راپۆرتی: بی بی سی وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا لێشاوێکی زۆری پەنابەرو کۆچبەر بەرەو ئەوروپا مل دەنێن دوای ئەوەی تورکیا رایگەیاند پابەند نابێت بەو رێککەوتنەوە کە رێگەیان لێدەگرێت بچنە وڵاتە ئەوروپییەکانەوە. بەرپرسی پەیوەندییەکانی تورکیا ئەوەی خستەڕوو وڵاتەکەی پاڵپشتی پێویست نەکراوە لە لەخۆگرتنی ملیۆنەها پەنابەری سوری. بڕیارەکەی تورکیا دوای هێرشێکی جەرگبڕ هات بۆ سەر سەربازەکانی لە باکوری سوریا لەلایەن حکومەتی سوریاوە. ئەم رووداوە ترسی دروستکردووە لەسەرهەڵدانی جەنگێک لەنیوان تورکیاو هاوپایمانەکەی سوپای سوریا، کە روسیایە. یۆنان و بولگاریا – کە سنووریان هەیە لەگەڵ تورکیا – هێزیان رەوانە کردووە بۆ رێگەگرتن لە پەنابەرەکان لەداغڵ بوون. هەندێک لەراپۆرتە هەواڵییەکان باس لەوە دەکەن پۆلیسی یۆنان بەگازی فرمێسکڕێژ ریگری لەپەنابەران دەکات تاسنوور نەبەزێنن. لانی کەم (٣٣) سەربازی تورکیا لەبۆردومانێکدا لەئیدلیب کوژران کەدوایین پارێزگای سوریایە گروپە ئۆپۆزسیۆنەکان زۆرترین ناوچەیان بەدەستەوەیە. ماوەیەکی زۆرە هێزەکانی حکومەتی سوریا، بەپاڵپشتی روسیا، لەهەوڵی ئەوەدان ئیدلیب لەژێردەستی گروپە جیهادییەکان و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی سەر بەتورکیا دەربهێنن. لەماوەی داهاتوودا بڕیارە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان کۆببێتەوە بەهۆی پێشهاتەکانی سوریاوە. بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا جۆسێپ بۆرڵ هۆشداریدا کەدۆخەکە مەترسی دروستکردنی «پێکدادانێکی سەربازیی گەورەی نێودەوڵەتی» دروستکرد. بۆچی تورکیا رێ بەکۆچبەران دەدات بڕۆن؟ تورکیا سێ ملیۆن و (٧٠٠) هەزار پەنابەری سوریای لەخۆگرتووە سەرەڕای کۆچبەرانی تر لەوڵاتەکانی ترەوە وەک ئەفغانستان و عێراق – بەڵام پێشتر بەربەستی بۆ داناون لەگەیشتنیان بەئەوروپا بەپێی رێککەوتنێک لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا. کۆچبەران بەلێشاو رێیان دەکرد لەسنوری یۆنان لەنزیک شارۆچکەی ئەدەرنەی تورکیاو هەروەها لەباشورەوە بەبەلەم بەرەو لێسبۆس. کیراکۆس میتسۆتاکیس سەرۆک وەزیرانی یۆنان رایگەیاند ژمارەیەکی زۆری کۆچبەر لەسنوورەکاندا کۆبونەوتەوە بەڵام «هیچ داغڵبوونێکی نایاسایی بۆ ناو یۆنان قبوڵ ناکرێت». سەرۆک وەزیرانی یۆنان ئەوەشی خستەڕوو کەئاسایشی سنوری ئاوی و وشکانی توندوتۆڵکراوە. بەرپرسی پەیوەندییەکانی تورکیا، فەهرەتین ئاڵتون وتی کەئێستا کۆچبەرەکان کێشەی ئەوروپاو جیهانیشن. ئاڵتون ئاماژەی بەوەشکرد تورکیا «هیچ بژاردەیەکی تری نەبووە» جگە لەکردنەوەی سنوور، چونکە پاڵپشتی پێویستی پێنەگەیشتووە لە لەخۆگرتنی پەنابەرانی سوری. بەڵام دژبەیەک هەیە لەسیاسەتی تورکیا بەوپێیەی جۆسێپ بۆرێڵ رایگەیاند کە مەولود چاوشئۆغلۆ دڵنیایی کردووەتەوە تورکیا پابەنددەبێت بەکۆنترۆڵکردنی لێشاوی پەنابەران بەرەو ئەوروپا. ئاڵتون پێشتر رایگەیاندبوو تورکیا توانای ئەوەی نییە رێ بەداغڵبوونی یەک ملیۆن پەنابەری سوری بدات کە لەئیدلیبەوە دێن. داوای لەکۆمەڵگەی نیودەوڵەتی کرد کەپارێزگاری لەسڤیلەکان بکەن لەئیدلیب لە «جینۆساید» کردنیان بەدانانی ناوچەی دژەفڕین. بەپێی ئاماری نەتەوەیەکگرتووەکان، لەمانگی کانونی یەکەمەوە نزیکەی (٤٦٥) سڤیل، کە (١٤٥)یان منداڵن، لەئیدلیب بەهۆی هێرشەکانی حکومەتی سوریاوە کوژراون. منداڵان بەهۆی سەرماشەوە لەگیانداندان. لەکاتی هێرشکردنەسەر سەربازە تورکییەکانەوە چی روویداوە؟ لەهەینی رابردوودا سەرۆکانی تورکیاو روسیا پێکەوە بەتەلەفون قسەیان کرد. ڤالادمیر پوتن و ئەردۆغان لەسەر پێویستی «رێکاری زیادە» رێککەوتن بۆ ئاساییکردنەوەی دۆخەکە، بەپێی راگەیەندراوی کریملین. یانس ستۆڵتنبێرگ سکرتێری گشتی ناتۆ بەڵێنی «پاڵپشتی بەهێزی سیاسی و کردەیی»دا بۆ تورکیا لەکاتێکدا ئەمریکا وتی «لەگەڵ» تورکیاداین. روسیا باس لەوە دەکات سەربازەکانی تورکیا بۆیە هێرشیان کرایەسەر چونکە هاوشانی شەڕکەرە جیهادییەکان ئۆپەراسیۆنیان دەکرد. مۆسکۆ نکوڵی لەوەدەکات هێزەکانی خۆی لەشەڕەکە بەشداربووبن لەناوچەی بەلیون. بەپێ وتەی بەرپرسانی تورکیا، سوپای وڵاتەکە هێرشی کردووەتەسەر (٢٠٠) ئامانجی حکومەتی سوریا وەک تۆڵەکردنەوەیەک، (٣٠٩) سەربازی سوری بوونەتە قوربانی. روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند (٢٠) سەربازی سوریا کوژراون. روسیا دەڵێت لەپەیوەندی بەردەوامدا بووە لەگەڵ تورکیا تا زامنی ئەوەبکات سەربازانی تورکی نەکرێنە ئامانج لەئیدلیب و ئاگادارنەکراونەتەوە لەوەی هێزەکانی تورکیا لە بەلیون چالاکییان هەبووبێت. بەڵام خلوسی ئاکار، وەزیری بەرگری تورکیا جەختی لەوە کردەوە روسیەکان لەشوێنی سەربازانی تورکیا ئاگادارکراونەتەوەو وتی هیچ گروپێکی چەکدار لەنزیک سەربازەکانەوە چالاکییان ئەنجامنەداوە. ناوەڕۆکی ئەم دۆخە چییە؟ هێرشی سەر سەربازانی تورکیا دوای ئەوەدێت کەگروپەکانی نزیک لەتورکیا شارۆچکەی ستراتیجی سەرقابیان گرتەوە. ئیدلیب دوایین پارێزگایە کەتێیدا گروپە ئۆپۆزسیۆنەکان زۆرترین ناوچەیان بەدەستەوەیە. لەجەنگە ناوخۆییەکەدا روسیاو تورکیا پاڵپشتی لەهێزە رکابەرەکان دەکەن. تورکیا دژی حکومەتی بەشار ئەسەدە و پاڵپشتی لەهەندێک لەگروپە ئۆپۆزسیۆنەکان دەکات. سوریاو روسیا داخوازی ئەردۆغانیان رەتکردووەتەوە سەبارەت بەکشانەوە بۆ هێڵەکانی ئاگربەست کە ٢٠١٨ لەسەری رێککەوتبوون. تورکیا بەشێوەیەکی چالاکیش هەوڵدەدات رێگە لەکوردانی سوریا بگرێت کۆنترۆڵی خۆیان دابمەزرێنن لەسەر هەرێمەکانی سەر سنور، لەترسی ئەوەی کەئەمە هانی جیابوونەوەی کرد دەدات لەناوخۆی تورکیادا. تورکیا بەوە تۆمەتبار دەکرێت کەدەیەوێت کورد لەسنورەکان دووربخاتەوە بۆ دامەزراندنی ناوچەیەکی ئارام لەناو سوریا تا دوو ملیۆن پەنابەری سوری تێدا نیشتەجێ بکات کەئێستا لەتورکیان. روسیا هەموو ئەو داوایانەی رەتکردووەتەوە لەئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان سەبارەت بەئاگربەستێکی مرۆیی و دەڵێت تاکە چارەسەر ئەوەیە تیرۆریستەکان راوبنرێت لەوڵاتەکەدا. حکومەتی سوریا، کەزۆرجار تۆمەتبار دەکرێت بەئەنجامدانی کردەی دڕندانە دژی سڤیل، دەڵێت ئیدلیب لەدەستی «تیرۆریستان» ئازاد دەکات.
ئێمە سووکایەتیمان بەکەس نەکردووە، تەنها رەخنەمان گرتووە له‌و مه‌لایانه‌ى ناوی ژنان‌و کچانمان دەزڕێنن
سازدانی: شاناز حه‌سه‌ن عومه‌ر عه‌بدوڵڵا دەرهێنەری شانۆی «وه‌رن ببین به سه‌گ» لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەی هاوڵاتىیدا باس لە ئامانجی شانۆگەریەکەیان دەکات لەوەرزی شانۆی گەرمیاندا پێشکەشکرا، جەخت لەوە دەکاتەوە کە سووکایەتییان بەکەس نەکردووە. عومه‌ر عه‌بدوڵڵا دەڵێت «تەنها رەخنەمان گرتووە له‌و مه‌لایانه‌ى کناوی ژنان و کچانمان دەزڕێنن». عومه‌ر عه‌بدوڵڵا ماوه‌ى (15) ساڵه کارى ده‌رهێنه‌رى ده‌قه شانۆییه‌کان ده‌کات، ئێستا فه‌رمانبه‌ره لەگەرمیان و تائێستا کارى بۆ زیاتر له (18) کارى شانۆیى کردووه. شانۆی «وه‌رن ببین به سه‌گ» دەقەکەی لە نووسینێکی قوبادی جەلی زادەوە وەرگیراوە بەدەستکارییەوە. هەفتەی رابردوو شانۆکە لەگەرمیان پێشکەشکرا، بەڵام کاردانەوەی توندی بەدوای خۆیدا هێناو دواتر لقی گەرمیان یەکێتی زانایانی ئاینی کوردستان سکاڵایان تۆمارکرد لەسەر دەرهێنەرو هەردوو ئەکتەری سەرەکی شانۆکە. عومه‌ر عه‌بدوڵڵا وتی :کلتورى ئێمه له‌ئازادى و راده‌ربڕین هه‌میشه کپکراوه«. عومه‌ر عه‌بدوڵڵا رەخنە لەهەندێک لەو مەلایەنە دەگرێت کەهێرشدەکەنە سەر خەڵکی و ژنان و هونەرمەندان و بەکێشە ناوی دەبات و دەڵێت «ئه‌م کێشانه له‌مێژه‌وه لاى ئێمه هه‌ر بووه‌و هه‌بووه، گۆرانیه‌که‌ى ماریا هه‌ورامى، که ناوزڕاندنێکى زۆر خراپى له‌به‌رامبه‌ر کراو هه‌ر دواى خۆى داواى لێبوردنى لێکرد، ئێمه قسه‌مان له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه که با ئه‌و بێحورمه‌تیه هه‌ر نه‌کرێت نه‌ک دواتر داواى لێبوردن بکرێت». هه‌ندێک خه‌ڵک هه‌یه له‌مینبه‌ره‌کانه‌وه ناوزڕاندن ده‌که‌ن، به‌ڕاى من که له‌دینى ئیسلامدا به‌و شێوه‌یه ناوزڕاندن نه‌کراوه، هه‌ڵبه‌ته بۆ له‌کەدارکردنه هاوڵاتى: شانۆى «وه‌رن ببین به سه‌گ» باسى چی ده‌کات؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: ئه‌م ده‌قه شەش ئه‌کته‌ر به‌شداریى تێدا کردووه باس له‌کۆمه‌ڵگه ده‌کات که‌ئه‌م هه‌موو نه‌هامه‌تیه و ده‌رده‌سه‌رییه تووش بووه بۆ بمێنینه‌وه، واته ئینسان په‌ناى بردۆته‌به‌ر ئه‌وه‌ى ببێت به‌ئاژه‌ڵ که‌ئه‌مه واته هیچی تێدا نه‌ماوه‌ته‌وه‌و لێوان لێو بووه‌و پڕ بووه له‌ئازاره‌کان وه‌ک ئه‌وه‌ى خه‌ڵک تیرۆر ده‌کرێت، خه‌ڵک ئه‌تک ده‌کرێت، ده‌ستدرێژى سێکسیى ده‌کرێت، ئێمه ئه‌م نه‌هامه‌تیانه‌مان کۆکردۆته‌وه، وتارى یه‌کێک له‌مه‌لاکانمان بڵاوکردۆته‌وه، ئه‌م ده‌قه له 22مین فیستیڤاڵى گه‌لاوێژدا بڵاوبۆته‌وه، له‌به‌رچاوى هه‌موو میدیاکانداو هیچ کێشه‌ى نه‌بووه، باس له‌و نه‌هامه‌تیه‌و ده‌رده‌سه‌ریانه ده‌کات که ئه‌مڕۆ تووشى کۆمه‌ڵگه ده‌بێت و گرفتى کۆمه‌ڵگا بووه، که‌هه‌ندێک خه‌ڵک هه‌یه له‌مینبه‌ره‌کانه‌وه ناوزڕاندن ده‌که‌ن، به‌ڕاى من که له‌دینى ئیسلامدا به‌و شێوه‌یه ناوزڕاندن نه‌کراوه، هه‌ڵبه‌ته بۆ له‌کەدارکردنه. هاوڵاتى: له‌ناوه‌رۆکى ده‌قه‌که‌دا باس له‌مه‌لاى ریشدار ده‌کرێت؟ ئایا ئه‌مه‌تان به‌مه‌به‌ست به‌کارهێناوه یان بێ مه‌به‌ست؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: ئیشه‌که واته ئه‌و مه‌لایانه بووه که‌به‌و جۆره ته‌عبیر له‌و ئیشانه ده‌که‌ن، ناوزڕاندن ده‌که‌ن و هه‌ر رۆژه‌ى ئافره‌ته‌کانمان ده‌که‌ن به‌شتێک، باس له‌کچانى په‌یمانگاى هونه‌ره جوانه‌کان ده‌کرێت که له‌شفرۆشن و زۆر شتى تر، به‌ڵام ئێمه هیچ ئیشێکمان به‌مه‌به‌ست نه‌کردووه‌و به‌رامبه‌ر هیچ که‌سێک هیچمان نیه، ته‌نیا ویستوومانه په‌یامێک بگه‌یه‌نین. هاوڵاتى: بۆ شانۆییه‌کە سڕکرا؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: ده‌قه‌که‌مان ته‌واوکردو خه‌ڵاتکراین، دواى سێ بۆ چوار کاتژمێر دواتر له‌لایه‌ن به‌ڕێوبه‌رایه‌تى رۆشنبیرى و هونه‌رى گه‌رمیانه‌وه ئیشه‌که سڕکراو له به‌رنامه‌ماندا بوو رۆژانى تر شانۆییه‌که پێشکه‌شبکرێت، له‌ئێستادا له‌لایه‌ن وه‌زیرى رۆشنبیرییه‌وه سڕکردنه‌که لابراو له‌ماوه‌ى (24) کاتژمێردا هه‌ڵوه‌شێندرایه‌وه، ده‌توانین ئیشه‌کانمان بکه‌ین. هاوڵاتى: عومه‌ر عه‌بدوڵڵا به‌ڕێزتان وه‌ک ده‌رهێنه‌ر بۆ له‌به‌رامبه‌ر راگرتنى شانۆییه‌کە داواى لێبوردنتان کرد؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: داواى لێبوردنه‌که‌م بۆ ئه‌و که‌سانه بووه که به‌ناوزڕاندن تێگه‌یشتوون، چونکه من به‌ناوزڕاندن و به‌کێشه‌ى که‌سى ئه‌م کاره‌م نه‌کردووه‌و نه به‌دینیش کارم نه‌کردووه له‌سه‌رى، له‌و که‌سانه داواى لێبوردنم کردووه که‌شعوریان بریندار بووه‌و تێنه‌گه‌یشتون له‌کاره‌که. هاوڵاتى: په‌رله‌مانتارێک باس له‌وە ده‌کات که‌ئه‌و ده‌قه شانۆییه ناوزڕاندنى تێدایه‌و ناوزراندنه؟راى به‌ڕێزتان چییه؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: ئێمه به‌هیچ شێوه‌یه‌ک ناوزڕاندنمان نه‌کردووه، ئه‌وه‌ش روونه، چونکه وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى خۆى پەیوەندیدارە به‌هه‌موو کاره‌کان، ده‌شزانێت شانۆ واته ره‌خنه‌و واته شته کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان به ره‌خنه بخاته به‌رده‌ست خه‌ڵک، چونکه ئه‌گه‌ر شانۆ ره‌خنه‌ى تێدا نه‌بێت واته هیچ نیه. هاوڵاتى: له‌ئێستادا به‌و پێیه‌ى سڕکردنه‌که هه‌ڵوه‌شێندراوه‌ته‌وه؟ ده‌تانه‌وێت دووباره شانۆییه‌که نمایش بکه‌نه‌وه؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: ئه‌م شانۆییه چونکه تۆزێک هه‌رایه‌کى ناوه‌ته‌وه‌و خه‌ڵکى پێ بریندار بووه، شتێکیش که‌خه‌ڵکى پێی بریندار ببێت، نه‌خێر نمایشى ناکه‌ینه‌وه. کلتورى ئێمه له‌ئازادى و راده‌ربڕین هه‌میشه کپکراوه‌ته‌وه‌و هه‌میشه قه‌تڵوعامى ئه‌و کارانه‌و ئه‌و بیرو ئایدیایانه‌ى که رۆشنفکرن کراوه‌و هه‌میشه کۆت و به‌ندێکیان بۆ دروستکردووه هاوڵاتى: به‌گشتى پێت وایه تاچه‌ند کلتورى ئێمه رێگه به‌هه‌ندێک شت نادات که‌ته‌نانه‌ت وه‌ک نمایشیش ده‌رببڕدرێت؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: کلتورى ئێمه له‌ئازادى و راده‌ربڕین هه‌میشه کپکراوه‌ته‌وه‌و هه‌میشه قه‌تڵوعامى ئه‌و کارانه‌و ئه‌و بیرو ئایدیایانه‌ى که رۆشنفکرن کراوه‌و هه‌میشه کۆت و به‌ندێکیان بۆ دروستکردووه، کلتوره‌که‌ى ئێمه رێگره له‌کۆمه‌لێک شت هه‌ر بۆیه ره‌خنه هه‌یه‌و ده‌گیرێت، چونکه که‌کلتوره‌که رێگه‌ى به‌هه‌موو شتێک بدایه بۆ ره‌خنه‌بوونى ده‌بوو له‌کلتورى ئێمه‌شدا ره‌چاوى هه‌ندێک بکه‌ین بۆ ئه‌وه‌ى کاره‌کان به‌جوانى بچێته ناو خه‌ڵک. هاوڵاتى: پێتوانییه بتوانین بگه‌ینه ئه‌و ئاسته‌ى به‌ئازادى هه‌موو فکرێک بگه‌یه‌نیین چ له‌گه‌رمیان یان له‌هه‌رێمى کوردستان؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: ئیشه‌که ته‌نیا له گه‌رمیان نیه، به‌ڵکو له‌ته‌واوى کوردستاندا ئه‌و بابه‌تانه هه‌یه‌و گه‌رمیان به‌ته‌نیا نیه، چونکه گه‌رمیان به‌رخودانێکى جوانى کردووه، تیرۆرکردنى ئه‌م دواییه‌ى چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌ک له‌لایه‌ن داعشه‌وه که‌ئه‌مه به‌رخودانه، ئه‌وه‌ش هه‌یه شتێک هه‌یه پێى ده‌وترێت تێنه‌گه‌یشتن له‌ئاست فۆرمدا، بۆیه ده‌کرا دانیشیت لێکتێگه‌یشتنێک هه‌بوایه، چونکه ئه‌و جوێنانه‌ى به‌رامبه‌ر ئێمه کراوه ئه‌وه کوێى له‌ئایندا بوونیان هه‌یه؟ هاوڵاتى: وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف ئایا کێشه‌ى هه‌یه له‌گه‌ڵ ئێوه‌دا بۆ نمایشکردنى ئه‌م ده‌قه شانۆییه؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف هیچ کێشه‌ى نه‌بووه‌و ته‌نیا سکاڵایان له‌سه‌ر کردووین له‌سه‌ر کۆى دوو ئه‌کته‌رو ده‌رهێنه‌ره‌که، واته زیاتر له‌دوو ئه‌کته‌ره‌که بووه که پێیانوایه نه‌ده‌بوو ناوزڕاندنیان بکردایه، واته له‌کۆى ده‌قه‌که، بۆیه ئێمه ده‌چینه به‌رده‌م دادگاو ئێمه دادگامان کردووه به‌سه‌روه‌رى خۆمان. هاوڵاتى: له‌سه‌ر ده‌قه‌که‌و ئه‌و هه‌رایه‌ى که‌دروستى کرد تاچه‌ند ناهه‌قى بوو به‌رامبه‌ر ماندوبوونى ئێوه وه‌ک ده‌رهێنه‌ر؟ عومه‌ر عه‌بدوڵڵا: ده‌مه‌وێت ته‌نیا بڵێم ئێمه هیچ ناوزڕاندنێکمان نه‌کردووه، هیچ سوکایه‌تیه‌کمان به‌رامبه‌ر هیچ که‌س نه‌کردووه، ته‌نیا ویستومانه له‌سونگه‌یه‌کى بچووکه‌وه ره‌خنه‌مان گرتووه له‌و مه‌لایانه‌ى که‌هه‌موو رۆژێک ناوزڕاندن به‌ژنان و کچانمان ده‌که‌ن، که له‌په‌یمانگا و ناوه‌نده‌کاندا ده‌خوێنن، که به‌هه‌موو مانایه‌ک رێگرتنه له‌ئازادى و پره‌نسیپه‌کانى جوانى هونه‌ر. هاوڵاتى: به‌گشتى ئه‌م دواییه زۆر کێشه له‌نێوان مامۆستایانى ئاینى و رێکخراوه‌کانى ژنان و کۆمه‌ڵى مه‌ده‌نى روویدا راى به‌ڕێزتان له‌سه‌ر ئه‌م حاڵه‌تانه چییه؟ عومه‌ر عه‌بدوڵلا: ئه‌م کێشانه له‌مێژه‌وه لاى ئێمه هه‌ر بووه‌و هه‌بووه، گۆرانیه‌که‌ى ماریا هه‌ورامى، که ناوزڕاندنێکى زۆر خراپى له‌به‌رامبه‌ر کراو هه‌ر دواى خۆى داواى لێبوردنى لێکرد، ئێمه قسه‌مان له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه که‌ئه‌و بێحورمه‌تیه هه‌ر نه‌کرێت نه‌ک دواى داواى لێبوردن بکرێت، واته ئێمه ده‌مانه‌وێت هه‌ر نه‌کرێت، چونکه هه‌ر بکرێت و دوایى داواى لێبوردن بکرێت ئه‌وه ده‌بێته فه‌وزایه‌کى خراپ، بۆیه پێویسته ئێمه ئه‌وه بخوڵقێنین که‌بتوانین پێکه‌وه به‌جیاوازییه‌کان و به‌هه‌موو ئایدیاکانه‌وه پێکه‌وه بژین
راپۆرتی: گۆڤاری نیو ساینتست وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا بازاڕە داراییەکان لەسەرتاسەری جیهاندا خراپترین زیانیان بەرکەوتووە لە هەفتەی رابردوودا لەسەردەمی داڕمانی ئابووری ٢٠٠٨ەوە لەگەڵ ئەوەی کۆڤید-١٩ بەرەو پەتای جیهانی هەنگاو دەنێت. نزیکەی پێنج ترلیۆن بەهای پشکی بازاڕەکان لە هەفتەی رابردوودا کەمیان کرد لەهەموو جیهاندا هاوئاهەنگ لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە بۆ هەموو کیشوەرەکان جگە لە ئەنتارتیکا سەرەڕای ئەوەی ژمارەی نوێی تووشبوان بەردەوامە لەزیادبوون بەخێراتر لەچین. بەپێی راپۆرتێکی کۆمپانیای ئۆکسفۆرد ئیکۆنۆمیکس، دەگونجێت پەتایەکی جیهانی کە شەش مانگ بخایەنێت یەک ترلیۆن و (١٠٠) ملیار دۆلار کەمبکاتەوە لەگەشەی جیهانی چاوەروانکراودا. ئیکۆنۆمیکس ئەوەی خستوەتەڕوو کە بەکاربەران کەمتر پارە خەرج دەکەن، خەڵک ناتوانن کاربکەن، بەشێوەیەکی بەرچاو گەشت و سەردان کەم دەبنەوە و هەروەها وەبەرهێنان کز دەبێت، ئەمەش بەپێی ئەو شیکردنەوانەی لەسەر ڤایرۆسەکانی پێشوو کراوە وەک سارس. «ترلیۆنێک و (١٠٠) ملیار دۆلار زۆر کەمتر دەبێت لەکاریگەری داڕمانە داراییەکەی ٢٠٠٨، ئابوری جیهان هەر لەگەشەدا دەبێت. پێشبینی ئێمە لەسەدا ٢.٣% دەبێت لەگەشەی ئابوری جیهانیدا»، بێن مەی، توێژەر لە ئۆکسفۆرد ئیکۆنۆمیکس وای وت. بێن مەی دەشڵێت لێکدانەوەو هەژمارکردنی زیانە ئابوورییەکان تائێستا سەختە بەهۆی کەمی داتاو زانیارییەکانەوە. ژمارەکانی چالاکی پیشەسازی بەلەسەرخۆیی دەرکەوتن و بەراوردەکانی رابردووش قورستر ئەنجامدەدرێن ئەویش بەهۆی گۆڕانی کاتی ساڵی نوێی چینی - سەرهەڵدانی سەرەکی ڤایرۆسەکە لە وهان لەگەڵ پشوی سەری ساڵ روویدا. بەڵام، چەندین بەڵگە بوونیان هەیە لەچەند کەرتێکدا، وەک گەشتوگوزار. تایلەندا، کە بەشێوەیەکی ئاسایی تەنها یەک لەسر چواری سەردانکەرانی لەچینەوەیە، بە لەسەدا ٧٠% ژمارەی گەشتیارانی لەدەستدا لە تەنها (١٠) رۆژی یەکەمی شوباتدا، ئەمەش بەبەراورد بەهەمان بەروار لەساڵی ٢٠١٩. «بەڕوونی کاریگەری گەورە دەبێت لەسەر گەشتوگوزار، کە ئێستا دەیبینین، هەروەها ئاڵوگۆڕی بازرگانیش لاوازتر دەبێت و ئەمەش سەردەکێشێت بۆ کێشەی زنجیرەی خستنەڕوو. هەندێک بزنس کێشەیان بۆ دروستنابێت، بەڵام ئەوانی تر خراپ زیانیان بەردەکەوێت»، مەی وای وت. خواستی چاوەڕوانکراوی هێڵە ئاسمانییەکان لەسەدا ٤.٧% کەمدەبێتەوە لەمساڵدا، کەئەمەش بەرەو یەکەم کزبوونی گشتگییر هەنگاو دەنێت لەگەشتی ئاسمانی جیهانیدا لەسەردەمی قەیرانی ئابووری ٢٠٠٨ەوە. بەپێی دەزگای ئاڵوگۆڕی بازرگانی یەکێتی گواستنەوەی نیودەوڵەتی ئاسمانی، چاوەڕواندەکرێت داهاتی هێڵە ئاسمانییەکان نزیکەی (٢٩) ملیار دۆلار لەدەستبدەن لەمساڵدا، بەتایبەتی کۆمپانیاکانی ئاسیا زۆرترین زیانیان بەردەکەوێت. شیکەرەوان لەبواری نەوتدا لەکۆمپانیای رایستاند ئێنێرجی بە پێشبینییەکانیاندا چوونەوەو نرخی تێکڕای نەوتیان بۆ نەوتی خاوی برێنت لە (٦٠) دۆلارەوە کەمکردەوە بۆ (٥٦) دۆلار و هۆشداری ئەوەیاندا کەکەمتریش ببێتەوە. پێدەچێت دەردانی کاربۆنیش بەشێوەیەکی کاتیی لەچین کەم بووبێتەوە بەهۆی رێکارەکانی گلدانەوەی تەندروستی (کەرەنتینە)ەوە. بەرهەمهێنەرانی ئۆتومبیل کزبوونی خواستیان بەخۆیانەوە بینیوە، بەپێی وتەی دەیڤد بەیڵی پرۆفیسۆر لەزانکۆی بێرمینگهام کە ئەوەی خستوەتەڕوو کەچەندین کۆمپانیا لەوانە جاگوار رایانگەیاندووە کە لەئێستادا هیچ ئۆتومبێلیک لەچین نافرۆشن. «رەنگە کەمبوونەوەی فرۆشی ئۆتومبیلیش لەجیهاندا ببینین لەمساڵدا بۆ یەکەم جار کە شتی وا رووبدات لەچەند ساڵی رابردوودا»، بەیڵی وای وت. هەرچەندە کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی ئۆتومبیل بەمۆدێلی «کات» کاردەکەن، بەمانای ئەوەی پارچەکانی ئۆتومبیل کاتێک دەگەنە کارگەکە کەپێویست بن لەجیاتی ئەوەی لەعەمبارێکدا دابنرێن، بەڵام دەگونجێت ئەمانیش رووبەڕووی زیان ببنەوە. هەر کاتێک بەرهەمهێنان لەچین دەستپێبکاتەوە، زنجیرەی دابنیکردنی پارچەکان درەنگ دەگەن، چونکە شەش بۆ حەوت هەفتیەیان پێدەچێت تا دەگەنە شوێنی مەبەست. بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی چەنێک پەتای جیهانی دەمێنێتەوە، دەگونجێت داڕمانی ئابووری بۆ هەندێک وەک خودی ڤایرۆسەکە کوشندە بێت. ئارۆن ریڤز، پرۆڤیسۆر لەزانکۆی ئۆکسفۆرد کەیەکێک بوو لەو تیمەی ئەوەیان ئاشکراکرد داڕمانە ئابورییەکەی ٢٠٠٨ پەیوەست بووە بەزیاتر لە (10) هەزار خۆکوژی لەئەوروپاو ئەمریکای باکور، دەڵێت کزبوونی ئەمدواییەی بۆرسەی جیهانی رەنگە ببێتەهۆی خۆکوژی زیاتر. «ئەگەرێکی گەورە هەیە کەئەمە سەربکێشێت بۆ بەرزبوونەوەی بێکاری لەسێ بۆ شەش مانگی داهاتوو، دەکرێت هەندێ لێکەوتەی تەندروستی دەروونی رووبدات، قورسترینیان خۆکوشتن دەبێت». شتێکی سەیر دەبێت ئەگەر بەپەتابوونی جیهانی ڤایرۆسی کۆرۆنا سەربکێشێت بۆ خۆکوشتن بەقەبارەی داڕمانەکەی ٢٠٠٨ لەگەڵ ئەوەی ژمارەی مردنەکان تائێستا «بەرچاون»، ریڤز وای وت. ریڤز ئەوەشی خستەڕوو خراپی کاریگەرییەکە دەکەوێتەوە سەر ئەوەی کەزیانە ئەبورییەکە لەکوێ سەرهەڵدەدات: ئەو وڵاتانەی خۆشگوزەرانی کۆمەڵایەتییان بەهێزترە کاریگەری خۆکوشتن خراپتر دەکەن بەمانی ئەوەی، کردەی خۆکوژی زیاتر تێیاندا روودەدات.
ره‌فعه‌ت محه‌مه‌د ماوه‌ى چه‌ند مانگێکه جموجۆڵى گروپه چه‌کداره‌کانى ده‌شتى حه‌مرین به‌شێوه‌یه‌ک به‌رفراوان بووه، دانیشتوانى ناوچه‌که دەڵێن هێزه‌کانى سوپاو پۆلیسى عێراقى تواناى ئه‌وه‌یان نیە ماڵ و گیانى دانیشتووانى سڤیلى ناوچه‌که بپارێزن. ئەوان داوادەکەن به‌هه‌ماهه‌نگى حکومه‌تى عێراق وهه‌رێمى کوردستان، جارێکى تر هێزه‌کانى پێشمه‌رگه بگه‌ڕێته‌وه ناوچه‌کانى پێش رووداوه‌کانى 16ی ئۆکتۆبه‌ر . هاوڵاتى راوبووچوونى کۆمه‌ڵێک له‌سه‌رۆک هۆز وکه‌سایه‌تییه‌کانى ناوچه‌ى کفرى وه‌رگرت که‌گونده‌کانیان له‌هێڵى رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ن له‌گه‌ڵ گروپه چه‌کداره‌کان. سه‌رتیپ ئاغا، سه‌رۆکى هۆزى زه‌نگه‌نه بەھاوڵاتی وت «ناوچه‌کانى خوارووى کفرى رووبه‌رێکى جوگرافى به‌رفراوانه هه‌ر له‌خوار قه‌ره‌ته‌په ده‌ستپێده‌کات تاده‌گاتە ناحییه‌ى (سڵێمان به‌گ )، پێشتر هێزه‌کانى پێشمه‌رگه له‌گوندى (نارین) له‌خوارووى قه‌ره‌ته‌په باره‌گایان هه‌بوو و رۆڵیان هه‌بوو له‌پاراستنى دۆخى ئه‌منى ناوچه‌که‌وته‌نانه‌ت دانیشتووانى چه‌ندین گوندى عه‌ره‌ب و تورکمان سوودیان له‌بوونى هێزى پێشمه‌رگه ده‌بینى له‌به‌رئه‌وه‌ى ته‌نها هێزى پێشمه‌رگه رۆڵیان هه‌بوو له‌پاراستنى ئه‌منى ناوچه‌کانى ده‌شتى حه‌مرین دواى کشانه‌وه‌ى سوپاى عێراق له‌سه‌ره‌تاى سه‌رهه‌ڵدانى داعش له‌ساڵى 2014». وتیشی «نابێت ئه‌وه‌ش له‌بیربکه‌ین که‌گروپه چه‌کداره‌کان سیخوڕو شانه‌ى نووستوویان هه‌یه له‌به‌شێکى زۆرى گونده‌کان رۆژانه په‌یوه‌ندییان هه‌یه له‌گه‌ڵ گروپه‌کان، به‌ووردى زانیارى کۆده‌کەنه‌وه‌و ره‌وانه‌ى سه‌ره‌وه‌ى خۆیان ده‌که‌ن ته‌نانه‌ت له‌دوا بۆسه‌یاندا که‌کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکیان رفاند، چه‌ندین کیلۆمه‌تر هاتووچۆیان کردبوو به‌ناو دۆڵ و نزیک گونده‌کان، ده‌بێ به‌که‌سانى زۆر شاره‌زا له‌و شوێنانه‌وه هاتوچۆ بکه‌ن، که‌واته ئه‌و گروپانه که‌سانى شاره‌زایان له‌گه‌ڵدایه یارمه‌تیده‌رن بۆ ئه‌نجامدانى ئه‌و پرۆسه سه‌ربازییانه«. تائێستا هه‌ماهه‌نگیه‌ک نیه لەنێوان سوپاى عێراق و پێشمه‌رگه بۆ پاراستنى دۆخى ئه‌منى ناوچه‌که، ئەوەش ھۆکاریکی تەراتێنکردنی داعشە لەناوچەکە. سه‌رتیپ ئاغا وتى « من پێموایه فاکته‌رى سیاسى رێگره له‌به‌رده‌م هه‌ر هه‌ماهه‌نگییه‌ک لەنێوان هه‌ردوولا. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا کۆمه‌ڵێ که‌سانى شۆفێنزمى هه‌یه به‌هه‌مه‌جۆرێک دژى هه‌ر هه‌وڵێک ده‌وستنه‌وه که‌کورد بگه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌مى پێش رووداوه‌کانى 16ی ئۆکتۆبه‌رو باشترین چاره‌سه‌ر بۆ ئه‌وه‌ى جموجۆڵى چەکداره‌کان که‌متر یان بنه‌بڕ بکرێت، گه‌ڕانه‌وه‌ى هێزى پێشمه‌رگه‌یه بۆ ئه‌و ناوچانانه». عه‌زیز مه‌لا سه‌مین که‌سایه‌تى دیارى هۆزى ده‌لۆ بەھاوڵاتی وت «بێگومان بۆشایی ئه‌منى هۆکارێکى زور گرنگه بۆ سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ى جموجۆڵى گروپه چه‌کداره‌کان، بۆیه ئێستا چه‌ندین گوندى کورد چۆڵ بووه له‌وانه هه‌رسێ گوندى ( گڵابات ) به‌شێک له‌گونده‌کانى عه‌ین فارس و عه‌ین شوکر ماوه‌یه‌ک چۆڵکران به‌ڵام به‌هۆى جێگیربوونى فه‌وجێکى سه‌ربازیى سوپاى عێراق بووه له‌سه‌رژمێرێکى پێشووتر که ئه‌نجامماندا نزیکه‌ی (70) خێزانى کورد ئاواره بوون له‌سه‌ره‌تای هێرشى داعش بۆ گوندى گڵابات. ئێستاش به‌شێک له‌دانیشتووانى گونده‌کانى تر له‌ترسى په‌لامارى داعش نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه بۆ زێدى خۆیان». له‌به‌ر نه‌بوونى هێزى پێشمه‌رگه شه‌وانه خه‌ڵکى گوندنشینه‌کان خۆیان نۆرەى پاسه‌وانى ده‌گرن بۆ ئه‌وه‌ى ئاگاداربن له‌هه‌ر په‌لامارێکى گروپه چه‌کداره‌کان. عه‌زیز مه‌لا سه‌مین وتی «ئه‌گه‌ر سوپاى عێراق جیددى بێت له‌پاراستنى ئه‌منییه‌ت و ماڵ و گیانى هاوڵاتیان و چاوپۆشى نه‌که‌ن و بێباکانه مامه‌ڵه نه‌که‌ن. بۆچى ئه‌و هێرشانه ده‌کرێنه‌سه‌ر گونده کوردییه‌کان و هیچ هێرشێک ناکرێته سه‌ر گونده عه‌ره‌به‌کان که‌چه‌ند سه‌د مه‌ترێک له‌گونده کوردییه‌کانه‌وه دوورن». گروپه چه‌کداره‌کان سوودیان له‌و بۆشاییه ئه‌منییه وه‌رگرتووه پاش نه‌مانى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه. ئێستا ناوچه‌یه‌کى به‌رفراوان له‌نێو گونده عه‌ره‌به‌کان و گونده کوردیه‌کان چۆڵه، بۆیه گروپه چه‌کداره‌کان شه‌وانه به‌ئازادانه جوڵه ده‌که‌ن و بۆسه داده‌نێن و خه‌ڵک ده‌ڕفێنن بۆ وه‌رگرتنى پاره. جه‌لال مه‌جید محه‌مه‌د، ناسراو به ئه‌بو عیسام که‌سایه‌تى دیارى هۆزى گێژ ده‌ڵێت «گونده‌کانى ئێمه وه‌ک هۆزى گێژ تائێسا چه‌ندین که‌سمان لێ شه‌هید بووه و خه‌ڵکێکى زۆرمان لى رفێنراوه، هه‌ندێکیان به بڕه پاره‌یه‌کى زۆر ئازاد ده‌کرێن، تائێستا گه‌نجێکى هۆزه‌که‌مان لاى چه‌کدارانى داعش گیراوه‌و له‌به‌رامبه‌ر ئازادکردنى داواى ئازادکردنى ئافرەتێکى داعش ده‌که‌ن که له‌گرتووخانه‌کانى کوردستان به‌ندکراوه. هه‌رچه‌ند ئاماده‌ین پاره‌یه‌کى زۆرتر بده‌ین به‌ڵام ئه‌وان ده‌ڵێن پاره‌مان ناوێت ته‌نها به‌وه مه‌رجه ئه‌و گه‌نجه ئازاد ده‌که‌ین ئه‌و ئافره‌ته‌مان بۆ بهێننه‌وه. داعش بە تەلەفۆن پەیوەندییان بەکەسوکاری گەنجێکی ھۆزی گێژی گەرمیان کردووەو داوایان لێکردوون هەوڵی «ئازادکردن»ی ژنێک بدەن، بۆ ئەوەی ئەوان ناوبراو ئازاد بکەن. کە ژنە ئێزیدیەکە پیشتر لای داعشەکان بووە. داعشەکان ناوبەناو تەلەفۆن دەکەن و داوای ئازادکردنی ژنەکە دەکەن، لەبەرامبەر ئازادکردنی ئەو گەنجەدا. ئەو ژنەی کە داعش داوای دەکات، لای دەزگا ئەمنیەکانی هەرێمی کوردستان زیندانیە بەتۆمەتی بەکارهێنانی ناسنامەی ساختە ساڵێک حوکمدراوە، هەشت مانگە لەزینداندایەو چوار مانگی ماوە حوکمەکەی تەواو بکات. «چاره‌سه‌رى دۆخى ئه‌منى ئه‌وه‌یه پێشمه‌رگه و ئاسایشى کورد بگه‌ڕێته‌وه ناوچه‌کانمان به‌وه‌ى ته‌نها هێزى کورد ده‌توانێت باڵانسى هاوسه‌نگى له‌گه‌ڵ هۆزه عه‌ره‌به‌کان یه‌کسان بکات به‌وه‌ى ئه‌و هۆزه عه‌ره‌بانه له‌دواى سالى 2003 باڵاده‌ستیى خۆیان سه‌پاندووه له‌ده‌شتى عوزێم وحه‌مرین»، ئه‌بو عیسام که‌سایه‌تى دیارى هۆزى گێژ وا دەڵێت.
