ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

 شاناز حەسەن وەزارەتی تەندروستی داوا له‌و ‌هاوڵاتىانه‌ی هەرێمی کوردستان دەکات کەدوای سەری ساڵ لەچین گەڕاونەتەوە، سەردانی نزیکترین نەخۆشخانە بکەن بۆ ئەنجامدانی پێشکنین بەمەبەستی دڵنیابوون له‌وەی کەدووچاری ڤایرۆسى کۆرۆنا بوون یان نا، کە بەم دواییانە لەچین بڵاوبۆتەوە. محه‌مه‌د قادر، وته‌بێژى ته‌ندروستى هه‌رێم، له‌لێدوانێکدا به‌ ‌هاوڵاتى وت «داوا له‌و ‌هاوڵاتىانه‌ ده‌که‌ین که‌پێش دوو هه‌فته‌ له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسه‌که‌ چونه‌ وڵاتى چین، بۆ دڵنیایى له‌ته‌ندروستیان بچنه‌ لاى پزیشک و پشکنین بکه‌ن». وته‌بێژى ته‌ندروستى وتیشی «له‌ڕوى ته‌ندروستییه‌وه‌ له‌وکاته‌وه‌ى که‌ ڤایرۆسه‌که‌ بڵاوبۆوه‌ ده‌ستمانکرد به‌ڕێنمایى و پشکنینى ئه‌و که‌سانه‌ى که‌ له‌وڵاتى چینه‌وه‌ دێنه‌ هه‌رێمه‌وه‌«. ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد له‌گه‌ڵ بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسه‌که‌ له‌زۆر وڵاتى جیهان، به‌هاوکارى وه‌زاره‌تى ناوخۆو بازرگانی، له‌ئێستادا خاڵه‌ سنوورییه‌کان و فڕۆکه‌خانه‌ ئاگادارکراونه‌ته‌وه‌ هه‌ر گه‌شتیارێک له‌و وڵاتانه‌ى ڤایرۆسه‌که‌ى تێدا بڵاوبۆته‌وه‌ بێته‌ هه‌رێمه‌وه‌ پشکنینى بۆ ده‌کرێت و ماوه‌ى دووهه‌فته‌ له‌ژێر چاودێریدا ده‌بێت.  ئەم بڕیارەی وەزارەتی تەندروستی لەبەرئەوەیە کەخه‌سڵه‌تى ڤایرۆسه‌که‌ وایه‌ به‌دووهه‌فته‌ نیشانه‌کانى له‌که‌سه‌که‌دا ده‌رده‌که‌وێت. ته‌نیا پشکنین بۆ ئه‌وکه‌سانه‌ ده‌کرێت که‌ له‌چین گەڕاونەتەوە، یان ئەوانەی لەو وڵاتانەی گەڕاونەتەوە کەڤایرۆسەکەی تێدا بڵاوبۆتەوە، محه‌مه‌د قادر وتی «ئه‌م جۆره‌ نوێیه‌ى کۆرۆنا تواناى دروستبوونى نیه‌، واته‌ ترس نیه‌ له‌کوردستان بڵاوبێته‌وه‌، ته‌نیا ده‌بێت له‌که‌سێکه‌وه‌ بگوازرێته‌وه‌«. وتیشی «به‌خۆشحاڵییه‌وه‌ تائێستا له‌ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست هیچ حاڵه‌تێک تۆمار نه‌کراوه‌، ته‌نیا له‌ئیمارات چوار حاڵه‌ت تۆمار کراوه‌«. وته‌بێژى ته‌ندروستى هه‌رێم باسى له‌وه‌شکرد کەبه‌رده‌وام رێنماییه‌کانیان بۆ ‌هاوڵاتىانى هه‌رێم ئەوەیە کە پاکوخاوێنى بپارێزن و خۆیان بپارێزن و له‌بوونى هه‌ر ئه‌گه‌رى ڤایرۆسێک، سه‌ردانى پزیشک بکه‌ن و پشکنین بکه‌ن بۆ خۆپارێزیی. نیشانەکانی ڤایرۆسەکە ئەوەیە کەتووشبووەکە تایه‌کى زۆرو ئازارى ماسولکه‌و کۆکه‌و پژمینی هەیە، کەئەوە لەدیارترین نیشانه‌کانن، له‌کاتێکدا ئه‌مانه‌ش ماناى ئه‌وه‌ نیه‌ که‌سه‌که‌ هه‌ڵگرى ڤایرۆسى کۆرۆنایه‌، چونکه‌ ئه‌م نیشانانه‌ نیشانه‌ى په‌تاى وه‌رزیشن. دکتۆد محه‌مه‌د وتی «بۆیه‌ پشکنین ته‌نیا بۆ سه‌لامه‌تى گیانى که‌سه‌که‌ پێویسته‌«. رۆژى پێنجشه‌ممه‌، له‌ڕێگه‌ى وه‌زاره‌تى ناوخۆوه‌ هه‌موو خاڵه‌ سنورییه‌کان و فڕۆکه‌خانه‌ى هه‌ولێرو سلێمانى ئاگادارکراونه‌تەوه‌، بۆ رێگرتن له‌هاتوچۆى گه‌شتیار بۆ ناو هه‌رێم له‌چین و له‌هه‌ر وڵاتێکی تر که‌ ڤایرۆسه‌که‌ى تێدا بڵاوبۆته‌وه‌، به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ له‌هه‌رێمى کوردستانیشه‌وه‌ گه‌شتکردن بۆ ئه‌و وڵاتانه‌ له‌ئێستادا راگیراوه‌. وه‌زاره‌تى ناوخۆ ئاماژە بەوەدکات کەهه‌موو رێوشوێنێک بۆ رێگرتن له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسه‌که‌ گیراوه‌ته‌به‌ر. سامى جه‌لال، به‌ڕێوەبه‌رى دیوانى وه‌زاره‌تى ناوخۆ، به‌‌ هاوڵاتى وت «له‌ڕۆژى پێنجشه‌ممه‌وه‌ به‌فه‌رمى هه‌موو خاڵه‌ سنورییه‌کان و فڕۆکه‌خانه‌کانى هه‌رێمى کوردستانمان ئاگادارکردۆته‌وه‌، هیچ گه‌شتیارێک له‌وڵاتێک که‌ڤایرۆسه‌که‌ى تێدا بڵاوبۆته‌وه‌ نه‌یه‌ته‌ هه‌رێمه‌وه‌ بۆ رێگرتن له‌هاتن و بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسى کۆرۆنا». وتیشی «گه‌شتکردنیش بۆ ئه‌و وڵاتانه‌ راگیراوه‌ که‌ڤایرۆسه‌که‌ى تێدا بڵاوبۆته‌وه‌، بۆ رێگرتن له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسه‌که‌«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌« هه‌موو rێگریه‌ک کراوه‌ بۆ خۆپاراستن له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسه‌که‌و رێگرتن له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى و هاتنه‌ ناوه‌وه‌ى بۆ هه‌رێمى کوردستان». ڤایرۆسى کۆرۆنا له‌سه‌ره‌تاى مانگى یه‌کى 2020 له‌شارى وهان له‌وڵاتى چین سه‌ریهه‌ڵداو زیاتر له‌ (11)هه‌زارو (791) که‌س تووشى ڤایرۆسه‌که‌ بووه‌و (259) که‌سیش مردووه‌. ڤایرۆسى کۆرۆنا تائێستا له‌ (10) وڵاتى جیهان بڵاوبۆ‌ته‌وه‌، (120) که‌س تووشى ڤایرۆسه‌که‌ بووه‌، به‌ڵام هیچ حاڵه‌تێکى مردن له‌وڵاتانى تر تۆمار نه‌کراوه‌. عامر دیاب، به‌رپرسى نه‌خۆشییه‌ گوازراوه‌کان له‌وه‌زاره‌تى ته‌ندروستی، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «وه‌ک به‌شى نه‌خۆشییه‌ گوازراوه‌کان به‌رده‌وام رێنماییمان بۆ نه‌خۆش ئه‌وه‌یه‌ خۆى بپارێزێت له‌نزیکبوونه‌وه‌ى زۆر، دورکه‌وتنه‌وه‌ له‌که‌سێک که‌ کۆکه‌و پژمینى هه‌بێت، ته‌نانه‌ت که‌ئه‌نفلۆنزایه‌کى ئاسایش بێت». تێکه‌ڵى زۆر و نزیکبوونه‌وه‌ هۆکارێکه‌ بۆ گواستنه‌وه‌ى هه‌موو جۆره ‌ڤایرۆسه‌کان، بۆیه‌ به‌پێچه‌وانه‌وه‌ باشترین چاره‌سه‌ره‌ که‌خۆت بپارێزێت له‌شوێنه‌ قه‌ره‌باڵغه‌کان دکتۆر عامر وتیشی «زۆر گرنگه‌ به‌تایبه‌ت که‌ له‌ئێستادا زۆربه‌ى ماڵه‌کان ئاژه‌ڵى تێدا به‌خێوده‌کرێت، به‌کارهێنانى ده‌ستکێش و ده‌مامک، پۆشاکى تایبه‌ت بپۆشرێت زۆر پێویسته‌، که‌ له‌ئاژه‌ڵى کێوى به‌هیچ شێوه‌یه‌ک نزیک نه‌بنه‌وه‌ که‌هۆکارێکه‌ بۆ گواستنه‌وه‌ى جۆره‌کانى ئه‌نفلۆنزاو به‌تایبه‌تیش ڤایرۆسى کۆرۆنا». به‌رپرسى به‌شى نه‌خۆشییه‌ گوازراوه‌کان ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد، زۆر گرنگه‌ ئه‌م ماوه‌یه‌ ‌ان زۆر سه‌ردانى شوێنه‌ گشتییه‌کان نه‌که‌ن و وتی «تێکه‌ڵى زۆر و نزیکبوونه‌وه‌ هۆکارێکه‌ بۆ گواستنه‌وه‌ى هه‌موو جۆره ‌ڤایرۆسه‌کان، بۆیه‌ به‌پێچه‌وانه‌وه‌ باشترین چاره‌سه‌ره‌ که‌خۆت بپارێزێت له‌شوێنه‌ قه‌ره‌باڵغه‌کان». جگە لەفڕۆکەخانەکان؛ لەدەروازە سنوورییەکانیش رێوشوێنی پێویست دەگیرێتەبەر بۆ رووبەڕووبوونەوەی ڤایرۆسی کوشندەی کۆرۆنا. کۆمەڵگای دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان رایدەگەیەنێت، رێکاری پێویست گیراوەتەبەر بۆ رێگریکردن لەبڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی (کۆرۆنا)، دەشڵێت “دەوامی بنکەی تەندروستی پەروێزخان کرایە (٢٤) کاتژمێری”. کۆمەڵگای دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان لەڕاگەیەنراوێکدا، کەوێنەیەکی بۆ ‌ نارد، دوێنێ رایگەیاند، دوای گفتوگۆو هەماهەنگی نێوان عەلی تۆفیق، سەرپەرشتیاری کۆمەڵگای دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان، لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی گەرمیان، دەوامی بنکەی تەندروستی پەروێزخان کرایە (٢٤) کاتژمێری. راشیگەیاند ئامادەکاری و هەوڵەکانیش بەهاوکاری و هەماهەنگی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی گەرمیان، بنکەی تەندروستی پەروێزخان، نشینگەی پەروێزخان و لایەنە پەیوەندیدارەکان بەردەوام دەبن، «لەپێناو توندوتۆڵکردنەوەی زیاتری ڕێکارەکانی پشکنینی گەشتیاران و هاووڵاتیانی بیانی، کە لەڕێگەی مەرزەکەمانەوە هاتووچۆ دەکەن». راگەیەنەراوەکە باس لەوەدەکات کە لەو بنکەیەدا چاودێری و پشکنین بۆ هاووڵاتی و گەشتیارانی بیانی و حاڵەتە گوماناوییەکانی توشبوو بەڤایرۆسی (کۆرۆنا) دەکرێت. لەساڵانی پێشوودا ڤایرۆسەکە پێشتر بەشێوەیەکی لاواز دەرکەوتووە، بەڵام لەچەند هەفتەی رابردوودا لەشاری وهانی چین بەقورسی سەریهەڵدا لەمارکێتێکدا کەخۆراکی دەریایی و ئاژەڵی کێوی دەفرۆشێت. ئێستا ڤایرۆسەکە گەیشتووەتە چەند وڵاتیکی گەورەی جیهان، ئەوەش لەڕێگەی گواستنەوەی ڤایرۆسەکە لە کەسە توشبووەکانەوە کەهاتوچۆی چینیان کردووە. بەرپرسانی چین هۆکارەکانی گواستنەوەیان لە وهان و ناوەوەی شارەکەو شارەکانی تردا وەستاندووە. ئەم هەنگاوە پەرەسەندنێکی بەرچاوە لەهەوڵەکانی وڵاتەکە بۆ دەستبەسەرداگرتنی ڤایرۆسەکە لەگەڵ ئەوەی ملیۆنەها خەڵکی چین سەرگەرمی گەشتکردن بوون بۆ جەژنی سەری ساڵی لوناری چینی. ڤایرۆسەکانی کۆرۆنا بەهۆی ئەو ترۆپ (پۆپ)انەوە ناونراون کە لەبەرگی خانەکانیانەوە دەردەچن و شێوەی لەتاج (ئەڵقەی) خۆر دەچێت. دەتوانن ئاژەڵ و مرۆڤ تووش بکەن و ببنەهۆی دروستبوونی نەخۆشی لەکۆئەندامی هەناسەدان هەر لەپەتای ئاساییەوە بیگرە تاحاڵەتی مەترسیداری وەک کۆنەخۆشی تووندی بەتاوی هەناسەیی کەکورتکراوەی (سارس)ەو لەساڵی ٢٠٠٣ هەزارەها کەسی نەخۆش خست لەسەرتاسەری جیهانداو نزیکەی (٨٠٠) کەسی کوشت. ساڵانە نزیکەی (200) هەزار کەس رەوانەی نەخۆشخانە دەکرێن بەهۆی توشبوونیان بەڤایرۆسەکانی کۆرۆناوەو (٢٥) کەس دەمرن. لەکاتێکدا هەندێک لەزانایان باس لەوەدەکەن کەڤایرۆسە نوێیەکە تووندی کەمترە لەڤایرۆسەکانی تری کۆرۆنا، وەک سارس و مێرس، بەڵام دیارنییە کەبەرپرسانی چین چەنێک روون بوون دەربارەی ژمارەی توشبووان و مردووان یان تەنانەت ئەو ژمارانەی بڵاوکراونەتەوە بەوردیی بەدواداچوونیان بۆ کرابێت. «ئەو زانیاریانەی دەیزانین بەخێرایی دەگۆڕێت، هەرکاتێک ڤایرۆسێکی نوێ سەرهەڵدەدات ماوەیەکی پێدەچێت تا دەربارەی شارەزا دەبین»، دکتۆر جولی ڤایشەمپەیەن بەرپرسی لیژنەی تەندروستی لە رێکخراوی کۆمەڵەی نەخۆشییە گوێزەرەوەکانی ئەمریکا وای وت. دکتۆر پیتەر رابینوۆتز، بەڕێوەبەری مێتاسەنتەری زانکۆی واشنتن دەڵێت «هێشتا پزیشکان بەوردیی نازانن ڤایرۆسەکە چۆن تەشەنە دەکات، بەڵام دەگونجێت لەکەسێکەوە بۆ کەسێکی تر بگوازرێتەوە کە وادەکات مەترسییەکەی زۆرتربێت لەو حاڵەتەی کەتەنها لەئاژەڵەوە بگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ». بەشێوەیەکی سەرەکی ڤایرۆسەکە لەڕێی کۆکەو پژمەوە دەگوازرێتەوە وەک ئەنفلۆنزاو ڤایرۆسەکانی تری کۆئەندامی هەناسە. لە ٨ی کانونی دووەمی ٢٠٢٠ نیویۆرک تایمز بڵاویکردەوە کەتوێژەرانی چینی ڤایرۆسێکی نوێی کۆرۆنایان دۆزیوەتەوە کە وەک میکرۆبێک کاردەکات. حاڵەتەکان پەیوەندیداربوون بەکارمەندی مارکێتێک کە ماسی زیندوو، ئاژەڵ، هەروەها پەلەوەری تێدا دەفرۆشرا. دواتر مارکێتەکە لەلایەن حکومەتی چینەوە داخرا. هیچ دەرمانێک بۆ ڤایرۆسە نوێیەکەی وهان پەسەند نەکراوە. دکتۆر جولی ڤایشەمپەیەن دەڵێت کەچارەسەری سەرەکی گرنگیپێدانە، لەوانە دڵنیابوونەوە لەوەی نەخۆشەکە ئۆکسجینی پێویستی پێدەگات و ئەگەر پێویست بکات دەزگای هەناسەپێدەر بەکاربهێنرێت بۆ پاڵەپەستۆکردنی هەوا بۆ نێو سییەکانی نەخۆشەکە. دەبێت نەخۆشەکان پشوو بدەن و شلەمەنی زۆر بخۆنەوە «لەکاتێکدا سیستەمی بەرگری کاری خۆی دەکات و چارەسەری جەستە دەکات». بەپێی وتەی بەرپرسانی تەندروستی، دەکرێت پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا  وابکات لەماوەی سێ مانگدا ڤاکسینێک بۆ ڤایرۆسەکانی کۆرۆنا بدۆزرێتەوە. ئاژەڵان سەرچاوەی سەرەکی سەرهەڵدانی ڤایرۆسەکەن، بەڵام هێشتا دیارنییە چ ئاژەڵێک. بۆچوونەکان بۆ ئەوە دەچن کەسەرهەڵدانی نەخۆشییەکانی پێشوو وەک سارس هەر لەمارکێتی ئاژەڵی زیندووەوە سەریانهەڵدابێت. ڤایرۆسێکی تر، کە کۆنەخۆشی هەناسەیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (مێرس)ی دروستکرد، لەحوشترەوە دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ.

