.jpeg)
کاکەلاو عەبدوڵا کاندیدە سەرەکییەکەی دیموکراتەکان بووەتە مۆتەکە بۆ ترەمپ و زۆربەی راپرسییەکان ئاماژە بەوەدەکەن لەهەڵبژرادنەکانی سەرۆکایەتی (٢٠٢٠) شکست بەترەمپ دەهێنێت. جۆو بایدن ئامانجی سەرەکی ئەوەیە لەهەڵبژاردنەکاندا لەترەمپ بباتەوە، چونکە چیتر گەلی ئەمریکا بەرگەی سیاسەتەکانی ناگرێت و دەبێت «دووربخرێتەوە». نەک هەر لەناو دیموکراتەکاندا بەڵکو لەزۆربەی راپرسییەکاندا بەبەراوردی لەگەڵ ترەمپ بەجیاوازییەکی گەورە براوەیە. بایدن پێیوایە سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ رووخساری گەلی ئەمریکای ناشرین کردووەو لەسەر ناپاکی کوردەکان لەسوریا رەخنەی توندی ئاراستە کردووە. جۆو بایدن کێیە؟ جۆوسف رۆبینت بایدن لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٤٢ لەشاری سکرانتۆنی ویلایەتی پەنسلڤانیا لەدایکبووەو دواتر لەتەمەنی (١٣) ساڵی خێزانەکەی گواستویانەتەوە بۆ ویلایەتی دێڵەوێر و لەوێ نیشتەجێی بوون. بایدن لەساڵی ١٩٦٥ بڕوانامەی بەکالۆریۆس لەزانستی سیاسی و مێژوودا بەدەستدەهێنێت. دواتر بڕوانامەیکی دیکە لەیاسادا بەدەستدەهێنێت لەساڵی ١٩٦٨ لەکۆلێجی یاسا لەزانکۆی سیراکس. پاشان لەساڵی ١٩٦٩ دەبێتە پارێزەرو وەک داواکاری گشتی کاریکردووە جگە لەوەی ساڵی ١٩٧٠ هەڵبژێردراوە بۆ ئەنجومەنی شارۆچکەی نیوکاسڵ لەویلایەتی دێلەوێر. لەساڵی ١٩٧٢ وەک گەنجترین سیناتۆر، کەئەوکات تەمەنی (٢٩) ساڵ بوو، هەڵبژێردرا بۆ نوێنەرایەتی کردنی دێڵەوێر بەبردنەوەی لەسەدا ٥٨%ی دەنگەکانی ویلایەتەکە. ماوەی (٣٦) ساڵ لەئەنجومەنی پیران خزمەتی کرد پێش ئەوەی لە ٢٠٠٩ باراک ئۆباما وەک جێگری خۆی دەستنیشانی بکات. ماوەی هەشت ساڵ لەپۆستی جێگری سەرۆکی ئەمریکادا مایەوە تاساڵی ٢٠١٧و لەئێستادا کاندیدی سەرەکی دیموکراتەکانە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠و رکابەری سەرسەختی دۆناڵد ترەمپە. خۆکاندیدکردن بۆ سەرۆکایەتی جۆو بایدن لە ٢٥ی نیسانی ٢٠١٩ رایگەیاند کە خۆی کاندید دەکات بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠ و بەمەش چووە مەیدانی فراوانی کاندیدەکانی پارتی دیموکراتەکان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی، کە لەئێستادا ژمارەیان (١٨) کاندیدە لەبەرامبەر تەنها سێ کاندیدی کۆمارییەکان. بایدن بانگەشەی هەڵبژاردنی لەچوارچێوەی بەرەنگاری دۆناڵد ترەمپ چڕکردووەتەوە کەپێی وایە «گەندەڵترین سەرۆکی مێژووی مۆدێرنی ئەمریکایە». “ئەگەر هەشت ساڵ بدەین بە دۆناڵد ترەمپ لەکۆشکی سپیدا ئەوا بۆ هەمیشەو بەشێوەیەکی بنەڕەتی کارەکتەری ئەم گەلە دەگۆڕێت و منیش ناتوانم بوەستم و سەیری روودانی ئەوە بکەم»، بایدن ئەمەی وت دوای ئەوەی خۆکاندیدکردنەکەی بۆ هەڵبژاردنەکان راگەیاند. لەدوای ئامانجی شکستپێهێنانی ترەمپ، بایدن لەبانگەشەی هەڵبژاردندا بەتایبەتی تیشکی خستووەتەسەر کەرتی ئابووری و تەندروستی وڵاتەکە. بایدن پێیوایە چینی ناوەند ئەمریکایان بنیادناوە بەڵام ئێستا لەلایەن چینی باڵاوە فەرامۆشکراون و بەکاردەهێنرێن. بانگەشەکەی بایدن بەڵێنی زیادکردنی کەمترین موچە دەدات و بەربەست دادەنێت بۆ کۆمپانیاکان تا نەتوانن مووچەی کەم تەرخان بکەن بۆ کارمەندەکانیان. باشترکردنی کەرتی تەندروستی وەک خۆی باسی لێوە دەکات بووەتە «شتێکی شەخسی» بەوپێیەی کوڕەکەی، بیۆ بایدن، بەهۆی شێرپەنجەی دەماغەوە لەساڵی ٢٠١٣دا مرد. بایدن بەڵێنی داوە کەبیمەی تەندروستی بەرەوپێش ببات کە لەسەدا ٩٧%ی خەڵکی ئەمریکا بگرێتەوە لەچوارچێوەی یاسای توانای دابینکردنی تەندروستی یان (ئۆباما کەیر). جگە لەمانەش جۆو بایدن بانگەشەی ئەوە دەکات کەسیاسەتی دەرەوەی وڵات بگەڕێنێتەوە رێچکەی خۆی دوای ئەوەی لەماوەی سەرۆکایەتی ترەمپدا بەلاڕێدا رۆیشتووەو سەرۆکی ئەمریکا نەیتوانیوە «بەباشی بەڕێوەی ببات»، بەتایبەتیتر سیاسەتی «جەنگی بازرگانی لەگەڵ چین» پاشان سیاسەتی وڵاتەکە لەسوریا. لەئێستادا جۆو بایدن سەرەکیترین کاندیدی دیموکراتەکانە کە لەسەدا ٢٨%ی پشتیوانی دیموکراتەکانی هەیە لەسەرتاسەری ئەمریکادا، بەپێی راپرسییەکی سی ئێن ئێن. بەپێی راپرسییەکە، جێگری پێشووی سەرۆکی ئەمریکا پشتیوانی لەسەدا ٢٨%ی دیموکراتەکان و لایەنگرانی سەربەخۆی دیموکراتەکانی هەیە. دوای ئەویش بێرنی ساندەرس سیناتۆری ویلایەتی ڤیرمۆنت بەڕێژەی لەسەدا ١٧% پلەی دووەمی گرتووەو هەریەکە لە ئیلیزابێس وارن سیناتۆری ویلایەتی ماسەچوسێتس و پیت بوتیگەیگ سەرۆکی شارەوانی شاری ساوز بێندی ویلایەتی ئیندیانا لەپلەی دووەم و سێیەم دێن بەڕێژەی لەسەدا ١٤% و ١١%. لەگەڵ ئەوەی لەپلەی یەکەمدایە، بەڵام جۆو بایدن کەمترین بودجەی هەبووە بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن لەچارەکی سێیەمی ٢٠١٩ کەتەنها (٣٧) ملیۆن و (٨٠٠) هەزار دۆلار بووە، کەئەمەش لەدوای بودجەی بانگەشەی هەریەکە لەو کاندیدانەیە پێشتر باسکران. بێرنی ساندەرس لەهەمان ماوەدا (٦٩) ملیۆن دۆلاری لەبانگەشەدا خەرجکردووە لەکاتێکدا ئیلیزابێز وارن و پیت بوتیگەیگ (٥١) ملیۆن و (٦٠) ملیۆن دۆلاریان تەرخانکردووە بۆ بانگەشە. سەرەڕای ئەوە جۆو بایدن سەرمەشقی دیموکراتەکانە، توانیویشیەتی لەڕاپرسییەکاندا شکست بەدۆناڵد ترەمپ بهێنێت. بەپێی راپرسییەکی کۆمپانیای (ڕیەڵ کلێر پۆلەتیکس) بۆ کۆکردنەوەی داتاو زانیاری هەڵبژاردن جۆو بایدن بە (١٠) خاڵ لەپێش ترەمپەوەیەو لەسەدا ٥٢%ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە لەکاتێکدا سەرۆکی ئەمریکا لەسەدا ٤٢%ی دەنگەکانی هەیە. هەر بەپێی راپرسییەکە نەک هەر بایدن بەڵکو بیرن ساندەرس و ئیلیزابێز وارن لەپێش ترەمپەوەن لەسەدا ٥١% و ٥٠%ی دەنگەکان لەبەرامبەر لەسەدا ٤٣%. بایدن بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردنى له چوارچێوه‌ى به‌ره‌نگارى دۆناڵد تره‌مپ چرکردۆته‌وه که پێى وایه "گه‌نده‌ڵترین" سه‌رۆکى مێژوویىمۆدێرنى ئه‌مریکایه" ناکۆکی ترەمپ و بایدن دۆناڵد ترەمپ زۆرجار بەئاشکرا دژایەتی جۆو بایدن دەکات و بەگاڵتەجاڕییەوە باسی دەکات کە «هیچ کەسێکی تر نییە زیاتر لەجۆوی بچووک من حەز بکەم پێشبڕکێی لەگەڵ بکەم». هەندێک جاریش بەتۆنێکی جدیییەوە هێرش دەکاتەسەری و دەڵێت بۆ سەرۆکایەتی ناشێت چونکە «لەڕووی دەرونییەوە ناتوانێت بەردەوام بێت» ئەگەر بیباتەوە. بەڵام ئەم دژایەتییەی ترەمپ لەبەرامبەر بایدن هەڕەمەکی نییە، لەبەرئەوەی دەزانێت رکابەرێکی سەرسەختیەتی. بایدنی تەمەن (٧٧) ساڵان لەسەرەتای خۆکاندیدکردنییەوە ئاستی پەسەندکردنی تادەهات زیاتر دەبوو لەئاستی نیشتیمانیدا لەڕاپرسییەکاندا لەبەرامبەر کەمبوونەوەی ئاستی پەسەندکردنی ترەمپدا. بەپێی پێگەی ڤۆکس، ترەمپ ترسی لێدەنیشێت و هەوڵی ناوزڕاندنی بایدن دەدات تابتوانێت هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بۆ جاری دووەم بباتەوە. لە ٢٥ی تەمموزی ئەمساڵ ترەمپ لەپەیوەندییەکی تەلەفونیدا داوا لە ڤۆلۆدمیر زیلنیسکی سەرۆکی ئۆکرانیا دەکات تالێکۆڵینەوە لە جۆو بایدن و کوڕەکەی، هەنتەر بایدن بکات لەسەر گەندەڵیکردن لەوڵاتەکەدا. ساڵی ٢٠١٤ هەنتەر بایدن لەکۆمپانیای غازی بوریزمای ئۆکرانی کاردەکات و لەهەمانکاتدا حکومەتی بەریتانی داوا لەداواکاری گشتی ئۆکرانیا، ڤیکتۆر شۆکین دەکات لێکۆڵینەوە لەبەڕێوەبەری کۆمپانیاکە بکات بەتۆمەتی گواستنەوەی پارەی قاچاغ، بەڵام شۆکین رەتیدەکاتەوە. لەو کاتەدا چالاکوانانی ئۆکرانیا خۆپیشاندان دەکەن بۆ دوورخستنەوەی شۆکین لەسەر ئەنجامدانی گەندەڵی و جۆو بایدنیش، کەئەوکات جێگری سەرۆکی ئەمریکا بوو، دەچێتە ئۆکرانیاو داوا لەبەرپرسانی وڵاتەکە دەکات شۆکین دووربخەنەوە. دواجار شۆکین دووردەخرێتەوە، بەڵام ئەوەی جێی باسە ئەوەیە کەترەمپ پێیوایە بایدن ئەم کارەی کردووە بۆ پاراستنی کوڕەکەی، بەڵام شۆکین بەهۆی گەندەڵی و رەتکردنەوەی لێکۆڵینەوە لەبەڕێوەبەری کۆمپانیاکە دوورخراوەتەوە. پێش پەیوەندییەکە ترەمپ هاوکاری دارایی بەبڕی (٣٩١) ملیۆن دۆلار رادەگرێت بۆ ئۆکرانیا بەمەبەستی پشتیوانی سەربازی بۆ بەرەنگاربوونەوەی روسیا کەپێش مانگێک کۆنگرێس پەسەندی کردبوو. لەمیانی پەیوەندییەکەدا سەرۆکی ئەمریکا باسی جۆو بایدن دەکات و بەئاماژە باسی ئەوە دەکات بایدن هۆکاری لەکار دوورخستنەوەی ڤیکتۆر شۆکین بووە کە «داواکارێکی زۆر باش بووە». دوای ماوەیەک لەپەیوەندییەکە، کارمەندێکی (سی ئای ئەی) لەزاری چەند شایەتحاڵێکی پەیوەندییەکەوە نامەیەک دەنووسێت بۆ کۆنگرێس و دەڵێت «زانیاریم بەدەست گەیشتووە لەلایەن بەرپرسانی حکومەتەوە کەسەرۆکی ئەمریکا دەسەڵاتی ئۆفیسەکەی بەکاردەهێنێت تادەستتێوەردانی وڵاتێکی بێگانە رێکبخات لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٠ی ئەمریکا». بەهۆی ئەم نامەیەوە ئەنجومەنی نوێنەران مانگێکە لێپرسینەوەی لەدۆناڵد ترەمپ دەستپێکردووەو پرۆسەکە بەرەوپێشچوونێکی خێرای بەخۆیەوە بینیوەو چەندین بەرپرسی حکومەت شایەتیان دژی ترەمپ داوە کەڕەنگە ببێتەهۆی ئەوەی لەپۆستەکەی دووربخرێتەوەو دواجار ناشتوانێت خۆی هەڵبژێرێتەوە. لەئێستادا پرۆسەکە لەئەنجومەنی نوێنەراندایەو لەحاڵەتی پەسەندکردنیدا دەنێردرێت بۆ ئەنجومەنی پیران، کە لەوێدا دادگایی ترەمپ دەستپێدەکات و ئەگەر تۆمەتەکانی بەسەردا ساغبووەوە ئەوا لەپۆستەکەی دووردەخرێتەوە. لەم بارەیەوە جۆو بایدن خۆی بەقوربانیی دەزانێت و پێیوایە دەبێت «ترەمپ دووربخرێتەوە» لەبەرئەوەی «درۆزنە» و «گەندەڵی ناوی دووەمی ترەمپە، چونکە ئاشکرایە دۆناڵد ترەمپ دەسەڵاتی سەرۆکایەتی بەکارهێناوە» بۆ مەرامی سیاسی خۆی. لەکاتێکدا ترەمپ هەموو پرۆسەکە بە «بێ بنەما» ناوزەند دەکات و پێیوایە دیموکراتەکان «گەلەکۆمەکی» لێدەکەن. «دۆناڵد ترەمپ هێزەکانی سوریای دیموکراتی فرۆشت - کوردو عەرەبە ئازاکان کە لەگەڵ ئێمە داعشیان تێکشکاند - و ناپاکی بەرامبەر هاوپەیمانێکی ناوخۆیی گرنگ کرد لەشەڕی دژی تیرۆریزم». بایدن لەڕاگەیەندراوێکدا ئەمەی وت. جۆو بایدن لەسەر کوردانی رۆژئاوا لەسەرەتای دەستپێکردنی داگیرکارییەکەی تورکیا لە ٩ی تشرینی یەکەم بۆ سەر باکورو رۆژهەڵاتی سوریا، جۆو بایدن رەخنەی توندی لەترەمپ گرت بۆ رێگەدان بەتورکیا بۆ هێرشکردنەسەر «هاوپەیمانە کوردەکان»ی ئەمریکاو «ناپاکی لەبەڵێنی» گەلی ئەمریکا کرد بەرامبەر هاوپەیمانەکان. «دۆناڵد ترەمپ هێزەکانی سوریای دیموکراتی فرۆشت - کوردو عەرەبە ئازاکان کە لەگەڵ ئێمە داعشیان تێکشکاند - و ناپاکی بەرامبەر هاوپەیمانێکی ناوخۆیی گرنگ کرد لەشەڕی دژی تیرۆریزم». بایدن لەڕاگەیەندراوێکدا ئەمەی وت. جۆ بایدن بەئاماژەکردن بۆ پەیوەندییە تەلەفونییەکەی سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ ئەردۆغانی سەرۆکی تورکیا لە ٦ی تشرینی یەکەم وتی کەترەمپ لەو پەیوەندییەدا «هەڵخەڵەتێنرا»و بەبێ ئەوەی هیچ راوێژێک بکات بەسوپا، هاوپەیمانانمان یان دیپلۆماتکارەکان و بەبێ هیچ بیرکردنەوەیەک بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکایدا لەباکوری سوریا. بایدن باسی لەوەش کرد ئەو بڕیارەی ترەمپ نەک هەر ناپاکی بوو بەرامبەر کوردەکان، بەڵکو ناپاکیش بوو بەرامبەر «بەڵێنی ئێمە وەک گەلێک» و ناپاکی بوو بەرامبەر «سەربازەکانمان کەهاوشانی ئەوان جەنگان کەهەموو ئەمانە گومان دروستدەکات بۆ هاوپەیمانانمان لەسەرتاسەری جیهاندا سەبارەت بەپابەندی ئەمنی ئەمریکاوە».
