.jpeg)
سازدانی: شاناز حەسەن پرۆفیسۆر حه‌سه‌ن موفتى، سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى باڵاى فتواى هه‌رێمى کوردستان لەم چاوپێکەوتنەی هاوڵاتی دا وەڵامی ئەو رەخنانە دەداتەوە کەئاڕاستەی ئه‌نجومه‌نى باڵاى فتواى هه‌رێمى کوردستان دەکرێت لەسەر چەند فەتوایەک کە بەم دواییانە دەریانکردووە. هەروەها رەخنەش لە دەسەڵاتداران دەگرێت کەمزگەتەکانیان رادەستی سەلەفیەکان کردووەو دەڵێت رۆژێت دێت ئه‌ژنۆى خۆیان ده‌گه‌زن، چونکە بەبڕوای ئەو سەلەفیەت بیری توندڕەوی و تەکفیریی بەرهەمدەهێنیت و داعشیش ئەو فکرەیە جێبەجێ دەکات. پرۆفیسۆر حه‌سه‌ن موفتى ده‌ڵێت «بیرى سه‌له‌فیه‌ت نامۆیه به‌واقع و راستیه‌کانى ئاینى پیرۆزى ئیسلام، نامۆیه به‌نه‌ریتى کورده‌وارى و نامۆیه به‌چوارده سه‌ده له‌مه‌وبه‌رو توندڕه‌ون و بیرێکى توندڕه‌ون و مه‌ترسییان زۆر زیاتره«. لە بەشێکی چاوپێکەوتنەکەدا پرۆفیسۆر حه‌سه‌ن موفتى له‌بارەی پرسى خه‌ته‌نه‌کردنى مێینه، دەڵێت «ئه‌مه شتێک نیه له‌ئاینى پیرۆزى ئیسلامدا هەبێت، هیچ گرفتێکى تێدانیه که مێینە خەتەنە نه‌کرێت». هاوڵاتی: ئایا ئه‌و فتوایه‌ى ئه‌م دواییه ده‌رباره‌ى شۆفێرى تاکسى قسه‌ى خه‌ڵک بوو یان بۆ ئه‌و فتوایه‌تان دا له‌م کاته‌دا؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: ئه‌و پرسیارانه کراوه‌و هه‌ندێک که‌س هه‌بووه و ته‌حه‌ڕوش کراوه‌و زۆر بوون و سودى به‌کارهێنانى شۆفێرى پیشه‌ى تاکسى کراوه‌و له له‌سه‌دا 99یان رێکوپێکن، به‌ڵام چه‌م بێ چه‌قه‌ڵ نابێت، ئه‌و یه‌که‌ش ده‌بێته‌هۆى ئه‌وه‌ى ئه‌و پیشه‌یه ناشرین بکرێت، بۆیه خه‌ڵک پرسیارى کردووه‌و نموونه‌ى پێشتر هه‌بووه که‌ئافره‌تێکى بیانى ته‌حه‌روشى پێکراوه، هه‌ربۆیه که‌بتوانن بیانیه‌ک که‌ڕێزى زیاترى هه‌یه، کراویشه‌و پرسیارێکى زۆرمان بۆ هاتووه له‌لقه‌کانه‌وه‌و وه‌ڵاممان داوه‌ته‌وه به روونى باسمان کردووه له‌چ حاڵه‌تیکدا حه‌رامه‌و له‌چ حاڵه‌تێکدا حه‌رام نیه‌و ئه‌م فتوایه هه‌ڵقوڵاوى به‌رژه‌وه‌ندى ئافره‌تان بووه‌و گه‌ڕانه‌وه‌ى رێزو شکۆ بووه بۆ ئافره‌تان و له‌به‌ر خاترى ئه‌وان کردوومانه. هاوڵاتی: هه‌ر خانمانن که گله‌یتان لێده‌که‌ن؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: خانمان سێ به‌شن، زۆربه‌یان له‌سه‌دا 99یان مرۆڤی رێکوپێکن و رۆشنبیرن و خانم هه‌یه زۆر پێى باشه، ئه‌وانه‌ى به‌خه‌م حه‌یاى خۆیانه‌وه‌ن تێده‌گه‌ن له روونکردنه‌وه‌که‌ى ئێمه، به‌شێکى که‌میشى ئه‌وانه‌ى که ره‌خنه‌یان هه‌یه، ده‌بن به‌دوو به‌شه‌وه، چاویان به‌رایى نایه‌ت به‌رامبه‌ر ئایین و شه‌ریعه‌تى ئیسلام و هه‌رچۆنێک باسى بکه‌یت هه‌ر دژى ده‌وه‌ستنه‌وه، به‌شه‌که‌ى تریش نه‌یخوێندۆته‌وه، هه‌ر له‌خۆیه‌وه ره‌تیده‌کاته‌وه‌و نه‌چوونه‌وه سه‌ر روونکردنه‌وه‌که، هه‌ندێکیش بازاڕه‌که‌ى نامێنێت، بۆیه ئه‌وانه پێیان ناخۆشه‌و ئیعتراز ده‌گرن و نایانه‌وێت بڕیارێکى ئاوا. هاوڵاتی: هاوڵاتیان له‌هه‌رێمى کوردستان له‌که‌رتى تایبه‌ت و گشتى کارده‌که‌ن و له‌ده‌ره‌وه‌ن ، پێتان وانیه ده‌بوایه ئه‌و فتوایه گشتى بوایه؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: پرسیاره‌کان که بۆ ئێمه هاتووه زیاتر کێشه‌ى شۆفێرى تاکسى بووه و گرنگترین و دیارترین دیارده‌یه‌و ئه‌گینا له‌پاسیشدا له‌وانه‌یه هه‌بێت. هاوڵاتی: پێتان وایه ته‌حه‌روش له‌زۆر شوێن هه‌یه‌و بڵاوبۆته‌وه؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: ته‌حه‌روش وه‌خته بڵێم له‌حاڵه‌ت ده‌رده‌چێت بۆ دیارده، له‌ناوه‌نده ئه‌کادیمیه‌کان و ناوه‌نده‌کانى خوێندن، له‌هه‌موو ئاسته‌کاندا تاده‌گاته زانکۆش هه‌یه‌و ته‌حه‌روش هه‌یه‌و بێزارکردنى ئافره‌تان هه‌یه‌و له‌وانه‌یه هه‌شبێت ئافره‌ت پیاوان بێزار بکات. هاوڵاتی: له‌هه‌رێمى کوردستان کابینه‌ى نۆیه‌م ده‌ستى کردووه به‌چاکسازى و قسه‌ی که هه‌یه که‌ده‌وترێت ئه‌نجومه‌نى باڵاى فتوا خه‌ریکى شتى لاوه‌کى ده‌بێت، ناچنه سه‌ر سه‌ره‌کیه‌کان و گه‌نده‌ڵى یان دزى موڵک و ماڵى خه‌ڵکى حه‌رام ناکه‌ن، قسه له‌گه‌ڵ موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران ناکه‌ن؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: مه‌سه‌له‌ى گه‌نده‌ڵى سه‌لیقه‌یه‌و هه‌موو که‌سیش ده‌زانێت حه‌رامه‌و منداڵێکیش ده‌زانێت، فتوا بۆ شتێکه که‌شاراوه بێت لاى خه‌ڵک، هۆشیارى پێویسته‌و یاویشمانه، به‌رده‌وام داومانه به‌ناوه‌نده‌کانى خۆمان و نزیکه‌ى (پێنج) هه‌زار ئه‌نداممان هه‌یه‌و به‌شێکه له‌کاره‌که‌ى ئێمه و له رێگه‌ى رۆژنامه‌ى هاوڵاتیشه‌وه داوا ده‌که‌ین که‌هه‌ر لایه‌ن و که‌سێک و ده‌سته‌ى نه‌زاهه بێت و ده‌ستخۆشیان لێده‌که‌ین که که‌یسێکى گه‌نده‌ڵى باس بکات و هه‌رکه‌س که‌هه‌ر پێگه‌یه‌کى هه‌بێت به‌یاننامه‌مان له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵى هه‌بووه‌و فتوایه‌کمان به‌ده‌سته‌وه بۆ پاڵپشتى هه‌نگاوه‌کانى حکومه‌ت و ره‌حم به‌هیچ که‌س و حزب و ده‌سه‌ڵاتێک ناکه‌ین و چ که‌یسێک هه‌یه. هاوڵاتی: له‌سه‌ر پرسى رۆژئاوا فتواتان هه‌بوو، واته کوشتنى کوردتان حه‌رام کرد؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: ئێمه به‌شێکین له‌یه‌کێتى زانایان و به‌یاننامه‌ى ئیدانه‌مان بڵاوکردۆته‌وه‌و یه‌که‌م که‌س بووین و له‌پێش زۆرێک له‌شوێنه‌کانه‌وه‌و حه‌راممان کردو وتمان ئیستیغلالى دینى کردووه و شتمان له‌سه‌ر بڵاوکردۆته‌وه‌و وه‌ک به‌عس که‌ئیستیغلالى ئاینى پیرۆزى ئیسلامى کردبوو، ئه‌ردۆغانیش واى کردووه‌و سه‌رکه‌وتوو نابێت تیایدا. هاوڵاتی: بۆ نمونه هه‌موو حه‌ده‌سێک مامۆستایانى ئاینى له‌کاتى رووداوه‌که‌دا باسى بکه‌ن؟ واته بۆ نمونه چیتان به کابینه‌ى حکومه‌ت وتووه که (100) رۆژ به‌رهه‌مى خۆیان راگه‌یاند؟بۆچى له‌گه‌ڵ واقعدا و له‌ڕۆژدا فتوا ده‌رناکات؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: گه‌نده‌ڵى ده‌چێته‌وه سه‌ر سه‌لیقه‌و کێشه‌ى کاره‌با ده‌چێته‌وه سه‌ر خواردنى مافى هاوڵاتیان، ئه‌م فتوایه گرنگتره، بۆ پارێزگارى له‌شه‌ره‌ف و ناموس و که‌رامه‌تى ئافره‌ت، ئه‌مەیان گرنگتره چونکه ئه‌وله‌ویەتیان لەئایینى ئیسلامدا بریتیه له‌پێنج شت، پارێزگارى له‌دین، شه‌ره‌ف و ئه‌قڵ و ناموس و سه‌روه‌ت و سامان. هاوڵاتی: له‌هه‌ولێر و سلێمانى دیسکۆ هه‌یه، خه‌ڵک ده‌چێت و سه‌ردانى ده‌کات، به‌ئاشکرا هه‌یه، پێتان وانیه ئه‌مه گرنگتره له‌وروژاندنى باسی سەرکەوتنى ئافره‌ت له‌تاکسی؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: پێویسته ئێمه هه‌موو که‌یسێک رابگه‌یەێنین به‌ئاشکرا؟ تۆ چوزانى که ته‌نسیقمان نیه له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تى په‌یوه‌ندیدار و وه‌زاره‌تى ناوخۆو کێ ده‌ڵێت ئه‌وان پرسیاریان نه‌کردووه‌و ته‌داخولاتمان نه‌بووه، به‌ڵام مه‌رج نیه هه‌موو شتێک رابگه‌یه‌نرێت، دیسکۆ له روانگه‌ى شه‌ریعه‌تى ئیسلامه‌وه حه‌رامه‌و شکى تێدانیه، پێویسته کۆمه‌ڵێک پرسیار بێته لاى ئێمه‌و لێی بکۆڵینه‌وه‌و بزانین هه‌یه ئینجا فتواکه بده‌ین، تائێستا که‌سێک پرسیارى نه‌کردووه، به‌ڵام هه‌ندێک شت هه‌یه پرسیارى ناوێت و هه‌موو که‌س ده‌زانێت حه‌رامه و قومارخانه و دیسکۆو هه‌مووی حه‌رامه و کۆمه‌ڵگاى ئێمه رۆشنبیره‌و ئه‌و شتانه نامۆیه ده‌زانن که حه‌رامه، ئێمه نه‌چووینه ناو ئه‌و ورده‌کاریه‌وه چونکه ده‌زگایه‌کى قه‌زایى نین، داوامان نه‌کردووه، چونکه پرسیاره‌کان نه‌گه‌یشتۆته لاى ئێمه‌و که‌س گومانى نیه له‌حه‌رامبونى و وه‌زاره‌تى ناوخۆ جارجار دهدات به‌سه‌ر ئه‌و شوێنانه‌داو چاودێرییان ده‌کات، به‌ڵام له‌مسته‌واى ئێمه‌دا نیه‌و ده‌زگایه‌کى دادوه‌رى و قه‌زاى نین، چونکه داواکردن کاتێکه که پرسیاره‌که بێت چونکه که‌هات پێویسته بزانین له‌ناو موسڵماندا هه‌یه یان له‌ناو مه‌سیحیه‌کان ، چونکه جیاوازیمان هه‌یه و فتواکان جیاوازن. هاوڵاتی: خه‌ڵکێک له‌هه‌رێمى کوردستان موسڵمان ده‌بن به‌مه‌سیحى و زه‌رده‌شتى، واته به‌مه‌سیحیبون به‌رده‌وامه؟ ئه‌مه ئاساییه؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: بێگومان ئاسایى نیه و دووپاتى ده‌که‌ینه‌وه، که‌کوردستان له 16ی کۆچییه‌وه به‌بێ هیچ زۆریه‌ک بۆته موسڵمان و خۆى بووه به موسڵمان و نه به‌شمشێر بووه به موسوڵمان نه له رێگه‌ى بازرگانیه‌وه، هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و ئه‌ساسه‌شه که‌ماوه‌ته‌وه، هه‌ر ئێستاش وه‌ک ئه‌وه‌ى که‌ئه‌ردۆغان ته‌مسیلى ئیسلام ناکات و ته‌وجیهى هیچ رێکخراوێک ناکه‌ین که‌پشگیرى ئه‌وه بکات، به‌تایبه‌ت له‌دانیشتنه‌کانى خۆماندا باسمان کردووه‌و وه‌زاره‌تى ناوخۆو داد، مه‌ترسى ئه‌و حاڵه‌تانه‌مان بۆ باسکردون و پێمان راگه‌یاندوون، مه‌ترسى ئه‌و حاڵه‌تانه، نه‌شمان کردووه به‌وه‌ى که‌که‌سێک واز له ئاینه‌که‌ى بهێنێت ئێمه سزاى بده‌ین، چونکه مانه‌وه له‌سه‌ر موسڵمانى یان موسڵمان بوون شتێکى ئیفکارییه و ئینکارى له‌دیندا نیه، ئێمه سیاسه‌تێکى داعشیزممان نیه په‌یڕه‌وى بکه‌ین. هاوڵاتی: به‌شێکی زۆر له‌مزگه‌وته‌کانى هه‌رێمى کوردستان دراون به‌مه‌لا سه‌له‌فیه‌کان له‌لایه‌ن یه‌کێتى و پارتییه‌وه، پارته ئبسلامیه‌کانیش پێیانوایه ئه‌مه بۆ دژایه‌تى ئه‌وانه، تۆ چه‌ند له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى مزگه‌وته‌کان به‌سه‌له‌فیه‌کان راسپێردرێن؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: ئه‌گه‌ر وابێت، تاڵاوى ئه‌و هه‌نگاوه یه‌کێتى و پارتى ده‌یچێژێته‌وه، که پارتى و یه‌کێتى مساوه‌ماتیان کردبێت بۆ ئه‌وه‌ى مزگه‌وته‌کان ته‌سلیمى سه‌له‌فیه‌کان بکرێت، یان سه‌له‌فیزم به‌رجه‌سته بێت له‌کوردستاندا، ئه‌مڕۆ بێت یان به‌یانى ئه‌ژنۆى خۆیان ده‌گه‌زن، له‌و رووه‌وه‌ى ئه‌و بیرى توندڕه‌ویه داعش به‌رهه‌مده‌هێنێت، به‌ڵام داعشه‌کان چه‌کدارن، ئه‌مانه‌ش خه‌ڵکیان بۆ ده‌نێرن، چونکه فکره‌که وه‌ک یه‌که‌و هه‌ر یه‌ک ئاڕاسته‌یه، یه‌ک ئایدۆلۆژیایه و ئایدۆلۆژیایه‌کى تەکفیریه و قبوڵى نیه بێجگه خۆى که‌سى تر هه‌بێت له‌سه‌ر شتى زۆر به‌سیت خه‌ڵک ده‌کوژێت. هاوڵاتی: پێتان وایه سه‌له‌فیه‌کان مه‌ترسی بن وه‌ک ئه‌وه‌ى حزبێکى ئیسلامى که‌نوێنه‌ریان هه‌یه لەپه‌رله‌مان؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: بێگومان هیچ گومانى تێدانیه، ئه‌و بیره توندڕه‌وه ته‌کفیرییه، مه‌ترسیداره، به‌ڵام پارتێک خۆى راگه‌یاندبێت و به‌رنامه‌ک دیاربێت و خۆى ناسراوبێت، کارى سیاسى بکات و به ره‌زامه‌ندى حکومه‌ت هیچ جۆره مه‌ترسیه‌کى نابێت، مه‌گه‌ر ئه‌و پارته ئیسلامییه خۆى له‌ناخیدا باکگراوندێکى سه‌له‌فى هه‌بێت. هاوڵاتی: پێت وایه کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتوه‌کان باشترن که‌بانگخوازى مزگه‌وته‌کان بن یان سه‌له‌فیه‌کان؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: بێگومان بیرى سه‌له‌فیه‌ت نامۆیه به‌واقع و راستیه‌کانى ئاینى پیرۆزى ئیسلام، نامۆیه به‌نه‌ریتى کورده‌وارى و نامۆیه به‌چوارده سه‌ده له‌مه‌وبه‌ر و توندڕه‌ون و بیرێکى توندڕه‌ون و مه‌ترسیان زۆر زیاتره، بێگومان کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتوو باشترن بۆ بانگخوازى مزگه‌وته‌کان به‌مه‌رجێک باکگراونده‌که‌یان سه‌له‌فى نه‌بێت. هاوڵاتی: پێتوانیه کاتى ئه‌وه هاتووه مه‌لاکان باسى ئه‌و واقعه بکه‌ن که روویداوه؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: به‌رنامه‌ى ئیسڵاحى وتارمان هه‌یه‌و پێشکه‌شى وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف کراوه‌و هاریکاریان بووین بۆ چاکسازى له‌وتاره‌کاندا و هه‌ندێک وتار شایسته‌ى ئه‌وه نیه‌و خه‌ڵکێک هه‌یه تووشى مه‌له‌ل ده‌بێت و هه‌ندێک مزگه‌وت هه‌یه که‌هه‌ر پێویست ناکات، بۆیه پێویسته وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف و ده‌زگا ناوه‌نده‌کان هه‌ڵسن به‌وه‌ى که‌چاکسازییه‌ک بکه‌ین و وابێت و وتاره‌کان هاوچه‌رخ بن و هاوچه‌رخیش پێویسته. هاوڵاتی: رێکخراوێکى ناحکومی هه‌یه که‌کار له‌سه‌ر خه‌ته‌نه‌ى مێینه ده‌کات، له‌سه‌ر ئه‌م پرسه داواتان له‌دایکان و باوکان کردووه که‌چۆن مامه‌ڵه بکه‌ن؟ دکتۆر حه‌سه‌ن موفتى: له‌پرسى خه‌ته‌نه‌کردنى مێینه، ئه‌مه شتێک نیه له‌ئاینى پیرۆزى ئیسلام، ببێته کێشه‌یه‌ک و ئه‌مه هه‌ر ئه‌وه‌نده‌یه که‌موسته‌هه‌قه‌و خوار سوننه‌تیشه، هیچ گرفتێکى تێدانیه که‌نه‌کرێت، ئه‌وه‌ى که نه‌شیکات هیچ گرفتێکى تێدانیه، پێشمان باشه که‌نه‌کرێت.
