.jpeg)
ئارا ئیبراهیم چوار مانگى ته‌واوه خۆپیشاندان شه‌قامه‌کانى عێراقیان خرۆشاندووه‌و به‌رپرسانى عێراقیش به‌تایبه‌ت شیعه‌کان به‌هۆى ناکۆکییه‌کانیانه‌وه نه‌یانتوانیوه کاندیدێکى نوێ یه‌کلابکه‌نه‌وه بۆ سه‌رۆک وه‌زیران و به‌شێکیان له‌گه‌ڵ شه‌رعیه‌تپێدانه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدین و موقته‌دا سه‌در ناڕازییه. خۆپیشاندانه‌کانى عێراق پێى ناوه‌ته قۆناغێکى مه‌ترسیداره‌وه‌و قوربانییه‌کان له‌هه‌ڵکشاندایه‌و رۆژانه خوێنى خۆپیشانده‌ران به‌ده‌ستى هێزه ئه‌منییه‌کان ده‌ڕژێت به‌شێوه‌یه‌ک له‌چوار مانگى رابردوو تائێستا (600) خۆپیشانده‌ر کوژراون و زیاتر له (20) هه‌زارى دیکه برینداربوون. کۆڵنه‌دانى خۆپیشانده‌ران و ره‌تکردنه‌وه‌ى ئه‌و کاندیدانه‌ى ناوه‌کانیان ئاشکراده‌کرێت واى له‌به‌شێکى شیعه‌کان کردووه هه‌وڵى شه‌رعیه‌تپێدانه‌وه به عادل عه‌بدولمه‌هدى بده‌ن که له‌دوو مانگى رابردوودا ده‌ستى له‌کارکێشاوه‌ته‌وه بۆ تێپه‌ڕاندنى ئه‌م دۆخه‌ى عێراق، به‌ڵام ڤیتۆى خۆپیشانده‌ران خۆرى عه‌بدولمه‌هدى به‌ته‌واوى ئاوا کردووه. شیعه‌کانى عێراق که‌زۆرینه‌ى کورسییه‌کانى په‌رله‌مانى عێراقیان هه‌یه به‌تایبه‌ت ره‌وتى (حیکمه، هاوپه‌یمانى فه‌تح، ده‌وڵه‌تى قانون) له‌هه‌وڵدان بۆ ئه‌وه‌ى جارێکى دیکه عادل عه‌بدولمه‌هدى سه‌رۆک وه‌زیرانى ده‌ستله‌کارکێشاوه دووباره شه‌رعیه‌تى پێبدرێته‌وه، ته‌نها فراکسیۆنى سائیرون به‌سه‌رپه‌رشتى موقته‌دا سه‌در له‌ناو ماڵى شیعه‌دا رێگره له‌دانانه‌وه‌ى عه‌بدولمه‌هدى. راوێژکارێکى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق ده‌ڵێت ناڕازیبوونى موقته‌دا سه‌در نه‌بێت شه‌رعییه‌ت ده‌ده‌رێته‌وه به عادل عه‌بدولمه‌هدى بۆ سه‌رۆک وه‌زیران. ئه‌مین به‌کر، راوێژکارى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» هه‌وڵێک هه‌یه عادل عه‌بدولمه‌هدى کاندید بکه‌نه‌وه بۆ سه‌رۆک وه‌زیران، تائێستا موقته‌دا سه‌در پشتیگرى نه‌کردووه«. ناوبراو ئه‌وه‌شى ئاشکراکرد له‌چوارچێوه‌ى شه‌رعیه‌تپێدانه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدیدا سکرتێرى نوسینه‌گه‌که‌ى و ئه‌میندارى گشتى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران به‌ده‌ر له‌یاسا گه‌ڕێندراونه‌ته‌وه، دواى ئه‌وه‌ى ده‌ستیانله‌کارکێشاوه‌ته‌وه‌و ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌که‌شیان قبوڵکراوبوو. راوێژکارى سه‌رۆک کۆمارى عێراق ئاماژه به‌وه ده‌دات بۆ کورد واباشه عادل عه‌بدولمه‌هدى شه‌رعیه‌تى پێبدرێته‌وه به‌تایبه‌ت بۆ ناردنى بودجه‌و موچه‌ى هه‌رێمى کوردستان. کوردستان سێوکانى، راوێژکارى سه‌رۆک کۆمارى عێراق له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت»عادل عه‌بدولمه‌هدى فشارى کردو داواى له‌ده‌سه‌ڵات کرد به‌جددى کاندیدێک دابنێن بۆ سه‌رۆک وه‌زیران یان با ئه‌م دۆخه تێپه‌ڕێنن، ئه‌و قسه‌یەشى بۆ ئه‌وه‌کرد متمانه‌ى پێبدەنه‌وه بۆ تێپه‌ڕاندنى دۆخه‌که تاکاتى هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خته«. سێوکانى ده‌شڵێت موقته‌دا سه‌در ئاماده نییه به‌گه‌ڕانه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى و رازى نه‌بووه بەکۆبوونەوە لەگەڵی، «بۆیه شه‌رعیه‌تپێدانه‌وه‌ى چانسى که‌مه «. ناوبراو پێشیوابوو دانانه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى بۆ کورد باشتره له‌هه‌ر کاندیدێکى دیکه، «بودجه‌و موچه‌ی کوردستان مسۆگه‌ر ده‌بێت، به‌ڵام روون نییه که‌سێکى تر هاوشێوه‌ى عه‌بدولمه‌هدى مرونه‌تى به‌رانبه‌ر کورد هه‌بێت». موقته‌دا سه‌در له‌تویته‌رى خۆى بڵاویکرده‌وه که رۆژى 24ى کانونى دووه‌مى 2020 خۆپیشاندانى ملیۆنى ئه‌نجام بده‌ن بۆ یه‌کلابوونه‌وه‌ى کاندیدى سه‌رۆک وه‌زیران، راوێژکاره‌که‌ى سه‌رۆک کۆمار باسى له‌وه‌کرد وتارى مه‌رجه‌عیه‌ت که له‌سه‌دا سه‌د پشتیوانى خۆپیشانده‌رانى گه‌رمکرده‌وه‌و دوامۆڵه‌تیان داوه،» خۆپیشاندانه ملیۆنیه‌که بکرێت رووداوى نه‌خوازراو رووده‌دات، چونکه موقته‌دا سه‌در توانیویه‌تى جڵه‌وى خۆپیشانده‌ران بگرێت و یاریزانى گۆڕه‌پانى خۆپیشانده‌ران بێت و له‌ده‌سه‌ڵاتیشدا بێت». به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق له‌دواى ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى ده‌یان ناوى وه‌ک کاندید له‌لایه‌ن شیعه‌کانه‌وه پێگه‌یشتووه‌و هه‌مووى له‌لایه‌ن خۆپیشانده‌رانه‌وه ره‌تکراوه‌ته‌وه «ماڵى شیعه کۆمه‌ڵێک ئه‌جێنداو به‌رژه‌وه‌ندى جیاوازیان هه‌یه له‌چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کانى تایبه‌ت به‌کاندیدى سه‌رۆک وه‌زیران، ناتوانن هه‌موو ئه‌وراقه‌کان که‌شف بکه‌ن هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خته له‌پێشه‌و عێراق ئه‌و راشکاویه‌ى تێدا نییه«، سێوکانى وا ده‌ڵێت. سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق ئه‌وه دووپاتده‌کانه‌وه له‌لایه‌ن به‌شێک له‌شیعه‌کانه‌وه هه‌وڵى شه‌رعیه‌تپێدانه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى هه‌یه. ڤیان سه‌برى، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «به‌پێى مادده‌ى 76ى ده‌ستورى عێراق سه‌رۆک کۆمار ته‌کلیفى کاندیدێک بۆ سه‌رۆک وه‌زیران ده‌کات که له‌کوتله‌ى زۆرینه بێت که‌ماڵى شیعه‌کانن، بۆیه پێویسته خۆیان ته‌وافوقى له‌سه‌ربکه‌ن». سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى ده‌شڵێت:»هه‌وڵێک هه‌یه لاى هه‌ندێک کوتله‌ى شیعه که عادل عه‌بدولمه‌هدى شه‌رعیه‌تى پێبدرێته‌وه‌و به‌شێکیان قه‌ناعه‌تیان پێى نییه، ئه‌وه په‌یوه‌سته به‌شیعه‌کانه‌وه نه‌ک کورد و سوننه‌وه«. په‌رله‌مانتارێکى کۆمه‌ڵ له‌په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند عادل عه‌بدولمه‌هدى له‌ناو په‌رله‌ماندا چانسى نیه دووباره بۆ پۆستى سه‌رۆکوه‌زیرانى عێراق هه‌ڵبژێردرێته‌وه‌و شه‌رعیه‌تى پێبدرێته‌وه که‌به‌شێک له‌داواکارى ماڵى شیعه‌کانه. ئه‌حمه‌دى حاجى ره‌شید، په‌رله‌مانتارى کۆمه‌ڵ له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «پێم وانیه عادل عه‌بدولمه‌هدى دووباره چانسى ئه‌وه‌ى هه‌بێت له‌ناو په‌رله‌ماندا ده‌نگ بهێنێته‌وه‌و هه‌ڵبژێردرێته‌وه بۆ پۆستى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق». ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید پێیوابوو له‌ئێستادا هه‌ندێک ناو دیاریکراوه بۆ پۆستى سه‌رۆکوه‌زیرانى عێراق که له‌لایه‌ن خۆپیشانده‌رانه‌وه گونجاونین، بۆیه به‌شێک له‌شیعه‌کان ده‌یانه‌وێت خۆپیشانده‌ران ناچار بکه‌ن به‌و ناوانه رازى بن که‌خۆیان گه‌یشتوونه‌ته رێککه‌وتن له‌سه‌رى، «ده‌یانه‌وێت به‌شێوه‌یه‌ک له‌شێوه‌کان خۆپیشاندانه‌کان کۆتایى بێت و حکومه‌ت پێکبهێنن» په‌رله‌مانتاره‌که‌ى کۆمه‌ڵ ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد له‌ئێستادا خۆپیشانده‌ران ئه‌و نامه‌یه‌یان پێگه‌یشتووه له‌لایه‌ن هێزه سیاسییه‌کانه‌وه که‌ده‌یانه‌وێت کۆتایى به‌خۆپیشاندانه‌کان بهێندرێت، به‌ڵام «خۆپیشانده‌ران په‌نایان بردۆته‌به‌ر یوئێن و هێزى عه‌شایه‌رى که به‌هانایانه‌وه هاتوون و خۆیان تۆکمه‌کردۆته‌وه‌و ئه‌گه‌ر له‌چه‌ندڕۆژى داهاتوودا دۆخه‌که به‌م شێوه‌یه بڕوات شتى نه‌خوازراو رووده‌دات». ئه‌حمه‌دى حاجى رە‌شید جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که رۆژى یه‌کشه‌ممه عه‌شایه‌ره‌کانى شارى ناسریه هۆشداریان داوه‌ته موقته‌دا سه‌در که‌به‌هیچ شێوه‌یه‌ک نزیکى خۆپیشانده‌ران نه‌بێته‌وه، «ئه‌گه‌ر هه‌ر که‌سێکى ئه‌و عه‌شائیرانه بکوژرێت و بریندارببێت تۆڵه له‌گروپه‌که‌ى موقته‌دا سه‌در ده‌که‌نه‌وه«.
شاناز حه‌سه‌ن کێشه‌ى نێوان رێکخراوهکانى ژنان و مه‌زهه‌ر خۆراسانى، مامۆستاى ئاینى گه‌یشتووته دادگا له‌سه‌ر به‌کارهێنانى وشه‌ى «داینه‌سور»و وه‌زاره‌تى ئه‌وقافیش ده‌ڵێت چاوه‌ڕێى بڕیارى دادگا ده‌که‌ن. له‌ساڵى2018دا مه‌زهه‌ر خۆراسانى مامۆستاى ئاینى و خاوه‌نى که‌ناڵى سروشت، له‌که‌ناڵه‌که‌ى خۆیه‌وه به‌شێک له‌ژنانى کوردى به «داینه‌سور « ناوبردو رێکخراوى مه‌ده‌نیشى به«کۆمه‌ڵه گا» ناوبرد. رێکخراوهکانى ژنان و کۆمه‌ڵى مه‌ده‌نى ئه‌وکات که‌مپه‌ینێکیان راگه‌یاند و واژۆیان کۆکرده‌وه‌و سکاڵایى یاساییان له‌ڕێگه‌ى داواکارى گشتى سلێمانیه‌وه تۆمار کرد له‌سه‌ر مامۆستا مه‌زهه‌ر خۆراسانى و دۆسیه‌که ره‌وانه‌ى بنکه‌ى پۆلیسى فاروق کرا له‌هه‌ولێر و بڕیاره دووشه‌ممه‌ى داهاتوو 27ى کانونى دووه‌م رۆژى دادگاییکردنه‌که ده‌ستپێبکات. به‌هار مونزیر، چالاکوانى بوارى ژنان و سکاڵاکارو نوێنه‌رى که‌مپینى (سوکایه‌تى و ئیهانه به ژن راگرن) له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» تێڕوانینى که‌سێکى وه‌ک ئه‌و هه‌ر ئه‌بێت وابێت و شتێکى تر چاوه‌ڕێناکه‌م، به‌ڵام ئه‌وه‌ى که‌گرنگه ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى و ده‌سه‌ڵاتى جێبه‌جێکار که‌حکومه‌ته چیده‌ڵێن له‌سه‌ر ئه‌م هه‌موو سوکایه‌تیه‌ى به‌ژن و هاندان ده‌کات بۆ فره‌ژنى، ژنى کورد به داینه‌سورو به‌خراپ و به‌ئاژه‌ڵ ناوده‌بات، کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى به‌کۆمه‌ڵه گا ناوده‌بات، بۆیه ده‌بێت مه‌لا مه‌زهه‌ر بێده‌نگ بکرێت». هه‌روه‌ها پێشیوابوو رۆڵى دادگا گرنگه که‌ڕۆڵى خۆى ببینێت و مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بکات، وتیشى:»ئه‌گه‌ر هیچ پشتیوانیه‌کى نیه، بۆ حکومه‌ت بێده‌نگى ناکات و بۆ که‌س قسه‌ناکات، پێویسته حکومه‌ت له‌سه‌رى بێته‌ده‌نگ و ئه‌م مه‌لایه به‌ئاسانى لێى ده‌رده‌چێت و که‌یسه‌که دادەخرێت». که‌یسه‌که‌ى مه‌لا مه‌زهه‌ر له‌گه‌ڵ که‌مپینى سوکایه‌تى به‌ژن راگرن رۆژى27ى ئه‌م مانگه ده‌چنه به‌رده‌م دادگا. به‌هار مونزیر وتیشى»خۆمان بۆ ئه‌وه داناوه سنورێک بۆ ئه‌م سوکایه‌تیه دابنرێت و که‌یسه‌که ببرێته‌وه‌و دادگا وه‌ک خۆى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بکات». مه‌لا مه‌زهه‌ر خۆراسانى: رێکخراوهکانى ژنان بێجگه له‌بازرگانى به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه هیچ مه‌رامێک و مه‌به‌ستێکى تریان نه‌بووه له‌به‌رانبه‌ردا، مه‌زهه‌ر خۆراسانى مامۆستایى ئاینى و خاوه‌نى که‌ناڵى سروشت له‌چاوپێکه‌وتنێکدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى که له‌لاپه‌ره 6 دا ده‌قه‌که‌ى بڵاوکراوه‌ته‌وه ده‌ڵێت:»ئه‌و ئافره‌تانه داینه‌سورن که‌دژایه‌تى خواو پێغه‌مبه‌ر ده‌که‌ن و ئافره‌تى خراپن، ئێستاش سوورم ئافره‌تى خراپ به‌دڕه‌وشت و ئه‌وه‌ى ئینتیفازه ده‌کات به‌ڕووى باوک و مێردیدا داینه‌سوره«. مامۆستا مه‌لا مه‌زهه‌ر خۆراسانى، ئاماژه به‌وه‌ش ده‌دات «ئه‌م رێکخراوانه‌ى ژنان بێجگه له‌بازرگانى به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه هیچ مه‌رامێک و مه‌به‌ستێکى تریان نه‌بووه‌و تائێستا نه‌یانتوانیوه دوو ئاشق بگه‌یه‌نن به‌یه‌کترى، ته‌نیا به‌کوشتن کۆتایى به‌ئه‌شقه‌که‌یان هاتووه، خێزانێکى ته‌ڵاقدراویان نه‌گه‌یاندۆته‌وه بۆ لاى یه‌کترى، ئیللا کێشه‌ى کۆمه‌ڵایه‌تى تریان زیادکردووه«. هه‌روه‌ها خۆراسانى ده‌شڵێت:» ئه‌وه‌ى ئێمه ده‌یبینین ئه‌و رێکخراوانه به‌هه‌موویان یه‌خه‌ى که‌سێکیان گرتووه‌و ده‌یانه‌وێت زوڵمى لێبکه‌ن، که‌واته له‌مه‌بادیئى خۆیان لایانداوه، چونکه رێکخراو بۆ رۆشنبیرى کردن و به‌هاناوه‌چوونى خه‌ڵکه، ئێستا به‌هه‌موویان گه‌له‌کۆمه‌که‌یان کردووه له‌تاقه نه‌فه‌رێک، ده‌یانه‌وێت ئه‌و بینایه‌ى که‌مامۆستایاى ئاینى رۆڵیان هه‌یه له‌بنیاتنانى ئیسلام بیڕوخێنن و ته‌واو». وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف و کاروبارى ئاینى حکومه‌تى هه‌رێم ئاماژه به‌وه‌ده‌دات له‌باره‌ى ئه‌و که‌یسه‌وه به‌رپرسیار نین و له‌ناو بازنه‌ى مزگه‌وتدا رووینه‌داوه. نه‌به‌ز ئیسماعیل، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «ئه‌و چالاکوانانه داوایان تۆمارکردووه‌و مامۆستاش چۆته به‌رده‌م دادگاو وه‌ک هه‌ر که‌یسێکى که‌سێکى ئاسایى تر، به‌ڵام له‌حاڵه‌تێکدا که له‌ناو بازنه‌ى مزگه‌وتدا کێشه‌یه‌ک رووبدات ئێمه لێى به‌رپرسین و په‌یوه‌ندى به‌ئێمه‌وه نیه و خۆمان تێکه‌ڵاوى بابه‌ته‌که ناکه‌ین «. هه‌روه‌ها جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که «مامۆستا مه‌زهه‌ر لاى ئێمه ناوى تۆماره‌و وتارخوێنه‌و خاوه‌نى بڕوانامه‌ى باڵایه‌و هیچ کێشه‌یه‌کى نیه«. وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف، ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه چاوه‌ڕوانى بڕیارى دادگا ده‌که‌ن، «دادگا هه‌ر بڕیارێک بدات ئێمه پشتگیرى ده‌که‌ین».