سازدانى: ئارا ئیبراهیم سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر، کارگێڕى ئه‌نجومه‌نى جێبه‌جێکارى (مەکتەبی سیاسی) یه‌کگرتوو لەچاوپێکەوتنێکی رۆژنامەی هاوڵاتى دا لەسەر چەند تەوەرێکی رۆژەڤ قسەدەکات، کە دیارترینیان کۆنگرەی حزبەکەی و پەیوەندی هەرێم و بەغداو مووچەی فەرمانبەران و رۆڵی ئۆپۆزسیۆن لەم کابینەیەدا. سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر، ئاشکرایدەکات کە لەکۆتایی ئەم مانگەدا یەکگرتوو کۆنگرە دەبەستێت و ئەمینداری ئێستای یەکگرتووش دەتوانێت خۆی کاندیدبکاتەوە بەپێی پەیڕەوو پرۆگرامی حزبەکە. لەبەشێکی تری چاوپێکەوتنەکەدا باس لەپەرلەمانتارە کوردەکانی دەرەوەی یەکێتی و پارتی دەکات لەبەغدا کەگروپێکیان پێکهێناوە بەناوی «گروپی 15» کە بڕیارە لەگەڵ نیچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێم کۆببنەوە، هەروەها باسی ئامانجی ئەم گروپە دەکات. هەروەها ئاماژە بەوە دەکات کە وەکو یەکگرتوو پاڵپشتی گێڕانەوەی مووچە پاشەکەوتکراوەکانی فەرمانبەران دەکەن. ئه‌وه‌ى ئێستا سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم پێى هه‌ڵده‌ستێت که‌سه‌ردانى لایه‌نه‌کان ده‌کات به‌وانه‌ى به‌شدارن له حکومه‌ت و به‌وانه‌شى که ئۆپۆزسیۆنن ئێمه به‌کارێکى باشى ده‌زانین هاوڵاتى: سه‌ردانى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم بۆ لاى یه‌کگرتوو و لایه‌نه سیاسییه‌کانى دیکه بۆ یه‌کڕیزى تاچه‌ند گرنگه؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: له‌م بارودۆخه‌ى ئه‌مڕۆى هه‌رێمى کوردستان و عێراق و ناوچه‌که به‌شێوه‌یه‌کى گشتى ئه‌وه‌ى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم سه‌ردانى لایه‌نه سیاسییه‌کان ده‌کات که ته‌وه‌رى سه‌ره‌کییان رێکخستنه‌وه‌ى نێوماڵى کوردى و گه‌ڵاڵه‌کردنى یه‌کهه‌ڵوێستى بۆ رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ى ئه‌و مه‌ترسیانه‌ى که بوونیان هه‌یه له‌ناوچه‌که‌داو یه‌کهه‌ڵوێستى له‌به‌غداو دابینکردنى مافه ده‌ستورییه‌کانى هه‌رێم له به‌غدا له‌چوارچێوه‌ى بودجه‌ى 2020دا به‌کارێکى باشى ده‌زانین، له‌کۆبونه‌وه‌ى دوێنێدا جه‌نابى ئه‌میندارى گشتى یه‌کگرتوو ئه‌وه‌ى به سه‌رۆکى هه‌رێم و وه‌فدى یاوه‌رى راگه‌یاند که‌کارێکى باشه‌و له‌ته‌وقیتێکى باشدا ئه‌نجامده‌ده‌رێت. هاوڵاتى: یه‌کگرتوو پشتگیرى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم ده‌کات، ئه‌م پشتگیرییه تا چ ئاستێکه؟ له‌کاتێکدا ئێوه لایه‌نێکى ئۆپۆزسیۆنن. سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: ئێمه ئۆپۆزسیۆنین و دووپاتمانکرده‌وه ئۆپۆزسیۆنین که فراکسیۆنه‌که‌مان له‌په‌رله‌مانى کوردستان مافى ده‌ستورى ئۆپۆزسیۆنبوونى خۆمان ده‌که‌ین له‌هه‌رێمى کوردستان، له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا تەئکیدکراوه‌ته‌وه له‌سه‌رئه‌مه. ئه‌وه‌ى ئێستا سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم پێى هه‌ڵده‌ستێت که‌سه‌ردانى لایه‌نه‌کان ده‌کات به‌وانه‌ى به‌شدارن له حکومه‌ت و به‌وانه‌شى که ئۆپۆزسیۆنن ئێمه به‌کارێکى باشى ده‌زانین، ئه‌مه خزمه‌تى ره‌وشى ئێستاى هه‌رێمى کوردستان ده‌کات به‌تایبه‌تى له‌و به‌شه‌ى که چۆن فراکسیۆنه کوردییه‌کان له به‌غدا له‌چوارچێوه‌ى ئیتلافێکى هاوبه‌شدا بۆ ئه‌وه‌ى به یه‌ک ده‌نگ و یه‌کهه‌ڵوێستى داکۆکى بکه‌ن له‌ماف و ئیستحقاقاتى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان، ئه‌وه به‌کارێکى باشى ده‌زانین و پاڵپشتى ده‌که‌ین. ئێستا ئه‌م گروپى (15) ئه‌ندام په‌رله‌مانه کورده کۆبونه‌ته‌وه له‌به‌غدا، تائێستا ئه‌م گروپه له‌چوارچێوه‌ى گفتوگۆیه‌و به‌شێوه‌یه‌کى فه‌رمى رانه‌گه‌یه‌ندراوه‌و ئه‌وه‌شى که‌کراوه ئه‌وانیش ده‌یانه‌وێت داکۆکى له‌مافى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان بکه‌ن وه‌کو کوتله‌ى پارتى و یه‌کێتى هه‌ر که‌س به‌و رێژه‌یه‌ى که هه‌یه‌تى له‌به‌غدا. هاوڵاتى: پێتانوایه نێچیرڤان بارزانى وه‌ک کاراکته‌رێکى سیاسى رۆڵى هه‌یه له‌وه‌ى لایه‌نه ناکۆکه‌کان کۆبکاته‌وه‌و پرسى ره‌وشه سیاسییه‌کان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کان تاوتوێ ده‌کات؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: سه‌رۆکى هه‌رێم کاک نێچیرڤان بارزانى پێش ئه‌وه‌ى سه‌ردانى لایه‌نه سیاسییه‌کانیش بکات دوو کۆبونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى حزب و لایه‌نه سیاسییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ئه‌نجامداوه، ئه‌مه بۆ خۆى هه‌نگاوێک بوو له‌کاتى خۆیدا بوو، که لایه‌نه سیاسییه‌کان پێشوازیان لێکردو پشتیوانیان کرد. سه‌رۆکى هه‌رێم له‌سه‌ره‌تاى سه‌ردانه‌که‌ى بۆ لاى یه‌کگرتوو سوپاسى جه‌نابى ئه‌میندارى یه‌کگرتووى کرد که‌به‌شداربووه له‌و کۆبونه‌وانه‌دا که پشتیوانى کردوون، که له‌و دوو کۆبونه‌وه‌یه‌دا پرسه نیشتمانییه‌کان تاووتوێکراون، پرسه نیشتمانى و هاوبه‌شه‌کانیش ئه‌و پرسانه‌ن که لایه‌نه‌کانیش تێیدا هاوبه‌شن به ئۆپۆزسیۆن و ئه‌وانه‌ى له حکومه‌تدان، هه‌ردوولایان پێویسته قسه‌یان هه‌بێت تێیدا، له‌وچوارچێوه‌یه‌شدا گرنگه لایه‌نه سیاسییه‌کان یه‌کهه‌ڵوێست و یه‌کده‌نگ بن ئه‌وه‌ش له‌به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵک و جه‌ماوه‌رى هه‌رێمى کوردستاندایه. بڕیاره وه‌فدى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم کاک مسته‌فا سه‌ید قادر وه‌ک جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێم و کاک دڵشاد شه‌هاب وه‌کو راوێژکارى سه‌رۆکى هه‌رێم به‌و کاره هه‌ڵسن له‌نزیکترین کاتدا کۆبوونه‌وه ده‌که‌ن له‌گه‌ڵ کوتله‌کانى غه‌یرى پارتى و یه‌کێتى و چاره‌سه‌رى گله‌ییه‌کان بکه‌ن. هاوڵاتى: نێچیرڤان بارزانى بۆیه سه‌ردانى لایه‌نه‌کان ده‌کات تا یه‌کڕیز بن له‌به‌غداد، به‌ڵام (15) په‌رله‌مانتارى ده‌ره‌وه‌ى پارتى و یه‌کێتى به‌ناوى (گروپى15) که‌فراکسیۆنى یه‌کگرتووشى تێدایه‌و دیدگایان جیاوازه، ئه‌مه پێچه‌وانه نییه له‌گه‌ڵ داواکه‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: ستراتیژیه‌تى یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان له 2003وه تائێستا وتومانه له‌پرسه نیشتمانى و نه‌ته‌وایه‌تییه‌کان ئه‌وانه‌ى په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆى به‌خه‌ڵکى کوردستانه‌وه هه‌یه له‌به‌غدا پێوسته کورد و کوتله کوردییه‌کان هاوده‌نگ و هاوهه‌ڵوێست بن له‌پێناوى هێنانه‌دى ئه‌و ئامانجه ده‌کرێت چاوپۆشى بکرێت له‌و ناکۆکییانه‌ى که له‌هه‌رێمى کوردستاندا هه‌یه به‌واتایه‌کى دیکه، ناکۆکییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان نه‌برێته به‌غدا، له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانى مافه‌ڕه‌واکانى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان، هه‌ر له‌و چوارچێوه‌یه‌دا ئێمه کارمانکردووه، ئێستاش هه‌ر په‌یڕه‌وى ئه‌و ستراتیژه ده‌که‌ین. بۆیه پاڵپشتى چوارچێوه‌یه‌کى کارى هاوبه‌ش ده‌که‌ین بۆ کوتله کوردستانییه‌کان له‌به‌غدا، به‌ماناى ئه‌وه نییه ئه‌م کوتلانه له‌یه‌ک شتدا بتوێنه‌وه، به‌ڵکو ده‌کرێت هه‌ر لایه‌نه‌و پارێزگارى به‌کوتله‌ى خۆیه‌وه بکات، به‌ڵام چوارچێوه‌یه‌کى کارى هاوبه‌ش هه‌بێت بۆ کارى هاوبه‌ش له‌به‌غدا به‌پێویست ده‌زانین و پاڵپشتى ده‌که‌ین. ئێستا ئه‌م گروپى (15) ئه‌ندام په‌رله‌مانه کورده کۆبونه‌ته‌وه له‌به‌غدا، تائێستا ئه‌م گروپه له‌چوارچێوه‌ى گفتوگۆیه‌و به‌شێوه‌یه‌کى فه‌رمى رانه‌گه‌یه‌ندراوه‌و ئه‌وه‌شى که‌کراوه ئه‌وانیش ده‌یانه‌وێت داکۆکى له‌مافى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان بکه‌ن وه‌کو کوتله‌ى پارتى و یه‌کێتى هه‌ر که‌س به‌و رێژه‌یه‌ى که هه‌یه‌تى له‌به‌غدا. له‌چوارچێوه گشتییه‌که‌ى بۆ ئه‌وه‌شى که‌ئه‌مه چاره‌سه‌ربکرێت له‌و کۆبوونه‌وەیە‌ى دوێنێى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و یه‌کگرتووى ئیسلامیدا بڕیارى ئه‌وه درا وه‌فدێکى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم کۆبوونه‌وه بکات له‌گه‌ڵ ئه‌و گروپى (15) که‌سییه‌دا، ئه‌و گله‌یى و سه‌رنجانه‌ى که هه‌یانه له‌سه‌ر ئه‌داى کوتله کوردستانییه‌کان له‌به‌غدا باسى بکه‌ن و گله‌ییه‌کان چاره‌سه‌ربکه‌ن و له‌چوارچێوه‌ى ئه‌و کارى هاوبه‌شه‌دا ئیش بکه‌ن. بڕیاره وه‌فدى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم کاک مسته‌فا سه‌ید قادر وه‌ک جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێم و کاک دڵشاد شه‌هاب وه‌کو راوێژکارى سه‌رۆکى هه‌رێم به‌و کاره هه‌ڵسن له‌نزیکترین کاتدا کۆبوونه‌وه ده‌که‌ن له‌گه‌ڵ کوتله‌کانى غه‌یرى پارتى و یه‌کێتى و چاره‌سه‌رى گله‌ییه‌کان بکه‌ن. ئێستا هه‌موو فه‌رمانبه‌رێک ده‌زانێت چه‌ندى پاره‌ى موچه‌ى پاشه‌که‌وتکراوى لاى حکومه‌ته‌و وه‌کو ره‌سیدێک بخرێته سه‌ر هه‌ژمارى بانکى ده‌کرێت پاره‌ى رسومات و باج و غرامه‌ى هاتوچۆو کاره‌باو پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرىو ..هتد له‌و ره‌سیده بدرێت هاوڵاتى: هه‌رێمى کوردستان به رێکه‌وتنى له‌به‌غدا و به‌داهاتى نه‌وتى زیاده‌و ناوخۆ نزیکه‌ى یه‌ک ملیارو (400) ملیۆن دۆلارى ده‌ستده‌که‌وێت، چۆن ده‌کرێت ئه‌مه بکرێته خزمه‌تى خه‌ڵکه‌وه؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: فراکسیۆنى یه‌کگرتوو ئه‌ندامى هه‌یه له‌لیژنه‌ى دارایى به‌غدا که‌سیاغه‌ى پرۆژه‌ى بودجه ده‌که‌ن له‌به‌رئه‌وه ئێمه پاڵپشتى ئه‌و رێکه‌وتنه ده‌که‌ین و حه‌زمان ده‌کرد له‌وه‌ش زۆرتر که باسده‌کرێت وه‌ک پشکى هه‌رێم بوونى هه‌بێت، به‌و مه‌رجه‌ى خه‌رج بکرێت له‌پێناو خۆشگوزه‌رانى و خزمه‌تى هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان و دابینکردنى موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێم به‌شێوه‌یه‌کى رێکوپێک و له‌کاتى خۆیدا، پێشمانوایه ئه‌و بودجه‌یه‌ى که له‌به‌غدا دیارى کراوه هه‌موو ئیستحقاقه‌کانى هه‌رێمى کوردستان نییه، به‌ڵام بودجه‌یه‌کى باشه‌و بایى ئه‌وه ده‌کات بوژانه‌وه‌و په‌ره‌پێدان و دابینکردنى موچه. هاوڵاتى: ئه‌گه‌ر حکومه‌ت داهاتى باشى له‌به‌رده‌ستدا بێت و تواناى هه‌بێت هه‌نگاو به‌هه‌نگاو قه‌رزى موچه‌ى پاشه‌که‌وتکراو بداته‌وه ئێوه به‌رگرى لێده‌که‌ن؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: ئێمه داوا ده‌که‌ین نه‌ک به‌رگرى لێده‌که‌ین، که حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان دواى ئه‌وه‌ى ئه‌و بودجه‌یه‌ى له 2020 بۆ دیارى کراوه‌و ئینشائه‌ڵا پێشبینى ده‌که‌ین ده‌نگى پێویست به‌ده‌ست ده‌هێنێت و تێده‌په‌ڕێت، جگه له‌وه‌ى که موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران له‌کاتى خۆیدا بدرێت، هه‌موو ئه‌وه‌ى که پاشه‌که‌وتکراوه به‌رنامه‌یه‌ک دابنرێت ئه‌و پاره‌یه‌ش به‌شێوه‌یه‌ک که بگونجێت له‌گه‌ڵ ئه‌و داهاته‌ى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ستى ده‌که‌وێت مانگانه بدرێته‌وه به‌خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان، یان هه‌ژمارى بانکى بۆ موچه‌خۆران و فه‌رمانبه‌ران بکرێته‌وه له‌بانکداو ژماره‌ى حسابى بانکى بۆ بکرێته‌وه، ئێستا هه‌موو فه‌رمانبه‌رێک ده‌زانێت چه‌ندى پاره‌ى موچه‌ى پاشه‌که‌وتکراوى لاى حکومه‌ته‌و وه‌کو ره‌سیدێک بخرێته سه‌ر هه‌ژمارى بانکى ده‌کرێت پاره‌ى رسومات و باج و غرامه‌ى هاتوچۆو کاره‌باو پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرىو ..هتد له‌و ره‌سیده بدرێت، ئه‌گەر ئه‌وه بکرێت خه‌ڵک دڵخۆش ده‌بێت، ئه‌گه‌ر له‌تواناى دارایى حکومه‌تدا هه‌بوو به‌شێوه‌یه‌ک مانگانه مه‌بله‌غێک و ئه‌وه‌نده‌ى بودجه‌که ته‌حه‌مولى ده‌کات له‌گه‌ڵ هه‌ر موچه‌یه‌ک رێژه‌یه‌ک بدرێته‌وه ئه‌وه‌ى که مومکینه بدرێته‌وه به‌فه‌رمانبه‌ران با به‌ماوه‌ى چه‌ند ساڵێک بێت بدرێته‌وه به فه‌رمانبه‌ران. گه‌وره‌ترین ده‌سکه‌وت ئه‌گه‌ر کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم بیه‌وێت ئه‌نجامى بدات و دڵى هاوڵاتیان و موچه‌خۆران خۆش بکات و متمانه بگەڕێنێته‌وه له‌نێوان خۆی و هاوڵاتیاندا بریتییه له‌و هه‌نگاوه، وه‌ک یه‌کگرتوو پاڵپشتى حکومه‌ت ده‌که‌ین له‌م هه‌نگاوه‌داو له‌کاتى خۆیدا پشتگیرىو ده‌ستخۆشى لێ ده‌که‌ین له‌و بواره‌دا هاوکاریشى ده‌که‌ین. مامۆستا سه‌ڵاحه‌دین بۆى هه‌یه جارێکى دیکه خۆى کاندید بکاته‌وه‌و ئه‌وه‌ش له کۆنگره ده‌رده‌که‌وێت، که ئایا خۆى ده‌پاڵێوێته‌وه یان نا هاوڵاتى: یه‌کگرتوو بڕیاره کۆتایى ئه‌مساڵ کۆنگره ئه‌نجام بده‌ن، چى ده‌گۆڕێت ته‌نها هه‌ندێ ده‌موچاو یا سیستمى کارى رێکخراوه‌یى ده‌گۆڕێت؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: کۆنگره له‌کۆتایى ئه‌م مانگه‌دا ئه‌نجام ده‌ده‌ین و ناکه‌وێته مانگى یه‌کى ساڵى داهاتوو، ئه‌مه کۆنگره‌ى هه‌شته‌م ده‌بێت و یه‌کگرتوو هه‌موو کۆنگره‌کانى له‌کاتى خۆیدا ئه‌نجامداوه، حزبى یه‌که‌مین که توانیویه‌تى له‌کاتى خۆیدا کۆنگره‌کان ئه‌نجام بدات. له‌کۆنگره‌دا سێ کارى سه‌ره‌کى ئه‌نجامده‌درێت، یه‌کێکیان پێداچونه‌وه به‌په‌یڕه‌وو پڕۆگرام به‌شێوه‌یه‌ک که بگونجێت بۆ چوارساڵى داهاتووى ئه‌و حزبه، په‌یڕه‌وو پڕۆگراممان ئاماده‌کردووه‌و له‌کۆنفرانسه‌کانى داهاتوومان له‌چه‌ند رۆژى داهاتوو کۆنفرانسه‌کان ئه‌نجامده‌ده‌رێت و تاوتوێ ده‌کرێت. خاڵى دووه‌م بریتیه له‌هه‌ڵبژاردنى ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى و ئه‌میندارى گشتى، ئه‌وه‌ش ئه‌نجامده‌ده‌رێت، هه‌روه‌ها خاڵى سێیه‌م ئه‌وه‌یه که ستراتیژییه‌تى یه‌کگرتوو بۆ چوارساڵى داهاتوو دیارى ده‌کرێت. له‌هه‌موو کۆنگره‌کاندا گۆڕانکارى له‌ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تیدا کراوه، له‌کۆنگره‌ى پێشوودا ئێمه نزیکه‌ى (15) ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى گۆڕا و هه‌ندێکیان خۆیان نه‌پاڵاوت و هه‌ندێکى دیکه‌یان ده‌نگى پێویستیان به‌ده‌ستنه‌هێنا، پێشموایه له‌م کۆنگره‌یه‌شدا گۆڕانکارى له‌سه‌رکردایه‌تیدا رووده‌دات. هه‌ر یه‌کگرتوویه‌ک له هه‌ر داموده‌زگایه‌کى حکومى یا ناحکومیدا بووبێت تا پله‌ى وه‌زیر و په‌رله‌مانتار که ئیشیان له‌گه‌ڵکردوون که‌سى به‌تواناو ده‌ستپاک و دڵسۆزبوون، پێموایه خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان ئه‌و شایه‌تییه‌مان بۆ ده‌دات هاوڵاتى: مامۆستا سه‌ڵاحه‌دین به‌پێى په‌یڕه‌و ده‌توانێت خۆى کاندید بکاته‌وه؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: له‌په‌یڕه‌وو پڕۆگرام ئه‌وه‌مان نووسیوه که ئه‌میندار بۆى هه‌یه ته‌نها دوو خول ئه‌میندارى گشتى بکات له‌سه‌ر یه‌ک. مامۆستا سه‌ڵاحه‌دین بۆى هه‌یه جارێکى دیکه خۆى کاندید بکاته‌وه‌و ئه‌وه‌ش له کۆنگره ده‌رده‌که‌وێت، که ئایا خۆى ده‌پاڵێوێته‌وه یان نا، هه‌موو ئه‌وانه‌ى دوو خولى ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى ته‌واو کردبێت بۆى هه‌یه خۆى بپاڵێوێت بۆ پۆستى ئه‌میندارى گشتى. هاوڵاتى: یه‌کگرتوو نه‌یتوانیوه ئه‌و سه‌رمایه مرۆییه‌ى هه‌یبوه وه‌به‌رهێنانى پێوه بکات له‌چوارچێوه‌ى فراوانکردنى بازنه‌و ده‌نگى یه‌کگرتوودا؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان یه‌کێکه له‌و حزبانه‌ى که خاوه‌نى زۆرترین سه‌رمایه‌ى مرۆییه له‌کوردستاندا، له‌و حزبانه حساب ده‌کرێت که کارى مرۆڤسازى ده‌کات کار ده‌کات له‌سه‌ر پێگه‌یاندنى تاک تاکى ئه‌ندامه‌کانى، بۆیه توانیوتى به‌ده‌یان هه‌زار ئه‌ندام له‌ماوه‌ى 25 ساڵى رابردوو پێبگه‌یه‌نێت و ئاماده‌ى بکات بۆ خزمه‌تکردن هه‌ریه‌ک له‌بوارو پسپۆڕى خۆى. هه‌ر یه‌کگرتوویه‌ک له هه‌ر داموده‌زگایه‌کى حکومى یا ناحکومیدا بووبێت تا پله‌ى وه‌زیر و په‌رله‌مانتار که ئیشیان له‌گه‌ڵکردوون که‌سى به‌تواناو ده‌ستپاک و دڵسۆزبوون، پێموایه خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان ئه‌و شایه‌تییه‌مان بۆ ده‌دات. ئێمه هه‌وڵمانداوه ئه‌و وزە مرۆییه ته‌وزیف بکه‌ین، به‌ڵام خۆتان ده‌زانن بوارى به‌شداریمان له حکومه‌ت بوارێکى سنورداربووه، به‌ڵام وزەکانی یه‌کگرتوو زۆر له‌وه زیاتره چاوه‌ڕوانى ئه‌وه ده‌کرێت که له‌شوێنێکدا سوودى لێ وه‌ربگیرێت، به‌داخه‌وه به حوکمى ئه‌وه‌ى له حکومه‌ته یه‌ک له‌دواى یه‌که‌کان به‌شداریمان سنوردار بووه و بوارى دارایى سنورداربووه ئه‌مه رێگربووه له‌وه‌ى سه‌رماییه مرۆییه‌که به‌ته‌واوى سودى لێ ببینین.
هاوڵاتى لایەنە رکابەرەکانی عێراق دووشەممە دانوستانیان دەکرد دەربارەی پەیکەری حکومەتێکی نوێ، دوای ئەوەی کابینەی پیشوو لەکارخرا له‌لایه‌ن بزووتنەوەیەکی خۆپیشاندانی دوو مانگەوه کەداوای گۆڕانکاریی ریشەیی دەکەن. ئەوەش لەکاتێکدابوو کەخۆپیشاندەرانی تووڕەی عێراق ئاگریان بەردایە کونسوڵخانەی ئێران لە پیرۆزی نەجەف له‌باشوری عێراق ئەوەش وەکو ناڕەزایەتیەک بەرامبەر بەدەستتێوەردانەکانی ئێران لەوڵاتەکەیان. دوای نزیکەی تەنیا ساڵێک لەدەسەڵات، سەرەکوەزیران عادل عەبدولمەهدی هەفتەی رابردوو وازیهێنا دوای دەستتێوەردانێکی کاریگەری پیاوی ئاینیی باڵای شیعە، ئایەتوڵا عەلی سیستانی. ئەمە دوای شەپۆلێک لەتووندوتیژی هات کەژمارەی قوربانیانی گەیاندە زیاد لە (420) کوژراو کەزۆربەی زۆریان خۆپیشاندەر بوون. پەرلەمان بەشێوەیەکی فەرمی یەکشەممە داوای لەسەرۆک کۆمار بەرهەم ساڵح کرد کاندیدێکی نوێ دیاریبکات، وەک لەدەستوردا دیاریکراوە. بەڵام لایەنە رکابەرەکان له‌عێراق بەشێوەیەکی بەرچاو گفتوگۆی درێژمەوداو مامەڵەی درێژ دەکەن پێش هەر بڕیارێکی فەرمی. سەرچاوەیەکی باڵای سیاسی و بەرپرسێکی حکومی بەئاژانسی فرانس پرێسیان وت گفتوگۆکان لەسەر دیاریکردنی سەرەکوەزیرانێکی نوێ دەستیانپێکرد تەنانەت پێش دەست لەکارکێشانەوەی عەبدولمەهدیش. سەرچاوە سیاسییەکە وتی «لەئێستادا کۆبوونەوەکان بەردەوامن.» هه‌ردوو بەرپرسە حکومی و سەرچاوە سیاسییەکە وتیان لایەنەکان تاوتوێی کابینەیەکی «قۆناغی گواستنەوە» ده‌که‌ن کەچاودێریی چاکسازیکردن له‌یاسای هەڵبژاردندا بکات پێش هەڵبژاردنێکی پەرلەمانی پێشوەختە. بەرپرسەکە وتی «ئەم پرۆسەیە شەش مانگ کەمتری پێناچێت، تا ئامادەکاری بکرێت بۆ هەڵبژاردنە نوێکان له‌لایه‌ن کۆمسیۆنێکی نوێی هەڵبژاردنه‌وه.» هێرشکردنەسەر کونسوڵخانەی ئێران هاوکات، خۆپیشاندەران به‌رده‌وامن له‌خۆپیشاندان لەبەغداو چەند شارێکی دیکەی باشور، لەنێویاندا دیوانیە، حللە، کوت و شاری پیرۆزی نەجەف. ئەمەی دواییان چەند پێکدادانێکی به‌خۆوه بینی تادرەنگانێکی شەوی یەکشەممە لەنێوان خۆپیشاندەران و ئه‌و چەکدارانه‌دا کەمەزاری پیرۆزی پیاوێکی ئاینیی شیعەیان دەپاراست. لەدوایین دەربڕینی توڕەییاندا، شەوی چوارشەممە (27 تشرینی دووەم) خۆپیشاندەران لەدەوری کونسوڵخانەی ئێران گردبوونەوە، کە دبلۆماتکارانی لێنەمابوون لەنەجەف. بەهاواری «ئێران بۆ دەرەوە، ئێران بۆ دەرەوە»، ئاگریان بەردایە چەند تایەیەک پێشئەوەی وروژم ببه‌ن بۆ نێو کونسوڵخانەکە خۆی و بەشێکیان سوتاند و ئاڵای عێراقیان لەجیاتی ئێران لەسەری بەرزکردەوە. خۆپیشاندەرێکی لاو لە نەجەف وتی: «دەستتێوەردانی ئێران لەکاروباری عێراقدا زۆر له‌عێراقیانی توڕەکردووە.» لاوه‌که هۆشداری دا: «ئاگرەکەی کونسوڵخانە پەیامێکی روونە بۆ ئێران تا بەڕۆڵی خۆیدا بچێتەوە لەعێراق.» بۆ گەڕاندنەوەی ئارامی، چەکدارانی خێڵەکی هاتنە ناوەوەو ئارامییەکی بارگاوی بەتوڕەیی لەبەیانی دووشەممەدا لەئارادابوو. ئەوە دووەمین کونسوڵخانەی ئێرانی بوو کە لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە هێرشی کرایەسەر لەوکاتەوەی ئەو بزووتنەوە خۆرسەکە ده‌ستیپێکرد لە 1ی تشرینی یەکەم لەتوڕەییدا، لەحکومەتێک کە بەگەندەڵ و ناکارا لەقەڵەمدرا. بەدلێرییەکی بێوێنەوە، خۆپیشاندەران لەبەغداو له‌تەواوی باشوردا ئێران تۆمەتبارده‌که‌ن بەدەستتێوەردانی زیاد لە سنوور. دەڵێن ئێران زۆر دەستوەردەداتە سیاسەتی عێراقه‌وه‌و دەسەڵاتی زۆری هەیە بەسەر لایەنە چەکدارەکانداو تەنانەت کارگەکانی عێراقی لەکارخستووە بەشەپۆلی شمەکەکانی خۆی بۆ نێو بازاڕەکان. خۆپیشاندەران پێڵاوەکانیان دەکێشن بەوێنەکانی لیوا قاسم سوله‌یمانیدا، فەرماندەی هێزی قودسی سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی ئێران (پاسداران) کەپیاوی دیاریکراوی تارانە بۆ کاروباری عێراق. سەرچاوەکان دەڵێن سوله‌یمانی، رۆڵێکی گرنگی هەبووە لەقایلکردنی لایەنە عێراقیەکان به‌هێشتنەوەی سەرەکوەزیران عادل عەبدولمەهدیی گۆشەگیرکراو، کە بووە هۆی زیاتر خۆشکردنی ئاگری خۆپیشاندانەکان. توڕەیی زۆر لەعێراق عەلا نەشوع پسپۆڕی ستراتیژی، وتی پەرەسەندنی هەستی دژ به ئێران «رەنگدانەوەیەکی روون و جددیی توڕەیی پەرەسەندووی عێراقیەکانە لە کاریگەریی ئێران». هەروەها وتی دەبێت لۆمەی رژێمی ئێران بکرێت لە سوتاندنی کونسوڵخانەی ئێران لە نەجەف، «به‌هۆی سیاسەتی دوژمنکارانه‌یه‌وه به‌رامبه‌ر خەڵکی عێراق و پشتیوانیکردنی بەردەوامی میلیشیا تیرۆریستیەکان کە بوونەتە هۆی ئەم توڕەییە». وتیشی «خەڵکی نەجەف و کەربەلا زۆر تووڕەن له رژێمی ئێران بەهۆی کارنامە شەڕانگێزەکەیەوە بۆ زاڵبوون بەسەر ئەو دوو شارە پیرۆزەدا، کە نوێنەرایەتی ناوه‌ندی ئایینی دەکەن بۆ هەموو شیعەکان». دانیشتوانی عێراق لەم دوو شارە وەک نامۆیان لێهاتووە، چونکە پاسداران و میلیشیاکانی سەر بە ئێران پێکەوە کاردەکەن بۆ بەهێزکردنی نفوزو زاڵێتییان بەسەر ده‌سه‌ڵاتدارانی ئاینیدا. نشوع وتی «ناڕه‌زایی عێراقیەکان بەرامبەر رژێمی ئێران لەدەستتێوەردانی ئه‌و وڵاته‌وه سەرچاوەی گرتووە لەکاروباری وڵاتەکەیاندا لەگەڵ هەوڵدانی بۆ سەپاندنی مەزهەبی ویلایەتی فەقیهـ (فەرمانڕەوایی ئاخوندان) کە داوای دڵسۆزی دەکات بۆ رابەری باڵای ئێران عەلی خامنەئی». وتیشی ئێران هەوڵدەدات «شوناسی عێراقی بسڕێتەوە لەگەڵ هەموو رەگوڕیشە کلتوری و مێژووییەکەی و عێراق بکاتەوە بەمەیدانی ئێران تادەست بەسەر سەرچاوەکانیدا بگرێت». وتیشی «لەمڕۆدا خەڵکی عێراق راستەوخۆ رووبەڕووی رژێمی ئێران دەبنەوە، چونکە هەوڵدەدەن بەرگری لەنیشتمانەکەیان بکەن دژی خواسته‌کانی ئێران و سەرچاوە تاڵانکراوەکانیان بگەڕێننەوە و لە ئاشتی و خۆشگوزەرانیدا بژین.»
