی بەرچاو دروستدەکات بۆ ئەوانەی دژی سەرۆکی تورکیان.  «رووداوێکی زۆر گەورەیە، بەدڵنیاییەوە ئەردۆغان لەترۆپکیدا نییە»، سەلجوقی ئاماژەی بەوەکرد.  لەکاتێکدا سەلجوقی وتی کەناوبانگی ئەردۆغان هەر بەبەرزی ماوەتەوە، بەڵام هەندێک لەدەنگدەرانی پێشووی ئامادەن بڕواننە دەرەوەی ئاکەپە.  بەڵام سەلجوقی هۆشداری ئەوەشیدا هێشتا دیار نییە ئاخۆ پارتە جیابووەکان بتوانن دەنگدەران رابکێشن.  ئەردۆغان لەکێشمەکێشمدایە لەگەڵ سستی ئابوری ناوخۆو رۆیتەرز لەمانگی ئەیلولدا لە راپۆرتکدا رایگەیاند کەتەنها لەساڵی رابردوودا پارتەکەی نزیکەی یەک ملیۆن ئەندامی لەدەستداوە. ئەردۆغان بانگەشەی ئەوەی کرد زۆربەی زۆری ئەو لەدەستدانە بەهۆی مردنی ئەندامەکانەوە بووە.  لەهەینی رابردوودا داودئۆغلۆ داوای دروستکردنی قەوارەیەکی دادوەری سەربەخۆی کردو وتی کەسیستەمی سەرۆکایەتی بۆ ئەوە دروستکرا تاهێندەی دەتوانرێت دەسەڵات بدرێتە سەرۆک.  ئەردۆغان لە ریفراندۆمی ٢٠١٧دا لەسەدا ٥١%ی دەنگەکانی بەدەستهێنا بۆ گۆڕینی سیستەمی پەرلەمانی بۆ سیستەمی سەرۆکایەتی. ئەمە رێی بۆ خۆشکرد ئۆفیسی سەرۆک وەزیران وەلابنێت و چەندین دەسەڵاتی بەخۆیدا بەبێ گەڕانەوە بۆ رەزامەندی پەرلەمان.  سەلجوقی ئاماژەی بەوە کرد  لێدوانەکانی داودئۆغلۆ دەربارەی بەهاکانی پارتەکەی زۆر گشتی بوون تاپێشبینی کاریگەرییەکی گەورە بکرێت لەسەر سیاسەتی تورکیا.  «بەهەرحاڵ هەموان ئەم قسانە دەکەن، دەبێت بەکردار بیانبینین ئینجا ئەوکات بۆمان روون دەبێتەوە ئەم پارتانە دڵی خەڵکیان رازیکردووە یان نا».  سەلجوقی وتیشی هێشتاش ئەم بەهایانە رەنگدانەوەیان هەیە لەنێو رای گشتیدا، ئەمەش وەک ئاماژەیک بەدۆڕانەکەی ئاکەپە لەهەڵبژاردنی شارەوانی ئەستەمبوڵ لەمانگی حوزەیراندا.  لەسەرەتادا ئاکەپە بەجیاوازییەکی کەم دۆڕاندی لەمانگی مارسداو دواتر ئەو هەڵبژاردنە هەڵوەشێندرایەوە، بەڵام ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن دۆڕانێکی گەورەتری بۆ پارتەکە هێنا بەجیاوازی (٨٠٠) هەزار دەنگ لەبەرژەوەندی کاندیدی ئۆپۆزسیۆنی سەرەکی، ئەکرەم ئیمامئۆغلو.  بەپێی داتای راپرسییەکانی رێکخراوەکەی، سەلجوقی ئاشکرای کرد کەڕەنگە بەهەردوو پارتەکەی باباجان و داودئۆغلۆ لەسەدا ١٧%ی دەنگەکانی تورکیا ببەنەوە.  کینیکلیئۆغلۆ ئەوەی خستەڕوو کەئەو پارتانە فشار دەخەنەسەر ئەردۆغان و پارتەکەی.  «پێدەچێت دوو پارتەکە پاڵەپەستۆ دروستبکەن بۆ نێوبانگی ئاکەپە لەبەرئەوەی ئەمە یەکەمجارە کەسایەتی دیار لەپارتەکە جیاببێتەوە. لەچیرۆکی ئاکەپەدا داودئۆغلۆ و باباجان کەسایەتی سەرەکی بوون. نێوبانگی ئەردۆغان بەگەورەیی ماوەتەوە، بەڵام ئەگەری زۆرە بکەوێتە ژێر فشارەوە»، کینیکلیئۆغلۆ وای وت.  هەبوونی دوو پارتی پارێزگار بەتایبەتی شتێکی گرنگە، چونکە دەنگدەرە راستڕەوەکان رووی خۆیان بەرەو پارتی چەپی ئۆپۆزسیۆن ناگۆڕن، پارتی جەهەپە، تەنانەت ئەگەر هاوڕاش نەبن لەگەڵ پارتەکەی ئەردۆغان.  «ئەم دوو پارتە جێگرەوەیان پێشکەشدەکەن کەڕەنگە لەسەر حسابی ئاکەپە بێت. من دامەزراندنی ئەم دوو پارتە بەسەردەمی دوای ئاکەپە دەبینم، بەڵام بەسەردەمی دوای ئەردۆغان نایبینم»، کینیکلیئۆغلۆ ئەمەی وت.

سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتوو ده‌ڵێت حزبه‌که‌ى له‌کۆنگره‌ى هه‌شته‌مدا ده‌یه‌وێت گه‌نجان بێنێته‌ پێشه‌وه‌و  ده‌بێت گۆڕانکارى جه‌وهه‌رى رووبدات. شێرکۆ جه‌وده‌ت، ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتووى ئیسلامى له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى، ده‌ڵێت «هیچ کۆنگره‌یه‌ک ناتوانێت سه‌د له‌سه‌دى ده‌نگه‌ ناڕازییه‌کان کۆتایى پێ بهێنێت، گه‌شه‌کردنى یه‌کگرتووش به‌شه‌خسێک و دووان چاره‌سه‌ر نابێت». هه‌روه‌ها جه‌خت ده‌کاته‌وه‌ تائێستا سێ که‌س خۆیان بۆ پۆستى ئه‌منیدارى گشتى یه‌کگرتوو کاندید کردووه‌و ئه‌وانیش (ئه‌بوبه‌کر کاروانى، هادى عه‌لى، هیوا میرزا) و ده‌شڵێت «مامۆستا سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین له‌کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى باسى ئه‌وه‌ى نه‌کردووه‌ خۆى کاندید ده‌کاته‌وه‌ یان نا». ناوبراو باسى ئه‌وه‌ش ده‌کات ئه‌وانه‌ى خۆیان وا پێناسه‌ کردووه‌ که‌ ریفۆرمخواز بن، مه‌رج نییه‌ پڕۆژه‌که‌یان ریفۆرمى بێت. هاوکات، ئه‌وه‌ش روونده‌کاته‌وه‌ که‌پڕۆژه‌یه‌ک هه‌یه‌ ژماره‌ى ئه‌ندامانى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتوو له‌ (35) که‌سه‌وه‌ زیادبکرێت بۆ (41 یا 43) که‌س، ئه‌وه‌ش کۆنگره‌ بڕیارى له‌سه‌رده‌دات و یه‌کلایده‌کاته‌وه‌. هاوڵاتى: یه‌کگرتوو (28 و 29)ی مانگ کۆنگره‌ ده‌به‌ستێت باس له‌وه‌ده‌کرێت سێ که‌س (ئه‌بوبه‌کر کاروانى، هادى عه‌لى، هیوا میرزا) خۆیان کاندیدده‌که‌ن بۆ پۆستى ئه‌منیدارى یه‌کگرتوو؟ ئایا سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین باسى ئه‌وه‌ى کردووه‌ خۆی کاندید ده‌کاته‌وه‌؟ شێرکۆ جه‌وده‌ت: مامۆستا سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین له‌کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تیدا باسى ئه‌وه‌ى نه‌کردووه‌ خۆم کاندید ده‌که‌مه‌وه‌، به‌ڵام ده‌رگاى خۆپاڵاوتن بۆ پۆستى ئه‌میندارو ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى تا رۆژى کۆنگره‌ کراوه‌ ده‌بێت، هه‌ر ئه‌و ناوانه‌ى جه‌نابتان باستان کرد باسى ئه‌وه‌یان کردووه‌ خۆیان بۆ پۆستى ئه‌میندارى گشتى یه‌کگرتوو کاندید ده‌که‌ن و تا رۆژى کۆنگره‌ بوار هه‌یه‌ بۆ خۆپاڵاوتن و تا ئه‌وکاته‌ش بوار هه‌یه‌ که‌سێک خۆى بکێشێته‌وه‌ له‌ خۆکاندیدکردنى. هاوڵاتى: ئه‌بوبه‌کر کاروانى کاندیدى ئه‌میندارى گشتى بۆ کۆنگره‌ى هه‌شته‌مى یه‌کگرتوو، له‌چاوپێکه‌وتنێکیدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى ده‌ڵێت ئاراسته‌ى جیاواز له‌ناو یه‌کگرتوودا هه‌یه‌و شکڵ و شێوه‌یان بۆ ئه‌م کۆنگره‌یه‌ گرتووه‌؟ شێرکۆ جه‌وده‌ت: مه‌سه‌له‌ى جیاوازى له‌بیروبۆچوون ئه‌سڵه‌ن ئه‌وه‌ زه‌روره‌ته‌و حاڵه‌تێکى سروشتییه‌، هه‌ر حزبێکى زیندوو بێت ده‌بێت بۆچوونى جیاوازى تێدا بێت، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ ئه‌گه‌ر بۆچونى جیاوازى تێدا نه‌بێت نائاساییه‌. وا نایبینم باڵێک له‌ناو یه‌کگرتوو بیه‌وێت ریفۆرم بکات و باڵه‌که‌ى دیکه‌ نه‌یانه‌وێت ریفۆرم بکرێت، ئه‌وانه‌ به‌دیدى من وا نییه‌، مه‌سه‌له‌ ئه‌وه‌ نییه‌ ئه‌وه‌ى ره‌خنه‌ى گرت ریفۆرمخوازه‌و ئه‌وه‌ى ره‌خنه‌ى نه‌گرت ریفۆرمخواز نییه‌و دژى ریفۆرمه‌و واى نابینم، مه‌سه‌له‌که‌ جیاوازی بیروبۆچوونه‌ بۆ کاراکردنه‌وه‌ى باشترکردنى یه‌کگرتوو، ئێستا ئه‌و جیاوازییه‌ یه‌کێک له‌گه‌ڵ که‌سێکى دیکه‌ جیاوازه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ نییه‌ ئه‌وه‌ى ره‌خنه‌ى گرت پێى بوترێت ریفۆرمخوازى ناو یه‌کگرتوو، ئه‌وه‌ى ره‌خنه‌ نه‌گرێت دژى ریفۆرمه‌. هاوڵاتى: به‌ڵام که‌ یه‌کگرتوو له‌هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان له‌سه‌دا 50%ی ده‌نگه‌کانى که‌مى کرد، ئه‌وانه‌ى خۆیان به‌ ریفۆرمخواز ده‌زانى داواى له‌سه‌رکارلادانى ئه‌و که‌سانه‌یان کرد که‌به‌رپرس بوون له‌و شکسته‌و یه‌کگرتوو ئیجرائاتى نه‌کرد به‌رانبه‌ریان؟ شێرکۆ جه‌وده‌ت: ئه‌و مه‌وزوعى ریفۆرمخوازو نا ریفۆرمخوازه‌ ته‌عبیرێکى هه‌ڵه‌یه‌، ئه‌وانه‌ى باسى ریفۆرمخوازى ده‌که‌ن له‌ناو یه‌کگرتوو پڕۆژه‌که‌یان له‌وانه‌یه‌ ریفۆرمخوازى نه‌بێت، ئه‌وه‌ش حاڵه‌تێکى ته‌بیعییه‌ زۆرینه‌ى ئه‌ندامانى کۆنگره‌ یه‌کلایده‌که‌نه‌وه‌و ده‌نگى له‌سه‌ر ده‌ده‌ن، کۆنگره‌ نوێبوونه‌وه‌یه‌و ئه‌ندامانى کۆنگره‌ زۆرینه‌ به‌کام لادا ده‌که‌وێت ئه‌وه‌ سه‌رده‌که‌وێت. گۆڕانکارى جه‌وهه‌رى ده‌بێت له‌ناو یه‌کگرتوودا رووبدات، یه‌کگرتوو هه‌موو ده‌رئه‌نجامه‌کانى ئه‌وه‌ نه‌بووه‌ که‌بوترێت که‌موکوڕییه‌کانى خۆى بووه‌، به‌ڵام دۆخه‌که‌و واقعه‌که‌ دافعى سه‌ره‌کى بووه‌، خۆمان ده‌زانین له‌هه‌رێمى کوردستاندا شتێک نییه‌ به‌ناوى سیاسه‌تکردن به‌دامه‌زراوه‌یى، سیاسه‌تکردن لاوازە وه‌کو حکومه‌ت و په‌رله‌مان و سه‌روه‌رى یاسا، هێشتا له‌هه‌رێمى کوردستاندا نه‌گه‌شتووین به‌هه‌نگاوى دیموکراسى. هاوڵاتى:ده‌وترێت سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین جێگرى قبوڵ نییه‌، به‌ڵکو یاریده‌ده‌رى قبوڵه‌ بۆ ده‌ڤه‌ره‌کانى سلێمانى و هه‌ولێرو دهۆک، کاتى ئه‌وه‌ هاتووه‌ ده‌سه‌ڵات و ئه‌رکه‌کان دابه‌ش بکرێت؟ شێرکۆ جه‌وده‌ت: کاتى ئه‌وه‌ هاتووه‌ یه‌کگرتوو زیاتر موئه‌سه‌ساتى و به‌دامه‌زراوه‌یى ئیش بکات، گه‌شه‌کردنى یه‌کگرتوو به‌شه‌خسێک و دووان چاره‌سه‌ر نابێت. کارى دامه‌زراوه‌یى یانى دابه‌شکردنى ئه‌رک و ده‌سه‌ڵاته‌کان و دابه‌شکردنى کاره‌کان که‌بڕیارى جه‌ماعى و میهه‌نییه‌ت بێت و داڕشتى پلان و ستراتیژ بگرێته‌وه‌و پێکه‌وه‌ کارکردن له‌خۆده‌گرێت، ئه‌وکاته‌ دوورکه‌وتنه‌وه‌ له‌شه‌خسه‌نه‌ دروستده‌بێت و دوور ده‌بێت له‌بڕیارى تاکه‌که‌سى. هاوڵاتى: تاچه‌ند کۆنگره‌ى هه‌شته‌مى یه‌کگرتوو ده‌نگى ناڕازى کادرانى یه‌کگرتوو کۆتایى پێده‌هێنێت؟ شێرکۆ جه‌وده‌ت: هیچ کۆنگره‌یه‌ک ناتوانێت سه‌د له‌سه‌دى ده‌نگه‌ ناڕازییه‌کان کۆتایى پێبهێنێت، چونکه‌ جارى واهه‌یه‌ له‌وانه‌وه‌ ناڕازییه‌که‌ هه‌ندێک زانیارى لا نه‌بێت که‌تێده‌گات ناڕه‌زایه‌تییه‌که‌ى نامێنێت، یا جارى واهه‌یه‌ ناڕازییه‌که‌ له‌سه‌ر حه‌قه‌و پێویسته‌ گوێى لێبگیرێت، به‌ڵام ره‌نگه‌ بوارو ئیمکانیات نه‌بێت بۆ ره‌واندنه‌وه‌ى ناڕه‌زایه‌تییه‌که‌ى، گرنگ ئه‌وه‌یه‌ ئایا کۆنگره‌ى یه‌کگرتوو ده‌بێته‌ پێچێکى گرنگ له‌داهاتووى یه‌کگرتوودا به‌ره‌و کارابوون و کاریگه‌رى زیاترى هه‌بێت له‌ساحه‌که‌یا، ئه‌و ئامانجه‌ گرنگه‌ به‌رجه‌سته‌ ببێت. هاوڵاتى: چه‌ند پڕۆژه‌یه‌ک پێشکه‌ش کراون که‌ژماره‌ى ئه‌ندامانى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتوو له‌ (35) که‌سه‌وه‌ بۆ (41 یا 43) که‌س زیاد بکرێت، ئه‌مه‌ له‌پێناو هێنانه‌ پێشه‌وه‌ى گه‌نجانه‌ یا کپکردنه‌وه‌ى ده‌نگى ناڕازییه‌کان؟ شێرکۆ جه‌وده‌ت: پڕۆژه‌یه‌ک هه‌یه‌و بایه‌خدانى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتووه‌ به‌هێنانه‌ پێشه‌وه‌ى گه‌نجان، ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى ژماره‌یان زیادبکرێت و له‌کۆنگره‌دا بڕیارى له‌سه‌ر ده‌درێت و ئه‌وه‌ ده‌بێته‌ به‌شێک له‌په‌یڕه‌و له‌کۆنگره‌دا، زیادکردنى ئه‌ندامانى سه‌رکردایه‌تى (41 بۆ 43) که‌س باس ده‌کرێت.

‌هاوڵاتى خالید شوانی وه‌زیری هه‌رێم بۆ کاروباری دانوستانی نێوان هەرێم و به‌غداد راگه‌یاند ئاڵۆزی و خۆپیشاندانه‌کانی عێراق  هیچ کاریگه‌ریه‌کی نابێت له‌سه‌ر رێککه‌وتنه‌کانی نێوان هه‌رێمی کوردستان و بەغدا، بەڵام پەرلەمانتارێکی کورد لەبەغدا بەپێچەوانەوەی دەبینێت. خالید شوانی به‌‌هاوڵاتى راگەیاند کەهەرێم رێککه‌وتنی له‌گه‌ڵ حکومه‌تی عێراق کردووه‌ وه‌ک  دامه‌زراوه‌یەکی فەرمی، جەختی لەوەشکردەوە کە رێککه‌وتنه‌که‌ له‌نێوان حکومەتی هه‌رێم و حکومەتی فیدراڵی وه‌ک خۆی جێبه‌جێ ده‌کرێت. به‌پێی رێککه‌وتنەکە، پێویسته‌ هه‌رێمی کوردستان رۆژانه‌ (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ستی حکومه‌تی عێراق بکات و حکومتی عێراقیش مانگانه‌ به‌شه‌ بودجه‌ی هه‌رێمی کوردستان راده‌ستی هه‌رێم ده‌کات، کە بەپێی خەمڵاندنێک هەموو مانگێک هەرێمی کوردستان نزیکەی ملیارێک دۆلاری لەبەشە بودجەی عێراق بەردەکەوێت،. جگە لەوەش هەرێمی کوردستان دەتوانێت رۆژانە بڕی (٢٠٠) هەزار بەرمیل نەوتی خۆی بفرۆشێت و ئەوەش بۆ دانەوەی قەرزە کەڵەکەبووەکانی خۆی و پیداویستیەکانی تری بەکاربێنێت. حکومەتی عێراق بودجەی گشتی بۆ ساڵی ٢٠٢٠ ئامادەکردووە کەبڕەکەی (١٢) ترلیۆن دینارە، بڕیاربوو لەم مانگەدا بنێردرێتە پەرلەمان بۆ ئەوەی دەنگی لەسەر بدرێت، بەڵام بەهۆی ئەوەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆکوەزیران لەژێر فشاری خۆپیشاندەراندا دەستی لەکارکێشایەوە، بودجەکە پەسەند نەکراوە. ئەگەرچی چەند هەوڵێک هەن بۆئەوەی کەسێک دیاری بکرێت بەسەرۆکوەزیران و جێگەی عادل عەبدولمەهدی بگرێتەوە، بەڵام ناکۆکییە سیاسییەکان ئەو پرۆسەیەیان پەکخستوەو دۆخی سیاسی عێراق بەناسەقامگیریی ماوەتەوە. خالد شوانی پێی وایە سەرەڕای ئەو ئاڵۆزییە سیاسییانە، رێککەوتنەکە جێبه‌جێ ده‌کرێت. وتیشی «حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان، پابه‌نده‌، هه‌موو ئه‌و خاڵانه‌ی که‌ له‌سه‌ر شانیه‌تی، وه‌ک خۆی جێبه‌جێی ده‌کات». بەڵام ئه‌حمه‌دی حاجی ره‌شید ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی لەپه‌رله‌مانی عێراق پێیوایە ئاڵۆزییە سیاسییەکان کاریگەرییان دەبێت لەسەر رێککەوتنەکە، بەتایبەتی ئەگەر هەرێمی کوردستان پابەند نەبێت بەپێدانی (٢٥٠) هەزار بەرمیلی رۆژانە بەبەغدا. ئه‌حمه‌دی حاجی ره‌شید به‌‌هاوڵاتى وت «تائێستا هیچ روون نییه‌ که‌حکومه‌تی عێراق پابه‌ندی رێککه‌وتنی نێوان خۆیان و هه‌رێمی کوردستان  ده‌بێت، به‌شه‌ بودجه‌ی هه‌رێمی کوردستان ده‌نێرێت یاخود نا، چونکه‌ هه‌موو لایه‌نه‌کان چاوه‌ڕێی پێکهێنانی حکومه‌تی نوێی عێراقن». وتیشی «حکومه‌تی عێراق تائێستا به‌شه‌بودجه‌ی هه‌رێمی کوردستان ده‌نێرێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌ساڵی نوێدا ، هه‌رێمی کوردستان ئه‌و بڕه‌ نه‌وته‌ی که‌بۆی دیاری کراوه‌ که‌بریتیه‌ له‌ناردنی (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت له‌ڕۆژێکدا، ئه‌وا لەساڵی نوێدا هیچ بڕه‌ پاره‌یه‌ک  بۆ هه‌رێمی کوردستان نانێردرێت له‌لایه‌ن  عێراقه‌وه‌. هەروەها وتی «خۆپیشاندانه‌کانی عێراق  تاڕاده‌یه‌ک  کاریگه‌ریه‌کی له‌سه‌ر رێککه‌وتنی نێوان هه‌رێمی کوردستان و عێراق ده‌بێت و دۆخی سیاسی عێراق شێواوتر ده‌کات، پێده‌چێت تاحکومه‌تی نوێ پێکنه‌هێنرێت هیچ گۆڕانکاریه‌ک له‌ رێککه‌وتنی نێوان هه‌رێم و به‌غداد روونه‌دات و وه‌ک خۆی بمێنێته‌وه‌«. له‌ئێستادا خۆپیشاندانه‌کان به‌رده‌وامییان هه‌یه‌و خۆپیشاندەران داوای گۆڕانکاریی ریشه‌یی له‌حکومه‌تی عێراق و هه‌روه‌ها نه‌هێشتنی گه‌نده‌ڵی و چاکسازی ده‌که‌ن له‌حکومه‌تدا و لایه‌نه‌ عێراقیه‌کانیش کۆک نین لەسەر دیاریکردنی کەسێک بۆ پۆستی سه‌رۆک وه‌زیران، لەکاتێکدا دەبێت سەرۆکوەزیران بودجە بنێرێتە پەرلەمان.

