ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

ڕاپۆرتی: گۆڤاری بزنسی عەرەبی وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا لەدووشەممەی رابردوودا سەرۆکی لوبنان میشێ عەون دانوستانەکانی هەڵبژاردنی سەرۆک وەزیرانێکی نوێی دواخست دوای چەند هەفتەیەک لەخۆپیشاندانی ئاشتی لەوڵاتەکەدا کە بەرەو رەوتی توندوتیژی هەنگاوینا لەم دواییانەداو چەندین برینداری لێکەوتەوە. لە ٢٩ی تشرینی یەکەمدا حکومەت دەستی لەکارکێشایەوە بەهۆی خۆپیشاندانە فراوانە بێوێنەکەی وڵاتەکەوە بۆ داواکردنی چاکسازی تەواوەتی لەچینی سیاسیدا کە بەگەندەڵ و نەگونجاو سەیر دەکرێن. لە دووشەممەی رابردوودا ئۆفیسی میشێل عەونی سەرۆک رایگەیاند «وەڵامی داواکاری سەرۆک وەزیرانی کاربەڕێکەر، سەعد حەریری داوەتەوە بۆ دواخستنی دانوستانی پەرلەمان تا ١٩ی کانونی یەکەم». لەلایەکی دیکەوە ئۆفیسی حەریری رایگەیاند کەدواخستنەکە - کەئەمە دووەم جارە لەم مانگەدا- بۆ دوورکەوتنەوەیە لە «دەستنیشانکردنێک بەبێ بەشداری بەرەیەکی سەرەکی مەسیحییەکان». لەدوایین پێکدادانەکاندا لەدووشەممەی رابردوو، لایەنگرانی دوو پارتە سەرەکییەکەی شیعە لەوڵاتەکەدا، بزووتنەوەی ئەمەل و حزبوڵا، هەوڵیاندا هێرش بکەنەسەر کەمپی خۆپیشاندەران لەبەیروت. لەهەمانکاتدا خۆپیشاندەران لەبەردەم ماڵی سەعد حەریری کۆبوونەوە بۆ رەتکردنەوەی گەڕانەوەی وەک سەرۆک وەزیران - کەخۆی کاندید کردووەتەوە بۆ پۆستەکە. «ئێمە لێرە خۆپیشاندان دەکەین هەتا حکومەتێک پێکدەهێنن کەخەڵک بیەوێت و  لەشارەزای سەربەخۆ پێکبێن»، خۆپیشاندەرێک وا دەڵێت. ئاژاوەی بەرفراوان هاوڕایی لەسەر ناوی سەرۆک وەزیرانێکی نوێ عادەتەن پێش ئەوەی دانوستانی پەرلەمان دەستپێبکات دروستدەبێت. بەپێی سیستەمی ئاڵۆزی سیاسی وڵاتەکە کەدەیەوێت هاوسەنگی رابگرێت لەنێوان کۆمەڵگە ئاینییەکاندا، سەرۆک وەزیرانی لوبنان دەبێت هەمیشە موسوڵمانی سوننی بێت لەکاتێکدا سەرۆکی وڵات مەسیحی و سەرۆکی پەرلەمان شیعە بێت. ناوی کاندیدی جیاواز بۆ جێگرتنەوەی حەریری لەچەند هەفتەی رابردوودا باسی لێوەکراوە، بەڵام پارتە سیاسی و ئاینییە جیاوازەکان نەیانتوانیوە بگەنە رێککەوتن لەسەر سەرۆک وەزیرانێکی نوێ. لەسەرەتای ئەم مانگەوە دامەزراوەی موسوڵمانانی سوننە پشتگیری خۆی بۆ حەریری دەربڕی تاجارێکی تر ببێتەوە بەسەرۆک وەزیران. بزوتنەوەی حزبوڵای شیعەش، کە یاریکەرێکی سیاسی سەرەکییە لە حکومەتی کاربەڕێکەردا و پشتگیری خۆی بۆ سەرۆک وەزیرانی کاربەڕێکەر یان کەسێک کە لەلایەن ئەوەوە دەستنیشان بکرێت دووپاتکردەوە. بەڵام بیرۆکەی کابینەیەکی تەکنۆکراتی رەتکردووەتەوە کە سەعد حەریری داوای دەکات تائەوەی بەسەر قیرانی ئابووری وڵاتەکەدا زاڵ ببێت. حزبوڵا حکومەتێکی تەکنۆسیاسی دەوێت کەتێیدا پۆستە باڵاکان بدرێت بە حزبە باڵاکان و وەزارەتە خزمەتگوزارییەکانیش بدرێت بەکەسانی تەکنۆکراتی سەربەخۆ، بەڵام حەریری دەیەوێت هەموو وەزیرەکانی تەکنۆ کرات بن، بەواتایەکەی تر هەموویان بەپێی ئاستی کارامەییان هەڵبژێردرێن نەک لەبەر پۆستی حزبیان. لەهەمانکاتدا هیچ حزبێکی مەسیحی نایەوێت حەریری وەک سەرۆک وەزیران دووبارە لەحکومەتی نوێدا دەستبەکاربێت.  هۆشداریی ئابووری وەزیری ناوخۆ رەیا حەسەن لەیەکشەممەی رابردوودا فەرمانی بەهێزە ئەمنییەکان کرد لێکۆڵینەوەیەکی «شەفاف» دەستپێبکەن لەسەر توندوتیژییەکانی خۆپیشاندانەکان. نێردەی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ لوبنان، یان کوبیس، داوای لێکۆڵینەوەی کرد لە ەکارهێنانی «هێزی زۆر» دژی خۆپیشاندەران و هۆشداریدا کە بەهۆی داڕووخانی ئابورییەوە دواخستنی پێکهێنانی حکومەت «مەترسیدارە بۆ سیاسەتمەداران و تەنانەت زیاتریش بۆ خەڵک». کۆمەڵگەی نیودەوڵەتی داوایان لە لوبنان کردووە پێکهێنانی کابینەی حکومەت خێراتر بکات بۆ چارەسەرکردنی کێشە ئابوورییە قوڵەکانی وڵاتەکە، لەوانە قەیرانی داڕوخانی بەهای دراوی وڵاتەکە بەرامبەر دۆلار. بەپێی ئاماری وەزارەتی دارایی لوبنان، قەرزی گشتی گەیشتووەتە زیاتر لە (86) ملیار دۆلار. نەبی بەڕی، سەرۆکی پەرلەمان لە چاوپێکەوتنێکیدا لەڕۆژنامەی ئەل ئەخبار، هۆشداری دروستبوونی «قاتوقڕی»دا ئەگەر قەیرانەکە بەردەوام بێت. بانکی نێودەوڵەتییش نیگەرانی خۆی راگەیاندووە کە ڕێژەی ئەو کەسانەی لەهەژاریدا دەژین رەنگە لە یەک لەسەر سێوە بەرزببێتەوە بۆ نیوەی دانیشتوانی لوبنان.

ڕاپۆرتی: زە سەن وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا   بۆریس جۆنسن زۆرینەی بردەوە لەهەڵبژاردنی گشتیداو لەکۆتاییدا دەتوانێت برێگزت جێبەجێ بکات لەگەڵ بەرنامەکانی تریدا. بردنەوە گەورەکەی مانای ئەوەیە پارتی پارێزگاران دەتوانێت چەندین یاسا تێبپەڕێنێت بەبێ ئەوەی تووشی سەرئێشەی زۆر بکرێت لەلایەن پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانەوە. قەبارەی دۆڕانەکەی پارتی کار رێگە خۆشدەکات بۆ کۆمەڵێک پڕۆژەیاسای ناوخۆی و نێودەوڵەتی. لەئێستادا کەسەرۆک وەزیرانی فەرمییە، بۆریس جۆنسن رایگەیاندووە کەپێنجشەممەی داهاتوو لەوتارێکدا پلانی کاری بۆ پێنج ساڵی داهاتوو دەخاتەڕوو دوای ئەوەی شاژن  بەفەرمی  پەرلەمان دەکاتەوە. پێگەی زە سەن ئەو کێشەو بەربەستانەی دەخاتەڕوو کەڕووبەڕووی سەرۆک وەزیران دەبنەوە. برێگزت سەرۆک وەزیران زۆرینەی بردەوە بۆ «بەجێگەیاندنی برێگزت» و لەئێستادا مەحاڵە کەپەرلەمانتاران رێگایەکی دیکە بدۆزنەوە بۆ رێگەگرتن لەبەریتانیا تا لەیەکێتی ئەوروپا دەربچێت. جۆنسن پێش هاتنی جەژنی سەری ساڵ دەستدەکات بەپرۆسەی برێگزت، بەڵام پێناچێت کاتی تەواوەتی هەبێت هەموو دەنگەکان کۆبکاتەوە هەتاوەکو مانگی کانونی دووەم دێت. جۆنسن کێشەکە ئەوەندە بەجدی وەردەگرێت کە رەنگە فەرمان بەپەرلەمانتاران بکرێت تا لەشەممەدا ٢١ی کانونی یەکەم، کەڕۆژی پشووە، کاری لەسەربکەن بۆ خێرا ئامادەکردنی. ئەمەش وادەکات پڕۆژەیاسای رێککەوتنی کشانەوە بباتە پەرلەمان تا لە ٣١ی کانونی دووەم برێگزت بەجێبگەیەنێت. سەرۆک وەزیران دەبێت ستراتیجیەتێکی دانوستان دابڕێژێت بۆ بڕیاردان لەسەر ئەوەی چ جۆرە پەیوەندییەکی هەبێت لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا لەداهاتوودا. ئەمەش پێویستی بە بەرنامەیەک هەیە بۆ بازرگانی، کشتوکاڵ، راوەماسی، هەروەها ژینگە هەرکە بەریتانیا یەکێتی ئەوروپای بەجێهێشت. بەریتانیا تەنها یەک ساڵی لەبەردەمە رێککەوتنێک بکات و پێویستە رێگایەک بدۆزێتەوە بۆ ئەنجامدانی لەکاتێکدا دەرگاکان بەکراوەیی بهێڵیتەوە بۆ بازاڕە گرنگەکانی ئەوروپا. تاکە سەختی کە رووبەڕووی جۆنسن دەبێتەوە لایەنگرانی سەرسەختی بڕێگزتن کەدژی هەر هەنگاوێکن بۆ درێژکردنەوەی ماوەی گواستنەوە. تاوان بۆریس جۆنسن پێشتر بەڵێنیداوە پشتگیری لەهێزی پۆلیس بکات بە دامەزراندنی (20) هەزار ئەندامی زیادە. سەرکردەی بەریتانیا پلانیشی راگەیاندبوو بۆ فراوانکردنی پرۆسەی «راگرتن و گەڕان»ی کەسەکان لەهەڵمەتێکدا بۆ بنەبڕکردنی ئەنجامدانی تاوان بەچەقۆ. پێداچوونەوەیەکیش داواکراوە بۆ لێکۆڵینەوە لەوەی چۆن پۆلیس و دژەتیرۆری بەریتانیا چارەسەری کێشەکە دەکەن. ئەمە دوای ئەوە دێت کەهەڕەشەی تیرۆرستی لەچەند هەفتەی رابردوودا کەمبوویەوە پێش ئەوەی هێرشی پردەکەی لەندەن رووبدات. هەروەها جۆنسن بەڵێنی دانانی (50) هەزار پەرستارو شەش هەزار پزیشکی  داوە تەندروستی سەرۆک وەزیران رووبەڕووی دەستپێکێکی سەخت دەبێتەوە لەکەرتی تەندروستیدا. پێشتر بەڵێنی دروستکردنی (40) نەخۆشخانەی نوێی داوە بۆ بەرەوپێشبردنی کەرتە خراپەکە، بەڵام تائێستا رەتیکردووەتەوە باس لەتێچووەکەی بکات. پەیمانگەی توێژینەوەی بودجەیی باس لەوە دەکات کە تێچووی (40) نەخۆشخانەکە رەنگە بگاتە (24) ملیار پاوەند کە دەکاتە نزیکەی (32) ملیار دۆلار. هەروەها جۆنسن بەڵێنی دانانی (50) هەزار پەرستارو شەش هەزار پزیشکی  داوە، بەڵام ئەم ژمارەیە (18) هەزار ستافەکەی ئیستاش دەگرێتەوە. ئەمەش مانای ئەوەیە کە پڕۆژەیاسای پەرلەمانی دەبێت  زامنی (34) ملیار پاوەند زیادە بکات کە بەڵێندرابوو بە کەرتی تەندروستی بدرێت تاساڵی ٢٠٢٣. خاوەندارێتی خانوو چارەسەرکردنی قەیرانی خاوەندارێتی خانوو دەبێتە کێشەیەکی سەرەکی ئەگەر پارتی پارێزگاران بیانەوێت جۆنسن لەپۆستەکەی بمێنیتەوە. خاوەندارێتی خانوو خەونێکی بەدینەهاتووی زۆربەی چینی گەنجانەو حکومەت زۆر لەدواوەیە بۆ دابینکردنی بەڵێنی (300) هەزار خانوو بۆ هەر ساڵیک. سیستەمەکەی ئێستا پشتی بەستووە بەدروستکەرانی خانوو لەکەرتی تایبەتدا کەئەمانیش وەڵامی خاوەن پشکەکان دەدەنەوە نەک حکومەت. هەروەها بەڵێنی ئەوەشدراوە کە بێلانەیی (بێماڵی) لە ٢٠٢٤ کۆتایی پێ بهێرێت کەئاستەکەی لە (12) ساڵی رابردوودا بەرزترین بووە. دادگاکان حکومەت بەڵێنیداوە سزا قورس بکات بۆ تیرۆرست و پەلاماردەرە توندوتیژکارەکان. بەڵێندراوە کە لانیکەم (14) ساڵ زیندانی بسەپێنرێت بەسەر تاوانبارانی تۆمەتی توندوتیژی جدی. قەیرانێکی تر لەدادگاکاندایە کەدەسەڵاتداران سەدەهایان لەسەرتاسەری بەریتانیادا داخستووە. ئابووری  گەشەی داهاتی بەرهەمی ناوخۆیی ساڵانەی بەریتانیا لەسێ ساڵی رابردوودا بووەتە نیوە لەکاتێکدا وەبەرهێنانی بازرگانی لەسەدا ١١% کەمیکردووە لەکاتی دەنگدانی برێگزتەوە. قەرزی نیشتمانیش زۆر بەرزەو هەروەها زیاتریش دەبێت کەئەمەش بەریتانیا دەخاتە بەردەم مەترسی سستی ئابووری. هەروەها پاوەند بەرزی بەخۆیەوە بینیوە بەهۆی بردنەوە گەورەکەی پارتی پارێزگارانەوەو جۆنسن بەڵێنیداوە  رێککەوتنی بازرگانی بەرەوپێش ببات لەسەرتاسەری جیهاندا. سەرۆک وەزیران بەڵێنیداوە (85) پاوەندی باجی ساڵانە ببرێت بۆ (31) ملیۆن کرێکارو هەروەها کەمکردنەوەی باجی سووتەمەنیش بۆ (37) ملیۆن شۆفێرەکەی بەریتانیا. سکۆتلەندا دوای بردنەوە گەورەکەی پارتی نیشتمانی سکۆتلەندا، کە (48) کورسی لەکۆی (59) کورسی سکۆتلەندای بەدەستهێنا، نیۆکلا سترۆجن سەرۆکی پارتەکەو سەرۆک وەزیرانی سکۆتلەندا جارێکی تر هەوڵی ریفراندۆمی سەربەخۆیی دەداتەوە.    