ئارا ئیبراهیم نه‌ناردنى پڕۆژه‌ى بودجه‌ى 2020 بۆ په‌رله‌مانى عێراق کێشه‌یه‌کى نوێ له‌نێوان هه‌ولێرو به‌غدا دروستده‌کات، که‌هه‌رێمى کوردستان ئاماده‌نیه رۆژانه (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ست بکات و ئیستحقاقى خۆى بۆ ره‌وانه نه‌کرێت. بەهۆی گرژیەکانی عێراقەوە کەدەستلەکارکێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆکوەزیرانی بەدواداهات، کێشە بۆ پەسەندکردنی بودجەی عێراق دروستبووە، ئەوەش لەکاتێکدایە هەرێم و بەغدا رێکەوتنێکیان هەیە لەوبارەیەوە. هەرێمی کوردستان دەیەوێت هەتا کاتی پەسەندکردنی بودجەو جێگریکردنی شایستە داراییەکانی تێیدا، هیچ بڕە نەوتێک رادەستی بەغدا نەکات و هاوشێوەی ٢٠١٩ خۆی بیفرۆشێت و لەبەرامبەردا بەغدا بەردەوامبێت لەو بڕە پارەیەی وەکو مووچەی فەرمانبەران لەمساڵدا رەوانەی کردووە. شیروان میرزا، ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به وت «پێناچێت ئه‌م حکومه‌ته‌ى ئێستا که‌کاربه‌ڕێکه‌ره پڕۆژه‌ى بودجه‌ى 2020 ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکات، بۆیه له‌و حاڵه‌ته‌دا (453) ملیار دینار بۆ هه‌رێمى کوردستان ره‌وانه ده‌کرێت و هه‌رێمیش نه‌وت راده‌ستى به‌غدا ناکات». پڕۆژه‌ى بودجه‌ى خه‌مڵێندراوى 2020ى عێراق بڕه‌که‌ى (162) ترلۆن دیناره‌و دواى لێده‌رکردنى بودجه‌ى سیادى و حاکیمه ئیستحقاقى له‌سه‌دا 12.67ى بۆ هه‌رێمى کوردستان ره‌وانه ده‌کرێت له‌به‌رانبه‌ر (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌و له‌سه‌دا 50%ی داهاتى خاڵه گومرگییه‌کاندا. بودجه‌ى سیادى بۆ سێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى عێراق و کڕینى چه‌ک و پێداویستى سه‌ربازیى بۆ وه‌زاره‌تى به‌رگرى و حه‌شدى شه‌عبیه‌و بودجه‌ى حاکیمه‌ش بۆ ده‌رمان و خۆراکى مانگانه‌ى هاوڵاتیانه. شیروان میزرا جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه، حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان کاتێک نه‌وت راده‌ست ده‌کات که له‌کۆتایى مانگ ئیستحقاقى له‌سه‌دا 12.67ى بۆ ڕه‌وانه بکرێت «وه‌فدى هه‌رێم به‌لایه‌نى عێراقیان وتووه ئێمه نه‌وت راده‌ست بکه‌ین و پاره‌مان بۆ نه‌یه‌ت ناتوانین موچه دابین بکه‌ین و گرفتمان بۆ دروستده‌بێت، بۆیه ئه‌گه‌ر (453) ملیار دینار ره‌وانه بکرێت هه‌رێم (250) هه‌زار به‌رمیلى رۆژانه ته‌سلیم ناکات». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌ى دارایى باسى له‌وه‌شکرد، که هه‌ر کاتێک پڕۆژه‌ى بودجه‌ى عێراق له‌لایه‌ن حکومه‌تى نوێى عێراقه‌وه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان کراو په‌سه‌ند کرا، ئه‌وکاته حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان پابەندە رۆژانه (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه ره‌وانه‌ى به‌غدا بکات و ئیستحقاقى له‌سه‌دا 12.67ى بۆ ره‌وانه بکرێت. وه‌فدى هه‌ولێرو به‌غدا به‌شێوه‌یه‌کى مه‌بده‌ئى رێککه‌وتون له‌سه‌ر پڕۆژه بودجه‌ى 2020ى عێراق و نوێنه‌رانى کوردیش له‌به‌غدا ئه‌وه دووپاتده‌که‌نه‌وه هه‌رێمى کوردستان له‌ساڵى داهاتوودا به‌کۆى گشتى بڕى (11) تریلۆن دیناریان بۆ دێت. راوێژکارێکى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق ئه‌وه دووپاتده‌کاته‌وه ناردنى پڕۆژه‌ى بودجه له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقییه‌وه ناده‌ستورییه‌و ده‌بێت حکومه‌تى نوێ ره‌وانه‌ى بکات. به‌کر ئه‌مین، راوێژکارى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به وت «بابه‌تى بودجه ناکۆکى له‌سه‌ره، حکومه‌ته‌که‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى به‌وپێیه‌ى کاربه‌ڕێکه‌ره ناتوانێت پڕۆژه‌ى بودجه بنێرێته په‌رله‌مان، له‌به‌رئه‌وه‌ى ده‌ستورى نییه‌و عه‌بدولمه‌هدیش دانى به‌وه‌دانا ناده‌ستوریه«. ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، حکومه‌تى ئێستا ده‌ستیله‌کارکێشاوه‌ته‌وه‌و کاربه‌ڕێکه‌ره‌و ده‌بێت حکومه‌تى نوێ پڕۆژه‌ى بودجه‌ى 2020 ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى عێراق بکات،»هه‌رکاتێک سه‌رۆکى حکومه‌ت ده‌ستیله‌کارکێشایه‌وه کابینه‌که‌شى به‌ده‌ستله‌کارکێشاوه هه‌ژمار ده‌کرێت». راوێژکارى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق، وتیشى «ئه‌م حکومه‌ته ده‌بێت له‌سه‌ر بنه‌ماى (1 له‌سه‌ر 12) بودجه خه‌رج بکات تاحکومه‌تى نوێ پێکدێت». ده‌رباره‌ى رێکه‌وتنى هه‌رێم و به‌غدا بۆ ناردنى بودجه، ئه‌مین به‌کر باسى له‌وه‌کرد وه‌ک ئه‌مساڵ له‌مانگى یه‌کى 2020دا به‌غدا چۆن له‌چه‌ند مانگى رابردوو بڕى (453) ملیار دینارى ناردووه بۆ هه‌رێمى کوردستان بۆ موچه، به‌و شێوه‌یه بینێرێت تا پڕۆژه‌ى بودجه په‌سه‌ندده‌کرێت، حکومه‌تى هه‌رێمیش تا ئه‌وکاته‌ى بودجه په‌سه‌ند ده‌کرێت نه‌وت راده‌ست ناکات. وتیشى:» گفتوگۆى حکومه‌تى هه‌رێم و به‌غدا سیغه‌ى یاسایى نییه ئه‌گه‌ر واژۆش بکرێت تا ئه‌و کاته‌ى پڕۆژه‌ى بودجه ده‌بێته یاسا، ئه‌مه رێکه‌وتنه له‌نێوان حکومه‌تێک و هه‌رێمێکى فیدڕاڵیدا». په‌رله‌مانتاره‌که‌ى لیژنه‌ى دارایى ئه‌وه‌شى ئاشکراکرد وه‌فدى هه‌رێمى کوردستان موچه‌ى پێشمه‌رگه‌یان خستۆته‌سه‌ر موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران تا له‌ساڵى داهاتوودا بێ کێشه ره‌وانه بکرێت» موچه‌ى پێشمه‌رگه له‌ناو وه‌زاره‌تى به‌رگرى بووه‌و خه‌رج نه‌کراوه، بۆ ئه‌مساڵ موچه‌ى پێشمه‌رگه خراوته سه‌ر لیستى فه‌رمانبه‌ران بۆ ئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا بێت و کێشه‌ى نه‌بێت»، شیروان میرزا واى وت. خالید شوانى، وه‌زیرى دانوسانى حکومه‌تى هه‌رێم و به‌غدا باسى له‌وه‌کرد که‌گفتوگۆکانیان به‌رده‌وامه له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق و ئه‌وان چاوه‌ڕێى ئه‌وه‌ن پڕۆژه‌ى بودجه بچێته په‌رله‌مان. هه‌روه‌ها، ئاوات شێخ جه‌ناب، وه‌زیرى دارایى و ئابوورى له‌چه‌ند رۆژى رابردوودا له‌کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌وانى ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو که‌ئه‌رکى خۆیان وه‌ک وه‌فدى هه‌رێم جێبه‌جێ کردووه‌و ئێستا تۆپه‌که له‌ساحه‌ى په‌رله‌ماندایه‌و داواى له‌نوێنه‌رانى کورد کرد به‌رگرى له‌مافه ده‌ستورییه‌کانى هه‌رێم بکه‌ن.
هاوڵاتى رێناس بارزان به‌ڕێوه‌به‌رى هاتوچۆى سلێمانى رایگه‌یاند، تائێستا به‌فه‌رمى بڕیاره‌که‌ى وه‌زاره‌تى گواستنه‌وه‌و گه‌یاندنیان به‌ده‌ست نه‌گه‌یشتووه بۆ قه‌ده‌غه‌کردنى جگه‌ره‌کێشان له‌ناو تاکسى و پاسدا، وه‌زاره‌تى گواستنه‌وه‌ش ده‌ڵێت وه‌زاره‌تى ناوخۆش سزاى سه‌رپێچییه‌کان دیاریده‌کات. رۆژى دووشه‌ممه، 9ی کانونى یه‌که‌می 2019 وه‌زاره‌تى گواستنه‌وه‌و گه‌یاندنى حکومه‌تى هه‌رێم پاڵپشت به رێنمایى رێکخراوى ته‌ندروستى جیهانى بڕیاریدا به‌قه‌ده‌غه‌کردنى جگه‌ره‌کێشان له‌شوفێرى تاکسى و پاسه‌کان، هه‌روه‌ها هاووڵاتیان له‌کاتى به‌کارهێنانى هۆیه‌کانى گواستنه‌وه‌ى گشتى تاکسى و پاس بۆیان نیه جگه‌ره بکێشن. ئومێد محه‌مەد به‌ڕێوەبه‌ری گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن رایگه‌یاند، ئه‌م بڕیاره به‌واژۆی وه‌زیری گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن ئاڕاسته‌ی به‌ڕێوەبه‌رایه‌تی گواستنه‌وه و گه‌یاندن کراوه تاکو ئاڕاسته‌ی به‌ڕێوەبه‌رایه‌تی گواستنه‌وه‌ی پارێزگاکانی بکات. وتیشی «ئێمه وێنه‌یەکمان ناردووه بۆ وه‌زاره‌تی ناوخۆ تاوه‌کو به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ به‌ڕێوەبه‌رایه‌تی گواستنه‌وه‌ی پارێزگاکان بڕیاره‌کە جێبەجێ بکه‌ین به‌مه‌به‌ستی قه‌ده‌غه‌کردنی جگه‌ره کێشان له‌ناو ته‌کسی و پاسه‌کان» . به‌ڕێوەبه‌ری گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن سه‌باره‌ت به‌سزاکانی جێبه‌جێ نه‌کردنی ئه‌م بڕیاره وتی «وه‌زاره‌تی ناوخۆ هه‌ڵده‌ستێت به‌دانانی سزاکان له‌ئه‌گه‌ری جێبه‌جێ نه‌کردنی ئه‌م بڕیاره «. به‌پێی بڕیاره‌که‌ى وه‌زاره‌تى گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن، به‌کارهێنانى رادیۆ ته‌نها له‌سه‌ر داواى هاووڵاتیان ده‌بێت و له‌کاتى سەرکەوتنی هاووڵاتیان ده‌بێت رادیۆی تاکسییەکە کوژاوه‌بێت، ته‌نها له‌سه‌ر داواکارى سه‌رنشین کارى پێده‌کرێت و له‌کاتى نه‌بوونى سه‌رنشین له تاکسى شوفێرى تاکسى ئازاده له‌به‌کارهێنانى رادیۆ به‌ئاره‌زووى خۆی». ئاماژه به‌وه‌شکراوه، به‌هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تى ناوخۆ غه‌رامه‌ى گونجاو دیاریده‌کرێت، به‌مه‌به‌ستى جێبه‌جێکردنى ئه‌م رێنماییه له‌لایه‌ن پۆلیسى هاتوچۆوه. فه‌ره‌یدو‌ن عومه‌ر به‌رێوەبه‌ری گشتی هاتوچۆی سلێمانی له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى راگه‌یاند، تائێستا نووسراوی ره‌سمیان به‌ده‌ست نه‌گه‌یشتووه سه‌باره‌ت به قه‌ده‌غه‌کردنی جگه‌ره‌کێشان له‌نێو پاس و تاکسى». وتیشی «ئه‌گه‌ر به‌ڕێوەبه‌رایه‌تی گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن هه‌ر سزایه‌کی دانابێت، ئه‌وا ئێمه پابه‌ندی ده‌بین و جێبه‌جێی ده‌که‌ین، به‌ڵام تائه‌م بڕیاره به‌شێوه‌ی نووسراوی ره‌سمی نه‌گاته ده‌ستمان ناتوانین هیچ سزایه‌ک دیاری بکه‌ین «. به‌پێی یاسا، جگه‌ره‌کێشان له‌شوێنه گشتییه‌کان سزاکه‌ى (10) هه‌زار دیناره، به‌ڵام دیارنییه به‌پێی ئه‌و یاسایه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌دا ده‌کرێت که له‌ناو تاکسى و پاسدا جگه‌ره‌ده‌کێشن یاخود نا. رێبەر محەمەد، (34) ساڵ، ماوەی هه‌شت ساڵە شۆفێری تەکسییە، باس لەوە دەکات کە ئەو بڕیارانەی ئەم دواییە، تەواو کاری تاکسی لەبەرچاو خستووم». وتیشی «بۆچی ئەوەندە باسی شۆفێری تاکسی دەکرێت لەکاتێکدا کەسی خراپ لەهەموو شوێنێک و لەهەموو کارێکدا هەیە». هەروەها وتی «ئەو بڕیارە هیچ پیویست نیە، چونکە هەموو کەس بەپێی خۆی هۆشیاری ئەوەی هەیە زۆر دەنگی رادیۆ بەرز نەکاتەوە یان جگەرەنەکێشێت».
.png)
شاناز حه‌سه‌ن هیچ گۆڕانکاریەک بەسەر پێدانی کاتژمێرەکانی کارەبا بەهاوڵاتیان نایەت دوای سەردانەکەی دوێنێی وەزیری کارەبا بۆ پەرلەمانی کوردستان، کە بەهۆی کەمبوونەوەی پێدانی کارەبا بانگهێشت کرابوو. دوێنێ سێشه‌ممه 10ى کانوونى یه‌که‌مى 2019، له‌دانیشتنى په‌رله‌ماندا تاووتوێکردنى که‌مبوونه‌وه‌ى کاره‌باى نیشتیمانى یه‌کێک بوو له‌ته‌وه‌ره‌کانى کۆبوونه‌وه‌که، وه‌زیرى کاره‌باش به‌شدارى دانیشتنه‌که‌ى کردو هۆکاره‌کانى که‌مبوونه‌وه‌ى کاره‌باى خسته‌ڕوو. هێڤیدار ئه‌حمه‌د، په‌رله‌مانتارى پارتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «له‌کوبوونه‌وه‌که کێشه‌ى که‌مى کاره‌با له‌کوردستان باس کرا که‌ئه‌و کاره‌بایه‌ى هه‌یه وه‌ک پێویست ئیداره نه‌دراوه، چى بکرێت بۆ چاره‌سه‌رکردنی». له‌ئێستادا به‌رهه‌مى کاره‌با (3400 بۆ3600) مێگاوات کاره‌بایه، هێڤیدار وتیشی «وه‌زیر ئاماژه‌ى بۆ ئەوه کرد بۆ دابینکردنى (24) کاتژمێر کاره‌باى نیشتیمانى پێویستمان به شەش هه‌زار مێگاوات کاره‌با هه‌یه«. «بۆ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ى که‌مى کاره‌با پێویسته له‌بنه‌ڕه‌ته‌وه به‌کارهێنان و پێدانى کاره‌با رێکبخرێته‌وه»، که‌مال محه‌مه‌د، وه‌زیرى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم دوێنێ لە پەرلەمان وایوت. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو «ئه‌گه‌ر رێکخستنه‌وه بۆ کاره‌با نه‌کرێت ته‌نها مێگاواته‌کانى کاره‌با زیادبکرێت ناتوانین کێشه‌ى کاره‌با چاره‌سه‌ر بکه‌ین». وه‌زیرى کاره‌با له‌په‌رله‌مان وتیشی «له‌ئێستادا پێویستمان به‌زیادکردنى هه‌زار مێگاواتى دیکه کاره‌با هه‌یه‌و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش پێویستمان به (147) ملیۆن دۆلار هه‌یه«. وه‌زاره‌تى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم له‌ئێستادا (سێ) هه‌زارو (540) مێگاوات کاره‌با به‌رهه‌مده‌هێنێت و ده‌ستیانکردووه به‌دانانى پێوه‌رى زیره‌ک بۆ ماڵان و تائێستا نزیکه‌ى (80) هه‌زار پێوه‌رى زیره‌ک به‌ستراوه. وه‌زیری کارەبا جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه به‌دانانى پێوه‌رى زیره‌ک وته‌واوى بوونى ئه‌و پڕۆژه‌یه به‌شێکى زۆرى کێشه‌ى کاره‌با چاره‌سه‌ر ده‌بێت. بەبڕوای هێڤیدار ئەحمەد، داتاکانى وه‌زیر ئاماژەبوون بۆئەوەی کە (500) مێگاوات کاره‌باى دزراو هه‌یه که بگه‌ڕێنرێته‌وه به‌تێکڕا سێ کاتژمێر کاره‌باى هه‌رێم دابینده‌کات. هێڤیدار وتی «ئیمه‌ش داوامان له‌په‌رله‌مان کردووه پاڵپشتى له‌وه‌زاره‌ت بکات و ئیجرائاته‌کان توندبکاته‌وه بۆ گێڕانه‌وه‌ى ئه‌و کاره‌با دزراوه«. باسی لەوەشکرد کەزۆر شوێن هه‌یه که‌خانووى ته‌جاوزن و مۆڵه‌تى شاره‌وانییان نیه‌و سه‌عاتى کاره‌بایان نیه، یان باخێکى گه‌وره‌یه‌و به‌که‌یفى خۆى کاره‌با به‌کارده‌هێنێت. وەزارەتی کارەبا ئاماژە بەودەکات کەهاوڵاتیان و وەبەرهێنەران زیاتر لە ترلیۆنێک دینار پاره‌ى کاره‌با قه‌رزارن. هێڤیدار ئه‌حمه‌د وتی «باس له‌پلانێک کراوه بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ى ئه‌و قه‌رزانه‌ى که‌هاوڵاتیان قه‌رزارن و پاره‌ى کاره‌بایان نه‌داوه، دیراسه‌ى وردترى بۆ ده‌که‌ین تاشێوازى دانه‌وه‌که‌ى چۆن بێت». «که‌س نازانێت کێشه‌ى کاره‌با که‌ى چارەسەر ده‌کرێت، چونکه له2008ـەوه که‌سانى به‌رپرسى گه‌وره له‌ئاستى حزبى و حکومی، وه‌عدى چاککردنى دۆخى کاره‌بایان داوه، ئه‌وه ده‌بێت به‌رپرسانى کابینه‌ى نۆیه‌م به ڕاست و دروستى ستراتیژى خۆیان به خه‌ک بڵێن که‌له چ کاتێکدا کێشه‌ى کاره‌باچاره‌سه‌ر ده‌که‌ن»، دابان محه‌مه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕان له په‌رله‌مانى کورستان، له ڵێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وای وت. وتیشی «له دۆخى ئێستاى مافیاى هه‌رێمى کوردستاندا که‌س ناتوانێت وه‌عدى ئه‌وه بدات که‌ى کاره‌با باش ده‌بێت، به‌تایبه‌ت که به‌شێکى رێگه‌ى دابینکردنى نه‌وتى ره‌ش و گازوایل بووه به‌بازرگانی». بەڵام وتی «ئێمە هه‌ر شتێک له‌به‌رژه‌وه‌ندى گشتى بێت، هه‌وڵده‌ده‌ین دابینی بکه‌ین بۆ چاره‌سه‌رى دۆخى خراپى کاره‌با». له‌گه‌ڵ هاتنى وه‌رزى سه‌رماو سۆڵه، جارێکى تر کاتژمێره‌کانى پێدانى کاره‌باى نیشتیمانى به‌هاوڵاتیان رووى له‌که‌مبوونه‌وه کردووه، وه‌زاره‌تى کاره‌باش هۆکاره‌که‌ى بۆ زۆربوونى خواست له‌سه‌ر ئه‌و وزه‌یه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه. ئومێد ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوه‌به‌رى کۆنتڕۆڵى کاره‌باى هه‌رێم، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «3200 بۆ 3500 مێگاوات به‌رهه‌مى کاره‌بامان هه‌یه، به‌پێی خواستى به‌کارهێنانه، رۆژى وایه خواسته‌که به‌رزه، رۆژى واش هه‌یه خواست نزمتره، واته گۆڕانکارى به‌سه‌ردا دێت، به‌گشتى رۆژانه له‌نێوان (9 بۆ 12) کاتژمێر کاره‌با ده‌درێت». یه‌کێک له‌خاڵه‌کانى کارنامه‌ى کابینه‌ى نوێی حکومه‌تى هه‌رێم چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ى کاره‌بایه، به‌ڵام دواى (100) رۆژ له‌پێکهێنانى کابینه‌که هێشتا ئه‌و کێشه‌یه چاره‌سه‌رنه‌کراوه. مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌ت دوێنێ له‌وتارێکدا به‌بۆنه‌ى تێپه‌ڕبوونى (100) رۆژ به‌سه‌ر پێکهێنانى کابینه‌ى نوێدا وتی «ئێستا زیاتر گازی کوردستان بەکاردەهێنین بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا، بەمەش ئێستا کەمتر پشت بەگازوایلی دەرەکی دەبەسترێت، بەوجۆرەش ساڵانە نزیکەی یەک ملیار دۆلارمان لەتێچووی بەرهەمهێنانەکەی کەمدەبێتەوە».، بەڵام هیچ کاتێکی دیاری نەکرد بۆ کۆتایی هێنان بەکێشەی کارەبا.
هاوڵاتى به‌رپرسانى پارته کوردییه‌کان، ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌که‌ن هه‌سه‌ده هه‌وڵى به‌ده‌ست هێنانى پشگیرى ئه‌وان ده‌کات و هه‌موو کۆبونه‌وه‌کان له‌سه‌ر داواى هه‌سه‌ده بون. کامیران حاجۆ، به‌رپرسى کاروبارى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌نجوومه‌نى نیشتمانیى کورد له سووریا (ئه‌نه‌که‌سه)، له 4ى کانونى یه‌که‌مى2019،به ماڵپه‌ڕى (ئه‌لمۆنیته‌ر)ى ڕاگه‌یاندووه" که له 25ى تشرینى یه‌که‌مى ئه‌مساڵه‌وه به‌رپرسانى ئه‌نه‌که‌سه جارێک له‌گه‌ڵ مه‌زڵووم کۆبانی، فه‌رمانده‌ى هێزه‌کانى هه‌سه‌ده و دوو جار له‌گه‌ڵ کاربه‌ده‌ستانى باڵاى هه‌سه‌ده به سه‌رکردایه‌تیى رێدوور خه‌لیل کۆبوونه‌ته‌وه. کۆبوونه‌وه‌کان له رۆژاڤاى کوردستان و له‌سه‌ر داواى هه‌سه‌ده بووه". هاوکات له ماڵپه‌ڕه‌که، نه‌واف حه‌سه‌ن، یه‌کێک له سه‌رکرده‌کانى پارتى یه‌کێتیى کورد، قسه‌ى کردووه و وتویه‌تى "دیالۆگى ئه‌م دواییه له‌لایه‌ن مه‌زڵوومه‌وه ده‌ستیپێکرد، ئه‌مریکییه‌کان گوشاریان بۆ هێنابوو. ئێمه ئه‌وه به هه‌نگاوێکى ئه‌رێنى ده‌زانین و هیچ داوایه‌کیان لێنه‌کردووین". هێرشى تورکیا بۆ سه‌ر رۆژاڤا که له تورکیا به ئۆپه‌راسیۆنى "کانى ئاشتی" ناسراوه، له رۆژى نۆى تشرینى یه‌که‌م ده‌ستیپێکرد، له قۆناغى سه‌ره‌تاى هێرشه‌که‌دا زیاتر له 200 هه‌زار که‌س ئاواره بوون. چالاکوا نێکى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نیى رۆژائاوا به مه‌رجى ئاشکرانه‌کردنى ناوى به ماڵپه‌ڕه‌که وتوه"هێرشى تورکیا پاڵنه‌رى ئه‌و هه‌وڵه بوو" که ئامانج لێى ڕاگرتنى ڕه‌وتى ئاواره‌بوونى خه‌ڵک و راگرتنى ئۆتۆنۆمییه‌که‌ى ئیداره‌ى خۆسه‌رییه". به وته‌ى چالاکوانه‌که که پێشتریش نێوه‌ندگیرى له نێوان هێزه کوردییه‌کاندا کردووه، "هه‌سه‌ده هاته‌پێش و وتى ئه‌وان ده‌توانن قه‌ناعه‌ت به په‌یه‌ده بهێنن". ئه‌نه‌که‌سه له زیاتر له 10 پارتى سیاسى و چه‌ندین ڕێکخراوى کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى پێکهاتووه و شه‌رعیه‌تێکى ناوچه‌یى و نێوده‌وڵه‌تى هه‌یه، به‌ڵام په‌یوه‌ندییه‌کى گرژى له‌گه‌ڵ دیمه‌شق هه‌یه، له کاتێکدا ئیداره‌ى خۆسه‌رى له یه‌ک ساڵ و نیوى ڕابردوودا چه‌ندین جار هه‌وڵى جۆرێک له ڕێککه‌وتنى له‌گه‌ڵ دیمه‌شق داوه، به تایبه‌تیش دواى ئه‌وه‌ى پابه‌ندیى ئه‌مریکا به‌رامبه‌ر پڕۆژه‌ى ئیداره‌ى خۆسه‌رى ته‌مومژى تێکه‌وت. دارین خه‌لیفه، له گروپى قه‌یرانى نێوده‌وڵه‌تی، به ئه‌لمۆنیته‌ر ى ڕاگه‌یاندووه "ئه‌نجوومه‌نى نیشتمانیى کورد له سووریا، هه‌تا ئێستاش شه‌رعیه‌تێکى سیاسى نێوده‌وڵه‌تى هه‌یه، بۆیه به‌ره‌یه‌کى یه‌کگرتووى کوردى ده‌توانێ وێنه و پشتگیریى نێوده‌وڵه‌تیى یه‌په‌گه به‌هێزتر بکات، به‌ڵام نازانم ئاخۆ ئه‌مه پێگه‌ى په‌یه‌ده له به‌رامبه‌ر دیمه‌شقیش به‌هێز ده‌کات یان نا". له کاتێکدا ئه‌نجوومه‌ن له نه‌یاره‌کانى دیمه‌شق نزیکه و ئه‌وه‌ش گفتوگۆکان له‌گه‌ڵ دیمه‌شق ئاڵۆزتر ده‌کات. به‌گوێره‌ى راپۆرته‌که، په‌یه‌ده ده‌یه‌وێ ئه‌نجوومه‌ن له‌و به‌ره‌یه‌ى ئۆپۆزسیۆن بێته‌ده‌رێ که تورکیا پشتگیرى ده‌کات و به‌شێکن له‌و گروپانه‌ى له پڕۆسه چه‌قبه‌ستووه‌که‌ى نووسینه‌وه‌ى ده‌ستوورى داهاتووى سووریادا به پشتگیریى نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان به‌شدارن، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌نجوومه‌ن، په‌یه‌ده و گروپه عه‌ره‌به‌کانى دیکه پێکه‌وه به‌ره‌یه‌کى نوێ دروستبکه‌ن. به‌ڵام حاجۆ وتویه‌تى"ئێمه ناتوانین بێ پشتگیریى ئه‌مریکا، رووسیا و یه‌کێتیى ئه‌وروپا ئه‌مه بکه‌ین". ئه‌نجومه‌نى نیشتمانیى کورد له‌لایه‌ن په‌یه‌ده‌وه به‌وه تۆمه‌تبار ده‌کرێ که دارده‌ستى تورکیا بن، ئه‌نجوومه‌نیش له‌به‌رامبه‌ردا په‌یه‌ده به ئامرازى به‌رده‌ستى په‌که‌که ده‌زانێ که بیرۆکه‌ى ناسیۆنالیزمى کوردى ره‌تده‌کاته‌وه و خه‌ون به پێکهێنانى کۆنفیدراڵى گه‌لانه‌وه له رۆژهه‌ڵاتى نێوه‌ڕاست ده‌بینێ. ئیداره‌ى ئه‌مریکیش هه‌وڵى نزیککردنه‌وه‌ى یه‌په‌گه و ئه‌نه‌که‌سه‌ى داوه، به‌رپرسێکى پێشووى ئیداره‌ى تره‌مپ بۆ کاروبارى سووریا به ئه‌لمۆنیته‌ر ى وتووه"ئه‌وان هانى ئه‌نجوومه‌ن و یه‌په‌گه‌یان دابوو هاوکارى بکه‌ن، به‌ڵام ئه‌نجوومه‌ن له ژێر ده‌ستى تورکیادا بوو. هه‌وڵه‌که‌ى ئه‌مریکا که له کاتى شه‌ڕى دژى داعشدا بووه، شکستى هێنا، له کاتێکدا ئیداره‌ى ئه‌مریکى له کاتى شه‌ڕى داعشدا شه‌ڕى نێوخۆى نێوان هێزه کوردییه‌کانى نه‌ده‌ویست".