.jpg)
کاکه‌لاو عه‌بدوڵا له 50هه‌مین کۆڕبه‌ندى ئابورى داڤۆس که له‌سویسرا به‌ڕێوه‌ده‌چێت ماوه‌ى چوار رۆژ ده‌خایه‌نێت و تێیدا گفتوگۆى سه‌ره‌کى گۆڕینى که‌شوهه‌وایه له‌گه‌ڵ چه‌ند پرسێکى گرنگى تر. به‌ڵام کۆڕبه‌ندى ئابورى جیهانى چییه‌و بۆچى هه‌موو ساڵیک ساز ده‌کرێت؟ له‌کۆڕبه‌ندى جیهانى داڤۆس، نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان کۆمه‌ڵێک دیدارى گرنگ ئه‌نجام ده‌دات له‌گه‌ڵ سه‌رۆکه‌کانى جیهان له‌نێویاندا دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆکى ئه‌مریکا. نێچیرڤان بارزانى وه‌ک سه‌رۆکى هه‌رێمێک له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى ئه‌مریکا کۆبوونه‌وه ئه‌نجامده‌دات له‌کاتێکدا له دوو رۆژى کۆڕبه‌ندى ئابوورى داڤۆسدا تره‌مپ ژماره‌یه‌کى که‌م له‌سه‌رکرده‌کان ده‌بینێت، ئه‌وه‌ش بۆ کورد گرنگى تایبه‌تى خۆى ده‌بێت که ره‌نگه ئه‌جێنداى تایبه‌ت به‌دواى خۆیدا بهێنێت که سوودو قازانجى بۆ هه‌رێمى کوردستان لێبکه‌وێته‌وه. فه‌لاح مسته‌فا، راوێژکارى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند، سه‌ردانه‌که‌ى نێچیرڤان بارزانى گرنگییه‌کى تایبه‌تى هه‌یه‌و په‌یوه‌ندییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى به‌رفراوانتر ده‌کات. داڤۆس چییه؟ کۆڕبه‌ندى ئابورى جیهانى به‌داڤۆس ناسراوه که‌ناوى ئه‌و ناوچه گه‌شتیارییه گرانبه‌هایه‌یه که کۆڕبه‌نده‌که‌ى تێدا ساز ده‌کرێت. داڤۆس ده‌که‌وێته کانتۆنى گراوبوندن له‌سویسرا و هه‌موو ساڵێک له‌مانگى یه‌کدا کۆڕبه‌نده‌که‌ى تێدا به‌ڕێوەده‌چێت. ئه‌مساڵ ٥٠هه‌مین کۆڕبه‌ندى رێکخراوه‌که‌یه که له‌لایه‌ن ئابوریناس کلۆس شواب له‌ساڵى ١٩٧١دا دامه‌زرێنرا. له‌سه‌ره‌تادا رێکخراوه‌که ناوى کۆڕبه‌ندى به‌ڕێوەبردنى ئه‌وروپى بوو که‌وه‌ک ریکخراوێکى بچوک ده‌رکه‌وت و تایبه‌ت بوو به‌کاروبارى به‌ڕێوەبردن. به‌ڵام ساڵ به‌ساڵ گه‌وره‌تر بوو، تا وایلێهات هه‌موو ساڵێک چه‌ندین که‌سایه‌تى باڵا به‌شدارى له‌کۆڕبه‌نده‌کدا ده‌کرد. له‌ساڵى ١٩٨٧ ناوى رێکخراوه‌که گۆڕدرا بۆ کۆڕبه‌ندى ئابوورى جیهانی. ئه‌م کۆڕبه‌نده سه‌رکرده‌ى وڵاتان، سیاسه‌تمه‌داران، ئابوریناسان، بازرگانه گه‌وره‌کان، به‌ڕێوبه‌ره باڵاکان، چالاکوانان له‌بواره جیاوازه‌کاندا، هه‌روه‌ها رۆژنامه‌نووسان و ئه‌کته‌ران کۆده‌کاته‌وه‌و تێیدا تاووتوێى ئه‌و به‌ربه‌سته گه‌ورانه ده‌که‌ن که رووبه‌ڕووى بازرگانى و ئابورى جیهان ده‌بێته‌وه، به‌ڵام چه‌ندین پانێلى تریش تایبه‌ت ده‌کرێت به بابه‌ته جیاوازه‌کانى دیکه، له‌وانه ژینگه، جیۆپۆله‌تیک و سیاسه‌ت، هتد… چه‌ند که‌سایه‌تى به‌شدارى ده‌کات و ئه‌و که‌سانه کێن؟ کۆڕبه‌ندى داڤۆس به‌وه ناسراوه که لوتکه‌ى که‌سه نوخبه‌و ده‌وڵه‌مه‌نده‌کانه. به‌دیاریکراوى دوو هه‌زار و (٧٨٢) که‌س به‌شدارى له‌کۆڕبه‌نده‌که ده‌که‌ن له (١١٧) وڵات و (١٢١) نه‌ته‌وه‌ى جیاوازه‌وه. له‌کۆڕبه‌ندى داڤۆسى ٢٠٢٠دا (٦٧٧) سه‌رکرده‌و به‌رپرسى باڵاى جیهان به‌شدارده‌بن که (٥١) سه‌رۆک و به‌رپرسى حکومى تیدایه. ئه‌و که‌سایه‌تییه دیارانه به‌شدارن دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆکى ئه‌مریکا، سانا مارین سه‌رۆک وه‌زیرانى فینله‌ندا، ئه‌نجێلا مێرکل راوێژکاى ئه‌ڵمانیا، ستیڤن میونشن وه‌زیرى خه‌زێنه‌ى ئه‌مریکا، ئیرسڵا ماڤ دێر لین سه‌رۆکى کۆمسۆنى ئه‌وروپا، گرێتا سه‌نگبێر چلاکوانى سویدی، تۆنى بلیر سه‌رۆک وه‌زیرانى پێشووى به‌ریتانیا، هتد... نێچیرڤان بارزانى له‌ساڵانى رابردووشدا له‌داڤۆس چاوى به‌سه‌رکرده‌کانى جیهان که‌وتووه، به‌ڵام وه‌کو سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ئه‌مه یه‌که‌مجاره له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى ئه‌مریکا چاویان به‌یه‌کتر ده‌که‌وێت به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عیراق و نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستانیش به‌شدارن و بڕیاره به‌جیا له‌گه‌ڵ دۆناڵد تره‌مپ کۆببنه‌وه. له‌کۆڕبه‌ندى ئابووریى جیهان له‌داڤۆس، نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان له‌گه‌ڵ دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆکى ئه‌مریکا و ئه‌نتۆنیۆ گۆتێرێز سکرتێرى گشتیى رێکخراوى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و ژماره‌یه‌ک له‌سه‌رکرده‌ى دیکه‌و وه‌زیرى وڵاتان کۆده‌بێته‌وه. نێچیرڤان بارزانى له‌ساڵانى رابردووشدا له‌داڤۆس چاوى به‌سه‌رکرده‌کانى جیهان که‌وتووه، به‌ڵام وه‌کو سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ئه‌مه یه‌که‌مجاره له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى ئه‌مریکا چاویان به‌یه‌کتر ده‌که‌وێت. نێچیرڤان بارزانى له‌ساڵى ٢٠١٨ شدا وه‌ک سه‌رۆک وه‌زیرانى هه‌رێمى کوردستان له‌کۆڕبه‌ندى جیهانى داڤۆس به‌شداریکردو له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌و وه‌زیرانى ده‌ره‌وه‌و به‌رگریى وڵاتان کۆبووه‌وه. گرنگى به‌چ بابه‌تێک ده‌درێت؟ له‌کۆڕبه‌ندى ئه‌مساڵدا (١٧٥) پانێڵ و گفتوگۆى تایبه‌ت له‌سه‌ر حه‌وت بوارى سه‌ره‌کى به‌ڕێوه‌ده‌چن. لوتکه‌ى ئه‌مساڵ زۆرترین گرنگى به‌ژینگه‌و گه‌رمبوونى زه‌وى ده‌دات و له‌یه‌که‌م رۆژیدا چالاکوانى سویدی، گرێتا سه‌نبێرگ باسى له‌و به‌ربه‌ستانه کرد که رووبه‌ڕووى ژینگه‌ى جیهان بووه‌ته‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى سه‌رکرده‌کانى جیهان ئه‌م بابه‌ته هه‌ستیاره‌یان فه‌رامۆش کردووه. بابەتێکى تر ئه‌وه‌یه «چۆن هه‌ساره‌که‌مان رزگار بکه‌ین»که چه‌ندین بازرگان قسه‌ى تیدا ده‌که‌ن بۆ دابینکردنى بودجه بۆ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کان. جیۆپۆله‌تیک باسێکى ترى گرنگى کۆڕبه‌نده‌که ده‌بێت به‌وپێیه‌ى ئه‌مساڵ دۆناڵد تره‌مپ به‌شداره‌و گرژیه‌کانى ئه‌مریکا- ئێران دواى کوشتنى قاسم سوله‌یمانى قوڵتربوونه‌ته‌وه. به‌شداریى ژنان وه‌ک ساڵانى پێشوو زۆربه‌ى به‌شداربووان پیاون، به‌ڵام له‌کۆڕبه‌ندى ئه‌مساڵدا به‌شداریى ژنان زیادیکردووه‌و له‌کۆى دوو هه‌زار (٨٢٠) به‌شداربوو، (٦٨٢)یان ئافره‌تن، واته ده‌کاته له‌سه‌دا ٢٤%ی رێژه‌ى به‌شداربووان. رێوشوێنى ئه‌منیى توند بۆ پاراستنى ئاسایشى کۆڕبه‌ندى ئابووریى جیهانی، رێکارى ئه‌منیى توند له‌داڤۆس گیراوه‌ته‌به‌رو ژماره‌یه‌کى زۆر له‌هێزى ئه‌منى و پۆلیس له‌نزیک شوێنى به‌ڕێوه‌چوونى کۆڕبه‌نده‌که بڵاوه‌یان پێکراوه، له‌چه‌ند شوێنێکیش خاڵى پشکنین دانراون. به‌گوێره‌ى زانیارییه‌کانى حکومه‌تى سویسرا، تێچووى رێکارى ئه‌منى کۆڕبه‌ندى ئابورى جیهانى ٢٠٢٠ ده‌گاته نۆ ملیۆن و (٣٥) هه‌زار دۆلار. نزیکه‌ى دوو ملیۆن و (٢٥) هه‌زارى له‌لایه‌ن رێکخراوى کۆڕبه‌ندى ئابوه‌رى جیهناییه‌وه ده‌درێت و شارەوانى داڤۆس نزیکه‌ى هه‌شت له‌سه‌ر یه‌کى تێچووه‌که ده‌دات، حکومه‌تى فیدراڵیش نزیکه‌ى سێ ملیۆن و (٦٠٠) هه‌زار ده‌دات. به‌شداریکردن له کۆڕبه‌نده‌که‌دا به‌شداریکردن له‌کۆڕبه‌نده‌که‌دا به‌پێى بانگهێشتنامه‌یه‌و هه‌موو که‌سایه‌تییه دیاره‌کان بانگهێشت ده‌کرێن له‌لایەن رێکخراوه‌که‌وه، به‌ڵام که‌سانى ئاسایش ده‌توانن به‌شداربن به‌مه‌رجێک (٦٢٦) هه‌زار و (٦٢٢) دۆلار بدات. له‌کۆڕبه‌نده‌کدا چه‌ندین دانیشتن و کۆڕ هه‌یه که‌که‌سى ئاسایى ناتوانێت به‌شدار ببێت و ته‌نها بۆ کەسانى تایبه‌ته‌و ته‌نها که‌سایه‌تییه باڵاکان و سه‌رکرده‌کان بۆیان هه‌یه له‌زۆربه‌ى کۆڕو سیمیناره‌کان به‌شداربن. کۆڕبه‌نده‌که رووبه‌ڕووى ره‌خنه بووه‌ته‌وه لوتکه‌ى داڤۆس رووبه‌ڕووى چه‌ندین ره‌خنه بووه‌ته‌وه له‌لایه‌ن ره‌خنه‌گرانه‌وه‌و پێیانوایه کۆڕبه‌نده‌که هیچ کێشه‌یه‌ک چاره‌سه‌ر ناکات. ره‌خنه‌گران باس له‌وه‌ده‌که‌ن که‌کۆڕبه‌نده‌که ته‌نها «کۆبوونه‌وەى ساڵانه‌ى به‌رپرسان و سه‌رکرده‌کانه«بۆ که‌یفخۆشى خۆیان. هه‌ر له‌به‌ر ئه‌م ره‌خنانه بۆریس جۆنسن سه‌رۆک وه‌زیران به‌ریتانیا ئاماده‌نه‌بوو به‌شدارى له‌کۆڕبه‌نده‌که‌دا بکات و نه‌شیهێشت هیچ یه‌ک له‌وه‌زیره‌کانى بچنه داڤۆس، چونکه «ته‌رکیزى ئێمه ده‌بێت له‌سه‌ر خزمه‌تکردنى خه‌ڵک بێت نه‌ک شامپانیا خواردنه‌وه له‌گه‌ڵ ملیاردێره‌کان». ئایا داڤۆس هیچ ده‌ستکه‌وتى هه‌بووه؟ زۆربه‌ى کۆمپانیاو سه‌رکرده باڵاکان لوتکه‌ى داڤۆس به‌کارده‌هێنن بۆ به‌ڵێندان، به‌ڵام تا ئێستا ده‌سکه‌وتى که‌م له‌م کۆڕبه‌نده‌دا به‌ده‌ستهاتووه. له‌ساڵى ١٩٨٨ کۆبوونه‌وه‌ى سه‌رۆک وه‌زیرانى تورکیا تورگوت ئۆزاڵ له‌گه‌ڵ هاوتا یۆنانییه‌که‌ی، ئه‌ندریاس پاپاندروو په‌یوه‌ندى هه‌ردوو وڵاتى ئاسایى کرده‌وه‌و له‌لێوارى جه‌نگ گه‌ڕاندنییه‌وه. له‌کاتێکدا له‌ساڵى ٢٠٠٠ هاوپه‌یمانى جیهانى بۆ ڤاکسین و دژه‌نه‌خۆشى کۆڕبه‌نده‌که‌ى به‌کارهێنا بۆ به‌گه‌ڕخستنى چه‌ندین پرۆگرام بۆ ده‌رزى لێدان له‌ملیۆنه‌ها منداڵ دژى نه‌خۆشی. له‌ساڵى ٢٠٠٢دا ده‌ستپێشخه‌رى ته‌ندروستى ججیهانى له‌لایه‌ن کۆفى ئه‌نان سکرتێرى گشتى ئه‌وکاتى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانه‌وه له‌کۆڕبه‌نده‌که‌دا دامه‌زرا. له‌مساڵیشدا دۆناڵد تره‌مپ رایگه‌یاند وڵاته‌که‌ى به‌شدارى ده‌کات له «ده‌ستپێشخه‌رى چاندنى یه‌ک ترلیۆن دره‌خت»بۆ پاراستنى ژینگه، به‌ڵام گرێتا سه‌نبێرگى چالاکوانى سویدى له‌وه‌ڵامدا ره‌خنه‌ى توندى له‌سه‌رۆکى ئه‌مریکا گرت و وتى که «چاندنى دره‌خت به‌س نییه بۆ پاراستنى ژینگه«.
کاکه‌لاو عه‌بدوڵا ئابووریى ئێران رووبه‌ڕووى داڕمانى قوڵتر ده‌بێته‌وه له‌مساڵدا و بودجه‌ى ساڵى نوێ له‌سه‌دا 50% کورتهێنان به‌خۆیه‌وه ده‌بینێت، جگه له‌وه‌ى رێژه‌ى بێکارى بۆ له‌سه‌دا ٢٠% به‌رزده‌بێته‌وه به‌هۆى سزا قورسه‌کانى ئه‌مریکاوه. به‌پێى راپۆرتێکى په‌یمانگه‌ى دارایى نێوده‌وڵه‌تی، که له‌هه‌فته‌ى رابردوودا بڵاوکرایه‌وه، لاوازى ئابورى ئێران دوو ئه‌وه‌نده ده‌بێت له‌کۆتایى ساڵى بودجه‌یى ئێران که له‌مانگى ئازارى ٢٠٢٠ کۆتایى پێدێت. لاوازى ئابورى ئێران له‌ساڵى (٢٠١٨-٢٠١٩) له‌سه‌دا ٤.٦% بوو، به‌ڵام بۆ ساڵى (٢٠١٩-٢٠٢٠) رێژه‌که ده‌بێته له‌سه‌دا ٧.٢%، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى یه‌ده‌گى ده‌ره‌وه‌ى ره‌نگه که‌مببێته‌وه بۆ (٧٣) ملیار دۆلار، ئه‌مه‌ش ماناى ئه‌وه‌یه که‌ته‌نها له‌دوو ساڵدا (٤٠) ملیار دۆلارى له‌یه‌ده‌گى ده‌ره‌وه‌دا له‌ده‌ستداوه. ساڵى بودجه‌یى ئێران بۆ (٢٠٢٠-٢٠٢١) له‌یه‌که‌م رۆژى نه‌ورۆزدا ده‌ستپێده‌کات، واتا ٢١ى ئازارى ٢٠٢٠، که به‌رپرسانى ئێران به‌گه‌شبینییه‌وه لێى ده‌ڕوانن و بانگه‌شه‌ى ئه‌وه‌ده‌که‌ن گه‌شه‌ى ئابورى به‌رزده‌بێته‌وه، به‌ڵام به‌پێى راپۆرتێکى ناوه‌ندى توێژینه‌وه‌ى مه‌جلیس که سه‌ر به‌په‌رله‌مانى ئێرانه، بودجه‌ى ساڵى نوێ رووبه‌ڕووى له‌سه‌دا ٥٠% کورتهێنان ده‌بێته‌وه‌و ته‌نها له‌سه‌ر کاغه‌ز هاوسه‌نگه. محەمه‌د باقر نه‌وبه‌خت، به‌رپرسى ئۆفیسى بودجه‌ى حکومه‌تى ئێران مانگى رابردوو رایگه‌یاند که حکومه‌ت پێشبینى گه‌شه‌ى ئابوریى ده‌کات بۆ ساڵى نوێ به له‌سه‌دا ٢%، به‌ڵام ئه‌مه پێجه‌وانه‌ى خه‌مڵاندنى سندوقى دراوى نیوده‌وڵه‌تى و بانکى جیهانییه که له‌دواهه‌مین راپۆرتیاندا له‌تشرینى یه‌که‌مى ٢٠١٩ بڵاویانکرده‌وه گه‌شه‌ى ئابورى ئێران له ٠.١% تێپه‌ڕناکات و بگره نزمتریش ده‌بێت، جگه له‌وه‌ى بودجه‌ى ساڵى (٢٠١٩-2020)، که مانگى ئازارى ٢٠٢٠ ته‌واوده‌بێت، رووبه‌ڕووى (٣٧) ملیار دۆلار کورتهێنان ده‌بێته‌وه. بودجه‌ى ساڵى نوێ، که له‌لایه‌ن حه‌سه‌ن رۆحانى سه‌رۆکى ئێران له ٨ى کانونى یه‌که‌مى ٢٠١٩ پێشکه‌شى په‌رله‌مان کرا، نزیکه‌ى (١١٥) ملیار دۆلاره‌و نۆ ملیارى بۆ قه‌رزه که‌ڵه‌که‌بووه‌کانى حکومه‌ته. راپۆرته‌که‌ى ناوه‌ندى تووێژینه‌وه‌ى مه‌جلیس باس له‌وه‌ده‌کات ئه‌و کورتهێنانه به‌چه‌ند بژارده‌یه‌ک چاره‌سه‌ر ده‌کرێت، له‌وانه قه‌رزکردن له‌بانکى یه‌ده‌گى وڵات یان چاره‌سه‌رکردنى هه‌ڵئاوسانى ئابوری، که‌بانکى جیهانى به له‌سه‌دا 29% خه‌مڵاندوویه‌تى بۆ ساڵى نوێ له‌کاتێکدا سندوقى دراوى نێوده‌وڵه‌تى ئه‌و رێژه‌یه‌ى به له‌سه‌دا ٣١% دیاریکردووه. به‌پێى راپۆرته‌که بژارده‌ى دووه‌م خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دانه بۆ فشاره‌کانى ئه‌مریکاو گه‌یشتنى رێکه‌وتنێکه له‌گه‌ڵ واشنتن بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى هه‌ڵئاواسانى ئابوری، به‌ڵام پێناچێت ئه‌مه سه‌ربگرێت به‌هۆى هۆکارى سیاسى و قووڵبونه‌وه‌ى گرژییه‌کانى هه‌ردوو وڵات له‌دوو هه‌فته‌ى رابردوودا به‌تایبه‌ت دواى کوشتنى قاسم سوله‌یمانى له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه. دواى ئه‌وه‌ى ساڵى ٢٠١٨ ئه‌مریکا له رێککه‌وتنى چه‌کى ئه‌تۆمى ٢٠١٥ى ئێران کشایه‌وه، دۆناڵد تره‌مپ سزا ئابورییه‌کانى سه‌ر ئێرانى کارا کرده‌وه‌و هه‌نگاو به‌هه‌نگاو سزاى خسته‌سه‌ر که‌رته جیاوازه‌کانى وڵاته‌که، به‌تایبه‌تى که‌رتى وزه. حه‌سه‌ن رۆحانى سه‌رۆکى ئێران له ٣١ى کانونى یه‌که‌مى ٢٠١٩ رایگه‌یاند سزاکانى ئه‌مریکا بوونه‌ته هۆى له‌ده‌ستدانى (٢٠٠) ملیار دۆلار. به‌هۆى سزاکانى کۆشکى سپییه‌وه، هه‌نارده‌ى نه‌وتى ئێران له‌دوو ملیۆن و (٨٠٠) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌وه له‌ساڵى ٢٠١٨دا کۆمبووه‌وه بۆ ته‌نها (٤٠٠) هه‌زار به‌رمیل رۆژانه له‌م چه‌ند مانگه‌ى دواییدا، به‌پێى راپۆرتى ئاژانسى هه‌واڵى رۆیته‌رز. ساڵى ٢٠١٨ فرۆشى نه‌وت له‌سه‌دا ٢٩%ى داهاته‌کانى حکومه‌تى پێکده‌هێنا، به‌ڵام بۆ ٢٠٢٠ حکومه‌ت پشت ده‌به‌ستێت به‌نه‌وت بۆ ده‌ستەبه‌رکردنى ته‌نها له‌سه‌دا ٩%ى داهات. به‌پێى بودجه‌ى نوێ، ئێران ملیۆنێک به‌رمیل رۆژانه‌ى نه‌وت به‌نرخى (٥٠) دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێک هه‌نارده ده‌کات که‌کۆى گشتى داهاته‌که‌ى ده‌گاته (١٨) ملیار دۆلار. به‌ڵام په‌یمانگه‌ى ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کان بۆ ئاشتى له راپۆرتێکیدا ئه‌وه ده‌رده‌خات که «به‌بێ که‌مبونه‌وه‌ى سزا سه‌ره‌کییه‌کانى ئه‌مریکا، ئێران هیچ رێگایه‌کى روونى نییه بۆ گه‌شتن به یه‌ک ملیۆن به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئێران هه‌ر به‌رمیلێک به (٦٥) دۆلار بفرۆشێت له ٢٠٢٠دا ئه‌وا پێویستى به‌هه‌نارده‌کردنى (٧٧٠) هه‌زار به‌رمیله له رۆژێکدا تابگات به‌و (١٨) ملیار دۆلاره‌ى بۆ بودجه خه‌مڵاندویه‌تی»، به‌ڵام له‌ئێستادا هه‌نارده‌ى نه‌وتى رۆژانه‌ى له (٤٠٠) هه‌زار تێپه‌ڕناکات. ئه‌گه‌ر سزاکانى ئه‌مریکا به‌رده‌وام بن ئه‌وا «دواى دوو ساڵ له لاوازییه‌کى قووڵ، گه‌شه‌ى ئابورى که‌مده‌بێته‌وه و بێکارى بۆ له‌سه‌دا ٢٠% به‌رزده‌بێته‌وه‌و یه‌ده‌گى دراو به‌رده‌وام ده‌بێت له‌که‌مبوونه‌وه بۆ (٢٠) ملیار دۆلار تا ئازارى ٢٠٢٣»، راپۆرته‌که‌ى په‌یمانگه‌ى دارایى نێوده‌وڵه‌تى واى باسکردووه. هه‌رچه‌نده راپۆرته‌که ئه‌وه‌ى خستووه‌ته‌ڕوو که «له‌سیناریۆى هه‌ڵگرتنى سزاکان له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه، گه‌شه‌ى ئابورى ئێران ساڵانه له‌سه‌دا ٦% زیادده‌کات و یه‌ده‌گى دراوى ده‌ره‌وه‌ش به‌رزده‌بێته‌وه بۆ (١٤٣) ملیار دۆلار، جگه له‌وه‌ى ره‌نگه گه‌شه‌ى به‌رهه‌مى ناوخۆیى تا به‌هارى ٢٠٢٤ بگاته (٦٣٩) ملیار دۆلار». به‌رپرسانى ئێستاى ئێران له‌سه‌روو هه‌موویانه‌وه ئه‌یه‌توڵا عه‌لى خامنه‌یى، رابه‌رى کۆمارى ئیسلامى ئێران رێگره له‌دانوسانى نێوان ئه‌مریکاو وڵاته‌که‌ى بۆ گه‌یشتن به رێکه‌وتن و ئه‌مریکا به«شه‌یتان و تیرۆرست» ناوده‌بات، ئه‌مه‌ش کاردانه‌وه‌کانى واشنتن به‌رانبه‌ر به‌تاران زیاتر ده‌کات و ئابووریه‌کى داڕماوى ته‌واو رووبه‌ڕووى ده‌بێته‌وه.