ئارا ئیبراهیم په‌رله‌مانى کوردستان ئه‌مڕۆ خوێندنه‌وه‌ى دووه‌م بۆ پڕۆژه‌یاساى به‌قاچاغبردنى نه‌وت ده‌کات و فراکسیۆنى پارتى رایدەگەیەنێت هه‌ر که‌س و لایه‌نێک نه‌وت به‌قاچاغ ببات به‌یاساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى تیرۆر مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌کرێت. ئه‌مڕۆ یه‌کشه‌ممه 1ى ئازاى 2020 په‌رله‌مانى کوردستان له‌ده‌ستپێکردنه‌وه‌ى خولى به‌هاره‌یداو دانیشتنه‌کانى ئه‌نجامده‌داته‌وه‌و خوێندنه‌وه‌ى دووه‌م بۆ پڕۆژه‌یاساى به‌قاچاغبردنى نه‌وت له‌هه‌رێمى کوردستاندا ده‌کات. پێشه‌وا هه‌ورامى، وته‌بێژى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «ئه‌مڕۆ له‌په‌رله‌مانى کوردستان خوێندنه‌وه‌ى دووه‌م بۆ پڕۆژه‌یاساى به‌قاچاغبردنى نه‌وت ده‌کرێت، ئه‌گه‌ر که‌سێک یا گروپێک یا هه‌ر لایه‌ن و که‌سێک به‌دزى بۆرى هه‌رێم کون بکات نه‌وت ببات به‌یاساى تیرۆر مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌کرێت». پێشیوابوو ده‌بێت هه‌موو مه‌له‌فى نه‌وت لاى حکومه‌ت بێت «ته‌نها حکومه‌تى هه‌رێم کۆنترۆڵى نه‌وت بکات و مامه‌ڵه‌ى پێوه بکات له‌هه‌موو کوردستاندا». لە مادده‌ى هه‌شته‌مى پرۆژه‌کەدا هاتووە «هه‌ر که‌سێک دامه‌زراوه نه‌وتییه‌کان و باڵه‌خانه‌کان و چاڵه نه‌وتییه‌کان و بۆرى گواستنه‌وه‌و کۆگاو عه‌مبارکردنى نه‌وت له‌رێى ته‌قاندنه‌وه‌و کونکردنیان یا هه‌ر کارێکى تر که مه‌به‌ست لێى به‌قاچاغبردنى نه‌وت بێت به‌پێى حوکمه‌کانى یاساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى تیرۆر مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌کرێت». فراکسیۆنى یه‌کێتى پێیوایە تانکه‌ره نه‌وتەکان به‌ئاگادارى یەکێتی و پارتی بە «ناشەفافانە» نەوت دەبەنە دەرەوە. جه‌مال حه‌وێز، سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «نه‌وت سه‌روه‌تێکى نیشتمانییه‌و هى هه‌موو خه‌ڵکه‌و هى حزبێک و دووان نییه، هه‌میشه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دابووین هه‌موو پرۆسه‌ى نه‌وت لاى حکومه‌تى هه‌رێم بێت، داهاته‌کانى له‌شوێنێکى پارێزراوو ئه‌مین دابنێت و دابه‌شى بکات به‌دادپه‌روه‌رى بۆ خزمه‌تکردنى خه‌ڵک». ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد ئه‌و کۆمپانیایه‌ى سه‌رپه‌رشتنى پرۆسه‌ى فرۆشتنى نه‌وتى هه‌رێم ده‌کات کۆمپانیایه‌کى جیهانییه‌و گومان هه‌ڵناگرێت، وتیشى «ئه‌و نه‌وته‌ى که به‌بۆرى هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه ده‌کرێت له‌ده‌رهێنانى نه‌وت تاگه‌یشتنى به‌به‌نده‌رى جه‌یهان و گواستنه‌وه‌ى بۆ باخیره هه‌تا ده‌فرۆشرێت به‌ڕوونى دیاره، به‌ڵام ئه‌وه‌ى به تانکه‌ر ده‌ڕوات و به‌بۆرى نییه ئه‌وه ناشه‌فافه‌و ده‌مانه‌وێت ئه‌وه دیاربێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى"ئه‌و نه‌وته‌ى به‌تانکه‌ر ده‌ڕوات به «قاچاغ» ناڕوات و به‌ئاگادارى «زۆنى سه‌وزو زه‌رد ده‌ڕوات" ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى به‌قاچاغبردنى نه‌وت له‌سنورى سلێمانى و هه‌ولێر یان دهۆک بوونى هه‌یه وا په‌رله‌مانى کوردستان په‌ناى بردووه‌ته‌به‌ر ده‌رکردنى یاسا، سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى باسى له‌وه‌کرد، ئه‌و نه‌وته‌ى به‌تانکه‌ر ده‌ڕوات به «قاچاغ» ناڕوات و به‌ئاگادارى «زۆنى سه‌وزو زه‌رد ده‌ڕوات و به‌بێ ئاگاداری ئه‌وان نییه«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت «ئه‌سته‌مه په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ست بۆ نه‌وت ببات، چونکه به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانى حزبه‌کانى ناو حکومه‌تى تێدایه«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو"په‌رله‌مان ناچێته ژێر بارى شه‌فافییه‌تى نه‌وته‌وه‌و زه‌حمه‌ته، مه‌له‌فى نه‌وت مه‌له‌فێکى پڕ به‌رژه‌وه‌ندى ئه‌م حزب و ئه‌و حزبه" شێرکۆ جه‌وده‌ت، سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «وه‌ک فراکسیۆنى یه‌کگرتوو ئه‌وله‌ویتمان له‌م وه‌زره‌ى په‌رله‌ماندا ئه‌وه‌یه که‌سندوقى داهاته نه‌وتى و گازییه‌کان که له2015 یاساکه‌ى ده‌رچووه دابمه‌زرێت له‌گه‌ڵ چوار کۆمپانیا نه‌وتییه نیشتمانییه‌که«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو که‌هاوکات ئه‌ندامى لیژنه‌ى سامانه سروشتییه‌کانى په‌رله‌مانه، وتى «په‌رله‌مان ناچێته ژێر بارى شه‌فافییه‌تى نه‌وته‌وه‌و زه‌حمه‌ته، مه‌له‌فى نه‌وت مه‌له‌فێکى پڕ به‌رژه‌وه‌ندى ئه‌م حزب و ئه‌و حزبه‌و مه‌له‌فێکى ئاسان نییه، تا ئێستا نه‌کراوه‌و ئاسان نییه بکرێت». له‌ناو په‌رله‌مانى کوردستان، چوار فراکسیۆن وه‌ک ئۆپۆزسیۆنن و به‌شدارى حکومه‌تى هه‌رێمیان نه‌کردووه که بریتین له (کۆمه‌ڵ، یه‌کگرتوو، نه‌وه‌ى نوێ، شیوعى). سه‌باره‌ت به‌وه‌ى ئۆپۆزسیۆن پێیوایه که‌په‌رله‌مان خۆى نادات له‌پرسى نه‌وت، وته‌بێژى فراکسیۆنى پارتى وتى «ئه‌مڕۆ پرۆژه‌که ده‌خوێندرێته‌وه که‌نه‌وت ناشه‌فاف نه‌بێت و هیچ که‌سێک ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ى نه‌بێت مامه‌ڵه به‌نه‌وته‌وه بکات، سزاکان زۆر قورسن له‌سه‌ر ئه‌وانه‌ى که نه‌وت به‌قاچاغ ده‌به‌ن و په‌رله‌مان خۆى داوه له‌پرسى نه‌وت». رۆژى پێنجشه‌ممه هه‌ریه‌که له‌فراکسیۆنه‌کانى (پارتى، یه‌کێتى، گۆڕان، مه‌سیح، تورکمان، سه‌رده‌م)، ئه‌و حزبانه‌ى له‌حکومه‌تى هه‌رێم پێکه‌وه به‌شدارن له‌گه‌ڵ ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان کۆبوونه‌ته‌وه‌و لیژنه‌یه‌کیان پێکهێناوه. پێشه‌وا هه‌ورامى باسى له‌ده‌رئه‌نجامى ئه‌و کۆبوونه‌وه‌یه کرد که‌پێکه‌وه رێککه‌وتوون لیژنه‌یه‌کیان پێکهێناوه ده‌یانه‌وێت له‌هه‌ر پڕۆژه‌یه‌کدا به‌هه‌ماهه‌نگى و لێکتێگه‌یشتن له‌نێوانیاندا هه‌بێت» پرۆژه‌یه‌ک که له‌فراکسیۆنى گۆڕانه‌وه بێت واژۆى پارتى و یه‌کێتى له‌سه‌ر ده‌کرێت». ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى بۆچى له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتوو کۆنه‌بوونه‌ته‌وه که‌دوو لایه‌نى ئۆپۆزسیۆنن، وته‌بێژه‌که‌ى فراکسیۆنى پارتى ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه که‌فراکسیۆنى پارتى زۆرینه‌یه بۆ ئه‌وه نییه پرۆژه‌کانى ئۆپۆزسیۆن ره‌تبکاته‌وه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وانیشدا کۆبوونه‌ته‌وه« هه‌ر پرۆژه‌یه‌کى ئۆپۆزسیۆن له‌خزمه‌تى خه‌ڵک و به‌رژه‌وه‌ندى گشتى بێت له‌پێش فراکسیۆنه‌کانى ئۆپۆزسیۆنه‌وه واژۆیان له‌سه‌ر ده‌که‌ین».
شاناز حه‌سه‌ن به‌ڕێوەبه‌رى کۆنتڕۆڵى کاره‌باى هه‌رێم، ئاشکرایده‌کات له‌مانگى شوباتى ئه‌مساڵدا پێدانى کاره‌باى نیشتیمانى له‌سنورى پارێزگاى هه‌ولێر زیاتر بووه به‌راورد به‌پارێزگاى سلێمانى، به‌جۆرێک له‌سلێمانى و که‌رکوک (8_10) کاتژمێر کاره‌با دراوه به‌هاوڵاتیان، به‌ڵام له‌هه‌ولێرو دوروبه‌رى (11_13) کاتژمێر کاره‌باى هه‌بووه، له‌دهۆکیش نزیکه‌ى (10) کاتژمێر بووه. ئومێد ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوەبه‌رى کۆنتڕۆڵى کاره‌باى هه‌رێم، ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌کرد ئه‌گه‌ر پلانه‌که‌یان وه‌ک خۆى بڕوات، له‌مانگى 3ى ساڵى 2021دا به‌ستنى پێوه‌رى زیره‌ک ته‌واوده‌بن. ئومێد ئه‌حمه‌د به هاوڵاتى وت «دواى ئه‌و کاته پێوەرەکە ده‌به‌ستێت به‌سه‌نته‌رى کۆنترۆڵى کاره‌باوه، دواتر ده‌به‌سترێته‌وه به‌سه‌عاتى ماڵانه‌وه، ئه‌وکات کارى پێده‌کرێت». له‌ئێستادا کار به‌پێوه‌رى زیره‌ک ناکرێت، واته هاوڵاتیان هه‌ر له‌ڕێگه‌ى پێوەرە کۆنه‌که‌وه پاره‌ى مانگانه‌ى کاره‌باى نیشتیمانیان بۆ دێته‌وه. ئومێد ئه‌حمه‌د وتی «ئەو پێوەرەی کەئێستا دەبەسترێت له‌ده‌ره‌وه‌ى ماڵه‌کان به‌ستراوه‌و تا ئه‌وکاته‌ى هه‌موو هه‌رێم ته‌واده‌بێت و پێوه‌رى بۆ ده‌به‌سترێت به‌کۆنترۆڵى کاره‌باوه پەیوەستده‌کرێت، ئه‌و کات پاره‌که به‌پێوه‌ره تازه‌که حساب ده‌کرێت». له‌ئێستادا له‌سه‌روو (220) هه‌زار پێوه‌رى زیره‌ک بۆ هه‌موو هه‌رێم به‌ستراوه، پرۆسه‌که به‌رده‌وامه‌و بڕیاروایه بۆ مانگى 3 ئازارى 2021 پرۆژه‌که ته‌واوبکرێت و له‌دواى ئه‌و کاته‌وه کار به‌پێوه‌ره‌کان ده‌کرێت. له‌به‌شێکى دیکه‌ى قسه‌کانیدا به‌رێوه‌به‌رى کۆنترۆڵى کاره‌باى هه‌رێم ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه له‌مانگى شوباتى ئه‌مساڵدا له‌سنورى سلێمانى و تا که‌رکوکیش له‌شه‌وو رۆژێکدا (8 ـ 10) کاتژمێر کاره‌باى نیشتیمانیى دراوه به‌هاوڵاتیان، به‌ڵام ئه‌و ناوچانه‌ى که‌مامناوه‌ندن له‌پله‌ى گه‌رمیدا وه‌ک هه‌ولێرو دوروبه‌رى (11 ـ 13) کاتژمێر کاره‌باى هه‌بووه، له‌دهۆک هاوشێوه‌ى سلێمانى که‌مێک زیاتربووه‌و (9 ـ 10) کاتژمێر بووه، له‌گه‌رمیانیش کاته‌کانى بوونى کاره‌با هه‌ندێک جار (14) کاتژمێریشى تێپه‌ڕاندووه. ئومێد ئه‌حمه‌د ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد له‌ئێستادا بڕى به‌رهه‌هێنانى کاره‌باى نیشتمیانى (3400 ـ 3500) مێگاواته. وتیشى «پێدانى کاتژمێره‌کانى کاره‌باى نیشتیمانى، په‌یوه‌ندى به‌پله‌ى گه‌رماى ناوچه‌کانه‌وه هه‌یه، له‌مانگى دوودا به‌تێکڕا له (8 ـ 12) کاتژمێر کاره‌با دراوه به‌هاوڵاتیان، به‌ڵام به‌پێى ناوچه‌کان گۆڕانکارى تێداکراوه، چونکه رێژه‌ى کاره‌باى هه‌ر شوێنێک دیاریکراوه، به‌ڵام به‌پێى ئه‌و ناوچانه‌ى که‌زۆر ساردن واته ناوچه‌ى سه‌ختى سه‌رما یان مامناوه‌ندن گۆڕانکارى تێدایه«. ئومێد ئه‌حمه‌د جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه پێدانى کاره‌باى نیشتیمانى بۆ مانگى ئازار زیادده‌کات، بەڵام بڕەکەی دیاری نەکرد. وتى «ناتوانین دیاری بکه‌ین چه‌ند کاتژمێر کاره‌با ده‌درێت به‌هاوڵاتیان، به‌ڵام له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ى پله‌ى گه‌رماو که‌مبوونه‌وه‌ى خواست له‌سه‌ر کاره‌با بێگومان کاره‌باى نیشتیمانى کاتژمێره‌کانى زیادده‌کات».
ئارا ئیبراهیم راوێژکارێکى سه‌رۆک کۆمارى عێراق ئاماژه به‌وه‌ده‌دات په‌یامه‌که‌ى هه‌رێمى کوردستان بۆ راسپێردراوى کابینه‌ى نوێى حکومه‌تى عێراق سه‌رکه‌وتوو بووه‌و جێگه‌ى خۆى گرتووه‌و ده‌شڵێت «نیگه‌رانییه‌کانى مه‌سعود بارزانى له‌باره‌ى دانانى وه‌زیره‌کانه‌وه له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵحه‌وه ته‌واو نه‌بووه«. بڕیاره ئه‌مڕۆ 1ى ئازار په‌رله‌مانى عێراق بۆ متمانه‌دان به‌کابینه‌که‌ى محه‌مه‌د تۆفیق عه‌لاوى کۆببێته‌وه‌و چاوه‌ڕوان ده‌کرێت رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ کوردو سوننه له‌باره‌ى پۆستى وه‌زیره‌کانه‌وه گه‌شتبێته ئه‌نجام. نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان چه‌ند گه‌ڕێکى کۆبوونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ پێنج لایه‌نى سیاسى (پارتى، یه‌کێتى، گۆڕان، کۆمه‌ڵ، یه‌کگرتوو) له‌سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئه‌نجامدا بۆ چۆنێتى مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ محه‌مه‌د تۆفیق عه‌لاوى راسپێردراوى کابینه‌ى نوێى حکومه‌تى عێراق. له‌کۆبوونه‌وه‌کاندا ئه‌و پێنج لایه‌نه سیاسییه رێککه‌وتن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى پێکه‌وه«به‌یه‌کده‌نگى» بایکۆت یان متمانه‌دان به‌کابینه‌که‌ى عه‌لاوى ئه‌نجامبده‌ن. راوێژکارێکى به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق ده‌ڵێت «هه‌وڵه‌کانى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و پێکه‌وه‌بوونیان له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کان سه‌رکه‌وتوو بوو بۆ دانانى وه‌زیره‌کان». "نیگه‌رانییه‌کانى مه‌سعود بارزانى له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى به‌رهه‌م ساڵح کاندیدى وه‌زیره کورده‌کانى داناوه وانه‌بووه" کوردستان سێوکانى، راوێژکارى سه‌رۆک کۆمارى عێراق به هاوڵاتى وت «به‌رهه‌م ساڵح پێشنیارى بۆ عه‌لاوى و لایه‌نه کوردستانییه‌کان کردووه که‌کورد جێگرى سه‌رۆک وه‌زیرانى هه‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌و وه‌زاره‌تانه‌ى به‌ر کورد ده‌که‌وێت». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد ئه‌گه‌ر عه‌لاوى سازش بۆ کوردو سوننه نه‌کات ناتوانێت متمانه له‌په‌رله‌مانى عێراق وه‌ربگرێت، وتیشى «عه‌لاوى له‌گه‌ڵ محه‌مه‌د حه‌لبوسى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق رێککه‌وتووه له‌کۆى حه‌وت وه‌زاره‌ت که به‌ر سوننه که‌وتووه، سێ دانه‌یان له‌لایه‌ن حه‌لبوسییه‌وه داده‌نرێت و چواره‌که‌ى دیکه له‌لایه‌ن عه‌لاوییه‌وه«. کوردستان سێوکانى باسى له‌وه‌شکرد که‌سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد (لایه‌نه سیاسییه‌کان)و سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم په‌یامێکیان بۆ عه‌لاوى هه‌بووه که به‌بێ پرسى سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد نابێت وه‌زیره‌کان دابنرێت «په‌یامه‌که‌ى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و لایه‌نه کوردییه‌کان بۆ عه‌لاوى سه‌رکه‌وتوو بووه، چونکه هه‌رێمى کوردستان تایبه‌تمه‌ندى خۆى هه‌یه له‌عێراقدا». هه‌فته‌ى رابردوو مه‌سعود بارزانى سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان نیگه‌رانى ده‌ربڕى له‌باره‌ى پرسى پێکهێنانى حکومه‌تى عێراقییه‌وه‌و رایگه‌یاند ده‌بێت کورد خۆى بڕیار له‌سه‌ر دانانى وه‌زیره‌کانى بدات نه‌ک خه‌ڵکانى دیکه. پێشتریش چه‌ند ده‌نگۆیه‌ک بڵاوکرایه‌وه که به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق رۆڵى سه‌ره‌کى هه‌بووه له‌دانانی کاندیده کورده‌کانى کابینه‌که‌ى عه‌لاوى که‌چه‌ند ناوێک راگه‌یه‌ندرابوو، راوێژکاره‌که‌ى سه‌رۆک کۆمارى عێراق ده‌ڵێت «ئه‌وه‌ى بیسترا به‌ڵێ گله‌ییان هه‌بووه له‌و رووه‌وه که‌گوایه به‌رهه‌م ساڵح به‌ڕێککه‌وتن له‌گه‌ڵ عه‌لاوى خۆى کاندیده کورده‌کانى دیاریکردووه، به‌ڵام دکتۆر به‌رهه‌م ساڵح تەئکیدى کرده‌وه که‌ته‌نها ناوى یه‌ک کاندیدى وه‌زیرى داوه، که ئه‌ویش حاکم رزگار حه‌مه‌ئه‌مین بووه‌و ره‌خنه‌کان له‌وباره‌یه‌وه هیچ وانییه«. ئه‌مڕۆ ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانى عێراق نه‌توانێت متمانه بداته محه‌مه‌د تۆفیق عه‌لاوى، له‌ڕووى یاساییه‌وه باسى دوو سیناریۆ ده‌کرێت یان به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق که‌سێکى دیکه کاندید ده‌کات بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت ئه‌وه‌ش ده‌بێت له‌ماوه‌ى (15) رۆژدا کابینه‌که‌ى پێکبهێنێت، یان ئه‌وه‌تا به‌رهه‌م ساڵح له‌یه‌ککاتدا سه‌رۆک کۆمارو سه‌رۆک وه‌زیرانیش ده‌بێت. کوردستان سێوکانى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که «په‌رله‌مانى عێراق ئه‌مڕۆ متمانه نه‌داته عه‌لاوى، ئیتر عه‌لاوى کۆتایى پێدێت و ده‌بێت سه‌رۆک کۆمار که‌سێکى دیکه دیاریبکات له‌ماوه‌ى (15) رۆژدا کابینه‌ى حکومه‌ت پێکبهێنێت، هه‌ندێکیش ده‌ڵێن به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق راسته‌وخۆ ده‌بێته سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق».