سازدانی: ماردین نورەدین نیعمەت عەبدوڵا، ئەندامی یەکێتی پەرلەمانتارانی کوردستان و سەرۆکی پێشوی یەکێتیەکە لەم چاوپیکەوتنەکەی هاوڵاتیدا باس لەو کێشەو گرفتانە دەکات کەدێنە ریگەی پەرلەمان و هەروەها ئەو هۆکارانەی کەپەرلەمانیان لاوز کردووە. نیعمەت عەبدوڵا رەخنە دەگرێت لەوەی کە هەندێک پەرلەمانتار دەنگی خڵکی بەدەستهێناوە، بەڵام دەڵێت «ئێستاش دانیشتووە نە خەڵک دەبینێت، نە وەڵامی خەڵک دەداتەوە، نە ئیش دەکات و نە بەدواداچوون دەکات». لەبەشێکی چاوپێکەوتنەکیەدا باس لەوەدەکات کەژمارەی کورسیەکانی پەرلمانی کوردستان بەپێی ژمارەی دانیشتوانی زۆرە، دەبوو (٦٠-٧٥) کورسی زیاتر نەبێت، هەروەها ژمارەی کورسی کۆتاکانیش کە (١١) کورسین بەزۆر دەزانێت و دەشڵێت پەرلەمانتارانی کورسی کۆتاکان نوێنەری حزبەکانن نەک نوێنەری خەڵکی خۆیان. هاوڵاتی: ئەدای خولی پێنجەمی پەرلەمان چۆن هەڵەسەنگێنی؟ نیعمەت عەبدوڵا: پەرلەمانی کوردستان ماوەیەکی باشە دەستیان بەکار کردووە، بەڵام ئیشوکارەکانیان دیارە لای هەموو کەس روونە، نازانم بەهۆی کێشەی ئەندامان بێت یان سەرۆکایەتی پەرلەمان بێت یان ئەدای حکومەت بێت وەک ئەدای خولی پێنجەم چاوەڕواندەکرا باشتربێت لەوە زیاترو سوود لەخولەکانی پێشوو وەربگیرێت، ئەو کەموو کوڕیانەت پێشتر ئەگەر هەبووبێ پێیدا نەچێتەوە بەرەو پێشتری ببات، بەڵام تائێستا چاوەڕواندەکرێت کارەکانی خۆی باشتربکات. هاوڵاتی: پەرلەمانی کوردستان لەڕووی دەرکردنی یاساو بڕیارو کۆبوونەوەو بەستنی کۆنفرانس لەچ ئاستێکدایە؟ نیعمەت عەبدوڵا: پەرلەمان لەڕووی دەرکردنی یاساو بڕیارو کۆبوونەوەو بەستنی کۆنفرانس و جموجۆڵێکی بەو شێوەیە نیە بەپێی پێویست بێت، پەرلەمان دایم دەبێتە شوێنی یەکلایی کردنەوەی کێشەکان و باسکردنی هەر کێشەیەک هەبێت دەبێت پەرلەمان قسەی خۆی لەسەر بکات، وەک پرسە چارەنووسسازەکان لەنێوان بەغداو هەرێم لەسەر خۆپیشاندانەکانی بەغدا، چاکسازییەکانی هەرێمی کوردستان، پەرلەمان نابێت چاوەڕێبکات بزانێت چی بۆ دێت راستە هەندێ شتی بۆ دێت لەحکومەتەوە لەکەسی دیکەوە دەنگوباس و پێویستیەکان و پڕۆژەیاساکان، دەبێت خۆشی قسەی هەبێت. هاوڵاتی: خەڵک دوای پێنج خولی پەرلەمان رەخنەیان هەیە کەئەو یاسایانەی پەیوەندی بەخەڵکەوە هەیە دەرناچێت؟ نیعمەت عەبدوڵا: لەوانەیە هەندێ کەس سوودمەندبن یان هەندێ کەس زەرەرمەند بێت، بەڵام دەست لەسەر کێشەکە دابنێت پەرلەمانی کوردستان ئەو کێشانەی کە هەیە، پڕۆژە ئامادە بکات و هەماهەنگی بکات لەگەڵ لایەنەکان، رێکخراوەکان، لایەنە سیاسیەکان، کۆمەڵگەی مەدەنی، ئەو پڕۆژانەی لەبەرژەوەندی خەڵکە لەسەروو هەمووی بێت، بۆ نموونە هەندێ شت هەیە یاسای نوێت پێویستی بەبڕیارێکە پەرلەمان دەری بکات قسەی هەبێ یان هەماهەنگی لەگەڵ حکومەت هەبێت، بەڵام ئایا پەرلەمان لەوەتەی هەیە لەئاستی ئەو بەرپرسیاریەتەدایە؟ زۆر شتی گەورەی کردووە، بەڵام لەتموحی خەڵکی کوردستان نیە، دەبێت هەوڵبدات حکومەت بخاتەسەر سکەی خۆی لەکەموکوڕیەکانی کەڕوودەدات، راستە زۆر ئیشی باش کراوە، بەڵام بەدواداچوونی بۆ ئیشەکانی خۆی نەکردووە. هاوڵاتی: پەرلەمان کۆنتاکتی لەگەڵ خەڵکی لەچ ئاستێکدایە؟ نیعمەت عەبدوڵا: کۆنتاکتی لەگەڵ خەڵکیدا کەم بووە، پێویستە نەک پەرلەمان، بەڵکو ئەندامانی پەرلەمانیش نووسینگەیان هەبێت، سکرتاریەتیان هەبێت و بەدواداچوون بکەن، نەک وەک پەرلەمانتار ئێستا وەک کارمەندێک بچێت دەوام بکات رۆژانە بچێتە پەرلەمان. هاوڵاتی: ئەدای پەرلەمانتار دەبێت بەفعلی چۆن بێت، لەئستادا زۆرترینیان بۆ حزبەکانیان کاردەکەن؟ نیعمەت عەبدوڵا: باس دەکرێت حزبین، لەئێستادا، ئیشی حزبیش ناکەن، لەحزبیش دابڕاون، لە 90% زیاتر کۆنتاکتی لەگەڵ حزب نیە راستەوخۆ بچێت لەئۆرگانێک یان شوێنێک ئیش بکات، واتا لەگەڵ حزبیش پەیوەندی پچڕاوە، ئێستا پێویستە پەرلەمانتار جموجۆڵی هەبێت لەو شوێنەی دەنگیان بۆ داوە بچێت سەردانیان بکات و لەکەموکوڕییەکان بپێچێتەوە و تەلەفۆن و عینوانی خۆی ئاشکرابکات، دەبێت نوسینگەی هەبێت، موشکیلە ئەوەیە ئەدای پەرلەمانتار زۆر رەخنەی لەسەرە، هەتا خۆشمان کاتێک پەرلەمانتار بووین نەک تەنها ئەوانەی ئێستا، پەرلەمان وەک دائیرەیەک حساب دەکرێت، بەڵام خۆی نابێت، هەروەها لەدنیادا سەرۆکی پەرلەمان بەو شێوەیە نیە کەئیدارەی پەرلەمان بکات وەک سەرۆکی دائیرەیەک لەوێ هەموو یەکسانن و جموجۆڵیان هەیە، بەوشێوەیە نیە کەدەبێت پەرلەمانتار ئیشی خۆی بکات، خەڵک چاوەڕێیەتی ئەو هەموو دەنگەی بەدەستهێناوە، ئێستاش دانیشتووە نە خەڵک دەبینێت، نە وەڵامی خەڵک دەداتەوە، نە ئیش دەکات و نە بەدواداچوون دەکات، بەڕاستی ئەوە کەموکوڕییەکی یەکجار زۆرە. هاوڵاتی: لەنێوان پێنج خولی پەرلەمان کامی بەسەرکەوتوو دەزانی؟ بۆ؟ نیعمەت عەبدوڵا: نابێت ئێمە بەو شێوەیە بڵێین کامە سەرکەوتووە یان نا، بەڵام ئەداکان دیارن، خولی یەکەمی پەرلەمان خولی دامەزرێنەری پەرلەمان، موئەسەساتی پەرلەمانی، موئەسەساتی حکومەت تاڕادەیەکی باش کارەکانی زۆر باش بوو دوایی بەهۆی کێشە ناوخۆییەکان پەکیکەوت، دوایی جارێکی کە هەستایەوەو زۆرئیشی چارەنووسسازی جێبەجێکرد، هەتا ئەو دەستورەی ئێستا لەکوردستان، هەیە لەعێراق هەیە، هەمووی پێشنیاری بۆ کرا، بەڵام لەبەرئەوەی حکومەت لەبەغدا هێشتا پەیوەندی لەگەڵ هەرێم نەبوو، نەمانتوانی لەخولی یەکەم ئەو پڕۆژانە پەسەند بکەین، بەڵام وەک پڕۆژە مایەوە کەسانێکی یاسایی و نێو بزوتنەوەی رزگاری تێدابوو، خولی دووەم خولی دانانی یاسا بوو، خولێکی باش بوو، خەڵکێکی باش لەنێو پەرلەمان بوو درێژەپێدەربوو، خولی سێیەم ئۆپۆزسیۆن هات، ئەوەش کارێکی باش بوو پەرلەمانی کوردستان ئۆپۆزسیۆنی هەبێت لەبەرئەوەی هەر شتێک بەبێ ئۆپۆزسیۆن بێت کەموکوڕی تێدایە، گەرموگوڕی ئیجابی و سلبیشی هەبوو، خولی چوارەم نەیتوانی ئیشەکانی خۆی وەک پێویست بەباشی بەڕێوەببات بەهۆی ئەو کێشانەی کەوتەنێو پەرلەمان، پەرلەمان داخرا، خولی پێنجەم درێژەپێدەری ئەو کەموکوڕییانەیە. هاوڵاتی: ئەگەر پەرلەمانێک نەتوانێت وەزیرێک، بەرپرسێک بانگ بکاتە پەرلەمان ئایا ئەو پەرلەمانە بوون و مانای هەیە؟ نیعمەت عەبدوڵا: یەکێک لەهەرە لاوازی و کەموکوڕییەکانی پەرلەمان ئەوەیە کەنەیتوانی لێپرسینەوە لەکەس بکات، ئەوە نیە وەزیرێک بانگ بکەیت، میوانداری بکەیت و موجامەلەی بکەیت، دەبینین بەدرێژایی چەند خولێک وەزیر هاتووە پێکەنین و دانیشتن و دەعوەت و موجامەلەو دانیشتن لەپێشەوە لەگەڵ ئەندامان، زۆرجار هەبووە هێرشیان دەکردەسەر پەرلەمان و ئەندام پەرلەمانەکان، لەجیاتی ئەوان محاسەبە بکرێن، ئەوان محاسەبەیان دەکرد، کارەساتەکە لێرەدایە، کاتێ پەرلەمانتارەکان پرسیاریان دەرد لەسەرۆکی حکومەت، لەوەزیرەکان، وەڵامەکانی ئەوان وەها نەبووە یان هەر وڵامیان نەدایەوە. هاوڵاتی: بۆچی لەکاتی هەڵبژاردن گرنگی بەکەسێک ئەدەن لایەنگری هەبێت، واتا ناسراو بێت و ئەوانەش پشتگوێخراون کەپسپۆڕی دیاریکراویان هەیە؟ نیعمەت عەبدوڵا: بەدرێژایی ئەو پێنج خولە رێزم هەیە، هەنێک کەس هاتۆتە پەرلەمان دەبوایە بچنە شوێنی کە، هەندێک وەک پاداشت پێی دەدرێت، هەندێک وەک ئەوەی لە کۆڵ خۆیان دەکەنەوە لەحزبەکان 50% لەو شێوەیە نیە کەپسپۆڕ بێت، بۆیە کەسێک پسپۆڕ نەبێت لەئیشێکی شارەزا نەبێت، ستەمە بێتە پەرلەمانی کوردستان، لەبەرئەوەی پەرلەمان شوێنی ئیشکردنە، شوێنی یاسادانانە، شوێنی بڕیاری سیاسیە، هەماهەنگیە، جورئەتتی پەرلەمانتاریش گرنگە، بۆ نمونە هەندێک دەبینی دەچێت واستە دەکات یان خۆیان چەندکەس دادەنێن، بەم شێوەیە پەرلەمان لەکەسانی پڕۆفیشناڵ یان کەسانێک کەبتوانن کاری پەرلەمانی بکات کەمە. هاوڵاتی: هیچ یاسایەک هەیە پێش ئەوەی ببێتە پەرلەمانتار بڵێت ئەبێت پسپۆڕیەکەت لەو بوارەدا بێت ئنجا دەچیتە پەرلەمان؟ نیعمەت عەبدوڵا: پێش ئەوە زەحمەتە، ئەوە ناپرسن رەنگە بەسادەیی پرسیارێک بکەن، لێی ناکۆڵنەوە ئەوە چەند شارەزایە، چەند ئەتوانێ ئەدای خۆی بکات، زۆربەیان بەو شێوەیە دێن، بەڵام کەسی زۆر باشیش لەپەرلەمان هەیە لەڕوی یاسایی، سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابوری لەبەرژەوەندی خەڵک و حکومەتی هەرێمی کوردستان کاردەکەن. هاوڵاتی: کاتێک خولی پێنجەمی پەرلەمان دەستبەکاربوو وەک یەکێتی پەرلەمانتاران سەردانی پەرلەمانتان کرد دوای پیرۆزبایی باسی موچەی خانەنشینی کرا گەیشتنە چی؟ نیعمەت عەبدوڵا: لەڕاستیدا یاسای چاکسازیی و پلەباڵاکان هەموو پێکەوە گرێدراون، هەموو لەیاسایەکدا کاتی خۆی لەخولی چوارەم پەسەندکراو دەنگیشی لەسەردرا، یاسایەکی زۆر باش بوو، پەرلەمانتاریش تەقریبەن موچەکەی هەتا نزیکی تۆزێک زیاتر لەنیوە ئاوا کەم کرابووەوە، موچەی کارمەندان و پلە نزمەکانیش بەرزکرابووەوە، ئەو یاسایە سودی وەرگرتبوو لەیاسای خانەنشینی بەغدا، کە یاسایەکی باش بوو لەبەرژەوەندی گشتیدا بوو، کێشەکە لێرەدایە ئەگەر ئەو یاسایە جێبەجێ بکرایە ئێمە وەک یەکێتی پەرلەمانتاران لەساڵانی رابردوو زۆر پڕۆژەمان هەبوو وتوومانە بەیاساکەدا بچێتەوە، شەرت نیە هەرکەس لەجێی خۆی بڵێت با ئەوەنە کەمبکرێتەوە، پێویستە پەرلەمانی کوردستان بەیاساکەدا بچێتەوە، پێویستە چاکسازی بنێردرێتە پەرلەمان، بەڵام رەچاوی بودجەی خۆی بکات، رەچاوی ئیمکانیات و یەکسانی بکات، مەسەلەیەک هەیە دەڵێت (برسیەکان تێر بکەن، بەڵام تێرەکانیش برسی مەکەن) من دایم دەڵێم با باس نەکەین پەرلەمانتار چەند موچە وەردەگرێت، با باس بکەین چەند ئیش دەکات، گەر ئەو ئیشەی پەرلەمان بیکات قەرەبووی ئەو پارەیە دەکاتەوە کە وەریدەگرێت، دەبێت کارێکی گەورە بکات بۆ نەتەوەکەی، بەڵام نابێت راتبەکەی هێندە جیاواز بێت ئەو هەموو ئیمکانیاتانەی هەبێت. هاوڵاتی: لەئێستادا ژمارەی دانیشتوان نزیکەی شەش ملیۆن کەسە، لەهەموو وڵاتێکدا پەرلەمانتارێک نوێنەرایەتی (100) هەزار کەس دەکات، پێتان باشە ژمارەی کورسییەکان کەمبکرێتەوە؟ نیعمەت عەبدوڵا: دەبێت بەگوێرەی رێژەی دانیشتوان بێت، بەڕاستی ئەوە ژمارەکەی زۆرە، نەدەبوو ئەندامانی پەرلەمان ئەوەندە زۆربن لەناو پەرلەمان، بەس نازانم رێژەکە چۆن دانراوە، رەچاوی چی کراوە، راستە پێمانوایە ژمارەکە زۆرە، دەکرێت کەمتر بێت، بۆ نموونە (60-75) کەمتر یان زیاتر بێ، بۆیە دەبینی تۆ ژمارەیەکی زۆرت هێناوە ئیشەکانی خەلەلی لێدەکەوێ. هاوڵاتی: (11) کورسی کۆتا پێتوایە دادپەروەری تێدایە؟ پێتان وایە کەمبکرێت یان زیادبکرێت کورسیەکانیان؟ نیعمەت عەبدوڵا: پێویستە کۆتاکان نوێنەری راستەقینەی نەتەوەکانی کوردستان بن، پێکهاتەکانی کوردستان بن، جا چ ئاینی بێت چ نەتەوەیی بێت، بەڵام ئایا ئەوان وان؟ بەڕای من وا نین نوێنەری راستەقینە نین، پێویستە لێبگەڕێن حزبەکان تەداخول نەکات، پێکاتەکان بادەنگی خۆیان هەبێت، خۆیان خەڵکی خۆیان هەڵبژێرن، بەڵام ئەوە نەکراوە بەپێی پێویست، پێداچونەوە بەژمارەکانیش بکرێت کاتێک تۆ کۆتا دادەنێیت لەهەموو دنیا یەک پەرلەمانتاری دەبێت یان دوو. مافی هەموو کەسێکە نوێنەری خۆی هەبێت لەپەرلەمان، نوێنەرەکەش بەوە نیە کەزۆر بێت یان کەم لەبەرئەوەی هەموو ئەو ئەندامانەی پەرلەمانی کوردستان بەهەموو حزبەکان خۆیان دەبنە نوێنەری هەموو خەڵکی کوردستان. هاوڵاتی: لەزۆربەی وڵاتانی دونیا شێوازی بازنەیی بۆ هەڵبژاردن بەکاردێنن پێتان وایە خولی پێنجەم پێویستە کار لەسەر ئەم جۆرە بکات؟ نیعمەت عەبدوڵا: زۆرجار چاوەڕواندەکرا خولەکانی پەرلەمان بێن قسە لەسەر ئەو بابەتە بکەن، زۆر مەسەلەی چارەنووسسازو گرنگ هەیە قسەی لەسەربکەن بەڵام بەداخەوە دێن لەدەرەوەی پەرلەمان باسدەکرێت بەڵام نە حزبە سیاسیەکان، نە پەرلەمان خۆی لەوە نەداوە تائێستا، پێویستە شارەکە هەر کەسەو نوێنەری خۆی هەبێت، بازنەیی بێت، نەک تۆ لێرەوە دەنگ بدەیتە حزبێک لەسلێمانی، یان لەدهۆک، لەهەڵەبجەو لەگەرمیان.