هاوڵاتى به‌پێى راپۆرتێکى پێگه‌ى بلومبێرگ چوار کۆمپانیاى چینى که‌دووانیان ناویان هاتووه‌، دۆنگینگ کیرون و دۆنگینگ هایک رولین، نه‌وتى هه‌رێمى کوردستانیان کڕیوه‌ له‌مانگى تشرینى دووه‌م و کانونى یه‌که‌مدا. ئه‌مه‌ له‌کاتێکدایه‌ به‌پێى داتاکانى گواستنه‌وه‌ى ده‌ریایی، له‌نیوه‌ى یه‌که‌مى ئه‌مساڵدا پاڵاوگه‌ چینییه‌کان سێ باره‌ نه‌وتیان له‌هه‌رێمى کوردستان کڕیوه‌، به‌ڵام ساڵى رابردوو هیچ نه‌وتێکیان له‌هه‌رێمى کوردستان نه‌کڕیوه‌. پێشبینیش دەکرێت له‌داهاتوودا خواستى چین بۆ نه‌وتى هه‌رێم زیاد ببێت بەهۆی بەهەرزان فرۆشتنی بەراورد بەنرخی بازاڕی نەوت. ئەوەش لەکاتێکدایە کەپه‌رله‌مانى کوردستان ئاگادارى فرۆشتنى نه‌وتى هه‌رێم نیە به‌چین. کاروان گه‌زنه‌یى، بڕیارده‌رى لیژنه‌ى سامانه‌ سروشتییه‌کان له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت «ئاگادارى فرۆشتنى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان نین به‌وڵاتى چین و کۆمپانیاکانیان». ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد تائێستا (30) پرسیارى ناردووه‌ بۆ وه‌زاره‌تى سامانه‌ سروشتییه‌کان، به‌ڵام ته‌نها وه‌ڵامى دوو پرسیاریان داوه‌ته‌وه‌. ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه‌ وه‌ک لیژنه‌که‌یان به‌دواداچوون بۆ فرۆشتنى نه‌وتى هه‌رێم ده‌که‌ن به‌کۆمپانیاکانى چین. به‌هۆى ئه‌وه‌ى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان هه‌رزان ده‌که‌وێت له‌سه‌ریان، پاڵاوگه‌ نه‌وتییه‌کانى چین ده‌یانه‌وێت نه‌وتى کوردستان بکڕن به‌وپێیه‌ى له‌ئێستادا پاڵاوگه‌کانى ئاسیاو به‌تایبه‌تى چین رووبه‌ڕووى که‌مى قازانج یان زیانى ئابورى بوونه‌ته‌وه‌. به‌رکه‌وته‌ى زیانى ئابورى ئه‌م پاڵاوگانه‌ به‌هۆى سستى ئابورى و به‌رزبوونه‌وه‌ى نرخى گواستنه‌وه‌ى نه‌وته‌ له‌لایه‌ن که‌شتییه‌ نه‌وتهه‌ڵگره‌کانه‌وه‌. به‌پێى ئامارى کۆمپانیاى ئۆیڵ ئه‌ناله‌تیکز قازانجى ناوه‌ندى پاڵاوتنى هه‌رێمى سه‌نگافوره‌ له‌ (10) دۆلاره‌وه‌ بۆ هه‌ر به‌رمیلێک له‌مانگى ئه‌یلولدا گه‌یشتووه‌ته‌ نزمترین ئاستى و به‌ ١.٨٧ سه‌نت تۆمارکراوه‌ له‌مانگى رابردووداو له‌سێشه‌ممه‌ى رابردووشدا گه‌یشتوه‌ته‌وه‌ سه‌ر ٨٢ سه‌نت. ئه‌م پاڵاوگانه‌ى چین ماوه‌یه‌که‌ به‌دواى نه‌وتى هه‌رزاندا ده‌گه‌ڕێن و نه‌وتى کوردستان بووه‌ته‌ جێى سه‌رنجیان به‌هۆى ئه‌وه‌ى پێویستیان به‌و جۆره‌یه‌ له‌کوردستان به‌رهه‌مده‌هێنرێت و نه‌وتى هه‌رێمیش به‌هۆى مه‌ترسى سزادانى کۆمپانیاى سۆمۆى عێراقییه‌وه‌ هه‌رزان ده‌فرۆشرێت. سه‌رچاوه‌کان، که‌چوار بازرگانن، به‌ بلومبێرگیان راگه‌یاندووه‌ نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان به‌بێده‌نگى بازرگانى پێوه‌ده‌کرێت له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى کڕیاران ترسیان له‌وه‌هه‌یه‌ رووبه‌ڕووى سزاى کۆمپانیاى سۆمۆ ببنه‌وه‌ یان ئاماده‌نین گرێبه‌سته‌کانى خۆیان له‌گه‌ڵ سۆمۆ بخه‌نه‌ مه‌ترسییه‌وه‌. ئه‌وه‌ش یارمه‌تى که‌مبوونه‌وه‌ى نرخى نه‌وته‌که‌ ده‌دات که‌ له‌به‌نده‌رى جه‌یهانى تورکیاوه‌ ره‌وانه‌ ده‌کرێت. یه‌کێکى تر  له‌و هۆکارانه‌ى که‌کۆمپانیاکانى ئاسیا روویانکردووه‌ته‌ کڕینى نه‌وتى کوردستان ئه‌وه‌یه‌، که‌خواستیان زۆر بووه‌ له‌سه‌ر نه‌وتى خاوى نیمچه‌ قورس که‌بڕێکى زۆرى گۆگردى تێدا بێت –وه‌ک ئه‌وه‌ى له‌کوردستان به‌رهه‌م ده‌هێنرێت– ئه‌ویش به‌هۆى ئه‌وه‌ى کۆمه‌ڵێک پاڵاوگه‌ى پیشکه‌وتوو دامه‌زراون له‌ناوچه‌که‌دا که‌باشتر ئه‌م به‌رهه‌مه‌ ده‌که‌نه‌ به‌نزین و سووته‌مه‌نى که‌شتی. به‌پێى ئامارى گواستنه‌وه‌ى ده‌ریایی، مانگى رابردوو ته‌نها به‌سێ که‌شتى نه‌وتى «ئاتلانتیک ئێکسپلۆره‌ر»، «ڤێرا»و «گوانابارا» دوو ملیۆن و (٣٠٠) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى خاوى کوردستانیان هه‌ڵگرتووه‌. که‌شتى یه‌که‌م باره‌که‌ى له‌چین داناوه‌و دووانه‌که‌ى تریش له‌کۆتایى ئه‌م مانگه‌دا ده‌گه‌نه‌ وڵاته‌که‌. هه‌روه‌ها دوو که‌شتى دیکه‌ به‌ناوه‌کانى «پۆلیگۆس»و «ئۆتمان نۆبێلیتی»له‌مانگى دوازده‌دا نه‌وتى هه‌رێمى کوردستانیان بارکردووه‌و ده‌یگوازنه‌وه‌ بۆ چین. به‌پێى وته‌ى چوار سه‌رچاوه‌که‌ى بلومبێرگ ئه‌و نه‌وته‌ى هه‌رێم که‌ڕه‌وانه‌ى چین کراوه‌ بەهای نرخەکەى دوو بۆ سێ دۆلار به‌رزتربووه‌ له‌نرخى نه‌وتى برێنت بۆ هه‌ر به‌رمیلێک، به‌ڵام ئه‌مه‌ که‌متره‌ به‌به‌راورد به‌نه‌وتى عومان که‌هه‌مان کوالێتى نه‌وته‌که‌ى کوردستانى هه‌یه‌و بۆ هه‌ر به‌رمیلیک به‌زیاتر له‌دوو دۆلار یان زیاتر فرۆشراوه‌. لى لی، به‌ڕێوه‌به‌رى لێکۆڵینه‌وه‌ له‌ناوه‌ندى لێکۆڵینه‌وه‌ ستراتژییه‌کانى وزه‌ى چین ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات که‌ له‌داهاتوودا خواستى چین بۆ نه‌وتى هه‌رێم زیاد ده‌بێت. «خواستى چین زیاد ده‌بێت بۆ ئه‌و جۆره‌ نه‌وتانه‌ وه‌ک نه‌وتى کوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى پاڵاوگه‌ ئاڵۆزه‌کان که‌تواناى پاڵاوتنى نه‌وتى نیمچه‌ قورسیان هه‌یه‌ زیاتر ده‌بن، به‌تایبه‌تى ئه‌گه‌ر نرخى نه‌وته‌که‌ سه‌رنجڕاکێش بێت، تائێستا له‌مساڵدا قازانج که‌مبووه‌، بۆیه‌ ئه‌مه‌ ده‌بێته‌ هۆکارێک تا هه‌وڵى دۆزینه‌وه‌ى نه‌وتى هه‌رزان بده‌یت»، لى لى واى وت. پێگه‌ى بلومبێرگ ئامارى سه‌رجه‌م فرۆشى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستانیشى بڵاوکرده‌وه‌ته‌وه‌ بۆ مانگى تشرینى دووه‌مى ئه‌مساڵ و جگه‌ له‌چین حه‌وت وڵاتى تریشى تێدایه‌.  ئیتاڵیا له‌پله‌ى یه‌که‌مدا دێت به‌کڕینى چوار ملیۆن و (٩٠٠) هه‌زار به‌رمیل و یۆنانیش دوو ملیۆن (٦٠٠) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى کوردستانى کڕیوه‌، له‌کاتێکدا رۆمانیا، ئیسپانیا، کرواتیا، ئیسرائیل هه‌ریه‌که‌یان بڕى یه‌ک ملیۆن و (٣٠٠) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتیان له‌هه‌رێمى کوردستان کڕیوه‌. تایوانیش یه‌ک ملیۆن به‌رمیل نه‌وت.

سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى کۆنگره‌ى هه‌شته‌مى یه‌کێتى ده‌ڵێت خوێنى تازه‌ هاتونه‌ته‌ ناو ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تییه‌وه‌و ده‌شڵێت:" به‌ ته‌زکییه‌ ده‌رچوونى دکتۆر به‌رهه‌م ساڵح و رێواز فایه‌ق و قوباد تاڵه‌بانى) له‌به‌ر پۆسته‌کانیان بووه‌و کۆنگره‌ بڕیاری له‌سه‌ردا نه‌ک خۆیان. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد، ئه‌ندامى کۆنگره‌ى هه‌شته‌مى یه‌کێتى و یه‌کێک له‌ ده‌رچووه‌کانى ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ سایتى هاوڵاتى ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات که‌ سه‌رۆک له‌ناو یه‌کێتى هه‌ڵده‌بژێردرێت نه‌ک سکرتێر. هه‌روه‌ها جه‌ختله‌وه‌ ده‌کاته‌وه‌ که‌ هێشتا ده‌سه‌ڵاته‌کانى ئه‌نجومه‌نى سیاسى باڵا، که‌ کۆسره‌ت ره‌سوڵ سه‌رۆکایه‌تى ده‌کات دیارى نه‌کراوه‌ له‌ په‌یڕه‌ودا، به‌ڵام ئه‌وه‌ش دووپاتده‌کاته‌وه‌ له‌هه‌ندێ حاڵه‌تدا مافى ڤیتۆیان پێ ده‌درێت.  هاوڵاتى: ده‌رئه‌نجامه‌کانى ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى ئه‌وانه‌ى به‌نافه‌رمین تا چه‌ند نزیکن له‌ فه‌رمییه‌وه‌؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: هه‌موو ده‌رئه‌نجامه‌کان که‌ته‌واو بوو به‌سه‌ریه‌که‌وه‌ بڵاوده‌کرێته‌وه‌، هه‌موو هه‌ڵبژادنێک پچڕ پچڕ بڵاوناکرێته‌وه‌، به‌ڵام هه‌موو ئه‌وانه‌ى خۆیان کاندید کرد بۆ ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى ده‌نگه‌کانیان پێ ده‌درێت و ده‌ڵێن نافه‌رمییه‌، نافه‌رمییه‌که‌ هه‌ر خۆیه‌تى، به‌ڵام تا ئه‌و لیژنه‌یه‌ى سه‌رپه‌رشتى کردووه‌و بڵاوینه‌کاته‌وه‌ به‌ ره‌سمى نابێته‌ فه‌رمى. هاوڵاتى: کۆنگره‌ى هه‌شته‌م چى بۆ یه‌کێتى گۆڕى؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: هه‌موو شته‌کانى گۆڕى، په‌یکه‌ر و سه‌رکردایه‌تى و په‌یڕه‌وى ناوخۆى گۆڕى، ئه‌نجومه‌نه‌کان هه‌مووى گۆڕا، دواتر هه‌تا مه‌ڵبه‌نده‌کانى یه‌کێتى ده‌گۆڕین و ده‌یکه‌ینه‌ شتێکى دیکه‌، مه‌ڵبه‌نده‌کان ده‌که‌ینه‌ ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى هه‌رێمى و ده‌ڤه‌ره‌کانى سلێمانى و هه‌ولێر دهۆک و که‌رکوک و سه‌رجه‌م شاره‌کانى دیکه‌ دیارى ده‌که‌ین و سه‌رکردایه‌تی