‌هاوڵاتى لەشەش مانگی رابردوودا، زیاد لە (100)هەزار له‌ئه‌ندامانی سوپاو پۆلیسی عێراق گەڕێندرانەوە بۆ خزمەت دوای ئەوەی لەماوەی پێنج ساڵ و نیوی داهاتوودا بەهۆی شەڕی داعشەوە لەناوچە سوننیەکان لەسەر کارەکانیان نەمان. بڕیاریشە دەیان هەزار کەسی تر لەبواری سەربازیدا دابمەزرێنین لەمساڵدا. بەرپرسانی عێراق دەڵێن ئەو هەوڵە بۆئەوەیە کەحکومەت پێشڕەویی بەرچاو بەدەستبهێنێت لە رووبەڕووبوونەوەی پاشماوەکانی رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش). ئەو هێزانە دەرکران لەبەرئەوەی نەیانتوانی بگەڕێنەوە بۆ پێگه‌کانیان لەکاتی رووداوە ئەمنییه‌کانی دوای داگیرکاریی داعشدا لەناوەندی 2014. عەمید یەحیا رەسوڵ وتەبێژی وەزارەتی بەرگری وتی «سەربازە گەڕاوەکان ناونووسکراون بۆ چەند خولێکی راهێنانی چڕوپڕ بۆ بەرزکردنەوەی ئامادەیی جەستەیی و شه‌ڕکردنیان، گەشەپێدانی کارامەیی و بەرزکردنەوەی ورەیان». ژمارەی سەربازە گەڕاوەکان تاسەرەتای ئەمساڵ لەتەواوی یەکەکانی سوپادا گەیشتۆتە (61) هەزار که‌س جگە لە (٤٢) هەزار کەس لەپیاوانی پۆلیس. ئەوانەی کەگەڕاونەتەوە بۆ خزمەت ئامادەی خولێک دەبن بۆ بەهێزکردنی ورەیان و ئاستی ئامادەییان. سەربازەکان لەیەکەکانی پێشووی خۆیاندا دانراونه‌ته‌وه‌ لەگەڵ چەند فەرماندەییەکی تازەپێکهێنراوو ئه‌وانه‌ی پەیکەربەندییان نوێکراوه‌ته‌وه‌، بەتایبەتی لەو پارێزگایانەی لەدەست داعش رزگارکران. عەمید یەحیا وتی «توانا جەنگییە پەرەپێدراوەکانی سوپا بەهۆی ژمارەی زیادکراوی سەربازانەوەیە، ئەم زیادکردنە پەرەی داوە بەهەوڵە ئەمنیەکانمان و رێیداوە پێمان هەنگاوی گەورە بنێین لەشه‌ڕی دژ به‌تیرۆردا». وتیشی «هێزەکانمان کۆنترۆڵی تەواوی خاکەکەمانیان بەدەستەو هێرش ئەنجامدەدەن و بەسەرکەوتووانە بەدووی پاشماوەکانی دوژمن دەکەون، کە بەشێوەیەکی روون رەنگدانەوەی هەبووە بۆسەر دۆخی ئەمنی لەتەواوی وڵاتدا.» گەڕاوەکان نزیکەی (42) هەزار ئەندامی پۆلیسی پێشووتری لەخۆگرتووەو پلانیش هه‌یه‌ بۆ دامەزراندنەوەی هەمان بڕ لەساڵی 2020. شەلال ناجی ئەندامی پێشووی لیژنەی ئاسایشی ئەنجومەنی پارێزگای ئەنبار وتی «گەڕاندنەوەی ستافی پۆلیس کەپێشتر لەسەرکار لادرابوون، یەکێکە لەداواکارییە سەرەکییەکانمان و حکومەتیش گوێڕایه‌ڵ بووه‌«. وتیشی «پارێزگاکەمان یەکێکە لەپارێزگا گه‌وره‌کان و بیابانێکی فراوان و چەند شارێکی بەرفراوانی تێدایە.» وتی «لەبەر ئەم هۆیە، داوامانکردووە ژمارەی ستافی ئەمنی زیادبکرێت بە رێدان بەگەڕانەوەی هێزی لەکارلادراوی پۆلیسی ناوخۆ بۆ یەکەکانیان.» وتیشی «هەزاران کارمەندی پێشووی پۆلیس بەچەند قۆناغێک گەڕاونەتەوە، کەدوایینیان گروپێکی چوار هەزار کەسی بوو.» ناجی وتی «لەمڕۆدا، پۆلیسی ئەنبار بەشێوەیەکی زیاتر قەرەبووی کورتهێنانی پۆلیسی کردۆتەوەو لەئێستادا (20) هەزار ئەندامی هەیە بەرامبەر (28) هەزار کەپێشتر هەیبوو پێش 2014.» هەروەها وتی «هێشتا کورتهێنان ماوە، بەڵام زیادکردنەکان بەڕاستی ئەرێنی بوون و یارمەتی پشتیوانیکردنی پلان و بەرنامەکانیان داوە بۆ زیادکردنی گوشار لەسەر ئەو ئەندامانەی داعش کەخۆیان شاردۆتەوە لەبیابانداو زیاتر پتەوکردنی شارو گوندەکان دژی هەڕەشە تیرۆریستییەکان.» زۆرێک لەهێزی پۆلیسی گەڕاوە خراونەتە نێو لیواکانی ئامادەی تاکتیکییه‌وه‌ دوای ئەنجامدانی راهێنانی ئاستی باڵا، ناجی وتی «ئەم لیوایانە لەمڕۆدا سەری رمن لەشەڕی دژ به‌پاشماوەکانی داعشدا». محەمەد رەزاق روبەیعی پسپۆڕێکی ئەمنییە وتی «هەموو ئەم گەڕاوانە بەشێوەیەکی سەرەکی ئەندامی پێشووتری هێزەکانی سوپاو پۆلیس بوون کەبەشدارییان کردووە لەشەڕی تیرۆریستانداو ئەزمونێکی زۆری سەربازییان هەیە.» وتیشی «هەربۆیە، گەڕانەوەیان زۆر گرنگە بۆ تاوسەندنی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان... شەڕی دژی داعش هێشتا تەواو نەبووەو لەناوبردنی مەترسییەکەی پێویستی بەچەند هێزێکی ئەمنیی زیاتر راهێنراو هەیە کەچەکداربن بەپێشکەوتووترین چەکەکان».

راپۆرتی: بی بی سی وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا نیگەرانییەکانی تەشەنەسەندنی بەردەوامی ڤایرۆسی کۆرۆنا بازاڕە داراییەکانی هەژاندووەو بازاڕەکانی بۆرسە سستییان بەخۆیانەوە بینیوە هەر لەنیویۆرکەوە هەتا تۆکیۆ. سێ گەورەترین کۆماپانیای ئەمریکا لەبۆرسەی وڵاتەکەدا ئاستی پشکەکانیان بەڕێژەی لەسەدا ١.٥% کەمبووەتەوە لەکاتێکدا بۆرسەی (١٠٠) پڕبەهاترین کۆمپانیاکانی بەریتانیا بە رێژەی لەسەدا ٢.٣% سستییان بەخۆیانەوە بینیوە. ئەو کۆمپانیا زەبەلاحانەی لەچین فرۆشیان زۆرە زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە. تائێستا ڤایرۆسی کۆرۆنا زیاتر لە(١٠٠) کەسی کوشتووەو زیاتر لەچوار هەزار کەس تووشی بوون لەچیندا لەکاتێکدا زیاتر لە(٥٠) حاڵەتی توشبوون هەیە لەسەرتاسەری جیهاندا. سەرهەڵدانی ڤایرۆسەکە لەگەڵ ساڵی نوێی چینی روویدا کە لەوکاتەدا عادەتەن گەشتکردن و پارە خەرجکردن زیاد دەکەن. لە دووشەممەی رابردوودا زۆربەی مارکێتە گەورەکانی ئاسیا داخران، بەڵام نیگەرانییەکانی کاریگەری ڤایرۆسەکە لەسەر ئابوری چین لەسەرتاسەری جیهان هەستیپێکرا، بەزۆری لەسەر کۆمپانیا گەشتوگوزارییەکان و فاشیۆنەکان. «هەتا کاتی زیاتر بخایەنێت بۆ دەستبەسەرداگرتنی ڤایرۆسەکە، باجە ئابورییەکەی گەورەتر دەبێت و دەبێتە  دوو ئەوەندە»، ئان سپێنسەر، پرۆفیسۆر لەزانکۆی ئێکستەر وای وت. لەهەمانکاتدا نرخی نەوت زیاتر لەسەدا ٢% دابەزی و نەوتی خاوی برێنت بە (٥٩) دۆلارو (٣٢) سەنت فرۆشرا، لەگەڵ ئەوەی بازرگانانی نەوت دەترسن لەوەی خواست لەسەر نەوت کەمببێتەوە ئەگەر ئابوری چین بوەستێت. شیکەرەوانی رێکخراوی توێژینەوەی ئابوری ئۆکسفۆرد لە توێژینەوەیەکدا رایانگەیاند کە «کاتی سەرهەڵدانی ڤایرۆسەکە خراپترین کاتە» بۆ باری ئابوری جیهان. لەهەوڵی هێواشکردنەوەی تەشەنەی ڤایرۆسەکە، چین گەشتی چەند شارێکی راگرتووە و دایخستوون لەکاتێکدا کۆمەڵە کۆمپانیایەکی زۆر لەوڵاتەکەدا ئامۆژگاری ستافەکانیان کردووە لەماڵەوە کارەکانیان بکەن. پشوی سەری ساڵی چینیش درێژکرایەوە و کارمەندەکانی کۆمپانیاکان ئاگادارکراونەتەوە کە دوورکەونەوە لەناوچە زۆر توشبووەکان. شیکەرەوان دۆخەکە بەراورد دەکەن بە سەرهەڵدانی ڤایرۆسی سارس لە ٢٠٠٢ کەنزیکەی (٨٠٠) کەسی کوشت. لێکەوتەکانی ڤایرۆسەکە گەشەی ئابوری ساڵانەی چینی لە لەسەدا ١١%ەوە بۆ لەسەدا ٩% دابەزاند. خەمڵاندنی ئەوە کراوە کە ڤایرۆسی سارس نزیکەی (٥٠) ملیار دۆلار زیانی بەئابوری جیهان گەیاند لەماوەی پێنج مانگی بڵاوبوونەوەیدا. لەکاتێکدا ئەم ڤایرۆسە کەمتر کوشندەیە، بەڵام دەگونجێت باجی ئابوری بەرچاوی لێبکەوێتەوە لە ئاسیاو دواتریش بڵاوببێتەوە بۆ وڵاتەکانی تر، بەئەمریکاشەوە «لەڕێی دۆخی دارایی مارکێتەکانەوە، خەرجکردنی بەکاربەر، دڵنیایی، هەروەها هەناردەکردن»، رایان سویت، شیکەرەوە لە «موودی ئەنالەتیک» وای وت. «کێشەی ئەم ڤایرۆسی کۆرۆنایە ئەوەیە کەدەتوانێت پشێوی دروستبکات و دڵنیایی بهەژێنێت، کەئەمەش وا لەبەکاربەران دەکات بەخەرجییەکانیاندا بچنەوەو گۆڕانکاری تێدابکەن». تەنانەت کۆمپانیا گەورەکانی ئەوروپا، وەک لویز ڤیتۆن، لەچیندا دابەزینیان لە فرۆشدا بەخۆوە بینی دوای ئەوەی لە مانگی رابردوودا پشکەکانیان نرخی بەرزبووەوە. بۆرسەی کۆمپانیا گەورەکانی ئەڵمانیاو فەرەنسا بە رێژەی لەسەدا ٢.٥% دابەزینی بەخۆیەوە بینی. لە لەندەنیش، کۆمپانیای جلوبەرگی «بێربری» کە لەسەدا ١٦%ی فرۆشی لەچیندایە، پشکەکانی بەلەسەدا ٤.٧%  دابەزی. چین یەکێکە لەمارکێتە زەبەلاحەکانی کۆمپانیای «بێربری»ەوە هۆشداری ئەوەیدا بە وەبەرهێنەران کە دابەزین لە خەرجی بەکاربەرانی چیندا رەنگە ببێتە کەمبوونەوەی داهەتەکانی کۆمپانیاکە. کۆمپانیا تەرفیهییەکانی ئەمریکاش، وەک»وین ریزۆرتز»، کە چەندین گازینۆی هەیە لەهەرێمی سەربەخۆی ماکاوی چین، گەورەترین دۆڕاو بوو بەوپێیەی پشکەکانی لە ٨% دابەزی. هەروەها «لاس ڤێگاس ساندز» کە لە ماکاو بزنسی گەورەی هەیە پشکەکانی بە رێژەی لەسەدا ٦.٦% دابەزی. تۆمی هو، ئابوریناسی باڵا لە رێکخراوی ئابوری ئۆکسفۆرد رایگەیاند کە هەر هەژاندنێک بۆ سەر ئابوری چین رەنگە کورتخایەن بێت، بەڵام کاریگەری زۆری هەبێت هاوشێوەی سارس، کە تەنها لەسێ مانگی سەرەتای ساڵدا کاردەکاتە سەر ئەدای کۆمپانیاکان. دووەم گەورەترین ئابوری جیهان لەپێگەیەکی لاوازدایە دوای جەنگێکی بازرگانی سەخت لەگەڵ ئەمریکاداو سستییەکی سروشتی کە بەهۆی هەوڵەکانی وڵاتەکەوە دروستبووە بۆ کەمکردنەوەی قەرزەکانی. ئابوری جیهان بەبەراورد بەساڵی ٢٠٠٢، کاتی سەرهەڵدانی سارس، کاریگەری زیاتری بەردەکەوێت لەحاڵەتی سستی ئابوری چیندا. «جیاوازییەکە بەڕوونی ئەوەیە کە کاریگەری گواستنەوە زۆر زۆر کەمبوو لەکاتی سارسدا، هەستیاری ئابوری جیهان بەرامبەر چین ئێستا زۆر گەورەترە. دەبێت ئەو جیاوازییە چەندجارەی سێ بکەیت لەئێستادا»، گیلیس مۆوک ئابوریناسی بەرپرس لە «گروپی ئاکسا» وا دەڵێت. «دەکەوێتەوە سەر ئەوەی کە ئاخۆ کاریگەرییەکە لە ئاسیادا دەمێنێتەوە یان تەشەنە دەکات و سستی لەوڵاتانی تریش دروست دەکات». ئابوریناسان پێشبینی سستی ئابوری جیهانیان کردبوو لە ٢٠٢٠دا، بەڵام مەترسی رووداوێکی لەم جۆرە هەژمار بۆنەکراوە رەنگە سستییەکە زیاتر قووڵبکاتەوە. هێشتا زووە  کە بڕیاربدرێت، بەڵام رەنگە ئەم ڤایرۆسە نوێیەی کۆرۆنا ببێتە ئەو «قەلەڕەشەی» ٢٠٢٠ وەبەرهێنەران ترسی تەواویان لێی هەبوو.