هاوڵاتی له‌په‌رله‌مانى عێراقه‌وه یه‌که‌م هه‌نگاو بۆ سه‌ربه‌خۆکردنى کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنه‌کان ده‌ستیپێکرد، به‌ڵام به‌شێک له‌په‌رله‌مانتاران به‌دورى ده‌زانن یاساکه ئه‌و دامه‌زراوه‌یه له‌ژێر هه‌ژموونى حزبه‌کان رزگاربکات. هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنه‌کان، یه‌کێک بوو له‌داواکارییه‌کانى خۆپیشاندانه‌کانى به‌غداو پارێزگاکانى دیکه، که‌زیاتر له‌دوو مانگه به‌رده‌وامن. له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامى خۆپیشاندانه‌کاندا، هه‌وڵه‌کان بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى کۆمسیۆنه‌که ده‌ستیپێکردو سه‌رۆکایه‌تى کۆمار پڕۆژه‌یه‌کى ئاڕاسته‌ى حکومه‌ت کرد بۆ دامه‌زراندنى کۆمسیۆنێکى نوێ، دواتر ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران دواى گۆڕانکارییکردن تێیدا پرۆژه‌که‌ى ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان کرد. په‌رله‌مانى عێراق له‌کۆتایی هه‌فته‌ى رابردووداو له‌کۆبوونه‌وه‌یه‌کدا که (219) ئه‌ندام به‌شداربوون تێیدا، ده‌نگیدا له‌سه‌ر یاساى کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنه‌کان. به‌په‌سه‌ندکردنى یاساکه، کۆمسیۆنى ئێستا هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌و له‌جیاتى ئه‌وه کۆمسۆنێکى دیکه دروستده‌کرێت که له‌لایه‌ن نۆ دادوه‌ره‌وه سه‌رۆکایه‌تى ده‌کرێت. ئه‌و نۆ که‌سه، پێنجیان له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نى باڵاى دادوه‌رى عێراقه‌وه کاندیدده‌کرێن و دوانیشیان له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى هه‌رێمه‌وه کاندیده‌کرێن، دوو ئه‌ندامه‌که‌ى دیکه‌ش ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى شوراى ده‌وڵه‌ت دیارییان ده‌کات. به‌پێی یاساکه، ئه‌و که‌سانه به‌تیروپشک دیاریده‌کرێن، دواى ئه‌وه‌ى بۆ پۆسته‌کان کاندیده‌کرێن، ئه‌وه‌ش به‌ئامانجى نه‌هێشتنى پشک پشکێنه‌و دابه‌شکردنى له‌نێوان لایه‌نه‌کاندا. دواى کۆبوونه‌وه‌که محه‌مه‌د حه‌لبوسى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق له‌کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌نووسیدا جه‌ختیکرده‌وه، ئه‌و کۆمسیۆنه نوێیه‌ى به‌پێی یاسا په‌سه‌ندکراوه‌که‌ى په‌رله‌مان پێکده‌هێنرێت، ملکه‌چ نابێت بۆ ده‌سه‌ڵاتى سیاسییه‌کان. وتیشى «ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى نوێی کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کان، دادوه‌رانى سه‌ربه‌خۆو شاره‌زا ده‌بن، له‌ڕێگه‌ى تیروپشکه‌وه دیاریده‌کرێن، بۆ ئه‌وه‌ى گره‌نتى شه‌فافیه‌ت بکرێت». به‌پێی یاسا نوێیه‌که، ئه‌و دادوه‌رانه‌ى بۆ ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى باڵاى کۆمسیۆن دیاریده‌کرێن ده‌بێت چه‌ند مه‌رجێکیان تێدابێت، له‌وانه له رووى سیاسییه‌وه سه‌ربه‌خۆ بن، به‌هه‌میشه‌یی له‌عێراق نیشته‌جێ بن، یاساى لێپرسینه‌وه‌و دادپه‌روه‌رى نه‌یانگرێته‌وه، به‌تاوانى شه‌ره‌ف و خواردنى موڵک و ماڵى گشتى سزا نه‌درابن. حه‌سه‌ن ئالى ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق پێیوایه، ئامانجى په‌سه‌ندکردنى یاساکه ئه‌وه‌یه له‌ژێر هه‌ژمونى حزبه‌کان رزگارى بێت، به‌و پێیه‌ى داواکارى خۆپیشانده‌رانیشه، به‌ڵام قورسه به‌ته‌واوى ئه‌وه‌بکرێت. حه‌سه‌ن ئالى بە هاوڵاتی وت «ده‌بێت واقیعیانه سه‌یرى دۆخه‌که بکه‌ین، کۆمسیۆنه نوێیه‌که که‌سانى سه‌ربه‌خۆشى تێدا ده‌بێت و خه‌ڵکى دیکه‌شى تێدا ده‌بێت». باسى له‌وه‌شکرد، به‌پێی یاسا نوێیه‌که جگه له‌کارمه‌ندانى کۆمسیۆن که‌په‌رله‌مان داوایکردووه مافه‌کانیان بپارێزرێن، سه‌رجه‌م به‌رپرسانى دیکه‌ى کۆمسیۆن یان لاده‌برێن یان خانه‌نشین ده‌کرێن. کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کان خاوه‌نى هه‌زاران کارمه‌نده له‌پارێزگاکانى عێراق و هه‌رێمى کوردستان که‌هه‌ڵبژاردنه‌کان به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن، به‌پێی یاساکه کارمه‌نده‌کان له‌شوێنه‌کانیان ده‌مێننه‌وه، به‌رپرسانى دیکه تائاستى به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى بنکه‌کانى کۆمسیۆن ره‌وانه‌ى فه‌رمانگه‌کانى دیکه ده‌کرێن. به‌پێی یاساکه ده‌بێـت لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان له‌ماوه‌ى (30) رۆژدا ناوى کاندیده‌کان بنێرن بۆ سه‌رۆکایه‌تى کۆمار، دواى ئه‌وه‌ى له‌لایه‌ن سه‌رۆک کۆماره‌وه ئاگادارده‌کرێنه‌وه، سه‌رۆک کۆماریش له‌ماوه‌ى (15) رۆژدا مه‌رسومى کۆمارییان بۆ ده‌ربکات. سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى عێراق داوای کرد ناوی نەهێنرێت به راگه‌یاند، چاوه‌ڕوانى ئه‌وه‌ن یاساکه به‌ته‌واوى له‌به‌شى یاسایی سه‌رۆکایه‌تى کۆمار تاووتوێ بکرێت و پاشان داوا له‌لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌که‌ن کاندیده‌کانیان پێشکه‌ش بکه‌ن. به‌پێی یاسا نوێیه‌که، ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى کۆمسیارانى کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کان، ئه‌رکه‌کانیان بریتى ده‌بێت له‌په‌سه‌ندکردنى تۆمارى ده‌نگده‌ران، کیانه سیاسییه‌کان، لیستى کاندیده‌کان، په‌سه‌ندکردنى ئه‌نجامه‌کان. ئه‌مه یه‌که‌م هه‌وڵى فه‌رمییه له‌عێراق که‌به‌رگێکى یاسایی به‌به‌ردا کرابێت بۆ سه‌ربه‌خۆکردنى کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کان، له‌دواى رووخانى رژێمى سه‌دام حوسه‌ین و دروستکردنى کۆمسیۆن بۆ به‌ڕێوه‌بردنى هه‌ڵبژاردنه‌کان. به‌ڵام هه‌ڵبژاردنه‌که‌ى مانگى ئایارى ساڵى رابردووى په‌رله‌مانى عێراق ئه‌و کۆمسیۆنه‌ى رووبه‌ڕووى ره‌خنه‌ى زۆرى ساخته‌کاریی و یاریکردن به‌ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردن کرده‌وه، هه‌ر به‌و هۆیه‌شه‌وه بوو کۆمسیۆنه‌که که‌وته‌به‌ر توڕه‌یی خۆپیشانده‌ران و داواى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یان کرد. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ندێک په‌رله‌مانتار پێیانوایه ئه‌م یاسایه‌ش ناتوانێت کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کان له‌کۆمسیۆنێکه‌وه که‌هه‌ژمونى حزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌کان به‌سه‌ریدا زاڵه بگۆڕێت بۆ کۆمسیۆنێکى سه‌ربه‌خۆ. کۆمسیۆن له‌ژێر ده‌ستى حزبه‌کان قوتارى نابێت و هه‌ر خۆیان ئه‌ندامه‌کانى دیاریده‌که‌ن جه‌مال کۆچه‌ر ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتی باسى له‌وه‌کرد، کۆمسیۆن له‌ژێر ده‌ستى حزبه‌کان قوتارى نابێت و هه‌ر خۆیان ئه‌ندامه‌کانى دیاریده‌که‌ن. وتیشى «په‌سه‌ندکردنى یاساکه ته‌نها بۆ ئه‌وه بووه که بهخۆپیشاندهران بڵێن داواکارییه‌کانتان جێبه‌جێ ده‌که‌ین، ئه‌گینا پێناچێت ئه‌وه‌ى بڕیارى لێدراوه به‌ته‌واوى سه‌ربگرێت». جه‌مال کۆچه‌ر پێیوایه، حزبه‌کان له رواڵه‌ته‌دا واخۆیان نیشانده‌ده‌ن که که‌سانى سه‌ربه‌خۆ کاندیدده‌که‌ن، به‌ڵام ده‌یانه‌وێت ئه‌و که‌سانه له‌ژێر په‌رده‌ى سه‌ربه‌خۆدا له بڕیاره‌کانیان ده‌رنه‌چن. جه‌ختیشیکرده‌و، ئه‌و کارانه‌ى ئێستا ده‌کرێن، خۆپیشانده‌ران رازى ناکه‌ن، بۆیه ده‌بێت چاکسازیی ریشه‌یی و راسته‌قینه بکرێت تا دۆخه‌که هێوربێته‌وه. به‌درێژایی ساڵانى دواى رژێمى سه‌دام، سه‌رجه‌م دامه‌زراوه‌کانى عێراق له‌ژێر هه‌ژموونى حزبه سیاسییه‌کاندا بوون، له‌ناویاندا کۆمسیۆن که‌هه‌میشه لایه‌نه‌کان هه‌وڵیانداوه زۆرترین که‌سى سه‌ر به‌خۆیان بخزێننه ناوییه‌وه بۆ ئه‌وه‌ى له‌کاتى هه‌ڵبژاردنه‌کاندا سودى لێوه‌ربگرن. کۆمسیۆنه‌که‌ى ئێستا ئه‌گه‌ر دروستبکرێت به‌پێی ئه‌و یاسا نوێیه‌ى په‌رله‌مان په‌سه‌ندیکردووه، ده‌بێته یه‌که‌م کۆمسیۆنى سه‌ربه‌خۆى دوور له‌حزبه‌کان، که‌بیه‌وێت کاربکات بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ى متمانه‌ى ده‌نگده‌ر به‌هه‌ڵبژاردنه‌کان. عالیه نوسه‌یف ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا رایگه‌یاند، په‌سه‌ندکردنى یاساى کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنه‌کان، وه‌ڵامدانه‌وه‌ى داواکارى گه‌لى عێراق و مه‌رجه‌عیه‌تى ئاینى بووه. وتیشى «ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خته‌ى په‌رله‌مان به‌پێی میکانیزمه نوێیه‌کان و له‌ڕێگه‌ى کۆمسیۆنى نوێوه ده‌بێت، کاره‌که له‌لایه‌ن دادوه‌رانه‌وه سه‌رپه‌رشتى ده‌کرێت، که‌تێوه‌نه‌گلاون له‌کارى سیاسی». دواى په‌سه‌ندکردنى یاساى کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنه‌کان، په‌رله‌مان خۆى ئاماده‌ده‌کات بۆ په‌سه‌ندکردنى هه‌موارى یاساى هه‌ڵبژاردنه‌کان، که دوو یاسان په‌یوه‌ندیان به‌یه‌که‌وه هه‌یه.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئاسیا عه‌بدوڵا ئه‌ندامى کۆدیۆناسیۆنى کۆنگره‌ى ستارو هاوسه‌رۆکى پێشووى په‌یه‌ده رایده‌گه‌یه‌نێت، هه‌تا ئه‌نه‌که‌سه له‌هاوپه‌یمانێتى ئۆپۆزسیۆنى سوریا ده‌رنه‌چێت ئاماده‌نین چاره‌سه‌رى کێشه‌کان بکه‌ن و هیچ گفتوگۆیه‌کیش بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ى هێزى رۆژ نییه. ئاسیا عه‌بدوڵا له‌م چاوپێکه‌وتنه‌دا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی باس له‌وه‌ده‌کات، ئه‌ردۆغان هه‌موو ئه‌و ماڵانه‌ى له‌ئیدلیب بووه هێناویانێتى له‌سه‌رێکانى و گرێسپى نیشته‌جێى کردوون نه‌ک کۆچبه‌رى سورى که له‌تورکیان و ئیدعاى ده‌کرد که ئاواره‌کان نێشته‌جێ ده‌کات. ئاماژه به‌وه‌شده‌کات، له‌سه‌رێکانى و گرێسپى گروپه چه‌کداره‌کانى سه‌ر به‌تورکیا، ماڵه کورده‌کان ده‌ته‌قێننه‌وه‌و مه‌ده‌نییه‌کان ده‌کوژن. هاوڵاتی: دۆخى رۆژئاوا به‌شێوه‌ى گشتى چۆنه دواى له‌شکرکێشییه‌که‌ى تورکیاو میلیشیاکان؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: پڕۆژه‌ى ده‌وڵه‌تى تورکیا بنه‌ماکه‌ى ئه‌وه‌بووه که باکورو رۆژهه‌ڵاتى سوریا داگیربکات، گه‌لێک گفتوگۆ له‌نێوان هه‌سه‌ده‌و هێزه‌کانى ئه‌مریکا دروست بوو و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ تورکیا کرا له‌سه‌ر پڕۆژه‌ى ناوچه‌ى ئارام، به‌ڵام تورکیا داگیرکارى ناوچه‌که‌ى ده‌ویست، به‌ره‌ى نوسره ساڵى 2012 له‌سه‌رێکانى ده‌رکران و چه‌کدارانى داعش له‌گرێسپى، ئه‌و ناوچه‌یه‌ى نێوان گرێسپى و سه‌رێکانى هه‌مووى داعشى تێدابوو، داعش و تیرۆرى تێدابوو هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات رزگاریان کرد، له‌وکاته‌وه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى خۆسه‌ر خزمه‌تى به‌ناوچه‌که‌و خه‌ڵکه‌که‌ى کردووه بۆ پاراستنیان. پڕۆژه‌ى تورکیا بۆ ئه‌وه‌بوو که‌وڵاتانى نێوده‌وڵه‌تى و راى گشتى بخه‌ڵه‌تێنێت، پشتگیرى بۆ خۆى کۆبکاته‌وه که‌مه‌ترسى تیرۆرى له‌سه‌ره، بۆیه هێرشى بۆ سه‌ر باکورو رۆژهه‌ڵاتى سوریا ئه‌نجامداوه. پێش ئه‌وه‌ى تورکیا هێرش بکات داواى ده‌کرد که‌هه‌سه‌ده زیاتر له 30 کیلۆمه‌تر له‌سنوره‌کانى درووربخرێته‌وه و ئه‌ردۆغان ده‌یوت هه‌رێمێک له‌و ناوچه‌یه بۆ ملیۆنێک کۆچبه‌ر دروستده‌که‌م، ئه‌ساس ئه‌ردۆغان پڕۆژه‌ى خۆى ئاشکراکرد که‌گۆڕینى دیموگرافیاى ناوچه‌که‌یه، هێرش له‌سه‌ر کورد ده‌ستى پێکردو کوشتن و بڕین له‌سه‌ر گه‌لى کورد ده‌ستى پێکرد، هه‌سه‌ده به‌رخودانى مه‌زنى ده‌ستپێکرد به‌تایبه‌ت له‌گرێسپى و سه‌رێکانى، تورکیا ئێستا گۆڕینى دیموگرافى به‌ته‌واوى ده‌ستپێکردووه، دواى داگیرکردنى سه‌رێکانى و گرێسپى، هه‌ندێک کورد ماڵ و حاڵى خۆیان له‌وێیه‌و ماونه‌ته‌وه هه‌ڕه‌شه‌ى گه‌وره‌یان له‌سه‌ره‌و زانیارى هه‌یه مه‌ده‌نییه‌کان ده‌کوژن و تاڵانى له‌ناوچه‌که ده‌ستى پێکردووه. ئه‌ردۆغان هه‌موو ئه‌و ماڵانه‌ى له‌ئیدلیب بووه هێناویانێتى له‌سه‌رێکانى و گرێسپى نیشته‌جێى کردوون نه‌ک کۆچبه‌رى سورى که له‌تورکیان و ئیدعاى ده‌کرد که‌ئاواره‌کان نێشته‌جێ ده‌کات. له‌سه‌رێکانى و گرێسپى ماڵه کورده‌کان ده‌ته‌قێننه‌وه‌و مه‌ده‌نییه‌کان ده‌کوژن و تاڵانى له‌لایه‌ن چه‌ته‌کانه‌وه ئه‌نجامده‌درێت و هه‌ڕه‌شه‌ى گه‌وره له‌سه‌ر کورده‌کانه که‌ماونه‌ته‌وه‌و ئه‌ردۆغانیش دیمۆگرافیاى ناوچه‌که‌ى گۆڕیوه‌و ئه‌وه‌ش مه‌ترسییه‌کى گه‌وره‌یه. هاوڵاتی: ئه‌و په‌یامه‌تان به‌ئه‌مریکاو روسیا گه‌یاندووه که ئه‌ردۆغان دیمۆگرافیاى ناوچه‌که ده‌گۆڕێت؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: ئه‌مریکاو روسیا ده‌زانن ئه‌ردۆغان چى ده‌کات له‌ناوچه‌که‌دا، جڤاتى نێوده‌وڵه‌تى هه‌مووى ده‌زانن تورکیا چى ده‌کات. زه‌ختێک له‌ناو ئه‌مریکا له‌سه‌ر حکومه‌تى ئه‌مریکا دروست بوو و پشتگیرى بۆ به‌رخودانى کوردان له رۆژئاوا دروستبوو، له‌سه‌ر ئه‌و پشتیوانییه‌ى هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات هه‌ندێک سزاى ئابوورى به‌سه‌ر تورکیادا سه‌پێندراوه‌و هه‌وڵ بۆ سزاى دیکه‌ى ئابوورى ده‌درێت. ئێمه هیچ کاتێک نه‌بووینه‌ته مه‌ترسى بۆ سه‌ر تورکیاو خاکه‌که‌ى و یه‌ک مه‌تر چییه نه‌چووینه‌ته خاکه‌که‌یه‌وه. ئه‌مه‌ریکاو روسیا شه‌رعییه‌تیان داوه به‌تورکیا که‌خاکى رۆژئاواى کوردستان له‌لایه‌ن ئه‌ردۆغانه‌وه داگیرکراوه‌و تائه‌و سنوره‌ى بۆیان دیارى کردووه‌و پشتیوانیان کردووه. یه‌په‌گه‌و قه‌ده‌سه‌و یه‌په‌ژه هێزێکى ئه‌ساسى بوون له‌دژى داعش شه‌ڕیان کردووه‌و له‌گه‌ڵ وڵاتانى نێوده‌وڵه‌تى، ئه‌گه‌ر ئه‌مریکا رێگه‌ى به‌تورکیا نه‌دایه تورکیا نه‌یده‌توانى یه‌ک مه‌تر بێته خاکى سوریاوه، تورکیا هێرشى کرده‌سه‌ر هێزێک که له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا شه‌ڕى داعش و تیرۆرى کردووه، ئه‌مڕۆش هه‌سه‌ده‌و ئه‌مریکا شه‌ڕى داعش ده‌که‌ن. دژیه‌کیه‌کى مه‌زن له‌هه‌ڵوێست و ستراتیژى ئه‌مریکا به‌رانبه‌ر به‌کوردانى رۆژئاوا هه‌یه، تۆ دێیت له‌گه‌ڵ مندایت دژى شه‌ڕى داعش و تیرۆر له‌ولاوه ده‌چیت رێگه به‌هێزێکى ناتۆ ده‌ده‌یت هێرش بکاته‌سه‌ر خاکى باکورو رۆژهه‌ڵاتى سوریاو بڕیارێکى له‌سه‌ر ناده‌یت که رێگه‌ى لێبگیرت و ئه‌مریکا به‌رژه‌وه‌دنى خۆى هه‌یه. روسیا ده‌ڵێت یه‌کێتى سوریاى ده‌وێت و ئه‌منییه‌تى له‌سوریا ده‌وێت و چاره‌سه‌رى کێشه‌کانى ده‌وێت، ته‌واو ئێمه‌ش وه‌کو کورد ئه‌وه‌مان ده‌وێت و وه‌کو پره‌نسیپیش ئه‌وه بۆ ئێمه باشه، به‌ڵام ئه‌مڕۆ شتێکى پێچه‌وانه هه‌یه که روسیا عه‌مه‌لیاتى سه‌ربازى له‌گه‌ڵ تورکیا ئه‌نجامده‌دات، عه‌فرین و جه‌رابلوس خاکى سوریایه. هاوڵاتی: له‌سه‌دا چه‌ندى خاکى سوریا به‌ده‌ست به‌ڕێوه‌به‌رى خۆسه‌رو هێزه‌کانى سوریاى دیموکراته‌وه بووه پێش له‌شکرکێشییه‌که‌و ئێستا چه‌ندێکتان له‌ده‌ستدا ماوه؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: ئێستا تورکیا هه‌رێمێکى گه‌وره‌و مه‌زنى داگیرکردووه سنورى جه‌رابلوس هه‌تا عه‌فرین و گرێسپى هه‌تا سه‌رێکانى. پێش داگیرکارییه‌که‌ى تورکیا له‌سه‌دا 32ى خاکى سوریا له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى به‌ڕێوه‌به‌رێتى خۆسه‌ردا بوو، پێنج ملیۆن خه‌ڵک له‌ئێستادا له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى به‌ڕێوه‌به‌رێتى خۆسه‌ر ژیان ده‌که‌ن، به‌ڵام ده‌بێت ئامارێکى نوێ ده‌ربکه‌وێت که‌تورکیا له‌سه‌دا چه‌ندى خاکى سوریاى داگیرکردووه‌و ئه‌وکات به‌دیار ده‌که‌وێت که به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى خۆسه‌ر له‌سه‌دا چه‌ندى خاکى سوریاى له‌ژێر ده‌ستدایه. هاوڵاتی: به‌شێک له‌کوردانى باشور چوونه رۆژئاواو هاوکاری به‌رخودانى کوردانیان کرد، هه‌مووى ماوه‌ته‌وه یان هه‌ندێکیان گه‌ڕاونه‌ته‌وه بۆ هه‌رێمى کوردستان؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: له‌و کاته‌ى هێرش کرایه‌سه‌ر کوبانێ له‌لایه‌ن داعشه‌وه کوردانى باشور هاوکارو پشتیوانى گه‌لى رۆژئاوایان کردووه‌و به‌رخودانیان کردووه‌و ژنان هاتن وه‌ک ئه‌رکى نه‌ته‌وه‌یى، که‌تورکیاش هێرشى کرده‌سه‌ر گرێسپى و سه‌رێکانى کوردانى باشورو باکورو رۆژهه‌ڵات به‌شداربوون له‌به‌رخودان، له‌ئالیه‌ى سیاسى و سه‌ربازى و کۆمه‌ڵایه‌تی. به‌شێک له‌وانه هه‌ندێکیان که‌هاتوون به‌بڕیارى خۆیان هاتوون و کاتێک بۆ ماوه‌یه‌ک ده‌مێنێته‌وه مانگێک یا دوو مانگ هه‌ندێک له‌وانه گه‌ڕاونه‌ته‌وه هه‌رێم و ئه‌وه‌ش ده‌که‌وێته سه‌ر قه‌ناعه‌تى ئه‌و که‌سانه خۆیان. هاوڵاتی: ئاماده‌ن هێزه‌کانى هه‌سه‌ده بچنه ریزى سوپاى به‌شار ئه‌سه‌ده‌وه به‌و مه‌رجه‌ى لامه‌رکه‌زییه‌تى سه‌ربازیتان هه‌بێت؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: ئه‌و رێکه‌وتنانه‌ى که هه‌یه له رووى سه‌ربازییه‌وه تائێستا ته‌نها له‌سه‌ر بنه‌ماى پاراستنى سنوره‌کانه له‌گه‌ڵ سنورى تورکیادا، گرنگترین شت ئه‌وه‌یه که پرسه سیاسییه‌کان چاره‌سه‌ر بکرێت، ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌رى سیاسى نه‌کرێت به راستى دیالۆگ پێشنه‌که‌وێت و ته‌وافوق له‌سه‌ر داهاتووى سوریاو ده‌ستور که‌مافى گه‌لى کورد تێیدا پارێزراو نه‌بێت له‌گه‌ڵ هه‌موو پێکهاته‌کانى دیکه که‌مه‌سیحى و ئه‌رمه‌نى، ئه‌وکاته پرسى عه‌سکه‌ریش ده‌توانرێت چاره‌سه‌ربکرێت، به‌ڵام بێ پرسى چاره‌سه‌رى سیاسى، پرسى عه‌سکه‌رى و سه‌ربازى چاره‌سه‌ر نابێت ، چونکه هه‌سه‌ده‌ش هه‌ڵوێستى خۆى هه‌یه که روسیا له‌گفتوگۆدایه له‌نێوان هه‌سه‌ده‌و نیزامى سوریا. کۆبوونه‌وه‌کان له‌نێوان روسیاو هه‌سه‌ده به‌جیاو رژێمى سوریاش له‌گه‌ڵ روسیا به‌جیا کۆده‌بنه‌وه.