راپۆرتی: مینتپرێس وه‌رگێڕانی: کاکه‌لاو عه‌بدوڵا له‌کاتى کوشتنى قاسم سوله‌یمانى جه‌نه‌راڵى ئێرانى و ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیس، سه‌رکرده‌ى میلیشیا عێراقییه‌کان له‌سه‌ره‌تاى ئه‌م مانگه‌وه، سه‌رگوزه‌شته‌ى فه‌رمى ئه‌وه بووه که‌مردنى ئه‌م دووانه پێویست بوون بۆ رێگه‌گرتن له‌هه‌ڕه‌شه‌یه‌کى ناڕوون و به‌ڕێوه‌بوو دژى ئه‌مریکییه‌کان، به‌ڵام سه‌رۆک تره‌مپ بانگه‌شه‌ى ئه‌وه‌ى ده‌کرد که «هیچ گرنگ نییه« که ئاخۆ قاسم سوله‌یمانى یان هاوپه‌یمانه عێراقییه‌کانى مایه‌ى هه‌ڕه‌شه بووبێتن بۆ ئێمه. له‌کاتێکدا واده‌رده‌که‌وێت دۆخه‌که‌ى نێوان ئێران، عێراق، هه‌روه‌ها ئه‌مریکا هێوربووبێته‌وه، جێى بایه‌خه که‌باسى ئه‌و رووداوه پیشوه‌ختانه بکه‌ین له‌سه‌ر گرژییه‌کانى ئه‌مریکا-ئێران/عێراق هه‌تا ئه‌وکاته‌ى تره‌مپ فه‌رمانى کوشتنى سوله‌یمانى و ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیسى کرد بۆ ئه‌وه‌ى تێبگه‌ین له‌یه‌کێک له‌پاڵنه‌ره فه‌رامۆشکراوه‌کان له‌پشت سیاسه‌تى ئێستاى تره‌مپ سه‌باره‌ت به‌عێراق، ئه‌ویش رێگه‌گرتنه له‌چین له‌فراوانکردنى هه‌ژموونى له رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست. له‌ڕاستیدا گومانى ئه‌وه ده‌کرێت ته‌نانه‌ت کاتى کوشتنى سوله‌یمانیش راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندى هه‌بووه به رۆڵى دیبلۆماسى جه‌نه‌ڕاڵه ئێرانییه‌که‌وه له‌عێراق و پاڵه‌پستۆى بۆ زامنکردنى سه‌ربه‌خۆى نه‌وتى وڵاته‌که، که‌سه‌ره‌تاکه‌ى جێبه‌جێکردنى رێککه‌وتنه زه‌به‌لاحه نه‌وتییه‌که‌یه له‌گه‌ڵ چین. زۆربه‌ى ئه‌و فشارانه‌ى ئه‌مریکا خستوویه‌تیه سه‌ر حکومه‌تى عێراق سه‌باره‌ت به‌چین به‌شێوه‌یه‌کى نهێنى و له‌پشت په‌رده‌وه رووینه‌داوه و راى گشتى له‌نیگه‌رانییه‌کانى ئه‌مریکا ده‌رباره‌ى په‌یوه‌ندییه گه‌شه‌کردووه‌که‌ى نێوان عێراق و چین بێبه‌شکراوه، ره‌نگه له‌به‌رئه‌وه‌بێت که زانینى راى گشتى له‌مه‌ڕ ئه‌م دۆخه «جه‌نگى بازرگانی» ئه‌مریکاو چین خراپتر بکات و مه‌ترسى دروستبکات له‌چاره‌سه‌رکردنیدا. هۆکاره‌کان هه‌رچى بن، به‌ڵگه‌کان ئه‌وه ده‌خه‌نه‌ڕوو که‌ئه‌مریکا چه‌ندى نیگه‌رانه ده‌رباره‌ى هه‌ژمونى ئێران له‌عێراق هێنده‌ى ئه‌وه‌ش نیگه‌رانى هه‌ژموونى چینه له‌وڵاته‌که‌دا. له‌پشت په‌رده‌وه، سه‌رگوزه‌شته‌یه‌کى جیاواز له‌سه‌ر گرژییه‌کانى عێراق-ئه‌مریکا عادل عه‌بدولمه‌هدی، سه‌رۆک وه‌زیرانى کاربه‌ڕێکه‌رى عێراق، له ٥ى کانونى دووه‌مدا چه‌ند قسه‌یه‌کى کرد له‌کاتى دانیشتنى په‌رله‌ماندا که به‌شێوه‌یه‌کى سه‌رسوڕهێنه‌رانه بایه‌خى که‌مى پێدرا له‌لایه‌ن میدیاکانه‌وه. له‌کاتى دانیشتنه‌که‌دا، که تێیدا په‌رله‌مان بڕیارى ده‌رکردنى هێزه بیانییه‌کانى په‌سه‌ندکرد له‌وڵاته‌که‌دا، عه‌بدولمه‌هدى چه‌ند قسه‌یه‌کى کرد سه‌رباره‌ت به‌و رووداوه پێشوه‌ختانه‌ى بوونه هۆى روودانى ئه‌و دۆخه‌ى دوایى که‌عێراقى په‌لکێشى نێو گرژییه‌کانى ئێران-ئه‌مریکا کرد. له‌و دانیشتنه‌دا، ته‌نها به‌شێکى لێدوانه‌که‌ى عه‌بدولمه‌هدى له‌ته‌له‌فزیۆن په‌خشکرا دواى ئه‌وه‌ى موحه‌مه‌د حه‌لبوسى سه‌رۆکى په‌رله‌مان، که په‌یوه‌ندییه‌کى نزیکى هه‌یه له‌گه‌ڵ واشنتن، داواى کرد به‌خشه‌که بوه‌ستێنرێت. به‌شیوه‌یه‌کى نامۆ، حه‌لبوسى دواى ئه‌وه‌ى په‌خشه‌که وه‌ستێنرا ئاماده‌ى دانیشتنه‌که بوو، ئه‌و په‌رله‌مانتارانه‌ى که‌ئاماده‌بوون قسه‌کانى عه‌بدولمه‌هدیان نووسى که‌دواتر درایه پێگه‌ى هه‌واڵى (چا‌و)ى عێراقی. به‌پێى ئه‌و نووسینانه، عه‌بدولمه‌هدى ئه‌مه‌ى وتووه: «ئه‌مریکییه‌کان ئه‌و که‌سانه‌ن که‌وڵاته‌که‌یان وێران کردووه‌و ئاژاوه‌یان تێدا دروستکردووه. ئه‌وان ره‌تیانکردووه‌ته‌وه که‌بنیادنانى سیسته‌مى کاره‌بایى ته‌واوبکه‌ن له‌گه‌ڵ پرۆژه ژێرخانییه‌کان. ئه‌وان له‌پاى بنیادنانه‌وه‌ى عێراق داواى له‌سه‌دا ٥٠%ى هاورده‌ى نه‌وتیان کرد. بۆیه منیش ره‌تمکرده‌وه‌و بریارمدا بچم بۆ چین و رێککه‌وتنێکى گرنگى ستراتیجیم له‌گه‌ڵ وڵاته‌که‌دا مۆرکرد. ئێستا، تره‌مپ هه‌وڵده‌دات ئه‌م رێککه‌وتنه هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه«. عادل عه‌بدولمه‌هدى سه‌رۆک وه‌زیرانى کاربه‌رێکه‌ر ئاشکراى ده‌کات دۆناڵد تره‌مپ به‌ته‌له‌فون هه‌ره‌شه‌ى لێکردووه‌و داواى لێکردووه رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ چیندا نه‌کات و ئێستاش هه‌وڵى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ده‌دات عه‌بدولمه‌هدى له‌قسه‌کانى به‌رده‌وام بووه‌و ئاماژه‌ى به‌وه‌داوه که‌فشارى ئیداره‌ى تره‌مپ له‌سه‌ر دانوستان و دواتر رێککه‌وتنى له‌گه‌ڵ چین به‌پێى کات زیادیکردووه، ته‌نانه‌ت گه‌یشتووه‌ته هه‌ڕه‌شه‌ى کوشتن له‌خۆى و وه‌زیرى به‌رگری: «دواى گه‌ڕانه‌وه‌م له‌چین، تره‌مپ په‌یوه‌ندى پێوه‌کردم و داواى لێکردم رێککه‌وتنه‌که هه‌ڵبوه‌شێنمه‌وه، منیش ره‌تمکرده‌وه‌و ئه‌ویش هه‌ڕه‌شه‌ى ئه‌وه‌ى کرد که‌خۆپیشاندانى گه‌وره رووده‌دات بۆ لابردنى من. هه‌ر به‌ڕاستى خۆپیشاندان ده‌ستیپێکردو تره‌مپ په‌یوه‌ندى کرده‌وه‌و هه‌ڕه‌شه‌ى ئه‌وه‌یکرد دۆخه‌که خراپتر ده‌بێت، له‌حاڵه‌تى ناهه‌ماهه‌نگى و وه‌ڵامنه‌دانه‌وه‌ى خواسته‌کانی، که لایه‌نى سێیه‌م خۆپیشانده‌ران و هێزه ئه‌منییه‌کان ده‌کرێنه ئامانج له‌باڵه‌خانه به‌رزه‌کان و باڵیۆزخانه‌ى ئه‌مریکاوه تائه‌وه‌ى فشار بخاته‌سه‌ر من و ملکه‌چى داواکارییه‌کانى ببم و رێککه‌وتنه‌که‌ى چین هه‌ڵبوه‌شێنمه‌وه«. «من وه‌ڵامم نه‌دایه‌وه‌و ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌م پێشکه‌شکردو ئه‌مریکییه‌کان هێشتا تائێستاش سوورن له‌سەر هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى رێککه‌وتنه‌که‌ى چین. کاتێک وه‌زیرى به‌رگرى وتى ئه‌و کوشتنەى خۆپیشانده‌ران له‌لایه‌ن لایه‌نى سێیه‌مه‌وه بووه، تره‌مپ ده‌ستبه‌جێ په‌یوه‌ندى پێوه‌کردم و له‌ڕووى جه‌سته‌ییه‌وه هه‌ڕه‌شه‌ى له‌من و وه‌زیرى به‌رگرى کرد له‌حاڵه‌تى قسه‌کردنى زیاتر له‌سه‌ر لایه‌نى سێیه‌م». میدیایه‌کى که‌مى زمانى ئینگلیزى راپۆرتیان له‌سه‌ر لێدوانه‌کانى عه‌بدولمه‌هدى کرد. تۆم لۆنگۆ، شیکه‌ره‌وه‌یه‌کى سیاسى سه‌ربه‌خۆو بڵاوکه‌ره‌وه‌ى نووسراوى هه‌واڵیى (گۆلد گۆوتس ئه‌ند گه‌نز) به‌مینتپرێسى وت که‌هۆکارى بێده‌نیگى ‹›سه‌رسوڕهێنه‌ری» میدیاکان له‌سه‌ر قسه‌کانى عه‌بدولمه‌هدى بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه که «قسه‌کانى نه‌گه‌شته که‌ناڵه ره‌سمییه‌کان» به‌هۆى بڕینى په‌خشه‌وه‌و هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌و راستییه‌ى که «تره‌مپ ئه‌وه‌ده‌کات که ئه‌وان ده‌یانه‌وێت... به‌ڵام ئه‌مه لاى خۆیان هه‌ڵده‌گرن» بۆ کاتى پێویست. به‌هۆى که‌مى باسکردنى میدیاکانه‌وه‌و بڕینى په‌خشى ته‌واو قسه‌کانى عه‌بدولمه‌هدی، ئه‌و سه‌رگوزه‌شته‌یه‌ى له‌وتاره سانسۆره‌که‌یدا داى نه‌ک هه‌ر له‌گه‌ڵ تایملاینى رووداوه‌که‌نى ئه‌م دواییه ده‌گونجێت، به‌ڵکو ئه‌و تاکتیکه‌شى که له‌پشت په‌رده‌وه له‌لایه‌ن ئیداره‌ى تره‌مپه‌وه به‌کارهێنراوه. به‌تایبه‌تتر دواى ئه‌وه‌ى مایک پۆمپێیۆ سى ئاى ئه‌ى به‌جێهێشت تا ببێته وه‌زیرى ده‌ره‌وه. بۆ نمونه، سه‌ردانه‌که‌ى وه‌فده‌که‌ى عه‌بدولمه‌هدى بۆ چین له ٢٤ى ئه‌یلولدا ته‌واو بوو له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى خۆپیشاندان دژى حکومه‌ته‌که‌ى له ١ى تشرینى یه‌که‌م ده‌ستیپێکرد که تره‌مپ هه‌ڕه‌شه‌ى لێکردبوو له‌سه‌ری. راپۆرته هه‌واڵییه‌کان له‌و کاته‌دا له‌لایه‌ن میدیا به‌ناوبانگه‌کانه‌وه گرنگى پێده‌درا که «لایه‌نێکى سێیه‌م» ته‌قه له‌خۆپیشانده‌ران ده‌کات. دواى شه‌ش هه‌فته له‌خۆپیشاندانى تووند، عه‌بدولمه‌هدى له ٢٩ى تشرینى دووه‌مدا ده‌ستله‌کارکیشانه‌وه‌ى خۆى پێشکه‌شکرد ته‌نها دواى چه‌ند رۆژێک له‌ستایشى رێککه‌وتنه نوێیه‌کان له‌لایه‌ن وه‌زیرى ده‌ره‌وه، له‌وانه‌ش رێککه‌وتنى «نه‌وت له‌به‌رامبه‌ر بنیادنانه‌وه«، که له‌گه‌ڵ چیندا مۆرکرابوو. له‌وکاته‌وه عه‌بدولمه‌هدى وه‌ک سه‌رۆک وه‌زیرانى کاربه‌ڕێکه‌ر کارده‌کات. سه‌باره‌ت به‌قسه‌کانى عه‌بدولمه‌هدی، لۆنگۆ ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو که ره‌نگه که‌سێک له‌ئیداره‌ى تره‌مپ هه‌ڕه‌شه‌کانى کردبێت نه‌ک تره‌مپ خۆى بووبێت. «ئه‌وه‌ى که‌نامه‌وێت به راسته‌وخۆ بیڵێم ئه‌وه‌یه که‌نازانم ئاخۆ له‌ته‌له‌فونه‌کاندا تره‌مپ خۆى بووه. له‌ڕووى سیاسییه‌وه له‌به‌رژه‌وه‌ندى عه‌بدولمه‌هدیدایه هه‌موو شتێک بخاته‌ئه‌ستۆى تره‌مپ. ره‌نگه مایک پۆمپێیۆ یان جیان هاسپڵ بووبێت که‌قسه‌یان له‌گه‌ڵ عه‌بدولمه‌هدى کردبێت.. ره‌نگه هه‌ر که‌سێک بووبێت، ره‌نگه که‌سێک بووبێت که‌دواتر بتوانرێت نکۆڵى لێبکرێت». هه‌روه‌ها لۆنگۆ پێشیوایه که« قسه‌کانى عه‌بدولمه‌هدى جێى باوه‌ڕن... من بڕواموایه تره‌مپ له‌توانایدایه له‌و جۆره هه‌ڕه‌شانه بکات، به‌ڵام پێموانییه تره‌مپ راسته‌وخۆ ئه‌و هه‌ڕه‌شانه به‌و جۆره بکات، به‌ڵام له‌گه‌ڵ سیاسه‌تى ئه‌مریکادا ده‌گونجێن». له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى بۆچى له‌به‌رژه‌وه‌ندى عه‌بدولمه‌هدییه که تره‌مپ تۆمه‌تبار بکات، لۆنگۆ وتى که عه‌بدولمه‌هدى «ده‌توانێت به‌ئاره‌زووى خۆى فه‌رمان ده‌ربکات، به‌ڵام له‌ڕاستیدا چه‌نێک ده‌توانێت ده‌ستى ئه‌مریکا یان ئیسرائیل بگرێت له‌ئه‌نجامدانى هه‌ر کارێک؟... لاى من، قسه‌کانى مه‌هدى جێى باوه‌ڕن، چونکه له‌کاتى هه‌موو ئه‌م رووداوانه‌دا، یان تره‌مپ یان که‌سێکى دیکه زۆرى له عه‌بدولمه‌هدى کردووه بۆ بنیادنانه‌وه‌ى کێڵگه نه‌وتییه‌کان... تره‌مپ به‌ڕوونى ئه‌وه‌ى خستووه‌ته‌ڕوو که ‹ئێمه نه‌وته‌که‌مان ده‌وێت›». به‌رژه‌وه‌ندى تره‌مپ له‌ده‌ستخستنى بڕێکى زۆرى داهاتى نه‌وتى عێراق به‌نهێنى نه‌ماوه‌ته‌وه. ته‌نها له‌مانگى ئازارى رابردوودا، تره‌مپ پرسیارى له‌عه‌بدولمه‌هدى کرد «چى ده‌رباره‌ى نه‌وته‌که؟» له‌کۆتایى کۆبوونه‌وەیه‌ک له‌کۆشکى سپی، که‌ئه‌مه‌ش واى له عه‌بدولمه‌هدى کرد بپرسێت «مه‌به‌ستت چیه؟» که تره‌مپیش وه‌ڵامى دایه‌وه‌و وتی: «باشه ئێمه شتى زۆرمان کرد، زۆر شتمان کرد له‌وێ، ترلیۆنه‌ها دۆلارمان سه‌رفکرد، زۆر که‌س باسى نه‌وته‌که ده‌که‌ن»، که‌ئه‌مه‌ش والێکدرایه‌وه که‌تره‌مپ داواى به‌شێکى داهاته‌کانى نه‌وتى عێراق ده‌کات له‌به‌رامبه‌ر خه‌رجییه زۆره‌کانى مانه‌وه‌ى سوپاى ئه‌مریکا له‌عێراق. به‌وپێیه‌ى عه‌بدولمه‌هدى پرۆپۆزه‌ڵ (پێشنیار)ى تره‌مپى بۆ ‹›نه‌وت له‌به‌رامبه‌ر بنیادنانه‌وه«ره‌تکردووه‌ته‌وه‌و ئه‌وه‌ى چینى قبوڵ کرد، واپێده‌چێت ئیداره‌ى تره‌مپ بچێته دۆخى ‹›دیبلۆماسییه‌تى مافیایی»ه‌وه تافشار بخاته‌سه‌ر سه‌ر حکومه‌تى عێراق رێککه‌وتنه‌که‌ى تره‌مپ قبوڵ بکات به‌تایبه‌تى که رێککه‌وتنه‌که‌ى چین ده‌ستواره‌یه‌کى باشتر بوو. له‌کاتێکدا تره‌مپ داواى نیوه‌ى داهاته‌کانى نه‌وتى عێراقى کرد له‌به‌رامبه‌ر ته‌واوکردنى پرۆژه‌کانى بنیادنانه‌وه، به‌ڵام رێککه‌وتنه‌که‌ى چین له‌گه‌ڵ عێراق نزیکه‌ى له‌سه‌دا ٢٠%ى داهه‌ته‌کانى نه‌وتى عێراق ده‌دات به‌چین له‌به‌رامبه‌ر خزمه‌تگوزارى بنیادنانه‌وه‌دا. جگه له له‌ده‌ستدانى داهاته‌کانى نه‌وتى عێراق، هۆکارى تر زۆرن بۆ ئیداره‌ى تره‌مپ که بترسێت له رێکه‌وتننه نوێکه‌ى چین له‌گه‌ڵ عێراق. رێکه‌وتنه نه‌وتییه‌که‌ى عێراق و چین - پێشه‌کى شتێکى گه‌وره‌تر؟ کاتێک وه‌فده‌که‌ى عه‌بدولمه‌هدى له‌ئه‌یلولى رابردوودا گه‌شتیان کرد بۆ په‌کین، رێککه‌وتنى «نه‌وت له‌به‌رامبه‌ر بنیادنانه‌وه« ته‌نها یه‌کێک بوو له‌کۆى گشتى هه‌شت رێککه‌وتن که مۆرکرا. ئه‌م رێککه‌وتنانه چه‌ند لایه‌نێک ده‌گرێته‌وه له‌وانه، دارایی، بازرگانی، ئاسایش، بنیادنانه‌وه، په‌یوه‌ندی، کلتور، په‌روه‌رده، کاروباره‌کانى ده‌ره‌وه‌و هه‌روه‌ها نه‌وت. هه‌رچه‌نده رێککه‌وتنه نه‌وتییه‌که له‌هه‌موویان گرنگتره. به‌پێى رێککه‌وتنه‌که، کۆمپانیا چینییه‌کان له‌سه‌ر پرۆژه‌ى هه‌مه‌جۆرى بنیادنانه‌وه کارده‌که‌ن له‌به‌رامبه‌ر نزیکه‌ى له‌سه‌دا ٢٠ى هه‌نارده‌ى نه‌وتى عێراق، به‌نزیکه‌یى (١٠٠) هه‌زار به‌رمیل له‌ڕۆژێکدا، بۆ ماوه‌ى (٢٠) ساڵ. به‌پێى راپۆرتێکى ئه‌لمۆنیته‌ر، عه‌بدولمه‌هدى ئه‌مه‌ى ده‌رباره‌ى رێککه‌وتنه وتووه: «ئێمه رێککه‌وتین بۆ دامه‌زراندنى سندوقێکى هاوبه‌شى وه‌به‌رهێنان که پاره‌ى نه‌وت بودجه‌که‌ى دابینده‌کات»، ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو که رێککه‌وتنه‌که رێگرى ده‌کات له‌چین تا ده‌ست به‌سه‌ر پرۆژه‌کانى ناو عێراقدا بگرێت. ریککه‌وتنه‌که هاوشێوه‌ى ئه‌و رێککه‌وتنه بووه که له ٢٠١٥دا له‌نێوان به‌غداو په‌کیندا دانوستانى له‌سه‌رکرا کاتێک عه‌بدولمه‌هدى وه‌زیرى نه‌وتى عێراق بوو. ئه‌و ساڵه عێراق به‌شدارى له‌پرۆژه‌ى پشتوێن و رێگاى چین کرد له رێککه‌وتنێکدا که‌گواستنه‌وه‌ى نه‌وتى له‌خۆده‌گرت بۆ پرۆژه‌کانى وه‌به‌رهێنان، گه‌شه‌پێدان، هه‌روه‌ها بنیادنان و له‌ئه‌نجامدا چه‌ند پرۆژه‌یه‌کى به‌خشییه چین. به‌ڵام ئه‌و رێککه‌وتنه راگیرا به‌هۆى «گرژییه سیاسیى و ئه‌منییه‌کانه‌وه« که به‌هۆى پشێوى و ده‌رکه‌وتنى داعشه‌وه دروستبوون. ئه‌مه به‌و شێوه‌یه مایه‌وه تا دواى رێککه‌وتن له‌مانگى ئه‌یلولى ٢٠١٩دا که عێراق دیسان به‌شدارى کرده‌وه له‌پشتوێنه‌که‌ى چیندا. دواى گرژییه‌کانى ئه‌مدواییه‌ى نێوان واشنتن و به‌غداد له‌سه‌ر کوشتنى سوله‌یمانى و ره‌تکردنه‌وه‌ى ئه‌مریکا له‌مه‌ڕ کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى له‌وڵاته‌که‌دا، عێراق به‌بێده‌نگى رایگه‌یاند که‌هه‌نارده‌ى نه‌وتى به‌شێوه‌یه‌کى خێرا زیاد ده‌کات بۆ چین بۆ سێ هێنده کردنى ئه‌و بڕه‌ى له‌ڕێککه‌وتنه‌که‌دا له‌سه‌ر رێککه‌وتوون. به‌له‌به‌رچاوگرتنى قسه‌کانى ئه‌م دواییه‌ى عه‌بدولمه‌هدى ده‌رباره‌ى پاڵنه‌رى راسته‌قینه‌ى خۆپیشاندانه‌کانى عێراق و هه‌ڕه‌شه‌کانى تره‌مپ که راسته‌وخۆ ده‌رباره‌ى رێککه‌وتنه‌کانى بووه له‌گه‌ڵ چین، ئه‌م هه‌نگاوه ئاماژه‌یه‌کى شاراوه نییه له‌لایه‌ن عه‌بدولمه‌هدییه‌وه بۆ واشنتن که له‌پلانیدایه هاوبه‌شى له‌گه‌ڵ چین تووندتر بکاته‌وه، لانیکه‌م هه‌تا کاتێک که‌وه‌ک سه‌رۆک وه‌زیرانى کاربه‌ڕێکه‌ر ده‌مێنیته‌وه. بڕیاره‌که‌ى عێراق بۆ زیادکردنى هه‌نارده‌ى نه‌وت بۆ چین دواى رۆژێک له‌هه‌ڕه‌شه‌که‌ى ئه‌مریکا هات که‌ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو ناهێڵێت عێراق ده‌ستى بگات به‌هه‌ژماره بانکییه‌که‌ى که‌ئێستا له‌بانکى یه‌ده‌گى فیدڕاڵییه له‌نیویۆرک و ئه‌و هه‌ژماره له‌ئێستادا (٣٥) ملیار دۆلارى داهاتى نه‌وتى عێراقى تێدایه. مانگانه عێراق یه‌ک بۆ دوو ملیار دۆلار له‌و هه‌ژماره راده‌کیشێت بۆ خه‌رجییه سه‌ره‌کییه‌کانى حکومه‌ت. له‌ده‌ستدانى داهاته‌کانى نه‌وت له‌و هه‌ژماره‌دا سه‌رده‌کێشێت بۆ «داڕووخانی» حکومه‌تى عێراق، ئه‌مه‌ش به‌پێى قسه‌ى به‌رپرسانى عێراق که بۆ ئاژانسى فرانس پرێس لێدوانیان داوه. هه‌رچه‌نده تره‌مپ به راشکاوى به‌ڵێنى ئه‌وه‌یدا دژى عێراق ببێته‌وه به‌سه‌پاندنى سزا له‌سه‌ر ده‌رکردنى هێزه‌کانى ئه‌مریکا، به‌ڵام هه‌ڕه‌شه‌ى ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنى هه‌ژماره بانکییه‌که به‌تایبه‌تى و نهێنى گه‌یه‌نرایه سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق، ئه‌مه‌ش قسه‌کانى عه‌بدولمه‌هدى زیاتر باوه‌ڕپێکراو ده‌کات ده‌رباره‌ى هه‌وڵه توونده‌کانى تره‌مپ بۆ فشار خستنه‌سه‌ر عێراق که به‌نهێنى ئه‌نجامده‌درێت دژى سه‌رۆک وه‌زیران و حکومه‌ت. هه‌رچه‌نده پاڵنه‌رى تره‌مپ ئه‌مجاره بۆ رێگه‌گرتن بوو له‌ده‌رکردنى هێزه‌کانى ئه‌مریکا، به‌ڵام هۆکاره‌کانى بۆ ئه‌نجامدانى ئه‌م کاره ره‌نگه په‌یوه‌ندى هه‌بێت به‌نیگه‌رانییه‌کانى هه‌ژموونى گه‌شه‌سه‌ندووى چین له‌ناوچه‌که‌دا. له‌ڕاستیدا که‌ئێستا تره‌مپ رێککه‌وتنه‌که‌ى له‌ده‌ستداوه له‌گه‌ڵ عێراق له‌به‌رژه‌وه‌ندى چین، ره‌نگه