سازدانى: شاناز حه‌سه‌ن بورهان عه‌لى، سکرتێرى رێکخراوى یه‌کێتى پیاوانى کوردستان رەخنە لەفەتواکەی ئەنجومەنی باڵای فەتوای هەرێم دەگرێت کە لەم مانگەدا دەریکرد سەبارەت بەسەرکەوتنی ئافرەتان لەگەڵ شۆفێری تاکسیدا بەتەنها. بورهان عه‌لى لەم چاوپیکەوتنەدا کە ‌هاوڵاتی لەگەڵی سازیداوە دەڵێت «ئەو فەتوایە دوو لایەنە، بەڵام له‌وانه‌یه‌ لایه‌نه‌ سلبیه‌که‌ى زیاتر بێت». سەبارەت بە کلیپەکەی ئەم دواییەی هێڵی لەڤ کە دەنگدانەوەی زۆری لێکەوتەوەو تێیدا لەکلیپەکەدا لەسەر پشتی پیاوێک دانیشتووە دەڵێت «ئه‌وه‌ بێڕێزیه‌ و ناکرێت رێگه‌ به‌وه‌ بدرێت». ‌هاوڵاتی: کۆتایى ساڵى 2019یه‌ تائێستا چه‌ند حاڵه‌تى توندوتیژى هه‌بووه‌ که‌ لاى ئێوه‌ تۆمارکراوه‌ و پێشێلکارى بووه‌؟ بورهان عه‌لى: له‌کۆى 10مانگ و 15ڕۆژدا (478) جۆرى سکاڵاو توندوتیژى تۆمارکراوه‌و (47) حاڵه‌تى خۆکوشتنى پیاوان تۆمارکراوه‌ و (پێنج) حاڵه‌تى کوشتنى پیاوان له‌لایه‌ن ژنان به‌هاوکارى که‌سوکارى و که‌سانى تر تۆمارکراوه‌. ‌هاوڵاتی: ئایا به‌به‌راورد به‌ساڵانى پێشوو ئه‌م ئاماره‌ روو له‌زیادبوونه‌ یاخود نا؟ هۆکاره‌که‌شى بۆچى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌؟ بورهان عه‌لى: به‌به‌راورد به‌ساڵى رابردوو ئاماره‌که‌ له‌به‌رزیدا وه‌ستاوه‌و دانه‌به‌زیوه‌، به‌ڵام به‌به‌راورد به‌پێش 2015  له‌به‌رزبونه‌وه‌دایه‌، هۆکاره‌کانى زیادبوونى توندوتیژیه‌ خێزانیه‌کان به‌رده‌وامن و زۆرن،  قه‌یرانى دارایى هۆکارێکى سه‌ره‌کیه‌، چونکه‌ له‌م کۆمه‌ڵگایانه‌دا پیاو به‌رپرسه‌ به‌رامبه‌ر دابینکردنى سه‌رجه‌م پێداویستیه‌ خێزانیه‌کان، بۆیه‌ کاتێک کۆمه‌ڵگا به‌قه‌یرانى داراییدا ده‌ڕوات، پیاو ناتوانێت پێداویستى خێزان دابین بکات، له‌گه‌ڵ زیادبوونى پێداویستیه‌کانیش، به‌هۆى ناهۆشیارى خێزانه‌کانه‌وه‌، پیاو دووجار ڕووبه‌ڕووى توندوتیژى ده‌بێته‌وه‌، چونکه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ هه‌وڵى زۆر ده‌دات بۆ به‌ده‌ستهێنانى داهاتى زیاتر که‌ده‌بێتەهۆى توندوتیژى و جارێکى تریش که‌دێته‌ ماڵه‌وه‌ وه‌ک پێویست پێداویستیه‌کان دابین نه‌کراووه‌ به‌هۆى  ناهۆشیارى خێزانه‌که‌یه‌وه‌ تێناگات که‌ئه‌مه‌ تواناو که‌فائه‌تى پیاوه‌که‌ نیه‌، به‌ڵکو زۆرى پێداویستى و بێکاریه‌که‌ وایکردووه‌ رووبه‌ڕووى توندوتیژى ده‌بێته‌وه‌، سۆشیال میدیا به‌جۆرێکى خراپ زۆر ده‌ورى هه‌یه‌و قه‌یرانى سیاسى و هه‌موو قه‌یرانه‌کانى تر وایکردووه‌ حاڵه‌ته‌کان زۆربن. ‌هاوڵاتی: جۆرى توندوتیژییه‌کان که‌به‌رامبه‌ر پیاوان ده‌کرێت چین؟ بورهان عه‌لى: توندوتیژى جه‌سته‌یى که‌ به‌ڕێژه‌یه‌کى که‌م هه‌یه‌و توندوتیژى زاره‌کى و سوکایه‌تى پێکردن و شکاندن به‌ڕێژه‌یه‌کى زۆر هه‌یه‌و  ته‌داخولکردنى که‌سوکارى ژن زۆره‌و له‌کاتى جیابوونه‌وه‌دا منداڵ لاى ژن بێت و مافى پیاو زه‌وت ده‌کرێت، ئه‌و حاڵه‌ته‌ش زۆره‌و ده‌رکردنى پیاوى به‌ته‌مه‌ن زۆرەو  فشارى ده‌روونى و فشارى سێکسى، ئه‌مانه‌ هه‌موو ئه‌و حاڵه‌تانه‌ن که‌به‌رامبه‌ر پیاوان ده‌کرێت، که‌یسمان هه‌یه‌ به‌شێوه‌یه‌کى زۆر ناته‌ندروستانه‌ توندوتیژى جه‌سته‌یى به‌رامبه‌ر پیاو کراوه‌، واته‌ توندوتیژیه‌کان هه‌ر حاڵه‌تێک ئازادیه‌کانى که‌سى به‌رامبه‌ر ببه‌زێنیت. ‌هاوڵاتی: ئایا پیاوانیش رووبەڕووی توندوتیژی جەستەیی دەبنەوە یان هەر دەروونی؟  بورهان عه‌لى: توندوتیژى جه‌سته‌یى که‌متر رووبه‌ڕووى ده‌بێته‌وه‌،  به‌ڵام ژن په‌ناده‌باتە به‌ر خێزانه‌که‌ى و توندوتیژیه‌که‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌نجامده‌ده‌ن یان په‌یوه‌ندى ده‌کاته‌ به‌ هێڵی گه‌رمه‌وه‌ که‌ڕاسته‌وخۆ دێن و پیاوه‌که‌ ده‌به‌ن، بۆیه‌ له‌و حاڵه‌تانه‌دا له‌به‌ر چاوى دراوسێکاندا و بۆ ئه‌وه‌ى جارێکى تر که‌سایه‌تى نه‌شکێته‌وه‌، بۆیه‌ ژنه‌که‌ به‌بیانوو بووه‌ و توندوتیژیه‌که‌ى کردووه‌، چونکه‌ پیاوه‌که‌ بۆ ئه‌وه‌ى ژنه‌که‌ى په‌یوه‌ندى به‌ 119 (وهێڵی گه‌رم)ەوە نه‌کات و که‌سایه‌تى نه‌شکێت ده‌ستى لێ به‌رز نه‌کردۆته‌وه‌و ژنه‌که‌ توندوتیژى به‌رامبه‌ر کردووه‌، زیاتر له‌چه‌ند که‌یسێکى ئاوامان هه‌بووه‌. ‌هاوڵاتی: توندوتیژى به‌رامبه‌ر پیاوان زیاتر له‌چ ته‌مه‌نێکدا ده‌کرێت؟ بورهان عه‌لى: گه‌نجان و ئه‌وانه‌ى که‌ به‌رچاو روونیان نیه‌ بۆ پرۆسه‌که‌، که‌تازه‌ن و ته‌مه‌نیان منداڵه‌و نازانن مه‌سئولیاتیان زۆره‌، ئه‌و پرۆسه‌یه‌ هه‌مووى خۆشى نیه‌، وه‌ پیاوانێکى زۆریش له‌ته‌مه‌نه‌ گه‌وره‌کاندا له‌ئێستادا زه‌ختێکى ده‌روونى زۆریان لەسەردروست بووه‌ که‌داواکارى ژیانى که‌سه‌کان زۆر بوون و پیاو ناتوانێت هه‌مووى دابین بکات، بۆیه‌ بۆته‌ کێشه‌و به‌ساڵاچووه‌کانیش وا سه‌یرده‌کرێن وه‌ک کارگه‌یه‌ک که‌ تابه‌رهه‌میان هه‌بوو رێزیان لێده‌گیراو ئێستا که‌ به‌رهه‌میان نه‌ما به‌شێکیان ده‌کرانه‌ ده‌ره‌وه‌. ‌هاوڵاتی: ناپاکى هاوسه‌رگیرى لاى ئافره‌تان زیاتره‌ یان پیاوان له‌ئێستادا؟ بورهان عه‌لى: له‌ڕابردوودا پیاوان زیاتر پێى تۆمه‌تبار ده‌کران، به‌ئێستاشه‌وه‌ به‌هۆى ئه‌و جیاوازیه‌ى که‌ له‌نێوان نێرو مێدا هه‌یه‌، پیاوان به‌خیانه‌تى هاوسه‌رگیرى تۆمه‌تبار کراون، به‌ڵام  له‌وانه‌یه‌ ئێستاش ئامارى ئیستیحقاقى پیاوان زیاتربێت، به‌ڵام ئه‌و خیانه‌تانه‌ش که‌م نین که‌ژنان به‌رامبه‌ر پیاوان ده‌یکه‌ن، ناهۆشیاریه‌کى زۆر هه‌یه‌ له‌خێزانى کورددا له‌ناهۆشیارى سه‌رجێگه‌یى له‌نێوان هاوسه‌ره‌کاندا، زۆرێک له‌ژنان به‌هۆى که‌مى ئاستى رۆشنبیرییانه‌وه‌ به‌شێک له‌کێشه‌و داواکاریه‌کانیان ده‌به‌نه‌ ژوورى نووستن، ئه‌مانه‌ واده‌که‌ن پیاو په‌نابه‌رێته‌ به‌ر ده‌ره‌وه‌ى خێزانه‌که‌ى و خیانه‌تى  هاوسه‌رگیرى رووده‌دات، به‌گشتى له‌کۆمه‌ڵگا شه‌رقیه‌کاندا له‌وانه‌یه‌ به‌پێى ئامار خیانه‌تى پیاو زیاتر بێت، به‌ڵام ئه‌وانه‌ش که‌منین که‌ژنان ده‌یکه‌ن به‌رامبه‌ر پیاوان. ‌هاوڵاتی: حاڵه‌ت هه‌بووه‌ ژنێک ده‌ستگیربکرێت و  یان ئێوه‌ بتوانن نێوه‌ندگیرى بکه‌ن و کێشه‌ى ژن و مێرد چاره‌سه‌ربکه‌ن؟ بورهان عه‌لى: ده‌یان که‌یسى ئاوامان هه‌بووه‌، که‌یسمان هه‌بووه‌ که‌پیاوه‌که‌ ئه‌فسه‌رێکى سه‌ربازى بووه‌و چه‌ند جارێک خێزانه‌که‌ى خیانه‌تى لێکردووه‌و به‌په‌یوه‌ندى ناته‌ندروستى موبایله‌وه‌ خێزانەکەی له‌گه‌ڵ که‌سى تردا گرتووه‌و  فرسه‌تى داوه‌تێ چه‌ند جارێک بۆ ئه‌وه‌ى له‌به‌ر منداڵه‌که‌ى هه‌ڵه‌که‌ى دووباره‌ نه‌کاته‌وه‌، چاره‌سه‌رمان کردووه‌، تا پێش قه‌یرانى دارایى که‌یسمان زۆر چاره‌سه‌ر کردووه‌و له‌سه‌دا 60%ی که‌یسه‌کانمان پێشتر چاره‌سه‌رکردووه‌ لاى خۆمان، به‌ڵام ئێستا به‌هۆى قه‌یرانه‌کانه‌وه‌ ته‌نیا ده‌توانین له‌سه‌دا (20 بۆ 25)ی که‌یسه‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ین، که‌یسه‌کان به‌رده‌وام کارى له‌سه‌رده‌که‌ین بۆ چاره‌سه‌رکردنیان. ‌هاوڵاتی: چۆنیه‌تى ئه‌و که‌یسانه‌ کامانه‌ن کەئێوه‌ ده‌توانن له‌دادگاکاندا ته‌داخول بکه‌ن؟ بورهان عه‌لى: ئێمه‌  وه‌ک رێکخراوه‌که‌مان سه‌ره‌تا که‌یسه‌کان تۆمارده‌که‌ین  که‌پیاوێک سکاڵاى کردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ژنه‌که‌ تاوانبار بێت، بۆیه‌ کاتێک که‌سکاڵاکه‌ى وه‌رده‌گرین ده‌بێت بزانین ژنەکه‌ تاوانباره‌ که‌زانیمان  کۆمه‌ڵێک رێنمایی ده‌ده‌ینێ   بچێت جێبه‌جێى بکات، که‌کێشه‌که‌ هه‌ر مایه‌وه‌ ئه‌وه‌ کێشه‌که‌ له‌ژنه‌که‌دایه‌و ئه‌وکات به‌دواداچوون ده‌که‌ین و  لێى ده‌کۆڵینه‌وه‌ و په‌نا بۆ که‌سى پشت خێزانه‌کانه‌وه‌ ده‌بەین،  چونکه‌ ئامانجمانه‌ خێزانه‌کان به‌رده‌وام بن و لێکهه‌ڵنه‌وه‌شێنه‌وه‌، چاودێرى که‌یسه‌کانى دادگاش ده‌که‌ین بۆ ئه‌وه‌ى بزانین تاچه‌ند ره‌چاوى مافى نێرینه‌ى تێدا ده‌کرێت و مافى پیاوه‌که‌ى تێدا ده‌پارێزرێت. ‌هاوڵاتی: حاڵه‌ت هه‌بووه‌ ژن بێته‌ لاى ئێوه‌ سکاڵا له‌پیاوه‌که‌ى بکات؟ بورهان عه‌لى: ساڵانه‌ چه‌ند که‌یسێکى دیاریکراومان هه‌یه‌ که‌ژماره‌یان ده‌گاته‌ (20) و زیاتریش که‌مێرده‌که‌ى مه‌شروب ده‌خواته‌وه‌و شه‌وان دره‌نگ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، یان تووشى مادده‌ى هۆشبه‌ر بووه‌و ئالوده‌ بووه‌و ناتوانێت بچێته‌ دادگا، بۆیه‌ ئێمه‌ هاوکارى ده‌که‌ین و یارمه‌تى ده‌ده‌ین، یان ژن هه‌بووه‌ هاتۆته‌ لامان که‌زانیویه‌تى پیاوه‌که‌ خیانه‌تى لێده‌کات و داواى هاوکارى کردووه‌، ئه‌و ژنانه‌ن که‌ داواى هاوکاریمان لێده‌که‌ن ئه‌م که‌یسانه‌ ئاسان چاره‌سه‌رده‌کرێن، چونکه‌ ئازادین له‌بانگکردنى پیاوه‌کان و رێنمایى یاساى ده‌ده‌ینێ. ‌هاوڵاتی: ئێوه‌ به‌ته‌نیا تاکه‌ رێکخراوێکن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى که‌ رێکخراوه‌کانى ژنان زۆرن، توانیوتانه‌ بتوانن کێشه‌ى  پیاوان و ژنانیش چاره‌سه‌ربکه‌ن؟ بورهان عه‌لى: ده‌توانن بچن له‌دادگاکان و له‌سۆشیال میدیا چاودێرى بکه‌ن بۆ به‌ڵگه‌ى کاره‌کانمان، توانیومانه‌ وه‌ک تاکه‌ رێکخراوى پیاوان له‌هه‌موو عێراق و رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست، ده‌نگ و  شه‌کواى پیاوان بگه‌یه‌نین به‌پیاوان و بگه‌یه‌نین به‌ده‌سه‌ڵات و به‌دادگاکان و له‌ناو کۆمه‌ڵگاشدا یه‌کێتى پیاوانى کورستان په‌یامى خۆى گه‌یاندووه‌ له‌مافه‌کانى مرۆڤ و مافه‌کانى نێرینه‌ به‌تایبه‌تى. ‌هاوڵاتی: پێتوانییه‌ رێکخراوه‌کانى ژنان زۆرن، توانیویانه‌ رێکخراوى ژنان رۆڵى خۆیان هه‌بێت؟ بورهان عه‌لى: مه‌سه‌له‌ى ژن له‌م کۆمه‌ڵگایه‌ له‌مه‌سه‌له‌یه‌کى مرۆڤایه‌تییه‌وه‌ بۆته‌ مه‌سه‌له‌یه‌کى سیاسى و هه‌ر حزب و لایه‌نێک هه‌ستاون و رێکخراوێکیان دروستکردووه‌، ئامانجیان پاراستنى مافى مێینه‌ نیه‌، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌ندامى حزبه‌که‌یان زۆربێت، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌و رێکخراوانه‌ى که‌ بۆ خزمه‌تى ژنان دروستبوون و ده‌نگى مێینه‌ن توانیویانه‌ ده‌نگ و رۆڵى خۆیان هه‌بێت و کاره‌کانیان به‌رز ده‌نرخێنین. ‌هاوڵاتی: تا چەند لەگەڵ فتواکه‌ى لیژنه‌ى فتوادایت کە دەڵێ ژنان نابێ بە تەنیا لەگەڵ تاکسیدا سەرکەون، چونکە لەلایەن هەندێ لەشۆفێرە پیاوەکانەوە رووبەڕووی تەنگپێهەڵچنین دەبنەوە؟ بورهان عه‌لى: ئه‌م فتوایه‌ دوولایه‌نه‌یه‌ که‌ له‌وانه‌یه‌ لایه‌نه‌ سلبیه‌که‌ى زیاتر بێت وه‌ک له‌ئیجابیه‌که‌ى، ئێمه‌ له‌کۆمه‌ڵگەکه‌ماندا ته‌نیا شۆفێرى تاکسى پیاوان هه‌یه‌و ده‌کرێت ده‌ستى ژنان بگرین و بیانهێنینه‌ ناو کارى شۆفێرى تاکسییه‌وه‌، ئه‌مه‌ کارێکى باشه‌ و ئازادیه‌کى زیاتر ده‌درێت به‌و ژنانه‌ى که‌ له‌هاتوچۆدان، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌گه‌ڵ به‌ره‌وپێشچوونى کۆمه‌ڵگا تۆ بێیت فۆکس بکه‌یته‌ سه‌ر ئه‌وه‌ى ته‌نیا ژن له‌گه‌ڵ شۆفێرى ژن سه‌رکه‌وێت و  پیاو له‌گه‌ڵ شۆفێرى پیاو سه‌رکه‌وێت، ئازادى مرۆڤ له‌وه‌دایه‌ که‌ ئازادى کارکردنى هه‌بێت، بۆیه‌ پێویستیشه‌ ئازادبێت له‌چوونه‌ سه‌ر کارو هاتنه‌وه‌یدا، ناکرێت ژنێک له‌گه‌ڵ تاکسى پیاودا نه‌یه‌ته‌وه‌ نه‌چێته‌ سه‌ر کاره‌که‌ى چونکه‌ ئه‌وانه‌ى عیاده‌کان یان ئوتێله‌کان و  کۆمپانیاکانن، بۆیه‌ پێویستمان به‌وه‌یه‌ یاسا زیاتر به‌رجه‌سته‌که‌ین بۆ پاراستنى مافى تاک نه‌ک به‌فتوایه‌ک، بۆیه‌ ئێمه‌ داواکارین و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌داین ژنانیش بێنه‌ ناو ئه‌م پرۆسه‌یەى کارکردنى شۆفێرى تاکسیه‌وه‌و بۆ دۆزینه‌وه‌ى کارى زیاتر بۆ ژنان و له‌و روانگه‌یه‌شه‌وه‌ له‌وانه‌یه‌ ژنانێک وا ئازادتر بن له‌گه‌ڵ شۆفێره‌ ژنه‌که‌ هاتوچۆبکه‌ن، بۆیه‌ پێویسته‌ یاسا وابکات زه‌مانه‌تى هه‌موو که‌سێک بکات نه‌ک بیترسێنیت، بۆیه‌ پێویسته‌ سزاى توند بۆ ئه‌و شۆفێرانه‌ هه‌بێت که‌ده‌ستدرێژى ده‌که‌نه‌ سه‌ر ژنان و له‌ڕێگه‌ى ئه‌م پیشه‌یه‌وه‌ هێرش ده‌که‌نه‌ سه‌ر ژنان و نه‌ک به‌ فتواو به‌تۆقاندن و به‌جیاکردنه‌وه‌ى ره‌گه‌زه‌کان. ‌هاوڵاتی: تائێستا داواتان نه‌کردووه‌ فتوایه‌کى تایبه‌ت هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ى ژنان له‌گه‌ڵ پیاوه‌کانیان باش بن؟ بورهان عه‌لى: ئێمه‌ ده‌ڵێین ئارامى مرۆڤ سه‌ره‌تا له‌ماڵه‌کانه‌وه‌یه‌و له‌وێوه‌ ده‌ستپێده‌کات و داواشمان کردووه‌ پێکه‌وه‌نانى پرۆسه‌ى هاوسه‌رگیرى  له‌سه‌ر بنه‌ماى رێزو خۆشه‌ویستى بێت و ژن و پیاو پێکه‌وه‌ ده‌توانن خۆیان له‌کێشه‌کانى ده‌ره‌وه‌ به‌دوربگرن و ئه‌وه‌ ژیانه‌و یاساى هه‌یه‌و ناکرێت هه‌موو کارێک فتوایه‌کى بۆ ده‌ربکرێت و ئه‌وه‌ له‌و کۆمه‌ڵگایانه‌دا ده‌کرێت که‌مه‌رجه‌عیه‌ت تیایدا باڵاده‌سته‌و باگراوندێکى ئاینى حوکمى وڵاته‌که‌ ده‌کات، له‌کۆمه‌ڵگایه‌کى علمانى و ئازادى تاک و مرۆڤ تیایدا کارده‌که‌یت ئه‌و فتوایانه‌ له‌وانه‌یه‌ لاوازبن بۆ ئه‌مڕۆ. ‌هاوڵاتی: به‌پێی ئاماره‌کان، گه‌وره‌ترین زوڵمى ژن چییه‌ که‌به‌رامبه‌ر پیاو ده‌کرێت؟ بورهان عه‌لى: گه‌وره‌ترین زوڵمی ژن بەرامبەر بەپیاو ده‌ستبه‌سه‌راگرتنى منداڵه‌ پاش جیابوونه‌وه‌، ئه‌مه‌ که‌یسێکى زۆر به‌رزه‌، ناکرێت ئه‌مه‌ وابێت، به‌پێى هه‌موو یاساکانى وڵاته‌ جیهانیه‌کان، ئه‌وه‌نده‌ى مافى ژنه‌که‌یه‌ مافى پیاوه‌که‌شه‌ منداڵه‌که‌ى لابێت، که‌ئه‌مه‌ش جۆرێکه‌ له‌توندوتیژى و ناکرێت که‌ کوڕێک یان کچێک تا (18) ساڵى هه‌موو نه‌فه‌قه‌که‌ى لاى باوکه‌که‌ بێت، به‌ڵام نه‌توانێت له‌لاى بێت دواى جیابوونه‌وه‌ یان شه‌وێک یان له‌بۆنه‌یه‌کدا له‌گه‌ڵیدا بێت، به‌داخه‌وه‌ له‌م کۆمه‌ڵگایه‌دا پرۆسه‌ى هاوسه‌رگیرى به‌کڕین و فرۆشتن ده‌زانرێت و ئه‌رکێکى زۆر خراوه‌ته‌ ئه‌ستۆى پیاوو مافه‌کانى هیچ له‌گه‌ڵیدانیه‌. ‌هاوڵاتی: کلیپه‌ تازه‌که‌ى  هێلى لەڤ و وێنه‌کانى زۆر له‌سۆشیال میدیا بڵاوبۆته‌وه‌و کاردانه‌وه‌ى جیاوازى لیکه‌وته‌وه‌؟ بورهان عه‌لى:  ئه‌وه‌ به‌داخه‌وه‌، ئه‌وه‌ بێڕێزیه‌ و ناکرێت رێگه‌ به‌وه‌ بدرێت، ناکرێت له‌به‌ر حه‌زو داواکاریه‌کى خۆت به‌و شێوه‌یه‌ په‌یامه‌که‌ت بگه‌یه‌نیت، که‌ له‌سه‌ر شکاندنى ره‌گه‌زى به‌رامبه‌ر، بۆیه‌ ئه‌وه‌ به‌توندوتیژى داده‌نرێت و ئه‌مه‌ کارێکى خراپه‌و به‌پیاوان ناڵێین کاردانه‌وه‌یان هه‌بێت، به‌ڵام ئه‌م کاره‌ خراپه‌ نه‌ک خزمه‌ت به‌ژن ناکرێت، به‌ڵکو خزمه‌ت به‌دۆسیه‌ى مرۆڤایه‌تى ناکات و له‌کۆتایى ساڵ له‌کاتى بڵاوکردنه‌وه‌ى ئاماره‌کاندا روونکردنه‌وه‌مان له‌سه‌رى ده‌بێت.  