له‌دێرک هه‌تا دێربسى و کوبانێ ئه‌و هێڵه هێزه‌کانى رژێم بوونیان هه‌یه به‌هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ روسیادایه. هاوڵاتی: ئه‌مریکا ده‌ڵێت (600) سه‌ربازم هێشتۆته‌وه بۆ پاراستنى نه‌وت، داهاتى نه‌وت به‌هاوبه‌شییه له‌نێوان هه‌سه‌ده‌و ئه‌مریکادا یا بۆ خزمه‌تکردنى خه‌ڵکه؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: ئه‌مریکیه‌کان زوو زوو لێدوانه‌کانى خۆیان له‌سه‌ر بوونى هێزه‌کانیان زوو زوو ده‌گۆڕن، به‌ڕێوه‌به‌رێتى خۆسه‌ر ئه‌و داهاته‌ى که‌ده‌ستىده‌که‌وێت هى خه‌ڵک و گه‌لى سوریایه‌و ئێمه‌ش به‌شێکین له‌سوریا. پڕۆژه‌ى ئێمه بۆ ئه‌وه‌یه ئه‌وه‌ى له‌سه‌ر زه‌وى و ژێرزه‌وییه داهاته‌که‌ى مافى گه‌لى سوریایه‌و ده‌مانه‌وێت له‌ناو سیستمێکى دیموکراتیدا به‌شێوه‌یه‌کى عادیلانه دابه‌ش بکرێت به‌سه‌ر خه‌ڵکداو بۆ خزمه‌تى خه‌ڵک خه‌رج بکرێت. هاوڵاتی: ئایا کاریگه‌رى سه‌رکردایه‌تى په‌که‌که له‌سه‌ر کوردانى رۆژئاوا هه‌یه؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: شۆڕشى رۆژئاواو به‌رخودان که‌ده‌ستیپێکردووه بنکه‌یه‌ک بووه بۆ گه‌لى کورد، ئه‌مڕۆ سیستمێکى سیاسى ده‌ستیپێکردووه له‌ڕۆژئاوا که به‌ڕێوه‌به‌رانى خۆسه‌ر بڕیار ده‌ده‌ن له‌سه‌ر پرسه سیاسییه‌کان، هه‌م پارت و رێکخراوه سیاسییه‌کان هه‌م پێکهاته‌ى عه‌ره‌ب له‌باکورو رۆژهه‌ڵاتى سوریان، به‌ڕێوه‌به‌رانى خۆسه‌ر هه‌م ئیداره‌ى زیاتر له‌پێنج ملیۆن که‌س ده‌ده‌ن هه‌م پارێزگارى له‌سه‌رو ماڵیان ده‌که‌ن و خزمه‌ت ده‌کات. رۆژئاواى کوردستان رێبه‌رى خۆسه‌ره ئیداره‌ى دهدات و باژێره‌کان هه‌ریه‌که‌یان و ئه‌نجومه‌نى تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌یه، قامیشلۆ باژێرى خۆیان هه‌یه که‌کوردو عه‌ره‌ب و سریان و رێکخراو هه‌مووى تێدایه، کانتۆنى جزیره‌و کوبانێ هه‌یه‌و خۆمان بڕیار ده‌ده‌ین چى ده‌که‌ین و خۆسه‌ر بڕیار دهدات، هێزى پاراستنیش که‌هێزه‌کانى سوریاى دیموکراته پارێزگارى له‌ناوچه‌که ده‌کات، ئه‌وه دیعایه‌ى ئه‌ردۆغانه که‌باسى په‌که‌که ده‌کات. هاوڵاتی: مه‌زڵوم کۆبانێ بچێته ئه‌مریکا چى بۆ کوردى رۆژئاوا ده‌گۆڕێت؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: هه‌سه‌ده په‌یوه‌ندى خۆى هه‌یه له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا، ته‌بیعى په‌یوه‌ندى دروست ده‌که‌ین له‌سه‌ر بنه‌ماى به‌رژه‌وه‌ندى خه‌باتى هاوبه‌ش و رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ى داعش. هاوڵاتی: له‌گه‌ڵ سیستمى فیدڕاڵین له‌سوریا؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: ئه‌وه له‌سه‌ر بنه‌ماى گفتوگۆکانه له‌پرۆژه‌و نوسینه‌وه‌ى ده‌ستورى سوریادا پڕۆژه‌ى خۆمان هه‌یه، سیستمى خۆسه‌ر که‌ئێستا له‌واقعدا هه‌یه بمێنێت هه‌م مه‌رکه‌ز و ناوه‌ندى هه‌بێت، یه‌کێتى سوریا به‌لامانه‌وه گرنگه‌و ده‌ستورێکى دیموکراتى و ناسنامه هه‌موو پێکهاته‌کان له‌ده‌ستوردا جێگه‌ى بکرێته‌وه ئه‌وه به‌لاى ئێمه‌وه گرنگه. هاوڵاتی: میلیشیاکان له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغان شه‌ڕى کوردیان کردووه، ئایا شته‌که مه‌بده‌ئییه یا به‌رژه‌وه‌ندى هاوبه‌شه؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: میلیشیاکان و چه‌ته‌کان که ئه‌ردۆغان به‌کاریان ده‌هێنێت هه‌موویان به‌پاره بۆى ده‌که‌ن و ئه‌ردۆغان ده‌یه‌وێت شه‌ڕى مه‌زهه‌بى دروستببێت و به‌شێک له‌عه‌ره‌به‌کان به‌کارده‌هێنێت که‌خۆیان مورته‌زه‌قه‌ن و عه‌شیره‌ته‌کانیان وتوویانه نابێت شه‌ڕ بکه‌ن له‌دژى رۆژئاواو خۆیانیان لێ بێبه‌رى کردوون، ئه‌وانه‌ى شه‌ڕى رۆژئاوایان کردووه خۆیان فرۆشتووه‌و مورته‌زه‌قه‌ن و بۆ پاره بۆى ده‌که‌ن و به‌کاریانده‌هێنێت. هاوڵاتی: گفتوگۆیه‌ک هه‌یه له‌نێوان ئێوه‌و ئه‌نه‌که‌سه که‌هێزى رۆژ بگه‌ڕێته‌وه بۆ رۆژئاوا؟ ئاسیا عه‌بدوڵا: هه‌تا ئه‌نه‌که‌سه له‌هاوپه‌یمانێتى ئۆپۆزسیۆنى سوریا ده‌رنه‌چێت که‌تورکیا سه‌رپه‌رشتیان ده‌کات ئێمه ئاماده‌نین چاره‌سه‌رى کێشه‌کان بکه‌ین، پێویسته ئه‌نه‌که‌سه خۆى یه‌کلایی بکاته‌وه دێته ریزى به‌رخۆدان و خه‌باتى نێونه‌ته‌وه‌یى و پاراستنى گه‌لى سوریاو خاکى رۆژهه‌ڵات و باکورى سوریا یان نا، پێویسته ئه‌نه‌که‌سه له‌هاوپه‌یمانێتى ئۆپۆزسیۆنى سوریا بێته ده‌ره‌وه، به‌ڵام تورکیا ناهێڵێت. هیچ گفتوگۆیه‌ک له‌نێوان ئێمه‌و ئه‌نه‌که‌سه بوونى نییه که‌هێزى رۆژ بگه‌ڕێته‌وه بۆ رۆژئاواى کوردستان، هیچ گفتوگۆیه‌ک له‌سه‌ر گه‌ڕانه‌وه‌ى هێزى رۆژ نییه.
هاوڵاتى راوێژکارێکى سه‌رۆک کۆمارى عێراق رایگه‌یاند، هه‌رێمى کوردستان به‌رانبه‌ر خۆپیشاندانه‌کان و دۆخى عێراق، هه‌ڵوێستى ته‌ماشاکه‌رى هه‌ڵبژاردووه‌و پێویسته خۆى یه‌کلایی بکاته‌وه، بەڵام سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ئێوارەی دوێنێ هەڵوێستی خۆی لەوباریەوە راگەیاند. راوێژکارەکەی سەرۆک کۆمار داوای لە سەرکردایەتی سیاسی کورد کرد کر پشتیوانى له‌گوتارى سه‌رۆک کۆمار بکەن که له‌گه‌ڵ داواکارى خۆپیشانده‌ران و ئه‌نجامدانى چاکسازییدایه. جه‌ختیشیکردووه‌ته‌وه، خۆپیشاندانى ئاشتیانه و سڤیل، مافێکى ده‌ستووریى ره‌واو پارێزراوه‌و به‌هیچ شێوه‌یه‌ک قبووڵکراو نییه ئه‌و زیاده‌ڕۆییه له تووندوتیژى به‌رانبه‌ر بهخۆپیشاندهران به‌کاربێت و بکرێنه ئامانجى ده‌ستڕێژو هێرشى له‌وجۆره. لەبارمبەردا سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند «به نیگه‌رانییه‌کى زۆره‌وه« له به‌رده‌وامیى رووداوو تووندوتیژییه‌کانى به‌غداو پارێزگاکانى دیکه‌ى عێراق ده‌ڕوانن. راشیگەیاند کوشتارەکان «تاوانى بێ پاساون و تاوانکاران هه‌ر کێ و له‌هه‌ر لایه‌نێکه‌وه بن». ماوه‌ى زیاتر له دوو مانگه، خۆپیشاندان له‌عێراق و چه‌ند پارێزگایه‌کى دیکه به‌رده‌وامه، دژى گه‌نده‌ڵى و بێکارى و پشک پشکێنه. خۆپیشانده‌ران دژایه‌تى ئه‌و چینه سیاسییه ده‌که‌ن که له 16 ساڵى رابردوودا له‌عێراق ده‌سه‌ڵاتیان به‌ده‌سته‌وه بووه. به‌رپرسانى هه‌رێمى کوردستان هه‌رچه‌نده چه‌ند جارێک جه‌ختیان له ره‌وایی داواى خۆپیشانده‌ران کردووه‌ته‌وه، به‌ڵام تادواسات له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدیدا بوون له‌ده‌سه‌ڵات که له‌ژێر فشارى خۆپیشانده‌راندا ده‌ستى له‌کارکێشایه‌وه. سالار مه‌حمود راوێژکارى سه‌رۆک کۆمارى عێراق له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى «هه‌رێمى کوردستان تائێستا به‌ته‌واوى هه‌ڵوێستى خۆى یه‌کلایینه‌کردووه‌ته‌وه له‌باره‌ى دۆخى عێراق و خۆپیشاندانه‌کانى عێراقه‌وه، هێشتا درەنگ نیە کورد گوتاری خۆی لەسۆنگەی خوێندنەوەی راستی روداوەکانی عیراق رێکبخات». تا سێ ساڵی داهاتوو ئەم دۆخە دانامرکێتەوە وتیشى «راستە کورد وەک پێکهاتەیه‌ک ناتوانرێت لە پرۆسەی داهاتوودا رەچاو نەکرێ، بەڵام کەم یا شایستە بێگومان کەم و ناشایستەیی و غەدریشی لێدەکرێ. پێدراوەکان پشتڕاستی دەکەنەوە کەوڵاتەکە تاماوەی سێ ساڵی داهاتوو ئارامی بەخۆوە نابینێ و ئەم دۆخە دانامرکێتەوە». وته‌کانى راوێژکاره‌که‌ى سه‌رۆک کۆمارى عێراق دواى هێرشکردنه سه‌ر خۆپیشانده‌رانى به‌غدا دێت له‌لایه‌ن گروپه چه‌کدارییه نه‌ناسراوه‌کانه‌وه، که به‌هۆیه‌وه ده‌یان خۆپیشانده‌ر کوژران و زیاتر له (100) خۆپیشانده‌ریش برینداربوون. له‌باره‌ى هێرشه‌که‌وه، سه‌رۆکایه‌تیى هه‌رێمى کوردستان له راگه‌یه‌نراوێکدا رایگه‌یاند «به نیگه‌رانییه‌کى زۆره‌وه له به‌رده‌وامیى رووداوو تووندوتیژییه‌کانى به‌غداو پارێزگاکانى دیکه‌ى عێراق ده‌ڕوانین. ئه‌و کوشتاره‌ى به‌رامبه‌ر به خۆپیشانده‌رانى سڤیل له پردى سنه‌ک و گۆڕەپانى خللانى له‌به‌غدا کرا، تاوانى بێ پاساون و تاوانکاران هه‌ر کێ و له‌هه‌ر لایه‌نێکه‌وه بن، داموده‌زگاو لایه‌نه به‌رپرسه‌کانى عێراق ده‌بێ بیاندۆزنه‌وه و به‌پێى یاسا مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بکرێت». جه‌ختیشیکردووه‌ته‌وه، خۆپیشاندانى ئاشتیانه و سڤیل، مافێکى ده‌ستووریى ره‌واو پارێزراوه‌و به‌هیچ شێوه‌یه‌ک قبووڵکراو نییه ئه‌و زیاده‌ڕۆییه له تووندوتیژى به‌رانبه‌ر بهخۆپیشاندهران به‌کاربێت و بکرێنه ئامانجى ده‌ستڕێژو هێرشى له‌وجۆره. سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم به‌پێویستى زانیوه، هه‌موو لایه‌ک به‌گیانێکى نیشتمانیى به‌رپرسیارانه‌وه، مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ دۆخه‌که‌دا بکه‌ن تاکو له‌ده‌ست ده‌رنه‌چێت و پێشهاتى ترسناکتر روونه‌ده‌ن، چیتریش خوێن نه‌ڕژێت و هه‌مووان له‌چوارچێوه‌ى یاسادا بجووڵێنه‌وه. هه‌روه‌ها به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق له‌په‌یامێکدا جه‌ختیکرده‌وه، به‌وردی له‌ڕێکاره‌کانی دۆسیه‌یی په‌لاماره تاوانکارییه‌که‌ی ئێواره‌ی هه‌ینێ 6ی دیسه‌مبه‌ر ده‌روانێت و چاودێری ده‌کات به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کانی حکومه‌ت «که ده‌ستدرێژی تاقمه تاوانکارو ئه‌وانه‌ی له‌ده‌ره‌وه‌ی یاسان بووه‌هۆی ئه‌وه‌ی ژماره‌یه‌ک شه‌هیدو بریندار له‌ڕیزی ناڕه‌زاییه جه‌ماوه‌رییه‌کان بکه‌وێته‌وه«. داواش له‌هه‌مو لایه‌ک ده‌کات، رێز له‌ویستی ئاشتیانه‌ی خۆپیشاندەران بگرن که‌داوای چاکسازی و پێکه‌وه‌یی کۆمه‌ڵایه‌تی و هه‌ماهه‌نگی نێوان هاوڵاتیان و ده‌زگا ئه‌منییه‌کان ده‌که‌ن و له‌سه‌ر ده‌وڵه‌تیش پێویسته پارێزگاری له‌ئاسایشی گشتی بکات و رووبه‌ڕووی ئه‌وانه ببێته‌وه که له‌ده‌ره‌وه‌ی یاسان. تائێستا خۆپیشانده‌ران به‌ئاشکرا هیچ هه‌ڵوێستێکیان دژ به‌هه‌رێمى کوردستان ده‌رنه‌بڕیوه و داوایان له‌هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان کردووه که‌پشتیوانى داواکانیان بن بۆ ئه‌نجامدانى گۆڕانکاریی ریشه‌یی. به‌ڵام به‌وته‌ى سالار مه‌حمود، لەشەقامەوە دەنگێکی نەشاز بەرامبەر بەمافە دەستورییەکانی کورد دەبیسترێ. «تەنانەت قەڵسن بەناوی کوردستان و بە ( إقلیم الشمال) ناوی هەرێمی کوردستان دەهێنن. کوردستان بەخوێن سارد دەبینن بەرامبەر بەشەڵاڵی خوێن و فرمێسکی گەرمی شەقامی عێراقی». پێشیوایه، کوردستانیش دابڕاو نیە لەکاریگەرییەکانی ئەو رووداوانەی شارەکانی خوارووی عێراق و بەغدا. «سەرۆک کۆماری عێراق وەک باڵاترین پێگەی دەسەڵاتی وڵات پشتیوانی بێچەندو چوونی خۆپیشاندەرانی عیراقە. لەگەڵ مافی خۆپیشاندان و بەدیهاتنی داخوازیەکانیانە، پێویسته کورد پشتیوانى ئه‌و گوتاره‌ى سه‌رۆک کۆمار بکات». وتیشی «هێشتا درەنگ نیە بەدەنگێکی بەرزتر کورد هاودەنگی خۆی بگەیەنێتە شەقامی عێراقی، نەخاسمە گەر ئەوە نەکا بژاردەی باشتری ئەبێ چی بێ بۆ سیاسەتکردن! هەن نائاگا لەوەی چی دەگوزەرێ وا دەزانن دۆخی ئێستا بەردەوام دەبێ لەکاتێکدا تەواوبووەو فۆرمێکی نوێ شوێنگرەوە دەبێت».
شاناز حه‌سه‌ن وه‌زاره‌تى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند، تاکۆتایی کابینه‌ى نۆ، شتێک نامێنێت به‌ناوى کێشه‌ى کاره‌باوه، دواى ئه‌وه‌ى پڕۆژه‌ى پێوه‌رى زیره‌ک به‌ته‌واوى جێبه‌جێده‌کرێت. له‌گه‌ڵ هاتنى وه‌رزى سه‌رماو سۆڵه، جارێکى تر کاتژمێره‌کانى پێدانى کاره‌باى نیشتیمانى به‌هاوڵاتیان رووى له‌که‌مبوونه‌وه کردووه، وه‌زاره‌تى کاره‌باش هۆکاره‌که‌ى بۆ زۆربوونى خواست له‌سه‌ر ئه‌و وزه‌یه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه. ئومێد ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوه‌به‌رى کۆنتڕۆڵى کاره‌باى هه‌رێم، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «3200 بۆ 3500 مێگاوات به‌رهه‌مى کاره‌بامان هه‌یه، به‌پێی خواستى به‌کارهێنانه، رۆژى وایه خواسته‌که به‌رزه، رۆژى واش هه‌یه خواست نزمتره، واته گۆڕانکارى به‌سه‌ردا دێت، به‌گشتى رۆژانه له‌نێوان (9 بۆ 12) کاتژمێر کاره‌با ده‌درێت». یه‌کێک له‌خاڵه‌کانى کارنامه‌ى کابینه‌ى نوێی حکومه‌تى هه‌رێم چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ى کاره‌بایه، به‌ڵام دواى (100) رۆژ له‌پێکهێنانى کابینه‌که هێشتا ئه‌و کێشه‌یه چاره‌سه‌رنه‌کراوه. مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌ت دوێنێ له‌وتارێکدا به‌بۆنه‌ى تێپه‌ڕبوونى (100) رۆژ به‌سه‌ر پێکهێنانى کابینه‌ى نوێدا رایگه‌یاند «ئێستا زیاتر گازی کوردستان بەکاردەهێنین بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا، بەمەش ئێستا کەمتر پشت بەگازوایلی دەرەکی دەبەسترێت، بەوجۆرەش ساڵانە نزیکەی یەک ملیار دۆلارمان لەتێچووی بەرهەمهێنانەکەی کەمدەبێتەوە». باسى له‌وه‌شکرد، بەرهەمهێنان و دابەشکردن و بەکارهێنانی کارەبای هەرێم، پێداچوونەوەی پێویستە، ئێستا ئێمە سەرقاڵی ئەو پرۆسەیەین و هەوڵدەدەن کەمترین رێژەی کارەبا بەفیڕۆبچێت. به‌پێی ئاماره‌کانى وه‌زاره‌تى کاره‌با، له‌ئێستادا خواست له‌سه‌ر ئه‌و وزه‌یه بۆ پێنج هه‌زار مێگاوات به‌رزبووه‌ته‌وه، له‌کاتێکدا ئاستى به‌رهه‌مهێنان له‌نێوان سێ بۆ (3500) مێگاواتدایه. وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کاره‌با وتى «یه‌کێک له‌کاره سه‌ره‌کیه‌کانى ئه‌م کابینه‌یه، چاره‌سه‌رى گرفتى کاره‌با جێبه‌جێکردنى پێوه‌رى زیره‌که که به‌وه ده‌توانرێت کۆنتڕۆڵى خواست بکات و کێشه‌کان نه‌هێڵێت و ئاستى خزمه‌تگوزاریه‌کان به‌رزبکاته‌وه«. وتیشى «ئامانجى سه‌ره‌کى ئێمه ته‌واوکردنى ماسته‌رپلانى وه‌زاره‌تى کاره‌باو دانانى پێوه‌رى زیره‌ک و ته‌واوکردنى تۆڕى غازه«. پێوه‌رى زیره‌ک ماوه‌ى سێ مانگه ده‌ست به‌جێبه‌جکردنى کراوه و ماوه‌ى ساڵ و نیوێکى تر ته‌واوده‌بێت، تائێستا و (75) هه‌زار دانه‌ى لێدانراوه. به‌وته‌ى ئومێد ئه‌حمه‌د، له‌گه‌ڵ ته‌واوبوونى پێوه‌رى زیره‌کدا له‌سه‌دا (70)ى کێشه‌ى کاره‌با چاره‌سه‌ر ده‌بێت، چونکه پرۆژه‌که تازه‌یه‌و شش مانگى ده‌وێت بۆ به‌کارهێنانی، له‌دواى پێوه‌رى زیره‌که‌وه (6) مانگ بۆ ساڵێک کێشه‌یه‌ک نامێنێت ناوى گرفتى کاره‌با بێت. پێش ته‌واوبونى کابینه‌ى نۆکه کێشه‌ى کاره‌با چاره‌سه‌ر ده‌بێت. له‌گه‌ڵ خراپبوونى دۆخى کاره‌باى نیشتیمانى، مۆلیده ئه‌هلییه‌کان زیاتر کارده‌که‌ن و نرخى پێدانى کاره‌بایان زیادکردووه، به‌ڵام وته‌بێژه‌که‌ى وه‌زاره‌تى کاره‌با ده‌ڵێت ئه‌وان په‌یوه‌ندییان به‌مۆلیده ئه‌هلییه‌کانه‌وه نییه، به‌ڵکو مۆلیده‌کان په‌یوه‌ندییان به‌یه‌که ئیداریه‌کانه‌وه هه‌یه.