شاناز حه‌سه‌ن خه‌ڵاتى ئاڵتونیى رۆژنامەنووسی تیرۆرکراو له‌لایه‌ن رادیۆى ده‌نگه‌وه لەگەرمیان دەبەخشریت بەکه‌سێکى شیاوو ئازادیخوازو بنەماڵەی کاوه گه‌رمیانیش به‌نیازن تابلۆیەک ببه‌خشنه که‌سوکارانى شه‌هیدانى قه‌ڵه‌م. شیرین ئه‌مین، خێزانى کاوه گه‌رمیانى، به هاوڵاتى وت «خه‌ڵاته‌که له‌لایه‌ن رادیۆى ده‌نگه‌وه دابینده‌کرێت و تێچووى هه‌موو مه‌راسیمه‌که ئه‌وان ده‌یگرنه ئه‌ستۆو وه‌ک هاوڕێ و هاوکارى کاوه گه‌رمیانى». 5ى 12 رۆژى پێنجشه‌ممه، شه‌شه‌مین ساڵیادى تیرۆرکردنى کاوه گه‌رمیانییه‌و هه‌موو ساڵێک له‌و رۆژه‌دا یادى تیرۆرکردنه‌که له‌لایه‌ن که‌سوکارو رۆژنامه‌نوسان و هاوکارانیه‌وه ده‌کرێته‌وه. ئه‌مساڵیش وه‌ک ساڵانى پێشوو یادێکی بۆ رێکدەخرێت، که‌هه‌موو ساڵێک بەدرێژایی ئەو رۆژە مه‌راسیمه‌که رێکخراوه. مه‌راسیمى ئه‌مساڵى ساڵیادى کاوه گه‌رمیانى له‌کاتژمێر 9ى به‌یانییه‌وه ده‌ستپێده‌کات که له‌سه‌ر گۆڕه‌که‌ى خێزان و که‌سوکارى کاوه گه‌رمیانى و هاوکارانى کۆده‌بنه‌وه. له‌کاتژمێر 3ى پاشنیوه‌ڕۆ مه‌راسیمى سه‌ره‌کى سازده‌کرێت و خه‌ڵاتى ئاڵتونیى که له‌لایه‌ن رادیۆى ده‌نگه‌وه دابینده‌کرێت هه‌موو ساڵێک دەدرێت بەکه‌سێکى شیاوو ئازادیخواز. له‌مه‌راسیمه‌که‌دا خانه‌واده‌ى کاوه گه‌رمیانى به‌نیازن تابلۆى شه‌هیدانى قه‌ڵه‌م ببه‌خشنه که‌سوکارانى شه‌هیدانى قه‌ڵه‌م. شیرین وتیشى «که‌سوکاره‌که‌ى کاوه گه‌رمیانى ئه‌و خه‌ڵاته ده‌به‌خشنه که‌سوکارى شه‌هیدانى قه‌ڵه‌م که‌وه‌ک دیاریه‌ک ده‌به‌خشرێته خانه‌واده‌کانى ترى شه‌هیدى قه‌ڵه‌م». له‌کاتژمێر 7ى ئێواره تا 9و پانزه خوله‌ک که‌کاتى تیرۆرکردنى کاوه گه‌رمیانیه، له‌ماڵى باوکى که‌ده‌کاته شوێنى تیرۆرکردنه‌که‌ى چالاکى کۆتایى به‌ڕێوه‌ده‌چێت. له‌باره‌ى که‌یسه‌که‌ى کاوه گه‌رمیانیه‌وه وتى «هه‌ریه‌ک له‌که‌یسى کاوه گه‌رمیانى و که‌یسه‌کانى تر به‌فلته‌رى یاسادا تێده‌په‌ڕن و له‌وانه‌یه له‌ناو یاسادا داخرابن، که به‌داخه‌وه یاسا نه‌یتوانیوه دادپه‌روه‌ر بێت، به‌ڵام له‌لاى خانه‌واده‌که‌یى و ئازادیخوازان و رۆژنامه‌نوسان که‌یسه‌که کراوه‌یه‌و له‌هه‌ر کاتێکدا به‌ڵگه هه‌بوو به‌دڵنیاییه‌وه جارێکى تر کارى له‌سه‌رده‌کرێته‌وه و هیچ کات لاى ئێمه که‌یسه‌که‌ى دانه‌خراوه«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه «هه‌رچه‌نده له‌ڕێکارى یاسایى نائومێد بووین، به‌ڵام دواهه‌نگاو رێکارى یاساییه و تائێستا له‌هه‌رێمى کوردستان نه‌توانراوه یاسا ئه‌وه‌نده سه‌روه‌ر بێت هیچ نه‌بێت بکوژانى قه‌ڵه‌م به‌سزاى خۆیان بگه‌یه‌نرێن و بناسێنرێت که‌ئه‌مه به‌رده‌وام جێگه‌ى نیگه‌رانى و خه‌مه«. کاوە محەممەد ئەحمەد ناسراو بەکاوە گەرمیانی، لەدایکبووی ١٩٨١ بوو. رۆژنامەنوس و سەرنوسەری گۆڤاری رایەڵ و پێشتر گۆڤاری گەڕان بوو کەڕۆژی ٥/١٢/٢٠١٣ لەبەردەم ماڵەکەی خۆیدا لەلایەن چەند چەکدارێکەوە درایەبەر دەستڕێژی گوللە و کوژرا. کاوە گەرمیانی یەکەمین رۆژنامەوانی تیرۆرکراوی کوردستانی باشوور نەبووەو بەر لەئەو کاسانێک وەکو رەئووف ئاکرەیی، سۆران مامە حەمەو سەردەشت عوسمان، ویداد حسێن، بەکر عەلی، دکتۆر عەبدولستار تاهیر شەریف تیرۆرکراون.
شاناز حه‌سه‌ن لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی کوردستان لێکۆڵینەوە دەستپێدەکات لەڕووداوی هێرشی داعش بۆسەر کوڵەجۆ لەچەند رۆژی رابردوودا، هەروەها کوشتنی دوو پیشمەرگەی هێزەکانی حەفتا لەقەزای بەردەڕەش لەمانگی رابردوودا. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، ئه‌ندامى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «بۆشایى ئه‌منى زۆر هه‌یه لەهەندێ ناوچەی کوردستانی، کوڵەجۆ کەدراوسێی چه‌ند گوندێکى عه‌ره‌بن، به‌داخه‌وه زۆربه‌ى دانیشتوانى ئه‌و ناوچانه عه‌ره‌بن و ده‌ستیان تێکه‌ڵ کردووه له‌گه‌ڵ داعش و ژماره‌ى هێزه ئه‌منیه‌کان و ئاسایش و پێشمه‌رگه‌ش زۆر که‌من، بۆیه پێویستى به‌هێزى زیاتر هه‌یه«. لیژنه‌ى کاروبارى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان، دوێنێ سێشه‌ممه 3ی کانونى یه‌که‌مى2019، به‌سه‌رپه‌رشتى رێڤینگ هرورى سه‌رۆکى لیژنه‌و ئاماده‌بوونى بڕیارده‌رو ژماره‌یه‌ک له‌ئه‌ندامان و راوێژکارانى لیژنه‌که کۆبووه‌وه. له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا گفتوگۆ له‌باره‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه کراو داواکارى و کێشه‌کانى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه تاووتوێ کرا، هاوکات راپۆرتى ئاماده‌کراو له‌سه‌ر کوشتی دوو پێشمه‌رگه‌ى هێزه‌کانى 70 کە لەمانگی رابردوودا لەبەردەڕەش کوژران، خوێندرایه‌وه. سەبارەت بەڕوداوه‌که‌ى کوڵه‌جۆ، لیژنەی پیشمەرگە بەنیازە سه‌ردانێکى مه‌یدانى بکات بۆ ناوچەکە بەمەبەستی لێکۆڵینەوە. "زیاتر عه‌شیره‌ته عه‌ره‌به‌کان یارمه‌تییان داون و به‌نیازین کارى له‌سه‌ربکه‌ین و رێگه‌نه‌ده‌ین جارێکى تر دووباره ببێته‌وه" رێڤینگ محه‌مه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان سەبارەت بەحاڵه‌ته‌که‌ى کوڵه‌جۆ زیاتر وتی به‌هۆى بۆشایى ئه‌منى بووه، زیاتر عه‌شیره‌ته عه‌ره‌به‌کان یارمه‌تییان داون و به‌نیازین کارى له‌سه‌ربکه‌ین و رێگه‌نه‌ده‌ین جارێکى تر دووباره ببێته‌وه«. درەنگانى شەوى هەینى هێزەکانى ئاسایشى کوڵەجۆ کەوتنە جموجۆڵ بۆ بەرپەرچدانەوەى هێرشێکى داعش که بەکاتیۆشا کردیەسەر ناحیەکه، که بەهۆیەوه دوو ئەفسەرى ئاسایش و بەڕێوەبەرى ئاسایشى ناحیەکه شەهیدبوون. هێرشەکه کاتژمێر نۆى شەو دەستیپێکردو داعش تاکاتژمێر (12) بەهاوەن ئاگربارانى ناحیەى کوڵەجۆى کرد کەدەکەوێته دوورى (16) کلیۆمەترى باشورى کەلارەوه. لەگەڵ بەردەوامى هێرشەکەدا ئۆتۆمبیلێکى ئاسایشى کوڵەجۆ بەرەو شوێنەکه بەڕێدەکەون، که پێنج کەسى تێدا بووه، بەڵام لەناوچەى «کەمەرگەڕه« که کیلۆمەترێک لەکوڵەجۆوه دوورەو ناوچەیەکى بەرزه بۆمبێکى چێنراو پێیدا دەتەقێتەوه. ئەو شوێنەى داعش هێرشى کردەسەر، دەکەوێته سەر رووبارى سیروان کەباخى هاوڵاتیانى ناوچەکەى لەسەرەو بەشوێنێکى چڕى قامیشەڵان ناسراوه، بەهۆیەوه داعش بەئاسانى دەتوانێت خۆى لەناوچەکه حەشار بدات. داعش بەهاوەنى (60)ملم که (300) مەتر دەڕوات هێرشەکەیان کرد، بەوتەی هێزەکانی ئاسایش ئەوەش ئەوه دەردەخات کەزۆر نزیک بوونە لێیانەوەو لەنزیکەوه سەیریان کردوون و پاشان بۆمبەکەیان تەقاندووەتەوه. شارۆچکەى کوڵەجۆ دەکەویتە دووری (16) کیلۆمەتر لەباشووری کەلار، دەشتێکى فراوانەو لەئێستادا ئەم ناوچەیه بەدرێژایى (دوو) کم تاخوارووى کوڵەجۆ بەدەست هێزەکانى پێشمەرگەى کوردستانەوەیه، لەوێ بەدواوه بەدەست هێزى عێراقیەوەیه، وەک دەوترێت هێرشەکه لەخوارووى کوڵەجۆو سەرەتاى ناحیەى گوڵاڵه بووه. نەوشیروان ئەحمەد، بەڕێوەبەرى ئاسایشى گەرمیان، لەلێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «ئاسایشى ناوچەکه دەپارێزین، بەهەر شێوەیەک بێت، بەڵام کەئوتۆمبێلێکى درع هەبێت باشترەو هەموو پێویستیەکان پێویستەو لەهەموو دنیا بەکاردەهێنرێت و کەهەبێت باشه، بەڵام وەک پێویست نیه«. وتیشى «داعش شەڕێکى پارتیزانى دەکات، بۆمب دادەنێت، نەک بێت و رووبەڕوو شەڕ بکات و کێشه دروستدەکەن لەناوچەکه«. لەهێرشەکەی داعشدا سێ کارمەندی ئاسایش شەهیدبوون کەیەکێکیان بەڕێوەبەری ئاسایشی کوڵەجۆ بوو. ئەمە جگە لەبرینداربوونی چەند کەسیکی تر. محەمەد مەجید، یەکێک لەو کارمەندانەى ئاسایش لەناو ئۆتۆمبیلەکەدا بووه کاتێک هێرشیان کراوەتەسەر بۆ هاوڵاتى وتى «که هاوەنەکانیان هاویشت ئێمه بەمێکزەمینیەک پێنج کەس بووین بەرەو ناوچەکه رۆیشتین، شۆفێرەکه وتى بۆمبەکەم بینیوه، بەڵام نەمزانیوه کەبۆمبەو پێش ئێمه دوو سەیاره مەدەنى رۆیشتن و پێیاندا نەتەقیوەتەوه، کەئێمه چووین تەقیەوه، بۆیه دڵنیاین بۆ ئێمه دانرابوو». بەهۆى تەقینەوەى بۆمبەکەوه، هەر پێنج کارمەندەکه برینداربوون. پاشان ئۆتۆمبیلێکى دیکەى ئاسایش که سمکۆ عەلى بەڕێوەبەرى ئاسایشى کوڵەجۆى تێدا دەبێت بەهاناى ئاسایشەکانى دیکەوه دەچن، لەو کاتەشدا رووبەڕووبوونەوه لەنێوان چەکدارانى داعش و هێزەکەى ئاسایش دروستدەبێت. سمکۆ عەلى و هێزەکەى بەئۆتۆمبیلێکى مەدەنى فریایان کەوتن بۆ ئەوەى ئاشکرا نەبن، بەوتەی ئەو کارمەندەی ئاسایش «پاش هاتنى ئۆتۆمبیلەکەى دیکه، شەڕێکى سەخت روویدا، دووان لەو کەسانەى پێشتر برینداربوون بەناوى جومعه عەبدو مەحمود جومعه شەهیدبوون، هەروەها رائید سمکۆش بەسەختى برینداربوو». سمکۆ عەلى، خاوەنى پێنج منداڵه، دوو کوڕو سێ کچ، لەگەڕەکی ئەندازیارانی کەلار نیشتەجێ بووه. دایکى و باوکى و حەوت خوشک و براى ئەنفاله، تەنیا برایەکى ماوه. داعش لەمساڵدا ئەمه دووەم هێرشه بیکاته سەر ناوچەکه، لەهێرشەکەى ئەمجارەدا (١٠٠) مەتر دوور بووه لەبنکەى ئاسایشى کوڵەجۆوەو زۆر نزیک بووەتەوه، دواى ئەوەى بۆمبەکەى داناوه هاوەنى هاویشتووه بۆ ئەوەى هێزەکانى ئاسایش بچنه دەرەوەو بۆمبەکه بتەقێنێتەوه. رووداوەکەی بەردەڕەش مانگی رابردوو لە رووداوێکی دەمەقاڵەدا دوو پیشمەرگەی هێزەکانی حەفتا لەبەردەڕەش لەکاتی دەوامدا کوژران، پەرلەمانی کوردستان لەسەر ئەو رووداوە لێکۆڵینەوە دەکات. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى وتی «حاڵه‌تێکى دوو هه‌فته پێشتریش هەبوو له‌به‌رده‌ڕه‌ش که دوو پێشمه‌رگه به‌هۆى ده‌مه‌قاڵێوه له‌نێوان دوو ئه‌فسه‌ردا شه‌هیدبون و ده‌رکه‌وت که‌وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه که‌مته‌رخه‌مه و هه‌ندێک له‌ئه‌فسەره‌کان که‌مته‌رخه‌من و وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه لیژنه‌یه‌کیان پێکهێناوه‌و لێکۆڵینه‌وه به‌رده‌وامه«. رێڤینگ محه‌مه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکیدا به هاوڵاتى وت «سه‌ردانه‌که‌مان بۆ ئه‌وه بوو که‌ورده‌کارى بزانین سه‌باره‌ت به‌و حاڵه‌ته‌و که‌ناخۆشیه‌ک له‌نێوان پێشمه‌رگه‌یه‌ک و ئه‌فسه‌رێک بووه‌و لێکۆڵینه‌وه به‌رده‌وامه‌و به‌هۆى کێشه بوو له‌پۆسته‌کان». یەکنەخستنی هێزەکان زیانی لەپیشمەرگە داوە لەگەڵ ئەوەی بۆشایی ئەمنی هەیە لەچەند ناوچەیەک بەڵام هێزەکانی پێشمەرگەش رێکنەخراونەتەوە، ئەوەش وەکو کەلێنێک سەیردەکرێت لەڕیزەکانی پێشمەرگە. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، له‌باره‌ى یه‌کخستنى هێزى پێشمه‌رگه‌وه وتى «پێویسته هێزى پێشمه‌رگه به‌نیشتیمانى بکرێت و یه‌کیشبخرێته‌وه‌و له‌م فه‌وزایه رزگار بکرێت، فشارێکى راسته‌قینه له‌سه‌ر یه‌کێتى و پارتى دروست ببێت چ له‌ناوخۆ و له‌لایه‌ن رێکخراوانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و له‌ده‌ره‌وه‌ش له‌لایه‌ن هاوپه‌یمانانه‌وه، ئه‌گینا بیده‌ینه ده‌ست یه‌کێتى و پارتى وازوو ئه‌م هێزانه یه‌کناخه‌ن». وتیشى «ئه‌و ژماره‌یەى که‌حکومه‌تى هه‌رێم داویه‌تى زۆره‌و بندیوارى زۆرى تێدایه‌و ناوى وه‌همى زۆر تێدایه‌و یه‌کخستنه‌وه‌ى ته‌واوى بۆ بکرێت و له‌مه‌ودوا هێزى پێشمه‌رگه‌ى کوردستان له‌سه‌ر بنه‌ماى سه‌ربازى ناچارى بێت، وه‌ک ئێستا بێت که‌هه‌مووى ته‌شکیلاته‌کان و ئاراسته‌کان هه‌مووى په‌یوه‌ندى به‌پارتى و یه‌کێتییه‌وه هه‌یه، که‌هێزێکى حزییه هێزى پێشمه‌رگه‌ى کوردستان». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که‌هێزى پێشمه‌رگه «باس له‌وه‌ده‌کرێت (240) هه‌زار پێشمه‌رگه هه‌یه، که به‌ڕاى من نزیکه‌ى (100) هه‌زار که‌س له‌وانه بندیوارن». له‌باره‌ى یه‌کخستى هێزه‌کانه‌وه وتى «ئه‌وه هه‌وڵێکى وڵاتانى هاوپه‌یمانى و وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌یه که‌زۆر پێشتر هه‌وڵى بۆ دراوه‌و به‌هۆى هاتنى شه‌ڕى داعشه‌وه دواکه‌وت، بۆیه ئێمه‌ش له‌به‌رنامه‌ماندایه سه‌ردانى هێزى (70)ش بکه‌ین و کارى له‌سه‌رده‌که‌ین». بۆ موچه‌ى پێشمه‌رگه‌ش «ئێمه‌ش و حکومه‌تى هه‌رێمیش له‌هه‌وڵداین بۆ ساغکردنه‌وه‌ى ئه‌و بڕه پاره‌یەى موچه‌ى پێشمه‌رگه‌و به‌رده‌وام له‌هه‌وڵداین و کارى بۆ ده‌که‌ین».