عومه‌ر فه‌تاح ده‌نگۆى ئه‌وه هه‌یه که رێککه‌وتنێکى پێشوه‌خته کرابێت و به‌شێک له‌وه‌زیره‌کان عه‌لاوى دایبنێت و به‌شێکیشى لایه‌نە سیاسیه‌کان خۆیان سه‌رپشک بکرێن له‌دانانى کاندید بۆ وه‌زاره‌ته‌کان. عه‌لاویش لە رێگەی تویتەرەوە شەڕی «شه‌ره‌ف» لەگەڵ پەرلەمانتاران دەکات. بڕیاره ئه‌مڕۆ یه‌کشه‌ممه (1ی ئازار/ مارسی 2020) دانیشتنی نائاسایی نوێنه‌رانى عێراق ئه‌نجامبدرێت بۆ ده‌نگدان به‌کابینه‌که‌ی محه‌مه‌د عه‌للاوی راسپێردراو بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت، ئه‌مه سێیه‌م جاره که کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مان دواده‌خرێت به‌هۆی ئاماده‌نه‌بوونی رێژه‌ی یاسایی نوێنه‌رانه‌وه. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌سه‌ر فراکسیۆنى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان، لە لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتی ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد پێشتر ناوى چه‌ند کاندیێک هاتووه بۆ وه‌زیره‌کان، به‌ڵام ناوى هیچ کاندیدێکى کورد تائێستا به‌ده‌ست ئه‌وان نه‌گه‌یشتووه، وتی «ئه‌وه‌ش پێچه‌وانه‌ى ده‌ستوره«. به‌پێی ناوه‌رۆکی راگه‌یه‌ندراوی کۆبوونه‌وه‌ی لایه‌نه سیاسییه‌کان و هه‌رسێ سه‌رۆکایه‌تیه‌که‌ی هه‌رێم (سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم، سه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان، سه‌رۆکایه‌تی حکومه‌ت) بڕیاردرا وه‌فده‌که‌ی هه‌رێم بچێته‌وه به‌غداو درێژه به‌کۆبوونه‌وه‌کان بدات له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کانی دیکه‌ی عێراق، له‌گفتوگۆو راگۆڕینه‌وه به‌رده‌وام ده‌بێت، به‌ڵام ئه‌و وه‌فده نه‌چوونه‌وه به‌غدا. بڵێسه جه‌بار فه‌رمان ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق، له‌سه‌ر فراکسیۆنى یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان، ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو ئه‌وان ئاگادارنین بۆچى وه‌فده‌که نه‌هاتوون، ئه‌وه‌ى به‌ئه‌وان وتراوه که‌ئه‌مڕۆ یه‌کشه‌ممه کۆبوونه‌وه‌که ده‌کرێت، به‌ڵام نازانرێت ئایا نیساب ته‌واو ده‌بێت یان نا. بڵێسه جه‌بار فه‌رمان بە هاوڵاتى وت «عه‌لاوى چه‌ند جارێک حسابی بۆ په‌رله‌مان نه‌کردووه‌و کاتى دانیشتنه‌که‌ى بۆ ده‌نگدان به‌حکومه‌ته‌که‌ى دواخستووه«. وتیشى «عه‌لاوى به‌هۆى ئه‌وه‌ى ئه‌و تویتانه‌ى ده‌یکات و هه‌ڵوێسته‌کانى زۆرینه‌ى په‌رله‌مانتارانى له‌خۆى زیزکردووه، وتوویه‌تى ئه‌وه‌ى ده‌نگبدات به‌م کابینه‌یه ئه‌وه خه‌ڵکانى به‌شه‌ره‌فن، واته ئه‌وانه‌ى دژى بن یان ده‌نگى پێنه‌دات به‌شه‌ره‌ف نیه به‌قسه‌ى ئه‌و، هه‌ر له‌ئێستاوه ئه‌وە نیشانه‌ى پرسیارى له‌سه‌ر کابینه‌که‌ى و په‌رله‌مانتارانیش داناوه، چونکه کاندیدى وه‌زاره‌ت هه‌یه ده‌فرۆشرێت، قسه هه‌یه کاندید کڕدرابێت». جه‌ختى له‌سه‌ر ئه‌وه‌شکردەوه کە لایه‌نى کوردى زۆرینه‌یان «یه‌کهه‌ڵوێست و یه‌کگرتوون» هەروەها وتی «پۆسته وه‌زاریه‌کان گرنگ نیه‌و ئه‌وه‌ى به‌لاى کورده‌وه گرنگه تێڕوانینى حکومه‌ته‌که‌ى عه‌لاوی-یه بۆ هه‌رێم، چونکه تائێستا تێڕوانیه‌کانى ئه‌و بۆ هه‌رێم دروست نییه‌و له‌گفتوگۆکانیدا بێ باکیه‌کى زۆرى پێوه‌دیاره‌و وه‌ک پارێزگا مامه‌ڵه‌و حساب بۆ کورد ده‌کات. سه‌باره‌ت به‌وه‌ى که تاچه‌نده کاندیده‌کان که‌سانى ته‌کنۆکراتن، بڵێسه جه‌بار وتی «کاندیده‌کان هیچیان که‌سانى ته‌کتنۆکترات نەبوون، چونکه عه‌لاوى خۆى بێلایه‌ن نیه‌و شیعه دایناوه، ئه‌مه له‌کاتێکدایه شه‌قام و خۆپیشانده‌رانیش داواى ئه‌وه‌یان ده‌کرد کاندیده‌کان ده‌بێ حزبى نه‌بن». وتیشى «ئه‌و هیچ به‌ڵێنێکى واى به‌کوردو به‌هه‌رێمیش نه‌داوه، هه‌ندێک له‌و به‌ڵێنانه‌شى داویه‌تى له‌ده‌سه‌ڵاتى ئه‌ودا نییه له‌مه‌سه‌له‌ى بودجه‌دا ناتوانێت هیچ ده‌ستکارى بکات، چونکه بودجه‌ى ساڵى 2020 خوێندنه‌وه‌ى بۆ نه‌کراوه‌و ده‌نگى له‌سه‌ر نه‌دراوه‌و هه‌رهه‌مان بودجه ته‌شغیلیه‌که‌ى ساڵى پار به‌کارده‌هێنرێت و هیچ وه‌به‌رهێنانێک ناکرێت». سه‌باره‌ت به‌وه‌ى ئایا هه‌ڵوێستى په‌رله‌مانتاره کورده‌کان چیه‌و به‌شدارى کۆبوونه‌وه‌که ده‌که‌ن یان ده‌بێت چاوه‌ڕوانى ئۆکه‌ی سه‌رکردایه‌تى سیاسى کوردبن، بڵێسه جه‌بار فه‌رمان وتى «قورسه چۆن هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ین، وه‌کو کورد ده‌بێت ته‌نها به‌رژه‌وه‌ندى خۆمان له‌به‌رچاوبێت، چى زامنى ماف و ده‌ستکه‌وته‌کانى ئێمه ده‌کات ئه‌وه جێبه‌جێ بکه‌ین، هه‌وڵبده‌ین ئه‌وه بچه‌سپێنین ئه‌وه‌ى دێته سه‌ر حکوم و ده‌سه‌ڵات هه‌وڵنه‌دات مافه ده‌ستوریه‌کانمان پێشێل بکات یان هه‌وڵبدات ده‌ستور هه‌مواربکاته‌وه‌و مافه ده‌ستوریه‌کانى هه‌رێم و کورد که‌مبکاته‌وه، ئه‌وه بنه‌ماى کارکردنى ئێمه‌یه«. په‌رله‌مانی عێراق له (328) کورسی پێکهاتووه‌و دابه‌شبووه به‌سه‌ر شیعه‌و سوننه‌و کورده‌کاندا که‌شیعه‌کان نیوه زائید یه‌ک پێکده‌هێنن و سوننه‌کانیش نزیکه‌ی (70) کورسی و کوردیش (58) کورسی هه‌یه. مه‌یاده جه‌بار ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌سه‌ر فراکسیۆنى پارتى دیموکراتى کوردستان، سه‌باره‌ت به‌کۆبوونه‌وه چاوه‌ڕوانکراوه‌که‌ى ئه‌مڕۆ ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد که گفتوگۆکان به‌رده‌وامه، جه‌ختى له‌سه‌ر ئه‌وه‌شکرده‌وه ناوى ئه‌و کاندیدانه‌ى گه‌یشتووه‌ته ده‌ستى په‌له‌مانتاران هێشتا یه‌کلایی نه‌کراوه‌ته‌وه، ئه‌گه‌ر هه‌یه ئاڵوگۆڕى تێدابکرێت و پۆستى چه‌ند وه‌زاره‌تێکیش به به‌تاڵى جێده‌هێڵت. سه‌باره‌ت به‌وه‌ى که‌ده‌وترێت عه‌لاوى رێککه‌وتووه خۆى به‌شێک له‌وه‌زیره‌کان دابنێت و لایه‌نه سیاسیه‌کانی تریش ئه‌وانى دیکه‌ى دابنێن، ئه‌ندامه‌که‌ى په‌رله‌مان، ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد که‌سێک خۆى حزبى شیعه هه‌ڵیبژاردووه‌و کاندیدى کردووه بۆ سه‌رۆک وه‌زیران ناتوانێت بێت به‌هێزه سیاسیه‌کانى کوردو سوننه بڵێت کاندیدى حزبم ناوێت ببێته وه‌زیر، وتیشى «ئه‌و که‌سانه‌ى عه‌لاوى ده‌ستنیشانى ده‌کات نابنه نوێنه‌رى ئێمه‌و خۆمان قبوڵى ناکه‌ین». مه‌یاده جه‌بار جه‌ختى له‌سه‌ر ئه‌وه‌کردوه تائێستاش ئه‌وان وه‌ک په‌رله‌مانتاران هیچ به‌رچاو روونیه‌کیان لانیه که‌چۆن و به‌چ شێوازێ ده‌چنه په‌رله‌مان، به‌ڵام گفتوگۆکان به‌رده‌وامه‌و رێککه‌وتنى کۆتایی نه‌کراوه. سه‌باره‌ت به‌ناوه‌ڕۆکى وه‌زاره‌ته‌کان و به‌رنامه‌که‌ى حکومه‌ته‌که‌ى عه‌لاوى وتى «به‌گشتى هیچ خاڵێکى تێدانیه بۆ کورد که‌دڵى پێ خۆشبکات، ته‌نها له‌یه‌ک شوێن به‌کورتى باسى هه‌رێمى کردووه، باسى چۆنیه‌تى چاره‌سه‌رکردنى نێوان کێشه‌کانی هه‌رێم و به‌غداى نه‌کردووه، وه‌ک کێشه‌کانى که‌رکوک و ماده‌ى 140و نه‌وت و گازو موچه‌و شایسته داراییه‌کانى جوتیاران و پێشمه‌رگه‌و مافه ده‌ستورییه‌کان، ده‌بێت چاره‌سه‌رى ئه‌مانه بدۆزرێته‌وه«. ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى پارتى پێشبینى ئه‌وه‌ده‌کات له‌کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌مڕۆش حکومه‌ته‌که‌ى عه‌لاوى ده‌نگى له‌سه‌ر نه‌درێت، چونکه به‌وته‌ى ئه‌و به‌شێک له‌شیعه‌کانیش به‌م شێوازه‌ى ئێستاش قبوڵیان نیه، وتیشى «هه‌تا ئه‌گه‌ر ده‌نگى له‌سه‌ربدرێت ته‌مه‌نى کورت ده‌بێت، به‌پێى مادده ده‌ستورییه‌کان ئه‌گه‌ر (30) رۆژه‌که ته‌واوبێ و ئه‌مڕۆ ده‌نگى له‌سه‌رنه‌درێت کارته‌که‌ى عه‌لاویش ده‌سوتێ». ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد رایه‌کى تر هه‌یه که‌چه‌ند که‌سێکى یاسایی و په‌رله‌مانتاران پشتیوانى ده‌که‌ن، چه‌ند رۆژێکى پشوو له‌کۆى (30) رۆژه‌که حساب نه‌کرێت و تاهه‌شتى ئه‌م مانگه درێژبکرێته‌وه بۆ پێکهێنانى حکومه‌ته‌که‌ى عه‌لاوى، ئه‌و وتى «به‌ڵام ئه‌مه یاسایی نیه، له‌ده‌ستوردا ته‌نها (30) رۆژ دیاریکراوه‌و ئه‌وه خزمه‌تى عه‌لاوى ده‌کات». عادل عه‌بدولمه‌هدی، سه‌رۆکوه‌زیرانی عێراق 29-11-2019 به‌هۆی خۆپیشاندانه‌کانه‌وه ده‌ستی له‌کارکێشایه‌وه‌و دوو رۆژ دواتر له‌کۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مانی عێراق، به‌زۆرینه‌ی ده‌نگ ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ی په‌سەندکرا، سه‌ره‌تای مانگی رابردووش به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆماری عێراق، محه‌مه‌د تۆفیق عه‌لاوی سیاسه‌تمه‌داری سه‌ربه‌خۆی راسپارد بۆ پێکهێنانی کابینه‌ی نوێی حکومه‌ت، به‌پێی ده‌ستوور ده‌بێت عه‌لاوی له‌ماوه‌ی (30) رۆژدا کابینه‌که‌ی پێشکه‌شی په‌رله‌مان بکات بۆ په‌سه‌ندکردنی. محه‌مه‌د تۆفیق عه‌لاوی له‌ساڵی 1954 له‌به‌غدا له‌دایکبووه‌و شیعه‌ی عه‌لمانیه‌و که‌سایه‌تیه‌کی سه‌ربه‌خۆیه، له‌دوو خولدا ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران بووه، هه‌روه‌ها ماوه‌ی دوو ساڵ له‌خولی دووه‌می حکومه‌ته‌که‌ی نوری مالیکیدا وه‌زیری گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن بووه‌و له‌ساڵی 2012دا به‌هۆی کێشه‌و ناکۆکی له‌گه‌ڵ مالیکی ده‌ستی له‌کارکێشایه‌وه. کابینه‌که‌ی عادل عه‌بدولمه‌هدی ده‌ستله‌کارکێشاوه له (22) وه‌زاره‌ت پێکهاتبوو، شیعه‌کان (12) وه‌زاره‌ت، سوننه شه‌ش وه‌زاره‌ت، کوردیش سێ وه‌زاره‌ت و مه‌سیحییه‌کانیش وه‌زاره‌تێکیان هه‌بوو، له سێ وه‌زاره‌ته‌که‌ی کورد دوو وه‌زیریان به‌ر پارتی که‌وتبوو که‌پێکهاتوون له فوئاد حوسێن جێگری سه‌رۆک وه‌زیران بۆ کاروباری دارایی و وه‌زیری دارایی، به‌نگین رێکانی وه‌زیری ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و نیشته‌جێکردن.
عومه‌ر فه‌تاح به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى سلێمانى به‌مه‌به‌ستى خۆپاراستن له‌ڤایرۆسى کۆرۆنا، چه‌ند رێوشوێنێکى نوێ ده‌گرێبه‌رو بڕیارى ئه‌وه‌ده‌دات که‌به‌کارهێنانى په‌نجه‌مۆرى هاتن و چوونى فه‌رمانبه‌ران له‌سه‌رجه‌م فه‌رمانگه‌کاندا قه‌ده‌غه‌بکات. هه‌روه‌ها داواش ده‌کات به‌کارهێنانى ئه‌سانسۆر که‌مبکرێته‌وه‌و ئه‌گه‌ر بزانرێت مه‌ترسى هه‌یه به‌کارهێنانى ئه‌ویش قه‌ده‌غه‌ده‌کات، هاوکات سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى رایده‌گه‌یه‌نێت ئه‌گه‌ر پێویست بکات کاتژمێره‌کانى ده‌وامى فه‌رمانبه‌ران که‌مده‌کرێته‌وه‌و سیستمى ته‌ناوب به‌کارده‌هێنرێت. هێرش سه‌لیم جێگری به‌ڕێوەبه‌ری گشتی ته‌ندروستى سلێمانى، ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌کرد تائێستا هیچ حاڵه‌تێک لاى ئه‌وان تۆمارنه‌کراوه‌و رۆژانه‌ش به‌رده‌وامن له‌پشکنینى ئه‌و که‌سانه‌ى که له‌ئێران ده‌گه‌ڕێنه‌وه. هێرش سه‌لیم به هاوڵاتى وت «رۆژانه رێنمایی و بڕیارى پێوست بڵاوده‌که‌ینه‌وه‌و ئه‌و شتانه‌ى هۆکارن بۆ ته‌شه‌نه‌سه‌ندنى ڤایرۆسه‌که قه‌ده‌غه‌یان ده‌که‌ین، له‌م چه‌ند رۆژه بڕیار ده‌ده‌ین که‌به‌کارهێنانى په‌نجه‌مۆرى فه‌رمانبه‌ران تاماوه‌یه‌کى نادیار قه‌ده‌غه‌بکرێت، چونکه ناکرێت رۆژانه سه‌دان فه‌رمانبه‌ر په‌نجه له‌سه‌ر خاڵێکى بچوک دابنێن، با له‌برى ئه‌وه شێوازى دیکه به‌کاربهێنرێت بۆ هاتن و چوونى فه‌رمانبه‌ر». له‌دواى تۆمارکردنى چه‌ند حاڵه‌تێکى ڤایرۆسى کۆرۆنا، له‌کۆمارى ئیسلامى ئێران و عێراق، بۆ به‌رگریکردن و خۆپاراستن له‌ڤایرۆسه‌که حکومه‌تى هه‌رێم چه‌ند بڕیارو رێنماییه‌کی تایبه‌تیان ده‌رکردووه له‌ناو سه‌نته‌ری شارو شارۆچکه‌کانیشدا چه‌ند رێوشوێنێکی پزیشکی گیراوه‌ته به‌ر. جێگرى ته‌ندروستى سلێمانیش ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌کرد ئه‌سانسۆر یه‌کێکى دیکه‌یه له‌وانه‌ى که‌په‌نجه‌ى تێدا به‌کارده‌هێنرێت و پێده‌چێت ئه‌ویش ئه‌گه‌ر پێویست بکات قه‌ده‌غه‌ى دەکه‌ین، وتی «چونکه ناو ئه‌سانسۆره‌کان بچووکن و هه‌واى که‌میان تێدایه‌و ئه‌گه‌ر چه‌ند که‌سێک له‌یه‌ک کاتدا به‌کارى بهێنێت هه‌ناسه‌یان ده‌چێت به‌سه‌ر یه‌کدا، ئه‌مه‌ش له‌ڕووى ته‌ندروستییه‌وه نه‌گونجاوه«. رۆژى هه‌ینى رابردوو 28ى مانگى دوو، به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتیی ته‌ندروستی سلێمانی راگه‌یه‌ندراوێکى بڵاوکرده‌وه‌و هۆشداری داوه‌ته هاوڵاتیانی دانیشتووی سنووری پارێزگاکه‌و رایگه‌یاندوه، هه‌فته‌ی داهاتوو، هه‌فته‌یه‌کی هه‌ستیاره بۆ خۆپارێزی له‌په‌تای کۆرۆنا، له‌لایه‌کى دیکه‌شه‌وه سه‌رۆکی زانکۆی زانسته پزیشکییه‌کانی کوردستان (سنه له‌ڕۆژهه‌ڵاتى کوردستان) له‌کۆنفڕانسێکى رۆژنامه‌وانیدا ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کردووه به‌پێی ئه‌نجامی لێکدانه‌وه‌کانیان ئه‌م هه‌فته‌یه چالاکیی ڤایرۆسى کۆرۆنا روو له‌زیادبوون ده‌کات و داواى له‌خه‌ڵکی پارێزگاى سنه کردووه ئه‌وپه‌ڕی هه‌وڵی خۆیان بده‌ن بۆ پاراستنى خۆیان و جێبه‌جێکردنى رێنماییه‌کانى ته‌ندروستى. سه‌باره‌ت به‌هۆکارى راگه‌یه‌ندراوه‌که‌یان، هێرش سه‌لیم جێگری به‌ڕێوەبه‌ری گشتی ته‌ندروستى سلێمانى به هاوڵاتى وت «مه‌به‌ست له‌جه‌ختکردنه‌وه‌ى ئه‌م هه‌فته‌یه ئه‌وه‌یه ئه‌وکه‌سانه‌ى له‌ئێران هاتوونه‌ته‌وه‌و له‌ژێر چاودێریدان، کۆتایی ئه‌م هه‌فته‌یه که‌ره‌نتینه‌که‌یان ده‌گاته (14) رۆژو دواى پشکنین کۆتایی ده‌هێنرێت به‌ماوه‌ى چاودێریکردنه‌که‌یان، بۆیه ئه‌گه‌ر هیچ حاڵه‌تێک تۆمارنه‌کرێت ئه‌وه مایه‌ى خۆشحاڵیمانه که رێنمایی و خۆپارێزیه‌که‌مان جێگه‌و رێگه‌ى خۆى گرتووه‌و به‌رده‌وامده‌بین له‌سه‌رى». ئه‌مه له‌کاتێکدایه ڤایرۆسی نوێی کۆرۆنا له‌هه‌ڵکشاندایه‌و تائێستا پێنج حاڵه‌ت له‌پارێزگای که‌رکوک تۆمارکراوه‌و حکومه‌تی هه‌رێمیش بڕیاریداوه که‌پشووی فه‌رمی بێت له‌سه‌رجه‌م ناوه‌نده‌کانی خوێندن تاکو ١٠ی ئازار. جێگرى به‌رپرسى ته‌ندروستى سلێمانى ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو ئه‌وان به‌رده‌وامن له‌که‌ره‌نتینه‌کردنى ئه‌وکه‌سانه‌ى که له‌ئێرانه‌وه دێنه‌وه. وتیشى «جگه له‌وانه‌ى له‌ده‌روازه‌کانه‌وه دێنه‌وه، به‌شێک له‌هاوڵاتیانیش به‌قاچاغ هاتوونه‌ته‌وه بۆ کوردستان، به‌ڵام خۆشبه‌ختانه خۆیان یان خه‌ڵکانى دیکه ئاشکرایان کردوون و ئێستا له‌ژێر چاودێریدان بۆ ماوه‌ى (14) رۆژ، داواش له‌هه‌موو هاوڵاتیان ده‌که‌م که رێنماییه‌کانى ته‌ندروستى وه‌کخۆى جێبه‌جێبکه‌ن و هه‌ست یا گومانیان له‌که‌سێک یان شوێنێک کرد لایه‌نى په‌یوه‌ندیدارى لێ ئاگاداربکه‌نه‌وه«. له‌چه‌ند رۆژى رابردووشدا به‌هۆی بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسی کۆرۆناو رێگریکردن له‌زیاتر ته‌شه‌نه‌کردنی بڕیارى داخستی سه‌رجه‌م کافتریاکان ده‌رکرا. سه‌باره‌ت به‌ئه‌گه‌رى که‌مکردنه‌وه‌ى کاتى ده‌وامى فه‌رمانبه‌ران، ئازاد حه‌مەئه‌مین، سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى، ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد تائێستا به‌شێوه‌یه‌کى فه‌رمى هیچ داوایه‌کیان بۆ نه‌هاتووه له‌و باره‌یه‌وه. ئازاد حه‌مەئه‌مین به هاوڵاتى وت «له‌ئه‌مڕۆ یه‌کشه‌ممه‌وه لیژنه‌کانمان به‌دواداچوونى زیاتر ده‌که‌ن ئه‌گه‌ر داواکارى فه‌رمانبه‌ران بووبێت، یان به‌پێویستى بزانین ئه‌وه به‌دڵنیاییه‌وە چى له‌به‌رژه‌وه‌ندى هاوڵاتیاندا بێت ئه‌وه ده‌که‌ین و بڕیارى پێویستى له‌باره‌وه ده‌ده‌ین». سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى ئه‌وه‌شى باسکرد که‌ئه‌وان چه‌ند نووسراوێکیان کردووه بۆ فه‌رمانگه‌ى ته‌ندروستى سلێمانى و ئه‌وقاف بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و رێوشوێنانه‌ى که‌پێویستن بیگرنه‌به‌ر، وتیشى «داوامان له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى ئه‌وقاف کردووه ئه‌وه‌ى شه‌رع رێگه‌ى پێداوه‌و له‌ڕووى ته‌ندروستییه‌وه پێویسته جێبه‌جێبکرێت، ئاگادارمان بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى بڕیارو رێنمایی پێویستى بۆ ده‌ربکرێ، هه‌روه‌ها به‌ته‌ندروستیمان راگه‌یاندووه به‌کارهێنانى په‌نجه‌مۆر ئه‌گه‌ر زیانى هه‌یه، ئه‌وا ئاگادارمان بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى لای ببه‌ین». حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له رێگه‌ى پێنج وه‌زاره‌تى په‌یوه‌ندیداره‌وه شه‌ش ژوورى عه‌مەلیاتی پێکهێناوە بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسى کۆرۆنا به‌تایبه‌ت دواى ئه‌وه‌ى لەئێران چه‌ند حاڵه‌تێک تۆمارکراو دواتر لەو رێگەیەوە گوێزرایەوە بۆ چەند شارێکی عێراق. شه‌ممه 22ى شوباتى 2020 به‌سه‌رۆکایه‌تى وه‌زاره‌تى ناوخۆ له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ته‌کانى (ته‌ندروستى، کشتوکاڵ و سه‌رچاوه‌کانى ئاو، گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن، دارایى) شه‌ش ژوورى عه‌مه‌لیات پێکهێندرا. وه‌زیرى ناوخۆى هه‌رێمى کوردستان پیشتر رایگەیاندبوو «ئه‌وه‌ى له‌تواناى ئێمه‌دا بێت جێبه‌جێى ده‌که‌ین، ئه‌وه‌ى دیکه‌ش داواى هاوکارییمان کردووه هه‌م له‌حکومه‌تى فیدراڵ، هه‌میش له‌ئۆرگانه‌کانى UN به‌تایبه‌تى رێکخراوى WHO له‌ڕێگه‌ى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستییه‌وه رۆژانه، ته‌نانه‌ت هه‌موو کاتژمێرێک ئاگایان له‌ورده‌کارییه‌کانى نێوده‌وڵه‌تى هه‌یه له‌باره‌ى ڤایرۆسى کۆرۆنا ئه‌وه‌ى له‌ده‌وروبه‌رى ئێمه ده‌گوزه‌رێت». ژمارەی تووشبوان بەکۆرۆنا لەعێراق گەیشتووەتە (13) کەس، بەڵام هیچ کەس تائەم کاتە گیانی لەدەست نەداوە، لەکاتێکدا لەئێران ئەوانەی بەکۆرۆنا گیانیان لەدەست داوە (43) کەسی تێپەڕاندووە.