کاکەلاو عەبدوڵا کاندیدە سەرەکییەکەی دیموکراتەکان بووەتە مۆتەکە بۆ ترەمپ و زۆربەی راپرسییەکان ئاماژە بەوەدەکەن لەهەڵبژرادنەکانی سەرۆکایەتی (٢٠٢٠) شکست بەترەمپ دەهێنێت. جۆو بایدن ئامانجی سەرەکی ئەوەیە لەهەڵبژاردنەکاندا لەترەمپ بباتەوە، چونکە چیتر گەلی ئەمریکا بەرگەی سیاسەتەکانی ناگرێت و دەبێت «دووربخرێتەوە». نەک هەر لەناو دیموکراتەکاندا بەڵکو لەزۆربەی راپرسییەکاندا بەبەراوردی لەگەڵ ترەمپ بەجیاوازییەکی گەورە براوەیە. بایدن پێیوایە سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ رووخساری گەلی ئەمریکای ناشرین کردووەو لەسەر ناپاکی کوردەکان لەسوریا رەخنەی توندی ئاراستە کردووە. جۆو بایدن کێیە؟ جۆوسف رۆبینت بایدن لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٤٢ لەشاری سکرانتۆنی ویلایەتی پەنسلڤانیا لەدایکبووەو دواتر لەتەمەنی (١٣) ساڵی خێزانەکەی گواستویانەتەوە بۆ ویلایەتی دێڵەوێر و لەوێ نیشتەجێی بوون. بایدن لەساڵی ١٩٦٥ بڕوانامەی بەکالۆریۆس لەزانستی سیاسی و مێژوودا بەدەستدەهێنێت. دواتر بڕوانامەیکی دیکە لەیاسادا بەدەستدەهێنێت لەساڵی ١٩٦٨ لەکۆلێجی یاسا لەزانکۆی سیراکس. پاشان لەساڵی ١٩٦٩ دەبێتە پارێزەرو وەک داواکاری گشتی کاریکردووە جگە لەوەی ساڵی ١٩٧٠ هەڵبژێردراوە بۆ ئەنجومەنی شارۆچکەی نیوکاسڵ لەویلایەتی دێلەوێر. لەساڵی ١٩٧٢ وەک گەنجترین سیناتۆر، کەئەوکات تەمەنی (٢٩) ساڵ بوو، هەڵبژێردرا بۆ نوێنەرایەتی کردنی دێڵەوێر بەبردنەوەی لەسەدا ٥٨%ی دەنگەکانی ویلایەتەکە. ماوەی (٣٦) ساڵ لەئەنجومەنی پیران خزمەتی کرد پێش ئەوەی لە ٢٠٠٩ باراک ئۆباما وەک جێگری خۆی دەستنیشانی بکات. ماوەی هەشت ساڵ لەپۆستی جێگری سەرۆکی ئەمریکادا مایەوە تاساڵی ٢٠١٧و لەئێستادا کاندیدی سەرەکی دیموکراتەکانە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠و رکابەری سەرسەختی دۆناڵد ترەمپە. خۆکاندیدکردن بۆ سەرۆکایەتی جۆو بایدن لە ٢٥ی نیسانی ٢٠١٩ رایگەیاند کە خۆی کاندید دەکات بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠ و بەمەش چووە مەیدانی فراوانی کاندیدەکانی پارتی دیموکراتەکان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی، کە لەئێستادا ژمارەیان (١٨) کاندیدە لەبەرامبەر تەنها سێ کاندیدی کۆمارییەکان. بایدن بانگەشەی هەڵبژاردنی لەچوارچێوەی بەرەنگاری دۆناڵد ترەمپ چڕکردووەتەوە کەپێی وایە «گەندەڵترین سەرۆکی مێژووی مۆدێرنی ئەمریکایە». “ئەگەر هەشت ساڵ بدەین بە دۆناڵد ترەمپ لەکۆشکی سپیدا ئەوا بۆ هەمیشەو بەشێوەیەکی بنەڕەتی کارەکتەری ئەم گەلە دەگۆڕێت و منیش ناتوانم بوەستم و سەیری روودانی ئەوە بکەم»، بایدن ئەمەی وت دوای ئەوەی خۆکاندیدکردنەکەی بۆ هەڵبژاردنەکان راگەیاند. لەدوای ئامانجی شکستپێهێنانی ترەمپ، بایدن لەبانگەشەی هەڵبژاردندا بەتایبەتی تیشکی خستووەتەسەر کەرتی ئابووری و تەندروستی وڵاتەکە. بایدن پێیوایە چینی ناوەند ئەمریکایان بنیادناوە بەڵام ئێستا لەلایەن چینی باڵاوە فەرامۆشکراون و بەکاردەهێنرێن. بانگەشەکەی بایدن بەڵێنی زیادکردنی کەمترین موچە دەدات و بەربەست دادەنێت بۆ کۆمپانیاکان تا نەتوانن مووچەی کەم تەرخان بکەن بۆ کارمەندەکانیان. باشترکردنی کەرتی تەندروستی وەک خۆی باسی لێوە دەکات بووەتە «شتێکی شەخسی» بەوپێیەی کوڕەکەی، بیۆ بایدن، بەهۆی شێرپەنجەی دەماغەوە لەساڵی ٢٠١٣دا مرد. بایدن بەڵێنی داوە کەبیمەی تەندروستی بەرەوپێش ببات کە لەسەدا ٩٧%ی خەڵکی ئەمریکا بگرێتەوە لەچوارچێوەی یاسای توانای دابینکردنی تەندروستی یان (ئۆباما کەیر). جگە لەمانەش جۆو بایدن بانگەشەی ئەوە دەکات کەسیاسەتی دەرەوەی وڵات بگەڕێنێتەوە رێچکەی خۆی دوای ئەوەی لەماوەی سەرۆکایەتی ترەمپدا بەلاڕێدا رۆیشتووەو سەرۆکی ئەمریکا نەیتوانیوە «بەباشی بەڕێوەی ببات»، بەتایبەتیتر سیاسەتی «جەنگی بازرگانی لەگەڵ چین» پاشان سیاسەتی وڵاتەکە لەسوریا. لەئێستادا جۆو بایدن سەرەکیترین کاندیدی دیموکراتەکانە کە لەسەدا ٢٨%ی پشتیوانی دیموکراتەکانی هەیە لەسەرتاسەری ئەمریکادا، بەپێی راپرسییەکی سی ئێن ئێن. بەپێی راپرسییەکە، جێگری پێشووی سەرۆکی ئەمریکا پشتیوانی لەسەدا ٢٨%ی دیموکراتەکان و لایەنگرانی سەربەخۆی دیموکراتەکانی هەیە. دوای ئەویش بێرنی ساندەرس سیناتۆری ویلایەتی ڤیرمۆنت بەڕێژەی لەسەدا ١٧% پلەی دووەمی گرتووەو هەریەکە لە ئیلیزابێس وارن سیناتۆری ویلایەتی ماسەچوسێتس و پیت بوتیگەیگ سەرۆکی شارەوانی شاری ساوز بێندی ویلایەتی ئیندیانا لەپلەی دووەم و سێیەم دێن بەڕێژەی لەسەدا ١٤% و ١١%. لەگەڵ ئەوەی لەپلەی یەکەمدایە، بەڵام جۆو بایدن کەمترین بودجەی هەبووە بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن لەچارەکی سێیەمی ٢٠١٩ کەتەنها (٣٧) ملیۆن و (٨٠٠) هەزار دۆلار بووە، کەئەمەش لەدوای بودجەی بانگەشەی هەریەکە لەو کاندیدانەیە پێشتر باسکران. بێرنی ساندەرس لەهەمان ماوەدا (٦٩) ملیۆن دۆلاری لەبانگەشەدا خەرجکردووە لەکاتێکدا ئیلیزابێز وارن و پیت بوتیگەیگ (٥١) ملیۆن و (٦٠) ملیۆن دۆلاریان تەرخانکردووە بۆ بانگەشە. سەرەڕای ئەوە جۆو بایدن سەرمەشقی دیموکراتەکانە، توانیویشیەتی لەڕاپرسییەکاندا شکست بەدۆناڵد ترەمپ بهێنێت. بەپێی راپرسییەکی کۆمپانیای (ڕیەڵ کلێر پۆلەتیکس) بۆ کۆکردنەوەی داتاو زانیاری هەڵبژاردن جۆو بایدن بە (١٠) خاڵ لەپێش ترەمپەوەیەو لەسەدا ٥٢%ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە لەکاتێکدا سەرۆکی ئەمریکا لەسەدا ٤٢%ی دەنگەکانی هەیە. هەر بەپێی راپرسییەکە نەک هەر بایدن بەڵکو بیرن ساندەرس و ئیلیزابێز وارن لەپێش ترەمپەوەن لەسەدا ٥١% و ٥٠%ی دەنگەکان لەبەرامبەر لەسەدا ٤٣%. بایدن بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردنى له چوارچێوه‌ى به‌ره‌نگارى دۆناڵد تره‌مپ چرکردۆته‌وه که پێى وایه "گه‌نده‌ڵترین" سه‌رۆکى مێژوویىمۆدێرنى ئه‌مریکایه" ناکۆکی ترەمپ و بایدن دۆناڵد ترەمپ زۆرجار بەئاشکرا دژایەتی جۆو بایدن دەکات و بەگاڵتەجاڕییەوە باسی دەکات کە «هیچ کەسێکی تر نییە زیاتر لەجۆوی بچووک من حەز بکەم پێشبڕکێی لەگەڵ بکەم». هەندێک جاریش بەتۆنێکی جدیییەوە هێرش دەکاتەسەری و دەڵێت بۆ سەرۆکایەتی ناشێت چونکە «لەڕووی دەرونییەوە ناتوانێت بەردەوام بێت» ئەگەر بیباتەوە. بەڵام ئەم دژایەتییەی ترەمپ لەبەرامبەر بایدن هەڕەمەکی نییە، لەبەرئەوەی دەزانێت رکابەرێکی سەرسەختیەتی. بایدنی تەمەن (٧٧) ساڵان لەسەرەتای خۆکاندیدکردنییەوە ئاستی پەسەندکردنی تادەهات زیاتر دەبوو لەئاستی نیشتیمانیدا لەڕاپرسییەکاندا لەبەرامبەر کەمبوونەوەی ئاستی پەسەندکردنی ترەمپدا. بەپێی پێگەی ڤۆکس، ترەمپ ترسی لێدەنیشێت و هەوڵی ناوزڕاندنی بایدن دەدات تابتوانێت هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بۆ جاری دووەم بباتەوە. لە ٢٥ی تەمموزی ئەمساڵ ترەمپ لەپەیوەندییەکی تەلەفونیدا داوا لە ڤۆلۆدمیر زیلنیسکی سەرۆکی ئۆکرانیا دەکات تالێکۆڵینەوە لە جۆو بایدن و کوڕەکەی، هەنتەر بایدن بکات لەسەر گەندەڵیکردن لەوڵاتەکەدا. ساڵی ٢٠١٤ هەنتەر بایدن لەکۆمپانیای غازی بوریزمای ئۆکرانی کاردەکات و لەهەمانکاتدا حکومەتی بەریتانی داوا لەداواکاری گشتی ئۆکرانیا، ڤیکتۆر شۆکین دەکات لێکۆڵینەوە لەبەڕێوەبەری کۆمپانیاکە بکات بەتۆمەتی گواستنەوەی پارەی قاچاغ، بەڵام شۆکین رەتیدەکاتەوە. لەو کاتەدا چالاکوانانی ئۆکرانیا خۆپیشاندان دەکەن بۆ دوورخستنەوەی شۆکین لەسەر ئەنجامدانی گەندەڵی و جۆو بایدنیش، کەئەوکات جێگری سەرۆکی ئەمریکا بوو، دەچێتە ئۆکرانیاو داوا لەبەرپرسانی وڵاتەکە دەکات شۆکین دووربخەنەوە. دواجار شۆکین دووردەخرێتەوە، بەڵام ئەوەی جێی باسە ئەوەیە کەترەمپ پێیوایە بایدن ئەم کارەی کردووە بۆ پاراستنی کوڕەکەی، بەڵام شۆکین بەهۆی گەندەڵی و رەتکردنەوەی لێکۆڵینەوە لەبەڕێوەبەری کۆمپانیاکە دوورخراوەتەوە. پێش پەیوەندییەکە ترەمپ هاوکاری دارایی بەبڕی (٣٩١) ملیۆن دۆلار رادەگرێت بۆ ئۆکرانیا بەمەبەستی پشتیوانی سەربازی بۆ بەرەنگاربوونەوەی روسیا کەپێش مانگێک کۆنگرێس پەسەندی کردبوو. لەمیانی پەیوەندییەکەدا سەرۆکی ئەمریکا باسی جۆو بایدن دەکات و بەئاماژە باسی ئەوە دەکات بایدن هۆکاری لەکار دوورخستنەوەی ڤیکتۆر شۆکین بووە کە «داواکارێکی زۆر باش بووە». دوای ماوەیەک لەپەیوەندییەکە، کارمەندێکی (سی ئای ئەی) لەزاری چەند شایەتحاڵێکی پەیوەندییەکەوە نامەیەک دەنووسێت بۆ کۆنگرێس و دەڵێت «زانیاریم بەدەست گەیشتووە لەلایەن بەرپرسانی حکومەتەوە کەسەرۆکی ئەمریکا دەسەڵاتی ئۆفیسەکەی بەکاردەهێنێت تادەستتێوەردانی وڵاتێکی بێگانە رێکبخات لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٠ی ئەمریکا». بەهۆی ئەم نامەیەوە ئەنجومەنی نوێنەران مانگێکە لێپرسینەوەی لەدۆناڵد ترەمپ دەستپێکردووەو پرۆسەکە بەرەوپێشچوونێکی خێرای بەخۆیەوە بینیوەو چەندین بەرپرسی حکومەت شایەتیان دژی ترەمپ داوە کەڕەنگە ببێتەهۆی ئەوەی لەپۆستەکەی دووربخرێتەوەو دواجار ناشتوانێت خۆی هەڵبژێرێتەوە. لەئێستادا پرۆسەکە لەئەنجومەنی نوێنەراندایەو لەحاڵەتی پەسەندکردنیدا دەنێردرێت بۆ ئەنجومەنی پیران، کە لەوێدا دادگایی ترەمپ دەستپێدەکات و ئەگەر تۆمەتەکانی بەسەردا ساغبووەوە ئەوا لەپۆستەکەی دووردەخرێتەوە. لەم بارەیەوە جۆو بایدن خۆی بەقوربانیی دەزانێت و پێیوایە دەبێت «ترەمپ دووربخرێتەوە» لەبەرئەوەی «درۆزنە» و «گەندەڵی ناوی دووەمی ترەمپە، چونکە ئاشکرایە دۆناڵد ترەمپ دەسەڵاتی سەرۆکایەتی بەکارهێناوە» بۆ مەرامی سیاسی خۆی. لەکاتێکدا ترەمپ هەموو پرۆسەکە بە «بێ بنەما» ناوزەند دەکات و پێیوایە دیموکراتەکان «گەلەکۆمەکی» لێدەکەن. «دۆناڵد ترەمپ هێزەکانی سوریای دیموکراتی فرۆشت - کوردو عەرەبە ئازاکان کە لەگەڵ ئێمە داعشیان تێکشکاند - و ناپاکی بەرامبەر هاوپەیمانێکی ناوخۆیی گرنگ کرد لەشەڕی دژی تیرۆریزم». بایدن لەڕاگەیەندراوێکدا ئەمەی وت. جۆو بایدن لەسەر کوردانی رۆژئاوا لەسەرەتای دەستپێکردنی داگیرکارییەکەی تورکیا لە ٩ی تشرینی یەکەم بۆ سەر باکورو رۆژهەڵاتی سوریا، جۆو بایدن رەخنەی توندی لەترەمپ گرت بۆ رێگەدان بەتورکیا بۆ هێرشکردنەسەر «هاوپەیمانە کوردەکان»ی ئەمریکاو «ناپاکی لەبەڵێنی» گەلی ئەمریکا کرد بەرامبەر هاوپەیمانەکان. «دۆناڵد ترەمپ هێزەکانی سوریای دیموکراتی فرۆشت - کوردو عەرەبە ئازاکان کە لەگەڵ ئێمە داعشیان تێکشکاند - و ناپاکی بەرامبەر هاوپەیمانێکی ناوخۆیی گرنگ کرد لەشەڕی دژی تیرۆریزم». بایدن لەڕاگەیەندراوێکدا ئەمەی وت. جۆ بایدن بەئاماژەکردن بۆ پەیوەندییە تەلەفونییەکەی سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ ئەردۆغانی سەرۆکی تورکیا لە ٦ی تشرینی یەکەم وتی کەترەمپ لەو پەیوەندییەدا «هەڵخەڵەتێنرا»و بەبێ ئەوەی هیچ راوێژێک بکات بەسوپا، هاوپەیمانانمان یان دیپلۆماتکارەکان و بەبێ هیچ بیرکردنەوەیەک بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکایدا لەباکوری سوریا. بایدن باسی لەوەش کرد ئەو بڕیارەی ترەمپ نەک هەر ناپاکی بوو بەرامبەر کوردەکان، بەڵکو ناپاکیش بوو بەرامبەر «بەڵێنی ئێمە وەک گەلێک» و ناپاکی بوو بەرامبەر «سەربازەکانمان کەهاوشانی ئەوان جەنگان کەهەموو ئەمانە گومان دروستدەکات بۆ هاوپەیمانانمان لەسەرتاسەری جیهاندا سەبارەت بەپابەندی ئەمنی ئەمریکاوە».