‌هاوڵاتى، لاڤین مه‌حمود شیلان هه‌موو رۆژێک بۆ رازیکردنى دڵى هاوسه‌ره‌که‌ى خواردنى خۆشى ئاماده‌ده‌کرد تادڵى هاوسه‌ره‌که‌ى له‌خۆی رازى بکات، به‌ڵام دەڵێت هاوسه‌ره‌که‌ى هه‌ر ناڕازیى بووە، چونکه‌ رووخسارى ژنه‌که‌ى به‌دڵ نه‌بوو، دواتر پێیده‌ڵێت ده‌بێت جوانکارى بکه‌یت. شیلان ئه‌حمه‌د ناوى خوازراوى ژنێکه‌ ته‌مه‌نى (٣٢) ساڵه‌ بە‌هاوڵاتى وت «من رووخسارێکى بێ که‌موکورتیم هه‌بوو، به‌ڵام لاى هاوسه‌ره‌که‌م وا نه‌بووم به‌رده‌وام پێى ده‌وتم جوانکارى بکه‌، منیش جوانکاریم ئه‌نجامدا بۆ لوت و روومه‌ت و لێوم». ماوه‌ى مانگێکه‌ شیلان جوانکاریی کردووه‌و پاره‌یه‌کى زۆریشی لەجوانکاریەکەیدا خەرجکردوە، وتی «به‌ڵام هیچ پێم جوان نیه‌، چونکه‌ زۆر ناسروشتى ده‌رده‌که‌وم، کاتێک هاوسه‌ره‌که‌م پێیده‌وتم جوانکارى بکه‌ زۆرم پێ ناخۆش بوو، چونکه‌ حه‌زم نه‌ده‌کرد ده‌ستکارى کارى خودا بکه‌م. زۆربوونى جوانکارى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌و کچانه‌ى وه‌ک مۆدێل خۆیان ده‌نوێنن یان ئه‌وانه‌ى له‌سۆشیال میدیا ناوبانگیان هه‌یه‌، واده‌که‌ن خه‌ڵک و کچى هه‌رزه‌کار چاویان لێبکات. شیلان وتی «به‌ڵام هه‌موو مرۆڤێک به‌و شێوه‌یه‌ جوانه‌ که‌خودا دروستى کردووه‌، من له‌به‌ر هاوسه‌ره‌که‌م کردم هه‌رچه‌نده‌ ئێستا منى پێ جوانه‌ به‌ڵام من خۆم به‌جوانێکى ده‌ستکرد ده‌زانم، به‌ڵام لوتمم به‌دڵه‌«. له‌ئێستادا به‌شێوه‌یه‌کى به‌رچاو جوانکارى له‌کوردستان بره‌وى سه‌ندووه‌، به‌شێکى زۆرى هاوڵاتیان په‌نایان بۆ بردووه‌ به‌مه‌به‌ستى جوانترکردنى رووخساریان، سه‌رجه‌م نه‌شته‌رگه‌رییه‌کانیش له‌نه‌خۆشخانه‌ تایبه‌ته‌کان ده‌کرێن. محه‌مه‌د مه‌حمود، پسپۆڕى نه‌خۆشیه‌کانى پێست و جوانکارى به‌ ‌هاوڵاتى وت «له‌ئێستادا جوانکاریکردن روو له‌زیادبوونه‌، به‌هۆى ئه‌وه‌ى به‌شێکى خه‌ڵکى چاو له‌یه‌کترى ده‌که‌ن یان چاو له‌که‌سایه‌تیه‌کى دیار ده‌که‌ن، به‌شێکى به‌هۆی پسپۆڕیه‌، ئه‌و دکتۆرانه‌ى ئه‌و پسپۆڕییەیان هەیە ژماره‌یان زیادى کردووه‌، سه‌ردانکردنى خه‌ڵک بۆ ده‌ره‌وەو ئاشنابوون به‌وڵاتانى ده‌ره‌وه‌، هه‌روه‌ها بوونى ئەو درامایانه‌ى له‌تەلەڤزیۆن په‌خش ده‌کرێت». وتیشی»رۆژانه‌ خه‌ڵک دێنه‌ لام داواى جوانکاریه‌ک ده‌که‌ن که‌پێویستیان نیه‌، من ئامۆژگارییان ده‌که‌م نه‌یکه‌ن، به‌ڵام به‌شێکى که‌میان په‌شیمان ده‌بنه‌وه‌، هه‌ندێک دێن ده‌ڵێن دکتۆر ده‌مه‌وێ رووخسارم له‌فڵان که‌س بچێت، کاتێک من جوانکارى بۆ که‌سێک ناکه‌م که‌پێویستیه‌تى ده‌چێته‌ لاى دکتۆرێکى تر، ئه‌گه‌ر دکتۆرێکى تریش نه‌یکات دواجار دکتۆر زۆره‌ بۆى بکات». ئه‌م پسپۆڕه‌ ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا «جوانکاریکردن به‌پێى کات و وه‌رزه‌کان ده‌گۆڕێت، له‌مانگى (١٠ بۆ ١) که‌متر خه‌ڵک دێت بۆ جوانکارى،  به‌ڵام دواى ئه‌وه‌  زیادده‌کات» سه‌باره‌ت به‌زیانه‌کانى جوانکاریش وتی «هه‌موو شتێک سوودو زیانى هه‌یه‌، به‌پێى زۆریى و که‌مى به‌پێى جۆرى جوانکاریه‌که‌، ده‌گۆڕێت و پێویستى به‌پسپۆڕى باش و که‌ره‌سته‌ى باش هه‌یه‌ تاجوانکاریه‌که‌ زیانى نه‌بێت، هه‌موو حاڵه‌تێک پێویستى به‌گفتوگۆکردن هه‌یه‌ له‌نێوان نه‌خۆش و دکتۆره‌که‌دا، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌نجامێکى سه‌رکه‌وتووى هه‌بێت». لەماوەی چەندساڵی رابردوودا ژمارەی پزیشکە پسپۆرەکانی بواری جوانکاری زیادیان کردووە بەهۆی زیادکردنی خواست لەسەر نەشتەرگەیی جوانکاریی، کە بەبڕوای وەزارەتی تەندروستی سۆشیال میدیا کاریگەری هەیە لەسەر بایەخدان بەجوانکاریی. ئاکام محه‌مه‌د، ته‌مه‌ن (٢٤) ساڵ که‌جوانکارى بۆ لوتى کردووه‌، وتی «هاوڕێیه‌کم لوتى ته‌جمیل کرد زۆر جوان بۆیان بچووک کردبۆوه‌و ته‌واو رووخسارى گۆڕابوو، منیش پێم جوان بوو بڕیارمدا بیکه‌م، پێشتریش هاوڕێکانم پێیان ده‌وتم لوتت ته‌جمیل بکه‌ خۆم ته‌مه‌ڵیم لێ کردو دوام ده‌خست، دواى بینینى هاوڕێکه‌م که‌بینیم لوتى زۆر جوان بوو، منیش کردم». وتیشی «ئێستا زۆر مورتاحم چونکه‌ رووخسارم کراوه‌ته‌وه‌، پێشتر شێوازى رووخسارمى تێکدابوو، به‌ڵام خه‌ڵک زۆر توانجیان لێده‌دام کاتێک له‌زگه‌که‌ به‌لوتمه‌وە بوو، زۆر که‌سیش ده‌یبینیم پێم پێده‌که‌نین وه‌ک ئه‌وه‌ى تاوانێکم کردبێت توانجیان ده‌دا، هه‌ندێک له‌به‌رئه‌وه‌ى حه‌زیان لێبوو به‌ڵام توانایان نه‌بوو ئه‌وانیش بیکه‌ن، یاخود به‌شه‌رمیان ده‌زانى ده‌یانووت تۆش بوویت به‌کچ لێمان». تووێژەرانی کۆمەڵایەتی دەڵێن ئه‌و که‌سانه‌ى جوانکاریه‌ک ده‌که‌ن بڕوایان به‌خۆیان نیه‌ وا بیرده‌که‌نه‌وه‌ که‌جوانکارى بکه‌ن له‌به‌رچاوى خه‌ڵکى زۆر جوان ده‌رده‌که‌ون، به‌ڵام به‌پێچه‌وانه‌وه‌ هه‌ر جوانکارییەک که‌ده‌کرێت له‌ڕووخساردا دیاره‌ که‌جوانکارییه‌ به‌ڵام رووخسارى سروشتى زۆر جوانتره‌. ئامار سادق، تووێژه‌رى ده‌روونى بۆ ‌هاوڵاتى وتی «پێیوایه‌ له‌ئێستادا نه‌شته‌رگه‌رى جوانکارى بۆته‌ لاساییکردنه‌وه‌و چاولێکه‌رى» هه‌ندێک که‌س نه‌فسییه‌ن نامورتاحه‌، به‌بڕواى من شتێکى ته‌قلیدییه‌ که‌سێک ده‌بینێت حه‌ز ده‌کات رووخسارى وه‌ک ئه‌و لێبکات یاخود ئه‌و درامایانه‌ى هه‌یه‌ کاریگه‌رى هه‌یه‌ له‌سه‌ر ده‌روونى تاک». وتیشی «تێکه‌ڵبوون به‌کلتورى وڵاتان کاریگه‌رى هه‌یه‌، چونکه‌ هاوڵاتیان چاو له‌وان ده‌که‌ن و رۆژبه‌ڕۆژ جوانکارى به‌ره‌و زیادبوون ده‌ڕوات، به‌تایبه‌ت جوانکارى لوت به‌شێوه‌کى لێهاتووه‌ ئێستا زۆرینه‌ى که‌س له‌زگه‌یه‌کى به‌لوته‌وه‌یه‌، ئه‌گه‌ر که‌سێک کێشه‌یه‌کى له‌لوتیدا هه‌بێت ئاساییه‌، به‌ڵام نه‌ک پێویستى نه‌بێ و بیکات». نه‌شته‌رگه‌رى جوانکارى له‌نه‌خۆشخانه‌ گشتییه‌کان به‌شێوه‌یه‌کى گشتى له‌شاره‌ گه‌وره‌کان ده‌کرێن له‌هه‌ندێ قه‌زاو ناحیه‌ هه‌یه‌، به‌ڵام بەڕێژەیەکی کەمتر. ‌محه‌مه‌د قادر، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى هه‌رێم له‌لێدوانێکیدا به‌ ‌هاوڵاتى وت «ئه‌وانه‌ى که‌نەشتەرگەریەکان ئەنجامدەدەن پسپۆرى تایبه‌تی پێست و نه‌شته‌رگه‌رى جوانکارین، چونکه‌ نه‌شته‌رگه‌رى جوانکارى به‌شێکى پێستیشى تێدایه‌«. وتیشی «زیادبوونى نه‌شته‌رگه‌رى جوانکارى پێدەچێت دیوێکى کۆمه‌ڵایه‌تى هه‌بێت، ره‌نگه‌ سۆشیال میدیا هۆکار بێت، له‌وانه‌شه‌ رێژه‌ى جوانکاریکردنه‌که‌ نه‌گۆڕابێت، به‌ڵام زیاتر خه‌ڵک باسى بکات ئه‌وه‌ لێکۆڵینه‌وه‌ى زیاترو وردترى ده‌وێت بۆ دیاریکردنى ژماره‌که‌«.  

سازدانى ئارا ئیبراهیم قایمقامى ناوه‌ندى قه‌زاى شه‌نگال ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌دات دۆخى شارۆچکه‌که‌ زۆر خراپه‌و حه‌شدى شه‌عبى خه‌ریکى خه‌ڵک رفاندن و قاچاغچێتى چه‌کن بۆ سوریا. مه‌حما خه‌لیل، قایمقامى قه‌زاى ناوه‌ندى شه‌نگال له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ ‌هاوڵاتى ده‌ڵێت:» حه‌شدى شه‌عبى و په‌که‌که‌ له‌شه‌نگال باڵاده‌ستن و پارتى و یه‌کێتى بوونیان لاوازه‌«. هه‌روه‌ها ده‌شڵێت له‌سه‌دا 83ى خه‌ڵکى شه‌نگال ئاواره‌ى هه‌رێمى کوردستان و وڵاتانى ئه‌وروپا بوون و له‌سه‌دا 17یان له‌ناو شه‌نگالدا ماونه‌ته‌وه‌و له‌ئێستادا کوردى ئێزیدى شه‌نگال چۆڵده‌که‌ن و به‌هاوکارى حکومه‌تى عێراق ئه‌و عه‌ره‌بانه‌ى له‌گه‌ڵ داعشدا بوون جێگیرده‌کرێن له‌شه‌نگالدا که‌ده‌ستیان هه‌بووه‌ له‌کوشتن و رفاندنى کوردى ئێزیدیدا. ‌هاوڵاتى: دۆخى شه‌نگال له‌ئێستادا چۆنه‌؟ باس له‌وه‌ده‌کرێت عه‌ره‌بێکى زۆر له‌شه‌نگال جێگیر ده‌کرێن؟ مه‌حما خه‌لیل: ته‌عریبى خه‌ڵکى شنگال له‌ئێستادا خراپترین دۆخى هه‌یه‌ به‌راورد به‌سه‌رده‌مى سه‌دامى گۆڕبه‌گۆڕ، خه‌ڵکى عه‌ره‌ب ده‌هێندرێته‌وه‌ شنگال و حکومه‌تى به‌غدا پاڵپشتییان ده‌کات و له‌سه‌دا 80ى عه‌ره‌به‌کان داعشبوون و ئه‌وانى دیکه‌ پشتیوانى داعش بوون و ده‌ستیان هه‌بووه‌ له‌کوشتن و رفاندنى خه‌ڵکى شنگال و رفاندنى کچ و ژنى ئێزیدیدا. ده‌بوو فلته‌رێکى ئه‌منى توندوتۆڵ هه‌بوایه‌، چونکه‌ ئه‌و عه‌ره‌بانه‌ کارى نامرۆڤانه‌یان به‌رانبه‌ر هاوڵاتیانى ئێزیدى کردووه‌. ‌هاوڵاتى: له‌ئێستادا چ گروپ و لایه‌نێک له‌شه‌نگالدا ده‌سه‌ڵاتى هه‌یه‌؟ مه‌حما خه‌لیل: له‌شه‌نگالدا که‌س ده‌سه‌ڵاتى نییه‌ ته‌نها حه‌شدى شه‌عبى و په‌که‌که‌ ده‌سه‌ڵاتدارن و په‌که‌که‌  به‌هاریکارى به‌غدا، پارتى و یه‌کێتى له‌شنگال هیچ ده‌سه‌ڵاتێکیان نییه‌و بوونیان زۆر لاوازه‌. په‌که‌که‌ دوو گروپى له‌شه‌نگالدا هه‌یه‌، یه‌به‌شه‌و یه‌جه‌شه‌، یه‌جه‌شه‌ به‌شێکه‌ له‌حه‌شدى شه‌عبى و خه‌ڵکى ده‌ڤه‌رى شه‌نگالى تێدایه‌و به‌غدا موچه‌یان پێده‌دات. ئه‌وانه‌ى له‌ناو یه‌به‌شه‌و یه‌جه‌شه‌ن خه‌ڵکى ئێزیدین، به‌ڵام به‌رپرسى باڵاى یه‌به‌شه‌و یه‌جه‌شه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ى وڵاتن و ده‌چنه‌ شه‌نگال و سه‌رپه‌رشتیان ده‌که‌ن. ‌هاوڵاتى: حه‌شدى شه‌عبى چۆن مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ خه‌ڵکى شه‌نگال ده‌کات؟ مه‌حما خه‌لیل: خراپترین مامه‌ڵه‌  له‌گه‌ڵ خه‌ڵکى شه‌نگالدا ده‌کرێت له‌لایه‌ن حه‌شدى شه‌عبییه‌وه‌، ته‌جاوز بۆ سه‌ر خه‌ڵک ده‌کرێت و باج و گومرگ و سه‌رانه‌ له‌خه‌ڵکى شه‌نگال وه‌رده‌گرن، به‌رنامه‌یه‌ک هه‌بووه‌ بۆ گۆڕینى دیمۆگرافى جێبه‌جێ ده‌کرێت. حه‌شدى شه‌عبى رێگه‌ نادات ئیداره‌و حکومه‌تى خۆجێى شه‌رعى بگه‌ڕێته‌وه‌ شه‌نگال، حه‌شدى شه‌عبى کارى خراپه‌کارى ده‌که‌ن و شه‌نگال به‌کارده‌هێنن بۆ قاچاغچێتى و ناردنى چه‌ک بۆ سوریا. ‌هاوڵاتى: ئێوه‌ له‌ناو سنورى شه‌نگال یا له‌ده‌ره‌وه‌ى سنور کاره‌کانتان جێبه‌جێ ده‌که‌ن؟ مه‌حما خه‌لیل: قایمقامى شه‌رعى شه‌نگالم و ده‌نگى میلله‌تمان وه‌رگرتووه‌، رێنمایی و یاساو په‌که‌که‌و حه‌شدى شه‌عبى کارى پێده‌کرێت له‌شنگالدا، خزمه‌تگوزارییه‌کان وه‌ک کاروبارى شاره‌وانى و ته‌ندروستى و دارچاندن و پۆلیس، هه‌موو ئه‌وانه‌ ئێمه‌ کارى تێداده‌که‌ین، ئێمه‌ وه‌کو قایمقام و ئه‌نجومه‌نى شه‌رعى شه‌نگال له‌ژێر ئاڵاى په‌که‌که‌و حه‌شدى شه‌عبى کارناکه‌ین بۆ ئه‌وه‌ى نه‌بینه‌ شاهیدى له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵییه‌کانى ئه‌وان و قاچاغچێتى و رفاندن و کوشتن، ئێمه‌ به‌حکومه‌تى عێراقمان راگه‌یاندووه‌ که‌قبوڵ ناکه‌ین هێزى نایاسایى ببنه‌ ده‌سه‌ڵاتدارو ئیداره‌ به‌ڕێوه‌ببه‌ن و خۆسه‌رى فه‌رز بکه‌ن به‌سه‌ر گه‌لى ئێزیدى له‌شه‌نگالدا. ‌هاوڵاتى: ئه‌و قایمقامه‌ى دانراوه‌ سه‌ر به‌کێیه‌، به‌غدا پڕۆژه‌و کاره‌کان ده‌دات به‌ئێوه‌ یان ئه‌و قایمقامه‌ى ئێستا له‌ناو شه‌نگالدا ده‌ستبه‌کاره‌؟ مه‌حما خه‌لیل: ئه‌و قایمقامه‌ى دانراوه‌ سه‌ر به‌حه‌شدى شه‌عبى و په‌که‌که‌یه‌و له‌گه‌ڵ به‌غدا هیچ مامه‌ڵه‌یه‌کى نییه‌و ئێمه‌ مامه‌ڵه‌ى فه‌رمى له‌گه‌ڵ به‌غدا ده‌که‌ین و پڕۆژه‌ جێبه‌جێ ده‌که‌ین و به‌غدا پڕۆژه‌کان بۆ ئێمه‌ ره‌وانه‌ ده‌کات بۆ جێبه‌جێکردنى. پڕۆژه‌کان ده‌داته‌ ئێمه‌ نه‌ک پاره‌که‌ى، سێ ناحیه‌ هه‌یه‌ که‌ئێمه‌ پڕۆژه‌ى تێدا جێبه‌جێ ده‌که‌ین، ناحیه‌ى سنونێ و درعوزێرو قیره‌وان و سه‌نته‌رى شه‌نگال، ئه‌وه‌ش به‌پێى رێژه‌ى دانیشتوان  و گه‌شه‌پێدانى هه‌رێمه‌کان و هاوکارى رێکخراوى نێوده‌وڵه‌تى و سندوقى هاوکارى عێراق. ساڵى رابردوو بۆ ناحیه‌ى سنونێ به‌به‌هاى نزیکه‌ى حه‌وت ملیۆن دۆلار پڕۆژه‌ جێبه‌جێکراوه‌، بۆ ناو سه‌نته‌رى شەنگال جارێک دوو ملیارو (400) ملیۆن دینارو جارێکى دیکه‌ ملیارێک و (700) ملیۆن دینارو جارێکى دیکه‌ش سێ ملیار دینار خه‌رجکراوه‌ بۆ پڕۆژه‌ خزمه‌تگوزارییه‌کان و ئاووئاوه‌ڕۆو هه‌موویمان جێبه‌جێکردووه‌. ‌هاوڵاتى: حه‌شدى شه‌عدبى و په‌که‌که‌ رێگرى له‌جێبه‌جێکردنى پڕۆژه‌کاندا ده‌که‌ن؟ مه‌حما خه‌لیل: په‌که‌که‌و حه‌شدى شه‌عدى هه‌وڵیانداوه‌ رێگرى بکه‌ن و کێشه‌ى بۆ دروستبکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى به‌غدا مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بکات، به‌ڵام ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت خزمه‌تگوزارییه‌کان بۆ خه‌ڵک دابین بکه‌ین. ‌هاوڵاتى: بوونى ئه‌و هه‌موو هێزه‌ چه‌کداره‌ له‌ناو شه‌نگال گرفتى دروستکردووه‌؟ مه‌حما خه‌لیل: یه‌ک چه‌کدار یاهه‌زارو (10) هه‌زار بێت، که‌عێراقى نه‌بن و  رێز له‌یاساى عێراقى ناگرن و رێز له‌دامه‌زراوه‌ى حکومه‌تى خۆجێى ناگرن، ئه‌ز مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ناکه‌م، چونکه‌ سوێندى ده‌ستوریم خواردووه‌و پێشتر په‌رله‌مانتار بووم و مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌و حه‌شدى شه‌عبیدا ناکه‌م. ‌هاوڵاتى: ئێوه‌ وه‌ک قایمقامى شه‌نگال سه‌ر به‌پارتى دیموکراتى کوردستانن؟ هه‌وڵتانداوه‌ کێشه‌کانى شه‌نگال و ئه‌و دۆخه‌ى هه‌یه‌ بگه‌یه‌ننه‌ لایه‌نه‌کان و به‌رپرسانى حزبى و حکومى له‌هه‌رێم و به‌غدا؟ بۆ نموونه‌ مه‌سعود بارزانى؟ مه‌حما خه‌لیل: کێشه‌ى شه‌نگال کێشه‌ى پارتى و سه‌رۆک مه‌سعود بارزانى نییه‌، کێشه‌یه‌کى عێراقى نیشتمانییه‌، سه‌رۆک بارزانى خه‌مخۆرى میلله‌تى کوردو خاکى کوردستانه‌، به‌تاکید گفتوگۆو موناقه‌شه‌م له‌گه‌ڵ سه‌رۆک بارزانی کردووه‌و له‌گه‌ڵ حکومه‌تى هه‌رێم و سه‌رۆک کۆمارى عێراق به‌رهه‌م ساڵح و یه‌کێتى گفتوگۆ کراوه‌و داوامانکردووه‌ خاکى شه‌نگال خاکى کوردستانه‌و له‌چوارچێوه‌ى مادده‌ى 140ی ده‌ستوردایه‌، میلله‌تێکى فه‌قیرو هه‌ژارن،  به‌رنامه‌ى ئێرانى و حه‌شدى شه‌عبى و په‌که‌که‌ هیچ نه‌توانرێت بکرێت و ئه‌وان ده‌سه‌ڵاتى باڵایان هه‌یه‌. ئێوه‌ خۆتان مه‌شهه‌دى عێراق ده‌بینن رۆژانه‌ خه‌ڵک ده‌کوژرێت که‌س خه‌مى رشتنى خوێنى خه‌ڵکى نییه‌و ئه‌وه‌ش قه‌ده‌رى ئێمه‌یه‌، حه‌شدى شه‌عبى ناهێڵێت یه‌ک ‌هاوڵاتى ده‌ڤه‌رى شه‌نگال کاروبارى خۆى ئه‌نجامبدات، ئیلان ده‌بێت حه‌شد ئاگادارى بێت و پاره‌یان لێ زه‌وتبکات. ‌هاوڵاتى: خاتوو نادیه‌ موراد وه‌ک باڵیۆزى نیازپاکیى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان، براوه‌ى خه‌ڵاتى نۆبڵ هیچ  هاوکارییه‌کى شه‌نگالى کردووه‌؟ مه‌حما خه‌لیل: نه‌خێر هیچ هاوکارییه‌کى نه‌گه‌یاندووه‌، به‌رنامه‌یه‌کى هه‌بوو بۆ ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ى نه‌خۆشخانه‌یه‌ک له‌ رۆژهه‌ڵاتى شه‌نگال، وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى فه‌ره‌نسا هاتن و زه‌ویمان بۆ ته‌رخانکردن وه‌ک قایمقامى شه‌نگال، تائێستا هیچ نه‌کراوه‌، فه‌ره‌نسا بودجه‌ى بۆ ته‌رخانکردبوو له‌سه‌ر داخوازیى نادییه‌ موراد، هه‌تا ئێستا هیچ جێبه‌جێنه‌کراوه‌. ‌هاوڵاتى: خه‌ڵکى کوردى ئێزیدى شه‌نگال چۆڵ ده‌کات یان ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ شه‌نگال؟ مه‌حما خه‌لیل: به‌رده‌وام نییگه‌رانى  هه‌یه‌و کوردى ئێزیدى شه‌نگال چۆڵ ده‌کات  و ئه‌منییه‌ت باش نییه‌، خزمه‌تگوزارى نییه‌. ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت هێزێکى هاوبه‌شى عێراقى و حکومه‌تى هه‌رێم بگه‌ڕێنه‌وه‌ ئه‌و ناوچانه‌ى شه‌نگال، چونکه‌ له‌سه‌دا 83ى خه‌ڵکى شه‌نگال ئاواره‌ى هه‌رێمى کوردستان و ده‌ره‌وه‌ى وڵات بوون و له‌سه‌دا 17ى خه‌ڵکى ئێزیدى له‌ناو شه‌نگالدا ماونه‌ته‌وه‌.

سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى ده‌ڵێت دواى پێداچوونه‌وه‌ به‌په‌یڕه‌وى ناوخۆو په‌سه‌ندکردنى له‌ناو ئه‌نجومه‌نى گشتیدا، دواتر ده‌نگدان بۆ ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى سیاسى (مه‌کته‌بى سیاسى) و سکرتێرى یه‌کێتى ده‌کرێت. ئارێز عه‌بدوڵا، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ ‌هاوڵاتى، جه‌ختله‌وه‌ ده‌کاته‌وه‌ که‌حکومه‌تى هه‌رێم له‌ڕووى ستراتیژییه‌وه‌ یه‌کیگرتووه‌ته‌وه‌، به‌ڵام هه‌نگاوى زۆرى ماوه‌و ده‌شڵێت «حزبێک به‌ته‌نها بتوانێت زۆرینه‌ى کوردسیه‌کانى په‌رله‌مانى کوردستان به‌ده‌ستبهێنێت ده‌توانێت حکومه‌تى هه‌رێم یه‌کبگرێته‌وه‌«. ئارێز عه‌بدوڵا، باسى ئه‌وه‌ش ده‌کات که‌په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ ئه‌و ئێزیدیانه‌ هه‌یه‌ که‌په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌دا هه‌یه‌ له‌شه‌نگال و ده‌شڵێت»: ئێمه‌و پارتى نه‌مانتوانیوه‌ ته‌مى ئه‌و شکسته‌ى به‌سه‌ر شه‌نگالدا هات بیسڕینه‌وه‌، دووجار کشانه‌وه‌ له‌شه‌نگال واى له‌خه‌ڵکه‌که‌ى کردووه‌ که‌دوورکه‌وتوونه‌ته‌وه‌«. ‌هاوڵاتى: کۆبونه‌وه‌ى سه‌رکردایه‌تى که‌بریاره‌ 1ى شوبات ئه‌نجام بدرێت، سکرتێرو ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى جێبه‌جێکردن (مه‌کته‌بى سیاسى) هه‌ڵده‌بژێردرێت؟ ئارێز عه‌بدوڵا: له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌ هه‌ڵبژاردن ناکرێت، ته‌نها ئه‌و کۆمیته‌یه‌ى پێکهێندرابوو بۆ پێداچونه‌وه‌ى په‌یڕه‌وى ناوخۆ، ئه‌و په‌یڕه‌وه‌ که‌په‌یکه‌رى نوێى یه‌کێتى ده‌رده‌خات په‌سه‌ندده‌که‌ین، دواى ئه‌وه‌ سکرتێرو ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى جێبه‌جێکار هه‌ڵده‌بژێردرێت. ‌هاوڵاتى: پێشنیار هه‌یه‌ سه‌رکردایه‌تى ده‌ڤه‌ره‌کان دروستبکرێت؟ ئارێز عه‌بدوڵا: دوو پێشنیار هه‌یه‌، پێشنیارێکیان ئه‌وه‌یه‌ که‌ده‌سه‌ڵاته‌کانى حزبى دابه‌شبکرێت و به‌و شێوه‌یه‌ بێت که‌ بۆ نموونه‌ پارێزگاى هه‌ولێر سێ مه‌ڵبه‌ندى هه‌یه‌، به‌هه‌رسێکیان ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى هه‌بێت، پێشنیارێکیش هه‌یه‌ وه‌ک پێشووتر بێت مه‌ڵبه‌نده‌کان هه‌بێت و مه‌کته‌بى رێکخستن هه‌بێت سه‌رپه‌رشتییان بکات، هه‌ردووکیان له‌گفتوگۆدایه‌. ‌هاوڵاتى: له‌و دوو پێشنیاره‌ که‌میان بۆ دۆخى یه‌کێتى باشتره‌؟ ئارێز عه‌بدوڵا: به‌بۆچوونى خۆم ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارێزگاکان هه‌بێت به‌بێ مه‌کته‌بى رێکخستن بۆ ئه‌وه‌ى ئۆرگانه‌کان سه‌ربه‌خۆییه‌کى زیاتریان هه‌بێت و ناوه‌نده‌کانى رێکخستن سه‌ربه‌خۆیى زیاتریان هه‌بێت له‌کارکردن و بڕیاردان و به‌رپرسیارێتى هه‌ڵگرتن و لامه‌رکه‌زێتیان هه‌بێت. ‌هاوڵاتى: قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه‌ کوڕانى کۆسره‌ت ره‌سوڵ به‌تایبه‌ت شاڵاو کۆسره‌ت ره‌سوڵ که‌ئێستا به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى هه‌ولێره‌ بکرێته‌ سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى ده‌ڤه‌رى هه‌ولێرو دهۆک؟ ئارێز عه‌بدوڵا: بڕوام پێبکه‌ تائێستا هیچ باسنه‌کراوه‌، به‌ڵام هه‌ردوو کوڕه‌که‌ى کاک کۆسره‌ت که‌ ده‌رچوون بۆ ئه‌نجومه‌نى گشتى سه‌رکردایه‌تى ده‌مێکه‌ له‌ناو ئۆرگانه‌کانى حزب کارده‌که‌ن، بێگومان رێزو ته‌قدیریان هه‌یه‌، پێگه‌ى ئه‌وان وه‌کو پێگه‌ى هه‌موو هه‌ڤاڵانى تر پارێزراو ده‌بێت، کوڕانى کاک کۆسره‌ت پێگه‌ى حزبى و کۆمه‌ڵایه‌تیان پارێزراو ده‌بێت. ‌هاوڵاتى: له‌ئێستادا دۆخى یه‌کێتى له‌هه‌ولێر چۆنه‌ به‌وپێیه‌ى به‌ڕێزتان کارى رێکخستنتان له‌و پارێزگایه‌دایه‌؟ ئارێز عه‌بدوڵا: یه‌کێتى جه‌ماوه‌رو لایه‌نگرو دۆستێکى زۆر زۆرى هه‌یه‌، خه‌ڵکێکى زۆر هه‌یه‌ ئه‌وه‌نده‌ یه‌کێتین کاتێک که‌موکوڕییه‌کان ده‌بینن له‌یه‌کێتى دوورکه‌وتوونه‌ته‌وه‌، به‌هۆکارى ئه‌وه‌ى ئێمه‌ له‌ رابردوو کێشه‌مان هه‌بوو، خه‌ڵێکى زۆر هه‌بووه‌ ساردبووته‌وه‌و نیگه‌ران بووه‌و دوورکه‌وتۆته‌وه‌. هه‌روه‌ها به‌وپێیه‌ى خه‌ڵکى یه‌کێتى له‌هه‌ولێرو دهۆک زۆر له‌شه‌ڕى ناوخۆ زۆر زه‌ره‌رمه‌ند بوون و له‌یه‌کگرتنه‌وه‌ى حکومه‌تیش جارێکى دیکه‌ زه‌ره‌رمه‌ند بوونه‌وه‌، فشار هه‌یه‌و فه‌رق و جیاوازى له‌نێوان ئه‌ندام و کادران به‌تایبه‌ت گه‌نجه‌کانى یه‌کێتى به‌راورد به‌لایه‌نه‌کانى دیکه‌ ده‌کرێت و ئه‌وه‌ کاریگه‌رى زۆر هه‌یه‌ بێگومان، به‌ڵام یه‌کێتى له‌هه‌ولێر قاعیده‌یه‌کى گه‌وره‌و له‌بن نه‌هاتووى هه‌یه‌، به‌ڵنیاییه‌وه‌ له‌ئه‌نجامى ئه‌و کۆنگره‌یه‌ى کردوومانه‌ باشتر کاره‌کانى خۆمان باش ده‌که‌ینه‌وه‌، ململانێ و کێبڕکێى هاوئاستى پارتى ده‌بینه‌وه‌ له‌هه‌ڵبژاردنى داهاتوو. ‌هاوڵاتى: باس له‌هه‌وڵێک ده‌کرێت لیژنه‌ پێکبهێنن بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ زویربووه‌کانى یه‌کێتى و ئاشتیان بکه‌نه‌وه‌؟ ئارێز عه‌بدوڵا: هه‌ندێک له‌براده‌رانمان دواى کۆنگره‌ توڕه‌بوون به‌هه‌ر هۆکارێک بێت، بێگومان ئه‌وانه‌ کادرو تێکۆشه‌رى ئێمه‌ن و کادرى  باشن و حه‌قیان به‌سه‌ر یه‌کێتییه‌وه‌ هه‌یه‌، هه‌ندێک خه‌ڵک ده‌نگیان به‌گۆڕان داوه‌ یا له‌یه‌کێتى دوورکه‌وتوونه‌ته‌وه‌، ئه‌وانه‌ش زیاتر له‌به‌ر دوو سێ هۆکار بووه‌، ره‌نگه‌ ئێمه‌ نه‌توانین هه‌موو هۆکاره‌کان نه‌هێڵین، به‌ڵام بێگومان پڕۆژه‌مان هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ هه‌موو هه‌ڤاڵان و ئه‌و بنه‌ماڵانه‌ى دوورکه‌وتوونه‌ته‌وه‌ به‌هه‌ر هۆکارێک بێت ئاشتیان بکه‌ینه‌وه‌، خه‌ڵکیش له‌یه‌کێتى به‌دوور نییه‌ ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌ى گله‌ییان له‌یه‌کێتى هه‌یه‌ ده‌زانن به‌بێ یه‌کێتى وه‌زعى کوردستان باشتر نابێت خراپتر ده‌بێت، واتا زه‌روره‌تى یه‌کێتى لاى هه‌موولایه‌ک روونه‌و خه‌ڵکه‌که‌ش ته‌فاهومى ئه‌وه‌ ده‌کات بگه‌ڕێنه‌وه‌ ناو ریزه‌کانى یه‌کێتى، هه‌ندێک له‌و کێشانه‌مان چاره‌سه‌ر کردووه‌و خه‌ڵکیش چاوى زیاتر له‌یه‌کێتییه‌و زه‌روره‌تى یه‌کێتى بۆ راگرتنى هاوسه‌نگى له‌کوردستان و به‌رگریکردن له‌خه‌ڵکى کوردستان له‌به‌غداو شوێنه‌کانى تر باش ده‌زانرێت، دڵنیام له‌داهاتوودا یه‌کێتى ئه‌ستێره‌ى گه‌ش ده‌بێت و له‌هه‌ڵبژاردنى ئاینده‌دا یه‌کێتى پێگه‌ى جارانى ده‌گێڕێته‌وه‌. ‌هاوڵاتى: ئایا خه‌ڵکى یه‌کێتى له‌هه‌ولێرو دهۆک زوڵمیان لێکراوه‌ له‌لایه‌ن پارتییه‌وه‌؟ ئارێز عه‌بدوڵا: حکومه‌ت جیاوازى زۆر زۆر ده‌کات له‌نێوان خه‌ڵکى یه‌کێتى و پارتی به‌ئێستاشه‌وه‌، ته‌نانه‌ت ئه‌و ناوچانه‌ى که‌خه‌ڵکى یه‌کێتیان زۆره‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و ناوچانه‌ى که‌پارتیان زۆره‌ جیاوازى ده‌کرێت، شوێنێک ئه‌گه‌ر یه‌کێتى زۆر بێت پارتى که‌م بێت، خزمه‌تگوزارى که‌متر ده‌گاته‌ ئه‌و ناوچانه‌و ئه‌و په‌یامه‌شمان گه‌یاندووه‌ به‌به‌رپرسانى یه‌کێتى له‌ناو حکومه‌تى هه‌رێم. تائێستاشى له‌گه‌ڵدا بێت له‌هه‌ندێ قه‌زاو ناحییه‌کانى پارێزگاى هه‌ولێر له‌هه‌ڵبژاردنه‌کان یه‌که‌مین، بۆ نموونه‌ له‌ چۆمان و ره‌واندز، کارمه‌ندێکیش حکومه‌ت داینامه‌زرێنێت له‌وشوێنانه‌ ئه‌گه‌ر یه‌کێتى بێت، ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن له‌ناو قه‌زاو سه‌رۆک شاره‌وانى له‌ناو قه‌زا بێت ئێمه‌ له‌قه‌زاو ناحییه‌کانى چۆمان و ره‌واندز ده‌یبه‌ینه‌وه‌ وه‌ک یه‌کێتى، به‌ڵام ناتوانین ئه‌وه‌ش سیماى دوو ئیداره‌یى و دوو ده‌سه‌ڵاتییه‌. ئێمه‌ ئه‌گه‌ر به‌هێز بینه‌وه‌و هاوسه‌نگى راستبکه‌ینه‌وه‌ وه‌ک یه‌کێتى، بێگومان کاریگه‌رمان باشتر ده‌بێت له‌سه‌ر راستکردنه‌وه‌ى ئه‌و بابه‌تانه‌ش له‌سه‌ر چاککردنه‌وه‌ى ئه‌و که‌موکوڕیانه‌ى که‌هه‌یه‌. ناکرێت حزبێک له‌شوێنێک بۆ ماوه‌ى بیست سى ساڵ پله‌ى یه‌که‌م بهێنێت، حزبێکى دیکه‌ که‌پله‌ى دووه‌م ده‌هێنێت حوکمڕانى بکات له‌هیچ شوێنێکى دنیا شتى وا نییه‌، مادام هه‌ڵبژاردن و دیموکراسى هه‌یه‌ ده‌بێت وابێت. بۆ نموونه‌ له‌حاجى ئۆمه‌ران ژماره‌یه‌کى زۆر بارهه‌ڵگر له‌وێ رۆژانه‌ کارى بازرگانى ده‌که‌ن و هاتوچۆ ده‌که‌ن، ئه‌گه‌ر که‌سێک له‌لایه‌ن ناوچه‌ى پارتییه‌وه‌ مۆڵه‌ت و  رێگه‌ى پێنه‌درێت، رێگه‌ى پێنادرێت کاربکات ئیلان ده‌بێت ناوچه‌ى پارتى رێگه‌ى بدات، ئه‌گه‌ر یه‌کێتییه‌ک له‌وێ کاربکات یان به‌واسته‌و خزم خزمێنه‌ کراوه‌، ئه‌گه‌ر نا به‌هیچ شێوه‌یه‌ک رێگه‌ ناده‌ن یه‌کێتییه‌ک  کاربکات، کارکردنیان له‌سه‌ر ئه‌ندامانى پارتى تاپۆ کردووه‌. ‌هاوڵاتى: حکومه‌تى هه‌رێم یه‌کى گرتووه‌ته‌وه‌، قوباد تاڵه‌بانى ده‌توانێت قایمقامێک له‌دهۆک لابدات و مه‌سرور بارزانى له‌سلێمانى قایمقامێک دابنێت؟ ئارێز عه‌بدوڵا: حکومه‌تى هه‌رێم له‌ رووى ستراتیژییه‌وه‌ یه‌کى گرتووه‌ته‌وه‌، به‌ڵام له‌کاروبارى رۆژانه‌ى داموده‌زگاکانى حکومه‌ت هه‌نگاوى زۆرى ماوه‌ به‌ته‌واوى یه‌کبگرێته‌وه‌، رۆژێک حکومه‌ت یه‌کده‌گرێته‌وه‌ که‌ له‌م کوردستانى هه‌رێمه‌ یه‌ک حزب به‌ته‌نها حکومڕانى بکات نه‌ک به‌هاوبه‌شى، ده‌بێت حزبێک بێ بتوانێت زۆرترین کورسییه‌کانى په‌رله‌مان به‌ده‌ستبهێنێت ئه‌وکاته‌ ده‌توانێت حکومه‌تى هه‌رێم یه‌کبگرێته‌وه‌، به‌ڵام به‌و شێوه‌یه‌ى ئێستا یه‌کى نه‌گرتووه‌ته‌وه‌، هێشتا زۆر بوار هه‌یه‌ که‌وه‌ک دوو ده‌سه‌ڵاتى وایه‌، هه‌ژموونى پارتى له‌هه‌ولێرو دهۆک هه‌یه‌و هه‌ژمونى یه‌کێتیش به‌سه‌ر سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه‌وه‌یه‌ بێگومان له‌هه‌موو روویه‌که‌وه‌. بۆ ئه‌وه‌ى به‌ته‌واوى یه‌کبگرێته‌وه‌ ئه‌و حکومه‌تی هه‌رێمه‌ى خۆمان چۆن داواى ده‌سه‌ڵاتى زیاتر له‌به‌غدا ده‌که‌ین، حکومه‌تى هه‌رێمى خۆشمان ده‌سه‌ڵات بداته‌ پارێزگاکان، پارێزگاکان ده‌سه‌ڵات بده‌ن به‌قه‌زاو ناحییه‌کان به‌و شێوه‌یه‌ بێت ورده‌ ورده‌ ئه‌و دیاردانه‌ نامێنێت. ‌هاوڵاتى: ده‌وترێت ژماره‌یەک ئه‌ندام و کادرى یه‌کێتى ده‌ستگیرکراون و له‌زیندانن له‌هه‌ولێرو دهۆک؟ ئارێز عه‌بدوڵا: به‌ڵێ ئێستاش هه‌ندێ خه‌ڵکمان له‌زینداندایه‌ به‌تۆمه‌تى جیاجیا، مه‌سه‌له‌ن خه‌ڵکمان هه‌یه‌ ده‌ڵێن له‌په‌که‌که‌ نزیکن ئه‌سڵ و ئه‌ساسى نییه‌و تۆمه‌ته‌، خه‌ڵکمان هه‌یه‌ ده‌ستگیرکراوه‌و ده‌ڵێن له‌حه‌شدى شه‌عبیى نزیکه‌و ده‌ستگیر کراوه‌، له‌مه‌خمور له‌دهۆک، به‌شێکیان له‌چۆمان ئازادکران، ئه‌وانه‌ هه‌موو ئه‌ندامى یه‌کێتى بوون، به‌داخه‌وه‌ تۆمه‌ت بۆ کادرو ئه‌ندامانى یه‌کێتى دروستده‌کرێت و ده‌ستگیریان ده‌که‌ن. ‌هاوڵاتى: به‌ڵام یه‌کێتى شه‌ریکه‌ له‌کابینه‌ى نۆیه‌م، ناتوانن رێگرى له‌ده‌ستگیرکردنى ئه‌ندام و کادرانتان بکه‌ن؟ ئارێز عه‌بدوڵا: ئێمه‌ له‌حکومه‌تداین ده‌بێت رێنمایى ده‌ربچێت، که‌ده‌ستگیرکردنى ئه‌ندام و کادرانى یه‌کێتى خزمه‌ت به‌و حکومه‌ته‌ ناکات، خۆ ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت داموده‌زگاکانى ئاسایش و پۆلیس رابهێنین پارێزگارى له‌هاوڵاتیان بکه‌ن و له‌سه‌ر بنچینه‌ى هاوڵاتیبوون نه‌ک له‌سه‌ر بنچینه‌ى حزبیبوون، ئه‌و کاره‌ى باسى ده‌که‌م ئه‌گه‌ر یه‌کێتیش له‌ هه‌ڵه‌بجه‌و سلێمانیش بیکات ناکرێت وابکه‌ین به‌رانبه‌ر پارتى. یه‌کێتى و پارتى و گۆڕان  پێویسته‌ په‌نجه‌ له‌سه‌ر که‌موکورییه‌کان دابنێن و پێکه‌وه‌ کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ین و ئه‌و شتانه‌ نه‌بێته‌ دیارده‌، یه‌کێک ده‌گیرێت و غه‌ڵه‌تێک ده‌کرێت ئه‌وه‌ ئاساییه‌، گرنگه‌ ده‌ستگیرکردن و تۆمه‌ت دروستکردن نه‌بێته‌ نه‌ریت و دیارده‌. ‌هاوڵاتى: ئایا یه‌کێتى په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌ له‌شه‌نگال هه‌یه‌؟ لاوازن له‌و ناوچه‌یه‌دا؟ ئارێز عه‌بدوڵا: ئێمه‌ لاواز نین له‌شه‌نگال، له‌دواى رووخانى رژێمى سه‌دام، پارتى له‌که‌رکوک و خانه‌قین و دوزخورماتوو ئاسایشى هه‌بوو، جگه‌ له‌وه‌ى ئاسایشى فه‌رمى هه‌بوو ئاسایشى خۆى ناردبوو، به‌ڵام یه‌کێتى ئه‌و کارانه‌ى نه‌کردبوو ئاسایشمان له‌شه‌نگال دانه‌مه‌زراند. پارتى به‌هاوکارى پارێزگارى موسڵ به‌هیچ شێوه‌یه‌ک رێگه‌یان نه‌ده‌دا خه‌ڵکى یه‌کێتى دابمه‌زرێنن و کاربکه‌ن، راسته‌ هێزه‌ هاوبه‌شه‌کانى حکومه‌تى لێبوو  ئه‌وان لاواز بوون، به‌ڵام هێزه‌کانى پارتى له‌وێ بوون کۆنتڕۆڵی بارودۆخه‌که‌یان کردبوو. دواى ئه‌وه‌ى که‌داعش هات هه‌ردووجار که‌ به‌رگرى نه‌کرا ئێ خه‌ڵکى دوورکه‌وتووه‌ته‌وه‌، چونکه‌ پارتى به‌به‌رپرسیار ده‌زانن له‌و شکسته‌ى که‌  دووجار به‌سه‌ر شه‌نگالدا هات و پاشه‌کشه‌یان کردبوو، ئێمه‌ وه‌ک یه‌کێتى باره‌گاو کۆمیته‌و مه‌ڵبه‌ندمان له‌وێ ماوه‌. هه‌ندێ هێزى لێیه‌ به‌رگرییان له‌شه‌نگال کردووه‌ راسته‌ له‌په‌که‌که‌ نزیکن په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵیاندا هه‌یه‌، به‌ڵام خه‌ڵکى ناوچه‌که‌ن و ئێزیدین، په‌یه‌ده‌ که‌هێزێکى رۆژئاواى کوردستان بوو به‌رگرى باشیان کرد له‌هاتنى داعش بێگومان په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵیاندا هه‌یه‌، په‌یوه‌ندیشمان له‌گه‌ڵ پارتى له‌شه‌نگالدا هه‌یه‌. ‌هاوڵاتى: نه‌توانراوه‌ ساڕێژى ئه‌و شکسته‌ بکرێت له‌شه‌نگالدا؟ ئارێز عه‌بدوڵا: کشانه‌وه‌ى هێزى پێشمه‌رگه‌ له‌ 2014 کاریگه‌رى زۆرى به‌سه‌ر ئه‌و ناوچانه‌وه‌ هه‌یه‌، ئه‌و شکسته‌ى به‌سه‌ر شه‌نگالدا هات نه‌ به‌ ئێمه‌ و نه‌ به‌ پارتى هه‌مومان نه‌مانتوانیوه‌ ته‌مى ئه‌و شکسته‌ بسڕینه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و خه‌ڵکه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌و بڕواى به‌حزبه‌ کوردستانییه‌کان ببێته‌وه‌، تائێستا دوو هه‌زارو (800) که‌سى ئێزیدى بێسه‌روشوێنن، ئێ خه‌ڵکى شه‌نگال ئه‌وه‌ له‌ناوچه‌وانى هه‌رێمى کوردستان و به‌ده‌ره‌جه‌ى یه‌که‌م به‌پارتى ده‌زانن، با ئه‌وه‌شمان بیرنه‌چێت له‌به‌رانبه‌ریشدا حکومه‌تى هه‌رێم داڵده‌ى خه‌ڵکى شه‌نگالى داوه‌و خزمه‌تى ئێزیدییه‌کانى کردووه‌ باهه‌ردوو لایه‌نه‌که‌ى ببینین.

ئارا ئیبراهیم به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى وه‌به‌رهێنه‌ران له‌سلێمانى ئاشکراى ده‌کات ‌زیاتر له‌ (50) وه‌به‌رهێنه‌رو سه‌رمایه‌دارى هه‌رێمى کوردستان به‌شداربوون له‌کۆبوونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى حکومه‌ت و جێگره‌که‌ى و مه‌سرور بارزانى به‌ڵێنى داوه‌ که‌ په‌له‌ له‌ رێکاره‌کانى پڕۆژه‌ى شه‌قامى سه‌دمه‌ترى سلێمانى و پڕۆژه‌ى گه‌شتیارى دوکاندا بکرێت بۆ جێبه‌جێکردنى. دوێنێ سیشه‌ممه‌ 28ى کانونى دووه‌مى 2020، مه‌سرور بارزانی و قوباد تاڵه‌بانی، سه‌رۆک و جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ک له‌وه‌به‌رهێنه‌رانى هه‌رێمى کوردستان کۆبوونه‌وه‌و باسیان له‌هه‌لى کار و گرنگى په‌ره‌پێدانى ئابوورى هه‌رێم و هه‌موارکردنه‌وه‌ى یاساى وه‌به‌رهێنان و ئه‌وله‌ویه‌تدان به‌پڕۆژه‌ ستراتیژییه‌کان کراوه‌. ‌به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى وه‌به‌رهێنه‌ران له‌سلێمانى له‌لێدوانێکدا ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد له‌و کۆبوونه‌وه‌یەدا باسى هه‌ماهه‌نگیى وه‌به‌رهێنه‌ره‌کان و حکومه‌ت به‌گشتى کراوه‌ که‌حکومه‌ت پلانى خۆى بداته‌ وه‌به‌رهێنه‌ره‌کان بۆ جێبه‌جێکردنى پڕۆژه‌ى ستراتیژى. عه‌زیز سه‌عید، ‌به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى وه‌به‌رهێنه‌ران له‌سلێمانى وتیشى «له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا باسمان له‌شه‌قامى سه‌دمه‌ترى سلێمانى و پڕۆژه‌ى ستراتیژى گه‌شتیارى دوکان کرد که‌ته‌نها بڕیارى حکومه‌تى ماوه‌و هه‌موو شتێک ته‌واو بووه‌، جه‌نابى کاک مه‌سرور به‌ڵێنیدا که‌ شه‌قامى سه‌دمه‌ترى و پڕۆژه‌ى گه‌شتیارى دوکان کارى به‌په‌له‌ى بۆ بکرێت تا بکه‌وێته‌ بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه‌«. پڕۆژه‌ى گه‌شتیارى دوکان زیاتر له‌دوو ملیار دۆلارى بۆ ته‌رخانکراوه‌و پێکهاتووه‌ له‌شارێکى گه‌شتیارى و له‌لایه‌ن فاروق گروپ به‌هاوکارى کۆمپانیاى دیکه‌ جێبه‌جێ ده‌کرێت. عه‌زیز سه‌عید جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌ له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا فاروق مه‌لا مسته‌فا خاوه‌نى فاروق گروپ داواى له‌سه‌رۆکى حکومه‌ت و جێگره‌که‌ى کردووه‌ که‌ بڕیار له‌سه‌ر پرۆژه‌ى گه‌شتیارى دوکان بده‌ن تا ده‌ست به‌کاره‌کانى بکرێت. ‌به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى وه‌به‌رهێنه‌رانى سلێمانى باسى له‌وه‌شکرد له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا باسى گرنگى پڕۆژه‌ ستراتیژییه‌کان و کاریگه‌رییان له‌سه‌ر ژێرخانى ئابوورى کرایه‌وه‌ که‌ بۆ له‌مه‌ودوا پرۆژه‌  عه‌شوائیى نه‌کرێت و حکومه‌تى هه‌رێم پلان بداته‌ وه‌به‌رهێنه‌ره‌کان تا بتوانن جێبه‌جێى بکه‌ن و له‌به‌رانبه‌ردا وه‌به‌رهێنه‌ران هه‌لى کار بۆ گه‌نجان بڕه‌خسێنن تا هه‌مووى چاوه‌ڕێى دامه‌زراندن له‌که‌رتى گشتى و حکومه‌تدا نه‌کات. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو  که‌گفتوگۆ له‌باره‌ى هه‌موارکردنه‌وه‌ى یاساى وه‌به‌رهێنان و چاککردنى سیستمى بانکى کراوه‌، وتیشى «قه‌باره‌ى وه‌به‌رهێنان زیاد ده‌کرێت به‌پرۆژه‌ى ستراتیژى و بونیه‌ى ته‌حتى ئابوورى هه‌رێمى کوردستان زیاد ده‌کات، چونکه‌ ئه‌وانه‌ى به‌شداربوون (50) سه‌رمایه‌دارو وه‌به‌رهێنه‌رى گه‌وره‌ بوون که‌پڕۆژه‌ی گه‌وره‌و ستراتیژییان جێبه‌جێکردووه‌«. « سه‌رمایه‌دار موڵکى هاوبه‌شى حکومه‌ته‌، وه‌به‌رهێنان بۆیه‌ دروست ده‌بێت کۆکردنه‌وه‌ى وه‌گه‌ڕخستنى ئه‌و سه‌رمایه‌یه‌و حکومه‌ت به‌ته‌نها ناتوانێت سه‌رکه‌وتوو بێت تێیدا»، عه‌زیز سه‌عید واده‌ڵێت. ‌جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند که‌ له‌کۆبوونه‌وه‌یاندا له‌گه‌ڵ وه‌به‌رهێنه‌رانى کوردستان جه‌ختیان له‌سه‌ر ره‌خساندنى هه‌لی کارى زیاتر بۆ گه‌نجان کردووه‌ته‌وه‌. قوباد تاڵه‌بانی، جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند «له‌گه‌ڵ وه‌به‌رهێنه‌ران کۆبووینه‌وه‌و جه‌ختمان کرده‌‌وه‌‌ که‌‌ده‌‌بێت که‌‌رتى تایبه‌‌ت ته‌‌واوکه‌‌رى حکومه‌‌ت بێت بۆ به‌‌ھێزکردنى ژێرخانى ئابورى و ره‌‌خساندنى ھه‌‌لى کارى زیاتر بۆ گه‌‌نجانمان و ئێمه‌ش‌ پاڵپشتى وه‌‌به‌‌رھێنه‌‌ران ده‌‌بین.» له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا گفتوگۆ ده‌رباره‌ى کارنامه‌ى کابینه‌ى نۆیه‌م تایبه‌ت به‌په‌ره‌پێدانى وه‌به‌رهێنان و گه‌شه‌پێدانى ئابوورى هه‌رێمى کودستان کراو مه‌سرور بارزانى، سه‌رۆکى حکومه‌ت وتی: «ئامانجمان ئه‌وه‌یه‌ زه‌مینه‌یه‌کى له‌بارتر بۆ وه‌به‌رهێنان له‌گشت که‌رته‌کان بهێنینه‌ ئاراو ئاسانکارى پێویست بۆ وه‌به‌رهێنه‌رانى ناوخۆو ده‌ره‌کى بکه‌ین، وتیشى پێویسته‌ وه‌به‌رهێنان به‌پێى پلانێکى زانستى  و پێداویستییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان و به‌رژه‌وه‌ندى گشتى بێت» .