شاناز حه‌سه‌ن وه‌ڵامه‌که‌ى حکومه‌تى هه‌رێم بۆ داواى دامه‌زراندنى فه‌رمانبه‌رانى گرێبه‌ست، په‌رله‌مانتارانى رازینه‌کردووه، به‌وپێیه‌ى به‌پێی وه‌ڵامەکە زیاتر له نیوه‌ى گرێبه‌سته‌کان له دامەزراندنى هه‌میشه‌یی بێبه‌ش ده‌بن. مانگى رابردوو په‌رله‌مانى کوردستان خوێندنه‌وه‌ى یه‌که‌مى کرد بۆ پێشننیازى بڕیارى تایبه‌ت به دامه‌زراندنى هه‌میشه‌یی فه‌رمانبه‌رانى گرێبه‌ست له هه‌رێمى کوردستان، داواشى له‌حکومه‌ت کرد له‌ماوه‌ى دوو هه‌فته‌دا وه‌ڵامى بداته‌وه. له‌چه‌ند رۆژى رابردوودا حکومه‌تى هه‌رێم نووسراوێکى ئاراسته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان کردووه‌و مه‌رجى بۆ دامه‌زراندنى هه‌میشه‌یی فه‌رمانبه‌رانى گرێبه‌ست داناوه. به‌پێی وه‌ڵامه‌که‌ى حکومه‌ت، ته‌نها ئه‌و که‌سانه به‌هه‌میشه‌یی داده‌مه‌زرێنرێن که له‌سه‌ر بودجه‌ى وه‌زاره‌تى دارایین نه‌ک بودجه‌ى په‌ره‌پێدان، له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ى خزمه‌تیان له‌سه‌رووى پێنج ساڵه‌وه‌یه. جه‌لال محه‌مه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى یاسایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت»حکومه‌ت ره‌زامه‌ندى ده‌ربڕیوه که فه‌رمانبه‌رانى گرێبه‌ست دابمه‌زرێنرێن، به‌ڵام هه‌ندێ مه‌رجى داناوه«. فه‌رمانبه‌رانى گرێبه‌ست به دوو شێواز دامه‌زراون و هه‌ندێکیان راسته‌وخۆ گرێبه‌سته‌کانیان له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ته‌کانه‌و له‌سه‌ر بودجه‌ى دارایین، زۆینه‌شیان له‌سه‌ر بودجه‌ى په‌ره‌پێدانى وه‌زاره‌ته‌کانن. جه‌لال محه‌مه‌د وتى «به‌پێی وه‌ڵامه‌که‌ى حکومه‌ت بێت ته‌نیا گرێبه‌ستى وه‌زاره‌ته‌کان داده‌مه‌زرێنرێن». وتیشى «سه‌ربارى ئه‌و مه‌رجانه‌ى که‌حکومه‌ت دایناوه، به‌دڵنیاییه‌وه له‌گه‌ڵ سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان ده‌گه‌ینه سیغه‌یه‌ک که‌دامه‌زراندنه‌نکه بکرێت و نه‌شبێته بارگرانى بۆ سه‌ر حکومه‌ت». له‌هه‌رێمى کوردستاندا، (29) هه‌زارو (876) فه‌رمانبه‌رى گرێبه‌ست هه‌یه، به‌پێی وه‌ڵامه‌که‌ى حکومه‌ت بێت (10) هه‌زار که‌س له‌وانه به‌هه‌میشه‌یی داده‌مه‌زرێنرێن. دیارى ئه‌نوه‌ر، ئەندامی فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «وه‌ڵامى حکومه‌ت وه‌ڵامێکى مه‌تاتیه‌و لۆژیکى نییه وه‌زاره‌تى دارایى نه‌زانێت چه‌ند فه‌رمانبه‌رى گرێبه‌ستى هه‌یه، ئه‌مه ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێت که‌حکومه‌ت ره‌نگه بیه‌وێت بیکات، به‌س مه‌رجى خۆى هه‌یه«. ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد «ئێمه هه‌موو هه‌وڵى خۆمان ده‌ده‌ین و ئه‌رکى حکومه‌ته که‌ئه‌مانه دامه‌زرێنێت و سوودمه‌ندبن و حکومه‌تیش له‌داموده‌زگاکاندا پێویستى پێیانه‌و پێویسته دامه‌زرێنرێن، هیوایه‌ک هه‌یه که‌حکومه‌ت ده‌یه‌وێت دایانمه‌زرێنێت ئه‌گه‌ر هه‌مووشى نه‌بێت». به‌پێی پێشنیازه‌که‌ى په‌رله‌مانى کوردستان، پێویسته سه‌رجه‌م ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ى سێ ساڵ خزمه‌تیان هه‌یه به‌شێوه‌ى گرێبه‌ست، به‌شێوه‌ى هه‌میشه‌یی دابمه‌زرێنرێن، به‌ڵام حکومه‌ت ماوه‌ى پێنج ساڵ خزمه‌تى دیاریکردووه بۆ دامه‌زراندنیان به‌شێوه‌ى هه‌میشه‌یی. رۆژان محه‌مه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «له پرۆژه‌که‌ماندا ئاماژه‌مان بۆ ئه‌وه‌کردووه که له‌دواى سێ ساڵه‌وه پێویسته هه‌موو فه‌رمانبه‌رانى گرێبه‌ست دامه‌زرێنرێت، مافى خۆیانه و داکۆکى له‌وه ده‌که‌ین». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه به‌دامه‌زراندنى ئه‌و که‌سانه رێژه‌ى ئه‌و پاره‌یه‌ى که‌ئێستا ده‌درێت به‌فه‌رمانبه‌رانى گرێبه‌ست به‌به‌راورد به‌هه‌میشه‌یى که‌متریش ده‌بێته‌وه‌و وتى «ئه‌وه‌ش سودى حکومه‌تى تێدایه‌و بۆیه نابێت به‌بارگرانى بۆ حکومه‌ت به‌ڵکو بودجه‌ى بۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه«. له‌دواى ساڵى 2014و راگرتنى دامه‌زراندن له‌لایه‌ن حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه، (31) هه‌زار فه‌رمانبه‌رو مامۆستا به‌شێوه‌ى گرێبه‌ست دامه‌زرێنران، مانگى رابردووش حکومه‌ت بڕیارى دامه‌زراندنى هه‌میشه‌یی مامۆستایانى گرێبه‌ستى ده‌رکرد، به‌ڵام هێشتا له‌باره‌ى فه‌رمانبه‌رانه‌وه بڕیارى نه‌داوه. دواى ده‌رکردنى بڕیارى به‌هه‌میشه‌یی دامه‌زراندنى مامۆستایانى گرێبه‌ست له‌لایه‌ن حکومه‌ته‌وه، فه‌رمانبه‌رانى گرێبه‌ست خۆپیشاندانیان ئه‌نجامداو دوایان له‌حکومه‌ت کرد بڕیارى دامه‌زراندنیان بدات.
ئارا ئیبراهیم به‌پێى وته‌ى ئه‌ندامانى کورد له‌په‌رله‌مانى عێراق بێت، هه‌رێمى کوردستان له 2020دا نزیکه‌ى (11) ترلیۆن دیناریان بۆ دێت له‌به‌رانبه‌ر ته‌سلیمکردنى (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌دا بێجگه له‌داهاتى ناوخۆو هەروەها داهاتی (200) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ى زیاده‌ى هه‌رێم کە دەکاتە حەوت ترلیۆن دینار لەساڵێکدا. گفتوگۆکانى وه‌فدى دانوسانکارى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان و به‌غدا له‌کۆتایى ته‌واو نزیکبۆته‌وه‌و وه‌فدى هه‌رێم ته‌نها سێ که‌سیان له‌به‌غدا ماونه‌ته‌وه به‌سه‌رۆکایه‌تى رابه‌ر سدیق، بریکارى وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى، ئه‌وانى دیکه گه‌ڕاونه‌ته‌وه بۆ هه‌رێمى کوردستان. مه‌سرور بارزانى، سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان کۆبونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ وه‌فدى دانوسانکارى هه‌رێم ئه‌نجامداوه‌و ئه‌وه دووپاتده‌که‌نه‌وه که داوایان کردووه به‌غدا پابه‌ند بێت به‌پێدانى ته‌واوى ئیستحقاقاتى دارایى که له‌سه‌ری رێککه‌ووتون. به‌پێى وته‌ى په‌رله‌مانتارانى لیژنه‌ى دارایى که له‌گه‌ڵ وه‌فدى دانوسانکارى حکومه‌تى هه‌رێم گفتوگۆیان کردووه، له‌ماوه‌ى ساڵى 2020دا هه‌رێمى کوردستان (11) ترلیۆن دینارى بۆ دێت له‌به‌رامبه‌ر (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه. به‌پێى رێکه‌وتنى رێکخراوى ئۆپێک که‌عێراق تێیدا ئه‌ندامه، هه‌نارده‌ى نه‌وتى هه‌رێم سنوردار کراوه بۆ (450) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه، (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ى ده‌دات به‌به‌غدا و (200) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى لێ زیادده‌بێت که به‌شێکى بۆ شایسته داراییه‌کانى کۆمپانیاکانى نه‌وت دابین ده‌کات و به‌شه‌که‌ى دیکه‌ى بۆ سوته‌مه‌نى ناوخۆیى دابین ده‌کات که‌مانگانه داهاتێکى لێى ده‌ستده‌که‌وێت بێجگه له (165) ملیۆن دۆلارى مانگانه‌ى داهاتى ناوخۆ. واتا به‌شێوه‌یه‌کى گشتى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان مانگانه بڕى (950) ملیار دینارى له‌به‌غدادوه بۆ دێت و له‌داهاتى ناوخۆو (200) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى زیاده‌که‌ى مانگانه (550) ملیار دینارى بۆ ده‌مێنێته‌وه که مانگانه ترلیۆن و نیوێک ده‌کات. ئه‌ندامانى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق ئه‌وه دووپاتده‌که‌نه‌وه که‌وه‌فدى هه‌رێم گفتوگۆیه‌کى سه‌رکه‌وتوانه‌ى ئه‌نجامداوه له‌گه‌ڵ به‌غدا. شیروان میرزا، ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى له‌فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «ئه‌گه‌ر ئێمه بتوانین له‌په‌رله‌مانى عێراق پڕۆژه‌ى بودجه تێپه‌ڕێنین کاریگه‌رى زۆر باشى ده‌بێت له‌باشتربوونى دۆخى دارایى هه‌رێم و وه‌فدى دانوسانکارى حکومه‌تى هه‌رێم دانوسانى سه‌رکه‌وتوویان ئه‌نجامداوه که له‌به‌رژه‌وه‌ندى گشتى هه‌رێمدا بێت». ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى یه‌کێتى پێشیوابوو ئه‌و (200) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى زیاده‌یه‌ى رۆژانه‌یه ئیستحقاقى کۆمپانیاکانى لێده‌ده‌رێت و هاوبه‌شن له‌نه‌وته‌که‌دا، به‌جۆرێک له‌داهاتى ناوخۆو داهاتى نه‌وت شتێک بمێنێته‌وه. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید ده‌ڵێت به‌غدا پاره‌ى شایسته داراییه‌کانى کۆمپانیا نه‌وتییه‌کانى هه‌رێم نادات و وه‌فدى هه‌رێمیش به‌وه رازى بوون تا بگه‌نه رێکه‌وتن. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید، ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى له فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «له‌گه‌ڵ وه‌فدى دانوسانکارى حکومه‌تى هه‌رێم کۆبووینه‌وه و پێیان راگه‌یاندین که ئه‌و رێکه‌وتنه هێشتا کۆتایى نییه لاى ئێمه و هه‌ندێ ورده‌کارى ماوه‌و به‌شێک له‌وه‌فدى هه‌رێم له‌به‌غدا ماوه‌ته‌وه و واژۆ نه‌کراوه، به‌ڵام مه‌بادیئى پێدانى (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه خراوه‌ته ناو پڕۆژه‌ى بودجه‌ى 2020و موچه‌و پشکى پێشمه‌رگه‌و له‌خشته‌ى هێزى کار هه‌ندێک بۆ هه‌رێم جێگه کراوه‌ته‌وه، ئه‌مانه هه‌مووى قۆناغى یه‌که‌م و زۆر گرنگه«. ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد په‌رله‌مانى عێراق دیموکراسییه‌تێکى ته‌وافوقییه‌و ته‌مسیلى حکومه‌ت و خۆپیشانده‌رانیش ناکه‌ن به‌ته‌واوه‌تى، که‌واته جۆرێک ئازادییان هه‌یه بۆ گفتوگۆو تێپه‌ڕاندنى پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2020 « قۆناغى ناڕه‌حه‌ت له گفتوگۆکانى پڕۆژه‌ى بودجه دروست ده‌بێت». ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید ده‌ڵێت وه‌فدى دانوسانکارى هه‌رێم پێیان راگه‌یاندوون که رازى بوون (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه ته‌سلیمى کۆمپانیاى سۆمۆى عێراقى بکه‌ن و له‌به‌رانبه‌ردا له‌سه‌دا 12.67% نه‌فه‌قاتى فعلى بودجه‌ى گشتى ده‌ستده‌که‌وێت و نزیکه‌ى (11) ترلیۆن دینار ده‌کات له کۆى (162) ترلیۆن دینارى پڕۆژه‌ى خه‌مڵێندراوى بودجه‌ى گشتى عێراقدا. ناوبراو ورده‌کارى (11) ترلیۆن دینارى پشکى هه‌رێمى خسته‌ڕوو که (5) ترلیۆن و (5448) ملیار دینارى بۆ موچه‌یه، نزیکه‌ى (600) ملیار دینارى چاودێرى کۆمه‌ڵایه‌تى، نزیکه‌ى تریلۆنێک دینارى پشکى پێشمه‌رگه‌یه، باقییه‌که‌ى دیکه‌ى بۆ وه‌به‌رهێنان و بودجه‌ى په‌ره‌پێدانى پارێزگاکانه. ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى کۆمه‌ڵ له لیژنه‌ى دارایى جه‌خت له‌وه‌ده‌کاته‌وه که حکومه‌تى هه‌رێم له‌و (200) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌یه‌ى ده‌بێت شایسته‌ى دارایى کۆمپانیاکانى نه‌وتى لێبدات، چونکه حکومه‌تى به‌غدا یه‌ک دینارى شایسته‌ى دارایى کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان ناداته هه‌رێم» حکومه‌تى هه‌رێم له‌و (200) هه‌زار به‌رمیله، (100) هه‌زارى ده‌کات به به‌رهه‌مى ناوخۆیى بۆ سوته‌مه‌نى و به‌رمیلێکى به (35) دۆلار ده‌فرۆشن و ئه‌وه‌ش پاره‌یه‌و دێته‌وه خه‌زێنه‌ى حکومه‌ت، (100)که‌ى دیکه‌ى شایسته‌ى دارایى کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان زۆربه‌ى به نه‌وت پێیانده‌ده‌ن، هه‌رێم له داهاتى گومرگه‌کان سوود ده‌بینێت که داهاتى ناوخۆییه‌و نیوه‌ى بۆ عێراقه«. په‌رله‌مانتارێک: با ژماره‌ى بودجه و پاره زۆر بێت که شه‌فافییه‌ت نه‌بێت و بدزرێت و بخورێت سوودى نابێت ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید، باسى له‌وه‌شکرد که له‌پڕۆژه‌ى بودجه‌ى 2020 دا (15) باب(به‌ش) که‌مکراوه‌ته‌وه‌و ئه‌مه‌ش وا ده‌کات قازانج و سوودى هه‌رێمى کوردستانى تێدا بێت. ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت هه‌رێمى کوردستان کێشه‌ى نه‌بوونى شه‌فافییه‌تى هه‌یه، ده‌شڵێت «با پاره زۆر بێت که شه‌فافییه‌ت نه‌بێت و بدزرێت و بخورێت سوودى نابێت». شێرکۆ جه‌وده‌ت، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتىوت «ئه‌وه‌ى گرنگه شه‌فافییه‌ت و وردبینییه واتا متمانه به‌و ژمارانه، چونکه هه‌رچه‌ند زۆر بێت شه‌فافییه‌ت و دڵنیایى تێدا نه‌بێت هه‌روه‌ک که‌م وایه ئه‌و پارانه، حکومه‌تى هه‌رێم باسى کردووه ئه‌و (200) هه‌زار به‌رمیله نه‌وته‌ى رۆژانه بۆ ئه‌وه‌یه قه‌رزه‌کانى بداته‌وه، قه‌رز به‌کێ و که‌ى و چۆن ئه‌مانه دوورن له شه‌فافییه‌ته‌وه‌و قه‌یرانه‌که له‌وێدایه«. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو، پێشیوابوو ژماره‌ى بودجه‌و پاره هه‌رچه‌ند زۆربێت ئه‌گه‌ر «بدزرێت و بخورێت و بشاردرێته‌وه هیچ ده‌ورێک نابینێت، ته‌ئکید له‌سیستمى ئیداره‌دانى ئه‌و پاره‌یه ده‌که‌مه‌وه که شه‌فاف و دڵنیایى تێدا بێت». جه‌وده‌ت جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که په‌رله‌مانى کوردستان نازانێت ئه‌و (200) هه‌زار به‌رمیلى رۆژانه‌یه‌ى ده‌مێنێته‌وه بۆ هه‌رێم پاش پێدانى (250) هه‌زار به‌رمیل به به‌غدا که‌س نازانێت چى له داهاته‌که‌ى ده‌کرێت» داهاتى ناوخۆ وه‌زاره‌تى دارایى کۆیده‌کاته‌وه، به‌ڵام چونکه حساباتى خیتامى و بودجه نییه و نه‌هاتووه بۆ په‌رله‌مانى کوردستان ئه‌وه‌ش واى کردووه به‌شێوازێکى نایاسایى مامه‌ڵه‌ى پێوه بکرێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له په‌رله‌مانى کوردستان ئه‌وه‌ش دووپاتده‌کاته‌وه که‌پێویسته حکومه‌تى هه‌رێم پڕۆژه‌ى بودجه‌ى 2020 بنێرێته په‌رله‌مانى کوردستان و داوایان له‌وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى هه‌رێم کردووه‌و وه‌ڵامى فه‌رمیان نه‌دراوه‌ته‌وه تائێستا. شێرکۆ جه‌وده‌ت وتیشی «کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم په‌رله‌مانى کورد
شاناز حه‌سه‌ن پەرلەمانتارێکی کوردستان رایگەیاند داوایان کردووە کەمترین مووچەی فەرمانبەران (400) هەزار دینار کەمەتر نەبێت و مووچەی پلەباڵاکانیش کەمبکریتەوە، بەڵام پرۆژەکەی حکومەت جیاوازەو« له‌ژێر میکیاژى چاکسازیدا» ده‌رماڵه‌ى موچه‌خۆران ببڕدرێت. سه‌رکۆ ئازاد، په‌رله‌مانتارى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «ئێمه داوامان کردوه حکومه‌ت له‌پرۆژه‌ى چاکسازیدا خه‌رجى رێکبخاته‌وه و که‌مترین موچه‌ى خانه‌نشینى (450) هه‌زار دینار بێت و خانه‌نشینى پله‌باڵاکان که‌مبکرێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى یه‌کسانى تێدابێت». ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران پرۆژه‌یاسایه‌کى به‌ناوى (چاکسازى له‌خانه‌نشینى و مووچه‌و ده‌رماڵه‌و به‌خشین و ئیمتیازاته‌کانى دیکه له‌هه‌رێمى کوردستان-عێراق) په‌سه‌ندکردو ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستانى کرد بۆ په‌سه‌ندکردنی. سه‌رکۆ ئازاد وتی «داوامان کردووه وه‌ک ئه‌وه‌ى عێراقى لێبکرێت که‌ئه‌وه‌ى خزمه‌تى (45) ساڵى هه‌بێت، بۆ وه‌زیره‌کان و دادوه‌ره‌کان و په‌رله‌مانتاران، بۆ هه‌مووى وه‌ک یه‌ک وایه، به‌ڵام بۆ هێزه‌کانى ئاسایش و پۆلیس که‌زۆرترین تووێژ پێکده‌هێنێت، به‌موچەی بنه‌ڕه‌تى خانه‌نشین ده‌کرێت». ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد که‌وه‌ک په‌رله‌مانتار داکۆکیکار ده‌بین بۆ ئه‌وه‌ى یه‌کسانى کۆمه‌ڵایه‌تى ده‌سته‌به‌ر بکرێت. له‌باره‌ى ده‌رماڵه‌ى موچه‌خۆرانیشه‌وه وتى «ناکرێت له‌ژێر میکیاژى چاکسازیدا ده‌رماڵه‌ى موچه‌خۆرانى هه‌رێم ببڕدرێت، به‌ناوى رێکخسته‌وه‌ى ده‌رماڵه‌وه«. به‌پێی پرۆژه‌ى چاکسازى زیاتر گۆڕانکارى له‌ده‌رماڵه‌ى مامۆستایان و کاره‌باو لێکۆڵینه‌وه‌ى دادو مامۆستایانى زانکۆ ده‌کرێت و به‌شێکى ده‌بڕدرێت. وتیشى «ئه‌وه غه‌درێکى گه‌وره‌یه، که‌دواى ئه‌و هه‌موو ساڵه خزمه‌ته لێی ببڕیت، ئه‌وە ناعه‌داله‌تیه‌کى گه‌وره‌یه«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که ده‌رماڵه‌ى هه‌ندێک شوێن هه‌یه وه‌ک حه‌سانه پێویسته بۆیان دابین بکرێت که ژیانیان ده‌که‌وێته مه‌ترسیه‌وه بۆ نمونه کارمه‌ندانى کاره‌با و ئاگرکوژێنه‌وه‌و ته‌ندروستى که له‌گه‌ڵ هه‌ندێک نه‌خۆشى گواستراوه مامه‌ڵه ده‌که‌ن. زیاد جه‌بار، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «پێویسته پرۆژه‌ى چاکسازى چاکسازى بێت له‌داهات و خه‌رجى، چونکه داهاته‌که‌شمان کۆمه‌ڵێکى زۆر نایه‌کسانى تێدایه، ناعه‌داله‌تى و گه‌نده‌ڵى تێدایه«. وتیشى «پێویسته هه‌موو ئه‌مانه رێکبخرێنه‌وه، هه‌موو ئه‌و کۆمپانیایانه‌ى نه‌وت و خاڵه گومرگیه‌کان و سنوریه‌کان و داهاتى ناوخۆو هه‌موو ئه‌مانه پێویستسان به‌چاکسازى هه‌یه‌و که رێکبخرێنه‌وه‌و له‌په‌رله‌ماندا بکرێت به‌یاسا». ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران پرۆژه‌یاسایه‌کى به‌ناوى (چاکسازى له‌خانه‌نشینى و مووچه‌و ده‌رماڵه‌و به‌خشین و ئیمتیازاته‌کانى دیکه له‌هه‌رێمى کوردستان-عێراق) په‌سه‌ندکردو ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستانى کرد بۆ په‌سه‌ندکردنی، دواى ساڵێک و له‌ته‌مموزى 2018 یاساکه په‌سه‌ندکراو دواتر له‌ژێر فشارى شه‌قامدا سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان واژۆى له‌سه‌ر نه‌کرد گێڕایانه‌وه بۆ په‌رله‌مانى کوردستان و دواتریش په‌رله‌مان ره‌وانه‌ى حکومه‌تى کرده‌وه. ئه‌و پڕۆژه‌یه که له (20) مادده پێکهاتبوو، تایبه‌ت بوو به‌پرسه‌کانى خانه‌نشینى، رێکخستنه‌وه‌ى ماف و ئیمتیازاتى که‌سوکارى شه‌هیدو ئه‌نفالکراوان، قه‌ده‌غه‌کردنى زیاتر له‌یه‌کجار سودمه‌ندبوون له‌بودجه‌ى گشتى، رێکخستنه‌وه‌ى بوارى سه‌ربازى و ئاسایشى ناوخۆ، ده‌رماڵه‌کان، هه‌ژمارکردنى خزمه‌ت. به‌پێى پڕۆژه‌که، خانه‌نشینى نابێت له (٤٠٠) هه‌زار دینار که‌متربێت، هه‌روه‌ها یاساى خانه‌نشینى یه‌کگرتووى عێراقى جێبه‌جێبکرێت، که (٥٠) ساڵ ته‌مه‌ن و (١٥) ساڵ خزمه‌تى کردووه به‌مه‌رج بۆ خانه‌نشین بوون. وەڵامه‌که‌ى حکومه‌ت