سازدانی: شاناز حه‌سه‌ن سه‌رۆکی لیژنه‌ی ئارایشتگه‌کانی سه‌ر به‌لیژنه هاوبه‌شه‌کانی قایمقامیه‌تی سلێمانی دەڵێت: کێشەی سەرەکییان ئەو شوێنانەیە کەتاتۆیان تێدا دەکرێت. شاتوو حسێن سه‌رۆکی لیژنه‌ی ئارایشتگه‌کانی سه‌ر به‌لیژنه هاوبه‌شه‌کانی قایمقامیه‌تی سلێمانی، له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى هاوڵاتى دا ئاماژه به‌وه دەدات له‌ناو ئارایشتگه‌کاندا نابێت تاتۆ بکرێت. هەروەها باس لەوەش ده‌کات پێشتر هه‌موو که‌س ده‌یتوانى مۆڵه‌تى ئارایشتگە وه‌ربگرێت و کاربکات، به‌ڵام ئێستا رێوشوێنه‌کانیان قورستر کردووه‌و ته‌نیا مۆڵه‌ت به‌و که‌سانه ده‌ده‌ن که‌خاوه‌نى ره‌گه‌زنامه‌ى عێراقین. هاوڵاتى: له‌سنورى پارێزگاى سلێمانى چه‌ند ئارایشتگە هه‌یه‌و چۆن جیاکراونه‌تەوه، که‌هه‌ندێکیان له‌ژێر ناوى سه‌نته‌ردا کارده‌که‌ن؟ شاتوو حسێن: له‌سنورى پارێزگاى سلێمانى به‌سێ ناحیه‌کەوە که‌سه‌ر به قایمقامیه‌تى سلێمانین، زیاتر له‌هەزارو (200) ئارایشگە هه‌یه، ئارایشگە سێ پله‌ى هه‌یه A B C، A پله‌که پێویسته رووبه‌ره‌که‌ى له (150) مه‌تر زیاتر بێت و کارمه‌ند بڕوانامه وه‌رده‌گرێت و شوێنى جوگرافیاکه‌ى هه‌موو ئه‌مانه واى لێده‌که‌ن وه‌ک پله A ى پێبدرێت و ناونراوه سه‌نته‌ر، پله B رووبه‌ره‌که‌ى (100) بۆ (150) مه‌ترە، وه‌رگرتنى کارمه‌نده‌کان به تاقىکردنه‌وه‌یه‌و زۆر پشت به‌بڕوانامه نابه‌سترێت، پله C له (500) بۆ (100) مه‌تر و که‌متره ده‌ستپێده‌کات و زیاتر ئه‌و ئارایشتگەیانه‌ى ناو کۆڵانه‌کانن. هاوڵاتى: ئایا نرخى خزمه‌تگوزارییه‌کان بۆ ئافره‌تان به‌پێى پله‌کان جیاوازى هه‌یه؟ شاتوو حسێن: نرخه‌کان به‌پێى پله‌کان بۆمان دیاریکردوون سه‌نته‌رێک که پله Aى پێده‌درێت کوالێتى شته‌کانى باشتره‌و کارمه‌ندى زیاترى هه‌یه کرێى بیناکه‌ى و کارمه‌نده‌کانى له‌سه‌ره، بۆیه ناکرێت وه‌ک ئارایشگەیه‌کى پله C بێت، بۆ نموونه بووک چاککردنێک له‌پله A (350) هه‌زاره‌و له‌پله‌ی B (250) هه‌زاره‌و له‌پله‌ى C (150) هه‌زارمان دیاریکردووه. به‌پێى ئارایشتگەکانیش خۆیان ده‌توانن که‌متر له‌و نرخه بیکه‌ن، به‌ڵام زیاتر له‌وه رێگه‌پێدراو نیه‌و له‌ڕێگه‌ى لیژنه‌کانه‌وه چاودێریی ده‌کرێن. هاوڵاتى: نرخى خزمه‌تگوزارییه‌کان بۆ نموونه برۆ چاککردن یاخود قژبڕین چۆن دیاریکراوه؟ له‌گه‌ڵ بوونى قه‌یرانى دارایى چیتان کردووه بۆ هاوکارى هاوڵاتیان؟ شاتوو حسێن: له‌گه‌ڵ به‌ره‌وپێشچوونى بواره‌کانى جوانکارى و زیادبوونى که‌ره‌سته‌و بواره‌کانى ده‌ستمانکرد به‌ڕێکخسشتنه‌وه‌ى نرخه‌کان و دیاریکردنى نرخى ئه‌و شتانه له‌ئه‌مڕۆدا هاتوونه ئاراوه وه‌ک کریاتین و ئۆمبۆوه‌ى و پیدیکورو میدیکور، پێشنیارمان کرد سه‌رله‌نوێ هه‌مووى له‌سفره‌وه ده‌ستپێبکه‌ینه‌وه بۆ ئه‌م زروفه‌ى ئێستاى هاوڵاتیان و نرخه‌کانمان دیاریکرد، پێشتر نرخى بووک چاککردن به (450 ـ 500) هه‌زار بوو، که‌ممان کرده‌وه بۆ (350) هه‌زار بۆ ئه‌وه‌ى هه‌ر هاووڵاتیه‌ک که‌تواناى دارایی مامناوه‌نده‌و حه‌زبکات له‌و سه‌نته‌رانه‌دا خۆى بڕازێنێته‌وه. هاوڵاتى: به‌چ شێوازێک چاودێریى ئارایشتگەکان ده‌که‌ن؟ زیاتر چ کێشه‌یه‌کتان هه‌یه که ناوه ناوه ده‌بینین ئارایشتگە هه‌یه داده‌خرێت؟ شاتوو حسێن: به‌رده‌وام له‌ڕێگه‌ى لیژنه‌کانه‌وه کارمان به‌دواداچوونه‌و بۆ چاودێریى ئاراشتگە تازه‌کان و ئه‌وانه‌ى تازه داده‌نرێن و یان له‌شوێنێکى تره‌وه ده‌یگوازنه‌وه، به‌رده‌وام مانگانه‌ش چاودێرییان ده‌که‌ین بۆ ئه‌وه‌ى هه‌ر شتێکى نائاسایى بکرێت سه‌ره‌تا رێنماییان پێده‌درێت و دواتر به‌وه‌سڵى ئاگادار ئاگادارده‌کرێنه‌وه‌و ماوه‌ى (7) بۆ (15) رۆژی که‌چه‌ند جارێک دووباره‌ى کرده‌وه دواى ئه‌وه داده‌خرێت، زیاترینى ئه‌و کێشانه‌ى ئێمه هه‌مانه پاکوخاوێنى ئارایشتگەکان، یاخود بێ مۆڵه‌تى و میکیاژى به‌سه‌رچوو و زۆرترین حاڵه‌تیش له‌ئێستا تاتۆکردنه له‌ناو ئارایشتگەکاندا که له‌به‌رئه‌وه‌ى کاریان که‌م بووه په‌نا بۆ کردنى تاتۆ ده‌به‌ن له‌ناو ئارایشتگەکاندا که‌ئه‌مه زۆر رێگه‌پێنه‌دراوه، چونکه تاتۆ به‌جیا پێویستى به‌مۆڵه‌ت هه‌یه‌و کارێکه تێکه‌ڵى خوێن ده‌بێت.. هاوڵاتى: ئێستا زۆر شوێن هه‌یه که تاتۆى تێدا ده‌کرێت؟ شاتوو حسێن: تائێستا زیاتر له(20) شوێن هه‌یه که‌تایبه‌ت بێت به‌تاتۆو مۆڵه‌تى به‌فه‌رمى بۆ وه‌رگیراوه، به‌ڵام له‌دواى ئه‌و رێکه‌وته‌وه زۆر زۆر بووه‌و ئێستا له‌سلێمانیدا کێشه‌یه‌کى سه‌ره‌کییه‌و به‌رده‌وام چاودێرى ده‌کرێت بۆ رێگرى کردن لێى به‌بێ مۆڵه‌ت و له‌ناو شوێنى ئارایشتگەکاندا نابێت بکرێت، ته‌نیا ئه‌گه‌ر شوێنى تایبه‌تى بۆ جیابکرێته‌وه، چونکه راسته‌وخۆ تێکه‌ڵ به‌خوێن ده‌بێت و پێویسته شوێنه‌که‌ى له (20) مه‌تر که‌متر نه‌بێت و دوو مه‌تر و نیو به‌رزییه‌که‌ى بێت. هاوڵاتى: ئایا هه‌موو که‌س ده‌توانێت مۆڵه‌تى ئارایشتگە وه‌ربگرێت؟ شاتوو حسێن: پێشتر هه‌موو که‌س ده‌یتوانى مۆڵه‌تى ئارایشتگە وه‌ربگرێت و کاربکات، به‌ڵام ئێستا رێوشوێنه‌کانمان قورسکردووه‌و وامان کردووه ته‌نیا هاوڵاتى عێراقى بتوانێت مۆڵه‌ت وه‌ربگرێت، بۆ ره‌خساندنى هه‌لى کاره بۆ که‌سى خۆمان و هه‌م ئه‌وه‌ش یاساى کارکردنى جیهانییه که بیانى ناتوانێت مۆڵه‌تى دوکان یان ئارایشتگە وه‌ربگرێت، ئێستا وامانکردووه به‌لیژنه ده‌چین سه‌یرى ئارایشتگەکه ده‌که‌ین شوێنه‌که‌ى گرتبێت و ئارایشتگەکه‌ى دانابێت ئینجا مۆڵه‌ته‌که‌ى پێده‌ده‌ین. هاوڵاتى: ئایا ژماره‌ى ئەو ئارایشتگەیه زۆر نیه بۆ سنورى سلێمانى؟ شاتوو حسێن: پێویسته ئه‌وه‌نده‌ى تێدا بێت که‌ئێستا هه‌یه، چونکه خه‌ڵک رۆژ به‌ڕۆژ زیاتر گرنگى به‌خۆی ده‌دات و که‌ره‌سته‌کانى جوانکاریش زیاد ده‌بن، بۆیه پێویسته له‌گه‌ڵ زۆربوونى پێداویستى ئافره‌تان شوێنه‌کانیش وه‌ک پێویست هه‌بن. هاوڵاتى: له‌و سێ پله‌یه‌ى که‌هه‌یه بۆ ئارایشتگەکان کامیان ده‌توانن خول بکه‌نه‌وه؟ شاتوو حسێن: ته‌نیا بۆ ئه‌وانه رێگه‌پێدراوه که‌مۆڵه‌تى په‌یمانگایان هه‌یه‌و مۆڵه‌تى په‌یمانگا له‌وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده ده‌درێت، به‌ده‌ر له‌وه‌ش له‌گه‌ڵ ژنانى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا ماوه‌ى (5 بۆ 10) ساڵ به ئارایشتگەکان به‌به‌رده‌وامى ئارایشتگەى هه‌بووبێت ده‌توانێت بیکات به‌په‌یمانگا، ئه‌زموونێک له‌هه‌موو شتێک هه‌بێت مۆڵه‌ته‌که‌یان بۆ ده‌کرێته په‌یمانگا ده‌توانن خول بکه‌نه‌وه. هاوڵاتى: له‌ئێستادا تێڕوانینى خه‌ڵک گۆڕاوه به‌رامبه‌ر ئارایشتگە؟ شاتوو حسێن: تێڕوانینى خه‌ڵک و خێزانه‌کان گۆڕاوه‌و پێشتر له‌کۆمه‌ڵگاى ئێمه‌دا عه‌یبه بوو کچ خۆى بڕازاندایه‌ته‌وه‌و بچووایه بۆ ئارایشتگە، ئێستا زۆر به‌ئاسایى خێزانه‌که دێنیت مۆڵه‌تى ئارایشتگەى بۆ وه‌ربگرێت به‌تایبه‌تیش به‌هۆى قه‌یرانه‌که‌وه زۆر ده‌ورى هه‌بووه‌و ئارایشگە یه‌کێک بوو له‌و پیشانه‌ى زۆر سه‌رکه‌وتوو بووه، جێگه‌ى هاوکارى بۆ خێزانه‌کان و هاوکارى بوو بۆ مێرده‌که‌ى و خێزانه‌که‌ى و په‌یداکردنى داهات بوو، بۆیه تێڕوانینه‌که‌ى زۆر گۆڕى و ئێستا پیاو هەیه خوشکه‌که‌ى یان ژنه‌که‌ى ده‌هێنێت و مۆڵه‌تى ئارایشگەى بۆ وه‌رده‌گرێت.
هاوڵاتى هەسەدە دووبارە داوای یارمەتیی نێودەوڵەتیی دەکات بۆ دادگاییکردنی هەزاران ئەندامی دەستگیرکراوی رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) کە لە گرتوخانەکانیاندا سالێک زیاتر ماونەتەوەو خەڵکی چەندین وڵاتن. دوای نزیکەی ساڵێک لە کەوتنی دوایین بنکەی داعش لەسوریا لەئازاری 2019، هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) کە لەلایەن هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە پشتیوانی دەکرێن، هێشتا نزیکەی (12) هەزار ئەندامی گومانلێکراوی داعشیان لەژێردەستدایه لە باکوری خۆرهەڵاتی وڵاتەکە، زۆربەیان خەڵکی سوریاو عێراقن، بەڵام لەنێو ریزەکانیاندا نزیکەی دوو هەزارو 500) بۆ هەزار کەس هەیە لەنزیکەی (50) وڵاتەوە. بەهۆی ئەوەی هەندێک وڵات دوودڵن لەوەی هاووڵاتیەکانیان وەربگرنەوە، کوردەکان ناچار خۆیان دەبێت دەستبەسەرەکان لەسوریا دادگایی بکەن. فەنەر کایت بەرپرسی پەیوەندییە دەرەکییەکان لە شاری قامیشلو، وتی «دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبەری پێویستی بەهاریکاریی نێودەوڵەتییە». وتیشی «لەسەر ئاستی دادوەری و هونەری، پێویستمان به‌هاوکارییه‌کی زۆرە. چاوەڕێدەکەین زۆر وڵات یارمەتیمان بدەن «لە ماوەی مانگێک یان دوواندا»، بەبێ ئەوەی ناوی هیچیان بڵێت. کایت یەکشەممە کۆبوونەوەی لەگەڵ شاندێکی پەرلەمانی بەلجیکی کرد، کە (15) هاوڵاتی وڵاته‌که لەلایەن کوردەکانەوە دەستگیرکراون، لەکاتێکدا زیاد لە (60) ژن و منداڵی بەلجیکی لە کەمپەکاندا ماونەتەوە لەبەر گومانی ئەوەی ئەندامێکی داعش لە خێزانەکەیاندا هەبووە. لەلایەکی ترەوە ژنانەی رێکخراوی داعش کە لەکەمپی هۆل دەستبەسەرن، لەژێر دەسەڵاتی کوردەکاندا دەکەوێتە پارێزگای حەسەکەی سوریا، منداڵانی نێو کەمپەکه هانده‌ده‌ن هێرشبکەنە سەر کارمەندانی مرۆیی. عەمار ساڵح چالاکوانێکی بواری کۆمەڵایەتی، وتی « ژنانی داعش بینراون کە هانی منداڵان دەدەن کێشە بنێنەوە و فەرمانی دیکە جێبەجێبکەن، هەروەها ئەرکی چاودێریکردن و گەیاندنیشیان پێسپاردوون. دوای ئەوەی هێزەکانی ئاسایش بازنەیەکی ئەمنییان لەدەوری ئەو کەسانە دروستکرد کەکردەوەی تووندوتیژییان ئەنجامداوە لە نێو کەمپەکەدا، ژنەکان دەستیانکردووە بە فەرمانکردن بە منداڵان بۆ نانەوەی کێشە لە جیاتی ئەوان. ژنەکان بە منداڵەکانیان وتووە بەرد بگرنە ئۆتۆمبیلەکانی ئەو کارمەندە مرۆییانەی سەردانی کەمپەکان دەکەن بۆ دابینکردنی خزمەتگوزاری پزیشکی و خزمەتگوزارییەکانی دیکە، هەروەها پێشیانوتوون بەرد بگرنە کارمەنده‌کانیش. وتی ئاسایش لەنزیکەوە چاودێریی گومانلێکراوانی ژنانی داعشی کردووە کەکردەوەی تووندوتیژییان ئەنجامداوە لە نێو کەمپە بیابانییەکەدا کەزۆر جه‌نجاڵه، هەروەها ئەوەش پشتڕاستکراوەتەوە کەهەوڵیانداوە منداڵانی ناو کەمپەکە بەکاربهێنن. عەمار ساڵح وتی «ئەو ژنانە لێکۆڵینەوەیان لەگەڵدا کراوە په‌یوه‌ست به‌په‌ره‌پێدان به ئایدیۆلۆژیای داعش و تێوەگلانیان لە لێدان و کوشتن و سووتاندنی خێمەکان، دوای ئەوەی یەکەی حیسبە («پۆلیسی ئایینی»)یان پێکهێنا لە ناو کەمپەکەدا.» وتیشی سەرباری هەوڵدانیان بۆ هاندانی منداڵەکان، ژنەکان داواشیان لێکردوون پەیامەکانیان بگەیەنن بە ژنەکانی دیکە بۆئەوەی دەستگیرنەکرێن، هەروەها ئەرکی چاودێریکردن و بڵاوکردنەوەی هەواڵ دەربارەی چالاکییەکانی کەمپەکەیان پێداون. به‌گوێره‌ی ئاژانسی فرانس پرێس، لەدەسپێکی مانگی شوباتدا، کەمپەکەی ئیداره خۆسەرییەکە، (35) منداڵی بێ دایک و باوکی روسی، کەپەیوەندییان بەداعشەوە هەبوو، رادەستی وەفدێک کردەوە لەقامیشلۆ بۆ گەڕاندنەوەیان. لەکۆتاییەکانی کانونی دووەمیشدا، بەرپرسە کوردەکان رایانگەیاند کەپێشتر (21) منداڵی بێ دایک و باوکیان لەکەمپی هۆل گواستۆتەوە بۆ نشینگه‌ی رۆژی ژێردەسەڵاتی کوردەکان، هەروەها بۆ باکوری خۆرهەڵاتی سوریا، لەنێویاندا دوو منداڵی فەرەنسی کە ئامه‌دەکرابوون بۆ گەڕانەوە. ژمارەی منداڵەکان، لەنێویاندا ژمارەیەک فەرەنسی و میسری و داغستانی، تەنها به‌شێک بوون له‌و (224) منداڵه بێ دایک و باوکه‌ی لە کەمپی هۆل دەژین. جەبار مستەفا، بەرپرسێکی کەمپی هۆل، باسی ئەوەی نەکرد بۆچی تەنها (21) منداڵ گوێزراونەتەوە، بەڵام وتی رۆژ باشترو گونجاوترە بۆ منداڵانی بێ دایک و باوک. وتیشی «ناوەندەکانی چاودێریکردنی منداڵان لە هۆل لەڕووی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانەوە کەموکووڕییەکیی زۆریان هەیە،» له‌وانه کەسانی تایبەتمەندو شارەزا لەبواری پەروەردەدا. لێکۆڵەرانی نەتەوەیەکگرتووەکان لە کانونی دووەمدا داوایانکرد لانیکەم منداڵەکان بگوێزرێنەوە، لەکاتێکدا نەبوونی رێکارە یاساییەکان خستوونیه‌تیه دۆخێکی «یه‌کجار مه‌ترسیداره‌وه«. لەهەمان مانگدا، وتەبێژی مانگی سووری کوردی، دەلال ئیسماعیل بەئاژانسی فرانس پرێسی وت لەو (517) کەسەی لە 2019 لە هۆل مردوون، (371)یان منداڵبوون. خاتوو ده‌لال وتی «بەدخۆراکی، چاودێریی تەندروستیی خراپ بۆ منداڵانی تازەلەدایکبوو، دابەزینی نائاسایی پلەی گەرمای لەش، لەو نەخۆشیانەن کە دەبنه هۆی مردنی منداڵەکان». وتیشی «ئیداره خۆسەرییەکە لە کارکردن بەردەوامە بۆ ناردنەوەی چەند منداڵێکی بێ دایک و باوکی تر بۆ وڵاتەکانی خۆیان». کارکردن بەردەوامە بۆ جیاکردنەوەی گروپی دیکەی منداڵان لەدانیشتوانی کەمپەکە بۆ پاراستنیان لەئایدیۆلۆژیای تووندڕەو کە بەشێک لە ژنەکان بەردەوامن لەخستنە نێو مێشکیانەوە. ئاماژەی کرد بۆ ئەوەش کە ئەو منداڵانەی هێرش دەکەنەسەر کارمەندانی مرۆیی لەکەمپەکە دوای ئەوە ئەو کارەیان کرد کە «باوەڕیان پێهێنان کە ئەمانە بێباوەڕن و کافرن و دەبێت شه‌ڕیان له‌گه‌ڵ بکرێت». وتیشی «لەڕاستیدا، بە دڵنیاییەوە ئەو کارمەندە مرۆییانە هەوڵدەدەن دەستی یارمەتی بۆ دانیشتوانی کەمپەکە درێژبکەن لە ناوەڕاستی کەمبوونەوەی هاوکارییەکاندا.»