  ‌هاوڵاتى بەرپرسانی عێراق لەو شارانەی کە لەدەست گروپی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) نیگەرانی دەردەبڕن لەدەرئەنجامی هێرشەکانی ئەمدواییانە کەئەنجامدران بۆسه‌ر ئامانجه‌کانی ئەمریکا لەعێراق لەلایەن ئه‌و میلیشیا عێراقیانه‌وه‌ که‌ئێران پشتیوانییان دەکات. ئەو بەرپرسانە نیگەرانی ئەوەن ئه‌و کردەوانەی میلیشیاکان ببنه‌هۆی راگرتنی ئەو بەرنامە گرنگانەی لەلایەن ئەمریکاوە دابیندەکرێن کەهاوکارییەکی گەورە لەو ناوچانە پێشکەشدەکەن، وەک پاککردنەوەی زەوییەکان لەمین و لەبواری تەندروستی و پەروەردەشدا. خالید دولەیمی ئەندامی لیژنەی ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ لەئەنجومەنی پارێزگای ئەنبار، وتی «دەیان هەزار عێراقی راستەوخۆ سوودمەندبوون لەهاوکارییەکانی ئەمریکا، کە لەلایەن باڵیۆزخانەی ئەمریکا یان رێکخراوە مرۆییە جیاجیاکانەوە دابینکراون». باسی لەوەشکرد کەهاوکارییەکانی ئەمریکا یارمەتیدەرێکی باش بوون لەبووژاندنەوەو بونیادنانەوەی نەخۆشخانەکان و ناوەندەکانی تەندروستی و خوێندنگەکان لەسەرتاسەری عێراقدا. ئاماژەی بەوەشکرد بۆ ئەوەش کەباڵیۆزی ئەمریکا، ماسیو توێلەر بەمدواییانە سەردانی ئەنباری کردو بەردی بناغەی خوێندنگەیەکی دانا کەخزمەت بەهەزار خوێندکار دەکات لەحەبانییە. ناوبراو وتی چەندین پڕۆژەی دیکەش کە لەلایەن ئەمریکاوە پشتگیریکراون لەفەلوجەو قائیم و رەمادی جێبەجێدەکرێن، «کە هەمووان هیوادارن زیانیان پێنه‌که‌وێنرێت». دولەیمی وتی «لەوکاتەوەی ئەنبار لەدەست داعش ئازادکرا، زیاتر لە (40) پڕۆژەی هاوکاریی پشتیوانیکراو لەلایەن ئەمریکاوە ئەنجامدراون به‌سوودی خەڵکی ئەنبار». وتیشی «هێزەکانی ئەمریکا یارمەتی دانیشتوانی گوندو شارەکانیان داوە لەپاککردنەوەی ئەو مین و تەقەمەنییە دەستکردانەی لەلایەن داعشەوە چێنراون». شێخ عەبدولڕەحمان جاسم دولەیمی ئەندامی ئەنجومەنی خێڵەکی ئەنبار، وتی «هاوکارییە نێودەوڵەتییەکان، کە پێکدێن لەو بەرنامانەی ئەمریکا پشتیوانیی دارایی کردوون، بڕبڕەی پشتی هەڵمەتی گەڕاندنەوەی سەقامگیرین لە روتبەو فوڕاتی سەروو». وتیشی «بەهێرشکردنەسەر ئەو شوێنانەی هاوڵاتیانی ئەمریکی لێن، میلیشیاکانی سەر بەئێران مەترسی دەخەنەسەر دابینکردنی چەندین جۆری جیاواز لەهاوکاری بۆ خەڵکی عێراق». ئەو هاوکارییانە پێکدێن لەکەرەستەی پزیشکی و ئاماژەیکرد بۆ ئەوەش کە «چەند رۆژێک پێشتر، ئامێرێکی سۆنەر لەناحیەی حەدیسە لەئەنبار بەهاوکاری ئەمریکا دانرا»، ئەمەش مانای ئەوەیە کەچیتر ژنان پێویست ناکات بچن بۆ بەغدا. 12 ی تشرینی دووەم، باڵیۆزی ئەمریکا لەعێراق یارمەتییەکی دارایی نوێی بەبڕی (500) هەزار دۆلار بۆ زانکۆی ئەنبار راگەیاند بۆ یارمەتیدانی لەخزمەتە پەروەردەییەکان و دامەزراندنی مامۆستاو کارمەندانی نوێ بۆ خزمەتی خوێندکارانی عێراقی. هەروەها، حکومەتی ئەمریکا بڕیاریداوە بڕی (100) ملیۆن دۆلار بۆ دابینکردنی سەقامگیری لەپارێزگای ئەنبار ببەخشێت. لەکاتی بۆنەی دانانی بەردی بناغەی خوێندنگەی عەبدولڕەحمان ناسردا لەحەبانییە، توێلەر پابەندبوونی بەردەوامی ئەمریکای دووپاتکردەوە بۆ بووژاندنەوەی دوای داعش لە ئەنبارو ئەو پارێزگایانەی دیکە کەزیانیان بەرکەوتووە. باڵیۆزخانەی ئەمریکا لەبەغدا لەبەیاننامەیەکدا رایگەیاند «ئەم بەرنامەیە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی وەک ئاو، کارەبا، ئاوەڕۆ، تەندروستی، خانووبه‌ره‌و پەروەردە دەگەڕێنێتەوە ئاستی خۆی، کەمەرجی سەرەکین لە بەدەستهێنانی گەشەی ئابووری.» بەگوێرەی بەیاننامەکە: «ئەمریکا پابەندە بەهێنانەکایەی دۆخێکی دروست بۆ رێخۆشکردن بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ئاوارەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان و دووبارە بونیادنانەوەی ژیانیان.» حوسام تەل کەیفی کارمەندی ئەنجومەنی شاری تەل کەیف، وتی «لەدەشتی نەینەوا، نزیکەی (37) هەزار دانیشتوو سوودیان لەهەوڵەکانی هێزەکانی ئەمریکا وەرگرتووە لەهه‌ڵگرتنه‌وه‌ی مین و تەقەمەنی».  وتیشی زۆربەی گوندو ناوچە گوندنشینەکان لەتەقەمەنی پاککرانەوە، هەروەها مزگەوت و کڵێساکان و چەندین خوێندنگەو ناوەندی تەندروستی نۆژەنکرانەوە. هەروەها وتی «ئەو هێرشانەی لەئێستادا لەلایەن میلیشیاکانه‌وه‌ ئەنجامدەدرێن ئازاری دانیشتوانی شارە ئازادکراوەکان دەدەن کەپێویستییەکی زۆریان بەپێداویستییەکانی رۆژانە هەیە لەهەموو بوارەکاندا، بەتایبەتی بونیادنانەوەی ژێرخانی ئابوری.» محەمەد عەبد پەرلەمانتاری عێراق، وتی  «هەوڵەکانی ئەمریکا بۆ یارمەتیدانی دانیشتوانی عێراق پێویستی بە روونکردنەوە نییە، خەڵکیش سوپاسگوزارن.» وتیشی «ئەو هەوڵە مرۆییانە دەبێت بەردەوامبن، حکومەتی عێراقیش دەبێت دۆخێکی دروست بهێنێتە ئاراوە بۆ کارمه‌نده‌کان، له‌نێویاندا کارمەندانی ئاژانسە مرۆییەکان و باڵیۆزخانەکان و تەواوی کارمەندانی بیانی و نەتەوەیەکگرتووەکان». به‌رپرسێکی شارۆچکه‌ی فەلوجە، موئه‌یه‌د فەرحان بەدیارونای وت سوپاسگوزارە بۆ ئەو یارمەتی و بەرنامانەی لەلایەن رێکخراوە ئەمریکییەکانەوە دابیندەکرێن و ئاماژەیکرد بۆ ئەوەش کە «هاتوچۆی رۆژانە بەناو شارەکەدا ئەو هاوکارییانە به‌بیردێننه‌وه‌«.

هاوڵاتى تانەر سەبری گۆرەنئۆغلۆ چەکدارێکی داعشە دوای دەستگیرکردنی دانی بەوەدا ناوە کەخەلیفە نوێکەی داعش و کەسە نزیکەکانی لەتورکیان و ئەردۆغان دەیەوێت لەدژی پەکەکە بەکاریبێنێت. تانەر سەبری گۆرەنئۆغلۆ لەساڵی ٢٠١٤دا تێکەڵی داعش بوو و لەگەڵ خەلیفەی نوێی داعش ئەمیر محەمەد عەبدولڕەحمان ئەلمەولا ئەلسەلبی (حاجی عەبدوڵا)، کە لەمیدیاکاندا بە(عەبدوڵڵا قەرداش) ناسراوە کاری کردوەو دانی بەپەیوەندیەکانی ناو ئەم زانیاریانەی بڵاوکردەوە. گۆرەنئۆغلۆ لەتۆمارێکی ڤیدیۆییدا کەبەرپرسانی هەسەدە بڵاویانکردۆتەوە. باسی ئەوەی کرد، لەئابی ٢٠١٧دا بەفەرمانی ئەلسەلبی هەوڵیدا بچێتەوە بۆ تورکیا، وتی «ئەلسەلبی و دوو چەکداری تر پێشتر سەردانی تورکیایان کردبوو».  کوشتنی بەغدادی لەهەموو لایەک زیاتر به‌ که‌ڵکى تورکیا هات، ئه‌گه‌ر به‌غدادى بکوژایا، کێ جێگاى ده‌گرته‌وه‌، بێگومان حاجى عه‌بدوڵا بوو. حاجى عه‌بدوڵا تورکمانه‌، هه‌موو تورکمانه‌کان له‌ تورکیاوه‌ نزیکن، ئه‌وه‌ش به‌که‌ڵکى  میت دێت گۆرەنئۆغلۆ وتیشی «کوشتنی بەغدادی لەهەموو لایەک زیاتر سوودی بۆ تورکیا هەبوو. دوای بەغدادی کەسی یەکەم حاجی عەبدوڵایە. حاجی عەبدوڵا کەسێکی تورکمانە. هەموو تورکمانەکان نزیکی تورکیان، ئەوەش سوودی بۆ هەواڵگێری تورکیا هەیە. تانەر سەبری گۆرەنئۆغلۆ راشیگەیاند، حاجی عەبدوڵا پێکهاتەی داعش دەگۆڕێت، سیستمی حاجی عەبدوڵا جیاوازە، وەک بەغدادی نییە. سیستمی ئەو وەک عەدنانی (تەها سوبهی فەلاحە) و فورکان (والی عادک حەسەن سەلمان ئەلفەیاز) توند نییە. لەبەرامبەر تورکیا و ئەلقاعیدە نەرمە. خۆی نزیکی تورکیاو ئەلقاعیدە دەکات و لەگەڵیان رێکدەکەوێت. لە ئیدلبەوە دەچوونە تورکیا تانەر سەبری گۆرەنئۆغلۆ رایگەیاند، حاجی عەبدوڵا خەلیفەی نوێی داعش لەگەڵ دارودەستەکەی لەتورکیایەو وتی «من دەزانم حاجی عەبدوڵا مانگی ٢ی ٢٠١٧ چووە ئیدلب و لەوێوە دەچووە تورکیا. ئەوو موراد قارداش و لەیس عەبوش بۆ تورکیا دەچوون. لەیس عەبوش ئەو زانیاریانەی پێدام. لەیس عەبوش وتی ‹ئێمە دەچینە تورکیا.› منیش پێم وت، من چی دەکەم؟. وتی. ئێمە پەیامێکت بۆ دەنێرین و پێت دەڵێین، کەی دێیتە دەرەوە.» لەسەر پرسی ئایا لەئیدلب ماوە؟ گۆرەنئۆغلۆ وتی «باوەڕ ناکەم لەئیدلب بێت. ئیدلب گۆڕەپانی شەڕە. هەردوو قاچی تەواو نییە. هەروەها ئەمنیەتی خۆی زۆر بەگرنگ دەزانێت. لەئیدلب لەناو هێزەکانی سوریای ئازادو جیهادیەکاندا ژمارەیەکی زۆر سیخوڕی ئەمریکا هەن. بۆیە ئیدلب بۆ ئەو پارێزراو نییە. بۆ حاجی باشترین و پارێزراوترین شوێن تورکیایە. لەتورکیا بەشاراوەیی دەجوڵێتەوە. خۆی لەئەردۆغان ناشارێتەوە، بەڵام خۆی لەئەمریکا دەشارێتەوە.» تانەر سەبری گۆرەنئۆغلۆ ئاماژەی بەوەدا، دوای چەند مانگێک حاجی عەبدوڵاو دارودەستەکەی بۆ ئەوەی بچنە تورکیا بەرەو ئیدلب بەڕێکەوتن. وەک ئەوەی لەیس عەبوش پێی وتووە، فەرمانیان بۆ هاتووە کەبچنە تورکیا و وتی، «لەسەر فەرمانی حاجی عەبدوڵا هەوڵمدا بچمە تورکیا. پەیامێکیان ناردبوو. نووسرابوو مانگی هەشت خۆت بگەیەنە تورکیا. ئەرکی نوێ هەیە. من و خانەوادەکەشم لەگەڵ خەڵکی مەدەنی لەئەبو هەشاب چووینە دەرەوەو لەهەریمی یەپەگە خۆمان دەرباز کرد. دوای ئەوەی شەش رۆژ لەمنبج مامەوە، هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) ئێمەیان دەستگیرکرد. حاجی عەبدوڵا ئێمەی پەروەردە دەکرد گۆرەنئۆغلۆ لەسەر پرسی ئەگەر حاجی عەبدوڵا فەرمانی دابێت، داعش بۆچی قاچاخچیەکی باشی بۆ ئەو نەدۆزیوەتەوە؟ وتی، «بۆ ئەوەی ئەرکەکانم جێبەجێ بکەم، لەساڵی ٢٠١٥ەوە خۆم وەک کەسێکی مەدەنی پیشاندابوو. رەگەزم عەرەبەو عەرەبیم باشە. لەبەرئەوەی هاوسەرەکەشم سوریە. ئاسان بوو کە لەگەڵ خەڵکی مەدەنیدا بچمە دەرەوە. حاجی عەبدوڵا ئێمەی ماوەیەکی زۆر پەروەردە کرد، سیستمی راگەیاندنی ئێمە جیاوازە، بەشداری لەکۆبوونەوەکان ناکەین، لەگەڵ هیچ کەسێک کۆنابینەوە. حاجیش بەشداری لەکۆبوونەوەکان ناکات. حاجی عەبدوڵا بڕوای تەواوەتی بەو کەسانە هەیە کە لەدەوری کۆبوونەتەوە. لەزۆر قۆناغدا ئەوانەی تاقیکردووەتەوەو بڕوای بەوان هەیە. پیاوەکانی پیشانی کەس نادات. لای حاجی عەبدوڵا سیستمی هەڕەمی نییە. سیستمەکەی وانیە کەپەیوەندی لەگەڵ کەسێک دابنێت و ئەو کەسەش پەیوەندی لەگەڵ کەسێکی تر دابنت. ئەو یەکسەر پەیوەندی لەگەڵ دادەنێت و کەسی سێیەم بوونی نییە. لەبەرئەوەی کەسی سێیەم دەبێتەهۆی دروستبوونی ئیستخبارات. لەناو رێکخستندا ئێمە زۆر خۆمان دەرناخەین.» دوای بەغدادی بەهێزترین کاندید حاجی عەبدوڵایە تانەر سەبری گۆرەنئۆغلۆ چەکداری داعش وتی کە ئەو پێشبینیدەکرد دوای بەغدادی حاجی عەبدوڵا ببێتە خەلیفەی داعش و دەڵێت «حاجی عەبدوڵا کەسێکی کۆنەو لەناو رێکخستندا خەڵک خۆشی دەوێت. لەناو داعشدا لەسەر ئاستی باڵا بەرپرس کەم ماون. هەموویان کوژران. خۆی و حاجی عەبدولناسر (تەها عەبدولڕەحمان عەبدوڵلا کە لەدەستی هەسەدەدایە) لەهەموو کەسێک زیاتر نزیکی خەلیفە بوون. بەڵام ئەویش بەهۆی بەیاننامەکانی دەبووە هۆی ئاڵۆزی. کەسێکی زۆر توندڕەو بوو. لەسەر ئەرکەکەی دوورخرایەوە. لایەنی ئایدۆلۆژی حاجی حەمید لاواز بوو. لەبەرئەوە بەهێزترین کاندید حاجی عەبدوڵایە.» کوشتنی بەغدادی لەبەرژەوەندی تورکیادا بوو گۆرەنئۆغلۆ وتیشی «کوشتنی بەغدادی لەهەموو لایەک زیاتر بەکەڵکی تورکیا هات. ئەگەر بەغدادی بکوژرایا، کێ جێگای دەگرتەوە، بێگومان حاجی عەبدوڵا بوو. حاجی عەبدوڵا تورکمانە. هەموو تورکمانەکان لەتورکیاوە نزیکن. ئەوەش بەکەڵکی هەواڵگیری تورک دێت. لەگەڵ ئەوەی ئاگاداری هاتنی کۆپتەرەکان بوو، بەڵام بەغدادییان ئاگادارنەکردەوە، ئەوەش نیشانەی ئەوەیە بەغدادی بکوژرێ و پیاوی ئەوان جێگای بگرێتەوە کە لەگەڵ لایەنەکانی تر جیاواز بوو. دەیانەوێت حاجی عەبدوڵا لەدژی پەکەکەو رژێم بەکاربهێنن. لەڕاستیدا بەغدادی داعشی بەڕێوەنەدەبرد. ئەوانەی بەغدادیشیان بەڕێوەدەبرد تورکمانەکانی عێراق بوون. نموونە لەیس عەبوش، حاجی عەبدوڵا، حاجی عەبدولناسر لەناو داعشدا خاوەن بەرپرسیاری گەورە بوون. واتە داعش لەبنا‌غەدا تورکمانە. هەموو کەسێک دەزانێت، چ مەدەنی، چ داعش، تورکمانەکان ئەردۆغان و داعشیان خۆشدەوێت. کەس نازانێت چەند ئەندامی میتی تورکیا لەناو تورکمانەکاندا هەن، هەموویان عاشقی تورکیان.» داعش لەدژی پەکەکەو هێزە جیاوازەکان بەکاردەهێنن تانەر سەبری گۆرەنئۆغلۆ رایگەیاند، لەناو داعشدا لەساڵی ٢٠١٧ەوە لەنێوان باڵی توندڕەو بەناوی ‹خەریجی› و باڵی نزیک لەئەلقاعیدە بەناوی ‹موخالیف› کێشە هەیەو وتی، «حاجی عەبدوڵاش باڵی موخالیفە. حاجی عەبدوڵا داعش زیاتر نزیکی تورکیا دەکات. عەقیدەی حاجی عەبدوڵا جیاوازە، وەک بەغدادی نییە. وەک عەدنانی (تەها سوبهی فەلاحە) و فورکان (والی عادک حەسەن سەلمان ئەلفەیاز) توند نییە. لەبەرامبەر تورکیاو ئەلقاعیدە نەرمە. لەتورکیاو ئەلقاعیدە نزیک دەبێتەوەو لەگەڵیان رێکدەکەوێت. ئەوەش دەبێتە دەرفەتێک و لەدژی پەکەکە بەکاری دەهێنن. پێی دەڵێن، دوژمنێکی هاوبەشمان هەیە، وەرن لەدژی پەکەکە شتێک بکەین. خۆی ئەبو هانزالە پێشتر کەهەوڵی رێکخستنکردنی خەڵکی بۆ ناو داعش دەدا دەیوت، «وەرن لەدژی پەکەکە دەست بەجیهاد بکەین. سیاسەتی دەوڵەتی تورک بەم شێوەیەیە، دەیانەوێت لەدژی پەکەکە شەڕیان پێبکات. تورکیا دوای سوپای سوریای ئازاد هەوڵدەدات داعش بکاتە سوپایەکی جێگیر بۆ خۆی.»