کاوەڕەش، بەریتانیا کوردانى به‌ریتانیا بۆچوونى جیاجیایان هه‌یه له‌باره‌ى هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خته‌ى به‌ریتانیاوه‌و به‌سه‌ر هه‌ردوو حزبى پارێزگاران و کرێکارانى رکابه‌ردا دابه‌شبوون، دوو کوردیش خۆیان بۆ هه‌ڵبژاردنه‌که کاندیدکردووه. هەڵبژاردنی گشتی بۆ پەرلەمانی بەریتانیا، بەشێوەیەکی ئاسایی هەر پێنج ساڵ جارێک ئەنجامدەدرێت، کەتێیدا دەنگدەران (٦٥٠) ئەندام بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەو وڵاتە دیاری دەکەن. هەڵبژاردنی پێشوەختەی ١٢ی دیسەمبەری داهاتوو تەنها دوای دوو ساڵ و نیوە، له‌دوایین هه‌ڵبژاردن که‌ساڵى 2017 به‌ڕێوه‌چوو. هۆکاری سەرەکی ئەم هەڵبژاردنە، قەیران و پرسی دەرچوونی بەریتانیایە لەیەکیتی ئەوروپا. دوای (سێ) ساڵ هێنان و بردن و چەندین رێککەوتننامەی نێوان بەریتانیاو یەکێتیی ئەوروپا دێت، کەنەتواندراوە لەلایەن پەرلەمانی بەریتانیاوە، یەکلایی بکرێتەوە. یەکێکی دیکەش لەهۆکارەکانی هەڵبژاردنی پێشوەختە نەبوونی پشتیوانی زۆرینەی پەرلەمانیی بوو بۆ حکومەت، ئەویش دوای دەستبەکاربوونی بۆریس جۆنسن و بەهۆی یاخیبوونی ژمارەیەک ئەندام پەرلەمانی پارتی پارێزگارانى دەسەڵاتەوەو دەنگدان دژی کارنامەی سەرۆک وەزیران و هەنگاوەکانی دەرچوون له‌یه‌کێتى ئەوروپا. خالید قادر کەکوردێکی چالاکوان‌و وەرگێڕێکی فەرمی پەنابەرانە که لەشاری نیوکاسڵ نیشته‌جێیه به هاوڵاتى وت «حزبی کرێکاران هەمیشە هەڵوێستی ئیجابی و ئەرێنیتر بووە دەرهەق بەخەڵکی بیانی و پەنابەران، بۆ (هەشت) ساڵ دەچێ پارتی پارێزگاران لەدەسەڵاتە و لەو ماوەیەدا سیاسەتی سک هەڵگوشین پەیڕەوکراوەو فشاری زۆریان لەشارەوانیەکان کرد تاسەدان ملیۆن پاوەن لەخەرجی گشتی پاشەکەوت بکەن، کە دەرەنجامەکەی دەرکردنی هەزاران ستافی کەرتی گشتی و حکومی بوو». وتیشى «سەرۆکی پارتی کرێکاران، بەدۆستێکی نزیکی کورد هەژمار دەکرێت و لێرەش لەڕەوەندی کوردی زۆر نزیکە. ماوەیەک بەر لەئێستا هەڵوێستی بۆرس جۆنسنی سەرۆک وەزیرانی پارتی پارێزگارانمان بینی، سەبارەت بەجینۆسایدی رۆژئاوا، کەچەند بێباک و بێمۆڕاڵ بوو». به‌وته‌ى خالید، گومانی تێدانیە گەر پارتی کار دەربچێ رەوشی پەنابەران بەگشتی بەرەو باشی دەڕوات. بۆ ئەم خولەی پەرلەمان دوو بەربژێری کورد هەن، کەهەریەکە لە نەدیم زەهاوی، لەسەر پارتی پارێزگاران، ئەو بەڕەچەڵەک کوردێکی خانەقینیە. ئیبراهیم دۆگوس، کوردێکی باکوری کوردستانەو لەسەر پارتی کار خۆیان بەربژێر کردووە. هەرچی نەدیم زەهاوییە، ماوەیەکی درێژە پەرلەمانتاری پارێزگارانەو بەکەسێکی بازرگان و نزیک لەسەرکردەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان ناسراوە. بەڵام ئیبراهیم دۆگوس، جارێکی دیکەش چانسی خۆی تاقیکردۆتەوە بۆ بوون بەئەندام پەرلەمانی پارتی کار، لەوکاتەدا سەرکەوتوو نەبوو. هەرچەندە ئیبراهیم ئێستا سەرۆکی شارەوانییەکی گرنگی ناوچەیەکی لەندەنە، لەگەڵ ئەوەش دووبارە خۆی بەربژێرکردۆتەوە بۆ بوون بەئەندام پەرلەمانی بەریتانیا. کوردێکی دیکەی دانیشتوی شارۆچکەی پلیمۆس، بەناوی سابیر هەمزە، کەپیشەی سەرتاشە لەو شارۆچکەیە، نزیکەی (20) ساڵە لەبەریتانیا دەژی پێیوایه، بەگشتی ئابووری بەریتانیا رووی لەبووژانەوە کردووە، دوای ھاتنە سەرکاری پارێزگاره‌کان. هه‌روه‌ها بۆ هاوڵاتى وتیشى «لەھەمان کاتدا خەڵکێکی زۆر لایەنگری پارتی کرێکارانن، بەڵام ھەندێکیان لەئەدای سەرۆکی پارتەکەیان رازی نین، چونکه لایەنگری ئاشکرای بێگانەکانەو دۆستی نزیکی موسڵمانەکانەو بەئاشکرا لەڕابردوو دژایەتی جولەکەی کردووە». پێشیوایه، لەسەر مەسەلەی کورد، پارتی کرێکاران بەگشتی کۆربین بەتایبەتی، دۆستێکی دێرینی کوردەو لەدەیان خۆپیشاندان و سیمینار بەشداری کردووەو پشتگیری مەسەلەی کوردیان کردووە. پرسی پەنابەران یەکێکە لەو هێڵە گرنگانەی کەئێستا بەریتانیا کاری لەسەردەکات بەتایبەت کاتێک ریفراندۆم لەسەر جیابوونەوە کرا زۆرێک لەخەڵکی لەسەر ئەو بنەمایە دەنگیاندا، کەچیدیکە وڵاتەکەیان بەلێشاو پەناران رووی تێنەکەن، بەتایبەتیش هاتنی زۆری دەستی کاری هەرزان لەوڵاتانی دیکەی ئەوروپاوە. بۆیە پارتەکان لەبانگەشەی هەڵبژاردندا هەریەکەو یاساو رێسای خۆی هەیە بۆ ئەو پرسە، بەتایبەت پارتی پارێزگاران زۆر کار لەسەر پرسی پەنابەران دەکات، بڕیاریانداوە لەدوای دەرچوونی بەریتانیا لەیه‌کێتى ئەوروپا هاوشێوەی ئوسترالیا مامەڵە لەگەڵ پەنابەران بکات، بەوەی تەنها رێگا بەهاتنی کەسانی لێهاتوو خاوەن بڕوانامەی بەرز بدەن بۆ ئەو شوێنانەی کەپێویستە پربکرێنەوە. زانا عەزیز که‌ساڵانێکی زۆرە لەبەریتانیا دەژی و ئەندامی پارتی کاره ده‌ڵێت، پارتى کرێکاران پشتیوانی تەواوی سەربەخۆیی ھەر چوارپارچەی کوردستانە، بۆیە پێویستە ھەموو تاکێکی کورد بێنە ناو پارتی کرێکاران و دەنگ بۆ نوێنەرانی پارتی کرێکاران کۆبکەنەوە. پێشیوایه، ره‌نگه ئەمجارەیان کرێکاران بیباتەوە، لەبەرئەوەی ئەوە دوو کابینە پارێزگاران، بەھۆی گرانی و کێشەکان و قەیرانی ئابووری لایەنگرانی پارێزگاران بێهیوا بوون. هەردوو حزبی رکابەری یەکدی لەو هەڵبژاردنە خاوەن مێژوویەکى درێژی سیاسی گرینگن لەسەر ئاستی شانشینی یەکگرتووی بەریتانیاو ئەوروپا. پارتی پارێزگاران (Conservative Party Uk)* لەساڵی ١٨٣٤ دامەزراوەو دەورێکی گرنگی هەبووە لەژیانی سیاسی بەریتانیادا بەتایبەت لەو سەردەمەدا کەئیمپڕاتۆریەتی ئینگلیز زۆرێک لەوڵاتانی خستبووە ژێرچنگی خۆیەوە، کە بەوڵاتانی کۆڵۆنیاڵی بەریتانیا ناویان دەرکردبوو. پارتی پارێزگاران زیاتر پارتێکی سیاسی راستڕەوەو بەلانگری سەرمایەداران و لەو (10) ساڵەی دەسەڵاتیشدا زیاتر وەک پارتێکی دژە پەنابەر ناسراوە، هەرچەندە بەراورد بەسەردەمی پارتی کار زۆرترین پانابەری دەرەوەی ئەوروپاو هەروەها کۆچبەرە ئیشکەرەکانی وڵاتانی ئەوروپا روویان لەبەریتانیا کردووەو سودمەندبوون. لەبڕیاڕو یاساو رێساکانی پارتی پارێزگاران. پارتی کاری بەریتانیا (Labour Party Uk)* مێژووی دروستبوونی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی١٩٠٠، ئەو پارتە زیاتر پارتێکی سۆشیال دیموکرات و چەپخوازی سیاسییە، جگەلەوەش وەک ئۆپۆزسیۆن ناوبانگی دەرکردبوو، خۆی وەک حزبێکی سۆشیال دیموکرات و چینی کرێکار ناساندووە. لەگەڵ گۆڕانکاریەکانی رۆژو گرتنەدەستی دەسەڵات ئەویش گۆڕاوەو خەریکە دەبێتە حزبێکی راستڕەو. کورد چی بەو هەڵبژاردنەوە دەیبەستێتەوە؟ بەگشتی هەردوو پارتی کاری بەریتانی و پارتی پارێزگاران، لەدوای ساڵی ١٩٩١ەوە دوورو نزیک کاریگەرییان بەسەر کوردەوە هەبووە. بەگەڕانەوە بۆ مێژووش بەریتانیا، بەردەوام سەنگ و پێگەی خۆی لەناوچەکەو بەتایبەت، ئەو پارچەیەی کوردستانی باشوور هەبووە هەر لەکاتی دابەشکردنی کوردستانی گەورە بەسەر وڵاتانی دروسێی، تاکاتی رووخانی رژێمی بەعس، ئێستاش خاوەنی کۆنسوڵخانەو پێگەی گرنگە لەهەرێمی کوردستان. لەسەر وەختی راماڵینی رژێمەوە ئەوکاتی پارتی کار بەسەرۆکایەتی تۆنی بلێر، لەسەر دەسەڵات بوو، بەردەوام سەرکردە کوردەکان لەنزیکەوە کاریان لەگەڵ بەریتانیا کردووە، بەتایبەتیش کەکۆنگرەی معاڕەزەی عێڕاقی بۆ خۆئامادەکردن بۆ رووخانی رژێمەکەی سەدام لەلەندەن سازدرابوو. لەگەڵ دەرکەوتنی داعش، کەپارتی پارێزگاران بەسەرۆکایەتی دەیڤد کامیرۆن لەدەسەڵاتدا بوو، هێزەکانی بەریتانیا دەورێکی بەرچاویان گێڕا لەهاوکاری سەربازی و مرۆیی، بەتایبەت لەگەیاندنی هاوکاری بۆ سەر چیای شەنگال کەئێزیدیەکان لێی مابوونەوە، لەڕێگای هێزی شاهانەی بەریتانیاوە. سەرۆک وەزیرانی کاربەڕێکەری ئێستاش؟ کە بۆریس جۆنسنە، یەکەم سەرۆک وەزیرانە کەوەک سەرۆکی پێشوی شارەوانی لەندەنی پایتەخت، سەردانی هەرێمی کوردستانی کردبێت. هەردوو پارتە سەرەکیەکەی بەریتانیا لەنزیکەوە لەگەڵ کوردەکان کاریان کردووە، بەتایبەت لەهەرێمی کوردستان و رۆژئاوا. پارتی کار لەڕاماڵینی رژێمی بەعس، پارتی پارێزگاران لەجەنگی دژی تیرۆر هاوکاری کورد بوون. هەردوو سەرۆک پارتە سەرەکیەکەی بەریتانیا، ئاگاداری رەوشی کوردن، بەتایبەت سەرۆکی پارتی کار جێرمی کۆربین، کە لەچەندین بۆنەو کۆڕو کۆبوونەوەی رەوەندی کوردی لەو وڵاتە بەشداربووەو وتاری پێشکەشکردووە. ئەو بەردەوام کێشەی کوردی بەکێشەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست وەسف کردووە. پێیوایە بێ چارەسەرکردنی کێشەی (40) ملیۆن کورد، زەحمەتە ناوچەکە ئارامی بەخۆیەوە ببینێ. هەروەها سەرۆکی پارتی پارێزگارانی بەریتانیا بەشێوەیەکی مەیدانی سەردانی هەرێمی کوردستانی کردووە. بەریتانیا ناڕەزایی دەربڕی و دژی هێرشی تورکیا بووە بەسەر رۆژئاوای کوردستان.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید، ئه‌ندامى لیژنه‌ى له په‌رله‌مانى عێراق لەبارەی کۆبوونەوەی شاندی هەرێم و بەغدا لەسەر پشکی هەرێم لە بودجەی ٢٠٢٠ رایدەگەیەنێت لەگەڵ ئەوە هەرێم ئامادە بووە کە 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه راده‌ست بکات، به‌ڵام کێشە له وردەکاریەکاندا هێشتا ماوە، به‌غدا داواى داهاتەکاتە فیدڕاڵییه‌کان دەکات (گومرگی خالە سنووریەکان) بەڵام هەرێم هێشتا نەچۆتە ژێربار. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ سایتی هاوڵاتی باس لە چه‌ند پرسێکی ئێستای عێراق دەکات بەتایبەتی پرسی وازهێنانی عادل عەبدول مەهدی و بودجەو هەروەها گروپێک پەرلەمانتاری کورد کە بەجیا لە بەغدا دوور لە یەکێتی و پارتی ئیش دەکەن. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید کە خۆی یەکێکە لەوانە وتی "روئیامان جیاوازه‌و ئه‌و گروپه 15 ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراقین و شێوه‌ى کارکردنمان جیاوازه". ئەو گروپە پێکدێن لە پەرلەمانتارانی دەرەوەی یەکێتی و پارتی، بەپێی وتەی ئەحمەدی حاجی رەشید هەریەکە لە یەکێتی و پارتی "له‌سه‌ر پۆستى چایچییه‌ک له‌ناو موئه‌سه‌ساتى ده‌وڵه‌ت و په‌رله‌مان شه‌ڕیانه". لەبارەی رای ئەو گروپه لەسەر وازهێنانەکەی عادل عه‌بدولمه‌هدى وتی "سەرۆکوەزیران تا ئه‌و کاته مه‌قبول بوو که ده‌ستى نه‌چووه رشتنى خوێنى خه‌ڵکى خۆپیشانده‌ر و گه‌نجه‌کانیان، تا ئه‌وکاته مه‌قبول بوو تا ئه‌و کاته‌ى نه‌بوو بوو به واجیهه‌ى په‌رده‌پۆشکردنى گه‌نده‌ڵى هێزه سیاسییه‌کان". هەروەها وتی "من یه‌کێک بووم له‌وانه‌ى ده‌نگم پێداوه، بەڵام که پره‌نسیپه‌کانى خۆى وازلێهێنا بۆ ره‌غبه‌تى ئه‌حزاب، بۆیه روئیامان جیاوازه". لەبارەی پشکی پێشمه‌رگه لە بودجەی 2020 وتی "ده‌بێت هەرێم خشته‌یه‌کى پاک و روون بداته به‌غدا، ئه‌گه‌ر خشته‌ى ژماره‌ى پێشمه‌رگه و ژماره‌ى مه‌راتب و ژماره‌ى ئه‌فواج نه‌درێته به‌غدا پشکى پێشمه‌رگه خه‌رج ناکرێت". هەروەها وتی "هه‌میشه وه‌فدى کوردى که دێته به‌غدا بۆ گفتوگۆ له 2003وه تا ئێستا دوو قه‌زییه‌ى له‌به‌رچاو گرتووه، ئه‌وله‌ویه‌ت مه‌سائیلى دارایى بووه له‌گه‌ڵ پۆسته‌کان، پۆسته‌کان بۆ شه‌خس و داراییه‌که‌ش بۆ حزب". پارتى و یه‌کێتى له‌سه‌ر پۆستى چایچییه‌ک له‌ناو موئه‌سه‌ساتى ده‌وڵه‌ت و په‌رله‌مان شه‌ڕیانه هاوڵاتى: وه‌ک ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق پێتانوایه هه‌رێم و به‌غدا ده‌گه‌نه رێکه‌وتن؟ ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید: خۆى هه‌موو رێککه‌وتنێک عیبره‌ت له‌جێبه‌جێکردنییه‌تى، رێککه‌وتنى ساڵى 2019 له‌گه‌ڵ هه‌رێم له بودجه‌دا 10 تریلیۆن و 500 ملیار دینار بوو، به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ى کورد ئاماده نه‌بوو 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ستبکات ته‌نها موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى لێبه‌رهه‌مهات. ئه‌م گفتوگۆیانه‌ى ئێستاى نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و به‌غدا په‌یوه‌ندى به‌وه‌وه هه‌یه تا چه‌ند ئیراده‌ى سیاسى ئاماده‌یه، ئه‌وه‌ى بیستبێتم له براده‌رانى هه‌رێم به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک ئاماده‌ى راده‌ستکردنى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ن، به‌ڵام گرفته‌که له ته‌فسیلاته‌که‌یدایه، به‌غدا داواى داهاتى فیدڕاڵى ده‌کات زه‌ریبه که هاوبه‌شن تێیدا، ئایا هه‌رێم ده‌چێته ژێر بارى ئه‌وه‌ى ئه‌مانه بدات، ئه‌ینا مه‌سه‌له‌ى رێککه‌وتن. ئێمه هه‌میشه ده‌ڵێن نه‌بوونى شه‌فافییه‌ت وایکردووه که ئێمه متمانه‌مان نه‌بێت به هیچ داتایه‌کى هه‌رێمى کوردستان هاوڵاتى: مه‌سه‌له‌ى موچه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه که ساڵى رابردوو 68 ملیار دینارى مانگانه بووه تا ئێستا نه‌دراوه‌ته هه‌رێم، دارا ره‌شید وه‌زیرى پلاندانانى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ڵێت به‌و پێیه‌ى بودجه‌ى هێزه وشکانییه‌کان زیادى کردووه موچه‌ى پێشمه‌رگه بووه به 74 ملیار دینارى مانگانه؟ ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید: نوسراوێکم کردووه بۆ وه‌زاره‌تى به‌رگرى عێراق له‌سه‌ر پاره‌ى پێشمه‌رگه، وه‌ڵامیانداومه‌ته‌وه که ده‌ڵێن یه‌ک دینارمان بۆ پێشمه‌رگه سه‌رف نه‌کردووه و داواى خشته‌ى ناوى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌و ژماره‌ى لیواو فه‌وجیان کردووه ناوه‌کانیان تا ئێستا نه‌داوه به‌به‌غدا، ئنجا هه‌رێمى کوردستان ئه‌گه‌ر ده‌یه‌وێت 68 ملیار دینارى موچه‌ى پێشمه‌گه له 2019 به‌ده‌ست بهێنێت و بۆ 2020 پشکى پێشمه‌رگه به‌ده‌ست بهێنێت ده‌بێت خشته‌یه‌کى پاک و روون بداته به‌غدا، ئه‌گه‌ر خشته‌ى ژماره‌ى پێشمه‌رگه و ژماره‌ى مه‌راتب و ژماره‌ى ئه‌فواج نه‌درێته به‌غدا پشکى پێشمه‌رگه خه‌رج ناکرێت، ئه‌گه‌ر بیده‌ن به‌غدا پاره‌که خه‌رج ده‌کات، ئه‌مه‌ش بۆ هه‌رێمى کوردستان زۆر قورسه، چونکه هه‌رێمى کوردستان تا ئێستا خشته‌ى بۆ خۆى نییه، ئه‌مه قسه‌ى به‌رپرسانى هه‌رێمه که به‌نهێنى بۆ منیان کردووه من لێره‌وه بۆیان راده‌گه‌یه‌نم و ده‌بێت بیڵێم. هاوڵاتى: هه‌رێمى کوردستان زۆر به‌گرنگییه‌وه باس له گفتوگۆکانى نێوان هه‌رێم و به‌غدا ده‌کات بۆچى؟ ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید: له‌به‌رئه‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان هیچ ده‌ره‌چه و بژارده‌یه‌کى دیکه‌ى نییه ئه‌مه نه‌بێت که له‌گه‌ڵ به‌غدا رێککبکه‌وێت. هاوڵاتى: هه‌رێمى کوردستان رۆژانه نزیکبووه‌ته‌وه له 500 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه، 250 بدات به‌به‌غدا ده‌توانێت به نیوه‌که‌ى دیکه‌ى قه‌رزى پاشه‌که‌وتى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان بداته‌وه؟ ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید: ئه‌مه ئه‌و بابه‌ته‌یه که ئێمه هه‌میشه ده‌ڵێن نه‌بوونى شه‌فافییه‌ت وایکردووه که ئێمه متمانه‌مان نه‌بێت به هیچ داتایه‌کى هه‌رێمى کوردستان، ئه‌وان (هه‌رێمى کوردستان) که ده‌ڵێن ئه‌وه‌ى ده‌مێنێته‌وه ده‌یده‌ین به قه‌رزى کۆمپانیاکان، له‌به‌رئه‌وه‌ى قه‌رزى کۆمپانیاکان نازانین بڕه‌که‌ى چه‌نده هى چ کۆمپانیایه‌که‌و چه‌ندى دراوه‌ته‌وه، چه‌ندێکى ماوه‌و له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ک ڕێککه‌وتون، فائیده‌و سودى له‌سه‌ره یان نا؟ ئه‌م قه‌رزانه هى کێن؟ هى به‌رپرسه‌کانى هه‌رێمن و خۆیان ناوى کۆمپانیا یا پشکى کۆمپانیاکانیان کڕیوه‌ته‌وه، نه‌بوونى شه‌فافییه‌ت وا ده‌کات گومانمان هه‌بێت. هه‌میشه وه‌فدى کوردى که دێته به‌غدا بۆ گفتوگۆ له 2003وه تا ئێستا دوو قه‌زییه‌ى له‌به‌رچاو گرتووه، ئه‌وله‌ویه‌ت مه‌سائیلى دارایى بووه له‌گه‌ڵ پۆسته‌کان، پۆسته‌کان بۆ شه‌خس و داراییه‌که‌ش بۆ حزب، ئه‌گینا بۆ خه‌ڵک و جه‌ماوه‌ر ئه‌وله‌ویه‌ت نه‌بووه. هاوڵاتى: هه‌رێمى کوردستان کێشه‌ى گه‌وره‌ى له‌بودجه‌ى سیادى هه‌بووه که له‌بودجه‌ى خه‌مڵێندراوى عێراق له کۆى 154 ترلیۆن دینار له‌سه‌دا 45% بۆ ته‌رخانکراوه که بڕێکى زۆر ده‌کات، سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد له‌ناو حکومه‌تى هه‌رێم ده‌توانن هیچ بڕێک بپچڕن؟ یا ئێوه له‌په‌رله‌مان ده‌توانن که‌میبکه‌نه‌وه؟ ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید: سه‌رکردایه‌تى سیاسى ده‌بوایه گفتوگۆ بکات له‌سه‌ر مه‌بده‌ئێک که بۆ ئه‌و بابانه‌ى که سیادین ته‌عریف بکرێت و بۆچى ئه‌وانه سیادین، که ته‌عریف بکرێته‌وه هه‌ندێ بابى تێدایه سیادى نین، ساڵى رابردوو دیوانى چاودێرى داراییان لابردووه که سیادییه، به‌ڵام پاره‌ى نه‌وتیان تیادانه‌وه که سیادى نییه. قه‌ناعه‌تموایه ئه‌گه‌ر گفتوگۆى جدى هه‌بێت ده‌توانێت له بودجه‌ى سیادیدا کاریگه‌رى هه‌بێت. هاوڵاتى:گروپى 15 ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق که ئێوه‌و فراکسیۆنى گۆڕان و نه‌وه‌ى نوێ و هاوپه‌یمانى نیشتمانین ده‌تانه‌وێت چى بکه‌ن که‌پێشتر نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان سه‌ردانى کۆمه‌ڵ و گۆڕانى کردووه که یه‌کڕیز و هاوهه‌ڵوێستبن له‌به‌غدا؟ ئه‌مه پێچه‌وانه نییه له‌گه‌ڵ یه‌کڕیزى له‌گه‌ڵ فراکسیۆنى پارتى و یه‌کێتى؟ ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید: دیدگامان جیاوازه له‌گه‌ڵ فراکسیۆنى پارتى و یه‌کێتى، بۆ نمونه هه‌موارى یاساى هه‌ڵبژاردنه‌کان بۆچونمان وایه که به‌باڵاى هێزه گه‌وره‌کان بڕوات، ته‌عامول له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران دیدگامان له‌سه‌رى جیاوازه، پارتى و یه‌کێتى به هه‌موو شێوه‌یه‌ک به‌رگریان له عادل عه‌بدولمه‌هدى ده‌کرد به‌تایبه‌تى پارتى، له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌رژه‌وه‌ندییه‌ک ته‌حقیق بوو، ئێمه قه‌ناعه‌تمانوابوو عادل عه‌بدولمه‌هدى تا ئه‌و کاته مه‌قبول بوو که ده‌ستى نه‌چووه رشتنى خوێنى خه‌ڵکى خۆپیشانده‌ر و گه‌نجه‌کانیان، تا ئه‌وکاته مه‌قبول بوو تا ئه‌و کاته‌ى نه‌بوو بوو به واجیهه‌ى په‌رده‌پۆشکردنى گه‌نده‌ڵى هێزه سیاسییه‌کان، تا ئه‌وکاته مه‌قبول بوو که یه‌کێک بووم له‌وانه‌ى ده‌نگم پێداوه که پره‌نسیپه‌کانى خۆى وازلێهێنا بۆ ره‌غبه‌تى ئه‌حزاب، بۆیه روئیامان جیاوازه‌و ئه‌و گروپه 15 ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراقین و شێوه‌ى کارکردنمان جیاوازه. هاوڵاتى: به‌ڵام بۆچونێکیش هه‌یه که ده‌وترێت ده‌تانه‌وێت له‌رێگه‌ى ئه‌م گروپه‌وه پۆست بپچڕن له‌کابینه‌ى داهاتووى حکومه‌تى عێراق، ئه‌مه حه‌قى خۆتانه؟ ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید: پارتى و یه‌کێتى له‌سه‌ر پۆستى چایچییه‌ک له‌ناو موئه‌سه‌ساتى ده‌وڵه‌ت و په‌رله‌مان شه‌ڕیانه، هیچ ئیشکالێکى تێدایه که ئێمه گروپێکى 15 که‌سین و به‌پێى پره‌نسیپى په‌رله‌مانى بێت که هه‌ر یه‌که‌مان نوێنه‌رایه‌تى 100 هه‌زار که‌س ده‌که‌ین واته لانى یه‌ک ملیۆن و نیو ده‌که‌ین، ئه‌گه‌ر پۆستێکى ته‌نفیزى هه‌بێت یا ناو په‌رله‌مان چ عه‌یبه‌یه‌کى تێدایه ئێمه کاره‌کان بکه‌ین، بۆ عه‌یب نییه بۆ پارتى و یه‌کێتى له‌سه‌ر چایچییه‌ک شه‌ربکه‌ن، بۆ ئێمه له‌سه‌ر پۆستى سه‌فیرێک یا وه‌زیر و پۆستێک له‌ناو په‌رله‌مان داکۆکى له‌و که‌سه‌تایبه‌تمه‌ندانه بکه‌ین که ئه‌وانه بێت پۆست وه‌ربگرن، له‌ناو لیژنه‌کاندا ئێمه کۆمه‌ڵێک په‌رله‌مانتارین که خه‌ڵکى به ئه‌زموونن، سه‌رۆکى پێشووى په‌رله‌مانى کوردستان که سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕانه له‌گه‌ڵماندایه، په‌رله‌مانتارمان هه‌یه دوو خوله له‌په‌رله‌مانین و شاره‌زاییه‌کى زۆر باشمان هه‌یه له‌و مه‌جاله‌دا و هیچیشمان تێوه نه‌گلاوین له مه‌جالى فه‌سادو گه‌نده‌ڵیدا، هیچیشمان ئه‌و مرۆکه حزبییه‌مان پێوه نییه، بۆ ئه‌مانه پۆستى لیژنه‌کان وه‌رنه‌گرن، له‌کاتێکدا هه‌موو جومگه‌کان ده‌بێت پارتى و یه‌کێتى قۆرغى بکه‌ن به‌تایبه‌ت پارتى دیموکراتى کوردستان. ئه‌مڕۆ ئه‌و گروپه 15 ئه‌ندامییه‌ى په‌رله‌مانى عێراق کۆبونه‌وه‌مان هه‌بووه‌و روئیایى خۆمان له‌سه‌ر هه‌موارى یاساى هه‌ڵبژاردنه‌کان و کۆمسیۆن داوه، له‌سه‌ر ئه‌و واقعه‌ى که ئێستا هه‌یه و له‌سه‌ر ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى روئیاى خۆمان هه‌بووه که ئێمه به گونجاومان زانیوه پشگیرى له داخوازییه‌کانى جه‌ماوه‌ر ده‌که‌ین که عادل عه‌بدولمه‌هدى ده‌ستیله‌کارکێشایه‌وه، پشتگیرى له‌داخوازییه‌کانى دیکه‌یان ده‌که‌ین که له‌وانه‌یه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى په‌رله‌مان به‌شێک بێت له چاره‌سه‌رى کێشه‌کان له‌گه‌ڵ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى په‌رله‌مانیشداین و بۆخۆم له‌گه‌ڵیدام. هاوڵاتى:بۆچى وه‌فدى هه‌رێم ته‌نها باسى پرسى دارایىو نه‌وت له‌گه‌ڵ به‌غدا ده‌کات، ئه‌ى مادده‌ى 140 و گه‌ڕانه‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌و پارێزگارى که‌رکوک ناکرێت؟ ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید: هه‌میشه وه‌فدى کوردى که دێته به‌غدا بۆ گفتوگۆ له 2003وه تا ئێستا دوو قه‌زییه‌ى له‌به‌رچاو گرتووه، ئه‌وله‌ویه‌ت مه‌سائیلى دارایى بووه له‌گه‌ڵ پۆسته‌کان، پۆسته‌کان بۆ شه‌خس و داراییه‌که‌ش بۆ حزب، ئه‌گینا بۆ خه‌ڵک و جه‌ماوه‌ر ئه‌وله‌ویه‌ت نه‌بووه. مه‌سه‌له‌ن خه‌ڵێک ده‌زانن که هى خۆیان نییه پرسى پاره‌ى گه‌نمى جوتیارانه تا ئێستا نه دوور نه نزیک وه‌فدى هه‌رێم باسى پاره‌ى گه‌نمى جوتیاران ناکه‌ن. هاوڵاتى: ئه‌م ئێواره‌یه بڕیاره له‌گه‌ڵ وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم کۆبونه‌وه ئه‌نجام بده‌ن، ئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ هاوڵاتى له‌م چاوپێکه‌وتنه خسته‌ڕوو باسى ده‌که‌یت له‌گه‌ڵیان به‌راشکاوى؟ ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید: دامناوه کە باسى چى ده‌که‌م با گه‌ینه کۆبونه‌وه له‌گه‌ڵیاندا.
.jpg)
کاکەلاو عەبدوڵا سێبەرە بێده‌نگه‌که‌ى تره‌مپ، که به‌بێ دروستکردنى سه‌رئێشه بۆ سه‌رۆکه‌که‌ى کاره‌کانى راده‌په‌ڕێنێت، هه‌ولێرى له‌جیاتى به‌غدا هه‌ڵبژارد له‌سه‌ردانه له‌ناکاوه‌که‌یدا بۆ عێراق له 23ى مانگى رابردوودا، ئه‌وه‌ش پرسیارى زیاترى له‌سه‌ر رۆڵه‌که‌ى وه‌کو جێگرى تره‌مپ هێنایه ئاراوه. سه‌ردانه‌که‌ى مایک پێنس خوێندنه‌وه‌ى جیاجیاى بۆ کرا، به‌تایبه‌ت له‌لاى سیاسه‌تمه‌دارانى عێراق، هه‌رزوو حەیدەر عەبادی سەرۆکی هاوپەیمانی نەسڕ ئیدانەی سەردانەکەی کردو رایگه‌یاند، بەغدا پایتەختی عێراقە نەک هەولێر. مایک پێنس، لەبنکەی سەربازی ئەسەد لەپارێزگای ئەنبار چاوی بەفەرماندە سەربازییەکانی ئەمریکا کەوت. بەڵام لەگەڵ هیچ کام لەسەرکردەکانی عێراق کۆنەبووەوە. دوای سەردانەکەی بۆ بنکەیەکی سەربازیی وڵاتەکەی لەئەنبار، مایک پێنس، بەسەردانێک گەیشتە هەولێرو لەلایەن نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان پێشوازیی لێکرا. دڵسۆزیی بۆ تره‌مپ دیارترین خاسیەت مایک پێنسی جێگری سەرۆکی ئەمریکای پێی بناسرێتەوە دڵسۆزییەتی بۆ دۆناڵد ترەمپ و کارکردنییەتی بەئارامی و بێ سەرئێشە دروستکردن بۆ سەرۆکی ئەمریکا. خزمەتی پێنس وایکردووە کەپۆستەکەی بەپارێزراوی بهێڵێتەوە، بەڵام ئەوەی هەستی پێ ناکات ئەوەیە کەترەمپ ئەو دڵسۆزییەی بەهەند وەرناگرێت، لەهەندێک کاتیشدا بێنرخی دەکات یاخود دڵسۆزییە بێ پایانەکەی وایکردووە ترەمپ هەڵەکانی خۆی نەبینێت. ئەم دڵسۆزییە تەنها بۆ پشتگیریکردن و نزیکبوونیەتی لەسەرۆک وەک «هاوڕێ» کەخۆی باسی لێوەدەکات یاخود ئامانجێکی لەپشتە؟ مایک پێنس کێیە؟ مایکڵ ریچارد پێنس لە ٧ی حوزەیرانی ١٩٥٩ لەشاری کۆڵۆمبوسی ویلایەتی ئیندیانا لەدایکبووە. ساڵی ١٩٨١ بڕوانامەی بەکالۆریۆسی بەدەستهێناوە لەمێژوو لەکۆلێجی هانۆڤەر لەئیندیاناو ساڵی ١٩٨٦یش لەزانکۆی ئیندیانا بڕوانامەیەکی دیکە بەدەستدەهێنێت لەیاسادا. دووجار لەساڵەکانی ١٩٨٨ و ١٩٩٠ خۆی کاندیدکردووە بۆ بوون بەئەندام لەئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بەڵام شکستی هێناوە. لەساڵی ٢٠٠١دا جارێکی دیکە خۆی کاندیددەکاتەوەو دەبێتە ئەندام لەئەنجومەنی نوێنەران و تاساڵی ٢٠١٣ بەردەام دەبێت. دواتر لەساڵی ٢٠١٣ دەبێتە (50)هەمین پارێزگاری ویلایەتی ئیندیانا هەتا ساڵی ٢٠١٧. لەئێستادا وەک (48)ەمین جێگری سەرۆکی ئەمریکا خزمەت دەکات کە لەمانگی کانونی دووەمی ٢٠١٧وە لەپۆستەکەیدایە. پێنس خۆی وەک «پارێزکارێکی بەزەبت و رەبت» وەسف دەکات بەوپێیەی کەچەندین جار وتوویەتی «بەڕیزبەندی من مەسیحییەکم، پارێزکارێکم، دواتر کۆمارییەکم». بۆچی ترەمپ هەڵیبژارد؟ دۆناڵد ترەمپ لەسەروبەندی بانگەشەی هەڵبژاردن مایک پێنسی وەک جێگری خۆی دیاریکرد، لەنێوان چەندین کاندیدی دیار ترەمپی بازرگان مایک پێنسی پەسەندکرد بۆ بوون بەجێگری. دوای راگەیاندنی هەواڵەکە لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە لە ١٥ی تەمموزی ٢٠١٦، پەیمانگەی بروکینگز بۆ تووێژنیەوەی سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری چەند خاڵێکی خستەڕوو بۆ هەڵبژاردنی پێنس و پەسەندکردنی بەسەر کاندیدەکانی تردا لەلایەن ترەمپەوە. دیارترین خاسیەت کەپەیمانگەی بروکینگز باسی لێوەدەکات «پارێزکاری بێ گومان»ی مایک پێنسە، لێرەدا ترەمپ پێویستی بە مایک پێنس بوو هەم بۆ رازیکردنی پارتەکەی، پارتی کۆماری، هەم بۆ بردنەوەی دەنگی خەڵکی پارێزکار چونکە «پێنس لەکۆنگرێس و وەک پارێزگاری ئیندیاناش هەڵگری مەشخەڵی پارێزکاری بووە بەبەردەوامی بەوپێیەی لایەنگری کەمی باجە، دژی یاسای منداڵ لەباربردن و چاکسازی گشتگیری کۆچبەری و هاوسەرگیری هەمان رەگەزە»، بروکینگز وای نووسیوە. چەند تایبەتمەندییەکی تر کە وای لەترەمپ کرد پارێزگاری پێشووی ئیندیانا بکاتە هاوڕێی خۆی لەئۆفیسی سەرۆکایەتی ئەزمون بوو. بەپێی پەیمانەگەی بروکینگز، ترەمپ کەسێکی ویستووە کەئەزمونێکی زۆری هەبێت لەحکومەت و لەبانگەشەی هەڵبژاردنیشدا، کەخۆی هیچ ئەزمونێکی لەهیچ کامیاندا نەبوو ئەوکات، بۆ ئەمەش مایک پێنس باشترین بژاردە بوو. جگە لەمەش پێنس شارەزایە لەبانگەشەی هەڵبژاردن و ستراتیجییەکانی، بودجە کۆکردنەوە بۆی، رێکخستنی، گەیاندنی پەیام، هەروەها ریکلام کردن لەبەرئەوەی «لەچەندین بانگەشەی هەڵبژاردنی پێشوودا کاری کردووەو بانگەشەی هەڵبژاردنی ترەمپ هەشتەم بانگەشە» بوو کەپێنس کاری تێداکردووە. هاوڕێیەتی ترەمپ و پێنس لەچەندین بۆنەدا ترەمپ ستایشی رۆڵی مایک پێنسی کردووە وەک جێگری سەرۆک و دڵسۆزی بۆ وڵاتەکەی، لەهەمان کاتدا جێگری سەرۆکی ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ وەک کەسایەتییەکی بەهێز ناوزەند کردووە. سەرۆکی ئەمریکا بەئاشکرا رایگەیاندووە کە «زۆر دڵخۆشە» لەگەڵ مایک پێنس چونکە «ناوازە» بووە لەکارەکەیدا و کەسێکی باونابگ و دیارە لەناو کەسە ئاینییەکاندا کەگرنگە بۆ «بناغەی ترەمپ» . تەنانەت لە ٢٦ی حوزەیرانی ئەمساڵدا ترەمپ هەواڵی دانانەوەی پێنسی وەک جێگری سەرۆک لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٠دا پستڕاستکردووەو وتی «مایک پێنس لەسەدا سەد کەسە گونجاوەکەیە، ئێمە پێکەوە بردمانەوەو پشتگیری گەورەی کەسە ئاینییەکانمان هەیە». لەلایەکی ترەوە مایک پێنس لەچەندین شوێندا ستایشی «وزەو سەرکردایەتی و بەرەنگاربوونەوە»ی سەرۆکی ئەمریکای کردووەو بە»هاوڕێ»ی خۆی ناویبردووە. بەڵام رەنگە ئەم هاوڕێیەتییە لەناوبچێت ئەگەر مایک پێنس لەپرۆسەی دادگاییکردنی ترەمپدا تێوەبگلێت کە لەئێستادا بەرەوپێشچوونێکی زۆری بەخۆیەوە بینیوە لەئەنجومەنی نوێنەران. بەپێی وتەی مایکڵ دانتۆنیۆ، شیکەرەوەی سی ئێن ئێن، مایک پێنس رەنگە ببێتە «قۆچی قوربانی»و ترەمپ و خۆی پێ دەرباز بکات. «ئەگەر ترەمپ پێویستی بەقۆچێکی قوربانی بێت بۆ دوورخستنەوەی ئابڕوچوونەکەی ئۆکرانیا، ئەوا پێنس گونجاوترین ئامانجە»، دانتۆنیۆ وا دەڵێت. زیاتر له‌دوو هه‌فته‌یه پرۆسه‌ى لێپێچینه‌وه‌ى دۆناڵد تره‌مپ له‌ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى ئه‌مریکا ده‌ستیپێکردووه که دواى ئه‌و په‌یوه‌ندییه ته‌له‌فونییه دێت له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى ئۆکرانیا ڤۆلۆدمیر زیلنیسکى له‌مانگى ته‌مموز ئه‌نجامیداو تێیدا داواى لێده‌کات لێکۆڵینه‌وه بکات له جۆو بایدن، نه‌یاره سه‌رسه‌خته‌که‌ى و کاندیدى سه‌رۆکایه‌تى بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کانى ٢٠٢٠ له‌گه‌ڵ کوڕه‌که‌ى بایدن، هه‌نته‌ر، که‌پێشتر کارى بۆ کۆمپانیاى بوریزماى ئۆکرانى کردووه. پرۆسه‌که له‌وه ده‌کۆڵێته‌وه که‌ئاخۆ دۆناڵد تره‌مپ ده‌سه‌ڵاتى خۆى به‌کارهێنابێت بۆ هه‌ڕه‌شه‌کردن له‌سه‌رۆکى ئۆکرانیا و بڕینى هاوکارى سەربازیی به‌وڵاته‌که ئه‌گه‌ر داواکارییه‌که‌ى جێبه‌جێ نه‌کات کەدواجار ئەمەش دەکەوێتە بازنەی دەستێوەردان لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠. بەپێی وتەی شایەت گۆردن سۆندلاند، باڵیۆزی ئەمریکا لەیەکێتی ئەوروپا، لەکۆبوونەوەیەکی تایبەتدا لەگەڵ زیلنیسکی، مایک پێنس باسی بڕینی (٤٠٠) ملیۆن دۆلاری یارمەتی سەربازی کردووە بۆ ئۆکرانیا. ئەمە دەبێتە چەکێک بەدەست ترەمپەوە بۆ تێوەگلاندنی مایک پێنس، بەپێی وتەی دانتۆنیۆ. شوێنکەوتنی کوێرانەی ترەمپ پێنس یەکێکە لەهەرە دڵسۆزترین کەسایەتییەکان لەکۆشکی سپی بۆ سەرۆکی ئەمریکا کەئەم خاسیەتەی وایلێکردووە رووبەڕووی رەخنەی توند ببێتەوە لەلایەن کەسایەتییە دیارەکانی حکومەت، چاودێران، هەروەها رۆژنامەنووسان. «زیاتر لەهەر کەسێکی تر لەئیدارەی ترەمپدا، پێنس بووەتە مامۆستای ئەداکردنی دڵسۆزی. بەتۆنێکی رێزەوە باسی سەرۆک دەکات و بەچاوێکی وەک دڵسۆزی سەگ سەیری دەکات، تەنانەت هەندێک لەنزیکەکانی سەرۆک کە بەنهێنی قسەیان بۆ کردووم ئەوەیان درکاندووە کەچەند بەپەرۆشی و زوو زوو پێنس لەجیاتی ترەمپ پۆزش دەهێنێتەوە»، مەککای کۆپنس رۆژنامەنووسی ‹زە ئەتلانتیک› وا دەڵێت. ئەم دڵسۆزییەی پێنس وایکردووە رەخنەگران تۆمەتباری بکەن بەشوێنکەوتنی کوێرانەی ترەمپ کەئەمەش بووەتە هۆی زیانگەیاندن بەپێگەی سەرۆکی ئەمریکا وەک ئەوەی سوودی پێ بگەیەنێت. تەنانەت بەنزیکەیی لەهەموو سیاسەت و بڕیارەکانیدا پشتگیری لێدەکات، بەتایبەتیتر لەبڕیاری دروستکردنی «دیوارەکەی مەکسیک» بۆ رێگەگرتن لەلێشاوی کۆچبەرانی مەکسیک بۆ نێو ئەمریکا. پێنس ئەم بڕیارەی بە «گرنگ» وەسف کردو رایگەیاند کە «لەسەدا سەد پشتگیری لێدەکات». «پێنس ڕەوتی کەم بەرەنگاربوونەوەی ترەمپی گرتوەتەبەرو ئەمەش یارمەتیداوە پۆستەکەی وەک جێگری سەرۆک بپارێزێت، بەڵام ئەمە واینەکردووە ترەمپ وەک سەرۆکێکی گونجاو (ماقوڵ) دەربخات»، جۆوڵ گٶلدستاین پرۆفیسۆرو نووسەری چەندین پەرتووک لەسەر سەرۆکایەتی و جێگری سەرۆکایەتی لەوتارێکیدا بۆ (NBC News) وا دەڵێت. جۆوڵ گۆڵدستاین باس لەوە دەکات کەڕۆڵی جۆو بایدن وەک جێگری سەرۆک لەئیدارەکەی ئۆبامادا گرنگ و ئەنجامگیر بوو، هەروەها «بەکوێرانە دوای بەڕێوبەرەکەی نەدەکەوت» بەپێچەوانەی پێنسەوە کەهەمیشە کوێرانە دوای ترەمپ دەکەوێت و ئەمەش وایکردووە سەرۆکی ئەمریکا بەخۆیدا نەچێتەوە لەسەر ئەو بڕیارانەی دەیدات. بەڵام ئەم دڵسۆزییە بێ پایانە ئامانجێکی لەپشتە: پەرۆشی و ئارەزووی دەسەڵات. «هەر لە ١٦ ساڵییەوە پێنس مەرامی بوون بەسەرۆکی چنیوەتەوەو دڵنیام ئێستاش نەگۆڕاوە»، مایکڵ دانتۆنیۆ شیکەرەوەی سی ئێن ئێن و نووسەری ژیاننامەی مایک پێنس ئەمەی بەڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانی وت. دانتۆنیۆ دەشڵێت «ئەو دڵنیایە لەوەی کەخودا ئەوی خستووەتە ئەو شوێنە بۆ ئەو مەبەستە، هیچ گومانم نییە لەوەی ئەو ئۆڤەرەی وەرگرت [ئۆڤەری بوون بەجێگری سەرۆک] بەپێشبینیکردنی ئەوەی خۆی دەبێتە سەرۆک و پێموانییە ئەو قوتابییەکی باشی مێژوو بێت لەبەرئەوەی لەڕابردوودا سەخت بووە بۆ جێگری سەرۆکەکان ببنە سەرۆک». ترەمپ ئەم دڵسۆزییەی پێنس بەهەند وەرناگرێت سەرەڕای ئەوەی چەندین جار دۆناڵد ترەمپ بەئاشکرا ستایشی جێگرەکەی کردووە، بەڵام هەوڵەکانی بەهەند وەرناگرێت بەتایبەتی لەسیاسەتی دەرەوەدا. رۆژی ١٧ی تشرینی یەکەم، مایک پێنس لەگەڵ مایک پۆمپییۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا گەشتیان کرد بۆ تورکیا تا بەر لە لەشکرکێشی سوپای تورکیا بگرن بۆ نیو باکوری سوریا. بەپێی راپۆرتێکی بزنس ئینسایدەر، کەمێک پێش گەشتکردنی مایک پێنس بۆ تورکیا دۆناڵد ترەمپ لەلێدوانێکیدا لەگرنگی ئەرکەکەی پێنسی کەمکردەوە بۆ رێککەوتنی ئاگربەست لەگەڵ ئەنقەرە بەئاماژەکردن بەوەی کێشەکە پەیوەندی بەئەمریکاوە نییە. رۆژێک پێش گەشتەکە ترەمپ لەکۆشکی سپی بەڕۆژنامەنووسانی راگەیاند «ململانێکە لەنێوان تورکیا و سوریادایە، لەنێوان تورکیاو سوریاو ئەمریکادا نییە، ئەوانەی لەوێن دەبێت خۆیان چارەسەری بکەن». دوای هەشت رۆژ لەداگیرکارییەکەی ئەنقەرە، مایک پێنس لەئەنقەرەی پایتەختی تورکیا لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان کۆبووەوەو دواتر ئاگربەستی راگەیاند بەمەرجێک واشنتن ئەو سزا داراییانە لەسەر تورکیا هەڵبگرێت کەبەهۆی داگیرکارییەکەوە کۆنگرێس سەپاندبوونی بەسەریداو هێزەکانی سوریای دیموکرات بەقوڵایی ٣٢کم لەناوچە سنورییەکانی تورکیا-سوریا بکشێنەوە. ئەم هەوڵەی پێنس بووەهۆی ئەوەی رەخنەکان لەسەر دۆناڵد ترەمپ هێورببنەوە لەمەڕ بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی لەباکوری سوریا. دوابەدوای راگەیاندنی ئاگربەستەکە، دۆناڵد ترەمپ ستایشی کردو بە رێککەوتنێکی «ناوازە» وەسفی کرد لەکاتێکدا پێش رۆژێک پرۆسەکەی بەناگرنگ لێکدەدایەوە. ئەم رێککەوتنە تەنها دۆناڵد ترەمپی دڵخۆش کرد لەکاتێکدا هیچ سوودێکی بە کوردەکان نەگەیاند.