ئارا ئیبراهیم سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵى ئیسلامى له‌په‌رله‌مانى عێراق ئه‌وه‌ ئاشکراده‌کات که‌ ره‌شنوسێکى رێککه‌وتن ئاماده‌کراوه‌ له‌نێوان گروپى (15)و سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى کوردستاندا که‌مافى لایه‌نه‌کانى کۆمه‌ڵ و گۆڕان و هاوپه‌یمانى و یه‌کگرتوو بدات. سه‌لیم شوشکه‌یى، سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵى ئیسلامى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به ‌‌هاوڵاتى وت «سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم تائێستا دوو دانیشتن بۆ سێ دانیشتنى له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسییه‌کاندا کردووه‌ که‌فراکسیۆنه‌کانیان له‌گروپى (15)دان، شه‌ن و که‌وى باش کراوه‌و گرفته‌کان دیارى کراوه‌و سه‌رۆکى هه‌رێم له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى فراکسیۆنه‌کانى ناو گروپى (15) گفتوگۆى کردووه‌«.  ناوبراو وتیشى «له‌ئێستادا په‌یڕه‌وى ناوخۆیه‌ک ئاماده‌ده‌کرێت و ده‌نووسرێته‌وه‌ و شێوازى چۆنیەتى ئه‌و به‌ره‌یه‌ دیارى ده‌کرێت و ئه‌وکاته‌ هه‌موو کورد له‌یه‌ک به‌ره‌دا خۆى ده‌بینێته‌وه‌ که‌ناوى هاوپه‌یمانى کوردستانى ده‌بێت به‌و بڕیاره‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم کارى بۆ ده‌کات، به‌شێک له‌لایه‌نه‌کانیش ده‌یانه‌وێت ناوى بنێن ده‌سته‌ى هه‌ماهه‌نگى فراکسیۆنه‌ کوردستانییه‌کان». سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌سه‌رۆکى هه‌رێم به‌ڵێنیداوه‌ له‌ئه‌رک و مافدا وتویەتی کە بۆ له‌مه‌ودوا هه‌ر پۆستێک له‌به‌غدا وه‌ربگیرێت ئیستحقاقى ئه‌و لایه‌نانه‌ به‌ زیاده‌وه‌ له‌به‌رچاو ده‌گیرن، به‌ڵام له‌ رابردوودا نه‌بووه‌و له‌لایه‌نه‌کانى ناو گروپى (15) «زه‌وتکراوه‌«. شوشکه‌یى وتیشى «گفتۆگۆى سه‌رۆکى هه‌رێم له‌گه‌ڵ چوار فراکسیۆنى گروپى (15) کراوه‌ که‌فراکسیۆنه‌کانى گۆڕان و کۆمه‌ڵ و هاوپه‌یمانى و یه‌کگرتووه‌، بێجگه‌ له‌نه‌وه‌ى نوێ و ئاینده‌، به‌ڵام ئێمه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌داین هه‌موو کورد پێکه‌وه‌ بین و ته‌فره‌قه‌ بوونى نه‌بێت». سه‌لیم شوشکه‌یى ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ له‌داهاتوودا ئه‌گه‌ر رێککه‌وتن بکرێت «نه‌ پارتى و نه‌ یه‌کێتى مافى ئه‌وه‌یان نییه‌ سه‌رۆکایه‌تى هاوپه‌یمانى ببه‌ن، به‌ڵکو ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى هاوپه‌یمانى کوردستانى پێکده‌هێندرێت و هه‌موو سه‌رۆک فراکسیۆنه‌کانى تێدا ده‌بێت و له‌سه‌ر ئه‌وه‌ رێککه‌وتوین». هاوکات، باسى له‌وه‌شکرد که‌ گروپى (15) هه‌ڵناوه‌شێته‌وه‌و هێشتا نه‌گه‌شتوونه‌ته‌ رێکه‌وتنى کۆتایى و پێشنیاره‌کانیان ئاراسته‌ى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم کردووه‌و وه‌کو ده‌سته‌ى هه‌ماهه‌نگى پێکه‌وه‌ کارده‌که‌ن، وتیشى «له‌و په‌یڕه‌وه‌ى ئاماده‌ ده‌کرێت تێیدا نووسراوه‌ ئه‌گه‌ر مافى هه‌ر لایه‌نێک ئیستحقاقى خۆى پێ نه‌درێت ئه‌وکاته‌ بۆ راى گشتى ئاشکراى ده‌که‌ین که‌پارتى و یه‌کێتى ئاماده‌نه‌بوون مافه‌که‌ بده‌ن، چونکه‌ ئه‌و نووسراوه‌ واژۆى سه‌رۆکى هه‌رێم و لایه‌نه‌ سیاسییه‌کان و سه‌رۆکى فراکسیۆنه‌کانى له‌سه‌ر ده‌بێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ له‌به‌غدا ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌ نێچیرڤان بارزانى جدییه‌ له‌وه‌ى فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان یه‌ک بن و ئیستحقاقى لایه‌نه‌کان بدرێت، به‌ڵام «گرنگ ئه‌وه‌یه‌ له‌ بواره‌ عه‌مه‌لییه‌که‌دا سه‌رکه‌وتوو بین، چونکه‌ پێشتر پارتى و یه‌کێتى به‌جیا گفتوگۆى حکومه‌تیان کرد سێ وه‌زاره‌تیان وه‌رگرت، ئه‌گه‌ر پێکه‌وه‌ بین 4 وه‌زاره‌ت به‌ر کورد ده‌که‌وت، رێکه‌وتنه‌که‌ بۆ هه‌موو پۆستێکه‌ له‌پۆستى وه‌زاره‌ت و سه‌فیرێکه‌وه‌ تا پۆلیسێک»

راپۆرتی: فاینانشڵ تایمز وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا پارتی پارێزگاران لەبردنەوەیەکی یەکلاکەرەوەدا زۆرینەی هەڵبژاردنی گشتی بەریتانیای بردەوە کە «دەسەڵاتێکی رەها» دەداتە پارتەکە بەوتەی سەرۆک وەزیران بۆریس جۆنسن. پارتی کار لەساڵی ١٩٣٥ەوە کەمترین کورسی پەرلەمانی بردەوەو ئەم هەڵبژاردنە ئەدایەکی خراپتر بوو لەهەڵبژرادنی ١٩٨٣. پارێزگاران سەرەکیترین سوودمەندبوو لەو (٥٩) کورسییەی پارتی کار لەدەستیدا هەرچەندە پارتی نیشتمانی سکۆتلەندە شەش کورسی لەبندەستی پارتەکەی جێرمی کۆربین دەرهێنا. ئەم ئەنجامە گوزارشتە لەگەورەترین زۆرینەی پارێزگاران لەدوای کابینەکەی مارگرێت ساچەر لە ١٩٨٧. ئەو زۆرینەیە چەکی پێویست دەدات بەدەستی بۆریس جۆنسنەوە کە پێویستییەتی بۆ بەجێگەیاندنی رێککەوتنی برێگزت (دەرچوون لەیەکێتی ئەوروپا) لە ٣١ی کانونی دووەمدا. دوای دەرکەوتنی ئەنجامەکان، سەرۆک وەزیران وتی هیوای وایە ئەم بردنەوەیە «کۆتایی» بەدیبەیتی برێگزت بهێنێت و «با پرۆسەی چاککردنەوە دەستپێبکات». ئەمە مانی ئەوەیە ئەم بردنەوەیە «بنبەستی رێگاکەی» تێکشکاندووە لەپەرلەماندا لەسەر بابەتی برێگزت و کۆتایی هێنا بەهەموو «هەڕەشەکان» لەسەر ئەنجامدانەوەی ریفراندۆمێکی تر بۆ مانەوە یان بەجێهێشتنی ئەوروپا، کەسەرکردەی پارتی کار جێرمی کۆربین سووربوو لەسەری. دوای لەدەستدانی زۆریک لەدەنگەکان، جێرمی کۆربن وتی کە «زۆر غەمبارە»و «هەمووشتێکم کرد کە لەتوانامدا بوو» بۆ سەرخستنی پارتی کرێکاری بەرەو دەسەڵات. کاریگەرییەکانی دوای هەڵبژاردن ئەوەبوو کە (٤٩) کورسی تر زیادبوو بۆ پارتی پارێزگاران لە (٣١٦) کورسی پەرلەمانەوە بۆ (٣٦٥) کورسی بەتەنها بە بەرزبوونەوەی لەسەدا (١.٢%) لەدەنگەکانیان بەبەراورد بەهەڵبژاردنی پێشوو. بەشی پارتی کار لەدەنگەکاندا بەشێوەیەکی بەرچاو کەمیکرد -بەنزیکەی لەسەدا (8%) - بەلەدەستدانی (٥٩) کورسی لە (٢٦٢)ەوە بۆ (٢٠٣) کورسی پەرلەمان، بەڵام پارتەکە توانی رێژەی دەنگەکانی زیاتربێت لەو رێژەیەیی بەدەستیانهێنا لەهەڵبژاردنەکانی (٢٠١٠ و ٢٠١٥)دا. رێژەی بەشداریکردن لەسەدا (٦٧.٢%) بوو له‌ کۆى (46) ملیۆن  دەنگدەر لەسەرتاسەری وڵاتدا، بەڵام ئەم رێژەیە زۆر باشە لەهەڵبژاردنی زستانەی بەریتانیاندا لەساڵی ١٩٢٣ەوە. سەرەرای ئەوەی رۆژی دەنگدان کەشوهەوایەکی باراناوی هەبوو بەڵام تەنها رێژەی بەشداری بەلەسەدا (١.٥%) دابەزی بەبەراورد بە هەڵبژاردنی دوو ساڵ لەمەوبەر هەرچەندە هێشتا بەرزترە لەهەر هەڵبژاردنێکی گشتی لەم سەدەیەدا. بردنەوە گەورەکەی پارتی پارێزگاران لەباکوری ئینگلتەراوە دەستی پێکرد کەماوەی (٧٠) ساڵە پارتی کار تێیدا براوەیەو بە»دیواری کار» ناسراوە. دیوارەکەی کار بەدەنگی ئەو ئەندامانەی خۆی رووخا کە پێیانباشە بەریتانیا لەیەکێتی ئەوروپا دەربچێت. تەنها لەباکوری رۆژهەڵاتی ئینگلتەرادا پارتی کار دەنگی لەسەدا (١٣%)ی لەدەستدا. لەوتاری بردنەوەیدا، بۆریس جۆنسن رایگەیاند ئەم ئەنجامە گوزارشتە لە «کازیوەیەکی» نوێ بۆ وڵاتەکە. جۆنسن سوپاسی دەنگدەرانی پارتی کاری کرد، کەبەوتەی ئەو زۆربەیان بۆ یەکەمجارە پشتگیری لەپارێزگاران بکەن و بەڵینیدا «ئەو متمانە پیرۆزە» بەهەدەر نەدات کەپێیان داوە. «رەنگە لەهەڵبژاردنی داهاتوودا ئێوە بگەڕێنەوە بۆ پارتی کار وە ئەگەر بابەتەکە بەو شێوەیە بێت ئەوا سوپاسگوزاری ئەو متمانەیەم پێتان بەخشیوم و هەرگیز پشتگیری ئێوە بەسادەیی وەرناگرم»، سەرۆک وەزیران ئەم وتەیەی ئاراستەی لایەنگرانی پارتی کار کرد کەدەنگیان بۆ پارتی پارێزگاران داوە بۆ سەرکەوتنی برێگزت. دوای پارتی پارێزگاران براوەی سەرەکی پارتی نیشتمانی سکۆتلەندی بوو کە (٤٨) کورسی لەکۆی (٥٩) کورسی سکۆتلەندی بۆ خۆی جێگیرکرد. چاوەڕێ دەکرێت بۆریس جۆنسن لەدووشەممەی داهاتوودا رێکخستنەوەیەکی بچوک لەحکومەتدا رابگەیەنێت و دواتر لەسێشەممەدا پەرلەمانتارانی هەڵبژێردراو بەرەو باڵەخانەی وێستمینیستەر (ئەو شوێنەی پەرلەمانی تێدایە) بەڕێدەکەون بۆ سوێندخواردن پێش ئەوەی شاژن بەفەرمی پەرلەمان بکاتەوە بەڕوویاندا.