  شاناز حه‌سه‌ن محه‌مه‌د قادر، وته‌بێژى ته‌ندروستى هه‌رێم، رایگەیاند ئامێرى پشکنینى ڤایرۆسى کۆرۆنا لەنەخۆشخانەکانی هەرێمی کوردستاندا نییه‌، بەڵام له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تى تەندروستی عێراق رێککه‌وتنیان هه‌یه‌و سود له‌تاقیگه‌کانى به‌غدا وه‌رده‌گرن. تائێستا هیچ حاڵەتێکی نەخۆشی ڤایرۆسی کۆڕۆنا لەهەرێمی کوردستان تۆمارنەکراوە ئەگەرچی لەچەند وڵاتێکی ئاسیاو ئەوروپاو ئەمریکا و ئوسترالیا بڵاوبۆتەوە. نەخۆشییەکە سەرەتا لەشاری ئوهانی چین سەریهەڵدا لەمارکێتێکدا کەخۆراکی دەریایی و ئاژەڵی کێوی دەفرۆشێت. ئێستا ڤایرۆسەکە گەیشتووەتە یابان، کۆریای باشور، مالیزیا، پاکستان، تایلەندا، سەنگافورە، تایوان، ڤێتنام، نیپاڵ، فەرەنسا، ئوسترالیا، هەروەها ئەمریکا. لێکۆڵەران لەوڵاتانی تردا، لەهەندێ ویلایەتی ئەمریکادا، هەڵسەنگاندن بۆ ئەگەری کەیسی توشبوونی تر دەکەن. ڤاپرۆسى کۆرۆنا ڤایرۆسێکی نوێیە ناسینەوەی ئاسان نییە، هەروەها ئاماژەو نیشانەکانی ئاسان نین بناسرێنەوە. محه‌مه‌د قادر، له‌لێدوانێکدا به‌ ‌هاوڵاتى وت «کۆرۆنا ڤایرۆسێکی نوێیه‌و به‌پێى پێویست نایناسین و سیفه‌ته‌کانى نازانین و تائێستاش هیچ چاره‌سه‌رێک نییه‌ بۆى له‌جیهاندا بۆ بنه‌بڕکردنى و له‌ناوبردنى، بۆیه‌ که‌مێک جێگه‌ى مه‌ترسییه‌«. ڤایرۆسى کۆرۆنا تووشى کۆئه‌ندامى هه‌ناسه‌ ده‌بێت، ماوه‌ى (17) رۆژه‌ له‌وڵاتى چین بڵاوبۆته‌وه‌. وتیشى»رێکخراوى ته‌ندروستى جیهانى رێگا خۆپارێزیه‌کانى بڵاوکردۆته‌وه‌، که‌هه‌مان رێگاى خۆپارێزییه‌ له‌ئه‌نفلۆنزاى وه‌رزى N1H1» بۆ خۆپاراستن لەنەخۆشیەکە دەبێت کەسی خۆپارێز دووربکەوێتەوە له‌شوێنى قه‌ره‌باڵغ و ته‌وقه‌کردن و ماچ کردن و ده‌مامک به‌کاربهێنرێت، هەروەها گرنگى بدات به‌پاکوخاوێنى و ده‌ستشۆردن. له‌شاری ئۆهانی چین له‌کاتژمێر 10ى به‌یانى رۆژى سێشه‌ممه‌وه‌ هاتوچۆ قه‌ده‌غه‌کراوه‌و له‌ده‌ره‌وه‌ بۆ ناوه‌وه‌ى ئه‌و وڵاته‌و به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌، بۆ رێگرى کردن له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسه‌که‌. وته‌بێژى ته‌ندروستى هه‌رێم وتى «مه‌ترسى گه‌وره‌ له‌سه‌ر ئه‌و که‌سانه‌یه‌ که‌کێشه‌ له‌کۆئه‌ندامى به‌رگریاندایه‌ که‌نه‌خۆشى دریژخایه‌نى  هه‌یه‌و یان ده‌رمانێکى دریژخایه‌ن به‌کارده‌هێنێت و یاخود که‌سى زۆر منداڵ و که‌سه‌ به‌ته‌مه‌نه‌کان ئه‌گه‌رى توشبوونیان زیاتره‌«. محه‌مه‌د قادر وتیشى «تائێستا خۆشبه‌ختانه‌ هیچ حاڵه‌تێک له‌ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست نه‌بووه‌«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌«له‌حاڵه‌تێکدا که‌گومانمان کرد ده‌ستده‌کرێت به‌و رێکارانه‌ى که‌ڕێکخراوى ته‌ندروستى جیهانى رایگه‌یاندووه‌ بۆ دیاریکردنى  شوێن و ستافى دیاریکراو، وه‌ک ئه‌وه‌ى بۆ ڤاپرۆسى N1H1 کرا». محه‌مه‌د قادر وتیشى «ئه‌و پشکنینانه‌ى که‌حاڵى ده‌گمه‌نن له‌هه‌رێمى کوردستاندا که‌متر ئامێره‌کانى به‌رده‌سته‌و له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تى به‌غدا رێککه‌وتنمان هه‌یه‌و سود له‌تاقیگه‌کانى به‌غدا وه‌رده‌گرین». له‌باره‌ى رێکاره‌کانیشه‌وه‌ وتى « پشکنینى گه‌شتیار پێویستی به‌ڕێنمایى ته‌ندروستى جیهانیه‌، بۆ ئه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ته‌ندروستى عێراق هەماهەنگیمان کردووە، تائێستا تۆمار نه‌کراوه‌، لەبەرئەوە ئه‌و رێکاره‌مان نه‌گرتۆته‌به‌ر». به‌گشتى له‌باره‌ى ڤاپروسه‌کان له‌وه‌رزى زستاندا وته‌بێژى ته‌ندروستى هه‌رێمى کوردستان وتى « ڤاپرۆسى N1H1خۆى به‌ره‌و نه‌مان ده‌چێت، چونکه‌ له‌ که‌شوهه‌واى وشک و ساردا گه‌شه‌ ده‌کات». ڤاپرۆسى N1H1 له‌هه‌ولێر چوار حاڵه‌تى مردن هه‌بووه‌و (25) توشبوو هه‌بووه‌و له‌سلێمانى چوار حاڵه‌ت و دهۆک دوو حاڵه‌ت هه‌بووه‌. لەئێستادا بۆ ئه‌و گه‌شتیارانه‌ى که‌ لەچینه‌وه‌ دێنه‌ ناو هەرێمی کوردستانەوە پشکنینیان بۆ ده‌کرێت و لە فڕۆکەخانەی سلێمانی رێکاریان گرتۆته‌به‌ر. تاهیر عەبدوڵا به‌ڕێوه‌به‌رى فرۆکه‌خانه‌ى نێودەوڵەتیی سلێمانى بە‌هاوڵاتى وت  «تائێستا رێنماییه‌کان نه‌هاتوون به‌ڵام تیمه‌کانى ئێمه‌ له‌فرۆکه‌خانه‌ ئامه‌ده‌باشییان کردووه‌ بۆ هه‌ر حاڵه‌تێکى پێشوه‌خته‌ بۆ کۆنترۆڵکردنى ڤاپرۆسه‌که‌«.

کاکەلاو عەبدوڵا لەسەروبەندی گۆشەگیرکردن و کەمبوونەوەی هەژمونی لەعێراقدا، ئەمریکا بیر لەوەدەکاتەوە پرۆژەکەی جۆو بایدن زیندووبکاتەوە کەدروستکردنی سێ هەرێمی کورد، سوننە، هەروها شیعەیە لەعێراقدا. بەپێی راپۆرتێکی پێگەی «میدڵ ئیست ئای»، لێپرسراوانی عێراق و ئەمریکا پێیانوایە کەپرسی دروستکردنی هەرێمێکی سوننە بووەتە جێگەی بەرباس لەواشنتن، ئەمەش دوای ئەوەدێت کە لایەنە شیعییەکان هەوڵی دەرکردنی هیزەکانی ئەمریکا دەدەن. بیرۆکەی دروستکردنی هەرێمێکی سوننە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٢٠٠٦ کاتێک عێراق لەجەنگی ناوخۆییدا بوو لەنێوان سونییەکان-شیعەکان و دۆخی وڵاتەکە لەقەیراندا بوو. ئەم پرۆژەیە لەلایەن جۆو بایدن، سیناتۆری ئەوکاتی ئەمریکاو کاندیدی سەرەکی ئێستای دیموکراتەکانی بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠ ، پێشکەشکرا کەپێکهاتووە لەدروستکردنی سێ هەرێم بۆ کورد، سوننە، هەروەها شیعە. بەپێی پرۆژەکە «هەرێمەکانی کورد، سوننە، شیعە هەریەکێکیان بەرپرس دەبن لەیاسا ناوخۆییەکان، ئیدارە، هەروەها ئاسایشی خۆیان. حکومەتی ناوەندی کۆنترۆڵی بەرگری سنوور، کاروبارەکانی دەرەوە، هەروەها داهاتەکانی نەوت دەکات». مەبەست لەپلانەکە بەهێزکردنی پێگەی ئەمریکا بوو لەوڵاتەکەدا لەگەڵ پارێزگاریکردن لەسوننەکان لەکاتی جەنگەکەدا کە هەزارەها خەڵکی تێدا کوژرا لەهەردوولاو هەروەها یەکلاییکردنەوەی ناوچە جێناکۆکەکان لەنێوان کوردو عەرەبدا. بەپێی وتەی بەرپرسێکی شیعەکە بۆ  «میدڵ ئیست ئای» قسەی کردووە باس لەوەدەکات کە یەکپارچەیی خاکی عێراق «چیتر کاری لەپێشینەی ئەمریکا نییە». ئەم هەوڵەی ئەمریکا دوای ئەوە دێت کە لەلایەن لایەنە شیعییەکان پاڵەپەستۆی دەخرێتەسەر بۆ کشانەوەی هێزەکانی لەعێراق دوای کوشتنی قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس لە ٣ی کانونی دووەمی ٢٠٢٠ لەفرۆکەخانەی بەغداد. لە ٥ی کانونی دووەمی ٢٠٢٠ پەرلەمانی عێراق دانیشتنیکی نائاسایی سازدا سەبارەت بەدەرکردنی هێزە بیانییەکان و تێیدا بەزۆرینەی دەنگی لایەنە شیعەکان، بەبێ بەشداری سوننەو کوردەکان، یاسایەکیان تێپەڕاند بۆ دەردکردنی هەموو هێزە بیانییەکان لەوڵاتەکەدا.  «ئەگەر ئەمریکییەکان بگەنە بنبەست سەبارەت بەبوونی هێزکانیان لەعێراق، ئەوا بەتووندی کاردەکەن بۆ چەپساندنی پرۆژەکە»، بەرپرسە شیعەکە وای وت. پرۆژەکەی بایدن لەلایەن کۆنگرێسەوە لەساڵی ٢٠٠٧ پەسەندکرا، بەڵام ئیدارەی جۆرج بوش، سەرۆکی ئەوکاتی ئەمریکا، رەتیکردەوە چونکە زۆربەی بەرپرسانی ئەمریکا یەکپارچەیی خاکی عێراقیان دەویست. ئێستا کە لایەنە شیعییەکان لەهەوڵی ئەوەدان هێزەکانی ئەمریکا دەربکەن، واشنتن بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم هەوڵە، کە بەدەستی ئێرانی دەزانێت، هەروەها دەیەوێت رێ لەئێران بگرێت تا رێگاکانی عێراق بەکارنەهێنێت بۆ سوریاو گەشتنی بەکەناراوەکانی رۆژهەڵاتی دەریای سپی ناوەڕاست، کار بۆ ئەم پرۆژەیە دەکات. بەرپرسێکی پێشووی ئەمریکا بۆ «میدڵ ئیست ئای» پشتراستی ئەوەی کردوەتەوە کەپرۆژەکە کاری لەسەردەکرێت و «دروستکردنی هەرێمێکی سوننی لەمێژە بژاردەیەک بووە بۆ ئەمریکا، ناکرێت ئێرانییەکان رێیان پێبدرێت بگەنە دەریای سپی ناوەڕاست یان سوود لەو خاکە وەربگرن کەپەیوەستیان بکات بەحزبوڵای لوبنانەوە». پرۆژەکە ئەمریکییە نەک سوننی، بوونی هێزەکانی ئەمریکا گرەنتی بووە بۆ سوننەو کوردەکان، بۆیە ئەگەر ئەمریکا پێویست بکات لەعێراق دەربچێت ئەوا چەسپاندنی هەرێمێک لە رۆژئاوای عێراق پلانی ئەمریکا دەبێت بۆ بەربەست دانان بۆ ئێران و گروپە چەکدارەکانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەراست بەرپرسە ئەمریکییەکە باس لەوەش دەکات کە بابەتەکە دروستکردنی «دەوڵەتە نەک هەرێمی ئیداری». «پرۆژەکە ئەمریکییە نەک سوننی، بوونی هێزەکانی ئەمریکا گرەنتی بووە بۆ سوننەو کوردەکان، بۆیە ئەگەر ئەمریکا پێویست بکات لەعێراق دەربچێت ئەوا چەسپاندنی هەرێمێک لە رۆژئاوای عێراق پلانی ئەمریکا دەبێت بۆ بەربەست دانان بۆ ئێران و گروپە چەکدارەکانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەراست». بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی شەرقلئەوسەتی سعودی، ئەمریکا بەمەبەستی «رووبەڕووبوونەوەی ئێران» و جێبەجێکردنی خواستی ئەو بەرپرسە عێراقیانەی کەدەیانەوێت هیزەکانی ئەمریکا لەوڵاتەکەدا نەمێنێت، (10) خاڵی پێشنیار کردووە بۆ بەرپرسانی عێراقی. یەکێک لەخاڵەکان تاووتوێکردنی زیادکردنی هێزەکانی ئەمریکایە لەهەرێمی کوردستان. پێشنیارەکە دروستکردنی بنکەی سەربازی تێدایە لەنزیکی سلێمانی، باشوری هەولێر، هەروەها هەڵەبجەو زیادکردنی هێزەکانی ئەمریکا لەناوچەکەدا لە (٥٠٠) سەربازەوە بۆ دوو هەزار سەرباز، ئەمە جگە لەپێنج هەزار سەربازەکەی ئەمریکا لەعێراق. لۆرن ویلیامز، رۆژنامەنووس و شارەزا لەکاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەپێگەی «ئینتەرپرێتەر»  ئاماژە بەوە دەکات کەحکومەتی هەرێمی کوردستان لەسەرەتای قووڵبوونەوەی گرژییەکانی ئەمریکا-ئێران دوای مردنی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس، هەڵوێستێکی بێلایەنانەی گرتووەتەبەر، بەڵام دەگونجێت ئەم هەلە بقۆزێتەوەو گرەنتی دروستبوونی دەوڵەتێک بکات بۆ کورد بەلایەنگریکردنی ئەمریکاو پێشوازیکردن لەسەربازانی ئەمریکی. «بوونی لەناوەڕاستی ئاگرەکەدا، رەنگە سەرکردەکانی کورد بۆنی هەلێک بکەن بۆ پێکدادانی هەردوولا بەیەکدا، بەمەرجدارکردنی چەسپاندنی بەردەوامی بوونی هێزەکانی ئەمریکا لەکوردستان لەسەر فراوانکردنی پێگەی ئەمریکا بۆ پارێزگاریکردن لەوڵاتێکی سەربەخۆ»، ویلیامز وای نووسیوە. بەپێی وتەی چەند سەرچاوەیەکی تر بۆ (میدڵ ئیست ئای)، دوابەدوای دانیشتنەکەی پەرلەمانی عێراق زۆربەی پەرلەمانتارە سوننەکان لەترسی تۆڵەکردنەوە لەلایەن شیعەکانەوە گەشتیان کردووە بۆ هەولێروعەممانی ئەردەن  کە لەهەردوو شار بەرپرسی ئەمریکییان بینیوە « بۆ تاووتوێکردنی چەند بژاردەیەک بۆ هەردوولا». میدڵ ئیست ئای نەخشەی هەرێمی سوننەکانی خستووەتەڕوو کە لەپارێزگای ئەنبار رادەگەیەنرێت و دواتر پاریزگاکانی نەینەوا، سەڵاحەدین، هەروەها دیالەی دەخرێتە پاڵ. سەرەتا ئەم هەرێمە یەکانگیر لەگەڵ دەستووری عێراقی دروستدەکرێت کە رێدەدات بەهەرێمی ئیداری بچێتە پاڵ هەرێمی کوردستان. دواتر بەشێوەیەکی کاتی هەرێمەکە دەخرێتەسەر کوردستان لەچوارچێوەی فیدراڵی یان کۆنفیدڕاڵی «بۆ دوورکەوتنەوە لەدروستبوونی ململانێ لەنیوان سووننە و کوردەکان لەسەر کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان». دواین هەنگاویش هەوڵدانە بۆ دانپێدانانی ئەم هەرێمە لەلایەن وڵاتە زلهێزەکانەوە. لورن ولیامز جەخت لەوە دەکاتەوە کەدروستبوونی هەر هەرێمێک یان خەونی دەوڵەتی کوردی ئاڵۆزی زۆری تێدایە، لەوانە دژایەتی سەرسەختی تورکیاو ئێران لەگەڵ ناڕەزایەتی حکومەتی عێراقی «بەڵام هیچ گومانێک نییە لەوەی ئەم پەرەسەندنانەی ئەمدواییەی نێوان ئەمریکاو ئێران پرسی کوردستانێکی سەربەخۆو یەکگرتوو دەخاتەوە بەرنامەی کار».