ده‌ڤه‌ره‌کان سه‌رپه‌رشتى ده‌که‌ن. نه‌رمى زۆر هه‌بوو تێروانینى نوێش هه‌بوو جۆرێک له‌ ئاشتبوونه‌وه‌ له‌نێو سه‌رکردایه‌تى هاته‌ ئاراوه‌، ئه‌وه‌ رێگه‌خۆشکه‌ر بوو بۆ ئه‌وه‌ى کێشه‌کان له‌ناو کۆنگره‌ به‌ره‌و ته‌قینه‌وه‌ نه‌چن هاوڵاتى: ئه‌و 121 ئه‌ندامه‌ى ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى که‌ى کۆده‌بنه‌وه‌ تا ئه‌نجومه‌نى جێبه‌جێکردن(مه‌کته‌بى سیاسى) هه‌ڵببژێرن؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: ته‌سه‌ور ده‌که‌م پاش سه‌رى ساڵ کۆبونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى ئه‌نجام ده‌درێت، ئیشمان زۆر زۆره‌ چونکه‌ ده‌بێت په‌یره‌وه‌که‌ش هه‌موار بکه‌ین و بینوسینه‌وه‌، ده‌سه‌ڵاتى ئه‌نجومه‌نه‌کان یه‌کلابکه‌ینه‌وه‌. له‌ناو ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تیدا ئه‌نجومه‌نى جێبه‌جێکردن دیارى ده‌کرێن و ژماره‌یان ده‌وه‌ستێته‌ سه‌ر ژماره‌ى مه‌کته‌به‌کان و سه‌رکردایه‌تى هه‌رێمه‌کان. هاوڵاتى: زۆر لایه‌نى سیاسى و هاوڵاتیانیش دیدیان وابوو کۆنگره‌ى یه‌کێتى کێشه‌ى گه‌وره‌ى تێده‌که‌وێت، بۆچى وا له‌یه‌کێتى ده‌روانرا؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: بۆ خۆم گله‌ییان لێ ناکه‌م به‌و چاوه‌وه‌ سه‌یرى یه‌کێتیان کردووه‌، چونکه‌ به‌راستى قه‌واره‌ى ئه‌و کێشه‌و گرفتانه‌ى له‌ناو یه‌کێتیدا هه‌بوو زۆر زۆر گه‌وره‌ بوو، ئێمه‌ دوو ساڵ بوو باسى کۆنگره‌مان ده‌کرد، هه‌ر کۆبونه‌وه‌مان ده‌کرد و بریارمان ده‌داو ده‌مانگۆڕى و ده‌وترا کێشه‌ دروست ده‌بێت و هه‌ڵمانده‌وه‌شانده‌وه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ زۆر ئاساییه‌ خه‌ڵکیش به‌و شێوه‌یه‌ لێکدانه‌وه‌ بکات، به‌ڵام باش بوو له‌ سێ مانگى کۆتایى ئه‌مساڵ که‌ بریار درا کۆنگره‌ ئه‌نجام بدرێت پڕۆسه‌که‌ له‌ناو خۆماندا گۆڕانى گه‌وره‌ى به‌سه‌ردا هات، نزیکده‌بوینه‌وه‌ له‌کاتى 21ى 12 و نه‌رمى زۆر هه‌بوو تێروانینى نوێش هه‌بوو جۆرێک له‌ ئاشتبوونه‌وه‌ له‌نێو سه‌رکردایه‌تى هاته‌ ئاراوه‌، ئه‌وه‌ رێگه‌خۆشکه‌ر بوو بۆ ئه‌وه‌ى کێشه‌کان له‌ناو کۆنگره‌ به‌ره‌و ته‌قینه‌وه‌ نه‌چن، پێش ئه‌وه‌ى بچینه‌ ناو کۆنگره‌ کێشه‌کان چاره‌سه‌ر کرابوون. بڕیاره‌که‌ په‌یوه‌ندى به‌ خودى که‌سه‌کانه‌وه‌ نه‌بوو، به‌ڵکو په‌یوه‌ندى به‌ پۆسته‌کانیانه‌وه‌ هه‌بوو که‌ یه‌کێکیان سه‌رۆک کۆماره‌ که‌ به‌رزترین ده‌سه‌ڵاته‌ له‌ سیستمى سیاسى عێراقدا، ئه‌وه‌ى تر جێگرى سه‌رۆى حکومه‌ت و سه‌رۆکى ده‌سه‌ڵاتى یاسادانانه‌، به‌گونجاو زانرا ئه‌مانه‌ نه‌چنه‌ ناو پڕۆسه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌وه‌و یه‌کسه‌ر بپه‌رێننه‌وه‌ بۆ ناو ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى ، ئه‌وه‌ رێزلێنانێکه‌ له‌وانه‌ هاوڵاتى: بۆچى به‌رهه‌م ساڵح و رێواز فایه‌ق و قوباد تاڵه‌بانى به‌ ته‌کییه‌  خرانه‌ ناو ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى گشتى یه‌کێتییه‌وه‌ بۆ به‌ هه‌ڵبژاردن نه‌بوو؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: بڕیاره‌که‌ په‌یوه‌ندى به‌ خودى که‌سه‌کانه‌وه‌ نه‌بوو، به‌ڵکو په‌یوه‌ندى به‌ پۆسته‌کانیانه‌وه‌ هه‌بوو که‌ یه‌کێکیان سه‌رۆک کۆماره‌ که‌ به‌رزترین ده‌سه‌ڵاته‌ له‌ سیستمى سیاسى عێراقدا، ئه‌وه‌ى تر جێگرى سه‌رۆى حکومه‌ت و سه‌رۆکى ده‌سه‌ڵاتى یاسادانانه‌، به‌گونجاو زانرا ئه‌مانه‌ نه‌چنه‌ ناو پڕۆسه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌وه‌و یه‌کسه‌ر بپه‌رێننه‌وه‌ بۆ ناو ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى ، ئه‌وه‌ رێزلێنانێکه‌ له‌وانه‌، خوانه‌خواسته‌ ئه‌گه‌ر یه‌کێک له‌وانه‌ ده‌رنه‌چوایه‌ یا ده‌نگى که‌م بهێنایه‌ به‌دڵنیاییه‌وه‌ کاریگه‌رى سایکۆلۆژى له‌سه‌ر دروست ده‌بوو، یانى ناخۆشه‌ که‌سێک له‌ پۆستێکى باڵادا بێت و ده‌رنه‌چێت بۆیه‌ ئه‌و بڕیاره‌درا. یانى سه‌رۆکى په‌رله‌مان سه‌رۆکى ده‌سه‌ڵاتى یاسادانانه‌، بۆچى بیخه‌ینه‌ پڕۆسه‌یه‌که‌وه‌ که‌ ئه‌گه‌رى سه‌رکه‌وتن و شکستى تێدایه‌، بڕیاردرا به‌و که‌ناڵه‌دا تێنه‌په‌ڕن، به‌ڵکو به‌بێ هه‌ڵبژاردن بچن بۆ ئه‌نجومه‌نى گشتى. هاوڵاتى: ئایا شێخ جه‌عفه‌ر خۆى کاندید کرد بۆ ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: شێخ جه‌عفه‌ر خۆى کاندید نه‌کرد بۆ ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى، له‌به‌رئه‌وه‌ ئۆتۆماتیکى ده‌چوو بۆ ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى. هاوڵاتى: ئایا ده‌سه‌ڵاته‌کانى ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى یه‌کێتى دیارى کراوه‌و باس له‌وه‌ ده‌کرێت مافى ڤیتۆیان ده‌بێت؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: له‌ کۆنگره‌ بڕیارمان له‌سه‌ر ناوه‌که‌ى و سه‌رۆکه‌که‌ى و ژماره‌ى ئه‌ندامه‌کانى و هه‌ندێک ناویشمان خوێنده‌وه‌ که‌ ئه‌وانه‌ ده‌بنه‌ ئه‌ندام له‌و ئه‌نجومه‌نه‌ باڵا سیاسییه‌دا، به‌ڵام له‌ کۆنگره‌ نه‌چوینه‌ سه‌ر تاتوێ کردنى ده‌سه‌ڵاته‌کان و شێوه‌ى هه‌ماهه‌نگى کردنه‌که‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نه‌کانى دیکه‌ به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى، ئه‌وه‌مان هێشتۆته‌وه‌ بۆ پاش کۆنگره‌. کۆبونه‌وه‌یه‌ک ده‌کرێت له‌نێوان ئه‌نجومه‌نى سیاسى باڵا و ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى، مه‌سه‌له‌ى ده‌سه‌ڵاته‌کانى ئه‌نجومه‌نى سیاسى باڵا یه‌کلایده‌کرێته‌وه‌و ده‌بێت بخرێته‌ ناو په‌یڕه‌وى ناوخۆوه‌.  په‌یڕه‌وى ناوخۆمان له‌ کۆنگره‌ په‌سه‌ند کردووه‌، به‌ڵام ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌شمان داوه‌ته‌ ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى که‌ هه‌مواریبکاته‌وه‌، پێموایه‌ په‌یڕه‌وه‌که‌ زۆر مادده‌و بڕگه‌ى تێدایه‌ که‌ پێویستى به‌هه‌موارکردنه‌وه‌یه‌ و یه‌کێک له‌وانه‌ ده‌سه‌ڵاته‌کانى ئه‌نجومه‌نى سیاسى باڵا ده‌بێت باس بکرێت و تێیدا بێت، له‌هه‌ندێک بواردا به‌ڵێ ئه‌نجومه‌نى سیاسى باڵا مافى ڤیتۆیان پێ ده‌درێت. به‌ڵێ کۆتاى ژنان وا ده‌کات هه‌ندێ که‌س که‌ ده‌نگێکى زۆریشى هێناوه‌، به‌ڵام ناتوانێت سه‌رکه‌وێت بۆ سه‌رکردایه‌تى و ژن جێگه‌ى ده‌گرێته‌وه‌ هاوڵاتى: زۆر ناوى به‌رهه‌م ساڵح بۆ سه‌رۆک یا سکرتێرى یه‌کێتى ده‌هێندرێت له‌گه‌ڵ بوونى پێنج جێگر بۆ ده‌ڤه‌ره‌کان؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: پێش کۆنگره‌ ئه‌و شتانه‌ باس ده‌کراو له‌ناو کۆنگره‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ک باسى ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ نه‌کراوه‌، له‌ناو پڕۆژه‌ى په‌یڕه‌وى ناوخۆ باسى ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ به‌ وردى نه‌کراوه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ هێڵدراوه‌ته‌وه‌ بۆ ئه‌نجومه‌نى گشتى ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ یه‌کلایبکاته‌وه‌. ئه‌وه‌ى له‌سه‌رى رێککه‌وتوین ئه‌وه‌یه‌ ناوى سه‌رۆکى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان ده‌بێت و ناوى سکرتێر نامێنێت، نازانین کاندیده‌کان کێن و ده‌سه‌ڵاته‌کانى چى ده‌بن و جارێ ئه‌وه‌ش دیارى نه‌کراوه‌ چه‌ند جێگرى ده‌بێت، ئه‌وه‌ ده‌هێڵینه‌وه‌ بۆ کۆبونه‌وه‌کانى ئه‌نجومه‌نى گشتى. هاوڵاتى: خوێنى نوێ هاتونه‌ته‌ ناو ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تییه‌وه‌؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: ده‌قه‌ ئه‌سڵییه‌کانى ئه‌وانه‌م لانییه‌ که‌ ده‌رچوون، به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌یر بکرێت پێموایه‌ رێژه‌یه‌کى زۆر گه‌وره‌ له‌ خوێنى تازه‌ هاتونه‌ته‌ ناو ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تییه‌وه‌. هاوڵاتى: ئه‌وانه‌ى ده‌رچوون به‌شێکیان وه‌ک ده‌رنه‌چوو هه‌ژمار ده‌کرێن به‌هۆى کۆتاى ژنانه‌وه‌؟ فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد: به‌ڵێ کۆتاى ژنان وا ده‌کات هه‌ندێ که‌س که‌ ده‌نگێکى زۆریشى هێناوه‌، به‌ڵام ناتوانێت سه‌رکه‌وێت بۆ سه‌رکردایه‌تى و ژن جێگه‌ى ده‌گرێته‌وه‌ و له‌سه‌دا 25ى ئه‌نجومه‌نى گشتى له‌ ژنان پێکدێت.