کاوە ڕەش، بەریتانیا ‎هەڵبژاردنی پێش وەختەی پارلەمانیی ئەم جارەی بەریتانییەکان، زیاتر لەڕاپرسی دەچوو، لەسەر پرسی برێکزت، نەک هەڵبژاردنی گشتی. ‎هۆکاری سەرەکی ئەو هەڵبژاردنەش، دیسانەوە گرێ دراوی  پرسی  مشتومڕی سێ ساڵەی دەرچون و دەرنەچونی بەریتانیا  بوو لەیەکییەتی ئەوروپا. ‎سەرۆکی کامپەینی دەرچونی بەریتانییەکان لەیەکییەتی ئەوروپا، کەئەو کات بۆریس جۆنسن بوو، توانی ڕاپرسییەکە لەقازانجی بەرەی دەرچون سەربکەوێنێ. دواتریش کەچانسی پۆستی سەرۆک وەزیرانی مۆسگەر کرد، بڕیاڕی دا ئەو پرسە کۆتای پێ بهێنێ، بەوەی  شەمەندۆفێری  ڕیفراندۆم بگەیەنێتە دوا وێستگە. ‎بەڵام بەشێک لەئەندام  پارلەمانی  پارتەکەی یاخی بون و دەنگیان دژی  بڕیاڕو کارەکانی سەرۆک وەزیران دەددا لەپارلەمان،  بەمەش کارەکانی بەرەوپێش چونی سەرۆک وەزیران و حوکمەتەکەی  کەوتبونە دۆخی چەق بەستنەوە. واتا پارلەمانێکی هەڵواسراو هاتبوە گۆڕی، تەواوای هەنگاوەکانی بەرەوپێش چونی ووڵاتی ڕاگرتبوو. سەرئەنجام بڕیاڕی هەڵبژاردنی پێش وەختە  پەسەند کرا. ‎ لەهەڵبژاردنێکی شەفاف و بێگەردا پارتی پارێزگاران  کەماوەی دەساڵە فەرمانڕەوایە، جارێکی دیکە توانی دەسەڵات بگرێتەوە دەست بۆ ماوەی پێنج. ساڵی داهاتوو،  بەزۆرینەیەکی بێ بەربەست لەپارلەماندا. ‎لەوەتەی ساڵانی هەشتاکانەوەو لەسەردەمی مارگرێت تاچەرەوە، بۆ یەکەم جارە ژمارەی کورسییەکانی پارتی پارێزگاران  بگاتە ٣٦٥ کورسی. تەنها لەو هەڵبژاردنەدا توانیوەتی ٤٧ کورسی زیاتر مسۆگەر بکات. بۆریس جۆنسنی سەرکردەی پارتەکە، ئەوسەرکەوتنەی بەمێژووی  وەسفکر بۆ خۆی پارتەکەی. ‎لەبەرامبەردا پارتی کار بەسەرۆکاتی جێرمی کۆربین، ٥٩کورسی لەدەستدا، سەرۆکی پارتی کار، دڵتەنگی و نیگەرانی خۆی نیشاندا بەو دەرئەنجامە. ‎ لەلایەکی دیکەوە بەشێکی  ئەو پارتانەی دژی دەرچونی بەریتانیایە  بوون لەیەکییەتی ئەوروپا، ژمارەی کورسییەکانیان کەمی کرد، جگە لەپارتی نیشتمانی  سکۆتلەندی . ‎لیبڕال دێموکراتی  بەریتانیا بەدروشمی هەڵوەشاندنەوەو ڕاگرتنی دەرئەنجامی ڕاپرسی  چوبوە ئەو دەنگدانەوە، تەنانەت سەرۆکی پارتەکە نەیتوانی کورسیەکەی خۆی مسۆگەر بکاتەوە. ‎پارتی DUP   کەهاوپەیمانی حوکمەتەکەی بۆریس جۆنسن بون و ئەوانیش دژی حوکمەت دەنگیاندا بوو، لەم هەڵبژاردنە شکستیان هێناو دوو کورسیان لەدەستدا. ‎ لەو هەڵبژاردنەدا جارێکی دیکە بەریتانییەکان  دووپاتیان کردەوە کەوئەوان دەیانەوێ ئەنجامی ڕاپرسیەکەیان جێبەجێ بکرێت. ‎بەشێکی زۆریان بێزار بون لەو  مشتومڕە توندانەی نێو پارلەمان لەسێ ساڵی ڕابردودا کەهیچ ئەنجامێکیان نەبووە. ‎پارتی پارێزگاران لەماوەی دەساڵی ڕابردودا توانیوەتی  ڕێژەی بێکاری بۆ نزمترین ئاست لەمێژووی بەریتانیادا بهێنێتە خوارەوە. لەگەڵ ئەوەش کرێی کاتژمێرەکانی کارکردنی بەرزکردۆتەوەو بڕیارە زیاتریشی بکات. یەکئک لەبڕیاڕو بەرنامەکانی پارتی پارێزگاران  پرسی کۆچبەرانی ئەورپی و دەرەوەی یەکییەتی ئەوروپایە. بڕیارە پرۆسەی پێدانی فیزای کار بەوانەی کاراماو شارەزاو لێهاتون و پێویستن بۆ کەرتەکانی ووڵات  خێرا بکات. ‎لەگەڵ ئەوەش هاوشێوەی ئۆسترالیا،  سیستەمی وەرگرتنی پەنابەران پەیڕەو دەکات. ‎ئەوەی لە٢٤ کاتژێردا ڕوویدا هەڵبژاردن و دەرکەوتنی ئەنجانەمەکەی بوو. هەرلەو ماوەیەدا سەرۆکی پارتی کۆنسەرڤاتیڤ  چوە دیداری شاژنی ووڵات  بۆ پێدانی متمانە بۆ دروستکردنی کابینەی نوێی حوکمەتەکەی بڕیارە ئەمڕۆ بۆریس جۆنس لەگەڵ تەواوی ئەندامە دەرچوەکان کۆبێتەوە. ڕۆژی دووشەممە ئامادەکاری دەکرێ لە بینای پارلەمان بۆ سوێند خوارنی ئەندامانی نوێ. سئ شەممە تەواوی ئەندامانی پارلەمان  سوێند دەخۆن.١٩ دیسەمبەر شاژن بەفەرمی خولی نوێی پارلەمانی  بەگوتارێک دەکاتەوە. پێ دەچێ بەرلەهاتنی سەری ساڵی نوێش پرسی برێکزت  کۆتای پێ بهێندرێت و لەلایەن پارلەمانەوە بەتەواوی تێپەڕێندرێت ‎هەربۆیە وەک دیاریەکی کریسمس ٢٠ی دیسمبەر جارێکی دیکە ڕێککەوتن نامەکەی بۆریس  جۆنس لەسەر پرسی جیابونەوە دێتە پارلەمان  و تئدەپەڕێندرێت. ‎لەو هەڵبژاردنەدا  چوار کورد بەربژێر بوون ،بەڵام  دوو کورد سەرکەوتن کەیەکێکیان، نەدیم زەهاوی  بوو، کەجارێکی دیکە هەڵبژێردرایەوە، هەروەها  فڕیاڵ کلارک،  توانی کورسیەک بۆ پارتی کار مسۆگەر بکات. ‎هەرچەندە سیاسەتی دەرەوەی بەریتانیا،  زۆر پەیوەست نیە بەوەی کام پارت دەسەڵاتدارە، بەڵام زۆربەی کوردەکانی بەریتانیا خۆیان بەنزیک تر لەپارتی کار دەزان، هەربۆیە ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە، زۆرجار دەنگ دەدەن بە پارتی کار.                        

‌هاوڵاتى، شاناز حەسەن فه‌تواکه‌ى ئه‌نجومه‌نى باڵاى فه‌تواى هه‌رێم له‌باره‌ى ناشه‌رعى بوونى هاتوچۆى سه‌رنشینانى ژن به‌ئۆتۆمبیلى تاکسى به‌ته‌نها کاردانه‌وه‌ى زۆرى لێکه‌وته‌وه‌، چالاکوانان به‌هه‌وڵ بۆ سنوردارکردنى ئازادى ژنان ناوى ده‌به‌ن. به‌پێی فه‌تواکه‌ى ئه‌نجومه‌نى باڵاى فه‌توا، هاتوچۆى ژنان به‌ته‌نها به‌ئۆتۆمبیلى تاکسى بۆ ده‌ره‌وه‌ى شاره‌کان ناشه‌رعییه‌، هه‌روه‌ها پێویسته‌ ژن به‌شه‌وان به‌ته‌نها له‌گه‌ڵ شۆفێرى نامه‌حره‌م و تاکسى ده‌رنه‌چێت، مه‌گه‌ر دڵنیابێت بۆ کارێکى زۆر پێویست و زه‌رورییە. فه‌تواکه‌ هه‌رزوو کاردانه‌وه‌ى خێراى لێکه‌وته‌وه‌، ئه‌نجومه‌نى باڵاى خانمان وه‌ڵامى فه‌تواکه‌ى ئه‌نجومه‌نى باڵاى فه‌تواى هەرێمی دایه‌وه‌و داوایان لێده‌کات به‌رپرسانه‌تر فه‌توا بده‌ن. رۆڵ و پێگه‌ى خۆى بۆ هاوژیانى و ئاشته‌وایى کۆمه‌ڵایه‌تى و یه‌کسانى ته‌رخانبکات و له‌وروژاندنى ئه‌م جۆره‌ بابه‌تانه‌ خۆى به‌دووربگرێت. هەندێک لە رێکخراوەکانی ژنان بەتوندی دژی ئەم فەتوایە هەڵوێستیان وەرگرتوەو دەڵێن ئەوان چارەکە سەدەیەکە خەبات دەکەن بۆ بەرەوپیشتبردنی دۆسیەی ژنان بەڵام ئەم فەتوایە پرسی ژنان دەگەڕێنێتەوە دواوە. ئه‌مه‌ل جه‌لال، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى باڵاى خانمان، له‌لێدوانێکدا به‌ هاوڵاتى وت «ئه‌و بڕیاره‌ى لیژنه‌ى فه‌توا دوره‌ له‌ئاداب و ئاکارى ره‌وشتى کورده‌وارى، نه‌ک ته‌نیا شکۆى ژن به‌ڵکو شکۆى برا شۆفێره‌کانیش ده‌کاته‌ ژێر پرسیارو گومانه‌وه‌«. وتیشى «ژن هه‌ر له‌کۆنه‌وه‌ له‌کۆمه‌ڵگه‌ى کورده‌وارى وه‌ک پیاو کارى کردووه‌و له‌ده‌ره‌وه‌ بووه‌، بۆیه‌ پێویسته‌ به‌هه‌ستیارانه‌تر مامه‌ڵه‌ بکه‌ن و پێگه‌و مافى ژن له‌به‌رچاو بگیرێت». ئه‌مه‌ل جه‌لال باسى له‌وه‌کرد ئه‌و بڕیاره‌ ئه‌وه‌ ده‌رده‌خات که‌ ژنان له‌شه‌واندا بڕۆنه‌ ناو هه‌ر ئوتۆمبێلێکه‌وه‌ رووبه‌ڕووى هێرش ده‌بنه‌وه‌و ئه‌وه‌ ئازاردانى برا شۆفێره‌کانیشه‌، که‌ له‌دواى ئه‌و هه‌موو گۆڕانکاریه‌، تازه‌ بیر له‌جیاکارى و زیادکردنى جیاکارى بکرێته‌وه‌. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ بڕیاره‌که‌ کاریگه‌رى نابێت، «چونکه‌ پێچه‌وانه‌ى هێڵه‌ گشتیه‌کانه‌ که‌ له‌کابینه‌ى نۆیه‌مدا به‌زه‌قى جه‌خت له‌وه‌کراوه‌ته‌وه‌ کار بۆ لابردنى ئه‌و جیاکاریانه‌ بکرێت که‌هه‌یه‌، نه‌ک سنور بۆ ئه‌و ئازادیانه‌ش دابنرێت که‌ئێستا هه‌یه‌و له‌پلانى چوار ساڵى خۆشماندا به‌ڕوونى ئه‌وه‌ باس کراوه‌و هیچ جیاکاریه‌ک نه‌هێڵدرێت». فه‌تواکه‌ى ئه‌نجومه‌نى باڵاى فه‌توا ته‌نها له‌چه‌ند حاڵه‌تێکدا هاتوچۆى ژنانى به‌ئۆتۆمبیلى تاکسى قه‌ده‌غه‌کردووه‌، له‌چه‌ند حاڵه‌تێکى دیکه‌دا به‌ئاسایی ده‌زانێت که‌ژنان به‌ئۆتۆمبیلى تاکسى هاتوچۆ بکه‌ن. پۆفیسۆر حه‌سه‌ن موفتی، سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى باڵاى فه‌توا، له‌لێدوانێکدا به‌ ‌هاوڵاتى وت «هیچ فتوایه‌کمان بێ بنه‌ما نیه‌و بێگومان ئه‌و پرسیارانه‌یش دێنه‌ لقه‌کانمانه‌وه‌ پرسیارى خه‌ڵکن، له‌وێوه‌ بۆ ئێمه‌ به‌زرده‌کرێنه‌وه‌ که‌بابه‌تى ته‌حه‌روش و ده‌ستدێژى که‌ڕوویداوه‌«. وتیشى «به‌ ناجائیز (نابەجێ)مان زانیوه‌، که‌ئافره‌تێک سه‌ربکه‌وێت به‌ته‌نها بۆ ده‌ره‌وه‌ى شار له‌ته‌ک شۆفێرێکى نامه‌حره‌م، به‌ ناجائیزمان زانیوه‌ به‌بێ زه‌روره‌ت و حاڵه‌تى پێویست ئافره‌ت به‌ته‌نها له‌شه‌ودا له‌ته‌ک نامه‌حره‌مى خۆى سه‌ربکه‌وێت». سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى باڵاى فه‌توا هەروەها وتی «ئه‌گه‌رنا له‌شه‌ش حاڵه‌تى تردا نووسیومانه‌ له‌فه‌تواکه‌دا که‌دروسته‌ ئافره‌ت سوارى تاکسى ببێت و هیچ گرفتێکى تیادا نییه‌، وه‌ک ئه‌وه‌ى له‌ڕۆژدا بێت و یان له‌شه‌ودا بێت و بۆ کارى زۆر پێویست بێت، یان له‌ته‌ک مه‌حره‌مى خۆى بێت، یان له‌ته‌ک ئافره‌تێکى تردا تاکسى بگرن». حه‌سه‌ن موفتى ده‌ڵێت، کەئه‌وان رێز له‌ڕاى خه‌ڵکێکى ناڕازى ده‌گرن، وتیشی «به‌ڵام داواکارین ئه‌وانیش رێز له‌زۆرینه‌ى ره‌هاى خه‌ڵکى موسوڵمانانى کوردستان بگرن، که‌ئه‌مڕۆ ئه‌نجومه‌نى باڵاى فه‌توا ته‌مسیلى ده‌کات». ئێمه‌ فتوامان بۆ که‌سى موسوڵمان داوه‌، نه‌ بۆ مه‌سیحى و نه‌ ئێزیدى یان هه‌ر پێکهاته‌یه‌کى ترى کوردستان نه‌داوه‌، زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ى ره‌خنه‌ ده‌گرن، زۆربه‌ى زۆریان ناپابه‌ندن به‌ئاینى ئیسلام و چاویان به‌شه‌ریعه‌تى پیرۆزى ئیسلام هه‌ڵنایه‌ت، بۆیه‌ ئه‌وانه‌ که‌یفى خۆیانه‌ هەروەها وتی «ئێمه‌ فتوامان بۆ که‌سى موسوڵمان داوه‌، نه‌ بۆ مه‌سیحى و نه‌ ئێزیدى یان هه‌ر پێکهاته‌یه‌کى ترى کوردستان نه‌داوه‌، زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ى ره‌خنه‌ ده‌گرن، زۆربه‌ى زۆریان ناپابه‌ندن به‌ئاینى ئیسلام و چاویان به‌شه‌ریعه‌تى پیرۆزى ئیسلام هه‌ڵنایه‌ت، بۆیه‌ ئه‌وانه‌ که‌یفى خۆیانه‌«. ئه‌نجومه‌نى باڵاى فه‌توا له‌هه‌رێم تائێستا زیاتر له‌ (200) فه‌تواى داوه‌، که‌به‌شێکیان کاردانه‌وه‌یان لێکه‌وتووه‌ته‌وه‌. حه‌سه‌ن موفتى وتى «ئه‌م فتوایه‌ له‌شکۆى ئافره‌ت زیادده‌کات، خه‌ڵکێک هه‌یه‌ بیه‌وێت که‌سابه‌ت بکات به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه‌، بیه‌وێت به‌لاڕێیاندا به‌رێت، کە له‌به‌رژه‌وه‌ندى ئه‌و نیه‌، بۆیه‌ نایه‌وێت و دژایه‌تى ده‌کات». هەروەها وتی «وڵات شامى شه‌ریف نیه‌و شۆفێره‌ ته‌کسیه‌کان که‌سى موسوڵمان و باشیان تێدایه‌و که‌سى خراپیشیان تێدایه‌ که‌ئیستیغلالى پیشه‌ى پیرۆزى تاکسى کردوه‌ بۆ کارى ناڕه‌وا». له‌پاڵ ئه‌و کاردانه‌وه‌یەى له‌باره‌ى فه‌تواکه‌ى ئه‌نجومه‌نى باڵاى فه‌توا دروستبووه‌، گواستنه‌وه‌ى سلێمانى ده‌یه‌وێت له‌ڕێگه‌ى پرۆژه‌یه‌که‌وه‌ کارى تاکسى رێکبخاته‌وه‌، کە وادەکات حاڵەتەکانی توندوتیژی و سەرپێچی بەرامبەر بەسەرنشینان بەتایبەتی ئافرەتان کەمبێتەوە، چونکە تاکسیەکان دەخرێنە ژێر چاودێرییەوە. سدیق محه‌مه‌د، به‌ڕێوبه‌رى گواستنه‌وه‌ى سلێمانى، له‌لێدوانێکدا بۆ ‌هاوڵاتى وتى «دروستکردنى وێستگه‌ى تاکسى، زۆر گرنگه‌ بۆ رێکخستنه‌وه‌ى کارى ته‌کسى له‌هه‌رێمى کوردستان، به‌تایبه‌تیش ئه‌م پرۆژه‌یه‌ى ئێمه‌ که‌فۆرمى تایبه‌تى شۆفێر له‌سێ شوێن هه‌ڵواسراوه‌و ژماره‌ى په‌یوه‌ندى هێڵى گه‌رمى و ئاسایش  و توندوتیژى دژى ژنانى تێدایه‌ و رێگرى ده‌کات له‌هه‌ر هه‌ڵوێستیکى شوفێره‌که‌و سه‌رنشینه‌که‌ش». وتیشى»پێویسته‌ په‌یمانگایه‌ک بۆ پێگه‌یاندنى شۆفێرى تاکسى نمونه‌یى بکرێته‌وه‌«. رێکخراوه‌کانى ژنان و چالاکوانان له‌هه‌وڵدان بۆ ره‌تکردنه‌وه‌ى فتواکه‌و داوا له‌حکومه‌ت ده‌که‌ن وه‌ک لایه‌نى به‌رپرس و په‌پوه‌ندیدار ئه‌و فتوایه‌ ره‌تبکاته‌وه‌ و ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌کیان بۆ حکومه‌ت و لایه‌نه‌ به‌رپرسه‌کان داناوه‌ که‌ کاردانه‌وه‌یان نه‌بێت خۆپیشاندان ده‌که‌ن. به‌هار عه‌لى، به‌ڕێوبه‌رى رێکخراوى ئێمه‌ بۆکارى ژنان له‌شارى هه‌ولێر، له‌لێدوانێکدا به‌ هاوڵاتى وت «ژنانى کوردستان له‌ماوه‌ى (25) ساڵى رابردوو هه‌نگاوى گه‌وره‌یان ناوه‌و به‌ره‌وپێشه‌وه‌چوون، بۆیه‌ ناکرێت به‌فتوایه‌کى له‌و شێوه‌یه‌ هه‌موو هه‌وڵه‌کانى ژنان بگه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ دواوه‌«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌« له‌بنه‌ڕه‌تدا پێویستمان به‌لیژنه‌ى فتوا هه‌ر نیه‌، چونکه‌ ئێمه‌ هه‌رێمێکى ئیسلامى نین و پێویستمان به‌وه‌یه‌ له‌ڕێگه‌ى دادگاوه‌ کاره‌کانمان رێکخه‌ین نه‌ک به‌فتوایه‌ک». باسى له‌وه‌کرد تا پێنجشه‌ممه‌، چاوه‌ڕوان ده‌بین تابزانین حکومه‌ت و لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌کان چ هه‌ڵوێستێکیان ده‌بێت و وتى» که‌ هیچ هه‌ڵوێستێکیان نه‌بوو، رۆژى پێنجشه‌ممه‌ له‌هه‌ولێرو سلێمانى خۆپیشاندان ده‌که‌ین دژى فتواکه‌و ره‌تکردنه‌وه‌ى».