ئاژانسی فرانس پرێس ئیمان عەباس، قوربانییەکی (18) ساڵی دەستی داعش، لەم وێنەیەدا ده‌بینرێت لەنیو خێمەیەکدا لەکەمپی شاریە بۆ ئاوارەکان لەپارێزگای دهۆکی باکوری عێراق، لە 21ی تشرینی دووەم. لەتەمەنی (18) ساڵیدا، ئیمان عەباس بەسەر مەینەتییەکدا زاڵبوو کەزۆر کەس دەخات -- ئەو ئێزیدییە چەند جارێک وەک «کەنیزەک» فرۆشرا لەلایەن تووندڕەوانەوە بەڵام هەڵهات تا ببێتە بانگەشەکارێکی خەڵاتکراو بۆ هاوڕێیانی رزگاربووی. ئیمان کە بەهێواشی قسەی دەکرد لەخێمە خاکەڕاییە دوو ژوورییەکەی خێزانەکەیدا لەکەمپی ئاوارەکانی شاریە لەهەرێمه کوردییه‌که‌ی باکوری عێراق، وتی «بەهۆی ئەوەوه که بەسەرم هاتووە، خۆم بەهەرزەکار نازانم.» ئەو کچە لاوە باڵابەرزە قژڕەشە بەمدواییانە لەمومبای گەڕایەوە، کە لەوێ خەڵاتی بەناوبانگی دایکە تێرێزای وەرگرت وەک نوێنەری نوسینگەی رزگارکردنی ئێزدییەکانی هەرێم، کەکاریان له‌گه‌ڵ دەکات. نووسینگەی رزگارکردنی ئێزیدیەکان یارمەتی رزگارکردنی نزیکەی پێنج هەزار ئێزیدی داوە کە دەستبەسەرکران کاتێک رێکخراوی «دەوڵەتی ئیسلامی» (داعش) هاتەنێو نیشتمانی لەمێژینەی ئەم کەمینەیەوە لەباکوری خۆرئاوای عێراق لە 2014. ئیمان وتی وەرگرتنی خەڵاتەکە «هەستبزوێن» بوو، که‌جلێکی نەریتی ئێزیدیی سپی لەبەردابوو کەکەوایەکی بەسەردا درابوو لەگەڵ تاسکڵاوێک لەسەریدا. لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی فرانس پرێس پێش رۆژی نێودەوڵەتی لەناوبردنی تووندوتیژی دژی ژنان، دووشەممە (25 تشرینی دووەم) وتی «کاتێک چیرۆکی خۆم و کچانی دیکەی ئێزیدیم گێڕایەوە، هەندێک لەبەشداربووان دەستیانکرد بەگریان.» وتی «بۆنەکە هەندێک لەئازارەکانمی کەمکردەوە، بەڵام بەرپرسیاریەتیمی زیادکرد بۆ یارمەتیدانی ژنانی دیکەی رزگاربوو.» ئیمان تەنیا (13) ساڵ بوو کاتێک داعش هێرشیکردەسەر گوندە سروشت سه‌خته‌کانی شەنگال و هەزاران ژن و کچی ئێزیدیی ناچارکرد بە «کۆیلایەتی سێکسی»، پیاوانیشی بەکۆمەڵ کوشت و کوڕانی وەک سەربازی منداڵ گرت. ئیمان سێ جار فرۆشرا، دواهه‌مینیان به‌دکتۆرێکی عێراقی (40) ساڵەی داعش کەبەڵێنیدا ئازادی بکات گەر (101) لاپەڕەی کتێبی پیرۆزی موسڵمانان، قورئان، لەبەربکات ئیمان دەستبەجێ لەلایەن تووندڕەوانەوە لەخێزانەکەی جیاکرایەوە، کەدواتر ئەوو ژنانی دیکەی ئێزیدییان فرۆشت لە «بازاڕی کەنیزەکەکان»دا به‌ئەندامانی داعش. ئیمان سێ جار فرۆشرا، دواهه‌مینیان به‌دکتۆرێکی عێراقی (40) ساڵەی داعش کەبەڵێنیدا ئازادی بکات گەر (101) لاپەڕەی کتێبی پیرۆزی موسڵمانان، قورئان، لەبەربکات. «چیرۆکە ئازاربەخشەکان» ئێزیدییەکان کەمینەیەکی کورد زمانی ئێتنی-ئایینین، بۆیە فێربوونی لەبەرکردنی دەقە ئایینیەکان بەعەرەبی ئاستەنگێکی گەورە بوو بۆ ئەو کچه گه‌نجه تۆقیوە. وتی «هەموو رۆژێک، داوای دەکرد لەبەردەمیدا دابنیشم و قوربان بخوێنمەوە. توانیم (101) پەڕە لەبەربکەم لەمانگێک و چوار رۆژدا.» بەندکەرانی دەستبەجێ بردیان بۆ دادگایەکی بنکەی گروپەکە لەموسڵی عێراق تابەڵگەنامەیەکی فەرمی لە بەناو «خەلافەت»ەکەوەی بۆ دەربکەن و رایانگەیاند کە ئیمان «کچێکی موسڵمانی ئازادە». لەڕێگەیدا بەرەو تەلەعفەر لە باکوری خۆرئاوای عێراق، خێزانەکەی بینی کەکاریان پێدەکرا وەک کەنیزەکی داعش و شوانیی مەڕیان دەکرد. لە 2015، لەلایەن نووسینگەی رزگارکردنی ئێزیدییەکانەوە رزگارکران و لە شاریە نیشتەجێکران، کە کەمپێکی فراوانبوو ئەوکاته شوێنی (17) هەزار ئاوارەی ئێزیدی بوو. لەئێستادا ئیمان نیوەی رۆژه‌کانی له‌خوێندنگه‌دا بەسەردەبات و نیوەکەی دیکەی بە کارکردن لەهەمان نووسینگە کە رزگاری کرد. داعش لە 2017 بنکەکانی عێراقی لەدەستدا و لەدوایین ناوچەی خۆی لەسوریای دراوسێش دەرکرا لەمانگی ئازار. سەدان ئێزیدی، کەچەند ساڵێک بوو دیل بوون، بەشەپۆل هاتنە دەرەوە لەکاتێکدا دوایین بنکەی «خەلافەت»ە تووندڕەوەکە رووخا. بەڵام بەگوێرەی نووسینگەکە هێشتا چەند هەزار کەسێک نادیارن. بەرپرسانی ئێزیدی دەڵێن هەندێکیان وەرگەڕاون بۆ سه‌ر ئیسلام و هێشتا لەگەڵ خێزانە موسڵمانەکان دەژین، زۆر دەترسن، شەرمەزارن یان «مێشکیان شۆراوەتەوە» بۆیە ناگەڕێنەوە. ئیمان وتی بەشێک لەئەرکەکانی لەنووسینگەکە، کەنزیکەی ساڵێک لەوەوبەر دەستی بەکارکرد له‌گه‌ڵیان، رێنماییکردنی ئەم ژن و کچانەیە تابگەڕێنەوە بۆلای خێزانە ره‌سه‌نەکانیان. چاوپێکەوتنی لەگەڵ زیاد لە (50) کچی رزگارکراودا کردووە تاچیرۆکەکانیان بەبەڵگەنامە بکات لەئەرشیفی رێکخراوەکەدا، کارێک کەدەڵێت «وا دەکات لەیەک کاتدا خەمبارو دڵخۆشیش بیت». وتی: «دەبێت گوێ لەهەموو ئەو چیرۆکە تۆقێنەرانە بگرم، که‌هەریەکەیان لەویتر جیاوازه. زۆر بەئازارن، هەندێکیان تەنانەت لەوانەی خۆم به‌ئازارترن.» بەڵام شانازیش دەکات بەو کارەی دەیکات: «زۆر خۆشحاڵم بەشێکم لەپرۆسەی رزگارکردنی ژنانی رزگاربوو.» تەنیا دەستپێکە رێچکەکەی رەنگدانەوەی ئەوەی نادیە مورادە، کە رزگاربوویەکی ئێزیدییە و خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بردەوە ساڵی رابردوو، لەبەرامبەر کاری بانگەشەکاریدا. لەگەشتەکەی مومبایەوە، ئیمان خۆی کەمێک ناوبانگی پەیداکردووە، بەتایبەتی لەنێو ئەو کەمپەدا که لێی دەژی. دایک و باوکی جار لەدوای جار پەیوەندییان پێوەدەکرد بۆ دەربڕینی پیرۆزبایی و سوپاسکردنی چالاکیه‌کانی کچەکەیان. باوکی کەناوی عەبدوڵایە بەشانازییەوە بەئاژانسی فرانس پرێسی وت کە بۆچوونی گۆڕاوە بەرامبەر هێزی چیرۆک گێڕانه‌وه‌و وتی: «تێبینیم کرد ئیمان دڵخۆشترەو بەهیزترە لەوکاتەوەی دەستیکردووە بەگێڕانەوەی چیرۆکەکەی لەنێو خەڵکدا.» وتی: «سەرەتا، هەرکات باسی دیلێتییه‌که‌ی بکردایە، پشتم تێدەکرد، چونکە زۆر ئازاربەخش بوو بۆ من رووبەڕوو گوێی لێبگرم.» بەڵام لەئێستادا دەیەوێت رزگاربووانی ئێزیدی بەدەنگ بێن و پێیوایە یارمەتی خۆیان وەک تاک و ئەو کەمینە تێکشکێنراوەش دەدات. ئیمان لەئێستادا به‌شداره له‌خولی فێربوونی ئینگلیزیدا -- بەڵام ئه‌مانه تەنیا دەستپێکی خواسته چالاکوانیه‌کانیەتی. وتی «لەداهاتوودا دەمەوێت ببمە پارێزەر تا ئاشنابم بەیاسای عێراقی و نێودەوڵەتی و بەرگری لەمافەکانی کچانی رزگاربووی ئێزیدی بکەم لەگەڵ قوربانیانی دیکەی ئێزیدی.»
هاوڵاتی (به‌ڕێوبه‌رێتی کاروباری ئێزیدییه‌کانی) رایدەگه‌یەنێت که (سێ) هەزارو (524) ئێزیدی تائێستا له‌ده‌ست «ده‌وڵه‌تی ئیسلامی» (داعش) رزگارکراون لەوکاتەوەی کە داعش ناوچەکەیانی داگیرکرد لەئابی ٢٠١٤دا. خه‌یری بوزانی، به‌ڕێوەبه‌ری گشتی کاروباری ئێزیدییه‌کان له‌وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف و کاروباری ئایینی، وتی «کۆی گشتی (سێ) هەزارو (524) ئێزیدی له‌ده‌ست گروپه تیرۆریستییه‌که رزگارکراون له‌وکاته‌وه‌ی له 3ی ئابی 2014 ده‌ستیانگرت به‌سه‌ر شارۆچکەی شه‌نگالدا.» ئێزیدییەکان کەزۆربه‌یان له‌عێراق یان سوریا ده‌ستبه‌سه‌ربوون و رزگارکراون له‌ڕێی هه‌وڵه زه‌حمه‌ته‌کانی نووسینگه‌ی کاروباری ئێزیدییه رفێنراوه‌کان و به‌رپرسانی دیکه‌ی په‌یوه‌ندیداره‌وه له‌هه‌رێمی کوردستان. زۆرینه‌ی رزگاربووان ژن و منداڵن، که پێکدێن له‌هەزارو (197) ژن و هەزارو (988) منداڵ. بوزانی وتی کە (شەش) هەزارو (417) ئێزیدی بێسه‌روشوێن بوون دوای ئه‌وه‌ی داعش شه‌نگالی داگیرکرد، له‌لایه‌ن تیرۆریستانه‌وه رفێنران و به‌شێوه‌یه‌کی به‌رفراوان بازرگانییان پێوه‌کراوه. چاره‌نووسی ئه‌و (دوو) هەزارو (893) رفێنراوه‌ی ماونه‌ته‌وه هێشتا نادیاره. راپۆرته‌کان ئاماژه‌ده‌که‌ن بۆ بوونی ژماره‌یه‌ک ژنی ئێزیدی و منداڵه‌کانیان له‌که‌مپی هۆل له‌سوریا، که له‌ئێستادا هه‌زاران ئه‌ندامی خێزانی داعش له‌خۆده‌گرێت که له‌ناوچه‌ی باغۆزی سوریا ژیاون پێشئه‌وه‌ی له‌ئازاردا ئازادبکرێت. پێده‌چێت رفێنراوه‌کانی دیکه له‌لایه‌ن چه‌کدارانی داعشه‌وه فرۆشرابن و له‌نێوان چه‌ندین ناوچه‌دا هاتوچۆیان پێکرابێت و ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌ش کرد که ره‌نگه ئێستا له‌سوریا، تورکیا یان ته‌نانه‌ت له‌عێراق ده‌ستبه‌سه‌ربن. نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان رایگه‌یاند که‌ناسنامه‌ی (160) چه‌کداری داعشی ئاشکراکردووه که له 2014 له‌عێراق ئێزیدییه‌کانیان کوشتووه‌و ئاماده‌کاری ده‌کات بۆ کردنه‌وه‌ی دۆسیه‌ی تاوانی تر دژیان له‌داهاتوودا. سه‌رۆکی تیمی لێکۆڵینه‌وه‌ی تایبه‌تی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ده‌رباره‌ی تاوانه‌کانی داعش، که‌ریم خان، وتی «تیمی لێکۆڵینه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان، که‌ساڵی رابردوو له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانه‌وه پێکهێنرا، به‌ڵگه‌ی کۆکردۆتەوە بۆ دادگاییکردنی ئه‌و چه‌کدارانه‌ی داعش که‌گومانده‌کرێت تاوانی جه‌نگ، تاوانی دژبه‌مرۆڤایه‌تی یان جینۆسایدیان ئه‌نجامدابێت». خه‌یری بوزانی، به‌ڕێوەبه‌ری گشتی کاروباری ئێزیدییه‌کان له‌وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف و کاروباری ئایینی وتی «هه‌موو ئه‌و ئێزیدیانه‌ی ئێمه ئازادو رزگاریان ده‌که‌ین له‌دۆخێکی جه‌سته‌یی و ده‌روونیی خراپدان. ئێمه ده‌یانگه‌یه‌نینه لای خێزان و خزمه‌کانیان له که‌مپه‌کان و چاودێری ته‌ندروستییان ده‌که‌ین و به‌ده‌م پێویستییه‌کانیانه‌وه ده‌چین.» وه‌زاره‌تی کۆچ و ئاواره‌کانی عێراق یارمه‌تیی دارایی پێشکه‌شی هەزار ژنی رزگاربوو کردووه به بڕی دوو ملیۆن دینار (1,680 دۆلار) بۆ هه‌ر یه‌کێکیان. بڕیارە رزگاربووی زیاتریش ب‌خرێنه سه‌ر لیستی سوودمه‌ندبووانی یارمه‌تییه داراییه‌که. بوزانی وتی «به‌مدواییانه چه‌ندین کۆبوونه‌وه‌مان له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانی وه‌زاره‌تی کارو کاروباری کۆمه‌ڵایه‌تی و کۆمسیۆنی مافی مرۆڤی عێراق ئه‌نجامدا، که‌به‌ڵێنیاندا مانگانه‌یه‌ک ببڕنه‌وه بۆ ته‌واوی ئێزیدییه رزگاربووه‌کان، له‌هه‌ردوو ره‌گه‌ز.» وتیشی «هه‌روه‌ها ده‌شخرێنه نێو به‌رنامه‌کانی بووژانه‌وه‌و چاودێریی کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه». رزگاربووانی ئێزیدی کەهەریەکەو لەشوێنێکن یا دانە دانە یان چەند دانەیەک پێکەوە رزگاردەکرێن بەوپێیەی زۆرێکیان فرۆشراون بەکەسانی ترو لەشوێنی جیاوازدان ژیان بەسەردەبەن، هەندێک جار کەسە نزیکەکان ئاگایان لەیەکتر نیە. تەمموزی رابردوو شەش ئێزیدی کە لە 2014 لەقەزای شەنگالی عێراق رفێندرابوون لەلایەن رێکخراوی «دەوڵەتی ئیسلامی» (داعش)ەوە رزگارکران و گەڕێندرانەوە لەکەمپی ئاوارەکانی باکوری خۆرهەڵاتی سوریاوە کە لەژیر دەستی هێزەکانی هەسەدەدایە. حسێن قائیدی بەرپرسی نووسینگەی کاروباری رفێندراوانی ئێزیدی لەپارێزگای دهۆک، وتی «کاربەدەستانی بەرپرس لەکەمپی هۆل لەپارێزگای حەسەکەی سوریا لە ١٠ی تەمموز پێنج ژنی ئێزیدی و منداڵێکیان رادەستی نووسینگەی کاروباری ئێزیدییە رفێنراوەکانی عێراق کرد.» وتی «ژنەکان لەنێوان (23 بۆ 30) ساڵ بوون و منداڵەکە (12) ساڵ بوو... ئەوان یەکەمجار (لەحەسەکەوە) بۆ قەزای شەنگال گوێزرانەوەو دواتر بۆ پارێزگای دهۆک، کە لەوێ خزمەکانیان وەریانگرتنەوە.» رزگاربووەکان بەشێکبوون لەو هەزاران ژن و منداڵە ئێزیدییانەی داعش رفاندبوونی کاتێک لەئابی 2014 شەنگالی گرت. وتی «دۆخێکی خراپیان بەسەرهاتووە، لەبەرئەوەی چەتەکانی داعش رفاندبوویانن، گواستبوویاننەوە، ئەشکەنجەیان دابوون و برسییان کردبوون.» قائیدی وتی «دوای ئەوەی داعش شکستی پێهێنرا لەهێرشێکی زەمینیدا که لەلایەن هێزەکانی سوریای دیموکراتەوە ئه‌نجامدرا بەهەماهەنگیکردن له‌گه‌ڵ هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، ئەوان رزگارکران و برانە کەمپی هۆلی ئاوارەکان. وتیشی «چاودێریی تەندروستی چڕوپڕیان پێدەگات تا تێکەڵببنەوە بەکۆمەڵگەو کاریگەرییه دەروونیەکان و پاشماوەی ئایدۆلۆژی داعشیان له‌سه‌ر نەهێڵرێت کەهەوڵیداوە لەمێشکیاندا بیچێنێت.» قائیدی وتی «نووسینگەکە ناوەندێکی تایبەتی هه‌یه بەچارەسەری دەروونی لەپارێزگای دهۆک کەسەرپەرشتیی چارەسەری تەندروستی دەکات بۆ هەموو رفێندراوە ئێزیدییەکانی لەدەست تیرۆریستان رزگارکراون و پشتیوانی ده‌کات له‌خزمەتگوزارییه‌کان بۆیان.» ئامادەکارییەکان بەردەوامن بۆ گەڕاندنەوەی گروپێکی دیکەی رزگاربووانی ئێزیدی لەسوریا. حسێن قائیدی«زانیاریمان هەیە لەبارەی منداڵان و ژنانی ئێزیدییه‌وه لەناوچە رزگارکراوەکانی ژێردەستی داعش لەباکوری خۆرهەڵاتی سوریاو هەوڵی زۆر دراوە بۆ گەڕاندنەوەیان بۆ وڵاتەکە بۆ نێو باوەشی خێزانەکانیان.» قائیدی وتیشی «زانیاریمان هەیە لەبارەی منداڵان و ژنانی ئێزیدییه‌وه لەناوچە رزگارکراوەکانی ژێردەستی داعش لەباکوری خۆرهەڵاتی سوریاو هەوڵی زۆر دراوە بۆ گەڕاندنەوەیان بۆ وڵاتەکە بۆ نێو باوەشی خێزانەکانیان.» لەپێنج ساڵی رابردوودا، (سێ) هەزار و (500) حاڵەتی تۆمارکراوی رزگاربووی تاوانەکانی داعش هەبووە، زۆربەیان ژن و منداڵ بوون. وتی «بەڵام سەرەڕای شکستی داعش لەعێراق و سوریا نزیکەی (دوو) هەزارو (900) ئێزیدی ماون کەچارەنووسیان نادیارە». هه‌روه‌ها وتی «تیمەکەمان، بەهاریکاری لەگەڵ تەواوی دەزگا پشتیوانیکارەکان، بەتەواوی تواناوە کاردەکات بۆ لێکۆڵینەوەی شوێنی رزگاربووانی ئێزیدی، جا لەعێراق بن یان سوریاو کارکردن بۆ گەڕاندنەوەیان بۆ نێو خێزانەکانیان.»