شاناز حه‌سه‌ن دادوه‌ره‌ سزادراوه‌کانى گه‌رمیان و لیژنه‌ په‌رله‌مانییه‌که‌ چاوه‌ڕێى وه‌ڵامى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان ده‌که‌ن بۆ یه‌کلاکردنه‌وه‌ى دۆسییه‌که‌یان و تائێستا هیچ وه‌ڵامێکیان وه‌رنه‌گرتۆته‌وه‌. رۆژى پێنجى تشرینى دووه‌مى 2019، کۆمه‌ڵێک دادوه‌رو داواکارى گشتى گه‌رمیان دژى ده‌ستتێوه‌ردانى حزبى مانگرتنیان راگه‌یاندو به‌هۆیه‌وه‌ چه‌ند دادوه‌رێکیان سزادران. دواى هه‌شت رۆژ له‌مانگرتنه‌که‌، په‌رله‌مان لیژنه‌یه‌کى پێنج که‌سى پێکهێنا بۆ ڵێکۆڵینه‌وه‌ له‌داواکاریه‌کانیان، به‌وهۆیه‌شه‌وه‌ دادوه‌رانى ناڕازیى گه‌رمیان به‌شێوه‌یه‌کى کاتیى مانگرتنه‌که‌یان هه‌ڵپه‌سارد، ئه‌وه‌ش وه‌ک مۆڵه‌تێکى کاتیى بۆ حکومه‌ت تاداواکاریه‌کانیان جێبه‌جێبکات. جه‌لال محه‌مه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى یاسایى له‌فراکسیۆنى گۆڕان سه‌رۆکایه‌تى لیژنه‌که‌ى کردووه‌و ئه‌ندامه‌کانى پێکهاتوون له‌ رۆژان محه‌مه‌د له‌فراکسیۆنى یه‌کێتى و کاوه‌ عه‌بدولقادر له‌فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ و ئه‌رشه‌د حسێن له‌فراکسیۆنى پارتى و رۆبین ئویملک له‌فراکسیۆنى هاوپه‌یمانى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى. جه‌لال محه‌مه‌د، سه‌رۆکى لیژنه‌ى به‌دواداچوون بۆ که‌یسى دادوه‌ره‌کانى گه‌رمیان، له‌لێدوانێکدا به‌ هاوڵاتى وت «له‌نزیکه‌وه‌ له‌کاره‌کان و داواکارییه‌کانمان کۆڵییه‌وه‌، راپۆرتى خۆمان ئاماده‌کردو داومانه‌ته‌ ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان و ئه‌وانیش لاى خۆیانه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نى دادوه‌رى و ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران کارى خۆیانى له‌سه‌ر ده‌که‌ن». هه‌روه‌ها وتیشى «له‌کۆى راپۆرته‌که‌ گه‌یشتینه‌ ئه‌و ئه‌نجامه‌ى به‌شێکى زۆرى داواکاریه‌کانیان ره‌وایه‌، بۆیه‌ چاوه‌ڕوانى ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تین». دادوه‌ره‌ ناڕازییه‌کانى گه‌رمیان چاوه‌ڕوانى راپۆرته‌که‌ى په‌رله‌مانن بۆ ئه‌وه‌ى مافه‌کانیان بۆ بگه‌ڕێته‌وه‌، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ هه‌ڕه‌شه‌ى هه‌ڵوێست وه‌رگرتن ده‌که‌ن. بورهان ئه‌حمه‌د، داواکارى گشتى له‌گه‌رمیان که‌ به‌هۆى ناڕه‌زایى ده‌ربڕینه‌وه‌ پله‌که‌ى نزمکراوه‌ته‌وه‌و  وه‌ک سزایه‌ک شوێنه‌که‌ى گوازراوه‌ته‌وه‌ له‌گه‌رمیانه‌وه‌ بۆ سلێمانى به‌ ‌هاوڵاتى وت «لیژنه‌که‌ى په‌رله‌مان هاتن له‌گه‌ڵمان دانیشتن و له‌نزیکه‌وە گوێیان لێگرتین، راپۆرتى خۆیان نووسیوه‌ته‌وه‌و داویانه‌ته‌ ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌، له‌ئێستادا چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامى راپۆرته‌که‌یانن تا بۆ راى گشتى بڵاوبکرێته‌وه‌و سه‌رجه‌م سزاکان هه‌ڵبوه‌شێنرێته‌وه‌. بورهان ئه‌حمه‌د وتیشى»ئێمه‌ تائێستا به‌بێده‌نگى ماوینه‌ته‌وه‌و چاوه‌ڕوانین، چونکه‌ زۆرجار پێیان وتووین پێش ئه‌نجامه‌کان مه‌که‌ون بزانین چیمان بۆ ده‌کرێت، هیوادارم بڕیاره‌کان به‌دادپه‌روه‌رى بدرێت، ئه‌گه‌ر وانه‌کرێت بێگومان هه‌ڵوێستى نوێمان ده‌بێت».

هاوڵاتى‌ هەزاران خۆپیشاندەر رێگەو پردەکانیان گرت لەباشوری عێراق دووشەممە (23 کانونی یەکەم)، بۆ سەرکۆنەکردنی نفوزی ئێران و سەرکردە سیاسییەکان کەدوا وادەیەکی دیکەیان لەدەستدا بۆ رێکەوتن لەسەر سەرەکوەزیرانێکی نوێ. خۆپیشاندەران تایە دەسوتێنن لەشارە گرنگەکانی باشور، بەزۆر خوێندنگەو بینا حکومییەکان دادەخەن، لەکاتێکدا ئیفلیجیی سیاسی لەبەغدا زیاتر پەرەدەسەنێت. دانوستانەکان لەسەر کاندیدێک بۆ جێگرتنەوەی سەرەکوەزیران عادل عەبدولمەهدی، کەتشرینی دووەم وازیهێنا، لەبنبەستدا مانەوە لەکاتێکدا دوا وادەکە شەوی یەکشەممە بوو بەکۆتا گەیشت. لەکاتێکدا کامپی سەر بەئێران هەوڵیداوە کاندیدی خۆی بسەپێنێت، سەرۆکی عێراق بەرهەم ساڵح بەرەنگاری ئەمە بۆتەوە. لەشەقامەکاندا خۆپیشاندەران دوای چەند هەفتەیەک لەهێوربوونەوەی رێژەیی دووبارە گرددەبنەوە. خۆپیشاندەران چەند هەڵمەتێکی یاخیبوونی مەدەنییان راگەیاند لەشارەکانی باشوری وه‌ک دیوانیە، ناسریە، حله‌، کوت و عەممارە، کەخوێندنگەو بینا حکومییەکان رۆژی دووشەممە داخران. بۆ ئەو عێراقیانەی لە 1ی تشرینی یەکەمەوە خۆپیشاندان دەکەن، سیستمی سیاسی لەلایەن ئێرانەوە داگیرکراوەو چاکسازیی تێداناکرێت. بەرپرسان دەڵێن ئێران دەیەوێت قوسەی سوهەیل دابنێت، کەوەزیری خوێندنی باڵا بوو لەحکومەتەکەی عادل عەبدولمەهدیدا. دواى ئه‌وه‌ى خۆپیشانده‌ران قوسه‌ى سوهێل کاندیدى سه‌رۆک وه‌زیرانیان ره‌تکرده‌وه‌، له‌ماڵى هادى عامرى بڕیار له‌سه‌ر ئه‌سعه‌د عیدانى، پارێزگارى به‌سره‌ دراوه‌و ئه‌مڕۆ ناوه‌که‌ى ته‌سلیمى سه‌رۆک کۆمار ده‌کرێت. دووشەممەی رابردوو له‌ماڵى هادى عامرى، کۆبوونه‌وه‌یه‌کى فراوان کراوه‌ له‌نێوان سه‌رکرده‌کانى هاوپه‌یمانى فه‌تح به‌سه‌رۆکایه‌تى عامرى و ده‌وڵه‌تى یاسا، به‌ڵام مالکى به‌شدارینه‌کردووه‌و نوێنه‌رێکى خۆى ناردووه‌. میدیا عێراقییه‌کان بڵاویانکرده‌وه‌ که‌ مالکى سه‌رکه‌وتوو بووه‌ له‌کشانه‌وه‌ى له‌کاندیدکردنى قوسه‌ى سوهێل، وه‌زیرى خوێندنى باڵا بۆ پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران و به‌تایبه‌ت دواى ئه‌وه‌ى خۆپیشانده‌ران ره‌تیانکرده‌وه‌ سوهێل ببێته‌ سه‌رۆک وه‌زیران. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ به‌وه‌کراوه‌ که‌دواجار مالکى ره‌تکردنه‌وه‌ى قوسه‌ی سوهێلى کرده‌ کردارو عامرى ناچارکرد ئه‌سعه‌د عیدانى پارێزگارى به‌سره‌ کاندید بکرێت بۆ ئه‌و پۆسته‌و پێیانوایه‌ که‌خۆپیشانده‌ران تا راده‌یه‌کى زۆر لێى رازین به‌تایبه‌ت له‌سه‌ر خراپى دۆخى به‌سره‌ ناڕه‌زایه‌تى توندى ئاراسته‌ى حه‌یده‌ر عه‌بادى سه‌رۆک وه‌زیرانى پێشووى عێراق کردووه‌ و ده‌مه‌قاڵه‌یان بووه‌. خوێندکارێکی (24) ساڵ بەناوی هوەیدا، کە لەمەیدانی تەحریری بەغدا قسەی دەکرد وتی «ئەمە رێک ئەوەیە که‌ئێمه‌ دژایەتی دەکەین -- کۆنترۆڵی ئێران بەسەر وڵاتەکەماندا.» خۆپیشاندەران: ئەوەی دەمانەوێت سادەیە؛ سەرەکوەزیرانێک کەلێوەشاوەو سەربەخۆ بێت،  هەرگیز بەشدار نه‌بووبێت لەحزبە سیاسییە دەسەڵاتدارەکاندا خۆپیشاندەران بەتەواوی کاندیدبوونی سوهەیل رەتدەکەنەوە، لەگەڵ هەرکەسێک کە سەر بەبازنەی فراوانی سیاسەتی هەنوکەیی بێت. لەکاتێکدا لایەنەکانی سەر بەئێران و سەرۆکی پەرلەمان محەمەد حەلبوسی هەوڵی کاندیدکردنی سوهەیل دەدەن، سەرچاوەیەک لەسەرۆکایەتی وتی بەرهەم ساڵح ڤیتۆی دژی کاندیدبوونی بەکارهێناوە. محەمەد رەحمان ئەندازیارێکی خۆپیشاندەر لەدیوانیە بەئاژانسی فرانس پرێسی وت «ئەوەی دەمانەوێت سادەیە؛ سەرەکوەزیرانێک کەلێوەشاوەو سەربەخۆ بێت، کە لە 2003وە هەرگیز بەشدار نه‌بووبێت لەحزبە سیاسییە دەسەڵاتدارەکاندا.» خۆپیشاندەران دەڵێن گۆڕینی سیستمی سیاسی دەبێت لەچاکسازیکردن له‌هەڵبژاردندا دەستپێبکات. پەرلەمان بەمدواییانە هه‌موارکردنه‌وه‌ی یاسای هەڵبژاردنی تاووتوێکردو داینابوو پاشنیوەڕۆی دووشەممە گفتوگۆکان دەستپێبکانەوە. پەرلەمانتاران ئەگەری زۆرە بەردەوامیش بن لەتاووتوێکردنی دیاریکردنی سەرەکوەزیران، کەدوا وادەکەی دووجار لەلایەن بەرهەم ساڵحەوە دواخراوە. خۆپیشاندەرانی عێراق لە 11ی کانونی یەکەم، مەرجەکانیان دەرخست بۆ دیاریکردنی سەرەکوەزیرانێکی کاتی لەبەیاننامەیەکدا کە لەلایەن میدیا عێراقیەکانەوە بڵاوکرایەوە. داوای ئەوەیان کرد کەخاسیەتەکانی سەرەکوەزیران «هاوتابێت بەویستەکانی شەقامی عێراقی». بەیاننامەکە دەڵێت سەرەکوەزیرانی نوێ دەبێت سەربەخۆ بێت، پەیوەندیی بەحزبێکی سیاسییەوە نەبێت، نابێت دوو رەگەزنامەی هەبێت و نابێت وەزیر بووبێت، یان هەر پۆستێکی هەبێت لەسەر ئاستی وەزیر، یان پەرلەمانتار یان پارێزگار. لەبەیاننامەکەدا هاتووە که‌کاندیدەکە دەبێت هیچ پەیوەندییەکی لەوشێوەیەشی نەبێت که‌لاوازی بکات بۆ دەستتێوەردانی دەرەکی. لەمەیدانی تەحریری بەغدا، خۆپیشاندەران پۆرترێتی گەورەی چەند بەرپرسێکیان بەرزکردەوە بەجۆرێک زەڕبێک بە رەنگی سوور لەسەر روویان کێشرابوو. لەدۆخێکدا کەسەخت بێت کاندیدێک دیاریبکرێت، بەرهەم ساڵح ناچاردەبێت ئەرکەکانی سەرەکوەزیران وەک کاربەڕێکەر لەئەستۆبگرێت، ئەوەش بەپێی دەستوری عێراق. رۆژنامه‌وان هادی جەلو مەرعی وتی «ئەو ناوانەی خراونەتە کێبڕکێکەوە هەموویان رەتکراونەتەوە لەبەرئەوەی سەربەخۆ نین، کە وادەکات شیاونەبن بۆ ئەو پێگەیە لەدیدگای خۆپیشاندەرانەوە.» محەمەد عیماد چالاکوانی رۆژنامەوانی وتی سەربەخۆیی داخوازییەکی گرنگە بۆ خۆپیشاندەران، چونکە سەرەکوەزیرانی نوێ ناکرێت ئەندامی حزبێک بێت یان لەئێستادا لەدەسەڵاتدا بێت. وتی شەقامی عێراقی باوەڕی وایە حزبەکان «تەنیا تەرکیزیان لەسەر بەرژەوەندییەکانی خۆیانە نەک ئەنجامدانی چاکسازییە داواکراوەکان». وتی سەرەکوەزیرانی نوێ نابێت لەژێر فشاری هیچ حزبێکی سیاسیی دیاریکراودا بێت، لەبەرئەوەی شەقامەکە تەواو ئاگادارە لەو بەربەستانەی دەخرێنە بەردەمی لەلایەن حزب و لایەنە سیاسییەکانەوە دەربارەی کارو دەسەڵاتی سەرەکوەزیران. عیماد وتی لادان لەو مەرجانە وادەکات کاندیدەکە «نەتوانێت خزمەت بەوڵاتەکەی بکات و چارەسەری کێشەکانی گەندەڵی و خراپی فەرمانڕەوایی بکات». وتی خۆپیشاندەران تەرکیز لەسەر داواکانیان دەکەن بۆ ئەم بابەتە تادڵنیابن لەوەی پرۆسەی بڕیاری سیاسی لەسەر حکومەتی نوێ «ناکەوێتە ژێر فشاری ناوخۆیی و دەرەکییەوە... تاعێراق پارێزراو بێت لەکارنامەی دەرەکی». وتیشی «عێراقیەکان چوونە سەر شەقامەکان تاخۆپیشاندان بکەن دژی دەستتێوەردان لەکاروباری وڵاتەکەیاندا.» مامۆستای زانستی سیاسەت لەزانکۆی موستەنسریە، عیسام فەیلی بەدیارونای وت خۆپیشاندەران مەرجەکانیان دەرخستووەو بڕیارەکە لەدەستی حزبە سیاسییەکاندا ماوەته‌وه‌ تاسەرەکوەزیرانی نوێی عێراق دیاریبکەن. هەروەها وتی ئەم حزبانە «ناچارن چەند سازشێک بکەن بۆ دیاریکردنی کەسێکی په‌سه‌ندکراوو سەربەخۆ کەبیەوێت وڵات لەم قەیرانە دەربکات». وتیشی «حزبەکان دەبێت رێزی مەرجەکانی خۆپیشاندەران بگرن بۆ دیاریکردنی سەرەکوەزیران، لەبەرئەوەی ئەمانە داواکاریی جەماوەریین و نوێنەرایەتی یەکێتی بازرگانی و خێڵەکان دەکەن و لەلایەن پیاوانی ئایینیشەوە پشتگیرییان لێدەکرێت».