راپۆرتی: میدڵ ئیست ئای وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا ئەحمەد داودئۆغلۆ سەرۆک وەزیرانی پێشووی تورکیا هەینی رابردوو بەفەرمی پارتە نوێیەکەی راگەیاند بەناوی «پارتی ئایندە» لەوتارێکی جۆش و خرۆشدا کەباسی پێویستی چەسپاندنی دەستورێکی نوێی دیموکراتی کرد لەتورکیا بەپشتبەستن بەئازادی و مافی یەکسان. داودئۆغلۆ کە لەسەرەتای ئەم ساڵەوە لەپارتی دەسەڵات - پارتی دادو گەشەپێدان (ئەکەپە) -  کشایەوە، باسی بنەماکانی پارتەکەی کرد کە لەسەر بیری لیبراڵیزم (ئازادیخوازی) بنیادنراوەو رێز لە دابونەریتە جیاوازەکان، ئازادی رۆژنامەگەری، فرەیی (نەژاد و ئاین)، پلوڕالیزم (چەندایەتی، بنکە فراوانی لەدەسەڵاتدا)، ئابوری بازاڕی ئازادو عەلمانییەت دەگرێت لەگەڵ ئازادییەکی فرەیی ئایینی. نەیارەکەی ئەردۆغان لەهەنگاوێکی چاوەڕواننەکراودا بەڵێنیدا کەخوێندن بەزمـــــانی دایک نەک هەر بەتورکی؛ بەڵکو بەکوردی و زمانەکانی دیکەش بخوێنرێت «ئەزمونی مێژوویی و پێکهاتەی ئیستای وڵاتەکەمانتان بیربێت، ئێمە بەرگری لەسیستەمێکی پەرلەمانی دەکەین کەبێبەری بێت لەهەر جۆرە دەستبەسەرداگرتنێک»، داودئۆغلۆ لەوتارەکەی لەئەنقەرە وای وت. تورکیا لەسیستەمی پەرلەمانیتارییەوە گۆڕا بۆ سیستەمی سەرۆکایەتی دوای ریفراندۆمی ساڵی ٢٠١٧ کە لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغان و پارتەکەیەوە پشتگیری دەکرا. داوادئۆغلۆ باسی لەوەکرد کە «سیستەمی ئێستا گەشتووە بە ناچوستی جدی و کێشەی متمانەی هەیە لەگەڵ رووخانێکی گەورە لەستانداردی دیموکراسیماندا، دەبێت دەستوور لەسەرەتاوە بنووسرێتەوە لەگەڵ زۆرترین بەشداری لایەنە جیاوازەکان». ئازادی رۆژنامەگەری  نەهێشتنی گرتنی کوێرانەی رۆژنامەنووسان یەکێکی ترە لەکارە سەرەکییەکانی پارتی ئایندە. «ئازادی رۆژنامەوانی پیویستییەکی بنەڕەتی کۆمەڵگەکەمانە، دەستبەسەرداگرتنی رۆژنامەوانی توانستی زرنگی و رۆشنبیریمان سنوردار دەکات. ئێمە وڵاتێک دروستدەکەین کەتێیدا رۆژنامەنووسان رووبەڕووی دادگایی کردنی هەڕەمەکی نەبنەوە»، داودئۆغلۆ وای وت. هاوپەیمانیەتیەکی فرە بێجگە لەسیاسی و پەرلەمانتارەکانی پێشووی ئەکەپە، (١٥٤) دامەزرێنەرەکەی پارتی ئایندە ئەندامانی کەمینەی یۆنانی، ئەرمەنی، ئاشوری، هەروەها ئیسلامی و ئابورییە ئازادیخوازەکانی تێدایەو لەسەدا (30%) بریتین لەئافرەت. داودئۆغلۆ لەهەنگاوێکی چاوەڕواننەکراودا بەڵێنیدا کەپشتگیری پێشنیارە یاساکان سەبارەت بەدامەزراندنی سیستەمێکی خوێندنی گشتی بکات کەتێیدا  خوێندن بەزمانی دایک بێت  نەک هەر بەتورکی، بەڵکو بەکوردی و زمانە کەمە نەتەوایەتییەکانی دیکەش بخوێنرێت. لێکترازان لەمانگی رابردوودا ئەردۆغان و داودئۆغلۆ لەدیبەتێکی گەرمدا خۆیان بینیوە لەسەر چارەنوسی زانکۆی ناحکومی سەهر کە بەتەواوی لەکارخراوە دوای ئەوەی هەژمارە بانکییەکانی بەهۆی قەرزەوە سڕکراوە. ئەردۆغان داودئۆغلۆو نزیکەکانی تۆمەتبارکرد بەپێدانی زەوی بەشیوەیکی ناشەرعی بەزانکۆی سەهر کەئەو زانکۆیە سەر بەداودئۆغلۆیە. بەرپرسانی زانکۆکە بە «میدڵ ئیست ئای»یان وت کەگومان دەکەن سیاسەت رۆڵی گێڕابێت لەسەرکوتکردنەکەی دژیان. لەهەڵمەتێکدا بۆ رێگەگرتن لەدروستبوونی پارتێکی رکابەر، راپۆرتە هەواڵییەکان باسیان لەوەدەکرد  ئەردۆغان هەفتەی رابردوو شاندێکی باڵای بەرپرسانی پێشووی ئەپەکەی ناردبێت بۆ لای داودئۆغلۆ تا ڕازی بکەن پارتەکەی رانەگەیەنێت، بەڵام داودئۆغلۆ رەتیکردوەتەوە. ئەردۆغان هەفتەی رابردوو شاندێکی باڵای بەرپرسانی پێشووی ئەپەکەی ناردووە بۆ لای داودئۆغلۆ تا ڕازی بکەن پارتەکەی رانەگەیەنێت، بەڵام داودئۆغلۆ رەتیکردوەتەوە گومان و پرسیار هەیە لەسەر ئەوەی ئاخۆی پارتە نوێیەکەی داودئۆغلۆ سەرکەوتوو بێت لەڕاپرسییەکدا کە لەنێوان (٢٠-٢٦)ی تشرینی یەکەم ئەنجامدراوە دەریدەخات کەتەنها لەسەدا (٧٤%)ی دەنگدەرانی ئەکەپە، وتوویانە «دڵسۆزن» بۆ ئەردۆغان کەئەمەش مانای ئەوەیە ئەوەی دەمێنێتەوە رەنگە لەلایەن پارتێکی ترەوە قایل بکرێن. راپرسییەکی تر کە لەلایەن کۆمپانیایەکی راوێژکاری تورکیاوە ئەنجامدراوە لە نیوان (٢-٩)ی تشرینی دووەم لەنیوان (٢٥٣٥) کەسدا، دەریدەخات کەئەو پارتەی لەلایەن داودئۆغلۆ دروستدەکرێت دەتوانێت لەسەدا (٦%)ی کۆی دەنگەکانی تورکیا بەدەستبهێنێت. لەکاتێکدا لەسەدا (١١%)ی بەشداربووانی راپرسییەکە وتیوویانە کاتێک بڕیاردەدەن کەپارتەکە دادەمەزرێت. هەرچەندە هەندێک بڕوایان وایە بانگەشەکانی داودئۆغلۆ لەسەر ماف و ئازادی سەرنجی فراوان راناکیشێت بەلای خۆیدا، چونکە هیچ شتێکی نوێی نییە پێشکەشی بکات جگە لەئازادی خوێندن. «هیچ شتێکی نوێ نییە دەربارەی پارتی ئایندە»، جان سەلجوقی بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای راوێژکاری توێژینەوەی ئابووری لەئەستەمبوڵ وا دەڵێت. «هەموان، بەئەردۆغانیشەوە، باسی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ دەکەن. بێجگە لە پەیامە بەهێزەکەی دەربارەی خوێندنی کوردی، من هیچ شتێکی نوێ نابینم». سەلجوقی پێیوایە هیچ یەکێک لەدامەزرێنەرانی پارتەکە سەرنجی دەنگدەران راناکێشن. «بەپشت بەستن بەتوێژینەوەکەمان دەتوانم پێتان بڵێم کە لەسەدا (١٥-٢٠)ی دەنگدەرانی تورکیا هەیە کە بەدوای جێگرەوەدا دەگەڕێن. جا پارتەکەی داودئۆغلۆ بێت یان پارتی سەرکی ئۆپۆزسیۆن، جەهەپە، بێت کەئەم بەرەیە بەلای خۆیدا راکێشێت، جارێ نازانین؟». هەندێک دەنگۆ هەیە لەسەرئەوەی داودئۆغلۆ هەوڵی سەرۆکایەتی دەدات لەهەڵبژاردنی (٢٠٢٣)دا بەڵام سەلجوقی وتی کەجارێ زۆر زووە باسی ئەوە بکرێت دەنگدەرانی ئەکەپە لەئەردۆغان بکشێنەوەو نکۆڵی لێبکەن لەخولی یەکەمدا. مانگی ئەیلولی ساڵی رابردوو داودئۆغلۆو هاوپەیمانەکانی دەستیان لەئەکەپە کیشایەوە، بەمەش پێش دەرئەنجامی پرۆسەی دەرکردنە فەرمییەکە کەوتن کە لەلایەن لیژنەی راپەڕاندنی پارتەکەوە دەستی پێکرد لەچەند مانگی رابردوودا. سەرۆک وەزیرانی پیشوو وتی کە لەوکاتەی بەرنامەکەی راگەیاندووە لەنیسانی ئەمساڵەوە، بەرەکەی هەوڵیداوە رەخنە بگرێت لەنێو پارتەکەدا (پارتی ئەکەپە) لەسەر شکستی رێنماییە حکومییەکان تایبەت بەگەندەڵی، مافە دیموکراسی و ئازادییەکان.