سازدانى: ئارا ئیبراهیم سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر، کارگێڕى ئه‌نجومه‌نى جێبه‌جێکارى (مەکتەبی سیاسی) یه‌کگرتوو لەچاوپێکەوتنێکی رۆژنامەی هاوڵاتى دا لەسەر چەند تەوەرێکی رۆژەڤ قسەدەکات، کە دیارترینیان کۆنگرەی حزبەکەی و پەیوەندی هەرێم و بەغداو مووچەی فەرمانبەران و رۆڵی ئۆپۆزسیۆن لەم کابینەیەدا. سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر، ئاشکرایدەکات کە لەکۆتایی ئەم مانگەدا یەکگرتوو کۆنگرە دەبەستێت و ئەمینداری ئێستای یەکگرتووش دەتوانێت خۆی کاندیدبکاتەوە بەپێی پەیڕەوو پرۆگرامی حزبەکە. لەبەشێکی تری چاوپێکەوتنەکەدا باس لەپەرلەمانتارە کوردەکانی دەرەوەی یەکێتی و پارتی دەکات لەبەغدا کەگروپێکیان پێکهێناوە بەناوی «گروپی 15» کە بڕیارە لەگەڵ نیچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێم کۆببنەوە، هەروەها باسی ئامانجی ئەم گروپە دەکات. هەروەها ئاماژە بەوە دەکات کە وەکو یەکگرتوو پاڵپشتی گێڕانەوەی مووچە پاشەکەوتکراوەکانی فەرمانبەران دەکەن. ئه‌وه‌ى ئێستا سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم پێى هه‌ڵده‌ستێت که‌سه‌ردانى لایه‌نه‌کان ده‌کات به‌وانه‌ى به‌شدارن له حکومه‌ت و به‌وانه‌شى که ئۆپۆزسیۆنن ئێمه به‌کارێکى باشى ده‌زانین هاوڵاتى: سه‌ردانى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم بۆ لاى یه‌کگرتوو و لایه‌نه سیاسییه‌کانى دیکه بۆ یه‌کڕیزى تاچه‌ند گرنگه؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: له‌م بارودۆخه‌ى ئه‌مڕۆى هه‌رێمى کوردستان و عێراق و ناوچه‌که به‌شێوه‌یه‌کى گشتى ئه‌وه‌ى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم سه‌ردانى لایه‌نه سیاسییه‌کان ده‌کات که ته‌وه‌رى سه‌ره‌کییان رێکخستنه‌وه‌ى نێوماڵى کوردى و گه‌ڵاڵه‌کردنى یه‌کهه‌ڵوێستى بۆ رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ى ئه‌و مه‌ترسیانه‌ى که بوونیان هه‌یه له‌ناوچه‌که‌داو یه‌کهه‌ڵوێستى له‌به‌غداو دابینکردنى مافه ده‌ستورییه‌کانى هه‌رێم له به‌غدا له‌چوارچێوه‌ى بودجه‌ى 2020دا به‌کارێکى باشى ده‌زانین، له‌کۆبونه‌وه‌ى دوێنێدا جه‌نابى ئه‌میندارى گشتى یه‌کگرتوو ئه‌وه‌ى به سه‌رۆکى هه‌رێم و وه‌فدى یاوه‌رى راگه‌یاند که‌کارێکى باشه‌و له‌ته‌وقیتێکى باشدا ئه‌نجامده‌ده‌رێت. هاوڵاتى: یه‌کگرتوو پشتگیرى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم ده‌کات، ئه‌م پشتگیرییه تا چ ئاستێکه؟ له‌کاتێکدا ئێوه لایه‌نێکى ئۆپۆزسیۆنن. سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: ئێمه ئۆپۆزسیۆنین و دووپاتمانکرده‌وه ئۆپۆزسیۆنین که فراکسیۆنه‌که‌مان له‌په‌رله‌مانى کوردستان مافى ده‌ستورى ئۆپۆزسیۆنبوونى خۆمان ده‌که‌ین له‌هه‌رێمى کوردستان، له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا تەئکیدکراوه‌ته‌وه له‌سه‌رئه‌مه. ئه‌وه‌ى ئێستا سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم پێى هه‌ڵده‌ستێت که‌سه‌ردانى لایه‌نه‌کان ده‌کات به‌وانه‌ى به‌شدارن له حکومه‌ت و به‌وانه‌شى که ئۆپۆزسیۆنن ئێمه به‌کارێکى باشى ده‌زانین، ئه‌مه خزمه‌تى ره‌وشى ئێستاى هه‌رێمى کوردستان ده‌کات به‌تایبه‌تى له‌و به‌شه‌ى که چۆن فراکسیۆنه کوردییه‌کان له به‌غدا له‌چوارچێوه‌ى ئیتلافێکى هاوبه‌شدا بۆ ئه‌وه‌ى به یه‌ک ده‌نگ و یه‌کهه‌ڵوێستى داکۆکى بکه‌ن له‌ماف و ئیستحقاقاتى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان، ئه‌وه به‌کارێکى باشى ده‌زانین و پاڵپشتى ده‌که‌ین. ئێستا ئه‌م گروپى (15) ئه‌ندام په‌رله‌مانه کورده کۆبونه‌ته‌وه له‌به‌غدا، تائێستا ئه‌م گروپه له‌چوارچێوه‌ى گفتوگۆیه‌و به‌شێوه‌یه‌کى فه‌رمى رانه‌گه‌یه‌ندراوه‌و ئه‌وه‌شى که‌کراوه ئه‌وانیش ده‌یانه‌وێت داکۆکى له‌مافى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان بکه‌ن وه‌کو کوتله‌ى پارتى و یه‌کێتى هه‌ر که‌س به‌و رێژه‌یه‌ى که هه‌یه‌تى له‌به‌غدا. هاوڵاتى: پێتانوایه نێچیرڤان بارزانى وه‌ک کاراکته‌رێکى سیاسى رۆڵى هه‌یه له‌وه‌ى لایه‌نه ناکۆکه‌کان کۆبکاته‌وه‌و پرسى ره‌وشه سیاسییه‌کان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کان تاوتوێ ده‌کات؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: سه‌رۆکى هه‌رێم کاک نێچیرڤان بارزانى پێش ئه‌وه‌ى سه‌ردانى لایه‌نه سیاسییه‌کانیش بکات دوو کۆبونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى حزب و لایه‌نه سیاسییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ئه‌نجامداوه، ئه‌مه بۆ خۆى هه‌نگاوێک بوو له‌کاتى خۆیدا بوو، که لایه‌نه سیاسییه‌کان پێشوازیان لێکردو پشتیوانیان کرد. سه‌رۆکى هه‌رێم له‌سه‌ره‌تاى سه‌ردانه‌که‌ى بۆ لاى یه‌کگرتوو سوپاسى جه‌نابى ئه‌میندارى یه‌کگرتووى کرد که‌به‌شداربووه له‌و کۆبونه‌وانه‌دا که پشتیوانى کردوون، که له‌و دوو کۆبونه‌وه‌یه‌دا پرسه نیشتمانییه‌کان تاووتوێکراون، پرسه نیشتمانى و هاوبه‌شه‌کانیش ئه‌و پرسانه‌ن که لایه‌نه‌کانیش تێیدا هاوبه‌شن به ئۆپۆزسیۆن و ئه‌وانه‌ى له حکومه‌تدان، هه‌ردوولایان پێویسته قسه‌یان هه‌بێت تێیدا، له‌وچوارچێوه‌یه‌شدا گرنگه لایه‌نه سیاسییه‌کان یه‌کهه‌ڵوێست و یه‌کده‌نگ بن ئه‌وه‌ش له‌به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵک و جه‌ماوه‌رى هه‌رێمى کوردستاندایه. بڕیاره وه‌فدى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم کاک مسته‌فا سه‌ید قادر وه‌ک جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێم و کاک دڵشاد شه‌هاب وه‌کو راوێژکارى سه‌رۆکى هه‌رێم به‌و کاره هه‌ڵسن له‌نزیکترین کاتدا کۆبوونه‌وه ده‌که‌ن له‌گه‌ڵ کوتله‌کانى غه‌یرى پارتى و یه‌کێتى و چاره‌سه‌رى گله‌ییه‌کان بکه‌ن. هاوڵاتى: نێچیرڤان بارزانى بۆیه سه‌ردانى لایه‌نه‌کان ده‌کات تا یه‌کڕیز بن له‌به‌غداد، به‌ڵام (15) په‌رله‌مانتارى ده‌ره‌وه‌ى پارتى و یه‌کێتى به‌ناوى (گروپى15) که‌فراکسیۆنى یه‌کگرتووشى تێدایه‌و دیدگایان جیاوازه، ئه‌مه پێچه‌وانه نییه له‌گه‌ڵ داواکه‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: ستراتیژیه‌تى یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان له 2003وه تائێستا وتومانه له‌پرسه نیشتمانى و نه‌ته‌وایه‌تییه‌کان ئه‌وانه‌ى په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆى به‌خه‌ڵکى کوردستانه‌وه هه‌یه له‌به‌غدا پێوسته کورد و کوتله کوردییه‌کان هاوده‌نگ و هاوهه‌ڵوێست بن له‌پێناوى هێنانه‌دى ئه‌و ئامانجه ده‌کرێت چاوپۆشى بکرێت له‌و ناکۆکییانه‌ى که له‌هه‌رێمى کوردستاندا هه‌یه به‌واتایه‌کى دیکه، ناکۆکییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان نه‌برێته به‌غدا، له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانى مافه‌ڕه‌واکانى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان، هه‌ر له‌و چوارچێوه‌یه‌دا ئێمه کارمانکردووه، ئێستاش هه‌ر په‌یڕه‌وى ئه‌و ستراتیژه ده‌که‌ین. بۆیه پاڵپشتى چوارچێوه‌یه‌کى کارى هاوبه‌ش ده‌که‌ین بۆ کوتله کوردستانییه‌کان له‌به‌غدا، به‌ماناى ئه‌وه نییه ئه‌م کوتلانه له‌یه‌ک شتدا بتوێنه‌وه، به‌ڵکو ده‌کرێت هه‌ر لایه‌نه‌و پارێزگارى به‌کوتله‌ى خۆیه‌وه بکات، به‌ڵام چوارچێوه‌یه‌کى کارى هاوبه‌ش هه‌بێت بۆ کارى هاوبه‌ش له‌به‌غدا به‌پێویست ده‌زانین و پاڵپشتى ده‌که‌ین. ئێستا ئه‌م گروپى (15) ئه‌ندام په‌رله‌مانه کورده کۆبونه‌ته‌وه له‌به‌غدا، تائێستا ئه‌م گروپه له‌چوارچێوه‌ى گفتوگۆیه‌و به‌شێوه‌یه‌کى فه‌رمى رانه‌گه‌یه‌ندراوه‌و ئه‌وه‌شى که‌کراوه ئه‌وانیش ده‌یانه‌وێت داکۆکى له‌مافى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان بکه‌ن وه‌کو کوتله‌ى پارتى و یه‌کێتى هه‌ر که‌س به‌و رێژه‌یه‌ى که هه‌یه‌تى له‌به‌غدا. له‌چوارچێوه گشتییه‌که‌ى بۆ ئه‌وه‌شى که‌ئه‌مه چاره‌سه‌ربکرێت له‌و کۆبوونه‌وەیە‌ى دوێنێى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و یه‌کگرتووى ئیسلامیدا بڕیارى ئه‌وه درا وه‌فدێکى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم کۆبوونه‌وه بکات له‌گه‌ڵ ئه‌و گروپى (15) که‌سییه‌دا، ئه‌و گله‌یى و سه‌رنجانه‌ى که هه‌یانه له‌سه‌ر ئه‌داى کوتله کوردستانییه‌کان له‌به‌غدا باسى بکه‌ن و گله‌ییه‌کان چاره‌سه‌ربکه‌ن و له‌چوارچێوه‌ى ئه‌و کارى هاوبه‌شه‌دا ئیش بکه‌ن. بڕیاره وه‌فدى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم کاک مسته‌فا سه‌ید قادر وه‌ک جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێم و کاک دڵشاد شه‌هاب وه‌کو راوێژکارى سه‌رۆکى هه‌رێم به‌و کاره هه‌ڵسن له‌نزیکترین کاتدا کۆبوونه‌وه ده‌که‌ن له‌گه‌ڵ کوتله‌کانى غه‌یرى پارتى و یه‌کێتى و چاره‌سه‌رى گله‌ییه‌کان بکه‌ن. ئێستا هه‌موو فه‌رمانبه‌رێک ده‌زانێت چه‌ندى پاره‌ى موچه‌ى پاشه‌که‌وتکراوى لاى حکومه‌ته‌و وه‌کو ره‌سیدێک بخرێته سه‌ر هه‌ژمارى بانکى ده‌کرێت پاره‌ى رسومات و باج و غرامه‌ى هاتوچۆو کاره‌باو پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرىو ..هتد له‌و ره‌سیده بدرێت هاوڵاتى: هه‌رێمى کوردستان به رێکه‌وتنى له‌به‌غدا و به‌داهاتى نه‌وتى زیاده‌و ناوخۆ نزیکه‌ى یه‌ک ملیارو (400) ملیۆن دۆلارى ده‌ستده‌که‌وێت، چۆن ده‌کرێت ئه‌مه بکرێته خزمه‌تى خه‌ڵکه‌وه؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: فراکسیۆنى یه‌کگرتوو ئه‌ندامى هه‌یه له‌لیژنه‌ى دارایى به‌غدا که‌سیاغه‌ى پرۆژه‌ى بودجه ده‌که‌ن له‌به‌رئه‌وه ئێمه پاڵپشتى ئه‌و رێکه‌وتنه ده‌که‌ین و حه‌زمان ده‌کرد له‌وه‌ش زۆرتر که باسده‌کرێت وه‌ک پشکى هه‌رێم بوونى هه‌بێت، به‌و مه‌رجه‌ى خه‌رج بکرێت له‌پێناو خۆشگوزه‌رانى و خزمه‌تى هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان و دابینکردنى موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێم به‌شێوه‌یه‌کى رێکوپێک و له‌کاتى خۆیدا، پێشمانوایه ئه‌و بودجه‌یه‌ى که له‌به‌غدا دیارى کراوه هه‌موو ئیستحقاقه‌کانى هه‌رێمى کوردستان نییه، به‌ڵام بودجه‌یه‌کى باشه‌و بایى ئه‌وه ده‌کات بوژانه‌وه‌و په‌ره‌پێدان و دابینکردنى موچه. هاوڵاتى: ئه‌گه‌ر حکومه‌ت داهاتى باشى له‌به‌رده‌ستدا بێت و تواناى هه‌بێت هه‌نگاو به‌هه‌نگاو قه‌رزى موچه‌ى پاشه‌که‌وتکراو بداته‌وه ئێوه به‌رگرى لێده‌که‌ن؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: ئێمه داوا ده‌که‌ین نه‌ک به‌رگرى لێده‌که‌ین، که حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان دواى ئه‌وه‌ى ئه‌و بودجه‌یه‌ى له 2020 بۆ دیارى کراوه‌و ئینشائه‌ڵا پێشبینى ده‌که‌ین ده‌نگى پێویست به‌ده‌ست ده‌هێنێت و تێده‌په‌ڕێت، جگه له‌وه‌ى که موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران له‌کاتى خۆیدا بدرێت، هه‌موو ئه‌وه‌ى که پاشه‌که‌وتکراوه به‌رنامه‌یه‌ک دابنرێت ئه‌و پاره‌یه‌ش به‌شێوه‌یه‌ک که بگونجێت له‌گه‌ڵ ئه‌و داهاته‌ى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ستى ده‌که‌وێت مانگانه بدرێته‌وه به‌خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان، یان هه‌ژمارى بانکى بۆ موچه‌خۆران و فه‌رمانبه‌ران بکرێته‌وه له‌بانکداو ژماره‌ى حسابى بانکى بۆ بکرێته‌وه، ئێستا هه‌موو فه‌رمانبه‌رێک ده‌زانێت چه‌ندى پاره‌ى موچه‌ى پاشه‌که‌وتکراوى لاى حکومه‌ته‌و وه‌کو ره‌سیدێک بخرێته سه‌ر هه‌ژمارى بانکى ده‌کرێت پاره‌ى رسومات و باج و غرامه‌ى هاتوچۆو کاره‌باو پێشینه‌ى هاوسه‌رگیرىو ..هتد له‌و ره‌سیده بدرێت، ئه‌گەر ئه‌وه بکرێت خه‌ڵک دڵخۆش ده‌بێت، ئه‌گه‌ر له‌تواناى دارایى حکومه‌تدا هه‌بوو به‌شێوه‌یه‌ک مانگانه مه‌بله‌غێک و ئه‌وه‌نده‌ى بودجه‌که ته‌حه‌مولى ده‌کات له‌گه‌ڵ هه‌ر موچه‌یه‌ک رێژه‌یه‌ک بدرێته‌وه ئه‌وه‌ى که مومکینه بدرێته‌وه به‌فه‌رمانبه‌ران با به‌ماوه‌ى چه‌ند ساڵێک بێت بدرێته‌وه به فه‌رمانبه‌ران. گه‌وره‌ترین ده‌سکه‌وت ئه‌گه‌ر کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم بیه‌وێت ئه‌نجامى بدات و دڵى هاوڵاتیان و موچه‌خۆران خۆش بکات و متمانه بگەڕێنێته‌وه له‌نێوان خۆی و هاوڵاتیاندا بریتییه له‌و هه‌نگاوه، وه‌ک یه‌کگرتوو پاڵپشتى حکومه‌ت ده‌که‌ین له‌م هه‌نگاوه‌داو له‌کاتى خۆیدا پشتگیرىو ده‌ستخۆشى لێ ده‌که‌ین له‌و بواره‌دا هاوکاریشى ده‌که‌ین. مامۆستا سه‌ڵاحه‌دین بۆى هه‌یه جارێکى دیکه خۆى کاندید بکاته‌وه‌و ئه‌وه‌ش له کۆنگره ده‌رده‌که‌وێت، که ئایا خۆى ده‌پاڵێوێته‌وه یان نا هاوڵاتى: یه‌کگرتوو بڕیاره کۆتایى ئه‌مساڵ کۆنگره ئه‌نجام بده‌ن، چى ده‌گۆڕێت ته‌نها هه‌ندێ ده‌موچاو یا سیستمى کارى رێکخراوه‌یى ده‌گۆڕێت؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: کۆنگره له‌کۆتایى ئه‌م مانگه‌دا ئه‌نجام ده‌ده‌ین و ناکه‌وێته مانگى یه‌کى ساڵى داهاتوو، ئه‌مه کۆنگره‌ى هه‌شته‌م ده‌بێت و یه‌کگرتوو هه‌موو کۆنگره‌کانى له‌کاتى خۆیدا ئه‌نجامداوه، حزبى یه‌که‌مین که توانیویه‌تى له‌کاتى خۆیدا کۆنگره‌کان ئه‌نجام بدات. له‌کۆنگره‌دا سێ کارى سه‌ره‌کى ئه‌نجامده‌درێت، یه‌کێکیان پێداچونه‌وه به‌په‌یڕه‌وو پڕۆگرام به‌شێوه‌یه‌ک که بگونجێت بۆ چوارساڵى داهاتووى ئه‌و حزبه، په‌یڕه‌وو پڕۆگراممان ئاماده‌کردووه‌و له‌کۆنفرانسه‌کانى داهاتوومان له‌چه‌ند رۆژى داهاتوو کۆنفرانسه‌کان ئه‌نجامده‌ده‌رێت و تاوتوێ ده‌کرێت. خاڵى دووه‌م بریتیه له‌هه‌ڵبژاردنى ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى و ئه‌میندارى گشتى، ئه‌وه‌ش ئه‌نجامده‌ده‌رێت، هه‌روه‌ها خاڵى سێیه‌م ئه‌وه‌یه که ستراتیژییه‌تى یه‌کگرتوو بۆ چوارساڵى داهاتوو دیارى ده‌کرێت. له‌هه‌موو کۆنگره‌کاندا گۆڕانکارى له‌ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تیدا کراوه، له‌کۆنگره‌ى پێشوودا ئێمه نزیکه‌ى (15) ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى گۆڕا و هه‌ندێکیان خۆیان نه‌پاڵاوت و هه‌ندێکى دیکه‌یان ده‌نگى پێویستیان به‌ده‌ستنه‌هێنا، پێشموایه له‌م کۆنگره‌یه‌شدا گۆڕانکارى له‌سه‌رکردایه‌تیدا رووده‌دات. هه‌ر یه‌کگرتوویه‌ک له هه‌ر داموده‌زگایه‌کى حکومى یا ناحکومیدا بووبێت تا پله‌ى وه‌زیر و په‌رله‌مانتار که ئیشیان له‌گه‌ڵکردوون که‌سى به‌تواناو ده‌ستپاک و دڵسۆزبوون، پێموایه خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان ئه‌و شایه‌تییه‌مان بۆ دهدات هاوڵاتى: مامۆستا سه‌ڵاحه‌دین به‌پێى په‌یڕه‌و ده‌توانێت خۆى کاندید بکاته‌وه؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: له‌په‌یڕه‌وو پڕۆگرام ئه‌وه‌مان نووسیوه که ئه‌میندار بۆى هه‌یه ته‌نها دوو خول ئه‌میندارى گشتى بکات له‌سه‌ر یه‌ک. مامۆستا سه‌ڵاحه‌دین بۆى هه‌یه جارێکى دیکه خۆى کاندید بکاته‌وه‌و ئه‌وه‌ش له کۆنگره ده‌رده‌که‌وێت، که ئایا خۆى ده‌پاڵێوێته‌وه یان نا، هه‌موو ئه‌وانه‌ى دوو خولى ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى ته‌واو کردبێت بۆى هه‌یه خۆى بپاڵێوێت بۆ پۆستى ئه‌میندارى گشتى. هاوڵاتى: یه‌کگرتوو نه‌یتوانیوه ئه‌و سه‌رمایه مرۆییه‌ى هه‌یبوه وه‌به‌رهێنانى پێوه بکات له‌چوارچێوه‌ى فراوانکردنى بازنه‌و ده‌نگى یه‌کگرتوودا؟ سه‌ڵاحه‌دین بابه‌کر: یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان یه‌کێکه له‌و حزبانه‌ى که خاوه‌نى زۆرترین سه‌رمایه‌ى مرۆییه له‌کوردستاندا، له‌و حزبانه حساب ده‌کرێت که کارى مرۆڤسازى ده‌کات کار ده‌کات له‌سه‌ر پێگه‌یاندنى تاک تاکى ئه‌ندامه‌کانى، بۆیه توانیوتى به‌ده‌یان هه‌زار ئه‌ندام له‌ماوه‌ى 25 ساڵى رابردوو پێبگه‌یه‌نێت و ئاماده‌ى بکات بۆ خزمه‌تکردن هه‌ریه‌ک له‌بوارو پسپۆڕى خۆى. هه‌ر یه‌کگرتوویه‌ک له هه‌ر داموده‌زگایه‌کى حکومى یا ناحکومیدا بووبێت تا پله‌ى وه‌زیر و په‌رله‌مانتار که ئیشیان له‌گه‌ڵکردوون که‌سى به‌تواناو ده‌ستپاک و دڵسۆزبوون، پێموایه خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان ئه‌و شایه‌تییه‌مان بۆ دهدات. ئێمه هه‌وڵمانداوه ئه‌و وزە مرۆییه ته‌وزیف بکه‌ین، به‌ڵام خۆتان ده‌زانن بوارى به‌شداریمان له حکومه‌ت بوارێکى سنورداربووه، به‌ڵام وزەکانی یه‌کگرتوو زۆر له‌وه زیاتره چاوه‌ڕوانى ئه‌وه ده‌کرێت که له‌شوێنێکدا سوودى لێ وه‌ربگیرێت، به‌داخه‌وه به حوکمى ئه‌وه‌ى له حکومه‌ته یه‌ک له‌دواى یه‌که‌کان به‌شداریمان سنوردار بووه و بوارى دارایى سنورداربووه ئه‌مه رێگربووه له‌وه‌ى سه‌رماییه مرۆییه‌که به‌ته‌واوى سودى لێ ببینین.
هاوڵاتى لایەنە رکابەرەکانی عێراق دووشەممە دانوستانیان دەکرد دەربارەی پەیکەری حکومەتێکی نوێ، دوای ئەوەی کابینەی پیشوو لەکارخرا له‌لایه‌ن بزووتنەوەیەکی خۆپیشاندانی دوو مانگەوه کەداوای گۆڕانکاریی ریشەیی دەکەن. ئەوەش لەکاتێکدابوو کەخۆپیشاندەرانی تووڕەی عێراق ئاگریان بەردایە کونسوڵخانەی ئێران لە پیرۆزی نەجەف له‌باشوری عێراق ئەوەش وەکو ناڕەزایەتیەک بەرامبەر بەدەستتێوەردانەکانی ئێران لەوڵاتەکەیان. دوای نزیکەی تەنیا ساڵێک لەدەسەڵات، سەرەکوەزیران عادل عەبدولمەهدی هەفتەی رابردوو وازیهێنا دوای دەستتێوەردانێکی کاریگەری پیاوی ئاینیی باڵای شیعە، ئایەتوڵا عەلی سیستانی. ئەمە دوای شەپۆلێک لەتووندوتیژی هات کەژمارەی قوربانیانی گەیاندە زیاد لە (420) کوژراو کەزۆربەی زۆریان خۆپیشاندەر بوون. پەرلەمان بەشێوەیەکی فەرمی یەکشەممە داوای لەسەرۆک کۆمار بەرهەم ساڵح کرد کاندیدێکی نوێ دیاریبکات، وەک لەدەستوردا دیاریکراوە. بەڵام لایەنە رکابەرەکان له‌عێراق بەشێوەیەکی بەرچاو گفتوگۆی درێژمەوداو مامەڵەی درێژ دەکەن پێش هەر بڕیارێکی فەرمی. سەرچاوەیەکی باڵای سیاسی و بەرپرسێکی حکومی بەئاژانسی فرانس پرێسیان وت گفتوگۆکان لەسەر دیاریکردنی سەرەکوەزیرانێکی نوێ دەستیانپێکرد تەنانەت پێش دەست لەکارکێشانەوەی عەبدولمەهدیش. سەرچاوە سیاسییەکە وتی «لەئێستادا کۆبوونەوەکان بەردەوامن.» هه‌ردوو بەرپرسە حکومی و سەرچاوە سیاسییەکە وتیان لایەنەکان تاوتوێی کابینەیەکی «قۆناغی گواستنەوە» ده‌که‌ن کەچاودێریی چاکسازیکردن له‌یاسای هەڵبژاردندا بکات پێش هەڵبژاردنێکی پەرلەمانی پێشوەختە. بەرپرسەکە وتی «ئەم پرۆسەیە شەش مانگ کەمتری پێناچێت، تا ئامادەکاری بکرێت بۆ هەڵبژاردنە نوێکان له‌لایه‌ن کۆمسیۆنێکی نوێی هەڵبژاردنه‌وه.» هێرشکردنەسەر کونسوڵخانەی ئێران هاوکات، خۆپیشاندەران به‌رده‌وامن له‌خۆپیشاندان لەبەغداو چەند شارێکی دیکەی باشور، لەنێویاندا دیوانیە، حللە، کوت و شاری پیرۆزی نەجەف. ئەمەی دواییان چەند پێکدادانێکی به‌خۆوه بینی تادرەنگانێکی شەوی یەکشەممە لەنێوان خۆپیشاندەران و ئه‌و چەکدارانه‌دا کەمەزاری پیرۆزی پیاوێکی ئاینیی شیعەیان دەپاراست. لەدوایین دەربڕینی توڕەییاندا، شەوی چوارشەممە (27 تشرینی دووەم) خۆپیشاندەران لەدەوری کونسوڵخانەی ئێران گردبوونەوە، کە دبلۆماتکارانی لێنەمابوون لەنەجەف. بەهاواری «ئێران بۆ دەرەوە، ئێران بۆ دەرەوە»، ئاگریان بەردایە چەند تایەیەک پێشئەوەی وروژم ببه‌ن بۆ نێو کونسوڵخانەکە خۆی و بەشێکیان سوتاند و ئاڵای عێراقیان لەجیاتی ئێران لەسەری بەرزکردەوە. خۆپیشاندەرێکی لاو لە نەجەف وتی: «دەستتێوەردانی ئێران لەکاروباری عێراقدا زۆر له‌عێراقیانی توڕەکردووە.» لاوه‌که هۆشداری دا: «ئاگرەکەی کونسوڵخانە پەیامێکی روونە بۆ ئێران تا بەڕۆڵی خۆیدا بچێتەوە لەعێراق.» بۆ گەڕاندنەوەی ئارامی، چەکدارانی خێڵەکی هاتنە ناوەوەو ئارامییەکی بارگاوی بەتوڕەیی لەبەیانی دووشەممەدا لەئارادابوو. ئەوە دووەمین کونسوڵخانەی ئێرانی بوو کە لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە هێرشی کرایەسەر لەوکاتەوەی ئەو بزووتنەوە خۆرسەکە ده‌ستیپێکرد لە 1ی تشرینی یەکەم لەتوڕەییدا، لەحکومەتێک کە بەگەندەڵ و ناکارا لەقەڵەمدرا. بەدلێرییەکی بێوێنەوە، خۆپیشاندەران لەبەغداو له‌تەواوی باشوردا ئێران تۆمەتبارده‌که‌ن بەدەستتێوەردانی زیاد لە سنوور. دەڵێن ئێران زۆر دەستوەردەداتە سیاسەتی عێراقه‌وه‌و دەسەڵاتی زۆری هەیە بەسەر لایەنە چەکدارەکانداو تەنانەت کارگەکانی عێراقی لەکارخستووە بەشەپۆلی شمەکەکانی خۆی بۆ نێو بازاڕەکان. خۆپیشاندەران پێڵاوەکانیان دەکێشن بەوێنەکانی لیوا قاسم سوله‌یمانیدا، فەرماندەی هێزی قودسی سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی ئێران (پاسداران) کەپیاوی دیاریکراوی تارانە بۆ کاروباری عێراق. سەرچاوەکان دەڵێن سوله‌یمانی، رۆڵێکی گرنگی هەبووە لەقایلکردنی لایەنە عێراقیەکان به‌هێشتنەوەی سەرەکوەزیران عادل عەبدولمەهدیی گۆشەگیرکراو، کە بووە هۆی زیاتر خۆشکردنی ئاگری خۆپیشاندانەکان. توڕەیی زۆر لەعێراق عەلا نەشوع پسپۆڕی ستراتیژی، وتی پەرەسەندنی هەستی دژ به ئێران «رەنگدانەوەیەکی روون و جددیی توڕەیی پەرەسەندووی عێراقیەکانە لە کاریگەریی ئێران». هەروەها وتی دەبێت لۆمەی رژێمی ئێران بکرێت لە سوتاندنی کونسوڵخانەی ئێران لە نەجەف، «به‌هۆی سیاسەتی دوژمنکارانه‌یه‌وه به‌رامبه‌ر خەڵکی عێراق و پشتیوانیکردنی بەردەوامی میلیشیا تیرۆریستیەکان کە بوونەتە هۆی ئەم توڕەییە». وتیشی «خەڵکی نەجەف و کەربەلا زۆر تووڕەن له رژێمی ئێران بەهۆی کارنامە شەڕانگێزەکەیەوە بۆ زاڵبوون بەسەر ئەو دوو شارە پیرۆزەدا، کە نوێنەرایەتی ناوه‌ندی ئایینی دەکەن بۆ هەموو شیعەکان». دانیشتوانی عێراق لەم دوو شارە وەک نامۆیان لێهاتووە، چونکە پاسداران و میلیشیاکانی سەر بە ئێران پێکەوە کاردەکەن بۆ بەهێزکردنی نفوزو زاڵێتییان بەسەر ده‌سه‌ڵاتدارانی ئاینیدا. نشوع وتی «ناڕه‌زایی عێراقیەکان بەرامبەر رژێمی ئێران لەدەستتێوەردانی ئه‌و وڵاته‌وه سەرچاوەی گرتووە لەکاروباری وڵاتەکەیاندا لەگەڵ هەوڵدانی بۆ سەپاندنی مەزهەبی ویلایەتی فەقیهـ (فەرمانڕەوایی ئاخوندان) کە داوای دڵسۆزی دەکات بۆ رابەری باڵای ئێران عەلی خامنەئی». وتیشی ئێران هەوڵدەدات «شوناسی عێراقی بسڕێتەوە لەگەڵ هەموو رەگوڕیشە کلتوری و مێژووییەکەی و عێراق بکاتەوە بەمەیدانی ئێران تادەست بەسەر سەرچاوەکانیدا بگرێت». وتیشی «لەمڕۆدا خەڵکی عێراق راستەوخۆ رووبەڕووی رژێمی ئێران دەبنەوە، چونکە هەوڵدەدەن بەرگری لەنیشتمانەکەیان بکەن دژی خواسته‌کانی ئێران و سەرچاوە تاڵانکراوەکانیان بگەڕێننەوە و لە ئاشتی و خۆشگوزەرانیدا بژین.»