ده‌رکردنى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌وڵاته‌که‌دا ببێته هۆى هاتنى سه‌ربازانى چینی، به‌پێى قسه‌ى تۆم لۆنگۆ. ئه‌م هه‌نگاوه ئاامژه‌یه‌کى شاراوه نیه له‌لایه‌ن عه‌بدولمه‌هدیه‌وه بۆ واشنتۆن که له‌پلانیدایه هاوبه‌شى له‌گه‌ڵ چین توندتر بکاته‌وه، لانیکه‌م هه‌تاکاتێک که وه‌ک سه‌رۆکوه‌زیرانى کاربه‌ڕێکه‌ر ده‌مێنێته‌وه له‌ڕاستیدا، به‌پێى راپۆرته هه‌واڵییه‌کان، ژانگ یاو - باڵیۆزى چین له‌عێراق - «ئاماده‌یى په‌کینى گه‌یاند بۆ ده‌سته‌به‌رکردنى یارمه‌تى سه‌ربازی» ئه‌گه‌ر حکومه‌تى عێراقى به‌زوویى داواى بکات دواى کوشتنى سوله‌یمانی. یا رۆژێک دواى دانیشتنه‌که‌ى په‌رله‌مان بۆ ده‌رکردنى هێزه بیانییه‌کان ئه‌و په‌یامه‌ى په‌کینى گه‌یاند. هه‌رچه‌نده له‌ئێستادا نازانرێت که عه‌بدولمه‌هدى چۆن وه‌ڵامى ئه‌وه‌ى داوه‌ته‌وه، به‌ڵام کاته‌که‌ى نه‌بووه هۆى که‌مبوونه‌وه‌ى نیگه‌رانییه‌کانى ئیداره‌ى تره‌مپ سه‌باره‌ت که‌مبوونه‌وەی هه‌ژمونى ئه‌مریکا له‌عێراق. «چین، روسیاو ئێران هه‌وڵده‌ده‌ن عێراق دووربخه‌نه‌وه له‌ئه‌مریکاو واشنتنیش زۆر هه‌ست به‌مه‌ترسى ده‌کات به‌هۆى ئه‌مه‌وه«. روسیاش رۆڵى هه‌یه له‌سیناریۆکه‌ى ئێستادا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى عێراق له‌ئه‌یلولى رابردوودا ده‌ستیکرد به‌تاووتوێکردنى کڕینى یه‌کێک له‌سیسته‌مه به‌رگرییه ئاسمانییه‌کانى له‌گه‌ڵ مۆسکۆ، ئه‌وه‌ش هه‌مان ئه‌و مانگه‌یه که‌به‌رپرسانى به‌غداد له‌گه‌ڵ چین رێککه‌وتنه‌کانیان ئیمزاکرد. دواتر، له‌سه‌روبه‌ندى کوشتنى سوله‌یمانیدا، دووباره روسیا ئاماده‌یى خۆى ده‌ربڕى بۆ پێشکه‌شکردنى سیستمى به‌رگرى تایارمه‌تییان بدات باشتر به‌رگرى له‌ئاسمانى وڵاته‌که‌یان بکه‌ن. له رابردوودا، کۆشکى سپى هه‌موو ئه‌و وڵاته هاوپه‌یمانانه‌ى به‌سزا ترساندووه له‌حاڵه‌تى کڕینى سیسته‌مى به‌رگرى روسى و له‌به‌رامبه‌ر فه‌رامۆشکردنى ئه‌و سیسته‌مه به‌رگرییانه‌ى له‌لایه‌ن کۆمپانیا ئه‌مریکییه‌کانه‌وه دروستده‌کرێن. هه‌وڵه‌کانى ئه‌مریکا بۆ جڵه‌وگیرى هه‌ژموونى گه‌شه‌کردووى چین و هه‌بوونى له‌عێراقدا له‌سه‌روبه‌ندى هاوبه‌شى ستراتیجى و رێککه‌وتنه نوێیه‌کاندا سنوردارن، چونکه واشنتن به‌شێوه‌یه‌کى به‌رفراوان پشتى به‌ستووه به‌په‌کین له‌به‌شێکى سیاسه‌تى ئێرانیدا، به‌تایبه‌تى تر له‌ئامانجه‌که‌ى بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى هه‌نارده‌ى نه‌وتى ئێران بۆ سفر. هێشتاش چین به‌سه‌ره‌کیترین هاورده‌کارى نه‌وتى خاوى ئێران داده‌نرێت ته‌نانه‌ت دواى ئه‌وه‌ى به‌هۆى فشاره‌کانى ئه‌مریکاوه هاورده‌ى نه‌وتى ئێرانى که‌مکرده‌وه. به‌ڵام ئه‌مریکا له‌ئێستادا هه‌وڵده‌دات فشار بخاته‌سه‌ر چین بۆ وه‌ستاندنى کڕینى نه‌وتى ئێران به‌ته‌واوه‌تى ئه‌گه‌رنا رووبه‌ڕووى سزا ده‌بێته‌وه له‌کاتێکدا به‌نهێنى خه‌ریکه رێککه‌وتنه‌که‌ى چین-عێراق تێکده‌دات. پێناچێت چین خۆى به‌ده‌سته‌وه بدات بۆ هیچ کام له‌مانه، ئه‌مه‌ش ماناى ئه‌وه‌یه واشنتن ره‌نگه ناچار بێت یه‌کێک له‌و سیاسه‌تانه‌ى به‌سه‌ر ئه‌وى تردا به‌سه‌پێنێت که بڕیار بدات کامیان لاى گرنگتره
هاوڵاتى قەیرانی ئاوارەیی زۆر کەمبۆتەوە بەهۆی باشبوونی رەوشی ئەمنییه‌وه لەو ناوچانەی لەدەست رێکخراوی «دەوڵەتی ئیسلامی» (داعش) رزگارکراون، به‌ڵام هێشتا هەندێک ناوچە «ئاوارەیی پێچەوانە» بەخۆوە دەبینن بەزۆری بەهۆی دووبارە هاتنە ئارای هەڕەشەی پاشماوەکانی داعشه‌وه «ئاوارەیی پێچەوانە» لەو کاتانەدا روودەدات کەئه‌و ئاوارانەی گەڕاونەتەوە ماڵه‌کانیان جارێکی دیکە ناچارده‌بنه‌وه به‌هەڵهاتن. کۆمسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤی عێراق رایگه‌یاند که لە 2019 ئاواره‌بوونی (250) خێزانی تۆمارکردووه لە رۆژهەڵاتی پارێزگای دیاله بەهۆی هەڕەشەی داعشەوە. فازڵ غەراوی ئەندامێکی کۆمسیۆنەکە وتی ئەو خێزانانە دانێشتووی گوندە دوورەدەستەکانن لەقه‌زای خانەقین لەنزیک حەوزی حەمرین. وتیشی ئەو کەسانەی گەڕاونەتەوە بۆ گوندەکانیان جارێکی دیکە ناچاربوون هەڵبێن و بچنە کەمپەکان و شوێنی ئەمینی دیکە «چونکە دەترسن داعش جارێکی دیکە چالاکیەکانی زیادبکات و هێرشی لەناکاو ئەنجامبدات.» هه‌روه‌ها وتی «ئەو شارۆچکەو گوندانە سنووریان بەناوچە سەخت و زەوییە بەرفراوانە کشتوکاڵییەکانەوەیە.» ئاماژەی بۆ ئەوەش کرد که‌پاشماوەکانی داعش لەو ناوچانە بوونیان ماوە. چه‌کدارانی داعش بەردەوام هەوڵدەدەن سوود لەبۆشایی ئەمنی وەربگرن بۆ زیادکردنی هێرشەکانیان دژی دانیشتووانە مەدەنییەکان، کە لەهەندێک حاڵەتدا دەبێتەهۆی «ئاوارەیی پێچەوانە.» هێزەکانی عێراق دەستیانکرد بەقۆناغی هەشتەمی هەڵمەتی ئەمنیی «ئیرادەی سەرکەوتن» لە 29ی کانونی یەکەم، کە پارێزگاکانی دیالەو سەڵاحەدین و کەرکوک و نەینەواو ئەنبار دەگرێتەوە. لەدیالە، فیرقەی پێنجی سوپا، پۆلیسی ناوخۆو فیرقەی بەرپەرچدانەوەی خێرا چەندین گوند گەڕان لەدەوروبەری خانەقین، چیاکانی حەمرین، دەریاچەی عوزێم و باخەکانی ئەبی سەیداو نیدا. ئۆپەراسیۆنەکە کوشتنی نۆ خۆکوژی لێکەوتەوە لەگەڵ لەناوبردنی (58) حەشارگەو تونێل و تاوەری چاودێری کارگەیەکی دروستکردنی تەقەمەنی و (223) ئامێری تەقەمەنی و گولەهاوەن و موشەکی دژەتانک لەگەڵ (250) کیلۆ مادەی تەقەمەنی C-4 لەئۆپەراسیۆنەکەدا لەناوبران. هەیسەم حوم، کە شێخێکە لە دیالە، وتی ئەندامانی داعش «تێکشکاون و ورەیان نزمە بەهۆی گوشاری زۆری ئەمنییەوە». وتیشی «سوپا و پۆلیس و خێڵەکان و دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکان لەهەموو شوێنیک راوەدوویان دەنێن.» ئاماژەشی کرد به‌وه‌ی هێرشەکانی داعش تەنیا «پێشێلکارین» و ئامانجیان ترساندنی دانیشتووانە ناوخۆییەکەیە. زیاتر راستیشە چەندین خێزان لەچەند ناوچەیەکی رۆژهەڵاتی دیالە زۆریان بۆ هاتووە هەڵبێن بەهۆی زۆری هێرشەکانی داعشەوە، بەتایبەتی لەگوندەکانی شێخ بابە و وەفق لە دەوروبەری خانەقین. دوایین هێرش لە 30ی کانونی یەکەم ئەنجامدرا کاتێک نیشانگرێک سەربازێکی کوشت لە نیدا. به‌ڵام هه‌یسه‌م حوم جەختیکردەوە که «ئاوارەیی پێچەوانە» هێشا سنووردارە، ئەوەش لەبەرئەوەی «ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بەربەستن لەبەردەم چالاکی چەکدارە تیرۆریستەکانداو رێگرن لەوەی خەونی دووبارە به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ی شوێنپێیان ببێتە راستی». بەگوێره‌ی وەزارەتی کۆچی عێراق، ژمارەی ئەو خێزانانەی گەڕاونەتەوە پارێزگای دیالە نزیکەی (14) هەزار خێزانە. سەفا ئه‌عسه‌م شرۆڤەکاری ئەمنی وتی قەیرانی ئاوارەیی لە لێواری چارەسەربووندایە لەتەواوی پارێزگاکانی بەدەست ئه‌شکه‌نجه‌ی تیرۆریزمەوە دەیانناڵاند. وتی پاشماوەکانی داعش کەزۆریان لەچەندین خێزان کردووە جارێکی دیکە ئاوارە ببنەوە تەنیا «دەستەیەک چەتەن کەهێرشی لەناکاوو ده‌ستبوه‌شێنه‌و راکە ئەنجامدەدەن بۆ لەکه‌دارکردنی هەوڵە ئەمنییەکان و دروستکردنی بۆچوونێکی هەڵە کە بەبه‌هێزی دەگەڕێنەوە.» ئه‌عسه‌م وتی ئۆپەراسیۆنەکان دژی حەشارگەکانی داعش بەردەوامن وەک بەشێک لەهەڵمەتی ئەمنیی «ئیرادەی سەرکەوتن» و وتیشی هێزە دەستەبژێرەکان و یەکەکانی هەواڵگری لە «ئاستێکی باڵادا» ئەرکەکانیان جێبەجێدەکەن.
.jpg)
سازدانى: شاناز حه‌سه‌ن وته‌بێژو به‌ڕێوه‌به‌رى ئامارو پلاندانانى هاتوچۆى هه‌رێمى کوردستان ده‌ڵێت سه‌رپێچییه‌کانى هاتوچۆ له‌زیادبووندایه به‌تایبه‌ت تیژڕه‌وى و لێدان له‌کامێرانى هاتوچۆ. ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم، وته‌بێژو به‌ڕێوه‌به‌رى پلاندانان له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى هاتوچۆى هه‌رێم له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى، چاره‌سه‌رى لۆدى شه‌قامه‌کان به‌گواستنه‌وه‌ى گشتى ده‌به‌ستێته‌وه‌و ده‌شڵێت:» ئه‌گه‌ر دوو بۆ سێ ساڵى دیکه به‌م شێوه‌یه بڕوات کاره‌کانمان سه‌ختتر ده‌بێت». هه‌روه‌ها ده‌شڵێت:»زۆربه‌ى زۆرى رێگاکانى ده‌ره‌وه‌ى شار هێماى وه‌کو پێویست لێ نیه و به‌هۆى زیادبونى شه‌قامه‌کان و رێگاوبانه‌کانه‌وه‌‌و تاک سایدن که ئه‌مانه هۆکارن بۆ رووداوه‌کانى هاتوچۆ». له‌هه‌رێمى کوردستاندا یه‌ک ملیۆن و (742) هه‌زارو (815) ئوتۆمبێل تۆمارکراوه، که (999) هه‌زار و (49) ئوتۆمبێلیان له‌جۆرى تایبه‌تن و (95) هه‌زار و (653) ئوتۆمبێلى کرێ هه‌یه هاوڵاتى: ژماره‌ى ئوتومبێله‌کان له‌هه‌رێمى کوردستاندا گه‌یشتووه‌ته چه‌ند؟ ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم: له‌کوردستاندا جگه له‌ئوتۆمبێلى سه‌ربازى، یه‌ک ملیۆن و (742) هه‌زارو (815) ئوتۆمبێل تۆمارکراوه، که (999) هه‌زار و (49) ئوتۆمبێلیان له‌جۆرى تایبه‌تن و (95) هه‌زار و (653) ئوتۆمبێلى کرێ هه‌یه ، جگه له‌وانه ئوتۆمبێلى بارهه‌ڵگرو کشتوکاڵین و ماتۆڕسکیل له‌ئاماره‌که جیاکراوه‌ته‌وه. هه‌روه‌ها له‌هه‌رێمى کوردستاندا، زیاتر له (95) هه‌زار گواسته‌وه‌ى گشتى هه‌یه، به‌ته‌کسى و پاسه‌وه، ژماره‌ى ته‌کسییه‌کان (74) هه‌زاره‌و ئه‌وى دیکه‌ى پاسه، له‌ئێستادا به‌هیچ شێوه‌یه‌ک ته‌کسى نوێ تۆمارناکرێت، وه‌ک هاندانێکیش ئه‌وانه‌ى که تەکسیان پێیه‌و ده‌یانه‌وێت بیکه‌نه ئوتۆمبێلى تایبه‌ت به‌بێ به‌رامبه‌ر هاوکارى ده‌کرێن. بێجگه له‌وانه‌ى که تابلۆیان هه‌یه، له‌کاتى رووخانى رژێمى به‌عسه‌وه، ئوتومبێلى زۆر هاتنه ناو هه‌رێمه‌وه له‌به‌غداو له‌موسڵه‌وه به‌تایبه‌تى، بۆیه پێویسته بیر له‌پلانێکى وردتر بکه‌ینه‌وه، پێویسته ئه‌وه‌ش بزانین، له‌کوردستان سه‌ربه‌خۆنین و به‌عێراقه‌وه لکاوین، بۆیه کۆنتڕۆڵکردنى ئوتومبێلى بێسه‌ره‌تا زۆر قورسه‌و به‌رده‌وام له‌شاره‌کانى ترى عێراقه‌وه دێته هه‌رێمه‌وه، بۆیه پێویستى به‌کاتى زۆرو پلانى ورد هه‌یه. هاوڵاتى: به‌ڵام به‌ڕێزتان ده‌زانن که ئوتومبێلى ئارمیش هه‌یه، ئه‌وانه تۆمارکراون له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانى هاتوچۆ؟ ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم: ژماره‌ى ئوتۆمبێله ئاڕمه‌کانیش زۆرن، که‌ژماره‌یان (146) هه‌زارو (57) ئوتۆمبێله، ئاڕمه‌کان ناتوانین بڵین له‌سه‌داسه‌د بێ کێشه‌ن، چونکه ئه‌گه‌ر بێ کێشه‌بوونایه به‌ته‌واوى تۆمار ده‌کران، به‌ڵام ئه‌وه‌ى گرنگه له‌ژێر کۆنتڕۆڵى به‌ڕێوه‌رایه‌تیه‌کانى هاتوچۆن، وه‌ک ئوتۆمبێله تۆمارکراوه‌کانن و ده‌توانین له‌کاتى بوونى سه‌رپێچیه‌ک ده‌ستیان به‌سه‌ردا بگرین. هاوڵاتى: زیاتر ئه‌و سه‌رپێچیانه چین که‌تۆمارکراون و له‌لایه‌ن شۆفێرانه‌وه ده‌کرێن؟ ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم: ئه‌و سه‌رپێچیانه‌ى که شۆفێران ده‌یکه‌ن خێراییه به‌پله‌ى یه‌که‌م و وه‌ستان له‌شوێنى رێگه‌پێنه‌دراوو به‌کارهێنانى موبایل که‌ئه‌مانه بوونه‌ته رێژه‌یه‌کى به‌رچاوو بوونه ژماره‌و پێویسته هه‌ڵوه‌سته‌یان له‌سه‌ربکرێت، که ئێمه به‌پێى ئاماره‌کان، له‌مه‌ودوا کارى له‌سه‌رده‌که‌ین و پلانى وردمان بۆیان ده‌بێت له‌ڕێگه‌ى هۆشیارکردنه‌وه‌ى شۆفێران و زیادکردنى سزاى سه‌رپێچیه‌کانه‌وه. هاوڵاتى: پلانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى هاتوچۆى هه‌رێم چییه به‌تایبه‌ت له‌م کابینه‌یه‌دا؟ بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى رووداوه‌کان؟ ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم: یه‌کێک له‌پلانه زۆر گرنگه‌کانمان له‌م کابینه‌یه‌دا له‌گه‌ڵ رێکخراوى هێڵى سورى نێوده‌وڵه‌تى، سه‌رقاڵى دروستکردنى په‌یمانگایه‌کى ئاماده‌سازین بۆ مامۆستاو راهێنه‌ر بۆ وانه‌وتنه‌وه له‌نوسینگه‌کانى فێربونى شۆفێرى، واته ده‌مانه‌وێت سیستمه‌کانى مۆڵه‌تى شۆفێرى له‌کوردستان یه‌کبخه‌ین و به‌زانستیانه مۆڵه‌ت وه‌ربگرن و شۆفێرى کارامه په‌روه‌رده بکه‌ین و ئاماده‌بێت بۆ سه‌ر شه‌قامه‌کان. پلانێکى ترمان نه‌هێشتنى ئوتۆمبێلى بێ سه‌ره‌تایه له‌هه‌رێمى کوردستان، ده‌مانه‌وێت له‌ڕێگه‌ى ئامێرێکى تایبه‌تیه‌وه به‌ناوى (PDA) کۆنتڕۆڵى تۆمارکردنى ئوتۆمبێله بێ سه‌ره‌تاکان و ئه‌و ئوتۆمبێلانه‌ش بکرێت که بیانین و بۆ کار دێنه هه‌رێمه‌وه‌و له‌و رێگه‌یه‌شه‌وه کار بۆ کۆنترۆڵکردنیان ده‌که‌ین. هه‌روه‌ها زیادکردنى کامێره‌کان له‌و شوێنانه‌ى که لۆدى زۆرى له‌سه‌ره‌و شۆفێره‌کان خێرا ده‌ڕۆن کارى له‌سه‌ر ده‌که‌ین. ئێمه وه‌ک به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى هاتوچۆى هه‌رێمى کوردستان دڵگران ده‌بین له‌گه‌ڵ ئه‌و ژماره زۆره‌ى رووداوه‌کان که قوربانى لێده‌که‌وێته‌وه، ئه‌وه تیرۆرى سپى-یه، ژماره‌ى قوربانیه‌کان به‌وانه‌ى که تائێستا تیرۆرکراون له شه‌ڕى داعش به‌راورد بکه‌ین هیچى که‌متر نیه. هاوڵاتى: هێماکانى هاتوچۆ زۆر که‌من به‌تایبه‌ت له‌ڕێگاکانى ده‌ره‌وه‌ى شار بۆ چاره‌سه‌رى ناکه‌ن؟ ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم: وه‌کو هاتوچۆ پێمانوایه هێماکان که‌من و زۆربه‌ى زۆرى رێگاکانى ده‌ره‌وه‌ى شار هێماى وه‌کو پێویست لێ نیه و به‌هۆى زیادبونى شه‌قامه‌کان و رێگاوبانه‌کانه‌وه‌‌و تاک سایدن که ئه‌مانه هۆکارن بۆ رووداوه‌کانى هاتوچۆ، به‌ڵام که‌مى داهاته‌که رێگره له‌به‌رده‌م کاره‌کانمان و بۆیه زۆر گرنگى پێنادرێت، چونکه هێماکان بابه‌تێکه پێویسته به‌رده‌وام زیادبکرێن، هاوڵاتیانیش وه‌ک پێویست هێماکانی نه‌پاراستووه‌و به‌موڵکى خۆیانى نازانن، که به‌رده‌وام به‌ره‌و که‌مبوونه‌وه ده‌ڕۆن. هاوڵاتى: ئایا له چ وڵاتێکه‌وه ئوتۆمبێله‌کان دێنه هه‌رێم و چ مه‌رجێک دیاریکراوه؟ ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم: له‌ئێستادا ته‌نیا ئه‌وه‌مان دیاریکردووه که مۆدێلى ئوتۆمبێله‌که مۆدێلى ساڵى (2018 و2019و 2020) بێت، لێدراو نه‌بێت، ئوتومبێلى لافاو نه‌بێت، به‌ده‌ر له‌وه له‌هه‌ر وڵات و شوێنێکه‌وه بێت کێشه‌نیه، گرنگ کوالێتى ئوتۆمبێله‌که‌یه، له‌ئێستادا له‌چین و کۆریاو ئه‌ڵمانى و زۆر وڵاتى تر دێن. هاوڵاتى: چاره‌سه‌رى لۆدى شه‌قامه‌کانى هه‌رێمى کورستان چۆن ده‌که‌ن له‌کاتێکدا، شه‌قامه‌کان هى ساڵه‌کانى ساڵانى هه‌شتاو نه‌وه‌ده‌کانه؟ ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم: راسته ژماره‌ى ئوتۆمبێل یه‌کجار زۆره به‌پێى رێگاوبانه‌کانمان نییه، ته‌نیا چاره‌سه‌ریش گرنگیدانه به‌گواستنه‌وه‌ى گشتى که پێویسته حکومه‌ت و لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان زیاتر بتوانن له‌ڕێگه‌ى دابینکردنى گواستنه‌وه‌ى گشتییه‌وه کاربکه‌ن بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى به‌کارهێنانى ئوتۆمبێلى تایبه‌تى، چونکه وانه‌بێت له‌دوو و سێ ساڵى داهاتوودا کارى ئێمه زۆر سه‌ختتر ده‌بێت و به‌داخه‌وه ژماره‌ى رووداوه‌کانیش زیاتر ده‌بن. هاوڵاتى: داهاتى گشتى هاتوچۆى هه‌رێم ساڵانه ده‌گاته چه‌ند، ئایا داهاتى سه‌رپێچیه‌کان زیادیکردووه؟ ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم: تا کۆتایى مانگى یه‌ک ئامارى داهاتى ئه‌و ساڵه‌ى پێشوو ته‌واو نابێت مه‌به‌ستم 2019یه، به‌ڵام له‌ساڵى 2018 زیاتره، چونکه ژماره‌ى توتۆمبێل زیاتربووه‌و بێگومان داهاتى سه‌رپێچیه‌کانیش زیاتر بووه له‌ساڵى پێشووتر. ساڵى 2018 داهاتى سه‌رپێچیه‌کان (350) ملیار دینار بوو، که‌داهاته‌کان 2019 زۆر زیاتر ده‌بێت بێگومان، چونکه سه‌رپێچیه‌کان زۆر زیاترن، به‌تایبه‌ت سه‌رپێچى کامێره‌کان، زۆر زیاتره به‌و پێیه‌ش داهاته‌که‌ى زیاتر ده‌بێت. هاوڵاتى: له‌سه‌دا چه‌ندى داهاتى هاتوچۆ بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌کان خۆیان خه‌رج ده‌کرێته‌وه؟ ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم: له‌ساڵانى پێشوودا له‌سه‌دا 20 بۆ له‌سه‌دا 17 بوو و له‌ئێستادا بۆ ساڵى تازه گۆڕانکارى ده‌کرێت یان نازانرێت، زیاتر بۆ ئه‌ندازه‌ى هاتووچۆ و به‌نزینى ئوتۆمبێله‌کان و پێداویستى رۆژانه‌ى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌کان خه‌رج ده‌کرێته‌وه.