هاوڵاتى، رێناس بەرزان کەرتی تایبەت پڕۆژەی تاوەرێک پێشکه‌شی حکومەت دەکات بۆ جوانکردنى شارى که‌لارى مه‌ڵبه‌ندى ئیداره‌ى گه‌رمیان، بەڵام حکومەت کەرەستەی تاوەرەکە بەموڵکی خۆی دەزانێت و رێگە بەپڕۆژەکە نادات. پڕۆژەکە لەلایەن په‌یمانگه‌ی ته‌کنیکی تایبه‌ت له‌که‌لار پێشکەش کراوە کە پەیمانگایەکی ئەهلیە، کە تێیدا تاوەرێکی ئاو کەدەکەوێتە نزیک روباری سیروان بگوێزنەوە بۆ شوێنیکی دیاری ناو شار بۆ ئەوەی وەکو تاوەرێک ببێت سومبولی شارەکە. تانکیەکە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتاکانی بەقەزابوونی کەلار کە نزیکەی نیو سەدە دەکات، لەساڵانی هەشتاکانی سەدەی رابردوەوەو تائێستا هیچ سودێکی لێ نەبینراوە، بەڵام کاتێک پەیمانگاکە دەیەوێت بیکاتە پرۆژەیەکی نوێ، فەرمانگەی ئاوی کەلار دەستوەران دەکەن و دەڵێن موڵکی ئەوانە. خالید فایه‌ق راگری پەیمانگای تایبەتی کەلار که‌خاوەنى پرۆژەکەیە، ئاماژەی بەوەکردووە تاکە مەبەستیان له‌پێشکه‌شکردنى پڕۆژه‌که‌ جوانکردنی شاری کەلار بووە. ‎وتیشى «بیرۆکەی ئەم تاوەرە لەوەوە سەرچاوەی گرتووە، کەهەموو جیهان هێمایان هەیە، چی لەسەر ئاستی شار یان وڵات، ئێمەش ویستمان پرۆژەیەک پێشکەش بکەین، کەگونجاو بێت بۆ جێبەجێکردن، بۆیە ئەو پرۆژەیەمان پێشکەشکرد.» ‎باسى له‌وه‌شکرد، پرۆژەکە تەنها لەلایەن خۆیەوە نەبووە، بەڵکو لەلایەن خۆی و مامۆستایەک بەناوی بژار رەحمانەوە پێشکەشکراوە. ‎خالید فایه‌ق روونیشیکرده‌وه‌ «پرۆژەکە تەنکیەکی کۆنە وابزانم تەنکی ئاوە، چه‌ند ساڵێکە سودی لێوەرنەگیراوە، ئێمە وتمان بیگۆڕین و بیکەین بەناوی تاوەرێک بەناوی تاوەری خونچەی شار». ‎دکتۆر خالید فایه‌ق و هاوکارەکەی لەکاتی پێشکەشکردنی ئەم پرۆژەیەدا داوایانکردووە کەشارەوانی ئەو پرۆژەیە لەئەستۆبگرێت و پاڵپشتیان بکات، بۆ ئەم مەبەستەش شارەوانی پاڵپشتى خۆی راگەیاندووە بەشێوەی نووسراوی رەسمی، بەڵام فه‌رمانگه‌ى ئاو به‌پڕۆژه‌که‌ رازى نییه‌. ‎سامان ره‌حیم  بەڕێوەبەری ئاوی گەرمیان به‌ هاوڵاتى راگه‌یاند «مامۆستایەکی زانکۆ پرۆژەیەکی پێشکەشکردووە کەپرۆژەکەی بەمەبەستی جوانکردنی شاری کەلار بووە، کەبریتی بووە لەچاککردنی پاڵاوگەی ئاوی کەلار، کە بەتانکی ناوی دەبات، بەڵام  خۆی پاڵاوگەیەو رەمزی فەرمانگەکەمانە». ‎باسى له‌وه‌شکرد، مامۆستاکه‌ بەبێ مۆڵه‌ت وەرگرتن لەئەوان پرۆژەکەى پێشکەشکردووه،‌ لەکاتێکدا ئەوە رەمزی فەرمانگەکەی ئەوانە «پێش ئەوەی کەهەر دیزاینێک یان هەر پرۆژەیەک کەهی لایەنێکی تر بێت، دەبێت ئاماژە بەشوێنەکە بکەیت و رەزامەندی وەربگریت، بۆ ئەوەی بزانی ئەو پرۆژەیەی خۆیان بۆچی بەکاری دێنن؟ مەبەستیان چییە».  ‎ سامان ره‌حیم  دەڵێت «ناکرێت هێمای جێگایەک ببەیت و بیشێوێنێت و بۆ جێگایەکی تر بەکاری بهێنیت،  ئەمە رەمزی فەرمانگەیەو پێویستە هەموو وێستگەیەک هەیبێت، بۆیە ناکرێت ئێمە هێماکەی خۆمان کەهی فەرمانگەی ئاوە بیدەین بەجێگایەکی تر «. ‎ئەم پرۆژەیه‌ یەکێکە لەپرۆژە پێشنیارکراوەکان کەساڵی پار لەیەکەمین کۆنفراسی گەشەپیدانی گەرمیان کە لەپەیمانگای تەکنیکی تایبەتی گەرمیان سازکرا، پێشکه‌شکرا. ‎ئەکره‌م ساڵح بەڕێوەبەری شارەوانی کەلار به‌ ‌هاوڵاتى وت «ئێمە وەک شارەوانی بەنووسراوی رەسمی پاڵپشتی ئەو پرۆژەیه‌مان کردووە، بەڵام ئەوەی ئەوان داوایانکردووە رەمزی فەرمانگەی ئاوی گەرمیانەو پەیوەندی بەئێمەوە نیە». وتیشى «دیارە ئەوان رەزامەند نین و ئێمەش پێمان راگەیاندن کەئەوان رازی نین و خۆیان کاری لەسەردەکەن». په‌یمانگه‌ی ته‌کنیکی تایبه‌ت له‌که‌لار هەفتەی رابردوو لە راگەیەنراوێکدا کە ئاراستەی دانیشتوانی ناوچەکەی کرد، خەڵکی لەمشتومڕی نێوان خۆیان و فەرمانەگی ئاو ئاگادارکردەوە. دەقی راگەیەنراوەکە بۆ رای گشتی گه‌رمیان په‌یمانگه‌ی ته‌کنیکی تایبه‌ت له‌ که‌لار له‌ڕوانگه‌ی هه‌ستکردنی به‌ به‌رپرسیاره‌تی به‌رامبه‌ر به‌ناوچه‌ی گه‌رمیان و به‌مه‌به‌ستی خزمه‌تکردنی زیاتری ناوچه‌که‌ پارساڵ له‌ساڵیادی ئه‌نفالی ناوچه‌که‌و به‌مه‌به‌ستی رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی ئه‌و تاوانه‌ یه‌که‌مین کۆنفرانسی گه‌شه‌پێدانی گه‌رمیانی ئه‌نجامدا که‌ به‌ئاماده‌بوونی چه‌ند که‌سایه‌تیه‌کی دیاری ناوه‌وه‌و ده‌ره‌وه‌ی گه‌رمیان، هه‌روه‌ها چه‌ند لایه‌نێکی حکومی و تایبەت و رێکخراوو ئه‌ندازیاران و پیشه‌وه‌ران و مامۆستایانی زانکۆو ‌رۆشنیران و خه‌مخۆرانی ناوچه‌که‌ به‌ڕێوه‌‌چوو.. و پاش ئه‌و پیشوازیه‌ گه‌رمه‌ له‌بیرۆکه‌ی کۆنفرانس و کۆی پڕۆژه‌ پێشنیاره‌کان ئه‌مساڵ په‌یمانگه‌که‌مان‌ هه‌نگاوێکی کرداری نا به‌مه‌به‌ستی جێبه‌جێکردنی پڕۆژه‌ی تاوه‌ری خونچه‌ی شار که‌چه‌ند لایه‌نیکی حکومی و تایبه‌ت ئاماده‌یی خۆیانیان ده‌ربڕی بۆ جێبه‌جێکردنی، به‌ڵام پاش ئه‌وه‌ی به‌ڕێزان له‌سه‌رۆکایه‌تی شاره‌وانی که‌لار هه‌نگاویان نا به‌مه‌به‌ستی وه‌رگرتنی ئه‌و تانکییه‌ که‌پێویسته‌ بۆ دروستکردنی تاوه‌ری ناوبراوو داواکارییه‌که‌یان ره‌تکرایه‌وه‌ له‌لایه‌ن فه‌رمانگه‌ی ئاوی که‌لاره‌وه‌ که‌خاوه‌نداریه‌تی ئه‌و تانکییه‌ ئه‌کات، ئیمه‌ لێره‌وه‌ سوپاس و پێزانینی خۆمان ئاراسته‌ی سه‌رجه‌م به‌شداربووان ده‌که‌ین و سوپاسی سه‌رۆکایه‌تی شاره‌وانی که‌لار ده‌که‌ین بۆ به‌ده‌مه‌وه‌هاتنیان، به‌ڕای گشتی راده‌گه‌نین که‌ئه‌نجامنه‌دانی ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ ده‌بێته‌هۆی کوشتنی روحی داهێنان و پێشکه‌وتن له‌ناوچه‌که‌دا، هه‌روه‌ها ده‌بێته‌ هوێ به‌رده‌وام نه‌بوونی په‌یمانگه‌ له‌و کۆنفرانسه‌ له‌یاده‌کانی داهاتووی ئه‌نفالکردنی ناوچه‌که‌.. سوپاس و پێزانینمان بۆ هه‌موو لایه‌ک..

شاناز حه‌سه‌ن یه‌کێتى زانایانى ئاینى ئیسلامى کوردستان داوا لە حکومەت دەکات روونکردنەوە بدات سەبارەت بەوانەی لەحکومەت مووچە وەردەگرن و لەحزب دەوام دەکەن، راشیگەیاند هه‌ر فه‌رمانبه‌رێک مووچه‌ وه‌ربگرێت و به‌ئه‌رکى خۆى هه‌ڵنه‌ستێت بندیواره‌. عه‌بدوڵڵا سه‌عید، سه‌رۆکى یه‌کێتى زانایان، له‌لێدوانێکدا به‌ ‌هاوڵاتى وت «وه‌ک پشگیرییه‌ک بۆ هه‌نگاوه‌کانى چاکسازیى و رووبه‌ڕوبوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى، که‌ له‌ئێستادا ده‌ستى پێکردووه‌، ئێمه‌ش وه‌ک یه‌کێتى زانایان پشگیریى خۆمان دووپاتکرده‌وه‌«. یه‌کێتى زانایانى ئاینى ئیسلامى کوردستان به‌ئه‌رکى حکومه‌تى دەزانێت رێکارى یاسایى بگرێته‌به‌رو داهات و پرۆژه‌و خه‌رجى و وه‌به‌رهێنان و گرێبه‌سته‌کان شه‌فافتر بێت. عه‌بدوڵڵا سەعید وتی «هه‌ر کردارێک ببێته‌ هۆکار بۆ دروستکردنى گه‌نده‌ڵى، ئاینى ئیسلام حه‌رامى کردووه‌، داگیرکردنى زه‌وى گشتى و مووچه‌ى بندیوارو خانه‌نشینى نایاسایى، ئاینى پیرۆزى ئیسلام به‌شێوه‌یه‌گى گشتى و ره‌ها حه‌رامى کردووه‌ رێگه‌ى پێنادات». وتیشى «بۆیه‌ وه‌ک ئه‌رکى ئاینى  و نه‌ته‌وه‌یى خۆمان پشتیوانى ئه‌و هه‌وڵانه‌ ده‌که‌ین که‌دژى گه‌نده‌ڵین، ئه‌و که‌سانه‌ى له‌بوارى دارایى پسپۆرن باشتر ده‌توانن ئه‌و حاڵه‌تانه‌ دیاریبکه‌ن، به‌ڵام به‌گشتى هه‌ر که‌سێک مووچه‌یه‌ک  وه‌ربگرێت و به‌پێی مووچه‌که‌ى کار نه‌کات و به‌ئه‌رکى خۆى هه‌ڵنه‌ستێت ئه‌وه‌ به‌بندیوار ده‌ژمێردرێت، چونکه‌ خه‌ڵکانێک هه‌ن مووچه‌ وه‌رده‌گرن و ده‌وام ناکه‌ن  به‌بێ هیچ بنه‌مایه‌کى یاسایى و به‌هیچ بیانویه‌ک». بەپێی بەدواداچوونی ‌هاوڵاتى (٢٠٠) هەزار مووچەخۆر هەن کە لەسەر حکەمەوتن و دەوام ناکەن، مووچەخۆریش هەیە لەحکومەت مووچە وەردەگرێت بەڵام لەحزب دەوام دەکات. عەبدوڵا سەعید لەوبارەیەوە وتی «ئه‌و شوێنه‌ى که‌ مووچه‌ى لێوه‌رده‌گریت ئازاده‌ له‌کوێ کارت پێده‌کات، یان ئه‌رکت پێده‌سپێردرێت، بۆیه‌ پێویسته‌ حکومه‌ت روونکردنه‌وه‌ى زیاتر بدات که‌چۆن و به‌پێی چ به‌رنامه‌یه‌ک  ئه‌و که‌سه‌ داده‌مه‌زرێنێت و له‌کوێ کاریان پێده‌کات، ئایا حکومه‌ت خۆى لێی ئاگاداره‌ یان نا، به‌و پێیه‌ بندیوارو یان حه‌رامه‌و حه‌لاڵیه‌کى دیاریده‌کرێت».

هاوڵاتى چه‌ند لایه‌نێکى شیعى به‌پشتیوانى کوردو سوننه‌ له‌هه‌وڵدان محه‌مه‌د شیاع سودانى بۆ جێگره‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى کاندید بکه‌ن، که‌چه‌ندین پۆستى باڵاى له‌کابینه‌ یه‌ک له‌دواى یه‌که‌کان هه‌بووه‌، له‌کاتێکدا خۆپیشانده‌ران داواى سه‌رۆک وه‌زیرانێکى سه‌ربه‌خۆ ده‌که‌ن. محه‌مه‌د شیاع سودانی ئەندامی حزبی دەعوە کەتازە دەستی لەکارکیشاوەتەوە، لەلایەن باڵەکەی ئێران لەعێراق پشتیوانی دەکرێت کەپێکدێن لەهەریەکە لەهادی عامری و نوری مالکی و گروپەکانی حەشدی شەعبی. له‌گه‌ڵ نزیکبوونه‌وه‌ى ته‌واوبوونى ئه‌و (15) رۆژه‌ى له‌به‌رده‌م سه‌رۆک کۆماردایه‌ بۆ راسپاردنى که‌سێک بۆ سه‌رۆک وه‌زیرانى نوێ، لایه‌نه‌کان کێبڕکێ له‌گه‌ڵ کاتدا ده‌که‌ن بۆ دروستکردنى کۆده‌نگى له‌سه‌ر که‌سێک که‌ له‌لایه‌ن لایه‌نه‌کان و شه‌قامه‌وه‌ جێگه‌ى ره‌زامه‌ندى بێت. له‌و چوارچێوه‌یه‌دا هاوپه‌یمانى فه‌تح به‌سه‌رۆکایه‌تى هادى عامرى و ده‌وڵه‌تى یاسا به‌سه‌رۆکایه‌تى نورى مالیکى، له‌هه‌وڵى چڕوپڕدان بۆ ئه‌وه‌ى محه‌مه‌د شیاع سودانى سه‌رکرده‌ له‌حزبى ده‌عوه‌و په‌رله‌مانتارى ده‌وڵه‌تى یاسا بۆ وه‌رگرتنى پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران کاندید بکه‌ن. دواى ماوه‌یه‌کى که‌م له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى ده‌نگۆى کاندیدکردنى، سودانى له‌تویتێکدا ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ى له‌حزبى ده‌عوه‌و هاوپه‌یمانى ده‌وڵه‌تى یاسا راگه‌یاند، وه‌ک رێگه‌خۆشکردن بۆ وه‌رگرتنى ئه‌و پۆسته‌، دواى ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى له‌سه‌ره‌تاى ئه‌م مانگه‌دا. له‌ناو ئه‌و لایه‌نانه‌دا که‌ فه‌تح و ده‌وڵه‌تى یاسا سه‌ردانیان کردوون بۆ رازیبوون به‌ کاندیدکردنى محه‌مه‌د شیاع سودانى، لایه‌نه‌ کوردییه‌کانه‌ که‌ تائێستا ڤیتۆیان له‌سه‌ر هیچ کاندیدێک بۆ وه‌رگرتنى ئه‌و پۆسته‌ رانه‌گه‌یاندووه‌. ئه‌حمه‌دى حاجى ره‌شید ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ به‌ هاوڵاتى راگه‌یاند «ئه‌و لایه‌نه‌ شیعیانه‌ ناوى سودانیان بۆ لایه‌نه‌ کوردییه‌کان ته‌رحکردووه‌، سودانى جۆرێک له‌مه‌قبولیه‌تى هه‌یه‌ له‌لاى کورد و سوننه‌، به‌و پێیه‌ى که‌سایه‌تییه‌کى پاکه‌و دۆسیه‌ى گه‌نده‌ڵى له‌سه‌ر نییه‌«. وتیشى «پێویسته‌ لایه‌نه‌ کوردییه‌کان به‌تایبه‌تى گروپى (15) کۆبنه‌وه‌، بۆ ئه‌وه‌ى کورد یه‌ک هه‌ڵوێستى گشتگیریى هه‌بێت له‌و باره‌یه‌وه‌«. گروپى (15) پێکهاتوون له‌فراکسیۆنه‌کانى یه‌کێتى و پارتى، یه‌کگرتوو، کۆمه‌ڵ، ئاینده‌، نه‌وه‌ى نوێ، هاوپه‌یمانى له‌په‌رله‌مانى عێراق. تائێستا ته‌نها فراکسیۆنى سائیرونى سه‌ر به‌موقته‌دا سه‌در به‌فه‌رمى  کاندیدکردنى محه‌مه‌د شیاع سودانى ره‌تکردووه‌ته‌وه‌و جه‌خت له‌کاندیدکردنى که‌سێکى سه‌ربه‌خۆ که‌ له‌لایه‌ن خۆپیشانده‌رانه‌وه‌ جێگه‌ى ره‌زامه‌ندى بێت ده‌که‌نه‌وه‌ بۆ وه‌رگرتنى پۆسته‌که‌. فراکسیۆنى سائیرون خاوه‌نى زۆرترین کورسییه‌ له‌په‌رله‌مان و مانگى رابردوو له‌نامه‌یه‌کدا بۆ سه‌رۆک کۆمار ده‌ستبه‌رداری کاندیدکردنى کاندیدى سه‌رۆک وه‌زیران بوو، به‌ئامانجى ئه‌وه‌ى که‌سێکى سه‌ربه‌خۆ بۆ ئه‌و پۆسته‌ کاندید بکرێت. سه‌باح ساعیدى ئه‌ندامى هاوپه‌یمانى سائیرون له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا کاندیدکردنى سودانى بۆ پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران ره‌تکرده‌وه‌و رایگه‌یاندووه‌ «هه‌موو چاوه‌کان له‌سه‌ر سه‌رۆکایه‌تى کۆماره‌، که‌وه‌ک ره‌مزى ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراوه‌ ده‌ستورییه‌کان سه‌یر ده‌کرێت، خۆپیشانده‌ران هیواده‌خوازن که‌سه‌رۆکایه‌تى کۆمار بێلایه‌ن بێت له‌و پرسه‌دا». ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه‌ پێویسته‌ سه‌رۆک وه‌زیرانى داهاتوو له‌به‌ره‌نجامى جموجۆڵى خه‌ڵک دیاریبکرێت نه‌ک جموجۆڵى سیاسییه‌کان، که‌ هیچ به‌رهه‌مێکیان نه‌بووه‌ جگه‌ له‌شکست و گه‌نده‌ڵى. سه‌باح ساعیدى به‌رپرسیارێتى مێژوویى ئه‌م دۆخه‌ى خستووه‌ته‌ سه‌ر ئه‌ستۆى سه‌رۆک کۆمار، که‌سێک کاندید بکات بۆ سه‌رۆک وه‌زیران که‌ له‌لایه‌ن گه‌له‌وه‌ هه‌ڵبژێردرێت. جگه‌ له‌سائیرون، خۆپیشانده‌رانیش به‌توندى دژایه‌تى کاندیدکردنى سودانى ده‌که‌ن بۆ وه‌رگرتنى ئه‌و پۆسته‌و چه‌ندین دروشمیان له‌دژى به‌رزکردووه‌ته‌وه‌. خۆپیشانده‌ران شه‌وى هه‌ینى چه‌ندین وێنه‌ى سودانى و نورى مالیکیان پێکه‌وه‌ به‌رزکرده‌وه‌و له‌سه‌رى نووسیویانه‌ که‌ سودانى سه‌ربه‌خۆ نییه‌و رازى نابن بۆ پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران کاندید بکرێت. ئه‌حمه‌دى حاجى ره‌شید وتى «له‌سیسته‌مى دیموکراسیدا حزبه‌کان کاندیدى سه‌رۆک وه‌زیر دیاریده‌که‌ن، ئه‌و پۆسته‌ نادرێته‌ که‌سێکى سه‌ربه‌خۆ، ئه‌گه‌ر بڕیار بێت سه‌رۆک وه‌زیرانى نوێ ده‌ست له‌حزب و فراکسیۆنه‌که‌ى بکێشێته‌وه‌ ده‌بێت داوا له‌فراکسیۆنه‌کانیش بکات هه‌مان کاربکه‌ن». محه‌مه‌د شیاع سودانى یه‌کێکه‌ له‌سه‌رکرده‌کانى حزبى ده‌عوه‌و ئه‌ندامى هاوپه‌یمانى ده‌وڵه‌تى یاسایه‌ به‌سه‌رۆکایه‌تى نورى مالیکى، ساڵى 2010 وه‌زیرى مافه‌کانى مرۆڤ بووه‌، له‌کابینه‌ى دووه‌مى مالیکیدا، دواتر کراوه‌ته‌ سه‌رۆکى ده‌سته‌ى نیشتیمانى لێپرسینه‌وه‌و دادپه‌روه‌رى، پاشان کراوه‌ته‌ وه‌زیرى کشتوکاڵ به‌وه‌کاله‌ت له‌ساڵى 2013، دواتر بووه‌ سه‌رۆکى دامه‌زراوه‌ى زیندانییه‌ سیاسییه‌کان به‌وه‌کاله‌ت. سودانى هه‌روه‌ها چه‌ند پۆستێکى دیکه‌ى هه‌بووه‌، وه‌زیرى کاروکاروبارى کۆمه‌ڵایه‌تى بووه‌، پاشان به‌وه‌کاله‌ت پۆستى وه‌زیرى دارایی وه‌رگرتووه‌، دواتر بووه‌ته‌ وه‌زیرى بازرگانى و پاشان پیشه‌سازى به‌وه‌کاله‌ت. به‌پێی ده‌ستور تا 17ى ئه‌م مانگه‌ واده‌ له‌به‌رده‌م به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراقدایه‌ بۆ دیاریکردنى که‌سێک بۆ سه‌رۆک وه‌زیرانى نوێ و راده‌ستکردنى ناوه‌که‌ى به‌په‌رله‌مانى عێراق تاده‌نگى له‌سه‌ر بدات. میران محه‌مه‌د ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌فراکسیۆنى یه‌کێتى به‌ ‌هاوڵاتى راگه‌یاند، ئاڕاسته‌کان به‌ره‌و ئه‌وه‌ن ئه‌و پۆسته‌ له‌لایه‌ن حزبه‌کانه‌وه‌ یه‌کلایی بکرێته‌وه‌، به‌پێی رێکاره‌ ده‌ستورییه‌که‌، نه‌ک که‌سێکى سه‌ربه‌خۆ بۆ ئه‌و پۆسته‌ کاندیدبکرێت. له‌باره‌ى هه‌ڵوێستى کوردیشه‌وه‌، میران محه‌مه‌د باسى له‌وه‌کرد «کورد ڤیتۆى له‌سه‌ر هیچ کاندیدێک نییه‌، ته‌نها مه‌رجى کورد ئه‌وه‌یه‌ سه‌رۆک وه‌زیرانى نوێ به‌شه‌ بودجه‌ى هه‌رێم بۆ ساڵى 2020 بنێرێت، دژایه‌تى مافه‌کانى کورد به‌تایبه‌ت له‌ده‌ستوردا نه‌کات و په‌یوه‌ندى باشى له‌گه‌ڵ هه‌رێم هه‌بێت.