شاناز حه‌سه‌ن خه‌ڵاتى ئاڵتونیى رۆژنامەنووسی تیرۆرکراو له‌لایه‌ن رادیۆى ده‌نگه‌وه لەگەرمیان دەبەخشریت بەکه‌سێکى شیاوو ئازادیخوازو بنەماڵەی کاوه گه‌رمیانیش به‌نیازن تابلۆیەک ببه‌خشنه که‌سوکارانى شه‌هیدانى قه‌ڵه‌م. شیرین ئه‌مین، خێزانى کاوه گه‌رمیانى، به هاوڵاتى وت «خه‌ڵاته‌که له‌لایه‌ن رادیۆى ده‌نگه‌وه دابینده‌کرێت و تێچووى هه‌موو مه‌راسیمه‌که ئه‌وان ده‌یگرنه ئه‌ستۆو وه‌ک هاوڕێ و هاوکارى کاوه گه‌رمیانى». 5ى 12 رۆژى پێنجشه‌ممه، شه‌شه‌مین ساڵیادى تیرۆرکردنى کاوه گه‌رمیانییه‌و هه‌موو ساڵێک له‌و رۆژه‌دا یادى تیرۆرکردنه‌که له‌لایه‌ن که‌سوکارو رۆژنامه‌نوسان و هاوکارانیه‌وه ده‌کرێته‌وه. ئه‌مساڵیش وه‌ک ساڵانى پێشوو یادێکی بۆ رێکدەخرێت، که‌هه‌موو ساڵێک بەدرێژایی ئەو رۆژە مه‌راسیمه‌که رێکخراوه. مه‌راسیمى ئه‌مساڵى ساڵیادى کاوه گه‌رمیانى له‌کاتژمێر 9ى به‌یانییه‌وه ده‌ستپێده‌کات که له‌سه‌ر گۆڕه‌که‌ى خێزان و که‌سوکارى کاوه گه‌رمیانى و هاوکارانى کۆده‌بنه‌وه. له‌کاتژمێر 3ى پاشنیوه‌ڕۆ مه‌راسیمى سه‌ره‌کى سازده‌کرێت و خه‌ڵاتى ئاڵتونیى که له‌لایه‌ن رادیۆى ده‌نگه‌وه دابینده‌کرێت هه‌موو ساڵێک دەدرێت بەکه‌سێکى شیاوو ئازادیخواز. له‌مه‌راسیمه‌که‌دا خانه‌واده‌ى کاوه گه‌رمیانى به‌نیازن تابلۆى شه‌هیدانى قه‌ڵه‌م ببه‌خشنه که‌سوکارانى شه‌هیدانى قه‌ڵه‌م. شیرین وتیشى «که‌سوکاره‌که‌ى کاوه گه‌رمیانى ئه‌و خه‌ڵاته ده‌به‌خشنه که‌سوکارى شه‌هیدانى قه‌ڵه‌م که‌وه‌ک دیاریه‌ک ده‌به‌خشرێته خانه‌واده‌کانى ترى شه‌هیدى قه‌ڵه‌م». له‌کاتژمێر 7ى ئێواره تا 9و پانزه خوله‌ک که‌کاتى تیرۆرکردنى کاوه گه‌رمیانیه، له‌ماڵى باوکى که‌ده‌کاته شوێنى تیرۆرکردنه‌که‌ى چالاکى کۆتایى به‌ڕێوه‌ده‌چێت. له‌باره‌ى که‌یسه‌که‌ى کاوه گه‌رمیانیه‌وه وتى «هه‌ریه‌ک له‌که‌یسى کاوه گه‌رمیانى و که‌یسه‌کانى تر به‌فلته‌رى یاسادا تێده‌په‌ڕن و له‌وانه‌یه له‌ناو یاسادا داخرابن، که به‌داخه‌وه یاسا نه‌یتوانیوه دادپه‌روه‌ر بێت، به‌ڵام له‌لاى خانه‌واده‌که‌یى و ئازادیخوازان و رۆژنامه‌نوسان که‌یسه‌که کراوه‌یه‌و له‌هه‌ر کاتێکدا به‌ڵگه هه‌بوو به‌دڵنیاییه‌وه جارێکى تر کارى له‌سه‌رده‌کرێته‌وه و هیچ کات لاى ئێمه که‌یسه‌که‌ى دانه‌خراوه«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه «هه‌رچه‌نده له‌ڕێکارى یاسایى نائومێد بووین، به‌ڵام دواهه‌نگاو رێکارى یاساییه و تائێستا له‌هه‌رێمى کوردستان نه‌توانراوه یاسا ئه‌وه‌نده سه‌روه‌ر بێت هیچ نه‌بێت بکوژانى قه‌ڵه‌م به‌سزاى خۆیان بگه‌یه‌نرێن و بناسێنرێت که‌ئه‌مه به‌رده‌وام جێگه‌ى نیگه‌رانى و خه‌مه«. کاوە محەممەد ئەحمەد ناسراو بەکاوە گەرمیانی، لەدایکبووی ١٩٨١ بوو. رۆژنامەنوس و سەرنوسەری گۆڤاری رایەڵ و پێشتر گۆڤاری گەڕان بوو کەڕۆژی ٥/١٢/٢٠١٣ لەبەردەم ماڵەکەی خۆیدا لەلایەن چەند چەکدارێکەوە درایەبەر دەستڕێژی گوللە و کوژرا. کاوە گەرمیانی یەکەمین رۆژنامەوانی تیرۆرکراوی کوردستانی باشوور نەبووەو بەر لەئەو کاسانێک وەکو رەئووف ئاکرەیی، سۆران مامە حەمەو سەردەشت عوسمان، ویداد حسێن، بەکر عەلی، دکتۆر عەبدولستار تاهیر شەریف تیرۆرکراون.
شاناز حه‌سه‌ن لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی کوردستان لێکۆڵینەوە دەستپێدەکات لەڕووداوی هێرشی داعش بۆسەر کوڵەجۆ لەچەند رۆژی رابردوودا، هەروەها کوشتنی دوو پیشمەرگەی هێزەکانی حەفتا لەقەزای بەردەڕەش لەمانگی رابردوودا. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، ئه‌ندامى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «بۆشایى ئه‌منى زۆر هه‌یه لەهەندێ ناوچەی کوردستانی، کوڵەجۆ کەدراوسێی چه‌ند گوندێکى عه‌ره‌بن، به‌داخه‌وه زۆربه‌ى دانیشتوانى ئه‌و ناوچانه عه‌ره‌بن و ده‌ستیان تێکه‌ڵ کردووه له‌گه‌ڵ داعش و ژماره‌ى هێزه ئه‌منیه‌کان و ئاسایش و پێشمه‌رگه‌ش زۆر که‌من، بۆیه پێویستى به‌هێزى زیاتر هه‌یه«. لیژنه‌ى کاروبارى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان، دوێنێ سێشه‌ممه 3ی کانونى یه‌که‌مى2019، به‌سه‌رپه‌رشتى رێڤینگ هرورى سه‌رۆکى لیژنه‌و ئاماده‌بوونى بڕیارده‌رو ژماره‌یه‌ک له‌ئه‌ندامان و راوێژکارانى لیژنه‌که کۆبووه‌وه. له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا گفتوگۆ له‌باره‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه کراو داواکارى و کێشه‌کانى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه تاووتوێ کرا، هاوکات راپۆرتى ئاماده‌کراو له‌سه‌ر کوشتی دوو پێشمه‌رگه‌ى هێزه‌کانى 70 کە لەمانگی رابردوودا لەبەردەڕەش کوژران، خوێندرایه‌وه. سەبارەت بەڕوداوه‌که‌ى کوڵه‌جۆ، لیژنەی پیشمەرگە بەنیازە سه‌ردانێکى مه‌یدانى بکات بۆ ناوچەکە بەمەبەستی لێکۆڵینەوە. "زیاتر عه‌شیره‌ته عه‌ره‌به‌کان یارمه‌تییان داون و به‌نیازین کارى له‌سه‌ربکه‌ین و رێگه‌نه‌ده‌ین جارێکى تر دووباره ببێته‌وه" رێڤینگ محه‌مه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان سەبارەت بەحاڵه‌ته‌که‌ى کوڵه‌جۆ زیاتر وتی به‌هۆى بۆشایى ئه‌منى بووه، زیاتر عه‌شیره‌ته عه‌ره‌به‌کان یارمه‌تییان داون و به‌نیازین کارى له‌سه‌ربکه‌ین و رێگه‌نه‌ده‌ین جارێکى تر دووباره ببێته‌وه«. درەنگانى شەوى هەینى هێزەکانى ئاسایشى کوڵەجۆ کەوتنە جموجۆڵ بۆ بەرپەرچدانەوەى هێرشێکى داعش که بەکاتیۆشا کردیەسەر ناحیەکه، که بەهۆیەوه دوو ئەفسەرى ئاسایش و بەڕێوەبەرى ئاسایشى ناحیەکه شەهیدبوون. هێرشەکه کاتژمێر نۆى شەو دەستیپێکردو داعش تاکاتژمێر (12) بەهاوەن ئاگربارانى ناحیەى کوڵەجۆى کرد کەدەکەوێته دوورى (16) کلیۆمەترى باشورى کەلارەوه. لەگەڵ بەردەوامى هێرشەکەدا ئۆتۆمبیلێکى ئاسایشى کوڵەجۆ بەرەو شوێنەکه بەڕێدەکەون، که پێنج کەسى تێدا بووه، بەڵام لەناوچەى «کەمەرگەڕه« که کیلۆمەترێک لەکوڵەجۆوه دوورەو ناوچەیەکى بەرزه بۆمبێکى چێنراو پێیدا دەتەقێتەوه. ئەو شوێنەى داعش هێرشى کردەسەر، دەکەوێته سەر رووبارى سیروان کەباخى هاوڵاتیانى ناوچەکەى لەسەرەو بەشوێنێکى چڕى قامیشەڵان ناسراوه، بەهۆیەوه داعش بەئاسانى دەتوانێت خۆى لەناوچەکه حەشار بدات. داعش بەهاوەنى (60)ملم که (300) مەتر دەڕوات هێرشەکەیان کرد، بەوتەی هێزەکانی ئاسایش ئەوەش ئەوه دەردەخات کەزۆر نزیک بوونە لێیانەوەو لەنزیکەوه سەیریان کردوون و پاشان بۆمبەکەیان تەقاندووەتەوه. شارۆچکەى کوڵەجۆ دەکەویتە دووری (16) کیلۆمەتر لەباشووری کەلار، دەشتێکى فراوانەو لەئێستادا ئەم ناوچەیه بەدرێژایى (دوو) کم تاخوارووى کوڵەجۆ بەدەست هێزەکانى پێشمەرگەى کوردستانەوەیه، لەوێ بەدواوه بەدەست هێزى عێراقیەوەیه، وەک دەوترێت هێرشەکه لەخوارووى کوڵەجۆو سەرەتاى ناحیەى گوڵاڵه بووه. نەوشیروان ئەحمەد، بەڕێوەبەرى ئاسایشى گەرمیان، لەلێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «ئاسایشى ناوچەکه دەپارێزین، بەهەر شێوەیەک بێت، بەڵام کەئوتۆمبێلێکى درع هەبێت باشترەو هەموو پێویستیەکان پێویستەو لەهەموو دنیا بەکاردەهێنرێت و کەهەبێت باشه، بەڵام وەک پێویست نیه«. وتیشى «داعش شەڕێکى پارتیزانى دەکات، بۆمب دادەنێت، نەک بێت و رووبەڕوو شەڕ بکات و کێشه دروستدەکەن لەناوچەکه«. لەهێرشەکەی داعشدا سێ کارمەندی ئاسایش شەهیدبوون کەیەکێکیان بەڕێوەبەری ئاسایشی کوڵەجۆ بوو. ئەمە جگە لەبرینداربوونی چەند کەسیکی تر. محەمەد مەجید، یەکێک لەو کارمەندانەى ئاسایش لەناو ئۆتۆمبیلەکەدا بووه کاتێک هێرشیان کراوەتەسەر بۆ هاوڵاتى وتى «که هاوەنەکانیان هاویشت ئێمه بەمێکزەمینیەک پێنج کەس بووین بەرەو ناوچەکه رۆیشتین، شۆفێرەکه وتى بۆمبەکەم بینیوه، بەڵام نەمزانیوه کەبۆمبەو پێش ئێمه دوو سەیاره مەدەنى رۆیشتن و پێیاندا نەتەقیوەتەوه، کەئێمه چووین تەقیەوه، بۆیه دڵنیاین بۆ ئێمه دانرابوو». بەهۆى تەقینەوەى بۆمبەکەوه، هەر پێنج کارمەندەکه برینداربوون. پاشان ئۆتۆمبیلێکى دیکەى ئاسایش که سمکۆ عەلى بەڕێوەبەرى ئاسایشى کوڵەجۆى تێدا دەبێت بەهاناى ئاسایشەکانى دیکەوه دەچن، لەو کاتەشدا رووبەڕووبوونەوه لەنێوان چەکدارانى داعش و هێزەکەى ئاسایش دروستدەبێت. سمکۆ عەلى و هێزەکەى بەئۆتۆمبیلێکى مەدەنى فریایان کەوتن بۆ ئەوەى ئاشکرا نەبن، بەوتەی ئەو کارمەندەی ئاسایش «پاش هاتنى ئۆتۆمبیلەکەى دیکه، شەڕێکى سەخت روویدا، دووان لەو کەسانەى پێشتر برینداربوون بەناوى جومعه عەبدو مەحمود جومعه شەهیدبوون، هەروەها رائید سمکۆش بەسەختى برینداربوو». سمکۆ عەلى، خاوەنى پێنج منداڵه، دوو کوڕو سێ کچ، لەگەڕەکی ئەندازیارانی کەلار نیشتەجێ بووه. دایکى و باوکى و حەوت خوشک و براى ئەنفاله، تەنیا برایەکى ماوه. داعش لەمساڵدا ئەمه دووەم هێرشه بیکاته سەر ناوچەکه، لەهێرشەکەى ئەمجارەدا (١٠٠) مەتر دوور بووه لەبنکەى ئاسایشى کوڵەجۆوەو زۆر نزیک بووەتەوه، دواى ئەوەى بۆمبەکەى داناوه هاوەنى هاویشتووه بۆ ئەوەى هێزەکانى ئاسایش بچنه دەرەوەو بۆمبەکه بتەقێنێتەوه. رووداوەکەی بەردەڕەش مانگی رابردوو لە رووداوێکی دەمەقاڵەدا دوو پیشمەرگەی هێزەکانی حەفتا لەبەردەڕەش لەکاتی دەوامدا کوژران، پەرلەمانی کوردستان لەسەر ئەو رووداوە لێکۆڵینەوە دەکات. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى وتی «حاڵه‌تێکى دوو هه‌فته پێشتریش هەبوو له‌به‌رده‌ڕه‌ش که دوو پێشمه‌رگه به‌هۆى ده‌مه‌قاڵێوه له‌نێوان دوو ئه‌فسه‌ردا شه‌هیدبون و ده‌رکه‌وت که‌وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه که‌مته‌رخه‌مه و هه‌ندێک له‌ئه‌فسەره‌کان که‌مته‌رخه‌من و وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه لیژنه‌یه‌کیان پێکهێناوه‌و لێکۆڵینه‌وه به‌رده‌وامه«. رێڤینگ محه‌مه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکیدا به هاوڵاتى وت «سه‌ردانه‌که‌مان بۆ ئه‌وه بوو که‌ورده‌کارى بزانین سه‌باره‌ت به‌و حاڵه‌ته‌و که‌ناخۆشیه‌ک له‌نێوان پێشمه‌رگه‌یه‌ک و ئه‌فسه‌رێک بووه‌و لێکۆڵینه‌وه به‌رده‌وامه‌و به‌هۆى کێشه بوو له‌پۆسته‌کان». یەکنەخستنی هێزەکان زیانی لەپیشمەرگە داوە لەگەڵ ئەوەی بۆشایی ئەمنی هەیە لەچەند ناوچەیەک بەڵام هێزەکانی پێشمەرگەش رێکنەخراونەتەوە، ئەوەش وەکو کەلێنێک سەیردەکرێت لەڕیزەکانی پێشمەرگە. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، له‌باره‌ى یه‌کخستنى هێزى پێشمه‌رگه‌وه وتى «پێویسته هێزى پێشمه‌رگه به‌نیشتیمانى بکرێت و یه‌کیشبخرێته‌وه‌و له‌م فه‌وزایه رزگار بکرێت، فشارێکى راسته‌قینه له‌سه‌ر یه‌کێتى و پارتى دروست ببێت چ له‌ناوخۆ و له‌لایه‌ن رێکخراوانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى و له‌ده‌ره‌وه‌ش له‌لایه‌ن هاوپه‌یمانانه‌وه، ئه‌گینا بیده‌ینه ده‌ست یه‌کێتى و پارتى وازوو ئه‌م هێزانه یه‌کناخه‌ن». وتیشى «ئه‌و ژماره‌یەى که‌حکومه‌تى هه‌رێم داویه‌تى زۆره‌و بندیوارى زۆرى تێدایه‌و ناوى وه‌همى زۆر تێدایه‌و یه‌کخستنه‌وه‌ى ته‌واوى بۆ بکرێت و له‌مه‌ودوا هێزى پێشمه‌رگه‌ى کوردستان له‌سه‌ر بنه‌ماى سه‌ربازى ناچارى بێت، وه‌ک ئێستا بێت که‌هه‌مووى ته‌شکیلاته‌کان و ئاراسته‌کان هه‌مووى په‌یوه‌ندى به‌پارتى و یه‌کێتییه‌وه هه‌یه، که‌هێزێکى حزییه هێزى پێشمه‌رگه‌ى کوردستان». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که‌هێزى پێشمه‌رگه «باس له‌وه‌ده‌کرێت (240) هه‌زار پێشمه‌رگه هه‌یه، که به‌ڕاى من نزیکه‌ى (100) هه‌زار که‌س له‌وانه بندیوارن». له‌باره‌ى یه‌کخستى هێزه‌کانه‌وه وتى «ئه‌وه هه‌وڵێکى وڵاتانى هاوپه‌یمانى و وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌یه که‌زۆر پێشتر هه‌وڵى بۆ دراوه‌و به‌هۆى هاتنى شه‌ڕى داعشه‌وه دواکه‌وت، بۆیه ئێمه‌ش له‌به‌رنامه‌ماندایه سه‌ردانى هێزى (70)ش بکه‌ین و کارى له‌سه‌رده‌که‌ین». بۆ موچه‌ى پێشمه‌رگه‌ش «ئێمه‌ش و حکومه‌تى هه‌رێمیش له‌هه‌وڵداین بۆ ساغکردنه‌وه‌ى ئه‌و بڕه پاره‌یەى موچه‌ى پێشمه‌رگه‌و به‌رده‌وام له‌هه‌وڵداین و کارى بۆ ده‌که‌ین».