هاوڵاتى لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ماڵپەری ئەلمۆنیتەری ئەمریکی، نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی لەچەند پرسێکی ناوچەکەو کاریگەریی رووداوەکانی ئەمدواییە کرد، بەتایبەتی دۆخی کوردانی سوریا کەدەبێت “پەیوەندی لەگەڵ پەکەکە” بپچڕێنن ئەگەر بیانەوێت پرسی کورد سەربکەوێت لەسوریا. نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەچاوپێکەوتنەکەدا باسی لەوەکرد کە بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لەسوریا دەبێت کوردانی سوریا زیاتر لەحکومەتی سوریا نزیک ببنەوە، هەروەها بەپێچەوانەشەوە، بگەنە رێککەوتن و بەهەماهەنگی لەگەڵ روسیا بگەنە ئەنجامیک کەکورد مافی دەستووری بدرێتێ و دانی پێدابنرێت، بەڵام بۆ ئەنجامدانی ئەوە «من چەندین جار ئەوەم وتووە کەپەیوەندییەکانیان لەگەڵ پەکەکە لەقەندیل بپچڕێنن». «روسەکان دەتوانن جیاوازییەک دروستبکەن، کاتێک من ماوەیەک پێش ئێستا لەگەڵ سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی روسیا کۆبوومەوە، بەتایبەت داواملێکرد هاوکاربێت بۆ ئەنجامدانی رێککەوتنێک لەنێوان کوردو حکومەتی سوریا، بڕوام وایە سەرۆک پوتین دەبێت لەمبارەوە هەوڵێکی زیاتر بدات”. سەرۆکی هەرێمی کوردستان پێیوایە تێنەگەشتن لە «نیگەرانییەکانی تورکیا»و خۆ بەدوورنەگرتن لەئەجێندای پەکەکە پاڵنەری داگیرکارییەکەی تورکیا بوو بۆ نێو باکوری سوریا کە لەئەنجامدا بووەهۆی دەستبەسەرداگرتنی چەندین شارۆچکەی سنوری سوریا-تورکیا، لەوانە گرێ سپی و سەرێکانی، کە بەدەست هەسەدەوە بوون دوای ئازادکردنی ناوچەکە لەدەستی داعش. «من هەمیشە وتوومە ئەوان هەموو شتێکیان کرد بۆ تووڕەکردنی تورکیا، ئاڵاکانی پەکەکەو هەروەها وێنەی گەورەی عەبدوڵڵا ئۆجەلانیان لەسەر سنوورەکانی تورکیا دانا. ئەوان هەموو فەرمانەکانیان لەپەکەکە وەردەگرن. ئەوەی پێویستە ئەوان بیکەن ئەوەیە قەناعەت بەتورکیاو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بکەن کەئەوان بەشێک نین لەئەجێندای فراوانی پەکەکە، ئەگەر ئەمە سەلمێندرا، پێموایە دەرفەتێکی کەم هەیە تاوەکو دۆخەکە باشتر ببێت». بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا نێچیرڤان بارزانی ستایشی رۆڵی کوردی سوریا دەکات لەتێکشکاندنی داعش و لەدەستدانی (١١) هەزار شەڕەڤان و دەڵێت: ئەو قوربانییە مەزنەی داویانە لەبەرەکانی پێشەوەی شەڕی دژ بەداعش، بۆ ئازایەتی و خۆتەرخانکردنیان، ئەو قوربانییە زۆرەی ئەوان داویانە بەتەنیا بۆ بەرگریکردن لەخۆیان و لەسوریا نەبووە، بەڵکو بۆ بەرگریکردن بووە لەمرۆڤایەتی کەئێمە بەسوپاسکردنێکی گەورە قەرزاریانین. هەروەها نێچیرڤان بارزانی سەبارەت بەگەشتنە ئاشتی و پرسی کورد لەتورکیا باس لەوەدەکات کەدەبێت تورکیا هەنگاو بنێت بەرەو پەکەکە و ئۆجەلان و هەردوولا کێشەکانیان ببەنە تورکیا نەک شەڕی خۆیان لەهەرێمی کوردستان و عێراق بکەن. «ئێمە ناتوانین رێگەبدەین هەرێمی کوردستان ببێتە شوێنێکی هێرشکردن بۆ سەر هیچ یەکێک لەهاوسێکانمان. دواجار ئەم کێشەیە دەبێت لەتورکیا بەشێوەیەکی ئاشتییانە چارەسەربکرێ. هەرکاتێک من چاوم بەبەرپرسانی تورکیا کەوتبێت ئەوەم بیرهێناونەتەوە کەپێویستە ئەم کێشەیە لە رێگەی دایەلۆگەوە چارەسەربکرێت لەگەڵ ئۆجەلان، نەک لە رێگەی جەنگەوە. ئەمە لەبەرژەوەندیی هەردوولایە. پێویستە سەڵاحەدین دەمیرتاش ئازادبکرێت تاکو رۆڵی خۆی بگێڕێت». لەدرێژەی چاوپێکەوتنەکەدا، سەرۆکی هەرێمی کوردستان باس لەئەدای مەسرور بارزانی دەکات وەک سەرۆکی حکومەتی نوێ و ستایشی دەکات، بەڵام ئەوەش ناشارێتەوە کەسەردەمی ئەو حکومەت لەقەیراندا بوو، بەڵام حکومەتی ئامۆزاکەی کاتێک پێکهێنرا کەکێشەکانی هێور بووبوونەوە. «ئەگەر سەیری ئەدای حکومەتەکانی رابردوو بکەی، ئێمە زۆرجار لەدۆخی بەڕێوەبردنی قەیراندابووین، هەبوونی ناکۆکی بودجە لەگەڵ بەغدا، دواتر داعش. لەماوەی (10) ساڵی رابردوودا دەسکەوتی باش بەدەستهاتوون، هاوکات هەڵەش ئەنجامدراوە. حکومەتی نوێ بەهەبوونی پەیوەندییەکی باش لەگەڵ بە‌غداو تێکشکاندنی داعش لەڕووی خاکییەوە راگەێندرا، بۆیە بەشێوەیەکی بەرفراوان دەستیکرد بەئەنجامدانی پرۆسەی چاکسازی و جێبەجێکردنی چاکسازییەکان و هەوڵدەدات کاری باشتر بکات. پێموایە سەرۆکوەزیران کارێکی زۆر باش دەکات، ئەو هاوسەنگییەکی زۆر باشی لەکابینەکەیدا هەیە، راستگۆیانە بڵێم، ئەو کارێکی زۆر باش دەکات». لەبارەی دۆخی ئاڵۆزی ئێستای عێراق و قووڵبوونەوەی گرژییەکانی ئێران و ئەمریکا لەدوای کوشتنی قاسم سولەیمانی لە ٣ی کانونی دووەم، نێچیرڤان بارزانی وتی: «ئەم رووداوە لافاوێک لەهەست و سۆزی لەعێراق و ئەمریکا بەدوای خۆیدا هێنا. کاردانەوە سەرەتاییەکان و وەڵامدانەوەی هەموو لایەنەکانیش لەم هەست و سۆزەوە هەڵقوڵابوون. ئەمە کاردانەوەی پەرلەمانی عێراق و سەرۆکوەزیرانی عێراقیش دەگرێتەوە. لەژێر هەمان چوارچێوەدا، وەڵامی واشنتن بۆ هێشتنەوەی هێزەکانیان لەعێراق بەبێ گوێدانە ئەوەی پەرلەمان یان حکومەت چی دەڵێن، ئەمە بەبۆچوونی من لەم چرکەساتە گەرمە سەرچاوەی گرتبوو. کاری لەپێشینە ئەوەیە هەست و سۆزەکان وەلابنرێن و هۆکارەکان دەربخرێن. ئێمە پێویستە جڵەوی دۆخەکە بکەین و بیهێنینە ژێر کۆنترۆڵ». سەرۆکی هەرێم پێیوایە کە بەشدارینەکردنی فراکسیۆنە کوردەکان لەدانیشتنی پەرلەمانی عێراق لە ٥ی کانونی دووەم کارێکی باش بوو، چونکە هێشتا مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا پێویستە لەعێراق. «ئایا دۆخی ئێستای عێراق دەریدەخات کەپێویستە هێزەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانان بکشێنەوەو کۆتایی بەئەرکەکانیان بهێنن کەهاوکارن بۆ تێکشکاندنی داعش؟ هێندەی ئێمە وەک هەرێمی کوردستان نیگەرانی ئەم دۆخەین، وەڵامەکە نەخێرە. هەموو زانیارییە هەواڵگرییەکان دەریدەخەن کە داعش خۆی رێکخستووەتەوەو رۆژانە هێرش بۆسەر پێگەکانی عێراق ئەنجامدەدەن. لەگەڵ ئەوەشدا چەندە لەبەرژەوەندیی هەرێمی کوردستانە، هێندەش لەبەرژەوەندیی هەموو عێراقە کەهێزەکانی ئەمریکا لەم کاتەدا لێرە بمێننەوە. ئێمە بڕوای تەواومان بەوەیە کەمانەوەی هێزەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانان پێویستە بۆ هەموو عێراق». سەبارەت بە تووڕەیی حکومەتی عێراق لەسەر هێرشەکەی ئەمریکاو کوشتنی قاسم سولەیمانی لەفڕۆکەخانەی بەغداد، نێچیرڤان بارزانی باس لەوەدەکات کەسەرۆک وەزیران حەقی خۆیەتی گلەیی هەبێت لەئەمریکا، چونکە «بەبێ ئاگاداربوونی ئەو»هێرشەکە کراو «ئەمەش وایکردووە کە کاردانەوەیەکی نەرێنی لەبەغداوە بەدوای خۆیدا بهێنێت». نێچیرڤان بارزانی ئاماژەی بەوەشدا کەدەتوانن وەک نێوەندگیر لەنێوان ئەمریکا و ئێران کاربکەن و کێشەکان بە»دیالۆگ»جارەسەر بکەن و نایانەوێت کوردستان ببێتە مەیدانی جەنگ «ئێمە لەکوردستان نامانەوێ عێراق ببێتە مەیدانی جەنگ و تێیدا ئێران و ئەمریکا ململانێکانیان یەکلایی بکەنەوە. پەیوەندیی عێراق لەگەڵ ئەمریکا زۆر گرنگە، بەڵام ئێرانیش هاوسێی لەمێژینەی ئێمەیە، لەوکاتەوەی عادل عەبدولمەهدی بووە بە سەرۆکوەزیران، هەوڵیداوە خۆی بەدووربگرێ لەوەی لەململانێکانی نێوان ئەمریکاو ئێران تێوەبگلێندرێت. سەرۆکی هەرێم باسی لەوەشکرد کەوەڵامدانەوەی ئێران لەئاراستەکردنی هێرشە مووشەکییەکان بۆ سەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لەعێراق لەتۆڵەکردنەوەی کوشتنی قاسم سولەیمانی توانای ئێران دەردەخات. «هاوێشتنی مووشەکەکان پەیامێکی زۆر روون بوو بۆ هەموو لایەک کەئێران خواست و توانای هەیە بۆ هێرشکردنەسەر هەر بەشێکی عێراق. ئێمە لەئێران ناترسین بەڵکو رێزی ئێران دەگرین».