ئارا ئیبراهیم   په‌رله‌مانى کوردستان پله‌ى «ئینزار»ى داوه‌ته‌ پڕۆژه‌یاساى چاکسازى و ده‌یه‌وێت له‌ماوه‌ى (21) رۆژدا په‌سه‌ندبکرێت، به‌وته‌ى په‌رله‌مانتارێکیش (200) هه‌زار بندیوارو خانه‌نشینى نایاسایی هه‌یه‌ که‌ به‌پێی پڕۆژه‌که‌ ده‌بێت لاببرێن. حکومه‌تى هه‌رێم له‌ڕێگه‌ى ناردنى پڕۆژه‌یاساى چاکسازییه‌وه‌ ده‌یه‌وێت په‌رله‌مان پاڵپشتى یاسایى بکات تا بندیوارو خانه‌نشینى نایاسایى و ده‌رماڵه‌ ناشایسته‌کان لاببات و بارگرانى له‌سه‌ر بودجه‌ى گشتى که‌مبکاته‌وه‌. له‌هه‌رێمى کوردستان یه‌ک ملیۆن و (249) هه‌زار موچه‌خۆر هه‌یه‌ که‌مانگانه‌ (881) ملیار دینار بۆ پێدانى موچه‌کانیان ته‌رخانده‌کرێت، حکومه‌ت ده‌یه‌وێت له‌ڕێگه‌ى ئه‌م پڕۆژه‌یه‌وه‌ بارگرانى دارایى له‌سه‌ر که‌مببێته‌وه‌و موچه‌و ده‌رماڵه‌ ناشایسته‌کان ببڕدرێت. بڕیاره‌ سبه‌ینێ دووشه‌ممه‌ کاتژمێر (11)ى پێشنیوه‌ڕۆ په‌رله‌مانى کوردستان پڕۆژه‌یاساى چاکسازى بۆ خانه‌نشینى و ده‌رماڵه‌و ئیمتیازاته‌کان خوێندنه‌وه‌ى یه‌که‌مى بۆ بکات و پرۆژه‌که‌ش پله‌ى «ئینزار»ی پێدراوه‌ تا له‌ماوه‌ى (21) رۆژدا یه‌کلابکرێته‌وه‌و حکومه‌تیش په‌له‌یه‌تى له‌په‌سه‌ندکردنى. حکومه‌تى هه‌رێم رۆژى چوارشه‌ممه‌ى رابردوو پڕۆژه‌یاساى چاکسازى ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان کردووه‌ که‌تێیدا داواى کردووه‌ ده‌رماڵه‌ى فه‌رمانبه‌ران رێکبخرێته‌وه‌. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان ئه‌وه‌ ئاشکراده‌کات (200) هه‌زار بندیوارو خانه‌نشینى نایاسایى له‌هه‌رێمى کوردستاندا هه‌یه‌و ده‌بێت حکومه‌ت چاره‌سه‌رى بکات. شێرکۆ جه‌وده‌ت، سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بۆ ‌هاوڵاتى ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو له‌ (18)ى شوباتى 2019 که‌یه‌که‌م  رۆژى ده‌ستبه‌کاربوونى په‌رله‌مان بووه‌ فراکسیۆنه‌که‌یان پرۆژه‌یاساى چاکسازییان داوه‌ته‌ سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان و ئه‌وانیش ناردوویانه‌ بۆ حکومه‌ت تا بۆچوونى خۆیانى له‌سه‌ربده‌ن. وتیشى «له‌ناو پڕۆژه‌که‌ى حکومه‌تدا باسى ئه‌وه‌ نه‌کراوه‌ که‌موچه‌ى خانه‌نشینى نابێت له‌ (400) هه‌زار دینار که‌متر بێت، هه‌رچه‌نده‌ خولى پێشوو  حکومه‌ت ئاماده‌بوو بیکاته‌ (300) هه‌زار دینار، باسى موچه‌ پاشه‌که‌وتکراوه‌کانى فه‌رمانبه‌رانیش نه‌کراوه‌ که‌ده‌بێت حکومه‌ت حساب بانکیان بۆ بکاته‌وه‌و پاره‌که‌ بخاته‌سه‌ر هه‌ژماره‌که‌یان تاقه‌رزى کاره‌باو پێشینه‌و.. هتد بدرێته‌وه‌ له‌و رێگه‌یه‌وه‌«. زۆرینه‌ى بندیواره‌کان سه‌ر به‌پارتى و یه‌کێتین و زۆرینه‌یان له‌ناو وه‌زاره‌ته‌کانى پێشمه‌رگه‌و ناوخۆن به‌وته‌ى سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو، زیاتر له‌ (200) هه‌زار که‌س بندیوار یا خانه‌نشینى نایاسایی له‌هه‌رێمى کوردستاندا بوونیان هه‌یه‌، دوو موچه‌و زیاتریش هه‌یه‌، «زۆرینه‌ى بندیواره‌کان سه‌ر به‌پارتى و یه‌کێتین و زۆرینه‌یان له‌ناو وه‌زاره‌ته‌کانى پێشمه‌رگه‌و ناوخۆن و یه‌کگرتوو هیچ بندیوارێکى نییه‌«. ده‌رباره‌ى ئه‌و بڕگه‌یه‌ى تایبه‌ته‌ به‌ رێکخستنه‌وه‌ى ده‌رماڵه‌کان، شێرکۆ جه‌وده‌ت ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد رێکخستنه‌وه‌ى ده‌رماڵه‌کان مه‌به‌ست له‌پاکسازییه‌ «پاکسازى ده‌کرێت له‌و ده‌رماڵانه‌ى نایاسیاییه‌و  به‌ده‌ره‌ له‌ رێنماییه‌کان، ئه‌وانه‌ هه‌مووى ده‌بڕدرێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو پێشیوابوو ئه‌و پاکێجى چاکسازییه‌ پێویستى به‌په‌رله‌مان نییه‌و هه‌مووى سه‌رپێچى یاسایی حکومه‌ته‌و ده‌یتوانى لاى خۆیه‌وه‌ چاره‌سه‌رى بکات، به‌ڵام «له‌به‌رئه‌وه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم ته‌حه‌داکه‌ى گه‌وره‌یه‌ بۆیه‌ پێویستى به‌پشتیوانى په‌رله‌مان هه‌یه‌، چونکه‌ مه‌سه‌له‌ى چاکسازى بووه‌ته‌ مه‌سه‌له‌یه‌کى ناچارى، ئیختیارى نییه‌و دۆخه‌که‌ زۆر مه‌ترسیدارو سه‌خته‌«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى ده‌ڵێت، بندیواره‌کان رێژه‌یه‌کى به‌رزیان هه‌یه‌و ده‌بێت پارتى و یه‌کێتى خۆیان چاره‌سه‌رى بکه‌ن. به‌پێی پڕۆژه‌یاساى چاکسازى له‌خانه‌نشینى موچه‌و ده‌رماڵه‌، سه‌رجه‌م ئه‌و که‌سانه‌ى به‌نایاسایی به‌وه‌زیر و پله‌ى باڵا خانه‌نشینکراون، خانه‌نشینییه‌که‌یان هه‌ڵده‌وه‌شێنرێته‌وه‌و موچه‌یه‌کى دیکه‌یان پێده‌درێت. پێشه‌وا هه‌ورامى، وته‌بێژى فراکسیۆنى پارتى له‌لێدوانێکدا به‌‌ هاوڵاتى وت «پارتى و یه‌کێتى چه‌ندین ساڵه‌ حکومه‌تیان به‌ده‌سته‌وه‌ بووه‌و تۆمه‌ته‌که‌ بۆ ئه‌وان ده‌بێت، هه‌موو کۆکین بندیوار هه‌یه‌و رێژه‌یه‌کى به‌رزى هه‌یه‌، به‌ڵام ده‌بێت ئه‌م بارگرانییه‌ له‌سه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم و بودجه‌ى گشتى لاببرێت و پارتى و یه‌کێتى ده‌بێت خۆیان چاره‌سه‌رى بکه‌ن». ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد په‌رله‌مان بڕیار له‌سه‌ر بندیواره‌کان نادات، ئه‌و موچه‌یه‌ى وه‌ریانگرتووه‌ لێیان وه‌رده‌گیرێته‌وه‌ یان نا «ئه‌وه‌ ئیشى حکومه‌ته‌، عه‌مه‌له‌ى جێبه‌جێکردنه‌که‌ى چۆن ده‌کات، چونکه‌ بندیواره‌کان په‌یوه‌ندیان به‌ (8 بۆ 9) وه‌زاره‌ته‌وه‌ هه‌یه‌، ده‌بێت وه‌زیره‌کان خۆیان که‌یاساکه‌یان پێگه‌یشت ده‌سه‌ڵاتى جێبه‌جێکردنیان هه‌یه‌و چاره‌سه‌رى بکه‌ن». وته‌بێژى فراکسیۆنى پارتى جه‌خت له‌وه‌شده‌کاته‌وه‌ به‌شێکى زۆرى چاره‌سه‌ره‌کان لاى حکومه‌ته‌ دواى ئه‌وه‌ى پڕۆژه‌که‌ ده‌بێته‌ یاسا، ئه‌وه‌ش به‌ڕێنمایییه‌کان، جدییه‌ت و سووربونى ناو وه‌زاره‌ته‌که‌ى چۆن واده‌کات گه‌نده‌ڵى نه‌هێڵێت. له‌باره‌ى رێکخستنه‌وه‌ى ده‌رماڵه‌کانه‌وه‌، پێشه‌وا هه‌ورامى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ «هیچ که‌سێک زوڵمى لێناکرێت، ماده‌ به‌ماده‌ په‌رله‌مان ده‌سه‌ڵاتى گۆڕینى هه‌یه‌، هیچ ده‌رماڵه‌یه‌کى شایسته‌ ده‌ستى بۆ نابرێت». هه‌رچه‌نده‌ په‌رله‌مانى کوردستان پشووى زستانه‌ وه‌رده‌گرێت، به‌ڵام به‌هۆى پڕۆژه‌یاساى چاکسازییه‌وه‌ ره‌نگه‌ پشووه‌که‌یان وه‌رنه‌گرن یا که‌مبکرێته‌وه‌. ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى یه‌کێتى پێیوایه‌ پڕۆژه‌یاساى چاکسازى پله‌ى «ئینزار» وه‌رده‌گرێت و ده‌بێت له‌ماوه‌ى (21) رۆژدا کاره‌کانى ته‌واوبکرێت.  سه‌لمه‌ فاتیح، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌لێدوانێکدا به‌‌ هاوڵاتى وت «پرۆژه‌یاساکه‌ى حکومه‌ت که‌ بۆ په‌رله‌مانى ناردووه‌ پله‌ى ئینزار ده‌بێت و ده‌بێ  له‌ (21) رۆژدا ئاماده‌بکرێت و په‌له‌ى تێدابکرێت، دواى خوێندنه‌وه‌ى یه‌که‌م لیژنه‌کان هه‌ریه‌که‌و راپۆرتى خۆى له‌سه‌ر ئاماده‌ ده‌کات، کێ به‌رده‌که‌وێت و با به‌رکه‌وێت و بندیوارو سه‌ردیواریش به‌رده‌که‌وێت، ئه‌وانه‌ى به‌نایاسایى ئیشه‌که‌یان بۆ کراوه‌ به‌رده‌که‌وێت». ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى یه‌کێتى و پارتى تۆمه‌تبار ده‌کرێت به‌وه‌ى له‌چه‌ندساڵى رابردوودا ده‌یان هه‌زار که‌سیان وه‌ک بندیوار موچه‌یان وه‌رگرتووه‌ له‌سه‌ر بودجه‌ى گشتى، سه‌لمه‌ وتى «پارتى و یه‌کێتى له‌وه‌تى هه‌ن له‌ده‌سه‌ڵاتدان، بۆیه‌ تۆمه‌تبار ده‌کرێن، به‌ڵام بندیواره‌کان زۆربه‌یان له‌ڕێگه‌ى بایۆمه‌ترییه‌وه‌ چاره‌سه‌رکراون». سه‌لمه‌ جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ ده‌رماڵه‌کان رێکده‌خرێته‌وه‌، به‌پێى شایسته‌ى کارکردن ده‌بێت، «بۆ نمونه‌ ئه‌وه‌ى فه‌رمانبه‌رى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانه‌، بۆ ده‌رماڵه‌ى مه‌ترسى هه‌بێت که‌مه‌ترسیان له‌سه‌ر نییه‌«. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى ‌هاوڵاتى، که‌ له‌حکومه‌ت و په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ستى که‌وتووه‌، حکومه‌تى هه‌رێم شه‌ڕى بڕینى ده‌رماڵه‌ ناشایسته‌کانى خستۆته‌ به‌رده‌م په‌رله‌مان تا پاڵپشتى یاسایى هه‌بێت و هه‌رکاتێک دۆخى دارایى خراپ بێت بیانبرێت، به‌ڵام هه‌رکاتێک دۆخى دارایى به‌ره‌و باشى بڕوات نایانبڕێت. ئامانج ره‌حیم، سکرتێرى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى حکومه‌تى هه‌رێم دواى ناردنى پڕۆژه‌یاساکه‌ بۆ په‌رله‌مان ئه‌وه‌ى ئاشکراکرد که‌گفتوگۆ له‌سه‌ر پڕۆژه‌یاساى چاکسازى له‌ناو ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران شه‌ش کاتژمێرى خایاندووه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ده‌رماڵه‌ شایسته‌کان نابڕدرێت.