ئارا ئیبراهیم یه‌کگرتووى ئیسلامى سێ رۆژى دیکه‌ کۆنگره‌ى هه‌شته‌مى خۆى ئه‌نجامده‌دات و چوار که‌س خۆیان بۆ پۆستى ئه‌میندارى گشتى ئه‌و حزبه‌ کاندید کردووه‌و چاوه‌ڕێى ئاڵوگۆڕى جه‌وهه‌ریى ده‌که‌ن. یه‌کگرتوو له‌ (28 و 29)ی ئه‌م مانگه‌ کۆنگره‌ى هه‌شته‌مى خۆى ئه‌نجامده‌دات له‌هه‌ولێر به‌به‌شدارى (900) ئه‌ندام و سێ کاندید رکابه‌رى سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین ئه‌میندارى ئێستاى یه‌کگرتوو ده‌که‌ن که‌بریتین له‌(ئه‌بوبه‌کر عه‌لى کاروانى، هیوا میرزا سابر، زوهێر محه‌مه‌د خۆشناو)و چاویان له‌وه‌یه‌ «ئاڵوگۆڕێکى شکۆدار» له‌و پۆسته‌دا بێته‌کایه‌وه‌. بەئەمینداری ئێستاوە چوار کاندید فۆرمى خۆپاڵاوتنیان بۆ پۆستى ئه‌منیدارى گشتى یه‌کگرتوو پڕکردووته‌وه‌و تا رۆژى دووشه‌ممه‌ دوا واده‌بووه‌ بۆ خۆپاڵاوتنى ئه‌منیدار. به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى ‌هاوڵاتى، سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین خۆشحاڵه‌ به‌وه‌ى که‌ سێ کاندید رکابه‌رى ده‌که‌ن و ده‌زانێت به‌و شێوه‌یه‌ ده‌نگه‌کانیان په‌رت ده‌بێت و تێیدا سه‌رکه‌وتوو ده‌بێت. یه‌کگرتوو له‌ئێستادا (35) ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى و (12) ئه‌ندامى جێبه‌جێکاریی هه‌یه‌و له‌به‌رنامه‌ى کۆنفرانسه‌کانیدا ئه‌وه‌ په‌سه‌ندکراوه‌ که‌ژماره‌ى ئه‌ندامانى سه‌رکردایه‌تى بۆ (43) ئه‌نجام زیادده‌که‌ن که‌خاوه‌نى (16) مه‌ڵبه‌ندن. «کاتى ئه‌وه‌ هاتووه‌ ئاڵوگۆڕێکى شکۆدارانه‌ى ئه‌و پۆستەى ئه‌میندار بکرێت و جیلێکى تر ئه‌و پۆسته‌ وه‌ربگرن» سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین، له‌کۆنگره‌ى شه‌شه‌مدا خۆى کاندید نه‌کرده‌وه‌و محه‌مه‌د فه‌ره‌ج بووه‌ ئه‌میندارى گشتى یه‌کگرتوو و ئه‌و چوار ساڵه‌ چاودێرى کاره‌کانى حزبه‌که‌ى ده‌کرد، دواتر له‌کۆنگره‌ى حه‌وته‌مدا جارێکى دیکه‌ خۆى کاندید کرده‌وه‌و بووه‌وه‌ ئه‌میندارى یه‌کگرتوو. هیوا میرزا سابر، کاندیدى ئه‌میندارى یه‌کگرتوو ده‌ڵێت «کاتى ئه‌وه‌ هاتووه‌ ئاڵوگۆڕێکى شکۆدارانه‌ى ئه‌و پۆستەى ئه‌میندار بکرێت و جیلێکى تر ئه‌و پۆسته‌ وه‌ربگرن». هیوا میرزا به‌‌ هاوڵاتى وت «به‌رنامه‌و پڕۆژه‌م بۆ چوارساڵى داهاتووى یه‌کگرتوو له‌ڕێگه‌ى نه‌خشه‌ڕێگایه‌کى هه‌شت خاڵییه‌وه‌ ئاراسته‌ى یه‌کگرتووه‌کان و ئه‌ندامانى  کۆنگره‌ى هه‌شته‌م کردووه‌ به‌و هیوایه‌ى په‌سه‌ندیان بێت و متمانه‌م پێبده‌ن». ناوبراو له‌نه‌خشه‌ڕێگاکه‌یدا جه‌ختى له‌پابه‌ندبوون به‌په‌یڕه‌و و پڕۆگرام و دامه‌زراوه‌یى بوون و به‌رجه‌سته‌کردنى بنه‌ماکانى ئیداره‌ى سه‌رکه‌وتوو و په‌ره‌دان به‌ئینسجامى قیادى و ئه‌داى قیادى و چاره‌سه‌رى ئیشکالیه‌تى جیاکردنه‌وه‌ «ده‌عوه‌و سیاسه‌ت» و مافه‌کانى ئه‌ندامان کردۆته‌وه‌. ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى کاندیده‌کانى ئه‌میندار رۆڵیان هه‌یه‌ له‌ئاراسته‌کردنى یه‌کگرتوودا، هیوا میرزا وتى «بێگومان کاندیده‌کان رۆڵیان هه‌یه‌و هه‌ر ئه‌وه‌یه‌ متمانه‌ به‌خۆیان بکه‌ن و بێنه‌ ناو پڕۆسه‌ى خۆکاندیدکردن بۆ باڵاترین ئاستى ده‌سه‌ڵات له‌یه‌کگرتوودا ئه‌ویش پۆستى ئه‌میندارى گشتى یه‌کگرتووه‌«. له‌ناو یه‌کگرتوودا دوو ئاراسته‌ى جیاواز بوونى هه‌یه‌، به‌شێکیان خۆیان به‌ ریفۆرمخواز ده‌زانن و به‌شه‌که‌ى دیکه‌ که‌ سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین پشتیوانى ده‌کات به‌موحافزکاره‌کان ناسراون. هیوا میرزا ده‌ڵێت یه‌کێکه‌ له‌وانه‌ى که‌خاڵى هاوبه‌ش و به‌گه‌یاندنى هه‌ردوو ئاراسته‌که‌یه‌و له‌گه‌ڵ هه‌ندێ له‌کاندیده‌کان به‌وپه‌ڕى راشکاوى باسى کردووه‌. وتی «له‌به‌رئه‌وه‌ى پڕۆژه‌و نه‌خشه‌ڕێگاکه‌ى به‌نده‌ کورته‌ى پڕۆژه‌و نه‌خشه‌ڕێگاى هه‌ردوو ئاراسته‌که‌یه‌، ده‌توانم ئامانج و پڕۆژه‌ى هه‌ردوو ئاراسته‌که‌ دواى کۆنگره‌ له‌که‌شوهه‌وایه‌کى ئارام و لێکتێگه‌یشتندا بچه‌سپێنین به‌تایبه‌ت ئاڕاسته‌ى ریفۆرم زیاتر که‌جه‌خت له‌جیاکردنه‌وه‌ى ده‌عوه‌و سیاسه‌ت ده‌که‌ن». لەگەڵ ئەوەشدا کە هیوا میرزا پێیوابوو که‌ سه‌ڵاحه‌دین «کاریزماو رەمزى گه‌وره‌ى» یه‌کگرتووه‌کانه‌، به‌ڵام وتی «گه‌یشتوومه‌ته‌ ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ که‌وه‌ختى ئه‌وه‌ هاتووه‌ ئاڵوگۆڕێکى شکۆدارانه‌ى ئه‌و پۆسته‌ بکرێت و جیلى دواى به‌ڕێزیان ئیداره‌ى رۆژانه‌ى ئه‌و پۆستانه‌ بگرنه‌ده‌ست و جیلى به‌ڕێزیشیان (سەڵاحەدین بەهادین) ئاراسته‌و رێنماییمان بکه‌ن هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و بیرو قه‌ناعه‌ته‌ خۆم پاڵاوتووه‌«. لە ئێستادا سەڵاحەدین بەهادین سێ رکابەری هەیە، کە هەرسێکیان یەکەم جارە خۆیان دەپاڵێون بۆ ئەو پۆستە، کە بریتین لە (ئه‌بوبه‌کر عه‌لى کاروانى، هیوا میرزا سابر، زوهێر محه‌مه‌د خۆشناو).  هیوا میرزا وتی «ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌م هه‌یه‌ ئه‌و کاندیدانه‌ى که‌پڕۆژه‌و پلانمان زۆر لێکنزیکه‌ رێکه‌وین و له‌به‌رژه‌وه‌ندى یه‌کێکمان ئه‌وانى ترمان خۆمان بکشێنینه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ده‌نگه‌کان په‌رت نه‌بێت، ئه‌گه‌ر تاکاتى کۆنگره‌ نه‌متوانى ئه‌و ئامانجه‌ بهێنمه‌دى بڕیارى خۆم پێش کۆنگره‌ ده‌ده‌م بۆ به‌رده‌وامى له‌سه‌رچوونه‌ ناو پڕۆسه‌ى هه‌ڵبژادن یاخود کێشانه‌وه‌«. سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر، کارگێڕى ئه‌نجومه‌نى جێبه‌جێکارى یه‌کگرتوو له‌لێدوانێکدا به‌ هاوڵاتى وت «هه‌موو ئه‌و شتانه‌ له‌به‌رچاو گیراوه‌ که‌یه‌کگرتوو هه‌ڵبستێته‌وه‌ له‌چاو قۆناغى رابردوو و بێته‌وه‌ گۆڕه‌پانه‌که‌«. ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، وه‌کو هه‌موو ئه‌ندامێکى دیکه‌ى کۆنگره‌ به‌پێى په‌یڕه‌وو پڕۆگرام ئه‌میندارى یه‌کگرتوو دوو خول ده‌توانێت ئه‌میندار بێت وه‌کو ده‌ستورى یه‌کگرتوو. ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین یاریده‌ده‌ر قبوڵ ده‌کات، به‌ڵام جێگرى قبوڵ نییه‌، بابه‌کر، پێیوابوو ئه‌وه‌ راستى تێدا نییه‌. سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر، ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ له‌ناو ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتوودا کۆتاى ژنان له‌سه‌دا 25% ده‌بێت و پێشیان راگه‌یاندوون که‌خۆیان بۆ به‌رپرسى مه‌ڵبه‌نده‌کان کاندید بکه‌ن، به‌ڵام خۆیان نه‌یانکردووه‌، وتیشى «به‌رپرسى مه‌له‌فى هه‌موو مه‌ڵبه‌نده‌کان خوشکێکه‌«. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى ‌هاوڵاتى، سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین هه‌وڵى زۆرى داوه‌و سه‌ردانى زۆرینه‌ى مه‌ڵبه‌نده‌کانى دهۆک و هه‌ولێرى کردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌مجاره‌ش ببێته‌وه‌ ئه‌میندارى یه‌کگرتوو تاحزبه‌که‌ هه‌نگاوێک بباته‌ پێشه‌وه‌ ئنجا دابنیشێت یا لێى دووربکه‌وێته‌وه‌و ئه‌مه‌شى به‌چه‌ندین هاوڕێى خۆى راگه‌یاندووه‌. ئه‌بوبه‌کر عه‌لى کاروانى، کاندیدى ئه‌منیدارى گشتى یه‌کگرتوو بۆ کۆنگره‌ى هه‌شته‌مى حزبه‌که‌ى له‌چاوپێکه‌وتنێکیدا له‌گه‌ڵ ‌هاوڵاتى، ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه‌ که‌ئاراسته‌ جیاوازه‌کانى یه‌کگرتوو له‌م کۆنگره‌یه‌دا زیاتر شکڵ و شێوه‌یان گرتووه‌و وتیشى «پڕۆژه‌ى نوێبوونه‌وه‌و هه‌ستانه‌وه‌ى یه‌کگرتووم پێیه‌و ئومێده‌وارم له‌کۆنگره‌دا سه‌رکه‌وتوو بین تائه‌و به‌رنامه‌و ستراتیژه‌ى هه‌مانه‌ جێبه‌جێى بکه‌ین».