سازدانى: هاوڵاتى ئه‌ندامێکى سه‌ربه‌خۆى په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت بۆیه ده‌نگى داوه به‌پڕۆژه یاساى چاکسازى که‌ڕۆژێک زووتر ده‌ستده‌کرێت به‌ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى له‌کۆتاییدا قازانج ده‌که‌ین. شادى نه‌وزاد، که‌پێشتر ئه‌ندامى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ بووه‌و له‌لایه‌ن جوڵانەوە‌که‌وه دوورخراوه‌ته‌وه‌و خۆیشى ده‌ڵێت پێشتر له‌فراکسیۆنه‌که‌یدا نه‌ماوه، له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى ئاماژه به‌وه‌ده‌دات یه‌کلانه‌بۆته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى موچه‌ى خانه‌نشینى وه‌رده‌گرێت یاخود نا. هه‌روه‌ها ده‌شڵێت:» ده‌نگدان به‌بڕگه‌یه‌ک یا پڕۆژه یاسایه‌ک له‌گه‌ڵ به‌ڵێنێک له‌کاتى ده‌نگداندا دوو شتى زۆر جیاوازن». هاوڵاتى: بۆچى ده‌نگتاندا به‌پڕۆژه‌ى چاکسازى له‌کاتێکدا فراکسیۆنه ئۆپۆزسیۆنه‌کان به‌کۆى گشتى ده‌نگیان پێنه‌داو بۆخۆت پێشتر له‌ناو فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێدا بوویت که لایه‌نێکى ئۆپۆزسیۆنه؟ شادى نه‌وزاد: له‌به‌رئه‌وه‌ى بڕوام به‌وه هه‌یه رۆژێک زووتر ده‌ستده‌کرێت به‌ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى به‌یاسا، رێگا دورو درێژه‌که‌مان کورت ده‌بێته‌وه‌و له‌کۆتاییدا قازانج ده‌که‌ین و ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ یاساکه ده‌رنه‌کرایه‌و سبه‌ینێ ده‌رکرایه، رێکاره‌کانى رۆژێک دواده‌که‌وت و ده‌مانتوانى رۆژێک دره‌نگتر ده‌ستبکه‌ین به‌چاکسازییه‌کانى دیکه، که‌خۆى له‌داهاتى خاڵه‌سنورییه‌کان و نه‌وت و دواى ئه‌م پڕۆژه‌یه دێنه په‌رله‌مان و کارى له‌سه‌رده‌که‌ین، واته ئه‌وه راى منه له‌سه‌ر پڕۆژه‌ى چاکسازى. هاوڵاتى: واته ئاساییه په‌رله‌مانتارێکى ئۆپۆزسیۆن پێچه‌وانه‌ى راى فراکسیۆنه‌که‌ى بێت؟ شادى نه‌وزاد: من دوورو نزیک په‌یوه‌ندیم به‌فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێوه نه‌ماوه، واته له‌کۆتایى مانگى 4ى ساڵى رابردوو هیچ په‌یوه‌ندییه‌کم پێوه‌یان نه‌ماوه، ئێستا ئه‌وان هاتوون به‌به‌یاننامه‌یه‌ک ده‌ڵێن منیان ده‌رکردووه، له‌ڕاستیدا هیچ قورساییه‌کى نه‌ماوه، چونکه پێش به‌یاننامه‌که من داواکاریه‌که‌م گه‌یاندۆته په‌رله‌مان و کارى له‌سه‌رکراوه‌و قبوڵکراوه‌و نووسراوه‌که‌م لایه، ته‌نانه‌ت وێنه‌یه‌کم له‌نووسراوه‌که‌ش بڵاوکردۆته‌وه، هه‌موو په‌رله‌مانتارێکیش ده‌توانێت و مافى خۆیه‌تى که‌بیه‌وێت واز له‌فراکسیۆنه‌که‌ى بهێنێت به‌پێى په‌یڕه‌وى ناوخۆى په‌رله‌مان. تائێستا بریارم نه‌داوه موچه‌ى خانه‌نشینى وه‌رده‌گرم یان نا هاوڵاتى: به‌ڵام په‌رله‌مانتاره‌کانى نه‌وه‌ى نوێ ده‌نگیان پێنه‌داوه؟ شادى نه‌وزاد: هه‌ر په‌رله‌مانتاره‌و ئازاده‌که ده‌نگ به‌پڕۆژه یاساکه ده‌دات یاخود نا، ئه‌مه ئازادى ره‌هاى په‌رله‌مانتاره، ده‌نگى خۆیه‌تى و بڕواى خۆیه‌تى، بۆیه هاوڕێکانم که ده‌نگیان پێنه‌داوه، ئه‌وه بڕواى خۆیانه‌و منیش قه‌ناعه‌ت و بڕواى خۆم بووه، ده‌نگم پێداوه، منیش بۆ تائێستا رامنه‌گه‌یاندووه که له‌و فراکسیۆنه هاتوومەتە ده‌ره‌وه، له‌سۆنگه‌ى به‌رپرسیارێتیم به‌به‌ره‌ى ئۆپۆزسیۆن و دروستنه‌کردنى ئه‌و هه‌را راگه‌یاندنه‌ى له‌سه‌ر ئۆپۆزسیۆن که‌ئه‌ندامێک له‌فراکسیۆنێک جیاببێته‌وه رێزێک بۆ ئه‌وه‌ى ئۆپۆزسیۆن هاوده‌نگ بێت و پێکه‌وه کاربکات و زۆریش هه‌وڵم بۆداوه‌و هه‌موو په‌رله‌مانتاره‌کانی ناو په‌رله‌مان ئاگادارن و ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانى فراکسیۆنه‌که‌ى خۆشم که لێیان جیابوومه‌وه که‌کارمان پێکه‌وه‌یى بێت، به‌ڵام کاتێک ئه‌وان ناتوانن راى خۆیان هه‌بێت، وه‌ک ئه‌ندامێکى سه‌ربه‌خۆ کارى پێکه‌وه‌یمان هه‌بێت، چونکه ئه‌و دووخاڵه جیاوازن و من بچمه فراکسیۆن یان کارکردن له‌به‌ره‌ى ئۆپۆزسیۆن زۆر جیاوازن. هاوڵاتى: به‌نیازیت بچیته ناو فراکسیۆنێکى تره‌وه؟ به‌تایبه‌ت باس له‌وه‌ده‌کرێت بچیته ناو فراکسیۆنى پارتییه‌وه؟ شادى نه‌وزاد: ئه‌و ده‌نگۆیانه زۆر زۆر دوورن له‌ڕاستییه‌وه، ئێمه فێربووین که که‌سێک راى تایبه‌تى خۆى هه‌بێت و به‌هه‌وڵى خۆى کاربکات بیده‌ینه پاڵ که‌سانى ترو حزب و لایه‌نى تر، خۆى فرۆشتوه‌و ده‌ستى تێکه‌ڵکردووه. بۆچى پێم ناوترێت بووه به‌گۆڕان یان یه‌کێتى، بۆ ئه‌م ترسه له‌وه‌ى ئه‌ندام په‌رله‌مان ببێته پارتى، دروست بووه له‌ناو به‌ره سیاسییه‌کانى هه‌رێمى کوردستاندا. هاوڵاتى: په‌یوه‌ندیت له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ و کۆى فراکسیۆنه‌کانى دیکه چۆنه؟ شادى نه‌وزاد: هه‌موو په‌رله‌مانتاره‌کانى هه‌موو فراکسیۆنه‌کان بدوێنه هه‌موویان شایه‌تى ئه‌وه ده‌ده‌ن که‌په‌یوه‌ندیم له‌گه‌ڵ هه‌موویان باشه‌و ته‌نیا دوو په‌رله‌مانتارى نه‌وه‌ى نوێ قسه‌م له‌گه‌ڵ ناکه‌ن، به‌ده‌ر له‌وانه په‌یوه‌ندیم له‌گه‌ڵ هه‌موویان باشه‌و دۆستایه‌تیم له‌گه‌ڵ هه‌موویان هه‌یه. هاوڵاتى: گله‌یى جووڵانه‌وه‌که له‌وه‌دایه که‌ده‌نگت داوه به‌و بڕگه‌یه‌ى له خانه‌نشینى په‌رله‌منتارانه‌وه هه‌یه، پێشتر که له‌ناو نه‌وه‌ى نوێ بوویت نووسراوت هه‌یه که واژۆت کردووه‌و ئاماده‌ییت ده‌ربڕیوه خانه‌نشینبوون ره‌تبکه‌یته‌وه؟ شادى نه‌وزاد: ده‌نگدان به بڕگه‌یه‌کى پڕۆژه یاسایه‌ک له‌گه‌ڵ پێدانى به‌ڵێنێک له‌کاتى ده‌نگداندا دوو شتى زۆر جیاوازن، که‌س نه‌یوتووه که من موچه‌ى خانه‌نشینى وه‌رده‌گرم یان وه‌ریناگرم، من که ده‌نگم به‌و بڕگه‌یه داوه، ده‌نگم به‌وه داوه که‌موچه‌ى خانه‌نشینى پله‌باڵاکان له‌سه‌دا 80وه بهێنرێته له‌سه‌دا 50و به‌رزترین رێژه‌ى پله‌باڵاکان بهێنرێته له‌سه‌دا په‌نجا، نزمترینى بۆته له‌سه‌دا 15 بۆچى که‌س ئه‌مه نابینێت. هاوڵاتى: ئاماده‌یت موچه‌ى خانه‌نشینى ره‌تبکه‌یته‌وه؟ شادى نه‌وزاد: من هیچ پله‌یه‌کى وه‌زیفیم نه‌بووه‌و خاوه‌نى شه‌هاده‌م و کارى سه‌ربه‌خۆم کردووه، که‌س ناتوانێت ئێستا بڕیار بدات. من له‌برسا نه‌مردووم که‌هاتوومه‌ته په‌رله‌مان و له‌برسیشا نامرم، من له‌سه‌ر به‌ردى ره‌ق خۆم ده‌ژیه‌نم، هه‌موو ئه‌و ده‌نگۆیانه ره‌تده‌که‌مه‌وه که له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى شه‌خسى خۆمدا ده‌نگم دابێت به‌یاسایه‌ک، به‌ڵکو من له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى گشتیدا ده‌نگم پێداوه. پێموایه بڕێکى زۆر پاره ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ حکومه‌ت، که حکومه‌ت بتوانێت موچه که‌مه‌کان زیادبکات. په‌رله‌مانتاران هه‌شت ملیۆن دینار موچه‌که‌یانه، ئه‌وانه‌ى وا ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر راست ده‌که‌ن بائێستاش موچه‌که‌یان وه‌رنه‌گرن، بتوانن ژماره‌یه‌کى حساب بانکى بۆبکه‌نه‌وه‌و بیبه‌خشن، موزایه‌ده به‌سه‌ر ئێمه‌وه نه‌که‌ن. هاوڵاتى: هیچ تێبینییه‌کت له‌سه‌ر پڕۆژه‌یاساى چاکسازى هه‌بووه؟ شادى نه‌وزاد: هه‌موو ئه‌وانه‌ى که‌ده‌نگمان پێداوه تێبینیمان له‌سه‌ر پڕۆژه‌یاساکه هه‌بووه، په‌رله‌مانتارێک بووم ره‌ئى خۆمم له‌سه‌ر خاڵه‌کان هه‌بووه‌و وتوومه، بۆیه ده‌نگیشم پێداوه پێم وایه باشتره له‌هیچ، بێگومان تێده‌په‌ڕى ئه‌گه‌ر ده‌نگیشم پێنه‌دایه، به‌ڵام من خۆم به‌رپرسم له‌وه‌ى چۆن هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ پڕۆژه‌یاسایه‌ک ده‌که‌م که دێته به‌رده‌ستم، چۆن ده‌نگى پێده‌ده‌م، ویژدانى خۆم ئاسوده ده‌که‌م، که من ده‌نگم پێنه‌دایه، ده‌بوو به (88) په‌رله‌مانتارو تێده‌په‌ڕى له‌جیاتى (89) په‌رله‌مانتار. هاوڵاتى: تاچه‌ند په‌یوه‌ندیت له‌گه‌ڵ ئه‌و په‌رله‌مانتارانه‌ى به‌غدا هه‌یه که‌فراکسیۆنى ئاینده‌یان پێکهێناوه‌و دوورکه‌وتوونه‌ته‌وه له‌نه‌وه‌ى نوێ؟ شادى نه‌وزاد: ئێمه له‌به‌رئه‌وه‌ى بێهیوابووین له‌م سیستمه سیاسییه‌ى له‌هه‌رێمى کوردستاندا هه‌یه، بۆیه حزبمان رانه‌گه‌یاندووه، به‌ڵام ئێمه براده‌رین و گفتوگۆى به‌رده‌واممان هه‌یه‌و له‌گه‌ڵ براده‌رانى به‌غداد هه‌میشه گفتوگۆمان هه‌یه، به‌ڵام حزب دانامه‌زرێنین و حزب راناگه‌یه‌نین، چونکه پێمان وایه هه‌رێمى کوردستان له‌ڕووى سیستمى حزبایه‌تییه‌وه شکستى هێناوه، ره‌وتى جیهانیش ئێستا رووه‌و ئه‌و ره‌وته‌یه که‌په‌رله‌مانتارى سه‌ربه‌خۆ کارى باشترى پێده‌کرێت و ده‌توانێت باشتر له‌سه‌ر بیروڕاى خۆى سووربێت، بڕواته پێشه‌وه.
ماردین نوره‌دین گیان له‌ده‌ستدانى پێشمه‌رگه‌یه‌ک له‌ناو به‌ندینخانه‌ى ئاسایشى هه‌ولێر کێشه له‌نێوان پارتى و یه‌کێتیدا دروستده‌کات و جێگرى به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى 3ى یه‌کێتى له‌هه‌ولێر ده‌ڵێت:» خۆخنکاندنى پێشمه‌رگه‌که‌مان سیناریۆیه‌و وه‌ک یه‌کێتیش لیژنه‌مان له‌گه‌ڵ پارتى له‌سه‌رى پێکهێناوه«. مه‌جید ئیبراهیمى ته‌مه‌ن 38 ساڵ که‌پێشمه‌رگه‌ى یه‌کێتیى نیشتمانى کوردستانه، له‌گوندى سیساوه له‌لایه‌ن هێزه‌کانى ئاسایشى هه‌ولێره‌وه رۆژى دووشه‌مه‌ى رابردوو له‌ماڵه‌که‌ى خۆیدا ده‌ستگیرکراو دواى سێ رۆژ په‌یوه‌ندى به‌که‌سوکارییه‌وه ده‌کرێت که ناوبراو خۆى خنکاندووه‌و ته‌رمه‌که‌ى له‌پزیشکى دادى هه‌ولێر وه‌ربگرنه‌وه. دواى وه‌رگرتنه‌وه‌ى ته‌رمه‌که‌ى له‌لایه‌ن که‌سوکاریه‌وه‌و له‌سه‌ر داواى یه‌کێتى، ته‌رمى ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه ره‌وانه‌ى سلێمانى ده‌کرێت و له‌پزیشکى دادى سلێمانى پشکنینى بۆ ده‌کرێت و دواى ئه‌وه له‌زێدى خۆى به‌خاکده‌سپێردرێت. حاجى مه‌سیفى، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى و جێگرى به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى 3ى یه‌کێتى له‌هه‌ولێر له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» ئێمه کێشه‌مان له‌سه‌ر گرتنى نیه، خیانه‌تى عوزماى کردووه یا له‌سه‌ر تلیاک گیراوه یان هه‌ر شتێکى مخاله‌فه‌ى یاسایى گیرا بێت، به‌ڵام چۆن ئه‌بێت زیندانى له‌زیندان خۆى بخنکێنێت؟ کێ ئه‌م ته‌سهیلاته‌ى بۆ کردووه؟». وه‌ک یه‌کێتى لیژنه‌یه‌کیان له‌گه‌ڵ پارتى له‌سه‌رى پێکهێناوه و ده‌مانه‌وێت کۆى لێکۆڵینه‌وه‌کان وه‌ربگرین ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، خێزانه‌که‌ى داواى یاسایى تۆمارده‌که‌ن و وه‌ک یه‌کێتى لیژنه‌یه‌کیان پێکهێناوه‌و داوایان له‌پارتى کردووه هه‌موو ئه‌و لێپرسینه‌وانه‌ى ده‌رهه‌ق به‌و که‌سه کراوه پێیان بڵێت، وتیشی»له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته لیژنه‌یه‌کى لێکۆڵینه‌وه دانراوه، خۆم ئه‌ندامى ئه‌م لیژنه‌یه‌م براده‌ران رۆژى شه‌ممه له‌گه‌ڵ پارتى دانیشتوون له‌سه‌ر ئه‌و کێشه‌یه‌و جارى دیکه‌ش دانیشتن ده‌که‌ین». حاجى مه‌سیفى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که بۆ خۆى جه‌سته‌ى پێشمه‌رگه‌که‌ى بینیوه‌و وتى» بۆ خۆم جه‌سته‌که‌یم بینى به‌ڵێ شوێنى ئه‌شکه‌نجه‌و ئازارى پێوه دیاره، بۆ خنکاندنه‌که‌شى ئێمه ده‌زانین خه‌ڵک که له‌سێداره‌ش ده‌درێت په‌ته‌که چۆن له‌ملى ده‌کرێت، ئه‌وه ئاسایشى هه‌ولێر دروستیان کردووه‌و سیناریۆیه «. ناردنى ته‌رمى ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه له‌سه‌ر داواى یه‌کێتى بۆ دادى پزیشکى له‌سلێمانى دواى راگه‌یاندنه‌که‌ى ئاسایش بووه که باسى له‌وه‌کردووه «خۆى خنکاندووه«. به‌رزان ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوه‌به‌رى دادى پزیشکى سلێمانى له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت»هێشتا ئه‌نجامه‌کان ته‌واو نه‌بووه، ده‌بێت دادوه‌ر ئه‌نجامه‌که ببینێت ئه‌وکاته راده‌گه‌یه‌نرێت». له روونکردنه‌وه‌یه‌کدا به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى ئاسایشى هه‌ولێر ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌کات که له‌ڕۆژى 16ى ئه‌م مانگه‌دا، هاوڵاتى (مه‌جید ئیبراهیم عه‌بدوڵا)، له‌ناو به‌ندیخانه کۆتایى به‌ژیانى خۆى هێناوه. رۆژى پێنجشه‌ممه 16ى کانونى دووه‌مى 2020 له روونکردنه‌وه‌که‌ى ئاسایشى هه‌ولێردا هاتووه «دواى ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنى 60 کیلۆگرام مادده‌ى هۆشبه‌رو وه‌رگرتنى زانیارى له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى خاوه‌ندارێتییه‌که‌ى ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ هاوڵاتى (مه‌جید برایم عه‌بدوڵا)، ره‌زامه‌ندى دادوه‌ر وه‌رگیرا بۆ ده‌ستگیرکردن و پشکنینى ماڵى ناوبراو له‌گوندى سیساوه‌ى سه‌ر به‌شارۆچکه‌ى هه‌ریر». هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌شکراوه«له‌کاتى ده‌ستگیرکردن و پشکنینى ماڵى ناوبراودا له‌لایه‌ن هێزه‌کانى ئاسایشه‌وه به‌ئاماده‌بوونى ئه‌ندامانى خێزانه‌که‌ی، که‌سێکى تر له‌سه‌ر هه‌مان دۆسیه ده‌ستگیرکراو بڕێکى ترى مادده‌ى هۆشبه‌ریش ده‌ستى به‌سه‌رداگیرا». له راگه‌یه‌ندراوه‌که‌دا ئه‌وه‌ش هاتووه، «به‌داخه‌وه له‌ڕۆژى 16ى ئه‌م مانگه‌دا، ناوبراو له‌ناو به‌ندیخانه کۆتایى به‌ژیانى خۆى هێنا، دواى ئاگادارکردنى به‌ڕێز دادوه‌ر، ته‌رمى ناوبراو ره‌وانه‌ى پزیشکى دادى هه‌لێر کرا، ته‌واوى به‌ڵگه‌نامه‌کان له‌سه‌ر ئه‌م دۆسیه‌یه‌و رێکاره یاساییه‌کان به‌رده‌ستن». گیانله‌ده‌ستدانى ئه‌و پێشمه‌رگه‌یه‌ى یه‌کێتى پاش رووداوه‌که کاردانه‌وه‌ى لێکه‌وتۆته‌وه‌و کادرانى یه‌کێتى له‌تۆڕه‌کانى کۆمه‌ڵایه‌تى فه‌یسبووک داوا له‌به‌رپرسانى حزبه‌که‌یان ده‌که‌ن ئه‌نجامى لێکۆڵینه‌وه‌کان بۆ راى گشتى ئاشکرا بکرێت.
شاناز حه‌سه‌ن سه‌رۆکى په‌رله‌مانى کوردستان به‌فۆڕمى ره‌تکردنه‌وه‌ى خانه‌نشینى په‌رله‌مانتارانى خستۆته سه‌نگى مه‌حه‌که‌وه‌و فراکسیۆنه جیاوازه‌کان چیتر ناتوانن موزایه‌ده به‌سه‌ر یه‌کتردا بکه‌ن. دوێنێ سێشه‌ممه رێواز فایه‌ق سه‌رۆکى په‌رله‌مانى کوردستان له راگه‌یه‌ندراوێکدا ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه که« به‌پێى یاساى خانه‌نشینى به‌رکار له‌عێراق که‌س ناتوانێت ده‌ستبه‌ردارى خانه‌نشینیه‌ک ببێت که به‌یاسا پێیدراوه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌ده‌قێکى یاسایى له‌یاسایه‌کى تر، ده‌ستبه‌رداربوون رێکخرا، ئه‌وا هه‌رکه‌س له‌وانه‌ى ئه‌و یاسایه ده‌یانگرێته‌وه ده‌توانن به‌پێى رێوشوێنى یاسایى ده‌ستبه‌ردارى مافى خۆیان ببن». هه‌روه‌ها ئه‌و راگه‌یه‌ندراوه‌ى سه‌رۆکى په‌رله‌مان هه‌موو ئه‌و په‌رله‌مانتارانه‌ى چوار خولى رابردووى په‌رله‌مانى کوردستان ده‌گرێته‌وه که‌ژماره‌یان زیاتره له (645) په‌رله‌مانتار. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت راگه‌یاندراوه‌که‌ى سه‌رۆکى په‌رله‌مان له‌جێى خۆیه‌تى بۆ ئه‌وه‌ى نه‌بێته موزایەدە بۆ هیچ فراکسیۆن و په‌رله‌مانتارێک. جه‌مال حه‌وێز، سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» دووان یان سێ په‌رله‌مانتارمان هه‌یه که‌ده‌ڵێن خانه‌نشین نابین، به‌ڵام ئیتر نازانم په‌شیمان ده‌بنه‌وه یان نا». هه‌روه‌ها سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى وتیشى»راگه‌یاندراوه‌که له‌جێى خۆیه‌تى بۆ ئه‌وه‌ى نه‌بێته موزایەده‌و خۆى خۆشه‌ویست بکات له‌ئێستاوه کار بۆ خولێکى ترى په‌رله‌مانى بکات، که‌کۆتایى خوله‌که‌ش هات بچێت پێش هه‌موو که‌س وه‌ریبگرێت، بۆیه زۆرباشه ئه‌و فۆرمه هه‌بێت و پڕبکرێته‌وه«. ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ ئه‌وه ده‌خاته‌ڕوو ره‌تکردنه‌وه‌ى خانه‌نشینى یا وه‌رگرتنى په‌یوه‌سته به بۆچوونى کۆى فراکسیۆنه‌که‌یانه‌وه. موسلیم عه‌بدوڵڵا، ئه‌ندامى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» تائێستا که‌س له‌په‌رله‌مانتارانى ئێمه به ره‌سمى راینه‌گه‌یاندووه که‌خانه‌نشینى وه‌رناگرێت، ئێمه‌ى کۆمه‌ڵ ئه‌وه‌مان پێباشه که‌هه‌ڵوێست و قسه‌مان یه‌که له‌ناو خۆمانداو پێشتر قسه له‌سه‌ر بڕیاره‌کان ده‌که‌ین له‌ناو خۆماندا ئینجا بڕیار ده‌ده‌ین، بۆیه که‌دواتر فراکسیۆن هه‌ر بڕیارێکى دا ئێمه له‌گه‌ڵیدا ده‌بین». وتیشى» ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دابووین که‌مبکرێته‌وه یان هه‌ر نه‌مێنێت، ئێمه ته‌ماعى پاره‌مان نیه، چونکه ئێمه نیوه‌ى مووچه‌که له‌گه‌ڵ حزبه‌که‌مان به‌ش ده‌که‌ین». عه‌لى حه‌مه‌ساڵح، سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان له‌په‌رله‌مانى کوردستان له لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» ئه‌و پێشنیاره‌ى سه‌رۆکى په‌رله‌مان یاساییه‌و من وه‌ک خۆم فۆڕمه‌که پڕده‌که‌مه‌وه«. ده‌رباره‌ى ئه‌ندامانى دیکه‌ى فراکسیۆنه‌که‌ى پێیوابوو ئه‌وه شتێکى زاتییه‌و په‌یوه‌ندى به‌خۆیانه‌وه هه‌یه بڕیارى له‌سه‌ر بده‌ن. هاوکات، هێڤیدار ئه‌حمه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» بڕیارى فراکسیۆنى پارتى بڕیارێکى ده‌سته‌جه‌معى هه‌موو ئه‌ندامانى فراکسیۆنه‌که ده‌بێت». ناوبراو وتیشى:» هیچ بڕیارێکمان نه‌داوه وه‌ک فراکسیۆن، واته به‌پڕکردنه‌وه‌ى فۆرمه‌که یان پڕنه‌کردنه‌وه‌ى فۆرمه‌که«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان پێیوایه ده‌بوو به‌یاساى خانه‌نشینى عێراقى یه‌کگرتوو په‌رله‌مانتاران و پله‌باڵاکان خانه‌نشینبکرانایه. شێرکۆ جه‌وده‌ت، سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» پرۆژه‌ى ئێمه بۆ پرۆژه‌ى چاکسازى له‌گه‌ڵ یاساى خانه‌نشینى عێراقیدا بووین که بۆ موچه‌خۆرى ئاسایى و پله‌باڵاکان یه‌ک بێت، به‌ڵام له‌سه‌دا 50ی کۆى موچه‌که‌ى تێپه‌ڕنه‌کات». سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو وتیشى» که‌سێک خزمه‌تى پێویست و ته‌مه‌نى پێویستى هه‌بێت ئه‌وه هه‌قى خۆیه‌تى و مه‌رجه‌کانى تێدایه‌و مافى خۆیه‌تى و به‌شى که‌س نیه ئه‌وه له‌موچه‌ى خۆى لێى بڕاوه‌و ئیستیحاقى خۆیه‌تى وه‌ریبگرێت». (645) په‌رله‌مانتارى خانه‌نشینى چوار خولى په‌رله‌مانى کوردستان له‌هه‌رێمى کوردستاندا تائێستا مانگانه شەش ملیۆن و (200) هه‌زار دینارى مانگانه وه‌رده‌گرن، یه‌کێک له‌و په‌رله‌مانتارانه‌ى خولى پێشوو ده‌ڵێت» موچه‌ى خانه‌نشینى مافى سروشتى که‌سه‌که خۆیه‌تى و چه‌ندساڵ خزمه‌تت کردووه بۆ وه‌ری نه‌گریت». نیعمه‌ت عه‌بدوڵا، سه‌رۆکى پێشووى یه‌کێتى په‌رله‌مانتارانى کوردستان له لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» موچه‌ى خانه‌نشینى مافى سروشتى که‌سه‌که خۆیه‌تى و چه‌ندساڵ خزمه‌تت کردووه بۆ وه‌رى نه‌گریت، پێم سه‌یره که‌سێک واده‌ڵێت، ئه‌وانه هه‌مووى قسه‌ن و وه‌ک وتراوه قسه‌ش هیچى تێناچێت».