هاوڵاتى، لاڤین مەحمود تەلعەت هەموو مانگێک بە تامەزرۆیی چاوەڕێی موچە ٢٢٠ هەزاریەکەی دەکات که بەشی پێداویستی ژیانی ناکات، بۆیه چاوى له‌وه‌یه موچه‌که‌ی زیادبکرێت تا بتوانێت پێداویستییه‌کانى ژیانى پێدابینبکات. تەلعەت تەمەن ٥٤ ساڵ، که خاوەنى چوار منداڵه و یەکێکیان خاوەن پێداویستی تایبەتە سەرەرای تووشبونی بە نەخۆشی گورچیلە ماوەی ١٥ ساڵ وەک کارگوزار لە خوێندنگاکاندا کاری کردووە، لە ئێستادا بە موچەی ٢٢٠ هەزار خانەنشین بووە. «ئەو هەموو خزمەتەی من کردم هیچی بۆ دەستەبەرنەکردم، هەموو مانگ چاوەرێ دەکەم موچەکەم وەربگرم بەڵام هێندە کەمە پێڕاناگەم بیدەم بە چی». ته‌لعه‌ت خۆى یەک گورچیلەى هەیە و دەبێت مانگانه دەرمان بکڕێت، مێردەکەشى لەسەر جێگایە و نەخۆشەک ناتوانێت هیچ کارێک بکات «تەنها یەک کچم هەیە کار دەکات ئەگەر ئەو نەبوایە دەمێک بوو لە برسادە مردم». به‌رزکردنه‌وه‌ى موچه‌ى خانه‌نشینى له په‌رله‌مانى عێراق هیواى بۆ ته‌لعه‌ت و خانه‌نشیانى تر گه‌ڕاندووه‌ته‌وه و داواکه‌ن یاساکه له هه‌رێمیش په‌یڕه‌و بکرێت، که که‌مترین موچه‌ى خانه‌نشینى به 500 هه‌زار دینار دیاریکراوه. به‌ڵام هه‌رێم سه‌رقاڵى ده‌رکردنى یاساى چاکسازییه که که‌مترین موچه‌ى خانه‌نشینى به 400 هه‌زار دینار دیاریکراوه. شیروان میرزا، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتى وتی «ئەمە یاسایەکی ئیتیحادی نییە و شمولی کوردستان ناکات، دەبێت کوردستان بۆخۆی لە پەرلەمان دەنگی لەسەر بدات یاخود دەستکاری یاساکە بکەن». وتیشى «ئەو پارەیەی کە مانگانە لە موچەی فەرمانبەر بۆ خانەنشین ده‌بڕدرێت ناچێتە سندوقی بەغداوه، هەرێمی کوردستان خۆی وەریدەگرێت لەبەر ئەوە خانەنشین لەسەر بەغدا نیە لەسەر هەرێمە». به‌وته‌ى ئه‌و په‌رله‌مانتاره، هەرێم دەبێت دوو شت بکات تا وەک عێراقی لێبێت، یەکەم سندوقی خانەنشین دابنێت بۆ ئەوەی ئەو سندوقە پارەی سەربەخۆی هەبێت، ئەو کاتە سندوقەکە پارەی خۆیی دەبێت پێویست ناکات حکومەت پارەی خانەنشینی بدات، دووەم ئه‌وه‌یه یاساکە دەستکاری بکرێت بۆ ئەوەی ئەو پارەی دەدرێت بە خانەنشین شایستە بیت لەبەرامبەر خزمەتى فه‌رمانبه‌ران. به‌پێی یاسا نوێیه‌که‌ى عێراق، تەمەنی خانەنشینی لە 63 ساڵه‌وه کەمکراوه‌ته‌وە بۆ 60 ساڵ، تەنها هەندێک مامۆستای زانکۆو پزیشک و خەڵکی تر نەبێت کە بەدەر کراون هەر بە 63 ساڵی خانەنشین دەبن. هه‌روه‌ها هەر فەرمانبەرێک 45 ساڵ بێت و 15 ساڵ خزمەتی هەبێت دەتوانێت داوای خانەنشینی بکات. بڕیاره لە ساڵی داهاتوه‌وه کار بەو یاسایە بکرێت، بەم هۆیەشەوە 202 هەزار کەس لە ساڵی داهاتوودا دەرفەتی دامەزراندنیان بۆ ده‌ره‌خسێت. به‌پێی ئاماره‌کان، ساڵانە نزیکه‌ی پێنج هەزار فەرمانبەر لە هەرێمی کوردستان خانەنشین دەبن، ئه‌گه‌ر یاساکه‌ى عێراق له هه‌رێم جێبه‌جێبکرێت ساڵانه نزیکه‌ى 20 هه‌زار که‌س خانه‌نشین ده‌بن. پێشتر هێڤیدار ئه‌حمه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى پارتى و جێگرى سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان له چاوپێکه‌وتنێکدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى رایگه‌یاندبوو، په‌رله‌مانى کوردستان گفتوگۆى توند له‌گه‌ڵ حکومه‌ت ده‌کات له‌سه‌ر موچه‌ى خانه‌نشینى، چونکه موچه‌کان ناعه‌داله‌تى تێدایه‌و ده‌بێت چاره‌سه‌ربکرێت له رێگه‌ى پرۆژه‌ى چاکسازى خانه‌نشینییه‌وه. باسی له‌وه‌شکردبوو، بڕى (220) هه‌زار دینار بۆ موچه‌ى خانه‌نشینى هى ئه‌وه نییه بدرێته خه‌ڵکى خانه‌نشین که‌زۆر ماندووبووه، ئه‌وانه‌ى خانه‌نشینن سه‌روو (230) هه‌زار که‌س موچه‌ى خانه‌نشینى وه‌رده‌گرن. بڕیاره له‌چوارچێوه‌ى پرۆژه‌یاساى چاکسازى خانه‌نشینى، ئه‌وانه‌ى (220) هه‌زار دینار خانه‌نشینى وه‌رده‌گرن قسه‌یه‌ک هه‌یه بکرێت به (400) هه‌زار دینار. له‌هه‌رێمى کوردستان مانگانه %7ى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران ده‌گه‌ڕێنرێته‌وه و ده‌خرێته سندوقى خانه‌نشینییه‌وه، به‌ڵام له ساڵانى قه‌یرانى داراییدا حکومه‌ت پاره‌ى سندوقه‌که‌ى خه‌رجکرد. شیروان میرزا وتى «دەکرێت حکومەت ساڵانە پاڵپشتی ئەو سندوقە بکات وەک بەغدا بۆ ئەوەی تووشی قه‌یران نەبێت، ئەگەر بێت و ئەو موچەیەی لە فەرمانبەر ده‌بڕدرێت جیابکرێتەوە و بکرێتە سندوقێکەوە، لەوانەیە پاش یەک دوو ساڵی تر سندوقەکە بکەوێتە سەرپێی خۆیی و ئەو کاتە خانەنشین لە بودجە گشتی جیادەبێتەوە دەچێتە سەر ئەو سندوقە». تا ئێستا هه‌رێمى کوردستان پابه‌ندبوونی خۆى به‌و یاسایانه‌ى عێراقه‌وه نیشان نه‌داوه که تایبه‌تن به خانه‌نشینان، له‌کاتێکدا جیاوازییەکی زۆر هەیە لەنێوان ئەو کەسانەی لە عیراقدا خانەنشین دەکرێن بەراورد بەو کەسانەی لە هەرێمی کوردستاندا خانەنشین دەکرێن، ئەگەر یەک پلەو یەک تەمەنیان هەبێت و ساڵی خزمەتیشیان وەک یەک بێت، جیاوازی موچەیان زیاتر لە 300 بۆ 400 هەزار دینارە. مانگى هه‌شتى ئه‌مساڵ یەکێتی خانەنشینانی کوردستان یاداشتێکی پێنج خاڵیان ئاڕاستەی حکومەت و پەرلەمان کرد و تیایدا داوایان کرد هەر یاسایەک لە عێراقدا دەرچوو لە هەرێمی کوردستان کارى پێبکرێت.
هاوڵاتى په‌یامێکى عه‌لى سیستانى مه‌رجه‌عى باڵاى شیعه‌کان له‌عێراق به‌س بوو بۆ ئه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى سه‌رۆک وه‌زیران بڕیارى ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه بدات، دواى به‌رده‌وامی خۆپیشاندانه‌کان بۆ ماوه‌ى زیاتر له‌دوو مانگ له‌دژى حکومه‌ته‌که‌ى. رۆژى هه‌ینى دواى چه‌ند کاتژمێرێکى که‌م له‌په‌یامه‌که‌ى سیستانى که له‌ڕێگه‌ى نوێنه‌ره‌که‌یه‌وه له‌وتارى هه‌ینیدا له نه‌جه‌ف پێشکه‌شیکردو تێیدا داواى له‌په‌رله‌مان کرد پێداچوونه‌وه بکات به‌بژارده‌کانى له‌باره‌ى حکومه‌ته‌وه، عه‌بدولمه‌هدى بڕیارى ده‌ستبه‌رداربوونى دا له‌پۆسته‌که‌ی. عادل عه‌بدولمه‌هدى 77 ساڵ، رۆژى هه‌ینى له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا رایگه‌یاند، وه‌ک وه‌ڵامدانه‌وه‌ى داواکارى مه‌رجه‌عیه‌ت له‌زووترین کاتدا نامه‌ى ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ى ئاڕاسته‌ى په‌رله‌مان ده‌کات. په‌یامه‌که‌ى مه‌رجه‌عیه‌ت که به‌هه‌ڵکردنى کارتى سوور بۆ حکومه‌ته‌که‌ى عه‌بدولمه‌هدى لێکدرایه‌وه، دواى رۆژێکى خوێناوى هات له‌عێراق که به‌هۆى ته‌قه‌ى هێزه ئه‌منییه‌کانه‌وه نزیکه‌ى (50) خۆپیشانده‌ر کوژران و کۆى گشتى ژماره‌ى کوژراوان له‌دواى سه‌رهه‌ڵدانى خۆپیشاندانه‌کانه‌وه بۆ زیاتر له (400) که‌س به‌رزبووه‌وه. له‌خۆپیشاندانه‌کانى ئه‌مجاره‌ى عێراقدا پێگه‌ى مه‌رجه‌عیه‌ت و پیاوانى ئاینى هاوشێوه‌ى سیاسییه‌کان که‌وتبووه به‌ر توڕه‌یی خۆپیشانده‌ران و په‌یامه‌که‌ى ئه‌مجاره‌ى به‌هه‌وڵێک لێکده‌درێته‌وه بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ى پێگه‌که‌ى خۆى. شێروان میرزا ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق پێیوایه، گوێگرتنى سیاسییه‌کانى عێراق له‌مه‌رجه‌عیه‌ت تازه نییه، مه‌رجه‌عیه‌ت له‌هه‌موو کاروباره‌کاندا قسه‌ى خۆى هه‌بووه، به‌ڵام هه‌نگاوه‌که‌ى ئێستاى بۆ راستکردنه‌وه‌ى باڵانسى خۆى بوو، به‌تایبه‌ت که به‌هۆى خۆپیشاندانه‌کانه‌وه پێگه‌که‌ى زیانى به‌رکه‌وتبوو. وتیشى «دواجار مه‌رجه‌عیه‌ت بۆی ده‌رکه‌وت که چه‌نده زیانى به‌رکه‌وتووه، بۆیه په‌یامێکى له‌و شێوه‌یه‌ى راگه‌یاندو زیاتر پشتیوانى له‌داواى خۆپیشانده‌ران کرد به‌رانبه‌ر حکومه‌ته‌که‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى». به‌وته‌ى ئه‌و په‌رله‌مانتاره، هه‌ژموونى مه‌رجه‌عیه‌ت بۆ دۆخى ئێستاى عێراق وه‌کو خۆى ده‌مێنێته‌وه، به‌ڵام بۆ رزگاربوون له‌وه ده‌کرێت بۆ دورمه‌ودا له‌ڕێگه‌ى به‌دامه‌زراوه‌ییکردنى دامه‌زراوه‌کانى عێراقه‌وه، هه‌وڵى ئه‌وه‌بدرێت دامه‌زراوه‌کان رۆڵى خۆیان هه‌بێت. له‌دواى ساڵى 2003 و رووخانى رژێمى سه‌دام حسه‌ین، رۆڵى عه‌لى سیستانى مه‌رجه‌عى باڵاى شیعه‌کان له‌عێراق به‌خێرایی ده‌رکه‌وت و رۆڵى سه‌ره‌کى له‌ته‌واوى پڕۆسه‌ى سیاسی و دانانى سه‌رۆکى حکومه‌ته یه‌ک له‌دواى یه‌که‌کان یاخود لابردنیان هه‌بووه. دۆخى سیاسی عێراق و هه‌ژموونى لایه‌نه شیعییه‌کان به‌سه‌ر حکومه‌ت و دامه‌زراوه‌کانیدا رۆڵى مه‌رجه‌عیه‌تى زیاتر کردووه، سیاسه‌تمه‌داران به‌وردى گوێ بۆ بۆچوونه‌کانى ده‌گرن پێش هه‌ر هه‌نگاوێک که بیگرنه‌به‌ر. له‌خۆپیشاندانه‌کانى ئه‌م دواییه‌ى عێراقدا که له‌ئۆکتۆبه‌رى ئه‌مساڵه‌وه سه‌ریهه‌ڵداوه دژى گه‌نده‌ڵى و بێکارى و نه‌بوونى خزمه‌تگوزاریی، مه‌رجه‌عیه‌تى ئاینى شیعه‌کان به‌ته‌واوى له‌پشتى حکومه‌ته‌که‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى وه‌ستابوو، پشتیوانى هه‌وڵه‌کانى ده‌کرد بۆ چاکسازیی، به‌ڵام له‌دوایین په‌یامیدا پشتى کابینه‌که‌ى به‌رداو به‌وه‌ش حکومه‌ته‌که به‌رگه‌ى چه‌ند کاتژمێرێکى که‌مى نه‌گرت. هه‌رچه‌نده عه‌لى سیستانى له‌دوایین په‌یامیدا که بووه‌هۆى خستنى حکومه‌ته‌که‌ى عه‌بدولمه‌هدى جه‌ختیکرده‌وه که‌ئه‌رکى ئه‌و ته‌نها ئامۆژگاریکردنه، به‌ڵام که‌س له‌عێراق نکوڵى له‌وه ناکات که‌مه‌رجه‌عیه‌ت خاوه‌نى قسه‌ى یه‌که‌م و کۆتاییه له‌سه‌ر پرسه گرنگه‌کان. ته‌نانه‌ت هه‌ندێک په‌یامه‌که وه‌کو فه‌رمان لێکده‌ده‌نه‌وه، به‌وپێیه‌ى عه‌بدولمه‌هدى به‌خێرایی وه‌ڵامیدایه‌وه‌و ره‌زامه‌ندى له‌سه‌ر ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ى ده‌ربڕى، له‌کاتێکدا ماوه‌ى دوو مانگ بوو خۆپیشانده‌رانى توڕه‌ى عێراق داواى ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌یان ده‌کرد. جه‌بار قادر پسپۆڕى سیاسی که به‌وردى چاودێرى بارودۆخى عێراق ده‌کات پێیوایه، دەسەڵاتی سیاسی لەعێراق بەرەو سیستەمێکی مەزهەبی تەواو هەنگاو دەنێت. «لابردنی عادل عەبدولمەهدی بەفیکەیەکی سیستانی جەوهەری راستەقینەی ئەم دەسەڵاتەی بۆ هەموو لایەک دەرخست. ئێستا هەموو کەسێک دەزانێ نە دەستورو نە ئەنجومەنی نوێنەران و نە هەموو دامەزراوەکانی تری دەوڵەتی عێراق بەرگەی یەک قسەی سیستانی ناگرن». وتیشى «گروپە سیاسییەکانی شیعەی عێراق لە یەکەم رۆژەوە لەدوای رووخانی رژێمی سەدام حسێن خەونیان بەم رۆژەوە دەبینی، بەڵام دەیانزانی ئامادەیی سوپای ئەمریکا لەعێراق و هەڵوێستی سوننەو کورد کۆسپن لەبەردەم ئەم خەونەیان». به‌وته‌ى جه‌بار قادر، جێبەجێکردنی خواستەکانی سیستانی بێ بەرگری کوردو سوننە وادەکات دەسەڵاتی مەزهه‌بی ببێتە دێوەزمەیەک کەس نەتوانێ لەبەرامبەریدا خۆی پێ بگیرێت. بۆ یه‌که‌مجار له‌دواى ساڵى 2003ه‌وه خه‌ریکبوو پێگه‌ى مه‌رجه‌عیه‌ت و ته‌نانه‌ت خودى سیستانى بکه‌وێته‌به‌ر هه‌ڕه‌شه‌و دوورنه‌بوو توڕه‌یی خۆپیشانده‌ران بیانگرێته‌وه. به‌پێی هه‌ندێ له‌میدیا عێراقییه‌کان، شه‌وى چوارشه‌ممه‌ى رابردوو که‌خۆپیشانده‌ران ئاگریان له‌کونسوڵگه‌ى ئێران له‌شارى نه‌جه‌فى شیعه‌نشین -یه‌کێکه له‌پیرۆزترین شاره‌کان به‌لاى شیعه‌کانه‌وه- به‌ردا، به‌شێکیان به‌ره‌و شوێنى نیشته‌جێبوونى سیستانى به‌ڕێککه‌وتن، به‌ڵام هه‌ر خێرا قه‌یس خه‌زعه‌لى فه‌رمانده‌ى گروپى عاسائیبى ئه‌هلى حه‌ق و یه‌کێک له‌سه‌رکرده سه‌ربازییه دیاره‌کانى شیعه‌کان به‌هێزێکه‌وه گه‌یشته نه‌جه‌ف بۆ پارێزگارى له‌سیستانى. هه‌روه‌ها ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیس سه‌رۆکى ده‌سته‌ى حه‌شدى شه‌عبى هه‌ڕه‌شه‌ى بڕینه‌وه‌ى ده‌ستى هه‌ر که‌سێکى کرد که‌بیه‌وێت زیان به‌مه‌رجه‌عیه‌ت بگه‌یه‌نێت. دوور نییه هه‌نگاوه‌که‌ى عه‌لى سیستانى (89) ساڵ که له‌شارى مه‌شهه‌دى ئێران له‌دایکبووه، بۆ پشتکردنه عه‌بدولمه‌هدى به‌ئامانجى پاراستنى پێگه‌ى خۆى و مه‌رجه‌عیه‌ت بووبێت. سیستانى که‌ماوه‌ى زیاتر له‌نیو سه‌ده‌یه له شارى نه‌جه‌ف ده‌ژى، به‌گه‌وره‌ترین مه‌رجه‌عى ئاینى شیعه‌کان داده‌نرێت له‌عێراق. له‌دواى ساڵى 2003ه‌وه رۆڵى سه‌ره‌کى هه‌بووه له‌ڕووداوه‌کانى عێراق و گۆڕانکارییه سیاسییه‌کان، به‌شێک له‌میدیاکانى رۆژئاوا ناویان ناوه «ده‌لاى لاماى شیعى» به‌هۆى پێگه‌که‌یه‌وه. مه‌حمود عوسمان سیاسه‌تمه‌دارى کورد که له‌دواى ساڵى 2003ه‌وه چه‌ند خولێک ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق بووه‌و مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ هێزه شیعییه‌کان کردووه بۆ هاوڵاتى باسى له‌وه‌کرد، له‌دواى ساڵى 2003ه‌وه مه‌رجه‌عیه‌تى شیعه‌کان خاوه‌نى قسه‌ى کۆتایی بووه له‌پرسه گرنگه‌کاندا. وتیشى «پێشتر چه‌ندین سه‌رۆک وه‌زیران به‌بڕیارى مه‌رجه‌عیه‌ت دانراون و لابراون، رۆڵى سیستانى له‌ڕووداوه‌کانى عێراق به‌ڕوونى دیاره«. به‌بڕواى مه‌حمود عوسمان، بۆ ئه‌وه‌ى عێراق خۆى له‌و دۆخه رزگاربکات، پێویسته ده‌وڵه‌ت به‌دامه‌زراوه‌یی بکرێت و خۆیان کاروباره‌کان به‌ڕێوه‌ببه‌ن.