شاناز حه‌سه‌ن حکومه‌تى هه‌رێم به‌نیازه‌ به‌م زووانه‌ دانیشتن و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئه‌و کۆمپانیاو وه‌به‌رهێنه‌رانه‌دا بکات که‌قه‌رزى پێداون دواى ئه‌وه‌ى مۆڵەتێکیان بۆ داده‌نێت لێپرسینه‌وه‌ ده‌ستپێده‌کات و ده‌ست به‌سه‌ر موڵک و ماڵیاندا ده‌گرێت. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ده‌یه‌وێت له‌ 2020دا پاکتاوى ئه‌و پارانه‌ بکات که‌دوایه‌تى به‌کۆمپانیاو وه‌به‌رهێنه‌ره‌کان بۆ پڕۆژه‌کان  که‌بڕه‌که‌ى (741) ملیار دیناره‌و هه‌ر کۆمپانیایه‌ک نه‌یداته‌وه‌ ده‌یخاته‌ لیستى ره‌شه‌وه‌. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ساڵه‌کانى (2010و 2011و 2012) قه‌رزێکى زۆرى داوه‌ته‌ کۆمپانیاکانى وه‌به‌رهێنان و سه‌رمایه‌داران که‌ئه‌وکات دۆخى دارایى هه‌رێمى کوردستان له‌وپه‌ڕى باشیدابووه‌، به‌ڵام پاش (10) ساڵ ده‌یه‌وێت پاکتاوى ئه‌و قه‌رزانه‌ بکات. ئه‌وانه‌ى قه‌رزیان له‌ حکومه‌ت وه‌رگرتووه‌ له‌ڕووى یاساییه‌وه‌ سوودى له‌سه‌دا پێنج تا سوودى له‌سه‌دا 11%ی چۆته‌سه‌رو له‌به‌رانبه‌ردا موڵکێک که‌به‌رانبه‌ر به‌هاى ئه‌و قه‌رزه‌ بووه‌ له‌و کاته‌دا خه‌وێندراوه‌ له‌برى. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى ‌هاوڵاتى، که‌متر له‌سه‌دا 4%ی ئه‌و که‌سانه‌ى قه‌رزارى حکومه‌تن له‌ڕێگه‌ى چه‌کى بانکییه‌وه‌ له‌دوو ساڵى رابردوودا به‌شێکى که‌م له‌قه‌رزه‌کانیان گه‌ڕاندۆته‌وه‌ که‌ناگاته‌ (32) ملیار دینار. له‌ساڵى رابردوودا به‌واژۆى نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى کابینه‌ى  هه‌شته‌مى حکومه‌تى هه‌رێم داواى قه‌رزه‌کانیان له‌بازرگان و کۆمپانیاکانى وه‌به‌رهێنان و سه‌رمایه‌داران کرده‌وه‌، به‌ڵام که‌مترین که‌سیان چوون به‌ده‌م داواکارییه‌که‌ى حکومه‌ته‌وه‌. وته‌بێژى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ئه‌وه‌ ئاشکراده‌کات حکومه‌تى هه‌رێم به‌م نزیکانه‌ له‌گه‌ڵ کۆمپانیاکانى وه‌به‌رهێنان و سه‌رمایه‌داران دانیشتن و گفتوگۆ ده‌کات و مۆڵه‌تێکى نوێیان پێده‌دات و دواتر ده‌ستده‌کات به‌لێپرسینه‌وه‌ى یاسایى و ئه‌وانه‌ى له‌و واده‌یه‌دا که‌حکومه‌ت دیارى ده‌کات قه‌رزه‌کان نه‌گه‌ڕێننه‌وه‌ ئه‌وا ده‌کرێنه‌ لیستى ره‌شه‌وه‌. پێشه‌وا هه‌ورامى، وته‌بێژى فراکسیۆنى پارتى، له‌لێدوانێکدا به‌ هاوڵاتى وت «لیژنه‌یه‌ک پێکهێنراوه‌و ده‌بێت کۆمپانیاکان ئه‌م پاره‌یه‌ بگه‌ڕێننه‌وه‌، چونکه‌ له‌هه‌موو بارێکدا نه‌یگه‌ڕێننه‌وه‌ زه‌ره‌ر ده‌که‌ن، چونکه‌ به‌پێى بڕى قه‌رزه‌که‌ زیاده‌ى ده‌چێته‌سه‌ر به‌پێى بڕى پاره‌که‌ له‌سه‌دا (3و 8و 11) ده‌بێت». وتیشى «حکومه‌ت له‌گه‌ڵ خاوه‌ن قه‌رزه‌کان داده‌نیشێت و واده‌یه‌ک دیاریده‌کرێت و له‌و ماوه‌یه‌دا ده‌بێت بیگه‌ڕێننه‌وه‌، که‌ نه‌یگه‌ڕێننه‌وه‌ ئه‌و کۆمپانیایانه‌ ده‌کرێته‌ لیستى ره‌شه‌وه‌و موڵک و ماڵیان ده‌ستى به‌سه‌رداده‌گیرێت». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ «حکومه‌ت به‌م زووانه‌ دانیشتن ده‌کات و هه‌وڵیش ده‌درێت بێ ئه‌وه‌ى بگاته‌ سزادان پاره‌که‌ بگه‌ڕێننه‌وه‌«.  به‌مه‌به‌ستى به‌ئه‌لکترۆنیکردنى بانکه‌کان و وه‌رگرتنه‌وه‌ى قه‌رزه‌کانى حکومه‌ت چوارشه‌ممه‌ی رابردوو 18/12/2019، لیژنه‌ى دارایى و کاروبارى ئابوورى له‌په‌رله‌مانى کوردستان بانگهێشتى کازم نامیق به‌ڕێوه‌به‌رى گشتیى بانکه‌کانى هه‌رێمی کردو کۆبوونه‌وه‌. لیژنه‌که‌ داوایان کرد حکومه‌تى هه‌رێمیش په‌له‌ بکات له‌وه‌رگرتنه‌وه‌ى قه‌رزه‌ بازرگانییه‌کان که‌زیاتر له‌ (741) ملیار دیناره‌و ده‌ستبکرێ به‌ئیجرائاتى پێویست له‌چوارچێوه‌ى یاسادا. زیاد جه‌بار، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به‌ هاوڵاتى وت «به‌نووسراوى فه‌رمى داوامان کردووه‌ هه‌نگاوه‌کان خێراتر بکرێن بۆ ئه‌وه‌ى سیستمى بانکى له‌هه‌رێمى کوردستان زۆر گرنگه‌و پێویسته‌ کارى پێبکرێت بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى و گه‌ڕاندنه‌وه‌ى متمانه‌ى هاوڵاتیان به‌بانکه‌کان». سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى  له‌باره‌ى قه‌رزه‌کانى حکومه‌ته‌وه‌ وتیشى «کۆمپانیاکان قه‌رزارى حکومه‌تن که‌پێویسته‌ له‌ماوه‌ى دیاریکراودا بیده‌نه‌وه‌و له‌ نه‌گه‌ڕانه‌وه‌یدا ئیجرائاتى پێویست ده‌کرێت». شێرکۆ جه‌وده‌ت، په‌رله‌مانتارى یه‌کگرتوو له‌لیژنه‌ى دارایى، له‌لێدوانێکدا بۆ ‌هاوڵاتى، ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا باسله‌وه‌کراوه‌ زۆر بازرگان و خاوه‌ن کۆمپانیاو ده‌وڵه‌مه‌ند قه‌رزارى حکومه‌تن و ماوه‌که‌یان به‌سه‌رچووه‌و پێویسته‌ بدرێته‌وه‌، وتیشى» ئه‌وانه‌ کۆمه‌ڵێک بازرگان و زۆرینه‌ى زۆریان که‌سانى ده‌ستڕۆیشتوون و تایبه‌تمه‌ندێتیان بۆکراوه‌و بۆ ماوه‌یه‌کى دیاریکراو به‌زه‌مانى ره‌هنى عه‌قارات، به‌ڵام ماوه‌که‌یان به‌سه‌رچووه‌و قه‌رزه‌که‌یان نه‌گه‌ڕاندۆته‌وه‌و ماوه‌ى سێ مانگیان بۆ دانراوه‌ تابیگه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ حکومه‌ت».  