ئارا ئیبراهیم حکومه‌تى هه‌رێم له رێگه‌ى چه‌ندین که‌ناڵى جیاوازه‌وه داهاته ناوخۆییه‌کان کۆده‌کاته‌وه‌و له‌ئێستادا ده‌گاته (250) ملیار دینارى مانگانه‌و به‌کۆى گشتى ئه‌و پارانه‌ى ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ وه‌زاره‌تى دارایى ترلیۆنێک دینارى تێپه‌ڕاندووه. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى، دواى باشتربوونى په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و زیادبوونى جوڵه‌ى بازرگانى له‌خاڵه سنورییه‌کان و زیادکردنى باجه‌کانه‌وه، حکومه‌تى هه‌رێم داهاته‌که‌ى مانگانه نزیکبووەته‌وه له‌دوو به‌رانبه‌ر که‌پێشتر (130) ملیار بۆ (140) ملیار دینار بووه. سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم باسى ئامارى داهاته‌کانى ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێمى کرد که‌زیادیان کردووه‌و نزیکبووه‌ته‌وه له‌دوو به‌رانبه‌رى ئه‌وه‌ى پێشتر که‌مانگانه ته‌نها (140) ملیار دینار بووه، به‌ڵام له‌ئێستادا گه‌یشتووه‌ته (250 بۆ 260) ملیار دینارى مانگانه‌و ئه‌و ئاماره‌ش به‌رزو نزمى ده‌کات به‌هۆى داهاتى فه‌رمانگه حکومییه‌کان و خاڵه گومرگییه‌کانه‌وه. مه‌سرور بارزانى، سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌چه‌ندین بۆنه‌ى جیاوازدا ئه‌وه‌ى ئاشکراکردووه کاریان بۆ زیادکردنى داهاته ناوخۆییه‌کان کردووه‌و له‌ئێستادا دوو به‌رانبه‌رى جاران داهاتى ناوخۆییان هه‌یه. سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت داهاتى مانگانه‌ى ناوخۆیى هه‌رێمى کوردستان که‌ده‌چێته‌وه وه‌زاره‌تى دارایى (220 بۆ 230) ملیار دیناره. سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» داهاتى ناوخۆیى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان مانگانه ده‌گاته (220 بۆ 230) ملیار دینارە، ئه‌وه‌ش ده‌چێته‌وه وه‌زاره‌تى دارایى». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، داهاته‌کان که‌ده‌چنه‌وه لاى وه‌زاره‌تى دارایى بریتین له (453) ملیار دینار که له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقییه‌وه بۆ موچه ره‌وانه ده‌کرێت، له‌گه‌ڵ (270) ملیۆن دۆلارى داهاتى نه‌وت که (320) ملیار دینار ده‌کات، بڕى (220) ملیار دینار داهاتى ناوخۆیى و بڕى (20) ملیار دینارى هاوکارى ئه‌مه‌ریکا بۆ هێزه‌کانى پێشمه‌رگه. به‌پێى ئه‌و ئامارانه‌ى سه‌ره‌وه بێت، حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئه‌وه‌ى ده‌گاته وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى به‌کۆى گشتى ترلیۆنێک دینار ده‌کات. ئه‌مه له‌کاتێکدایه حکومه‌تى هه‌رێم رۆژانه (450) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه ده‌کات که له‌ئێستادا (496) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه به‌رهه‌مده‌هێنێت، ئه‌گه‌ر له‌هه‌ر به‌رمیلێک نه‌وت (40) دۆلار بۆ حکومه‌تى هه‌رێم بمێنێته‌وه مانگانه (540) ملیۆن دۆلار ده‌کات و به‌دیناریش ده‌کاته نزیکه‌ى (650) ملیار دینارى مانگانه. حکومه‌تى هه‌رێم پێشتر رایگه‌یاندووه که‌مانگانه بڕى (250 بۆ 300) ملیۆن دۆلار قه‌رز ده‌داته‌وه به‌کۆمپانیا نه‌وتى و نانه‌وتییه‌کان.
هاوڵاتى دەیان هەزاران خێزان کەدانیشتووی موسڵی کۆن بوون ک دانیشتوانی رەسەنی شارەکەن، ناتوانن بگەڕێنەوە بەهۆی زۆریی ئەو وێرانکارییەی بۆ ئەو بەشەی شارەکە بەخۆیەوە بینی لەکاتی شەڕەکانی رزگاریدا لە دەستی رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) کە شارەکەی داگیرکرد لە 2014. لەم چەند ساڵەی دواییدا تەنها چەند خیزانێکی دانیشتووی موسڵی کۆن گەراونەتەوە، کە خەڵکی رەسەن و بنەڕەتی شارەکەن و هێشتا شێوەزاری موسڵی کۆنیان لەنێوان خۆیاندا پاراستووە. به‌درێژایی مێژوو دانیشتوانی موسڵ خاوه‌ن شێوه‌زارێکی تایبه‌ت به‌خۆیان بوون و له‌ناو شێوه‌زاره‌کانی زمانی عه‌ره‌بیدا، به‌شێک بووه له‌ڕێگای پێشکه‌وتنی شارستانی، زۆرێک له‌دانیشتوانه‌که‌ی ترسیان هەیە لەوەی شێوه‌زاره ره‌سه‌نه‌کەیان لەناوبچێت دوای چه‌ندین ساڵ له‌شه‌ڕو ئاواره‌بوونی دانیشتوانه‌که‌ی. به‌شێکی زۆری دانیشتوانی موسڵی کۆن کە له‌به‌کارهێنه‌رانی ئه‌و شێوه‌زاره‌ن، ناوچه‌کانیان به‌ته‌واوی وێران بوه، ئه‌ویش به‌هۆی شه‌ڕی چه‌کدارانی داعش و کوژرانی هه‌زاران که‌س له‌دانیشتوانی ئه‌و ناوچه‌یه له‌ئەنجامی چەندساڵی شه‌ڕێکی قورس، ئه‌وه جگه له‌هه‌ڵاتنی ده‌یان هه‌زار لەدانیشتیوانەکەی کە لەگەڵ خۆیان شێوه‌زاری ناوخۆی شاره‌که و یادگارییه‌کانی رابردوویان بردووه. لەسەرەتای ئەم مانگەدا (٢٠٠) خێزانی ئاوارە گەڕانەوە شاری موسڵی کۆن کەچەند ساڵێک لەمەوبەر بەئاسوودەیی تیایدا ژیان، ئێستا کەدەگەڕێنەوە دەچن بەسەر ئەو هەموو وێرانکارییەی شارەکە بەخۆیەوە بینیویەتی لەکاتی شەڕەکانی رزگارکردنیدا لەدەستی داعش. عەلی جەهانگیر بەڕێوبەری گشتی کاروباری لقەکانی وەزارەتی کۆچ وتی «گه‌ڕانه‌وه‌یان به‌شێکه له‌بەرنامەی گەڕانەوەی ئارەزوومەندانە که‌وەزارەتەکە کاری پێده‌کات له‌وکاته‌وه‌ی داعش له موسڵ ده‌رپه‌ڕێندراوه. وتیشی «کاردەکەین بۆ هاندانی گەڕانەوەی ئاوارەکان و دابینکردنی هەموو سەرچاوەکان بۆیان.» جەهانگیر هەروەها وتی «بابەتی گەڕانەوە بژاردەی خێزانەکەیەو ئێمە فشار ناخەینە سەر هیچ کەس بڕوات گەر بخوازن لەکەمپەکاندا بمێننەوە.» زۆربەی ئاوارەکان دەیانەوێت بگەڕێنەوە، بەتایبەتی گەر ناوچەکانیان کێشەی ئەمنی و خزمەتگوزارییان نەبێت و ماڵەکانیان شیاوبن بۆ ژیان، بەڵام ئەمە بەئاسانی لەموسڵی کۆن دەستنادات. ئەو (200) خێزانە لەکەمپی سەلامیەوە لەباشوری موسڵ گوێزرانەوە، ئەوەش دوای ئەوەی باری ئەمنییان پەسەندکراو رەوشی پێویستیان بۆ دانرا تا لەناوچەکانیان نیشتەجێببنه‌وه. وەزارەتەکە خزمەتگوزاری دوای گەڕانەوە دابین دەکات بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی خێزانەکان تێکەڵدەبنەوە بەکۆمەڵگە ناوخۆییەکە. جەهانگیر وتی «لە پلانەکانماندا بۆ ئەمساڵ، زیاتر سەرنج دەخەینەسەر زیادکردنی ئەو خزمەتگوزارییانە، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئاوارەبوون و ئەو بارە گرانەی دروستیکردبوو لەکەمبوونەوەدان.» وەزارەتەکە ئێستا خۆراک و هاوکاری تەندروستی و یارمەتی دیکە دەداتە خێزانەکان جگە لەپاڵپشتی دارایی بۆ ئەوەی هاوکارییان بکات ژیانی رۆژانەیان دەستپێبکەنەوە. ژمارەی خێزانە ئاوارەکان لەسەرانسەری عێراقدا کەمیکردووە، چونکە نزیکەی (540) هەزار خێزانی ئاوارە لە 2019 گەڕاونەتەوە ناوچەکانیان. سەرجەم (330) هەزار خێزان لەئاوارەییدا ماون بەو (70) هەزار خێزانەوە کە لەکەمپەکاندا دەژین کەزۆربەیان کەوتوونەتە باشوری موسڵ. بەڵام کەسیان وەکو ناوچەی موسڵی کۆن نیگەران نین، چونکە ئەوان وا خەریکە شێوەزارە کۆنەکەیان کە دەست دەدەن. زۆرێک له‌دانیشتوانی ره‌سه‌نی موسڵ ترسیان هه‌یه شێوه‌زاره‌که‌یان له‌ناوبچێت، هەروەکو چەندین شتی تریان لەدەستدا. شه‌هد وه‌لید کچێکی ته‌مه‌ن (٢٦) ساڵە ، له‌ناو حه‌وشه‌ی ماڵه به‌ردینه‌که‌یدا، که‌ده‌که‌وێته نزیک وێرانه‌ی مزگه‌وتی نوری که‌مێژووه‌که‌ی بۆ (٨٥٠) ساڵ به‌ر له‌ئه‌مڕۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه، کاتێک توندڕه‌وان له‌هاوینی ٢٠١٧ کشانه‌وه رووخاندیان، وتی «سه‌دا ٩٠ی ئه‌وانه‌ی له به‌شی کۆنی ئه‌م شاره رۆشتوون له‌و که‌سانه بوون که به‌زمانی موسڵاوی قسه‌یان ده‌کرد. جیلی ئه‌مڕۆکه نازانن شێوه‌زاری موسڵاوی چۆنه‌و به‌شێوه‌زاری تر قسه ده‌که‌ن». شه‌هد یه‌کێکه له‌و ژماره که‌مانه‌ی بەکارهێنەرانی شێوه‌زاری موسڵاوی که به‌شیوه‌یه‌کی به‌رده‌وام قسه‌ی پێده‌کات، ئه‌و له‌به‌شی خۆرهه‌ڵاتی شاره‌که گه‌وره بووه‌و رزگارى بوو له‌خراپترین کاولکارى که به‌سه‌ریاندا هاتووه، بۆ زیندووڕاگرتنی ئه‌و له‌گه‌ڵ باپیری و هاوڕێکانی که له‌ناوچه‌ی موسڵی کۆن ده‌ژین به‌شێوه‌زاری موسڵاوی قسه‌ده‌کات. له‌گه‌ڵ ئه‌وەدا کە له‌مه‌غریبەوە تاوه‌کو وڵاتانی که‌نداوی عه‌ره‌ب زمانێکی یه‌کگرتووی هه‌یه، به‌ڵام شێوه‌زاره ناوچەییه‌کان زۆر لێک جیاوازن له‌نێوان وڵاتێک و وڵاتێکی تر، دانیشتوانی شارێکی تر، ئه‌و جیاوازییه‌ش بۆ لیک دووری ده‌ربڕینی وشه‌کان و شێوه‌ی نووسینی ده‌گه‌ڕێته‌وه، ئه‌و جیاوازیانه تا ئاستێک گه‌وره‌یه له‌نێوان شێوه‌زاره‌کان بۆ ئه‌وه‌ی له‌یه‌کتر تێبگه‌ن په‌نا ده‌به‌نه‌به‌ر به‌کارهێنانی زمانی بیانی وه‌کو ئینگلیزی و فه‌ره‌نسی. به‌شێک له‌وشه‌کانی شێوه‌زاری موسڵاوی له‌زمانه‌کانی تورکی و کوردی و فه‌ڕه‌نسی وه‌رگیراون، ئه‌وه‌ش وێنەدانەوەی مێژووی دیاری شاره‌که بووه. لاوازبوونی به‌کارهێنانی ئه‌و شێوه‌زاره بۆ ماوه‌یه‌کی پێش ئێستا ده‌گه‌ڕێته‌وه، کاتێک موسڵ و خه‌ڵکه‌که‌ی رووبه‌ڕووی ململانێی چه‌کدارانی داعش بوونه‌وه که کۆنترۆڵی ناوچه‌که‌یان کردبوو له‌ساڵی ٢٠١٤، به‌گوێره‌ی قسه‌ی عەبدولکەریم یاسین ئەحمەد لێکۆڵه‌ری عێراقی له‌زانکۆی نیوکاسڵ که‌تایبه‌تمه‌نده له‌وتنه‌وه‌ی ئه‌و شێوه‌زاره‌دا. له‌سه‌ره‌تاکانی سه‌ده‌ی بیسته‌م، موسڵ و ناوچه‌کانی ده‌وروبه‌ری، نیشتیمانی عه‌ره‌ب و کوردو ئاشوری و تورکمانه‌کان و پێکهاته‌کانی تر بووه، هه‌روه‌ها موسوڵمان و مه‌سیحی و جوله‌که و که‌مایه‌تیەکانی تری لـێ ژیاوه، هه‌موویان له‌پاڵ یه‌کتری قسه‌یان به‌شێوه‌زاری موسڵاوی کردوه. له‌چله‌کان و په‌نجاکانی سه‌ده‌ی رابردوو ره‌وه‌ندی جوله‌که‌کان موسڵیان به‌جێهێشت ئه‌ویش دوای راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل و ئه‌و رووداوانه‌ی به‌سه‌ر فه‌له‌ستینیه‌کان هات له‌ناچارکردنیان به‌چۆڵکردنی خاکه‌که‌یان. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش کۆمه‌ڵگای مه‌سیحی له‌ناوچه‌کانی باکوری عێراق به‌شێوه‌یه‌کی بەرده‌وام له‌که‌مبوونه‌وه‌دایه، ئه‌و خێزانانه هه‌ڵدێن له‌به‌ر شه‌ڕو هێرشی توندڕه‌وان له‌سه‌ریان یان بۆ هه‌وڵدان بۆ ده‌ستکه‌وتی ده‌رفه‌تێکی باشتر له‌ده‌ره‌وه. له‌سه‌ره‌تای شه‌سته‌کانی سه‌ده‌ی رابردوو حکومه‌ته یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کانی عێراق ده‌ستیان کرد به‌پرۆسه‌ی هێنانی هاوڵاتیان بۆ باکوری وڵاته‌که به‌مه‌بەستی زیاترکردنی رێژه‌ی عه‌ره‌ب، ئه‌و که‌سانه‌ی ده‌هاتنه شاره‌که‌وه پارێزگارییان له‌زمان و که‌له‌پوری باب و باپیرانیان ده‌کرد، ئه‌وه‌ش وایکرد زمانی موسڵاوی لاوازتر بێت. به‌و دواییانه‌ش، دانیشتوانه‌که‌ی به‌شێوازێکی توند ناچارکرابون که نه‌گه‌ڕێنه‌وه ناوچه‌کانیان و سه‌ردانی شوێنه‌کانیان نه‌که‌ن. سه‌عد محەمەد جه‌رجیس ته‌مه‌ن (٥٩) ساڵ وتی «کێشه‌ی ئێمه ئەوەیە زۆر تێکەڵ بووین«، له‌کاتێکدا ئه‌و له‌ناو خانووه وێرانبووەکه‌ی ده‌هات و ده‌چوو، که له‌سه‌ده‌کانی رابردوو بنیاتنراوه‌و ده‌که‌وێته سه‌ر گردێک له‌نزیک رووباری دیجله، هه‌روه‌ها وتی «له‌سه‌رده‌می سه‌دام حوسه‌یندا دانیشتوانی گوندەکانی دەوروبەری موسڵ له‌ڕیزه‌کانی سوپاو پۆلیسدا بوون، کاتێک ده‌گه‌ڕانه‌وه بۆ موسڵ ده‌ستیان ده‌کرد به‌به‌کارهێنانی شێوه‌زاری تر ئه‌وه‌ش کاریگه‌رى له‌سه‌ر شێوه‌زاره‌که‌مان هه‌بوو». به‌ڵام مه‌حمود یاسین ته‌مه‌ن (٢٥) ساڵ، که له دایکبووی ناوچه‌ی کۆنی موسڵه، باب و باپیرانی له‌ناوچه‌کانی ده‌وروبه‌ر هاوتون بۆ ئه‌و شاره، ئه‌و به‌شێوه‌زاری موسڵاوی قسه‌ناکات، وتی «کاتێک هاوڕێکانم به‌شێوه‌زاری موسڵاوی قسه‌ده‌که‌ن، ناتوانین لێیان تێبگه‌ین، منیش پێیان ده‌ڵێم ئه‌وه چی ده‌ڵێن هه‌روه‌کو مریشک، ئه‌وان هه‌روه‌کو مریشکن، یان وه‌کو ده‌نگی باڵنده‌کانن، هه‌ندێ خه‌ڵکیش شێوه‌زاره‌که به‌قسه‌ی نێوان ژنان ده‌شوبهێنن». ژماره‌ی دانیشتوانی ناوچه‌ی موسڵی کۆن له‌ساڵی ٢٠١٤دا زیاتر له (٦٠) هه‌زار که‌س بووە، رێکخراوی»داعش» ژماره‌یه‌کی زۆری لێ کوشتن له‌ماوه‌ی حکومکردنی شاره‌که، که‌ماوه‌ی سێ ساڵی خایاند، ئه‌ویش له‌ڕێگای له‌سێداره‌دانی ئاشکراو گشتگیر، هه‌روه‌ها بوردومانکردنی پێگه‌کانی داعش له‌لایه‌ن هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی به‌سه‌رۆکایه‌تی ئه‌مریکا، وایکرد ناوچه‌که به‌تەواوی ببێته دیمه‌نێکی تۆقێنەر له‌وێرانکاری، له‌ناو ده‌یان هه‌زار که‌سیشدا که شاره‌که‌یان جێهێشت، ژماره‌یه‌کی زۆر که‌میان گه‌ڕاونه‌ته‌وه، زۆربه‌شیان هیچ شتێکیان نیه تا له‌پێناویدا بگه‌ڕێنه‌وه، به‌شێکی تریشیان ناگه‌ڕێنه‌وه له‌ترسی تۆڵه‌لێکردنه‌وه‌یان له‌لایه‌ن هێزه عێراقیه‌کانه‌وه. نەوال فه‌تحی ژنێکی ته‌مه‌ن (٧٠) ساڵه‌و ئه‌و هه‌ر له‌ناوچه‌ی موسڵی کۆن له‌دایکبووه‌و ژیاوه، له‌به‌ر شه‌ڕ له‌ناوچه‌که‌ی هه‌ڵاتوه‌و ئێستاش له‌به‌شی خۆرئاوای موسڵ دانیشتووه، باسی له‌وه کرد ئه‌و لەبیریەتی کاتێک منداڵ بووە شێخ و گه‌وره‌کان سەردانی ماڵه‌که‌یان کردووە که لەناوچه‌ی کۆنی موسڵ بووەو لەماڵیاندا ماونەتەوە، ئه‌و دڵنیایه‌و به‌شانازیشه‌وه باسی ئه‌وه ده‌کات ئه‌و سەردانانە کاریگەری له‌سه‌ر که‌لتووری ئەوان نه‌بووه. به‌پێکه‌نینه‌وه بۆ ئاژانسی ئەسیۆشیتید پرێسی وت «هه‌رگیز ناکه‌وینه ژێر کاریگه‌رییان»، باسی له‌وه‌شکرد زمانیش له‌ئێستادا نزیکه له‌وه‌ی له‌بیر بکرێت شانبه‌شانی هه‌موو شته‌کانی تر، هه‌روه‌ها وتی «بیرکردنه‌وه‌ی خه‌ڵک گۆڕاوه، ئه‌وان هه‌موو شتێکیان گۆڕی، جله‌کانیان و زمانی ئاوخاوتنیان گۆڕی، ده‌بێ ئێمه له‌گه‌ڵ خۆمان درۆ نه‌که‌ین، ناتوانین جارێکی تر ئه‌و شێوه‌زاره بگه‌ڕێنینه‌وه.» له‌گه‌ڵ ئه‌و حاڵه‌ته‌ی لاوازبوونی شێوه‌زاری موسڵاوی تێیکه‌وتووه، نووسه‌ر ئه‌حمه‌د وایده‌بینێ هێشتا ئه‌و ئومێده هه‌یه جارێکی تر شێوه‌زاره‌‌کەیان بدره‌وشێته‌وه. له‌لایه‌کی تره‌وه له‌قاوه‌خانه‌ی القنگره‌ی که‌لتوری کەدەکەوێتە تەنیشت زانکۆی موسڵ، قوتابیه‌کان کۆبوونه‌ته‌وه بۆ زیندوکردنه‌وه‌ی شوێنه‌واره مێژووییه‌کانی شاره‌که‌یان که په‌یوه‌ندیداره به‌هه‌مووجێگایه‌که‌وه. له‌نزیک ده‌روازه‌که چه‌ند تیشرتێک ده‌بینیت که‌وته‌یه‌کی به‌ناوبانگی موسڵاویه‌کانی له‌سه‌ر چاپکراوه که‌ده‌ڵێ «خه‌ڵکی موسڵ هه‌ست ده‌که‌ن ئێستا پێویسته جیاوازی ناسنامه‌یان پیشانبده‌ن، زمان به‌شێکه له‌ناسنامه»