راپۆرتی: گاردیانی بەریتانی وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا لەسەرەتای سەرهەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆناوە لەکۆتاییەکانی ٢٠١٩، زانایان وێڵن بەدوای چارەسەرێکدا بۆ ڤایرۆسەکە، بەڵام دوای نزیکەی دوو مانگ گەشتوونەتە چارەسەرێکی سەرەتایی کە رەنگە ببێتە چارەسەری بنەڕەتی و تەواوی ڤایرۆسەکە بنەبڕ بکات. پزیشکان لەماوەی دوو بۆ سێ هەفتەدا بۆیان ئاشکرادەبێت کە ئەو دەرمانانەی بەکارهێنراوە بۆ ئەو نەخۆشانەی تووشی ڤایرۆسی کۆرۆنا بوون کاردەکات یان نا، بەپێی رێکخراوی تەندروستی جیهانی. خشتەی دەرئەنجامی سەرەتایی بۆ دوو تاقیکردنەوە کە لەچین ئەنجامدراوە کورتن بەڵام گونجاون بەهۆی چڕبوونەوەی زەبەلاحی کەسە نەخۆشەکان لەناوەندی سەرهەڵدانی ڤایرۆسەکە لەپارێزگای چین. ئەمە رێگەی خۆشکرد بۆ بەراوردکردنی کەسانی هاوتەمەن، هاو توانای جەستەیی، هاوقۆناغی نەخۆشییەکەیان. ئەو دەرمانانەی بەکارهێنراون بۆ کۆڤید-١٩، پێشتر بۆ حاڵەتی تریش پەسەندکراون، بۆیە ئەمە مانای ئەوەیە پێویست ناکات بەتاقیکردنەوەی سەلامەتیدا تێپەڕن لە ئاژەڵدان ئینجا بۆ مرۆڤ بەکاربهێنرێن. لەسەر رێنمایی پسپۆرانی رێکخراوی تەندروستی جیهانی، دوو تاقیکردنەوە ئەنجامدراون. نەخۆشەکانی تاقیکردنەوەی یەکەم دەرمانی (کالێترا)یان پیدراوە کە بەشێوەی ئاسایی بۆ ئەو کەسانە بەکاردێت ڤایرۆسی «ئێچ ئای ڤی» یان هەیە. دەرمانەکە پێکهاتووە لەدوو دژە ڤایرۆس، لۆپیناڤێر و ریتۆناڤێر. زاناکان چاوەڕێی دەرئەنجامەکانی ئەو (٢٠٠) کەسە دەکەن کەئەم دەرمانەیان پیدراوە بۆ چارەسەر. دەرمانەکەی تر کە لەتاقیکردنەوەکەدا بەکارهێنراوە «ریمیدسڤێر»ە کە لەلایەن کۆمپانیای «گیلید»ی ئەمریکییەوە دروستکراوە. دەرمانەکە لەکاتی سەرهەڵدانی ئیبۆلا لەکۆنگۆ لەساڵی ٢٠١٨ تاقیکرایەوە، بەڵام بەشێوەیەکی پێویست کاریگەر نەبوو بەرامبەر ڤایرۆسەکە. تاقیکردنەوە نوێیەکەی «ریمیدسڤێر» دەبێتە «ستاندارد»و لێکۆڵینەوە لەوەدەکات کە تاچەند توانای چاکبوونەوەی هەیە لەنەخۆشە مامناوەندو سەختەکاندا بەبەراورد بەو نەخۆشانەی کەتەنها پلاسیبۆیان دراوەتێ - ئەو دەرمانەی کە هیچ کاریگەرییەکی نییەو تەنها بۆ باشترکردنی لایەنی دەروونی نەخۆشەکە دەدرێت. «تەنها یەک دەرمان هەیە لەئێستادا کە پێمانوایە کاریگەری راستەقینەی هەبێت، ئەویش ریمیدسڤێرە:، بروس ئەیلوارد، یاریدەدەری سکرتێری گشتی رێکخراوی تەندروستی جیهانی وای وت. سکترێکری گشتی رێکخراوەکە، تێدرۆس ئەدهانۆم، لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند لەماوەی سێ هەفتەدا دەرئەنجامە سەرەتاییەکان دەردەچن. ئەو دەرمانانەی دەستنیشانکراون لەلایەن پسپۆران و تووێژەرانی رێکخراوەیەکەوە هەڵبژێردراون. رێکخراوەکە ئاماژەی بەوەشکرد کەدەرمانی سێیەم، دژە مەلاریا کە لەچین بەکارهێنراوە، لەتاقیکردنەوەکاندا پەسەند نەکراوە. تێدرۆس وتی ئەو تیمە نیودەوڵەتییە بەسەرکردایەتی رێکخراوەکە، کە ئێستا لەچینن، لەگەڵ کارمەندانی بەرەی پیشەوەی ڤایرۆسەکە گفتوگۆ دەکەن لەسەر کاریگەری چارەسەرەکانی ڤایرۆسەکە. پشکنین و دەستنیشانکردنی نەخۆشەکان دەستبەجێ گرنگ بوو، چونکە «هەتا نەخۆشەکان زووتر پشکنینیان بۆ بکرێت و چارەسەر بکرێن، زووتر باش دەبنەوە»، تێدرۆس وای وت. تیمەکە پسپۆرانی چەند وڵاتێکی تێدایە، لەوانە ئەمریکا، ئەڵمانیا، یابان، نێجیریا، روسیا، کۆریای باشوور، هەروەها سەنگافورە. تا ئێستا هیچ پێکوتەیەکی پەسەندکراو نییە بۆ کۆڤید-١٩ هەروەک ئەوەی هیچ پێکوتەیەکیش نەبوو بۆ سارس لەساڵی ٢٠٠٣. کالێترا لەسەر ڤایرۆسی مێرس تاقیدەکرێتەوە بەڵام حاڵەتەکان زۆر کەمن تائەنجامەکان بەخێرایی دەربچن. تێدرۆس ئاماژەی بەوە کرد کەتیمەکەی چوستن لەدۆزینەوەی پێکوتەیەک بۆ مەودای درێژخایەنە، بەڵام رەنگە نزیکەی (١٨) مانگی پێبچێت. حاڵەتەکانی تووشبوونی کۆڤید-١٩ نزیک دەبێتەوە لە (٨٠) هەزارو ژمارەی مردووانیش دوو هەزار و (٥٠٠)ی تێپەڕاندووە لەچین. «داتاکانی چین بەردەوامن لەنیشاندانی کەمبوونەوەی حاڵەتی پشتڕاستکراوە، ئەمە بەجۆرێک هانمان دەدات، بەڵام ئێستا کاتی کەمتەرخەمی نییە»، سکرتێری گشتی رێکخراوی تەندروستی جیهانی وای وت. لەدەرەوەی چین، ژمارەی مردووان نزیکدەبێتەوە لە (٥٠) کەس و نزیکەی دوو هەزارو (٧٠٠) توشبوو هەیە. «بەهۆی ئەو پێوەرە جددیانەی چین گرتویەتییە بەر، ژمارەی حاڵەتەکان لەجیهاندا کەمن، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە ئەو ژمارە کەمە بۆ ماوەیەکی درێژ بەم جۆرە بمێنێتەوە»، سکرتێری گشتی رێکخراوی تەندروستی جیهانی وای وت. تێدرۆس ئەوەشی خستەڕوو کە رێکخراوی تەندروستی جیهانی داوایەکی بەرزکردووەتەوە بۆ کۆکردنەوەی (٦٧٥) ملیۆن دۆلار، چونکە «هێشتا بودجەی ئامادەکراو بۆ ڤایرۆسەکە کەمە».
راپۆرتی: پێگەی کایشینی چینی وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا زۆرێک هیوایان لەسەر ئەوە هەڵچنیوە کەڤایرۆسی کۆرۆنا لەهاویندا بمرێت هەروەک ئەوەی بەسەر پەتای سارسدا هات لە ٢٠٠٣دا، بەڵام ئاخۆ مێژوو خۆی دووبارە دەکاتەوە و کۆڤید-١٩ لەناودەچێت کاتێک پلەی گەرمی بەرز ببێتەوە؟ ئەوە هیوای زۆرێک لەخەڵکە، لەوانە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا. هەندێک زاناش گومانی ئەوە دەکەن کە ڤایرۆسی کۆرۆنا زۆر نامێنێتەوەو رزگاری نابێت لەژینگەی گەرمدا، بەڵام راستی و دروستی ئەم گومانە هێشتا یەکلانەبووەتەوە. ژمارەی حاڵەتە پشتراستکراوەکان نیشانەی کەمبوونەوەن لە چەند رۆژی رابردوودا، هەروەها هەموو رۆژێک نەخۆشی زیاتر لە نەخۆشخانەکان چاکدەبنەوە و دەردەچن، بەڵام ئەو خاڵەی کەتێیدا دەربکەوێت ژمارەی تووشبووان کەمببێتەوە هێشتا دیار نییە. ژۆنگ نانشان، پسپۆرێکی چینی کۆئەندامی هەناسە کە بەهۆی رۆڵەکەیەوە لەپەتای سارسدا لە ٢٠٠٣ بەناوبانگ بوو، رایگەیاند چاوەڕوانی ئەوە دەکات حاڵەتە نوێیەکان لەکۆتایی شوباتدا بگەنە ترۆپک. بەڵام ئاخۆ ئەمە ببێتە نیشانەی خاڵی وەرچەرخان دەکەوێتەوە سەر ئەوەی دەستپێکردنەوەی کار لەسەرتاسەری چین چ کاریگەرییەکی دەبێت لەسەر بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە. وانگ چێن، پسپۆرێکی کۆئەندامی هەناسە، لەدووشەممەی رابردوودا بە سی سی تیڤی چینی راگەیاند کە پێوەری پێویستی گلدانەوەی تەندروستی (کەرەنتینە) لەگەڵ کەوشوهەوای گەرم یارمەتیدەر دەبن لەدامرکاندنەوەی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە. بەشێوەیەکی تیۆری، کۆڤید-١٩ - کە بەشێکە لەخێزانی ڤایرۆسی کۆرۆناو سارس و میرسیش هەر لەهەمان خێزانن - هەستیارە بەرامبەر پلەی گەرمی. هەموو ڤایرۆسێک پێکدێت لەگەردیلەیەکی ناوکی ئەسیدی لەناو توێکڵێکی پرۆتینیدا کە پێی دەوترێت کاپسید. هەندیک ڤایرۆس، بەڤایرۆسی کۆرۆناشەوە، چینێکیان هەیە لەدەرەوەی توێکڵەکەو ئەو چینە بەشێوەیەکی رێژەیی هەستیارە بەرامبەر گەرمی. بەپێی ناوەندی چین بۆ کۆنترۆڵکردن و رێگەگرتن لەنەخۆشییەکان، کۆڤید-١٩ لە ٤ پلەی گەرمیدا بەجێگری دەمێنێتەوە و دەشتوانێت بۆ ماوەی چەند ساڵێک لە (٦٠) پلە خوار سفری سەدییەوە رزگاری ببێت. بەپێی زانیاری ناوەندەکە، لە پلەیەکی بەرزی گەرمیدا توانای بەرەنگاری ڤایرۆسەکە کەمدەبێتەوە، بەڵام پلەی گەرمییەکە تەنها کاردەکاتە سەر کاتی مانەوەی ڤایرۆسەکە نەک توانای بۆ تووشکردن. دەرئەنجامی هاوشێوە لەڤایرۆسی سارسدا دۆزرایەوە. سارس لەپلەی گەرمی چوار پلەی سەدیدا بەجێگری دەمێنێتەوە بەڵام چالاکییەکەی لە (٣٧) پلەی سەدیدا لەماوەی سێ رۆژدا لەدەستدەدات و تەنها دەتوانێت بۆ ماوەی (١٥) خولەک بمێنێتەوە لە (٧٠) پلەی سەدیدا، بەپێی تووێژینەوەیەکی ئەکادیمیای سوپای چین بۆ زانستە پزیشکییەکان. لەکاتی سەرهەڵدانی سارس لە ٢٠٠٣ لەهۆنگ کۆنگ، بۆ هەرپلەیەک لەبەرزبوونەوەی پلەی گەرمی لە هۆنگ کۆنگ ژمارەی حاڵەتە پشتڕاستکراوەکان بە لەسەدا ٣.٦% کەمی دەکرد. سارس تەنها لەهەرێمەکەدا (٣٠٠) کەسی کوشت و بۆ ماوەی هەشت مانگ مایەوە کە بەسەر (٢٩) وڵاتدا بڵاوبووەوە. هاوشێوەی کۆڤید-١٩، یەکەم حاڵەتی سارس لەکۆتایی ساڵدا تۆمارکرا. ژمارەی حاڵەتە پشتڕاستکراوەکان لەنیسانی ٢٠٠٣دا گەیشتە لوتکەو هیچ نەخۆشێک لەمانگی تەمموز ڤایرۆسەکەی تێدا بەدی نەکرا. زاناکان چارەسەریان بۆ سارس نەدۆزییەوە، کە هەشت هەزار کەسی تووش کرد لەجیهاندا، هەروەها بڕواوایە ڤایرۆسەکە لەکەشوهەوای گەرمدا لەناودەچێت. بەپێی پەرتووکی «سارس: چۆن پەتایەکی جیهانی وەستێندرا» کە لەلایەن شیگورو ئومی بەڕێوەبەری هەرێمی رێکخراوی تەندروستی جیهانی نووسراوە، رێکخراوەکە شکستی پەتاکەی دایەپاڵ حاڵەتی تووشبونی روون، هەوڵەکان بۆ کۆنترۆڵکردنی لێشاوی کەسە تووشبووەکان، هەروەها پلەی گەرمی. بەڵام جیاوازییەکانی سارس و کۆڤید-١٩ وادەکەن کە پێشبینی کردنی بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسە نوێیەکە سەخت بێت. بەپێچەوانەی سارسەوە، کە تووشبووەکە کاتیک کەسانی تر تووش دەکات کە تای هەبێت، ئەوانەی کۆڤید-١٩یان گرتووە دەتوانن ڤایرۆسەکە بڵاوبکەنەوە بەبێ بەدیکردنی هیچ نیشانەیەک، ئەمەش وادەکات کۆنترۆڵکردنی ڤایرۆسەکە سەختتر ببێت. تووێژینەوەیەکی نوێ دەریدەخات کە کۆڤید-١٩ زۆر گوێزەرەوە ترە لەسارس. تووێژینەوەکە لە ١٥ی شوباتدا بڵاوکرایەوە و لەلایەن تیمێک بەسەرکردایەتی توێژەر، جەیسۆن مەکلین لەزانکۆی تەکساس، بڵاوکرایەوەو بۆ ماوەی چەند ساڵێک تووێژنەوەی کردووە لەسەر جۆرەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا وەک سارس و مێرس. لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی، ڤایرۆسی کۆرۆنا بەرەو هەوا هەڵدەکشێت یان خۆی دەبەستێتەوە بە رووتەختی تەنەکان -- کە لە هەردوو حاڵەتەکەدا بۆ ماوەیەکی کورت دەتوانێت بمێنێتەوە. بەڵام دەبێت ئەوە بزانرێت کە لەگەڵ داغڵبوونی بەجەستەی مرۆڤ، توانای تووشکردنی کەسانی دیکەی کەمنابێتەوە ئەگەر پلەی گەرمیش بەرز بێت، (ما کی) پزشک لەنەخۆشخانەی وهانی تۆنگجی وای وت. سارس لەماوەی چالاکیدا تەنها هەشت هەزاری تووش کردو (٧٧٤) کەسی کوشت، بەڵام کۆڤید-١٩ تائێستا ژمارەی تووشبوانی نزیکدەبێتەوە لە (٨٠) هەزارو زیاتر لەدوو هەزارو (٥٠٠) کەسی کوشتووە. ئەمە بەمانای ئەوە دێت کە سارس کوشندە تر بوو بەجۆرێک کە لەهەر (١٠) تووشبوویەک یەک تووشبووی دەکوشت، هەرچەندە لە (٥٠) تووشبوو یەک کەس بەهۆی کۆڤید-١٩ەوە گیان لەدەستدەدات. هەرچەندە ئەمە مانای ئەوەیە کە کۆڤید-١٩ کوشندە نییە، بەڵام دەریدەخات کە بەئاسانی لەناوناچێت وەک سارس. کۆڤید-١٩ زۆر ئاڵۆزە تا هەنگاوێک یان چەند هەنگاوێک پێشیبکەویت بەهۆی خاسیەتەکانییەوە، بریتانی کموش توێژەرێکی تەندروستی لەزانکۆی سیراکوزی نیویۆرک وای وت. بریتانی دەڵێت، ڤایرۆس کاتێک زۆر بڵاودەبێتەوە کە گوێزەرەوە بێت نەک کوشندە. ئەگەر ڤایرۆسێک زۆر کوشندە بێت، نەخۆشەکان پیش ئەوەی بیگوانزەوەبۆ کەسانی تر دەمرن. بریتانی کموش ئەوەشی خستەڕوو کە رێژەی کەمی مردنی کۆڤید-١٩ بەبەراورد بە سارس، هەرچەندە دڵخۆشکەرە بۆ پزیشکان بەڵام رەنگە ببێتە بەربەست بۆ هەوڵەکانی رێگەگرتن و دامرکاندنەوەی. «پێموایە ئەگەر سارس هەمان خاسییەتەکانی ئەم ڤایرۆسەی هەبوایە، تا ئێستاش دەمایەوە».
سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى ده‌ڵێت راى جیاواز هەیە نه‌ک ناکۆکى له‌نێوان هه‌ڤاڵانى ئه‌نجومه‌نى سیاسى و سه‌رکردایه‌تیدا له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاته‌کان و به‌ڕێوه‌بردنى یه‌کێتى ئه‌وه‌ش له‌پێناو نوێبوونه‌وه‌ى به‌رنامه‌کانى حزبه‌که‌یه. رزگار حه‌مه محێدین، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى ئه‌وه ئاشکراده‌کات که مه‌سعود بارزانى، سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان به‌ته‌له‌فون پیرۆزبایى له بافڵ تاڵه‌بانى و لاهور شێخ جه‌نگى هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى کردووه. هه‌روه‌ها ده‌شڵێت «له‌ناو یه‌کێتیدا پڕکردنه‌وه‌ى شوێنى مام جه‌لال کاتى زۆر دورو درێژى پێویسته‌و هیچ هێزێک ناتوانێت شوێنه‌که‌ى پڕبکاته‌وه ته‌نها ده‌توانین په‌یڕه‌وو به‌رنامه‌کانى جێبه‌جێ بکه‌ین». رزگار حه‌مه محێدین باس له‌یاساى نوێى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق ده‌کات که‌کورد زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بێت و ئه‌و لایه‌نه سیاسییانه‌ى یه‌ک دوو کورسیان هه‌یه ره‌نگه نه‌گه‌نه ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق. هاوکات، ئه‌وه‌ش دووپاتده‌کاته‌وه که‌رکوک جێى بایه‌خى حزبه‌که‌یه‌تى و له‌کۆى (124) ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى (32)یان خه‌ڵکى که‌رکوکن و به‌رنامه‌ى تایبه‌تیان بۆ خزمه‌تکردن ده‌بێت له‌و شاره‌دا. هاوڵاتى: ده‌سه‌ڵاته‌کانى ئه‌نجومه‌نى سیاسى له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى چۆن رێکخراوه؟ رزگار حه‌مه محێدین: ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى و هاوسه‌رۆک و ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى و مه‌کته‌بى سیاسى هه‌موو ئۆرگانه‌کانى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان ته‌واو ده‌کات و ته‌واوکه‌رى یه‌کترن. په‌یڕه‌وى ناوخۆى یه‌کێتى په‌سه‌ندکراوه، ته‌نها ئه‌و مادده‌یه په‌سه‌ند نه‌کراوه که‌په‌یوه‌ندى به‌ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسییه‌وه هه‌یه، ئه‌ویش هێڵدراوه بۆ لیژنه‌یه‌ک کە له‌نێوان سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى و ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى پێکهاتووه به‌یه‌که‌وه ده‌سه‌ڵات یان سیاغه‌ى ده‌سه‌ڵات و ئه‌رکه‌کانى ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى یه‌کێتى ده‌که‌ن و لێکتێگه‌شتنى ته‌واو هه‌یه. راى جیاواز هەیە نه‌ک ناکۆکى له‌نێوان هه‌ڤاڵانى ئه‌نجومه‌نى سیاسى و سه‌رکردایه‌تیدا له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاته‌کان و به‌ڕێوه‌بردنى یه‌کێتى هاوڵاتى: به‌ڵام باس له‌وه ده‌کرێت ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى ده‌یه‌وێت ده‌سه‌ڵاتیان هه‌بێت نه‌ک ته‌شریفاتى بن؟ رزگار حه‌مه محێدین: تائێستا به‌فه‌رمى شتى له‌و بابه‌ته نییه‌و لیژنه‌ى بۆ پێکهێندراوه، یه‌کێتى په‌یڕه‌وێکى زۆر مه‌ده‌نیانه‌ى په‌سه‌ندکردووه له‌زمنى ئه‌وانه‌دا ده‌سه‌ڵاتى ئه‌نجومه‌نى سیاسى به‌مادده‌یه‌ک تێیدا جێگیر ده‌کرێت. ده‌سه‌ڵاتى سکرتێرى گشتى دابه‌شکراوه به‌سه‌ر ئۆرگانه جیاوازه‌کانى یه‌کێتیداو ئێستا قۆناغه‌که گۆڕاوه‌و قۆناغێکى تازه بووه له‌دواى هه‌ڤاڵ مام جه‌لال سیستمى یه‌کێتى هاوسه‌رۆکییه، ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى بووەته سیفه نه‌ک ده‌سه‌ڵاتى هه‌بێت، واتا ئه‌و که‌سانه‌ى ده‌بنه کارگێڕى مه‌کته‌بى سیاسى یا ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى پله‌ى مه‌کته‌بى سیاسى ده‌بێت که‌هاته‌وه ناو ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى سیفه‌تى مه‌کته‌بى سیاسى له‌سه‌ر لاده‌چێت و وه‌کو ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌کرێت. ئه‌نجومه‌نى سیاسى یه‌کێتى ده‌سه‌ڵاتى زۆر گه‌وره‌یان بۆ دانراوه، ئه‌وان پارێزه‌رى په‌یڕه‌وى ناوخۆى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستانن، ئه‌وه ده‌سه‌ڵاتێکه‌و هیچ ئۆرگانێک ناتوانێت پێشێلى په‌یڕه‌و بکات، له‌هه‌ر شوێنێک پێشلى په‌یڕه‌و بکرێت ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى دێنه سه‌ر خه‌ت ده‌توانێت به‌دواداچوون و لێپێچینه‌وه‌که‌ش بکات. هه‌روه‌ها له‌حاڵه‌تى نه‌خوازراودا بانگهێشتکردنی سکرتێرى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى و هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى بۆ کۆبوونه‌وه‌و پێشنیارو رێنمایى ده‌توانێت ده‌ربکات، ئه‌وانه‌ش ده‌سه‌ڵاته که‌ئه‌نجومه‌نه سیاسییه‌که هه‌یه‌تى، له‌ناو یه‌کێتى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتیی زۆرترین ده‌سه‌ڵاتى هه‌یه. هیچ هێزێک نییه له‌ناو یه‌کێتیدا شوێنى مام جه‌لال وا به‌ئاسانى پڕبکاته‌وه، ئه‌گه‌ر له‌هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتیش بپرسى ئه‌وانیش هه‌مان بۆچوونیان هه‌یه، پڕکردنه‌وه‌ى شوێنى مام جه‌لال پێویستى به‌کاتێکى دورودرێژه هاوڵاتى: ئه‌وه‌ى به‌ڕێزتان باسى ده‌که‌ن ده‌سه‌ڵاتێکى ته‌شریفاتییه، ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى داواى ده‌سه‌ڵاتێک ده‌که‌ن که‌بتوانن بڕیار به‌ده‌ست بن؟ رزگار حه‌مه محێدین: راوێژکردن و ته‌شریفاتى نییه که تۆ ده‌ڵێیت، پارێزه‌رى په‌یڕه‌وى ناوخۆى یه‌کێتین، واتا له‌هه‌ر بڕگه‌یه‌ک له‌بڕگه‌کانى په‌یڕه‌وى ناوخۆو له‌هه‌ر ئۆرگانێکى یه‌کێتى و هه‌ر پێشێلکارییه‌ک له‌په‌یڕه‌و واتا ده‌سه‌ڵاتى بڕیاردانه‌و بڕیار له‌سه‌ر ئۆرگانێک ده‌ده‌ن که‌پێشێلى کردبێت. مه‌سعود بارزانى، سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان به‌ته‌له‌فون پیرۆزبایى له بافڵ تاڵه‌بانى و لاهور شێخ جه‌نگى هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى کردووه. هاوڵاتى: ئه‌وانه‌ى ده‌بنه ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کلایی کراوه‌ته‌وه؟ رزگار حه‌مه محێدین: (10) مه‌کته‌بمان هه‌یه له‌ناو یه‌کێتى، نۆ دانه‌یان به‌رپرسى مه‌کته‌به‌کان ده‌بنه ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى و مه‌کته‌بى دارایى راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندى به‌هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتییه‌وه هه‌یه. تائێستا دیارى نه‌کراوه ئه‌ندامانى مه‌کته‌بى سیاسى ژماره‌یان چه‌ند که‌س ده‌بێت، به‌ڵام بڕیار له‌سه‌ر ئه‌وه دراوه که پێنج کارگێڕى مه‌کته‌بى سیاسى ده‌بێت. له‌ناو ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى کۆمسیۆنێکمان هه‌یه چاودێرى خه‌رجییه داراییه‌کانى یه‌کێتى ده‌که‌ن، خۆتان ده‌زانن ده‌سه‌ڵاتى هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى ده‌سه‌ڵاتى جێبه‌جێکردنیان هه‌یه، به‌ڵام کۆمسیۆنه‌که‌ى ناو ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى چاودێرى دارایى یه‌کێتى ده‌کات. هه‌ڵبژاردنه‌کانیش میکانیزمیان بۆ ئاماده کراوه، له‌چه‌ند رۆژى ئاینده سه‌رۆک و سکرتێرو بڕیارده‌رى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى هه‌ڵده‌بژێردرێن، دواتر کارگێڕه‌کانى مه‌کته‌بى سیاسى، ئه‌وه‌ش به‌پێى کۆمه‌ڵێک مه‌رجه که‌دیاریمان کردووه. یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان هه‌ر له‌سه‌ره‌تاى دامه‌زراندنییه‌وه رێکخراوێکى سیاسیى فره مینبه‌ر بووه، پێشمانوایه ئه‌گه‌ر رێککه‌وتن و ته‌وافوق بکرێت کارێکى زۆر باشه، به‌ڵام له‌ئه‌نجامدا به‌هه‌ڵبژاردن ده‌کرێت هاوڵاتى: باس له‌وه ده‌کرێت ئه‌و پێنج کارگێڕ مه‌کته‌ب سیاسییه له‌گه‌ڵ سه‌رۆک و جێگرو بڕیارده‌رى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى به‌ته‌وافوق داده‌نرێت؟ رزگار حه‌مه محێدین: ئه‌مه قسه‌یه کراوه، چونکه هه‌ڵبژاردن له‌هه‌موو ئۆرگانه‌کان ده‌کرێت ئه‌و (124) هه‌ڤاڵه ئه‌ندام سه‌رکردایه‌تییه‌ى که له‌وێن له‌یه‌ک دوو رۆژى داهاتوو فۆڕممان بۆ دیارى کردوون، هه‌ریه‌ک له‌وانه بۆ ئه‌و پۆستانه ده‌توانێت خۆى کاندید بکات، هه‌ڤاڵانى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى ده‌نگى له‌سه‌رده‌ده‌ن، ئه‌وه قسه‌ى پشتى کۆبوونه‌وه فه‌رمییه‌کانه، نازانم چۆنه‌و چۆن نییه، به‌ڵام تائێستا هیچ که‌سێک دیارى نه‌کراوه. یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان هه‌ر له‌سه‌ره‌تاى دامه‌زراندنییه‌وه رێکخراوێکى سیاسیى فره مینبه‌ر بووه، پێشمانوایه ئه‌گه‌ر رێککه‌وتن و ته‌وافوق بکرێت کارێکى زۆر باشه، به‌ڵام له‌ئه‌نجامدا به‌هه‌ڵبژاردن ده‌کرێت، ره‌نگه بۆ هه‌ر پۆستێک دوو تا سێ که‌س خۆى کاندید بکات. هاوڵاتى: به‌کردارى رێککه‌وتن له‌نێوان کۆسره‌ت ره‌سوڵ و هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى کراوه له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاته‌کانى هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى؟ ئایا په‌یوه‌ندى به‌کوڕانى کۆسره‌ت ره‌سوڵه‌وه هه‌یه که‌پۆستیان له‌کارگێڕى مه‌کته‌ب سیاسیی یا سه‌رۆک و جێگرى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تیی هه‌بێت؟ رزگار حه‌مه محێدین: له رۆژنامه‌ى هاوڵاتییه‌وه ده‌مه‌وێت ئه‌وه رابگه‌یه‌نم که ناکۆکى له‌نێو یه‌کێتی و کاک کۆسره‌ت و هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتیى نییه، راى جیاواز هه‌یه بۆ ده‌سه‌ڵاته‌کان و به‌ڕێوه‌بردنى یه‌کێتى. هه‌موو هه‌وڵه‌کان چ جه‌نابى کاک کۆسره‌ت ره‌سوڵ که سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نه سیاسییه‌که‌یه‌و چ هه‌ڤاڵانى هاوسه‌رۆکى یه‌کێتى و ئه‌ندامانى سه‌رکردایه‌تى له‌هه‌وڵى ئه‌وه‌دان یه‌کێتى به‌ره‌و نوێبوونه‌وه‌و قۆناغێکى تازه‌و به‌رنامه‌یه‌کى نوێ هه‌نگاو بنێت، هه‌مووشیان له‌هه‌وڵى ده‌وڵه‌مه‌ندکردنى په‌یڕه‌وو پڕۆگرامى یه‌کێتین ئه‌وه گفتوگۆو نیقاش بووه. نه هه‌ڤاڵ کۆسره‌ت ره‌سوڵ و نه هه‌ڤاڵانى دیکه ئه‌وه‌نده داکۆکییان له‌سه‌ر پۆسته‌کان نه‌کردووه، ئه‌وه‌نده‌ى هه‌وڵه‌کانیان بۆ ئه‌وه‌یه ئۆرگانه‌کانى یه‌کێتى ده‌وڵه‌مه‌ند بکه‌ن به‌به‌رنامه‌ى نوێ، ره‌نگه قسه له‌سه‌ر ئه‌وه هه‌بێت ده‌سه‌ڵاته‌کان به‌شێوه‌یه‌ک له‌شێوه‌کان دابه‌شبکرێت به‌سه‌ر ئۆرگانه‌کان، به‌ڵام ته‌نها بۆ به‌رنامه‌و ئۆرگانه‌کانه نه‌ک بۆ پۆست تا ده‌سه‌ڵاتى هاوسه‌نگ بۆ یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان هه‌بێت تا هه‌موو پێکه‌وه یه‌کێتى ته‌واو بکه‌ن. هاوڵاتى: ئایا ململانێیه‌کى واقعى ده‌بینرێت له‌نێوان جیلى نوێى یه‌کێتى و نه‌وه‌ى کۆنى یه‌کێتى؟ رزگار حه‌مه محێدین: له‌وه‌ش بیروڕاى جیاواز هه‌یه نه‌ک ململانێ، ره‌نگه کۆمه‌ڵێک له‌هه‌ڤاڵانى پێشوو کۆمه‌ڵێک به‌رنامه‌و پڕۆگرامى سه‌رده‌مى خۆیان پێبووه، ئێستا کۆمه‌ڵێک هه‌ڤاڵى تازه هاتۆته پێشه‌وه هه‌ڵگرى کۆمه‌ڵێک ئه‌فکارو به‌رنامه‌و پڕۆگرامى تازه‌یه‌و ده‌یه‌وێت یه‌کێتى به‌فۆرمێکى نوێ بێته مه‌یدانه‌وه، سه‌رچاوه‌ى گفتوگۆو حیوارى هه‌موو لایه‌که. دیاره له‌ناو یه‌کێتى ژماره‌یه‌کى زۆر له‌خه‌ڵکى نوێ و خوێنى نوێ هاتوونه‌ته پێشه‌وه که‌خه‌ڵکانى ئه‌کادیمی و شاره‌زان، به‌تەئکید ده‌نگ و ره‌نگیان له‌ناو ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى، ئه‌و به‌رنامانه‌ى که‌هه‌یانه ده‌یانه‌وێت به‌رجه‌سته‌ى بکه‌ن. ئێستا هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى و مه‌کته‌بى سیاسى و ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى و ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى کۆى هه‌موویان پێکه‌وه توانیویانه رۆڵى مام جه‌لال پڕبکه‌نه‌وه هاوڵاتى: رۆژى 23ى شوبات هه‌ده‌په به‌یه‌ک رۆژ هاوسه‌رۆکانى هه‌ڵبژارد، به‌ڵام یه‌کێتى له 21ى 12ى 2019 تائێستا هێشتا کاره‌کانى کۆنگره‌ى ته‌واو نه‌کردووه؟ بۆچى؟ رزگار حه‌مه محێدین: تێپه‌ڕاندنى قۆناغ و دۆخى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان قورس بووه، تێپه‌ڕاندنى قۆناغێک بووه که هه‌ڤاڵ مام جه‌لال که‌چه‌ترى کۆکه‌ره‌وه‌ى نه‌ک هه‌ر یه‌کێتى، چه‌ترى کۆکه‌ره‌وه‌ى هه‌موو پارته سیاسییه‌کانى کوردستان بووه، به‌ئاسانى نه‌بووه که سه‌ید سیستانى وتوویه‌تى مام جه‌لال سه‌مام امانى عێراقه. مام جه‌لال که سکرتێرى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان بووه رێنمایى و به‌رنامه‌ى مه‌کته‌بى سیاسى و سه‌رکردایه‌تى و ئه‌نجومه‌نى ناوه‌ندى داڕشتووه و شته‌کان له مام جه‌لاله‌وه وه‌رگیراوه. ئه‌وه‌ى ئێستا قۆناغى دواى کۆچى دوایى مام جه‌لاله کۆمه‌ڵێک ئۆرگانى نوێ کراوه‌ته‌وه، چونکه ئه‌و رۆڵه‌ى مام جه‌لال له رابردوودا گێڕاویه‌تى، ئێستا نه‌گه‌یشتوونه‌ته ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ى که بتوانرێت ئه‌مڕۆ له‌م قۆناغه‌دا تێبپه‌ڕێندرێت، بۆیه ئێستا هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى و مه‌کته‌بى سیاسى و ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى و ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى کۆى هه‌موویان پێکه‌وه توانیویانه رۆڵى مام جه‌لال پڕبکه‌نه‌وه، ئه‌وه وایکردووه که کۆنگره درێژه بکێشێت. ئێستا په‌یڕه‌وى ناوخۆ کۆتایى پێهاتووه‌و ته‌نها ئه‌و مادده‌یه نه‌بێت که په‌یوه‌ندى به‌ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسییه‌که‌وه هه‌یه، ئه‌ویش له‌ماوه‌ى (15) رۆژى دیکه ته‌واو ده‌بێت. هه‌روه‌ها هه‌ڵبژاردنى به‌رپرسان بۆ ئۆرگان و مه‌کته‌به‌کان ماوه‌ته‌وه، ئه‌وه‌ش له‌ماوه‌یه‌کى ئاینده‌دا هه‌مووى ته‌واو ده‌کرێت. هاوڵاتى: پێشتر جێگرى سه‌رۆکى کۆمسیۆنى باڵاى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق بوویت که دواتر هه‌ڵوه‌شێندرایه‌وه به‌بڕیارى په‌رله‌مانى عێراق، ئه‌و یاساى هه‌ڵبژاردنه نوێنه‌ى ئێستا له‌زه‌ره‌رى کورددایه یان نا که‌بازنه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌کان له‌سه‌ر ئاستى قه‌زا ده‌بێت نه‌ک پارێزگا؟ رزگار حه‌مه محێدین: یاساى هه‌ڵبژاردن که له‌ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق ده‌نگى له‌سه‌ر درا پێشتر ئاماده‌کارى بۆ کرابوو، هه‌م له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق دواتر له رێگه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى عێراقه‌وه. ئه‌م یاسایه یاسایه‌کى نوێیه‌و به‌ته‌نها بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌کى دیارى کراو ده‌رنه‌کراوه‌و کۆى عێراق ده‌گرێته‌وه، نه‌ک به‌ته‌نها کورد پێکهاته‌کانى تر له‌پیاده‌کردنى یاساى هه‌ڵبژاردن تێیدا زه‌ره‌رمه‌ند بن. ئه‌و حزبه بچووکانه‌ى که رێژه‌ى ده‌نگه‌کانیان له‌ئاستى باش نه‌بووه‌و کورسى که‌میان هێناوه له‌ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق، زه‌ره‌رمه‌ندى باش ده‌بن له‌و پرۆسه‌یه به‌پێى یاساى نوێى هه‌ڵبژاردن له‌عێراقدا. به‌پێى یاساى پێشوو له‌عێراقدا (19) بازنه‌ى هه‌ڵبژاردن هه‌بووه بۆ (18) پارێزگاى عێراق، ته‌نها پارێزگاى به‌غداد دوو بازنه‌ى هه‌ڵبژاردن که له‌بازنه‌ى که‌رخ و ره‌سافه پێکهاتبوو، به‌ڵام به‌پێى یاساى نوێى هه‌ڵبژاردن ده‌ڵێت هه‌ر پارێزگایه‌ک ببێته چه‌ند بازنه‌یه‌ک به‌پێى قه‌زاکان و ژماره‌ى دانیشتوانیان، ئه‌وه کاریگه‌رى نه‌رێنى زۆرى هه‌یه له‌سه‌ر رێژه‌ى فه‌وتاندنى ده‌نگه‌کان ده‌بێت و ده‌نگێکى زۆر زۆر ده‌فه‌وتێت. ره‌نگه له‌هه‌ندێک بازنه له‌سه‌دا 70ى ده‌نگه‌کان بفه‌وتێت، ئه‌وه کاریگه‌رى خراپى هه‌یه، له‌هه‌ندێک پارێزگا که‌پێکهاته‌کانى هه‌مه‌جۆرن وه‌ک پارێزگاى که‌رکوک و شارۆچکه‌کانى خانه‌قین و دوزخورماتوو ئه‌و پێکهاتانه‌ى که رێژه‌ى ده‌نگه‌کانیان له‌ناو ئه‌و پارێزگایه پارچه پارچه‌یه به‌تاکید ئه‌وه زیانى زۆریان به‌رده‌که‌وێت. هاوڵاتى: به‌ڵام سه‌رۆک کۆمار که کورده ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتییه لیژنه‌ى پێکهێنابوو بۆ پرۆژه‌یاساى هه‌ڵبژاردن، چۆن ده‌کرێت واژۆ له‌سه‌ر یاسایه‌ک بکات که به‌زیانى کورد ده‌شکێته‌وه؟ رزگار حه‌مه محێدین: ئه‌و یاسایه ته‌نها بۆ کورد ده‌رنه‌کراوه بۆ هه‌موو عێراقه، ئه‌و بابه‌ته له‌ئه‌نجامى دیراسه‌ى کۆمه‌ڵێک شوێن بووه‌و ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى عێراقیش پێداچوونه‌وه‌یان پێداکردووه، ره‌نگه ئه‌و پرۆژه‌یاسایه‌ى له‌لایه‌ن سه‌رۆکایه‌تى کۆمار ئاماده کرابوو وه‌کو خۆى پرۆژه‌که په‌سه‌ند نه‌کرابێت، حاڵه‌ته‌که بۆ هه‌موو عێراقه‌و پێکهاته‌ى دیکه‌ش لێى زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بێت نه‌ک ته‌نها کورد. بۆ نموونه ئه‌گه‌ر بڵێن بازنه‌ى رانیه ئه‌گه‌ر یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان له رانیه کاندیدێکى (50) هه‌زار ده‌نگ به‌ده‌ستبهێنێت، ئه‌گه‌ر کاندیدى لایه‌نه‌کانى گۆڕان یا کۆمه‌ڵ یا یه‌کگرتوو له‌خوار ئه‌و ده‌نگه‌وه بیهێنن ئه‌وه ده‌نگه‌کانیان هه‌مووى ده‌فه‌وتێت هاوڵاتى: به‌و پێیه‌ى له‌کۆمسیۆن بوویت به‌پێى یاسا نوێیه‌که‌ى هه‌ڵبژاردن ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامبدرێت کورد چه‌ند کورسى له‌ده‌ستده‌دات که‌ئێستا خاوه‌نى (58) کورسیه له‌ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق؟ رزگار حه‌مه محێدین: ئه‌وه هیچ که‌سێک نایزانێت، تائێستا بازنه‌کان هیچیان دیارى نه‌کراون و ده‌سه‌ڵات دراوه‌ته لیژنه‌ى یاسایى له‌ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق که بازنه‌کان دیارى بکات، ده‌بێت لیژنه‌ى یاسایى زۆر به‌وردى بازنه‌کان دیارى بکات بۆ ئه‌وه‌ى هه‌وڵى ته‌واوبدات تا که‌مترین ده‌نگى هاووڵاتى بفه‌وتێت که‌مافێکى سه‌ره‌تایى هه‌موو تاکێکى عێراقییه. ته‌نانه‌ت له‌ناو پارێزگاى سلێمانى ئه‌گه‌ر وه‌کو سامپڵ وه‌ریبگرین ره‌نگه ده‌نگى کۆمه‌ڵێک لایه‌نى سیاسى به‌پێى ئه‌و بازنانه دابه‌شبکرێت بفه‌وتێت، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر بڵێن بازنه‌ى رانیه ئه‌گه‌ر یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان له رانیه کاندیدێکى (50) هه‌زار ده‌نگ به‌ده‌ستبهێنێت، ئه‌گه‌ر کاندیدى لایه‌نه‌کانى گۆڕان یا کۆمه‌ڵ یا یه‌کگرتوو له‌خوار ئه‌و ده‌نگه‌وه بیهێنن ئه‌وه ده‌نگه‌کانیان هه‌مووى ده‌فه‌وتێت ره‌نگه کۆمه‌ڵێک حزب و لایه‌نى سیاسى ده‌نگێکى زۆریان له‌پارێزگاکاندا بفه‌وتێت که کاندیده‌که‌یان له‌و بازنه‌یه‌دا ده‌رنه‌چێت، سه‌رجه‌م ده‌نگه‌کانیان له‌ناو ئه‌و بازنه‌یه‌دا ده‌فه‌وتێت که دیارى کراوه. هاوڵاتى: ئێستا لیستى حزب و لایه‌نى سیاسى نه‌ماوه‌و له‌سه‌ر بنه‌ماى تاک خۆ کاندیدکردن ده‌بێت، ئه‌مه گرفت بۆ حزبه سیاسییه‌کان دروست ناکات؟ رزگار حه‌مه محێدین: به‌ڵێ ئێستا حزب ناتوانێت به‌پێى یاساى هه‌ڵبژاردنى عێراق لیستى هه‌بێت، ئه‌وه‌ش جارێکى دیکه گرفت دروستده‌کات، چونکه هه‌موو تاکێکى عێراقى که ته‌مه‌نى گه‌شتبێته (28) ساڵ ده‌توانێت خۆى بپاڵێوێت له‌یه‌کێک له‌و بازنانه‌ى که دیارى ده‌کرێت. ئه‌مه مه‌ترسى هه‌یه له‌سه‌رکه‌وتنى که‌مترین خه‌ڵکانى پسپۆڕو شاره‌زا بۆ گه‌شتنیان به‌ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق، ره‌نگه له‌هه‌ندێک بازنه سه‌رۆک عه‌شیره‌تێک نفوزو لایه‌نگرێکى باشى هه‌بێت بتوانێت خۆى یان کاندیده‌کانى سه‌ربخات. هه‌میشه له‌ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق که‌حزبى سیاسى لیستى هه‌بووه‌و په‌رله‌مانتارى هه‌بووه، ئه‌و حزبه به‌رپرسیار بووه به‌رانبه‌ر خه‌ڵک، ئه‌گه‌ر کاندیدی هه‌بووبێت بۆ وه‌زاره‌ته‌کان، ئه‌گه‌ر که‌موکوڕیشى هه‌بووبێت خه‌ڵک رووى ده‌مى کردووه‌ته ئه‌و حزبه سیاسییه‌ى وه‌زیره‌که‌ى هه‌بووه، به‌ڵام به‌پێى یاساى نوێى هه‌ڵبژاردن به‌رپرسیارێتى ناکه‌وێته سه‌ر حزب، کاندیدى تاک و فه‌ردییه، ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق که (329) ئه‌ندامى هه‌یه، ره‌نگه که‌هه‌ڵبژاردن کرا له‌خه‌ڵکانى زۆر ئایدۆلۆژیاى جیاواز پێکبێت و رێککه‌وتن و پێکهێنانى حکومه‌ت له‌عێراقدا ئاسته‌نگێکى زۆر رووبه‌ڕووى ده‌بێته‌وه. تورکمان له‌پارێزگاى که‌رکوک زه‌ره‌رمه‌ندى یه‌که‌م ده‌بێت دواتریش کورد له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا هاوڵاتى: بۆ که‌رکوک به‌تایبه‌ت که پێکهاته‌ى جیاوازى تێدایه بۆ کورد چ زیانێکى ده‌بێت؟ رزگار حه‌مه محێدین: ئه‌م زیانانه‌ى یاساى هه‌ڵبژاردن ته‌نها له‌پارێزگاکانى هه‌رێمى کوردستان نابێت به‌ڵکو له‌به‌سره‌و نه‌جه‌ف و به‌غداو که‌رکوکیش زیانى ده‌بێت. ره‌نگه له پارێزگاى که‌رکوک که‌کاریگه‌رى نه‌ته‌وه‌کان و پێکهاته‌کان جیاوازن، کێشه‌که ئه‌وه‌یه که ناوچه‌یه‌کى جیا نییه که‌ته‌نها کورد یا تورکمانى تێدا بێت، ته‌نها عه‌ره‌بى سوننه له حه‌ویجه زه‌ره‌ر ناکات که‌ژماره‌ى ده‌نگده‌رانى (301) هه‌زار که‌سه، ئه‌وان بێ کێشه ده‌بن، به‌ڵام تورکمان له‌پارێزگاى که‌رکوک زه‌ره‌رمه‌ندى یه‌که‌م ده‌بێت دواتریش کورد له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا. هاوڵاتى: که‌رکوک دواى 16ى ئۆکتۆبه‌ر که راکان سه‌عید جبورى به‌وه‌کاله‌ت پارێزگارى که‌رکوکه لایه‌نه سیاسییه‌کان و به‌شێک له‌هاوڵاتیان ده‌ڵێن دۆخه‌که خراپه، هه‌وڵه‌کانى یه‌کێتى بۆ دانانى پارێزگارێکى کورد گه‌یشتووه به‌چى؟ رزگار حه‌مه محێدین: ده‌بوو پێشووتر هه‌موو لایه‌نه‌کان ئیشیان له‌سه‌ر بکردایه بابه‌ته‌که دواکه‌وت دواتر ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک کاره‌کانیان راگیرا به‌پێى بڕیارى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق. ئه‌وکات له‌کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کان بووین بڕیاربوو له 1ى نیسانى 2020 هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا بکرێت، ئه‌گه‌ر ئه‌وه بکرایه پێموابوو ئاڵوگۆڕى ده‌سه‌ڵاتى پارێزگار خێراترو باشتر ده‌بوو، به‌ڵام یاساى کۆمسیۆن و هه‌ڵبژاردن گۆڕاو ستافى کۆمسیۆنیش گۆڕا، ئه‌مه واىکرد راکان سه‌عید له‌شوێنى خۆى بمێنێته‌وه. ئێستاش ئه‌وه‌ى که‌هه‌یه ئه‌گه‌ر ئه‌م حکومه‌ته نوێیه‌ى عه‌لاوى بێته پێشه‌وه، یه‌کێک له‌به‌ڵێنه‌کانى به‌خه‌ڵک و لایه‌نه سیاسییه‌کانى داوه وتوویه‌تى له‌ماوه‌ى یه‌ک ساڵ هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خته ده‌کرێت. ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خته بکرێت ده‌بێت هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان و ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران پێکه‌وه بکرێت که به‌ش به‌حاڵى خۆم پێموایه کارێکى سه‌خته بتوانرێت له‌ماوه‌ى یه‌ک ساڵدا هه‌ڵبژاردن بکرێت، چونکه ئه‌و دادوه‌ره به‌ڕێزانه‌ى ئێستا هاتوونه‌ته ناو کۆمسیۆنى باڵاى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق له‌کارى دادوه‌رییه‌وه هاتوونه‌ته سه‌ر دامه‌زراوه‌یه‌کى هه‌ڵبژاردن که به راستى کارو به‌رنامه‌کانى هونه‌رى و ورد و ژمێریاریی و پسپۆڕیشه، جگه له‌وه‌ش که‌هاتوونه‌ته ناو کۆمسیۆن سه‌رجه‌م به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌کان و به‌ڕێوه‌به‌رى هۆبه‌و به‌شه‌کانیان لابردووه‌و خه‌ڵکى دیکه‌یان هێناوه‌ته شوێنیان، ئه‌و ماوه‌ى یه‌ک ساڵه زۆر که‌مه بۆ ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردن و ئه‌سته‌مه له‌و ماوه‌یه‌دا هه‌ڵبژاردن بکرێت، ره‌نگه له‌ماوه‌ى یه‌ک ساڵدا ته‌نها بتوانرێت په‌یکه‌رى دامه‌زراوه‌ى کۆمسیۆن رێکبخرێته‌وه که‌ئێستا ده‌ستیان به رێکخستنه‌وه‌ى کاره‌کانى ناو کۆمسیۆن کردووه. ئه‌و خه‌ڵکانه‌ى که له‌وێ بوون هه‌م شاره‌زابوون و ئه‌زموونیان په‌یدا کرد، تێیدا بوو (14) ساڵ له‌ناو کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کاندا بووه دوورخراوه‌ته‌وه‌و گواستراونه‌ته‌وه بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانى وه‌زاره‌تى دیکه، هه‌موو ئه‌وانه ده‌یان خول و راهێنانى تایبه‌تیان بۆ کرابووه‌وه‌و پسپۆرییان هه‌بوو، هه‌ندێک فه‌رمانبه‌رى ناو نووسینگه‌ى نیشتمانى کۆمسیۆن له‌به‌غدا زیاتر له (200) ملیۆن دینارى تێدا خه‌رجکراوه ته‌نها له‌خول و راهێنانه‌کان له‌ده‌ره‌وه‌ى وڵات و هه‌موو ئه‌وانه دوورخراونه‌ته‌وه، هه‌روا به‌ئاسانى نییه بێت خه‌ڵکى تازه بهێنیته ناو کۆمسیۆنه‌وه که‌هیچ شاره‌زایى و پسۆڕییه‌کى نه‌بێت و بته‌وێت له‌ماوه‌ى ساڵێکدا هه‌ڵبژاردن بکرێت. هاوڵاتى: ئایا ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن له‌عێراقدا به‌شێوه‌ى ئه‌لیکترۆنى وه‌ک ساڵى 2018 ده‌بێت، یا جیاکردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کان به‌ده‌ست ده‌کرێت؟ رزگار حه‌مه محێدین: به‌پێى یاساى نوێى هه‌ڵبژاردن جیاکردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کان هه‌ر به‌ئه‌لیکترۆنى ده‌بێت و ئامێره ئه‌لیکترۆنییه‌کان ئه‌رکه‌کانى خۆیان جێبه‌جێ کردووه‌و هیچ کێشه‌یه‌کى نه‌بووه. له‌هه‌ڵبژاردنى پێشووى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق که‌ئه‌و ئامێره ئه‌لیکترۆنیانه به‌کارهێندرا بۆ جیاکردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کان کۆمه‌ڵێک گله‌یى و گازنده‌و سکاڵا هه‌بوون، به‌ڵام له‌زۆرێک له‌پارێزگاکاندا له‌سه‌دان بنکه‌دا جیاکردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کان به‌ده‌ست کران و هیچ ده‌رئه‌نجامێکى جیاوازى نه‌بوو له‌گه‌ڵ ئامێره ئه‌لیکترۆنییه‌کاندا. ئێستا سه‌رکردایه‌تییه‌کى نوێ بۆ یه‌کێتى هه‌ڵبژێردراوه‌و زۆرینه‌شى خه‌ڵکى که‌رکوکه‌و له‌سه‌ر بازنه‌ى که‌رکوک بوونه‌ته ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى که له (124) هه‌ڤاڵى ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى (32) هه‌ڤاڵیان خه‌ڵکى که‌رکوکن. هاوڵاتى: خه‌ڵکى که‌رکوک ره‌خنه‌یان زیاتر له‌یه‌کێتى هه‌یه وه‌ک له‌لایه‌نه‌کانى دیکه، چۆن چاره‌سه‌رى کێشه‌و گله‌ییه‌کانیان ده‌که‌ن؟ رزگار حه‌مه محێدین: یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان لاى که‌رکوکییه‌کان حزبى ژماره یه‌ک بووه‌و خۆشه‌ویستیان بۆ یه‌کێتى هه‌یه‌و به‌شێکى زۆرى ئه‌و خۆشه‌ویستییه بۆ هه‌ڤاڵ مام جه‌لال بووه. هه‌ڤاڵ مام جه‌لال که سه‌رۆک کۆمارى عێراق بوو، زۆربه‌ى کاتى پشووه‌کانى له‌که‌رکوک به‌سه‌ر بردووه‌و چاوپێکه‌وتنى له‌گه‌ڵ هه‌موو پێکهاته‌و تووێژه جیاوازه‌کانى که‌رکوکدا کردووه به‌بێ جیاوازى، هه‌موو به‌رنامه‌و پرۆگرامه‌کانى بۆ که‌رکوک بوو که‌هه‌موو پێکه‌وه وه‌کو برا بژین و هه‌موو جارێک مام جه‌لال ده‌یوت که‌رکوک شارى چه‌پکه گوڵه‌که‌یه. ئه‌وه‌ى که‌ئێستا هه‌یه خه‌ڵکى که‌رکوک مافى خۆیه‌تى ره‌خنه‌ى له‌یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان هه‌بێت، چونکه له‌هه‌موو هه‌ڵبژاردنه‌کانى پێشوو و ته‌نانه‌ت له‌هه‌ر بوارکێدا بووبێت خه‌ڵکى که‌رکوک له‌پێش هه‌موو شوێنه‌کانى دیکه‌وه پاڵپشتى یه‌کێتییان کردووه، دیاره ئێستا سه‌رکردایه‌تییه‌کى نوێ بۆ یه‌کێتى هه‌ڵبژێردراوه‌و زۆرینه‌شى خه‌ڵکى که‌رکوکه‌و له‌سه‌ر بازنه‌ى که‌رکوک بوونه‌ته ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى که له (124) هه‌ڤاڵى ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى (32) هه‌ڤاڵیان خه‌ڵکى که‌رکوکن. پێموایه ئه‌وه رێژه‌یه‌کى زۆر باشه‌و جێى بایه‌خدانێکى گه‌وره‌ى یه‌کێتییه بۆ پارێزگاى که‌رکوک و خه‌ڵکه‌که‌ى، ئه‌رکى ئه‌و (32) هه‌ڤاڵه‌ى یه‌کێتییه پێش ئه‌ندامانى دیکه‌ى سه‌رکردایه‌تى به‌رنامه‌ى نوێیان هه‌بێت بۆ ئابوورى و گه‌شه‌پێدان و تواناى گه‌نجانى که‌رکوک. هاوڵاتى: ئایا سه‌رکردایه‌تى نوێى یه‌کێتى ده‌توانێت شوێنى مام جه‌لال پڕبکاته‌وه؟ رزگار حه‌مه محێدین: هیچ هێزێک نییه له‌ناو یه‌کێتیدا شوێنى مام جه‌لال وا به‌ئاسانى پڕبکاته‌وه، ئه‌گه‌ر له‌هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتیش بپرسى ئه‌وانیش هه‌مان بۆچوونیان هه‌یه، پڕکردنه‌وه‌ى شوێنى مام جه‌لال پێویستى به‌کاتێکى دورودرێژه، به‌ڵام ئێمه ئێستا ده‌توانین به‌رنامه‌و پڕۆگرامه‌کانى مام جه‌لال بۆ که‌رکوک و هه‌رێمى کوردستان سوود له‌ئه‌زموون و به‌رنامه‌کانى جێبه‌جێ بکه‌ین، ئه‌گه‌ر ته‌نها به‌رنامه‌کانى مام جه‌لال جێبه‌جێ بکه‌ین له‌که‌رکوکدا به‌تایبه‌ت دۆخى که‌رکوک ده‌توانین به‌ره‌و باشتری ببه‌ین. هاوڵاتى: پێشتر پارتى ده‌یوت مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌ى ناو یه‌کێتى ناکه‌ن که بوونه هۆکارى رووداوه‌کانى 16ى ئۆکتۆبه‌ر، ئایا ده‌توانێت مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا نه‌کات؟ رزگار حه‌مه محێدین: پارتى ناتوانێت به‌رنامه بۆ سیاسه‌تى یه‌کێتى و که‌کێ ده‌چێته سه‌رکردایه‌تى یا هاوسه‌رۆک دابنێت، ئێمه‌و پارتى دوو حزبى گه‌وره‌ین له‌کوردستان پێکه‌وه وا له‌حکومه‌تداین. ئه‌و بابه‌تانه‌ى له‌سه‌ر 16ى ئۆکتۆبه‌ر باسکراوه له‌لایه‌ن پارتییه‌وه خۆتان له‌ئێمه باشتر ده‌زانن یه‌کێتى دۆخى که‌رکوکى پاراستووه، که‌رکوک له‌دۆخێکى خراپدابوو، یه‌کێک له کێشه گه‌وره‌کان که رووبه‌ڕوومان بووه‌وه ئه‌نجامدانى ریفراندۆم بوو، ئێستا ئه‌وه براده‌رانى پارتى خۆیان باسى ده‌که‌ن که‌ده‌ڵێن ریفراندۆم بۆ سه‌ربه‌خۆیى نه‌بووه. یه‌کێتى ته‌نها ئه‌وه‌ى کردى رێگرى کردن بووه له‌وه‌ى جارێکى دیکه خه‌ڵکى که‌رکوک وه‌ک سه‌رده‌مى رژێم ئاواره نه‌بێته‌وه. ئه‌گه‌رنا کاک مه‌سعود بارزانى 23ى شوبات به‌ته‌له‌فون پیرۆزبایى له‌کاک بافڵ تاڵه‌بانى و کاک لاهور شێخ جه‌نگى هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى کردووه. ئه‌و رووداوانه‌ى 16ى ئۆکتۆبه‌ر حاڵه‌تێکى نه‌خوازراو بووه ئه‌گه‌رنا ئه‌و سه‌رکردایه‌تییه‌ى یه‌کێتى سه‌رکردایه‌تییه‌که له‌خه‌ڵکى هه‌موو کوردستان پێکهاتووه، پارتى ناتوانێت مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ یه‌کێتى نه‌کات. ئه‌و هه‌ڤاڵانه‌ى یه‌کێتى که له‌وکاته‌دا له‌که‌رکوک بوون جگه له‌وه‌ى ئه‌ندامانى مه‌کته‌ب سیاسى و سه‌رکردایه‌تى ئه‌مرى واقع بوو که به‌سه‌ر که‌رکوکدا ئه‌و رووداوانه روویدا، به‌ڵام ده‌رئه‌نجام یه‌کێتى که‌رکوکى به‌ته‌واوى پاراست که‌خه‌ڵتانى خوێن نه‌کرێت. ئه‌وه‌ى که‌کراوه و وتراوه حاڵه‌تێکى نه‌خوازراو بووه‌و ئێستا ئه‌وانه هه‌مووى تێپه‌ڕبووه‌و کۆتایى پێهاتووه. هاوڵاتى: قسه‌یه‌ک له‌تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تى و سۆسیال میدیا ده‌کرێت که «پارتییه‌کانى ناو یه‌کێتى» ئایا له‌ناو یه‌کێتى ئه‌مانه باس ده‌کرێت؟ رزگار حه‌مه محێدین: لاى ئێمه‌و له‌ناو کۆبوونه‌وه‌کان ئه‌و شتانه باس ناکرێت، ئه‌و خه‌ڵکانه‌ى له‌سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتیدان له‌سه‌دا 90ى خه‌ڵکى گه‌نجن هاتوونه‌ته پێشه‌وه. ئه‌و قسانه‌ى ده‌کرێت ره‌نگه بگه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ى رێککه‌وتنى ستراتیژى له‌نێوان پارتى و یه‌کێتیدا هه‌بووه‌و ئه‌و په‌یوه‌ندییانه هه‌بووه‌و ئه‌وکات تۆزێک په‌یوه‌ندییه‌کانى یه‌کێتى و پارتى توندوتۆڵتر بووه. وه‌ک یه‌کێتى به‌هه‌مان شێوه له‌گه‌ڵ سه‌رجه‌م حزبه سیاسییه‌کان ده‌مانه‌وێت په‌یوه‌ندییه‌کانمان باشتر بکه‌ین له‌گه‌ڵ گۆڕان و کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتوو به‌پارتیشه‌وه تا ده‌ست له‌ناو ده‌ست پێکه‌وه هه‌وڵبده‌ین بارودۆخى کوردستان باشتر بکه‌ین له‌هه‌موو رووه‌کانه‌وه. هاوڵاتى: به‌پێى په‌یڕه‌وى یه‌کێتى پاداشت و سزا جێبه‌جێ ده‌کرێت که له‌په‌یڕه‌وى پێشووى یه‌کێتیدا بوونى هه‌بوو جێبه‌جێ نه‌ده‌کرا؟ رزگار حه‌مه محێدین: سزاو پاداشت که له‌په‌یڕه‌وى پێشووى یه‌کێتیدا هه‌بووه جێبه‌جێ نه‌کراوه، له‌م په‌یڕه‌وه نوێیه‌دا سزاو پاداشت جێبه‌جێ ده‌کرێت، ئه‌و هه‌ڤاڵانه‌مان که له‌وه‌زاره‌تدان و وه‌زیرن یا به‌ڕێوه‌به‌رى گشتین له‌هه‌ر پۆستێکدان ئه‌گه‌ر ئه‌رکه‌کانیان به‌باشى جێبه‌جێ نه‌کرد وه‌کو پێویست له‌ئاستى داخوازیى خه‌ڵکدا نه‌بن بانگ ده‌کرێنه ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى تائه‌و ئاسته‌ى که له‌ڕێگه‌ى کابینه‌ى حکومه‌ت داوابکرێت لاببرێن، ئه‌گه‌ر کارى باشیان کردو خاڵک لێیان رازى بوو ده‌ستخۆشى و سوپاس ده‌کرێن.
عومه‌ر فه‌تاح به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی گومرگ له‌وه‌زاره‌تی دارایی و ئابووری رایگه‌یاند ئاڵوگۆڕی بازرگانى له‌خاڵه سنورییه‌کانی نێوان هه‌رێم و ئێران ده‌ستیپێکردووەته‌وه‌و به‌رده‌وام ده‌بێت، به‌ڵام به‌کۆمه‌ڵێک رێوشوێنى توندى ته‌ندروستیدا رێگه ده‌درێت که‌لوپه‌ل و خۆراک بهێنرێته ناو هه‌رێمه‌وه، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى مه‌رزى باشماخیش رایگه‌یاند سه‌رجه‌م باره بازرگانیه‌کان پشکنینی فیزیایی و کیمیایی و کوالێتیان بۆ ده‌کرێت، ئه‌وکات رێگه به‌ده‌ربازبوونیان ده‌درێت. له‌رۆژى دووشه‌ممه بۆ ماوه‌ى 24 کاتژمێر به‌بڕیارێک سه‌رجه‌م خاڵه سنوریه‌کانى نێوان هه‌رێمى کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران داخرا به‌ڕووى ئاڵوگۆڕى بازرگانیدا، پێشتریش هاتوچۆى گه‌شتیاری راگیرابوو ته‌نها رێگه به‌و که‌سانه ده‌درا که بگه‌ڕێنه‌وه خاوه‌نى ره‌گه‌زنامه‌ى عێراقی بن. ساماڵ عه‌بدولڕه‌حمان، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی گومرگ له‌وه‌زاره‌تی دارایی و ئابووری له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «دواى ئه‌وه‌ى به‌بڕیارێک ئاڵوگۆڕى بازرگانى راگیرابوو، له‌کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیراندا بڕیاردرا جموجۆڵ و ئاڵوگۆڕی بازرگانی به‌رده‌وام بێت، به‌ڵام به ره‌چاوکردن و جێبه‌جێکردنی ئه‌و بڕیارو رێنماییه ته‌ندروستیانه‌ى که‌پێشتر بڕیارى لێدراوه له‌خاڵه سنورییه‌کان جێبه‌جێبکرێت ئاڵوگۆڕه بازرگانیه‌کان به‌رده‌وام ده‌بێت و راناگیرێت». هه‌رێمی کوردستان حه‌وت خاڵی گومرگی له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسلامی ئێراندا هه‌یه، که رۆژانه سه‌دان بارهه‌ڵگری کاڵا و پێداویستی رۆژانه هاورده‌ی هه‌رێم ده‌کرێت، کۆتایی هه‌فته‌ی رابردوو کۆماری ئیسلامی ئێران به‌فه‌رمی رایگه‌یاند ڤایرۆسى کۆرۆنا گه‌یشتووه‌ته ئه‌و وڵاته‌و تائێستا حاڵه‌ته‌کانی گیانله‌ده‌ستدان به‌رزبۆته‌وه بۆ پانزه که‌س. له‌هه‌رێمی کوردستان و به‌تایبه‌تی له‌خاڵه سنورییه‌کان رێوشوێنی ته‌ندروستی و ئه‌منی توند گیراوه‌ته‌به‌ر بۆ ئه‌و گه‌شتیارانه‌ی که له‌ئێرانه‌وه ده‌گه‌ڕێنه‌وه هه‌رێمی کوردستان و هاتن و چوونی گه‌شتیاری راگیرا، به‌ڵام ئاڵوگۆڕی بازرگانی به‌رده‌وامه. به‌پێى راگه‌یه‌ندراوێکى ده‌روازه‌ى نێوده‌وڵه‌تى باشماخ له‌لایه‌ن تیمی تایبه‌ته‌وه پشکنینى ته‌ندروستی بۆ شۆفێره‌کان ده‌کرێت و سه‌رجه‌م که‌لوپه‌ل و خۆراک و باره بازرگانیه‌کان ره‌وانه‌ی یه‌که پشکنینه جۆراوجۆره‌کانی ناو ده‌روازه‌که ده‌کرێن، به‌مه‌به‌ستی پشکنینی فیزیایی و کیمیایی و کوالێتی و هه‌رجۆره پشکنینێکی دیکه‌ی پێویست پاشان بارو کاڵای شیاوو ده‌رچوو له‌پشکنینه‌کان رێگه‌پێدانی داخڵ بوون به‌هه‌رێمی کوردستانیان بۆ ده‌کرێ و له‌لایه‌ن هێزه‌کانی ئاسایشی باشماخه‌وه هاوڕێیه‌تییان ده‌کرێ تاشوێنی مه‌به‌ست. پێشتر شاخه‌وان ئه‌بوبه‌کر، به‌ڕێوه‌به‌ری گومرگی ده‌روازه‌ی نێوده‌وڵه‌تی باشماخ له‌نزیک پێنجوێن، به هاوڵاتى راگه‌یاندبوو له‌پێناو خۆپاراستن له‌کۆرۆنا، چه‌ند رێوشوێنێک گیراوه‌ته‌به‌رو پشکنین بۆ هه‌موو که‌سێک ده‌کرێت که‌ده‌گه‌ڕێته‌وه، ئه‌و وتیشی «بۆ پاراستنی زیاتریش بڕیاری ئه‌وه‌دراوه هه‌موو باره بازرگانیه‌کان، شۆفێره ئێرانیه‌کان تاسنوری خۆیان ده‌یهێنن و له‌وێوه داده‌گیرێت و دووباره له‌ئۆتۆمبێلی کوردستان بارده‌کرێت و ده‌هێنرێته ناوه‌وه«. ئه‌و به‌رپرسه‌ی گومرگی ده‌روازه‌ی باشماخ ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو، ئه‌و شۆفێره کوردانه‌ش له‌ژێر چاودێری و رێوشوێنی ته‌ندروستیدا ده‌بن و پشکنینیان بۆ ده‌کرێت و هه‌موو زانیاریه‌کیان لێوه‌رده‌گیرێت. سه‌باره‌ت به‌و ئۆتۆمبێلانه‌ی که سوته‌مه‌نی ده‌گوازنه‌وه، شاخه‌وان ئه‌بوبه‌کر وتی «بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌زمه‌ی به‌نزین و نه‌وت دروست نه‌بێت، بڕیاردراوه ته‌نها رێگه به‌ئه‌وان بدرێت بێنه ناو خاکی هه‌رێمه‌وه، به‌ڵام ئه‌وانیش پشکنینیان بۆ ده‌کرێت و هه‌موو رێنماییه‌کانی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستییان تێدا جێبه‌جێده‌کرێت». له‌کۆبوونه‌وه‌ى دوێنێ سێشه‌ممه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیراندا بڕیاردراوه گه‌شتی ناپێویست له‌نێوخۆی هه‌رێمی کوردستان، یان ئه‌و گه‌شتیارانه‌ی له‌شاره‌کانی دیکه‌ی عێراق دێنه هه‌رێم بۆ ماوه‌یه‌کی دیاریکراو سنووردار بکرێت و پشکنینی پێویستیش بۆ هه‌موو ئه‌و گه‌شتیارانه بکرێت که‌دێنه ناو سنووره‌کانی هه‌رێمی کوردستان. هه‌روه‌ها بڕیاردراوه که به‌هیچ شێوه‌یه‌ک رێگه به‌قۆرخکردن و گرانکردنی شتومه‌ک له‌بازاڕه‌کانی هه‌رێمی کوردستان نادرێت و رێوشوێنی یاسایی تووند به‌رامبه‌ر سه‌رپێچیکاران ده‌گیرێته‌به‌ر. چاوپۆشیش له‌پشکنینی پزیشکی ئه‌وانه‌ش ناکرێت که‌دێنه ناو هه‌رێمی کوردستانه‌وه. ده‌روازه‌ی نێوده‌وڵه‌تی باشماخ که‌وتووه‌ته سنوری قه‌زای پێنجوێنه‌وه‌و نزیکه‌ی (100) کیلۆمه‌تر له‌پارێزگای سلێمانی دووره، هاوسنووره له‌گه‌ڵ شارۆچکه‌ی مه‌ریوان له‌ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان و ته‌نها (30) کیلۆمه‌تر له‌و شارۆچکه‌یه‌وه دووره، رۆژانه نزیکه‌ی (600) ئۆتۆمبێلی جۆراوجۆری بارهه‌ڵگر ئاڵوگۆڕی بازرگانی ده‌که‌ن له‌و ده‌روازه‌یه‌وه‌و سه‌دان گه‌شتیاریش هاتوچۆی لێوه‌ده‌که‌ن.