‌هاوڵاتى تالیب جاسم فەیاز کە گومانلێکراوێکی داعش بوو ساڵێکی تەواو دوای ئەوەی لەبیابانی ئەنبار دەستگیرکرا، هێشتا هیچ یەک لەئەندامانی خێزانەکەی سەردانێکیان نەکردووە. ئەو لەئۆپەراسیۆنێکی هێزەکانی عێراقیدا دەستگیرکرا بەپشتیوانی هێزی ئاسمانی هاوپەیمانان. تالیب جاسم وتی هیچ چاوەڕوانی ئەوە ناکەم هیچ کەس لەکەسوکارەکەم سەردانم بکەن. ژن و منداڵەکانم نایانەوێت هیچ کەس بزانێت کە پەیوەندییان بەمنەوە هەیەو شوێنی ژیانیان بەهۆی منەوە گۆڕیوە.» فەیاز کەناسراوە بە ئەبو تەها، لەئێستادا لەژێر لێکۆڵینەوەدایە دەربارەی ئەو تاوانانەی ئەنجامیداوە بۆ داعش لەنێوان (2014 بۆ 2018) لەئەنبارو باشووری بەغدا، وتی «کەسوکارەکەم کەسیان سەردانیان نەکردووم و هیچ پرسیارێک دەربارەی من ناکه‌ن.» ئەو ئیستا چاوەڕوانی سزای هەتاهەتاییە دوای ئەوەی دانی نا بەبەشدارییکردنیدا لەشەڕ دژی هێزەکانی عێراقدا کەبوونەهۆی مەرگی ئه‌ندامانی هێزه‌ ئەمنییه‌کان. ئەبو تەها لەدەستبەسەراگرتنی موڵک و ماڵی عێراقییەکانیش تێوەگلاوە کەداعش وەک کافر ناوزەدی دەکردن و وایکرد دەستبەسەراگرتنی شمەکەکانیان رێپێبدراو بێت لایان. ئەبو تەها وتی «شتێکی وانیە بووترێت. گەمژەیەکی بێمێشک بووم و خۆزگە ئەمتوانی بگەڕێمەوە چەند ساڵێک لەمەوبەر.» وتیشی «نغرۆبووبووین لەڕق و تووڕەییدا کە لەچوارچێوەیەکی ئایینیدا پەرەمان پێدا، ئەوە راستییەکەیه‌. وشەی شەرمەزاریی پڕاوپڕ نییە بۆ ئەوەی ئێستا هەستی پێدەکەم.» هه‌روه‌ها وتی «ئەمە بۆ هەمووان بەڵای پێوەبوو، شتی وامان ئەنجامدا کە نە خواو نە ئیسلام فەرمانی پێکردبووین، بەڵام بەهەڵە بەناوی ئیسلامەوە کردمان.» «تۆبەکردن یان دانپێدانان راستیی ئه‌وه‌ ناگۆڕن کە دەستگیرکراوانی داعش ئەنجامیانداوە، چونکە یاسا روونە دەربارەی ئەو سزایەی دەدرێت بەسەر ئەوانەدا که‌ لەتیرۆریزمەوە تێوەگلاون.» دادوەر عەلی عەبادی لەدادگای لێکۆڵینەوەی رەسافە لەبەغدا لەبارەی داعشە گیراوەکانەوە وای وت. عەلی عەبادی ئاماژە بەوەدەکات کەدەستگیرکراوانی داعش زۆرێکیان لەدادگاو لەکاتی لێکۆڵینەوەدا دەبوورێنەوەو هەنێکیان پەشیمانی دەردەبڕن و دەڵێن خۆزگە دەخوازن ئەوەی روویداوە بیگۆڕن و بگەڕێنەوە رابردوو، «بەداخەوە زۆربەیان گەنجن». عەلی عەبادی وتی «هەر بۆیەش ئەو سزایانەی دەدرێن بەسەر ئەو کەسانەدا که‌چالاکی راکێشانی خەڵکیان ئەنجامداوە تووندترن لەو سزایانەی دەدرێتە راکێشراوان». زیاتر وتی «هێرشە تیرۆریستیەکانی داعش بوونەهۆی مەرگی خەڵکی بێتاوان و تێکشکاندنی ژیانی هەزاران خێزانی عێراقی له‌ڕێی بێوەژنکردنی ژنان و هەتیوخستنی منداڵانه‌وه‌، بۆیه‌ ده‌بێت هه‌موو تاوانباران سزابدرێن.» وتیشی «ئەوەی لەدادگا دەیبینین و دەیبیستین لەتیرۆریستانەوە سەرەڕای داننان بەتاوانەکانیاندا، هەستکردن بەشەرمەزاری و ئابڕووچوونە.» «میدیا پێویستە دانپێدانانی ئەندامانی دەستگیرکراوی داعش بڵاوبکاتەوە لەگەڵ دەربڕینی پەشیمانی و تۆبەکردنیان»، بەڕێوبەری لیژنەی ئاسایش و بەرگری له‌پەرلەمان، پەرلەمانتار محەمەد رەزا وای وت. ئەو پەرلەمانتارە بۆ دیارونا قسەی کردوەو دەڵێت «ئەم دانپێدانانە وەک پەیامێک دەبینین بۆ نەوەکانی داهاتوو کەهەر پرۆژەیەکی تیرۆریستی سه‌رکۆنه‌بکه‌ن کە ریشه‌ی له‌ڕق و کوشتارو خوێن و تۆڵەدا داکوتاوه‌.» وتیشی «ئەم دانپێدانانە دەکرێت نیشانیبدەن که‌گوتاری داعش و قاعیدەو زۆر گروپی تووندڕەوی دیکە گوتاری رێویی فێڵبازن، کەخراونه‌ته‌ڕوو، چونکە هیچ مانایەکیان نییە». فوئاد عەلی شرۆڤەکارێکی تایبەتمەندە لەگروپە تووندڕەوەکان، باس لەوەدەکات کەئامرازە میدیاییەکانی داعش بۆ راکێشانی ئه‌ندامان و به‌ده‌ستهێنانی داهات تاڕاده‌یه‌ک بەتەواوی وەستێندراون، هەندێک لەئەندامانیشیان واز لەگروپەکە ده‌هێنن و لەڕیزەکانی هه‌ڵدێن. فوئاد وتی «ئەمە لەسەر مینبەری تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیش دەبینرێت، لەکاتێکدا زۆرێک لەو ئه‌کاونتانه‌ی پشتیوانیی گروپەکەیان دەکرد یان پێیانوابوو بیرۆکەکانی گروپەکە هاوشێوەی ئەوەی خۆیانە، لەپێگەی خۆیان کشاونەتەوەو لەئێستادا رەخنە لەداعش دەگرن، هێرشی دەکەنە سەرو گاڵتەی پێدەکەن.» وتیشی «هەڵاتووەکان رێکخراوەکە تۆمەتباردەکەن بەوەی بەڵای بەسەر سوننەکاندا هێناوەو ژمارەیەکی بەرچاو سوننەی لەعێراق و سوریا کوشتووە لەژێر پاساوی ساختەو بێبنەمادا».

هاوڵاتى تالیب جاسم فەیاز کە گومانلێکراوێکی داعش بوو ساڵێکی تەواو دوای ئەوەی لەبیابانی ئەنبار دەستگیرکرا، هێشتا هیچ یەک لەئەندامانی خێزانەکەی سەردانێکیان نەکردووە. ئەو لەئۆپەراسیۆنێکی هێزەکانی عێراقیدا دەستگیرکرا بەپشتیوانی هێزی ئاسمانی هاوپەیمانان. تالیب جاسم وتی هیچ چاوەڕوانی ئەوە ناکەم هیچ کەس لەکەسوکارەکەم سەردانم بکەن. ژن و منداڵەکانم نایانەوێت هیچ کەس بزانێت کە پەیوەندییان بەمنەوە هەیەو شوێنی ژیانیان بەهۆی منەوە گۆڕیوە.» فەیاز کەناسراوە بە ئەبو تەها، لەئێستادا لەژێر لێکۆڵینەوەدایە دەربارەی ئەو تاوانانەی ئەنجامیداوە بۆ داعش لەنێوان (2014 بۆ 2018) لەئەنبارو باشووری بەغدا، وتی «کەسوکارەکەم کەسیان سەردانیان نەکردووم و هیچ پرسیارێک دەربارەی من ناکه‌ن.» ئەو ئیستا چاوەڕوانی سزای هەتاهەتاییە دوای ئەوەی دانی نا بەبەشدارییکردنیدا لەشەڕ دژی هێزەکانی عێراقدا کەبوونەهۆی مەرگی ئه‌ندامانی هێزه‌ ئەمنییه‌کان. ئەبو تەها لەدەستبەسەراگرتنی موڵک و ماڵی عێراقییەکانیش تێوەگلاوە کەداعش وەک کافر ناوزەدی دەکردن و وایکرد دەستبەسەراگرتنی شمەکەکانیان رێپێبدراو بێت لایان. گەمژەیەکی بێمێشک بووم و خۆزگە ئەمتوانی بگەڕێمەوە چەند ساڵێک لەمەوبەر ئەبو تەها وتی «شتێکی وانیە بووترێت. گەمژەیەکی بێمێشک بووم و خۆزگە ئەمتوانی بگەڕێمەوە چەند ساڵێک لەمەوبەر.» وتیشی «نغرۆبووبووین لەڕق و تووڕەییدا کە لەچوارچێوەیەکی ئایینیدا پەرەمان پێدا، ئەوە راستییەکەیه‌. وشەی شەرمەزاریی پڕاوپڕ نییە بۆ ئەوەی ئێستا هەستی پێدەکەم.» هه‌روه‌ها وتی «ئەمە بۆ هەمووان بەڵای پێوەبوو، شتی وامان ئەنجامدا کە نە خواو نە ئیسلام فەرمانی پێکردبووین، بەڵام بەهەڵە بەناوی ئیسلامەوە کردمان.» «تۆبەکردن یان دانپێدانان راستیی ئه‌وه‌ ناگۆڕن کە دەستگیرکراوانی داعش ئەنجامیانداوە، چونکە یاسا روونە دەربارەی ئەو سزایەی دەدرێت بەسەر ئەوانەدا که‌ لەتیرۆریزمەوە تێوەگلاون.» دادوەر عەلی عەبادی لەدادگای لێکۆڵینەوەی رەسافە لەبەغدا لەبارەی داعشە گیراوەکانەوە وای وت. عەلی عەبادی ئاماژە بەوەدەکات کەدەستگیرکراوانی داعش زۆرێکیان لەدادگاو لەکاتی لێکۆڵینەوەدا دەبوورێنەوەو هەنێکیان پەشیمانی دەردەبڕن و دەڵێن خۆزگە دەخوازن ئەوەی روویداوە بیگۆڕن و بگەڕێنەوە رابردوو، «بەداخەوە زۆربەیان گەنجن». عەلی عەبادی وتی «هەر بۆیەش ئەو سزایانەی دەدرێن بەسەر ئەو کەسانەدا که‌چالاکی راکێشانی خەڵکیان ئەنجامداوە تووندترن لەو سزایانەی دەدرێتە راکێشراوان». زیاتر وتی «هێرشە تیرۆریستیەکانی داعش بوونەهۆی مەرگی خەڵکی بێتاوان و تێکشکاندنی ژیانی هەزاران خێزانی عێراقی له‌ڕێی بێوەژنکردنی ژنان و هەتیوخستنی منداڵانه‌وه‌، بۆیه‌ ده‌بێت هه‌موو تاوانباران سزابدرێن.» وتیشی «ئەوەی لەدادگا دەیبینین و دەیبیستین لەتیرۆریستانەوە سەرەڕای داننان بەتاوانەکانیاندا، هەستکردن بەشەرمەزاری و ئابڕووچوونە.» «میدیا پێویستە دانپێدانانی ئەندامانی دەستگیرکراوی داعش بڵاوبکاتەوە لەگەڵ دەربڕینی پەشیمانی و تۆبەکردنیان»، بەڕێوبەری لیژنەی ئاسایش و بەرگری له‌پەرلەمان، پەرلەمانتار محەمەد رەزا وای وت. ئەو پەرلەمانتارە بۆ دیارونا قسەی کردوەو دەڵێت «ئەم دانپێدانانە وەک پەیامێک دەبینین بۆ نەوەکانی داهاتوو کەهەر پرۆژەیەکی تیرۆریستی سه‌رکۆنه‌بکه‌ن کە ریشه‌ی له‌ڕق و کوشتارو خوێن و تۆڵەدا داکوتاوه‌.» وتیشی «ئەم دانپێدانانە دەکرێت نیشانیبدەن که‌گوتاری داعش و قاعیدەو زۆر گروپی تووندڕەوی دیکە گوتاری رێویی فێڵبازن، کەخراونه‌ته‌ڕوو، چونکە هیچ مانایەکیان نییە». فوئاد عەلی شرۆڤەکارێکی تایبەتمەندە لەگروپە تووندڕەوەکان، باس لەوەدەکات کەئامرازە میدیاییەکانی داعش بۆ راکێشانی ئه‌ندامان و به‌ده‌ستهێنانی داهات تاڕاده‌یه‌ک بەتەواوی وەستێندراون، هەندێک لەئەندامانیشیان واز لەگروپەکە ده‌هێنن و لەڕیزەکانی هه‌ڵدێن. فوئاد وتی «ئەمە لەسەر مینبەری تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیش دەبینرێت، لەکاتێکدا زۆرێک لەو ئه‌کاونتانه‌ی پشتیوانیی گروپەکەیان دەکرد یان پێیانوابوو بیرۆکەکانی گروپەکە هاوشێوەی ئەوەی خۆیانە، لەپێگەی خۆیان کشاونەتەوەو لەئێستادا رەخنە لەداعش دەگرن، هێرشی دەکەنە سەرو گاڵتەی پێدەکەن.» وتیشی «هەڵاتووەکان رێکخراوەکە تۆمەتباردەکەن بەوەی بەڵای بەسەر سوننەکاندا هێناوەو ژمارەیەکی بەرچاو سوننەی لەعێراق و سوریا کوشتووە لەژێر پاساوی ساختەو بێبنەمادا».