سازدانى: ئارا ئیبراهیم راوێژکارێکى مه‌کته‌بى سیاسى پارتى ئاماژه به‌وه‌ده‌دات حه‌سه‌ن نه‌سروڵاو حزبه‌که‌ى ئه‌جێنداى دوور له‌به‌رژه‌وه‌ندى وڵاته‌که‌ى جێبه‌جێده‌کات و رۆڵیان هه‌بووه له‌و هێرشکردنه‌ى سه‌ر هه‌رێمى کوردستان له‌ساڵى 2017دا. عارف روشدى، راوێژکارى مه‌کته‌بى سیاسى پارتى له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى، ده‌ڵێت به‌رده‌وام کار له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌کرێت پێشمه‌رگه‌و داموده‌زگا ئیدارییه‌کانى سه‌ر به‌هه‌رێم بگه‌ڕێنه‌وه بۆ که‌رکوک و ناوچه کوردستانییه‌کانى دیکه‌ى ده‌ره‌وه‌ى هه‌رێم و به‌گرنگیشی ده‌زانێت هه‌موو هێزه سیاسییه‌کانى کوردستان یه‌کده‌نگ و یه‌کهه‌ڵوێست بن له‌سه‌ر ئاستى هه‌موو پرسه نیشتمانى و نه‌ته‌وایه‌تییه‌کان، بۆ ئه‌وه‌ى به‌یه‌کگرتوویی و به‌هێزه‌وه هه‌ڵوێستمان هه‌بێت له‌باره‌ى کێشه هه‌ڵواسرا‌وەکانى نێوان هه‌رێم و به‌غداو هه‌ر لایه‌نێکى دیکه . هاوڵاتى: قسه‌کانى حه‌سه‌ن نه‌سروڵا سه‌رۆکى حزبوڵاى لوبنان به‌رانبه‌ر پێشمه‌رگه‌و مه‌سعود بارزانى چۆن لێکده‌ده‌یته‌وه؟ عارف روشدى: ئه‌وه‌ى زانراوه حه‌سه‌ن نه‌سروڵا و هاوشێوه‌کانى له‌و که‌سانه‌ن که‌نه‌یانتوانیوه خزمه‌ت به‌گه‌ل و وڵاتى خۆیان بکه‌ن، ماوه‌یه‌کى زۆره لوبنان رووبه‌ڕووى کێشه‌یه‌کى سیاسی، ئیدارى و ئابوورى بووته‌وه ده‌رئه‌نجامى کاره نایاساییه‌کانى حه‌سه‌ن نه‌سروڵاو حزبه‌که‌ى، نه‌سروڵا سه‌ربه‌خۆ نییه‌و له‌ژێر کاریگه‌رى کێشه‌و ته‌نگژه‌کانى خۆیدا ده‌یه‌وێت شتێک بکات وه‌ک خۆ نواندنێک، به‌ڵام به‌پێچه‌وانه‌وه هه‌ڵوێسته‌که‌ى سه‌ره‌ڕاى به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ى له‌لایه‌ن داموده‌زگا فه‌رمییه‌کانى هه‌رێمى کوردستانه‌وه (سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم ، ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران و سه‌رۆکایه‌تى پەرله‌مان) و خه‌ڵکى نیشتیمانپه‌روه‌رى کوردستان، له‌لایه‌ن جالیه‌ى لوبنانی له‌کوردستانیش به‌رپه‌رچدرایه‌وه، زێده‌بارى چه‌ندین که‌سایه‌تى عه‌ره‌بى و لوبنانى دژى بۆچوونه‌کانى حه‌سه‌ن نه‌سروڵا وه‌ستاون، ئێمه هه‌ر ئه‌وه‌نده چاوه‌ڕوان ده‌که‌ین له‌که‌سایه‌تییه‌کى هزر دواکه‌وتوو دژ به‌گه‌له‌که‌مان به‌رانبه‌ر هه‌رێمى کوردستان و سه‌رکرده‌ى مێژوویى گه‌له‌که‌مان جه‌نابی سه‌رۆک مه‌سعود بارزانى هه‌ڵوێستى هه‌بێت، به‌درێژایی باڵاده‌ستییه‌که‌ى له‌لوبناندا کارێک نابینین ئه‌و زاته کردبێتی و جێگه‌ى ره‌زامه‌ندیى گه‌له‌که‌ى خۆشى بێت. هاوڵاتى: حه‌سه‌ن نه‌سروڵا ئه‌جێنداى ئێران جێبه‌جێ ده‌کات و هه‌رێمى کوردستان و سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد په‌یوه‌ندى دۆستانه‌ى له‌گه‌ڵ ئێراندا هه‌یه، گله‌یى پارتى گه‌شتووه‌ته ئێران له‌سه‌ر قسه‌کانى به‌رپرسه‌که‌ى حزبوڵا؟ عارف روشدى: گله‌یى هه‌رێمى کوردستان به‌گشتى، له په‌یامه‌کانى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم و حکومه‌ت و په‌رله‌مانى کوردستان به‌رجه‌سته بوونه‌ته‌وه بۆ هه‌موو لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان ئاشکرایان کردووه بۆچوونه‌کانى حه‌سه‌ن نه‌سروڵا دوورن له‌لوژیک و ئه‌ته‌کێتى سیاسی و بریندارکه‌رن بۆ گه‌له‌که‌مان . هاوڵاتى: هیچ به‌رپرسێکى ئێرانى قسه‌یان له‌گه‌ڵ پارتیدا کردووه بۆ ئه‌م پرسه؟ عارف روشدى: جه‌نابی کاک مه‌سعود راسته سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستانه، به‌ڵام هێماى باڵاى گه‌له‌که‌مانه له‌خوڕاگرى و مروڤدۆستى، هه‌میشه خوازیاره له‌گەڵ دراوسێیه‌کانمان په‌یوه‌ندییه‌کى دوستانه‌و کارا هه‌بێت و هاوکارى و دۆستایه‌تى وڵاتى ئێران جێگاى رێزه، به‌ڵام کێشه‌که راسته‌وخو په‌یوه‌ندى به‌و دراوسێیه‌وه نییه. هاوڵاتى: له راگه‌یه‌ندراوه‌که‌ى په‌رله‌ماندا باس له‌وه‌کرا که حه‌سه‌ن نه‌سروڵاو حزبه‌که‌ى ده‌ستیان هه‌بوو له‌و هێرشه‌ى که له‌دواى ریفراندۆم کرایه‌سه‌ر هه‌رێم ئایا مه‌به‌ست له رووداوه‌کانى 16ى ئۆکتۆبه‌ره؟ عارف روشدى: هه‌روه‌کو خۆى چه‌ند جارێک ئاماژه‌ى پێداوه له رووداوه‌کانى 16ى ئوکتوبه‌رى ساڵى 2017دا به‌شداربوون، به‌داخه‌وه که ده‌ستتێوه‌ردانێکى ناڕه‌وا بوو، زه‌ره‌رێکى یه‌کجار گه‌وره‌یان به‌گه‌ل و پێگه‌ی هه‌رێمى کوردستان گه‌یاند. هاوڵاتى: محه‌مه‌د حاجى مه‌حمود ده‌ڵێت قاسم سوله‌یمانى له‌گه‌ڵ ریفراندۆمدا نه‌بووه له‌که‌رکوک و رازى بووه هێزى پێشمه‌رگه تا سنورى حه‌مرین بمێنێته‌وه، بۆچوونتان چییه له‌سه‌رى؟ عارف روشدى: ریفراندۆم مافێکى ره‌واى هه‌موو گه‌لانه‌و پڕۆسه‌یه‌کى دیموکراسییه‌و خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان وه‌کو ماف و له‌به‌ر کۆمه‌ڵێک هۆ په‌ناى برده به‌ر ریفراندۆم و ره‌ئى خۆى ده‌ربڕیوه له‌سه‌ر داهاتووى خۆى، کاک محه‌مه‌دى حاجى مه‌حمود له‌و سه‌رکردانه‌یه خۆى و حزبه‌که‌ى به‌گه‌رمى پشتیوانى ریفراندۆمیان کردووه‌و دژى ریفراندۆم نه‌بووه. هاوڵاتى: کاتى ئه‌وه هاتووه سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد یه‌کده‌نگ بێت له‌سه‌ر پرسى ناوچه جێناکۆکه‌کان؟ بیر له‌وه کراوه‌ته‌وه جارێکى دیکه پێشمه‌رگه بگه‌ڕێته‌وه بۆ که‌رکوک؟ عارف روشدى: به‌رده‌وام کار له‌سه‌ر ئه‌و ته‌وه‌ره ده‌کرێت له‌هه‌موو دانوستاندنه‌کانى نێوان هه‌رێم و به‌غدا خاڵێکى سه‌ره‌کییه، یه‌کهه‌ڵوێستى هێزه سیاسییه‌کانى کوردستان له‌و پرسه نیشتیمانییه‌دا به‌رپرسیاره‌تییه‌کى پیرۆزو سه‌رفرازییه، یه‌کهه‌ڵوێستى ئێمه هێزیکى گه‌وره ده‌به‌خشێته گوتارى حکومه‌تى هه‌رێم و خه‌ڵکى کوردستان و نزیکمان ده‌کاته‌وه له‌به‌ده‌ستهینانى مافه زه‌وتکراوه‌کانمان، هه‌ر کاتێک کوردستانیان یه‌کگرتووبن سه‌رکه‌وتن به‌دیهاتووه . هاوڵاتى: گه‌نجان له‌تۆڕه‌کانى کۆمه‌ڵایه‌تى فه‌یسبوک داوا ده‌که‌ن سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد بگه‌ڕێته‌وه بۆ که‌رکوک به‌تایبه‌ت دواى کوشتنى ئه‌بومه‌هدى موهه‌ندیس به‌رپرسى حه‌شدى شه‌عبى؟ له‌مه‌کته‌بى سیاسى پارتى هیچ قسه‌یه‌ک له‌سه‌ر ئه‌م پرسه ده‌کرێت؟ عارف روشدى: که‌رکوک و ناوچه‌کانى دیکه‌ى ده‌ره‌وه‌ى ئیداره‌ى هه‌رێمى کوردستان به‌شێکى دانه‌بڕاون له‌کوردستان و مافى ره‌واى خۆمانه له‌به‌ر روشنایی ده‌ستورو رێککه‌وتنه سیاسییه‌کانى نێوان هه‌رێم به‌غدا له‌و ناوچانه‌دا ئیداره‌یه‌کى هاوبه‌ش هه‌بێت تاکو به‌ته‌واوى مادده‌ى 140 جێبه‌جێده‌کریت، ئێستا له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراقدا لێکتێگه‌شتنى باشتر هه‌یه له‌و بواره‌شدا، ده‌مانه‌وێ بارودۆخى که‌رکوک و شوێنه‌کانى دیکه ئاسایی بکرێنه‌وه‌و هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌و ئیداره‌ى هاوبه‌ش بگه‌ڕێته‌وه ئه‌و ناوچانه. هاوڵاتى: عادل عه‌بدولمه‌هدى سه‌ردانى مه‌سعود بارزانى کرد، داواى پشتیوانى له‌پارتى کردووه جارێکى دیکه خۆى کاندیدبکاته‌وه‌و شه‌رعیه‌تى پێبده‌نه‌وه وه‌ک سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق؟ عارف روشدى: هاتنى عادل عه‌بدولمه‌هدى به‌شێوه‌یه‌کى گشتى به‌مه‌به‌ستى باسکردن بوو له‌چۆنیه‌تى په‌ره‌پێدانى په‌یوه‌ندییه‌کانى به‌غداو هه‌ولێر، ئه‌و رێکه‌وتنانه‌ى نێوان هه‌ردوولا کاریان له‌سه‌ر کراوه پێویسته بگه‌نه ئه‌نجامى کوتایی و به‌کرده‌یی جێبه‌جێکردنى بکرێن، هه‌روه‌ها گفتوگوکراوه له‌باره‌ى بارودۆخى هه‌نوکه‌یی عێراق و بڕیارى په‌رله‌مان له‌ئاست مان و نه‌مانى هێزه‌کانى ئه‌مریکاو هاوپه‌یمانان. دیاره هه‌ڵوێستى هه‌رێم دیاره‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نییه ئه‌و هێزانه پاشه‌کشه بکه‌ن له‌عێراق، چونکه مه‌ترسییه‌کان نه‌ڕه‌وینه‌ته‌وه . عادل عه‌بدولمه‌هدى سه‌رۆک وه‌زیرانیکى باش بوو بۆ عێراق و هه‌رێمى کوردستان، به‌ڵام که‌ده‌ستى له‌کارکێشایه‌وه په‌یوه‌ندى به‌خۆیه‌وه هه‌یه، پێمان باشه هێزه سیاسییه‌کانى عێراق و هه‌رێمى کوردستان رێکبکه‌ون و ئه‌و مه‌سه‌له‌یه به‌جۆرێک چاره‌سه‌ر بکرێت له خزمه‌تى هه‌موو لایه‌کدابێت و عیراق له‌و پاشاگه‌ردانییه‌ى ئێستا رزگارى بێت . هاوڵاتى: پێتانوایه کورد دواى بڕیاره‌که‌ى په‌رله‌مانى عێراق بۆ ده‌رکردنى هێزه بیانییه‌کان پێگه‌ى زیاتر گرنگ بووه؟ عارف روشدى: هه‌رێمى کوردستان هه‌میشه پێگه‌ى گرنگى هه‌یه، ئه‌و پێگه‌یه دژ به‌خه‌ڵکى دیکه به‌کارنه‌هاتووه و به‌کارناهێنین. هاوڵاتى: له‌په‌رله‌مانى عێراق گروپى 15 جیا له‌فراکسیۆنه‌کانى پارتى و یه‌کێتى کار ده‌که‌ن، تا چه‌ند گرنگه داواکارییه‌کانى گروپى 15 جێبه‌جێ بکرێت تا یه‌کهه‌ڵوێستى ته‌واوى کورد له‌به‌غدا به‌رجه‌سته ببێت؟ عارف روشدى: زۆر به‌گرنگی ده‌زانین یه‌ک گروپى کوردستانى هه‌بێت له‌به‌غدا به‌هه‌ماهه‌نگى له گه‌ل حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان و له‌پێناوى به‌رجه‌سته‌کردنى مافه ره‌واکانى خه‌ڵکى کوردستان ئه‌رکدار بکرێن و شێلگیرانه له‌به‌رگرى دابن و نه‌هێڵن پێشێلى ئه‌و مافانه بکرێت. خوازیارم هیچ کێشه‌یه‌ک و دووبه‌ره‌کییه‌ک له‌نێوان فراکسیۆنه کوردییه‌کانى به‌غدادا نه‌مێنێت. هه‌موو داواکارییه‌ک له‌به‌غدا ده‌بێت داواکارى خه‌ڵکى کوردستان بێت، ئه‌گه‌ر گرفتێکى ناوخۆیشیان هه‌بێت ده‌کرێت له‌نێوانیاندا به‌گفتوگۆى برایانه چاره‌سه‌ر بکرێت. پێمباشه به له‌یه‌کگه‌یشتن نوێنه‌رایه‌تى هه‌رێم له دام و ده‌زگاکانى به‌غدا هه‌موو ره‌نگه‌کان بگریته‌خۆ.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ باسى گرژییه‌که‌ى رۆژى دووشه‌ممه‌ى رابردووى ناو په‌رله‌مان ده‌کات که له‌کاتى خوێندنه‌وه‌ى دووه‌مدا دروستبووه‌و هۆکاره‌که‌ى بۆ قسه‌ى په‌رله‌مانتارێکى پارتى ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش به‌شتێکى ئاسایى وه‌سفى ده‌کات. سیپان ئامێدى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا ده‌ڵێت ده‌یانه‌وێت خانه‌نشینى پله باڵاکانى په‌رله‌مانتارو وه‌زیره‌کان و هه‌موو ئه‌وانه‌ى بۆ چوار ساڵ دێن نه‌مێنێت و موچه‌ى خانه‌نشینى مه‌ده‌نى بکرێته (500) هه‌زار دینارى مانگانه. هاوڵاتى: ئه‌و گرژیانه‌ى ناو په‌رله‌مان، په‌یوه‌ندیى به‌چییه‌وه هه‌بووه؟ سیپان سالم ئامێدى: به‌نده‌و مامۆستا ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى خه‌ریکى موناقه‌شه‌کردن بووین له‌سه‌ر مادده‌ى حه‌وت که تایبه‌ته به‌خانه‌نشینی پله‌باڵاکان که‌ئێمه وه‌ک فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ له‌سه‌ره‌تاوه ره‌تمانکرده‌وه که بمێنێت و له‌گه‌ڵیدا نین که‌هه‌ر بمێنێت. هێڤیدار ئه‌حمه‌د په‌رله‌مانتارى پارتى له‌شوێنى خۆى هه‌ستایه‌وه وتى بێده‌نگ بن و له‌سه‌رخۆ بن، ئه‌وه‌ش پێچه‌وانه‌ى په‌یڕه‌وى ناوخۆى په‌رله‌مانى کوردستانه که په‌رله‌مانتارێک له‌شوێنى خۆى هه‌ستێت بێت ئامۆژگارى په‌رله‌مانتارێکى دیکه بکات، له‌و کاته‌ش پێمان وت که‌بڕۆ له‌شوێنى خۆت دابنیشه‌و حه‌قى تۆ نییه ئه‌وه به‌ئێمه بڵێیت، یه‌کسه‌ر که‌چووه شوێنى خۆى له‌گرته ڤیدیۆیه‌که‌ش ماوه جنێوێکى ناشرینى پێدام، منیش وه‌ڵامى جنێوه‌که‌یم به‌جنێو دایه‌وه، به‌و شێوه‌یه بووه‌و خۆ پێى ناڵێم سوپاست ده‌که‌م. هاوڵاتى: ئه‌و قه‌ڵه‌مه‌ى که تۆ هاویشتت، به‌ر وه‌زیرى دارایى که‌وت؟ سیپان سالم ئامێدى: نا به‌ر هیچ که‌سێک نه‌که‌وت، نه‌گه‌یشته ئه‌و که‌سه‌و که‌وته‌وه خواره‌وه. هاوڵاتى: پارتى ده‌ڵێت هیچ قسه‌یه‌کمان بۆ ئۆپۆزسیۆن نه‌هێشتۆته‌وه؟ سیپان سالم ئامێدى: ئێمه داوامان کردووه که خانه‌نشینى پله‌باڵاکان نه‌مێنێت و ئێمه داوا ده‌که‌ین که‌هیچ نه‌مێنێت نه‌ک له‌سه‌دا 15و له‌سه‌دا 50. هاوڵاتى: پێت وایه ئه‌مه‌ى که روویدا له‌ناو په‌رله‌مان شتێکى ئاساییه ئاوا گرژى دروست ببێت؟ سیپان سالم ئامێدى: ئه‌وه‌ى من ده‌یبینم شتێکى زۆر ئاساییه‌و له‌ناو هه‌موو په‌رله‌مانتارانى دونیا شتى ئاوا رووده‌دات، له‌پێناو داکۆکى کردن له‌مافى هاوڵاتیان، وتوومانه نابێت خانه‌نشینى پله‌باڵامان بمێنێت که به‌ئه‌وه‌ش به‌رژه‌وه‌ندى زۆر که‌س تێکده‌چێت، دیاره ئه‌وه‌یان پێ ناخۆش بوو، بۆیه خۆیان نه‌گرت و هه‌ڕه‌شه‌یان له‌ئێمه کرد. هاوڵاتى: ئایا رۆڵى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان له‌و گرژییه‌دا چى بوو؟ سیپان سالم ئامێدى: سه‌رۆکى په‌رله‌مان یه‌کسه‌ر دانیشتنه‌که‌ى به‌جێهێشت. هاوڵاتى: پڕۆژه‌یاساى چاکسازى له‌و پشێوییه‌ى که‌پێشتر هه‌بووه، ئه‌م پڕۆژه‌یه که‌خانه‌نشینى پله‌باڵاکان که‌مده‌کاته‌وه ئیجابى نییه؟ سیپان سالم ئامێدى: ئه‌وه‌ى ئێمه داوامان کردووه ئه‌گه‌ر خاڵه‌کانى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێی تێ بکرێت به‌ڵێ ده‌ڵێین ئیجابییه‌و تاحه‌دێک ده‌توانێت گۆڕانکارى بکات، نه‌هێشتنى خانه‌نشینکردنى پله باڵاکان به‌شێوه‌یه‌کى گشتى نه‌مێنێت، ئه‌وانه‌ى به‌واسیته دێت، په‌رله‌مانتار چوار ساڵ دێت و کاره‌که‌ى ته‌واو ده‌بێت بۆ خانه‌نشین بکرێت، که‌سێک ده‌بێته وه‌زیر بۆ چوار ساڵ بۆ خانه‌نشین بکرێت، ته‌مه‌نم نه‌گه‌یشتووه به (30) ساڵ بۆ خانه‌نشین بکرێم. هاوڵاتى: خاڵه جه‌وهه‌رییه‌کانى نه‌وه‌ى نوێ بۆ پڕۆژه‌یاساى چاکسازى چین که‌ده‌تانه‌وێت جێگه‌ى بکرێته‌وه؟ سیپان سالم ئامێدى: یه‌کێک له‌وانه نه‌هێشتنى خانه‌نشینى پله‌باڵاکان، کردنه‌وه‌ى هه‌ژمارى بانکى فه‌رمانبه‌ران و تێکردنى سه‌رجه‌م ئه‌و پاشه‌که‌وته‌ى فه‌رمانبه‌ران که لاى حکومه‌ته، حساب ده‌که‌نه‌وه که‌هیچ پاره‌ى تێدا نه‌بێت و مافى ته‌سه‌روفى تێدا نه‌بێت سوودى چییه، ئێستاش خه‌ڵک ده‌زانێت چه‌ند پاره‌ى لاى حکومه‌ته، بتوانێت باج و رسوماتى حکومه‌ت بداته‌وه‌و مانگانه به‌شێک له‌و پاره‌ى پاشه‌که‌وته‌ش رابکێشێت، ئه‌و پاره‌یه‌ى له‌ئه‌نجامى ئه‌و چاکسازییه بۆ حکومه‌ت ده‌گه‌ڕێته‌وه بدرێته خانه‌نشینى مه‌ده‌نى که‌که‌متر نه‌بێت له (500) هه‌زار دینارى عێراقى وه‌کو ئه‌وه‌ى عێراق. هاوڵاتى: ئه‌گه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم ئێستا بڵێت له‌توانامدا نییه‌و ئه‌و خانه‌نشینه‌ى (220) هه‌زار وه‌رده‌گرێت بیکاته (350) هه‌زار دینار، قسه‌ى ئێوه چییه؟ سیپان سالم ئامێدى: (350) هه‌زار دینارى مانگانه له (220) هه‌زار دینار باشتره بۆ خانه‌نشینى مه‌ده‌نى، به‌ڵام ئه‌و پاره‌یه‌ى له‌داهاتى نه‌وت و داهاتى ناوخۆو ئه‌و پاره‌یه‌ى له‌به‌غداوه دێت حکومه‌تى هه‌رێم ده‌توانێت زۆر زیاترى بکات به‌دادپه‌روه‌رانه خه‌رجى بکات.