 ‌هاوڵاتى سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران (پاسداران) هه‌وڵه‌کانی زیاترده‌کات و بەشێوەیەکی ئاشکرا منداڵان و هه‌رزه‌کاران و گه‌نجان رابکێشێت له‌ناوچەکان‌ی ‌ژێر کۆنترۆڵی خۆیان له‌پارێزگای دێره‌زووری سوریا. جه‌میل عه‌بد چالاکوانێکی دێره‌زوور وتی «سوپای پاسداران پێیناوه‌ته‌ قۆناغێکی نوێی هه‌ڵمه‌ته‌کانی راکێشانه‌وه‌.... هه‌وڵه‌کانی راکێشانی ئه‌ندامان له‌لایه‌ن سوپای پاسدارانه‌وه‌ ته‌نها ته‌رکیزیان له‌سه‌ر منداڵانی چه‌کدارانی میلیشیاکانی سه‌ر به‌خۆیان بوو بەڵام ئیشتاش چالاکییه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی ئاشکرا ئه‌نجامده‌درێن و تۆڕه‌که‌یان له‌پێشتر فراوانتر ده‌که‌ن». وتیشی «له‌جیاتی سنووردارکردنی هه‌وڵه‌کانی بۆ لایه‌نگران و منداڵانی چه‌کداره‌ په‌یوه‌ندیداره‌کان، سوپای پاسداران چه‌ند هه‌ڵمه‌تێکیان ئه‌نجامداوه‌ که‌ بۆ هه‌موولایه‌ک کراوه‌یه‌«. دواهه‌مین هه‌ڵمه‌تیش له‌گه‌ڕه‌کی عومالی شاری دێره‌زووره‌، که‌تێیدا زیاتر له‌ (20) منداڵی ناوچه‌که‌ که‌ته‌مه‌نیان له‌ژێر (14) ساڵییه‌وه‌یه‌ به‌شدارییان پێده‌کرێت له‌ به‌چالاکییه‌ دیده‌وانییه‌کاندا. جه‌میل عه‌بد وتی «سوپای پاسداران رایگه‌یاند که‌ئه‌مه‌ ناوه‌ندێکی دیده‌وانی بوو له‌لایه‌ن کۆمیته‌ی دۆستایه‌تی سوریا-ئێرانه‌وه‌ پشتیوانی کراوه‌. به‌ڵام هه‌رزوو روونبووه‌وه‌ که‌ له‌لایه‌ن دیده‌وانانی ئیمام مه‌هدی و دیده‌وانانی ویلایه‌ته‌وه‌ به‌ڕێوه‌ده‌برێت و ته‌نها به‌ره‌یه‌ک بوو بۆ راکێشانیان بۆ نێو ریزه‌کانیان». عه‌بد زیاتر وتی «ئه‌م چالاکییانه‌ی راکێشان زۆر جێی نیگه‌رانین، به‌تایبه‌تی که‌ له‌کاتی خوێندندا ئه‌نجامده‌درێن». وتیشی «ئه‌مه‌ به‌و مانه‌یه‌ دێت که‌ ئه‌و منداڵانه‌ی له‌و چالاکییه‌ دیده‌وانیانه‌دا به‌شداریده‌که‌ن په‌روه‌رده‌ ئاساییه‌که‌ی خۆیان وه‌رناگرن، به‌ڵکو له‌جیاتی ئه‌وه‌ شێوازی بیرکردنه‌وه‌ و ئایدیۆلۆژیای سوپای پاسداران وه‌رده‌گرن.» وتیشی «به‌ناوی دیده‌وانییه‌وه‌، ئه‌وانه‌ فێری چۆنێتی به‌کارهێنانی چه‌کیان ده‌کرێت و وایانلێده‌که‌ن بچنه‌ سه‌ر بیروباوه‌ڕی ویلایه‌تی فه‌قێ، که‌ بانگه‌شه‌ی دڵسۆزی بۆ سه‌رکرده‌ی باڵای ئێران، عه‌لی خامه‌نه‌یی ده‌کات.»    

هاوڵاتى دابه‌زینی به‌های لیره‌ی سوری مه‌ینه‌تییه‌کانی سوریا چڕترده‌کات، بەڵام ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژاڤا مووچەی فەرمانبەران زیاددەکات بۆ رێگریکردن لەکاریگەریەکانی دابەزینی دراوی سوری. له‌کاتێکدا لیره‌ی سوری به‌رده‌وامه‌ له‌دابه‌زینی به‌هاکه‌ی له‌به‌رامبه‌ر دراوه‌ بیانییه‌کانداو نرخی پێداویستییه‌ سه‌ره‌تاییه‌کانیش به‌شێوه‌یه‌کی به‌رچاو به‌رزده‌بێته‌وه‌، مه‌ینه‌تییه‌کانی خه‌ڵکی سوریاش زیاترده‌بن، ئەمە سەرەڕای ناجێگیریی دۆخی سیاسی و ئەمنی. بەپێی بڕیارێکی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی باکورو رۆژهەڵاتی سوریا، لەبەرچاوگرتنی دۆخی ئابوریی و زیابوونی نرخ و قورسی ژیان و بەهۆی ناجێگریی نرخی دۆلارو دۆخی شەڕی سەپێنراو لەلایەن تورکیاوە، بڕیاریانداوە بەزیادکردنی موچەی فەرمانبەران و کارمەندان و هێزەکانی ناوخۆ. بڕیارەکە (27/11/2019) بەئیمزای بێریڤان خالیدو عەبد مەهباش، هاوسەرۆکی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن دەرچووەو بڕیاردراوە بەزیادکردنی موچەی ئەو کەسانەی (80) هەزار لیرەو کەمتر وەردەگرن بەڕێژەی (35%)، ئەو کەسانەی کە لە (81) هەزار بۆ (100) هەزار وەردەگرن بەڕێژەی (25%)و ئەو کەسانەشی کە لە (101) هەزار زیاتر وەردەگرن بەڕێژەی (15%) زیادبکەن. هێشتا چاره‌سه‌رێکی گونجاو له‌داهاتوویه‌کی پێشنیارکراودا بوونی نییه‌، رژێمی سوریاش هه‌وڵده‌دات کێشه‌که‌ په‌راوێزبخات و هیچ هه‌نگاوێکی به‌کرده‌وه‌ی بۆ وه‌ستاندنی ئه‌م داڕوخانه‌ ئابورییه‌ نه‌ناوه‌. پارێزه‌رێکی سوری، به‌شیر به‌سام باس لەوەدەکات به‌های لیره‌ی سوری له‌بازاڕی ره‌شدا له‌دیمه‌شق و چه‌ند به‌شێکی دیکه‌ی وڵاته‌که‌ دابه‌زیوه‌ بۆ هەزار لیره‌ به‌رامبه‌ر دۆلارێک. دۆخه‌که‌ ته‌نها له‌ناوچه‌کانی ژێرده‌سه‌ڵاتی رژێم به‌مشێوه‌یه‌ نییه‌، به‌ڵکو له‌زۆربه‌ی ناوچه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی کۆنترۆڵی رژێمیش به‌مجۆره‌یه‌، چونکه‌ هه‌مووان دۆلار یان لیره‌ی سوری به‌کارده‌هێنن. به‌های فه‌رمیی ئاڵوگۆڕکردنه‌که‌ هێشتا له‌ (450) لیره‌ به‌رامبه‌ر دۆلارێکدایه‌، بەڵام به‌هیچ شێوه‌یه‌ک دۆلار له‌بازاڕه‌ یاساییه‌کاندا له‌به‌رده‌ستدا نییه‌، ته‌نانه‌ت بۆ بازرگان و هاورده‌کارانیش، هەربۆیە لەبازاڕی رەشدا بەدوو هێندە زیاتر دەیکڕنەوە. ئاژانسی فرانس پرێس رایگه‌یاند که‌ له‌ده‌ستپێکی شه‌ڕه‌که‌دا له‌ (2011)، به‌های ئاڵوگۆڕی دراو له‌ده‌وروبه‌ری (48) لیره‌دا بوو به‌رامبه‌ر دۆلارێک. بەڵام ئێستا زیاتر لە (٢١) قات بەرزبۆتەوە. دابه‌زینی به‌های دراو ده‌ستبه‌جێ کاریگه‌ریی له‌سه‌ر ته‌واوی بازاڕ داناوه‌، ئه‌مه‌ش بۆته‌هۆی هێنانه‌کایه‌ی قه‌یرانێکی دیکه‌ بۆ خه‌ڵکی سوریا. بەسام وتی «له‌هه‌فته‌ی رابردووه‌وه‌ نرخی خۆراک لانیکه‌م سێ ئه‌وه‌نده‌ به‌رزبۆته‌وه‌وسوته‌مەنیش جارێکی تر له‌بازاڕه‌کاندا نه‌ماوه‌. دابه‌زینه‌که‌ هه‌ر ده‌بوو رووبدات» لەبەرامبەر ئەم قەیرانەدا ئیدارەی رۆژئاوای کوردستان، موچەی فەرمانبەران و هێزەکانی ناوخۆی بەڕێژەیەکی بەرچاو زیادکرد. بڕیارەکەش لە (1/1٢/2019)ەوە کاری پێدەکرێت و دەستکراوە بەجێبەجێکردن. پرۆفیسۆری ئابوری له‌زانکۆی عه‌ین شه‌مس، شاهیر عه‌بدوڵا وتی «دابه‌زینه‌که‌ له‌به‌های دراوی سوریدا بۆ نزمترین به‌ها له‌مێژووی خۆیدا هه‌ر ده‌بوو رووبدات.» وتی «ئه‌مه‌ زوو یان دره‌نگ هه‌ر ده‌بوو رووبدات، چونکه‌ سوریا دووچاری داڕوخانێکی ئابوری بۆته‌وه‌، که‌ به‌چه‌ند شێوازێکی جۆراوجۆر شاردراوه‌ته‌وه»‌. وتیشی «رێگریکردن له‌گواستنه‌وه‌ی هه‌واڵه‌کان له‌میدیادا، رێگرییه‌کانی حکومه‌ت، زیادبوونی قاچاخیکردن به‌دراوو که‌ره‌سته‌ی وڵاتانی دراوسێوه‌، به‌تایبه‌تی عێراق و لوبنان، له‌ئارادابوون». ئه‌و دوو وڵاته‌ خۆیان قه‌یرانی سیاسی و ئابوری نێوخۆییان هه‌یه‌، که‌ئه‌مه‌ش بۆته‌ هۆی ناسه‌قامگیریی زیاتر له‌سوریا. ناوبراو روونیکرده‌وه‌ که‌بازرگانانی سوریا ناچارن پاره‌ی که‌لوپه‌له‌کانیان به‌دۆلار بده‌ن، به‌ڵام به‌نرخێکی دووهێنده‌ یان زیاتر له‌وه‌ی ئه‌گه‌ر به‌لیره‌ی سوری بیاندایه‌، ئه‌مه‌ش به‌شێوه‌یه‌کی سروشتی ده‌بێته‌ هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی که‌لوپه‌له‌کانیان. عه‌بدوڵا وتی «قه‌یرانه‌ ئابورییه‌که‌ مه‌به‌ستی پشتیوانیی ئێران و روسیای بۆ رژێمی سوریا خستۆته‌ڕوو، که‌وه‌ک ئاماژه‌ی بۆ کرد ته‌نها بۆ هێشتنه‌وه‌ی رژێم بووه‌ له‌ده‌سه‌ڵاتدا». ئه‌م هێزانه‌ له‌سوریا نین بۆ پشتیوانی و پاراستنی خه‌ڵکی سوریا وه‌ک ئه‌وه‌ی بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌که‌ن، چونکه‌ ئه‌گه‌ر پشتیوانییه‌کان بۆ خه‌ڵکی سوریا بوونایه‌، «ده‌بوو بمانبینیایه‌ که‌ رێوشوێنی خێرا ده‌گیرێته‌به‌ر بۆ وه‌ستاندنی ئه‌م به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخانه‌«.

راپۆرتی: واشنتن پۆست وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا مەبەست لەبایکۆتی کەلوپەلی تورکی لەلایەن کوردانی سوریاوە ئەوە بوو تووڕەیی کوردان نیشانبدات لەبەرامبەر پەلاماری تورکیا بۆ سەر هەرێمە سەربەخۆکەیان - بەڵام لەهەمانکاتیشدا قەبارەی پشتبەستنی کوردەکانی دەرخستووە لەسەر دوژمنە سەرسەختەکەیان. فراوانبوونی دەسەڵاتی کوردی لەباکوری رۆژهەڵاتی سوریا لەحەوت ساڵی رابردوودا، بەیارمەتی سوپای ئەمریکا لەشەڕی دژی خەلافەتی ئیسلامی، دوژمنایەتییەکەی نێوان کوردەکان و تورکیای خراپترکرد. هەرچەندە کوردەکان سەربەخۆیی خۆیان دەچەسپاند، بەڵام پشت بەستنیان بەتورکیا زیاتر دەبوو. لەگەڵ ئەوەی جەنگی فراوانی سوریا پیشەسازی وڵاتەکەی خاپور دەکردو رێگە بازرگانییە نەریتییەکانی شێواند، کاڵای تورکی رژانە نێو ناوچەکەوە بەزۆری لەڕێی عێراقەوە. بەپێی وتەی سەلمان بەروودی، بەرپرسی باڵای هەرێمەکە کەسیاسەتی ئابوری و کشتوکاڵی بەدەستەوەیە، ئەمڕۆکە زیاتر لەسەدا هەشتای هاوردەی باکوری رۆژهەڵاتی سوریا لەتورکیاوەیە. لەوکاتەوەی تورکیا بەشێکی هەرێمە کوردییەکەی داگیرکردووە لەمانگی تشرینی یەکەمەوە - کە بەهۆی بڕیارەکەی دۆناڵد ترەمپەوە بوو بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەناوچەکە - بایکۆتی بەرهەمی تورکی، کە لەلایەن ئیدارە خۆبەڕێوبەرییەکەوە هاندەدرێت، جێبەجێکردنی قورس بووە. «تورکیا هێرشمان دەکاتەسەر، تۆپبارانمان دەکات و منداڵەکانمان دەکوژێت، ئیتر چۆن کاڵای ئەوان بکڕین؟»، ئەمە قسەی دایکێکە کەداوای کرد نازناوەکەی دابنرێت کە ئوم عەلییە لەوکاتەی خەریکی شت کڕین بوو لە بازاڕی قامیشلۆ. هەرچەندە وتی کەهەندێک کاڵای بنەڕەتی وەک رۆن و دۆشاوی تەماتە هیچ سەرچاوەیەکی دیکەی نییە جگە لەهاوردەی تورکیا. «تەنها کاتێک بەرهەمی تورکی دەکڕم کەجێگرەوەی نەبێت»، ئوم عەلی وای وت. خاوەن دوکانەکە، جەوان شێخموس، وتی کەکڕیارەکانی پێشوازی لەجێگرەوەی کاڵای تورکی دەکەن، بەڵام بەزەحمەت دەستدەکەون و گرانیشن، بۆ نموونە: سێوی تورکی نرخەکەی نیوەی نرخی سێوی سورییە چونکە حکومەتی سوریا باجی زۆر دادەنێت لەسەر ئەو بەرهەمانەی دەچنە نێو هەرێمە کوردییەکەوە لەڕێی خاڵە پشکنینەکانەوە کە لەڕێگا خێراکانی وڵاتەکەدا دامەزرێنراون. لەهەمان کاتدا بازرگانە گەورەکان قازانجی گەورەیان کردووە بەشاردنەوەی بەرهەمی تورکی کەپێش داگیرکارییەکە کڕیویانە، ئەمەش نرخی بەرزکردووەتەوەو زیانی بە بەکاربەران گەیاندووە، عەبدول باسیل شەفیق وادەڵێت کەبازرگانێکی ماددە کحولییەکانە. شەفیق نموونەی بیرەی (ئێفس)ی هێنایەوە کەبازاڕی کحولی داگیرکردووەو لەبەرامبەردا هیچ جێگرەوەیەکی سوری نییە. بەپێی قسەی شەفیق، نرخی بیرە لەسەدا ٢٥% بەرزبووەتەوە لەوکاتەوەی تورکیا لەشکرکێشییەکەی ئەنجامداوە. «خەڵکی ئاسایی قوربانی رێنماییەکەن، کاڵای سوری لای خەڵک پەسەندترە بەڵام بوونیان نییە»، شەفیق وای وت. جیندا عەلی کە بەرپرسی رێنمایی و سیاسەتی ئابورییە لەئەنجومەنی ناوخۆیی قامیشلۆ، دەڵێت زۆربەی بەرزبوونەوەی نرخەکانی ئەمدواییە بەهۆی دابەزینێکی زۆری دراوی ناوخۆییەوەیە، کە لیرەی سورییە، لەگەڵ رێکنەخستنی نرخەکان لەلایەن بازرگانەکانەوە. ئیدارەی خۆبەڕێوبەری هەست بەوە دەکات کەناتوانێت زۆر لەخەڵک بکات بایکۆتەکە جێبەجێ بکەن، بەڵام هیوای وایە ئەو دەرفەتە بەکاربهێنێت تا هانی پیشەسازی ناوخۆیی بدات. هەندێک کاڵا هەر بەتەواوی لەبەرهەمی سوریدا نەماون. پێشتر سوریا لیباس (جلی ژێرەوە)ی هەناردەی تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکرد بەتورکیاشەوە، ئەمە وتەی کامیران سنجۆیە کەئێستا دوکانێکی جلی ژێرەوەی هەیە لە بازاڕی کۆنی قامیشلۆ. چەند ساڵیک لەمەوبەر کامیران کاڵای خۆی بەرهەمدەهێنا، بەزۆری قاتی ماڵەوەو جلی ژێرەوە، هەتاوەکو جەنگ بەرۆکی وڵاتەکەی گرت و دەستکەوتنی ماددەی خاوو بەبازاڕکردنی بەرهەمەکانی سەخت کرد. «ئێمە غەرق بووین بەکاڵای تورکی، بەڵام ئێستا بیر لەوەدەکەیەنوە جارێکی تر دەستپێبکەینەوە»، کامیران وای وت.