ئارا ئیبراهیم ‌ئیداره‌ى دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆکى ئه‌مریکا هه‌وڵده‌دات پێگه‌ى سه‌ربازیى خۆى له‌عێراق و سوریا به‌هێز بکات، یه‌کێک له‌هه‌نگاوه‌کانى دروستکردنى بنکه‌ى سه‌ربازییه‌ له‌هه‌رێمى کوردستان که‌دوو هه‌زارى تێدا جێگیر بکات. به‌رپرسانى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ڵێن جێگیرکردنى دوو هه‌زار سه‌ربازى ئه‌مریکى له‌هه‌رێم ره‌زامه‌ندى به‌غداى ده‌وێت. چه‌ند به‌رپرسێکى ئه‌مریکا زانیاریان داوه‌ته‌ رۆژنامه‌ى شه‌رقولئه‌وسه‌تى سعودی که‌ئه‌مریکا (10) پێشنیارى پێشکه‌شکردووه‌ بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ى ئه‌و به‌رپرسه‌ عێراقیانه‌ى داواى ده‌رکردنى هێزه‌کانى ئه‌مریکایان کردووه‌. یه‌کێک له‌و خاڵانه‌ى رۆژنامه‌که‌ باسى ده‌کات په‌یوه‌ندى به‌جێگیرکردنى دوو هه‌زار سه‌ربازى ئه‌مریکیه‌وه‌ هه‌یه‌ له‌هه‌رێمى کوردستان. رۆژنامه‌که‌ باسى ئه‌وه‌ی کردووه‌ یه‌کێک له‌و (10) خاڵه‌ى ئه‌مه‌ریکییه‌کان داویانه‌ته‌ به‌رپرسانى عێراق و هه‌رێمى کوردستان بریتییه‌ له‌«گفتوگۆکردن له‌گه‌ڵ سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى کوردستان بۆ زیادکردنى پێگه‌ى ئه‌مریکا، جا له‌ڕووى ژماره‌ى سه‌رباز بێت یان بنکه‌ى سه‌ربازیی. پێشنیاره‌که‌ دروستکردنى بنکه‌ى سه‌ربازیى له‌خۆده‌گرێت له‌نزیک سلێمانی، باشورى هه‌ولێرو هه‌ڵه‌بجه‌، که‌ (500) بۆ دوو هه‌زار سه‌رباز جێگیر بکرێت». جێگیرکردنى ئه‌و ژماره‌ سه‌ربازه‌ ئه‌مریکیانه‌ له‌هه‌رێمى کوردستان بێجگه‌ له‌و پێنج هه‌زار سه‌ربازه‌یه‌ که‌ له‌عێراقدا بوونیان هه‌یه‌. جێگرى سه‌رۆکى لیژنه‌ى کاروبارى پێشمه‌رگه‌ له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت، جێگیرکردنى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌ده‌سه‌ڵاتى حکومه‌تى هه‌رێمدایه‌. عوسمان که‌ریم، جێگرى سه‌رۆکى کاروبارى پێشمه‌رگه‌ له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به ‌‌هاوڵاتى وت «پێویست به‌وه‌ده‌کات په‌رله‌مانى کوردستان ئاگادارى جێگیرکردنى هێزه‌کانى ئه‌مریکا بێت، به‌ڵام جارێ سه‌رۆکى هه‌رێم نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌، هه‌رکات هاته‌وه‌ بۆ هه‌رێم په‌یامى ده‌بێت و له‌وباره‌یه‌وه‌ قسه‌ى خۆمان ده‌بێت، تا ئه‌م ده‌قه‌یه‌ به‌فه‌رمى ئه‌م پرسه‌ قسه‌ى له‌سه‌ر نه‌کراوه‌«. جێگرى سه‌رۆکى لیژنه‌ى کاروبارى پێشمه‌رگه‌ باسى له‌وه‌شکرد، به‌لایانه‌وه‌ گرنگه‌ هاوپه‌یمانان بمێننه‌وه‌ له‌هه‌رێمى کوردستان و تائێستا داعش هه‌ڕه‌شه‌یه‌ له‌سه‌ر ناوچه‌که‌، وتیشى «داعش کۆتایى پێنه‌هاتووه‌، ئه‌گه‌ر هاوپه‌یمانان به‌سه‌رکردایه‌تى ئه‌مریکا نه‌بوایه‌ خه‌لافه‌تى داعش له‌ناو نه‌ده‌چوو، جێگیرکردنى هێزى ئه‌مریکا له‌هه‌رێمى کوردستان پێویستى به‌دیراسه‌ى ورد ده‌بێت». ئه‌میندارى گشتى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ڵێت جێگیرکردنى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌هه‌رێمى کوردستان به‌ رێکه‌وتنى به‌غداو هه‌ولێر ده‌کرێت. جه‌بار یاوه‌ر، ئه‌میندارى گشتى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم له‌لێدوانێکدا به ‌‌هاوڵاتى وت «ئاگادارى رێکه‌وتنى نێوان هه‌رێمى کوردستان و ئه‌مریکا نیم بۆ جێگیرکردنى هێزى سه‌ربازى و نه‌مبیستووه‌ له‌سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه‌ هێز جێگیربکرێت، چونکه‌ له‌ناو وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌م و هیچ داواکارییه‌ک پێشکه‌ش نه‌کراوه‌«. جه‌بار یاوه‌ر پێشیوابوو جێگیرکردنى هێزى سه‌ربازى ئه‌مریکى په‌یوه‌ندى به‌و دۆخه‌وه‌یه‌ که‌ یه‌کتر تۆمه‌تبارده‌کرێت له‌مانه‌وه‌و نه‌مانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌نێوان کوتله‌ سیاسییه‌کان له‌عێراق، وتیشى «مانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا په‌یوه‌ندى به‌ده‌وڵه‌تى عێراقى فیدڕاڵه‌وه‌ هه‌یه‌، ده‌بێت رێکه‌وتنى سه‌ربازیى حکومه‌تى فیدڕاڵ بیکات له‌گه‌ڵ ئه‌و وڵاته‌، وه‌کو هه‌رێمى کوردستان و گوێتان له‌سه‌رۆکى هه‌رێم بوو له‌کۆڕبه‌ندى داڤۆس له‌مبارەیه‌وه‌ وه‌ڵامى راگه‌یاندنه‌کانى دایه‌وه‌ که‌هێشتا عێراق و هه‌رێم پێویستى به‌هێزى هاوپه‌یمانان هه‌یه‌ بۆ رووبه‌ڕوبوونه‌وه‌ى داعش که‌هێشتا ماون». هه‌روه‌ها ئه‌میندارى گشتى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو هیچ بنکەیەکی ئه‌مریکى و هاوپه‌یمانان له‌هه‌رێمى کوردستان بوونى نییه‌« ئه‌وه‌ى که‌هه‌یه‌ راوێژکارو مه‌شقپێکه‌ر هه‌یه‌و هێزى شه‌ڕکه‌ر له‌هه‌رێمى کوردستاندا بوونى نییه‌، هى هچ وڵاتێکى هاوپه‌یمانان به‌ئه‌مریکاشه‌وه‌«. ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى به‌رگرى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بۆ ‌هاوڵاتى جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه‌ که‌جێگیرکردنى دوو هه‌زار سه‌رباز له‌هه‌رێم ره‌زامه‌ندى به‌غداى ده‌وێت. هه‌رێم که‌مال ئاغا، ئه‌ندامى لیژنه‌ى به‌رگرى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به ‌‌هاوڵاتى وت»بێگومان مانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا و جێگیرکردنى په‌یوه‌ندى به‌حکومه‌تى فیدڕاڵى عێراقه‌وه‌ هه‌یه‌، لەئێستادا هه‌رێمى کوردستان هێزى پاسه‌وانى سنورى هه‌یه‌«. پەرلەمانتارە کوردەکەی عێراق وتیشى «بوونى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌هه‌رێمى کوردستان یا جێگیرکردنى هێزى دیکه‌ پێویستى به‌ رێکه‌وتنى حکومه‌تى عێراق و هه‌رێمى کوردستانه‌وه‌ هه‌یه‌«.  

سازدانى: ئارا ئیبراهیم سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى و ئابوورى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌دات به‌جێبه‌جێکردنى یاساى چاکسازى و رێکه‌وتنى نێوان هه‌رێم و به‌غدا که‌مانگانه‌ بڕى (900) ملیۆن دۆلار (تریلۆنێک و 80) ملیار دینار ره‌وانه‌ى هه‌رێمى کوردستان ده‌کرێت، دۆخى ئابوورى زۆر باش ده‌بێت. زیاد جه‌بار، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى‌، ئه‌وه‌ ئاشکراده‌کات که‌ مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم و قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت به‌ڵێنیانداوه‌ پێش ته‌واوبوونى کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم قه‌رزى پاشه‌که‌وتى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران بده‌نه‌وه‌. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌ڕوو که‌داوایان له‌حکومه‌تى هه‌رێم کردووه‌ دوو پڕۆژه‌ بودجه‌ بۆ 2020 ئاماده‌ بکه‌ن، یه‌کێکیان به‌پێى ئه‌و رێکه‌وتنه‌ى له‌گه‌ڵ به‌غدا کراوه‌و یه‌کێکى دیکه‌یان که‌ هه‌ر هیچ بودجه‌یه‌ک نه‌نێردرێت و له‌سه‌ر داهاتى نه‌وت و ناوخۆ ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکرێت. ‌هاوڵاتى: وه‌فدى دانوسانکارى هه‌رێم له‌گه‌ڵ به‌غدا رۆژى پێنجشه‌ممه‌ی رابردوو هاتنه‌ په‌رله‌مان، چ شتێکى گرنگ باسکرا؟ زیاد جه‌بار: له‌ڕاستیدا وه‌فدى دانوسانکار زیاتر له‌سه‌ر پرسه‌ داراییه‌کانى نێوان هه‌رێم و عێراق قسه‌یان کرد، دیاره‌ له‌یه‌که‌م رۆژى چوونیان بۆ به‌غدا بۆ گفتوگۆکردن بۆیان باسکردین قۆناغ به‌قۆناغ، ئه‌وه‌ى به‌لامانه‌وه‌ گرنگ بوو که‌ چوار خاڵى بنچینه‌یى گفتوگۆى له‌سه‌رکرا، پشکى هه‌رێم له‌بودجه‌ى عێراق، هێزى پێشمه‌رگه‌و مه‌سه‌له‌ى خاک و ناوچه‌ جێناکۆکه‌کان. وه‌فدى داوسانکارى هه‌رێم له‌گه‌ڵ به‌غدا باسیان له‌وه‌کرد لێکتێگه‌شتنێکى باش له‌به‌رژه‌وه‌ندى هه‌ردوولا دروست بووه‌، له‌و کاته‌ى وه‌فدى هه‌رێم چووه‌ پڕۆژه‌ بودجه‌ى 2020 له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقه‌وه‌ ئاماده‌ ده‌کرا، به‌شێک له‌مانه‌ رێکه‌وتنى له‌سه‌ر کراوه‌و جێکراوه‌ته‌وه‌ له‌پڕۆژه‌که‌دا، ئه‌گه‌ر پرۆژه‌یاساى بودجه‌ى 2020 بنێردرێتە پەرلەمان، ئه‌وا پشکى هه‌رێم تێیدا پارێزراو ده‌بێت که‌میزانییه‌ى عێراق له‌سه‌ر (161) ترلیۆن دینار خه‌مڵاندنى بۆ کراوه‌، مانگانه‌ بڕى (900) ملیۆن دۆلار بگاته‌ هه‌رێمى کوردستان له‌به‌رانبه‌ردا حکومه‌تى هه‌رێم رۆژانه‌ (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ ته‌سلیمى سۆمۆ بکات و رۆژانه‌ سه‌د هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى که‌رکوک له‌ڕێى بۆرییه‌ نه‌وتییه‌کانى هه‌رێمه‌وه‌ بگاته‌ به‌نده‌رى جه‌یهان له‌سه‌ر ئه‌مانه‌ رێکه‌وتن کراوه‌. ‌هاوڵاتى: پشکى (74) ملیار دینارى مانگانه‌ که‌ بۆ پێشمه‌رگه‌ ره‌وانه‌ بکرێت له‌ناو ئه‌و (900) ملیۆن دۆلاره‌دایه‌ یان جیاوازه‌؟ زیاد جه‌بار: هێزى پێشمه‌رگه‌ى کوردستان له‌ناو مه‌نزومه‌ى وه‌زاره‌تى به‌رگرى عێراقدا بێت، به‌ڵام به‌پێى ده‌ستور ئه‌مه‌ پێشێلکردنى ده‌ستوره‌، چونکه‌ هێزى پێشمه‌رگه‌ى کوردستان له‌ناو مه‌نزومه‌ى به‌رگرى عێراقیدایه‌ نه‌ک وه‌زاره‌تى به‌رگرى. بڕى ئه‌و (74) ملیار دینارى مانگانه‌یه‌ بۆ پێشمه‌رگه‌ له‌ناو ئه‌و (900) ملیۆن دۆلاره‌دایه‌ که‌به‌غدا ره‌وانه‌ى هه‌رێمى ده‌کات دواى په‌سه‌ندکردنى بودجه‌ى 2020ى عێراق. له‌کۆتایى ساڵى 2020 بڕیاره‌ سه‌رژمێرى له‌عێراقدا بکرێت ‌هاوڵاتى: باسیان له‌وه‌کرد پشکى هه‌رێم له‌به‌غدا له‌سه‌دا 12.67 ناکرێت به‌ له‌سه‌دا 14%؟ زیاد جه‌بار: ئێستا لێکتێگه‌شتنێک هه‌یه‌ له‌نێوان هه‌ردوو وه‌زاره‌تى پلاندانانى عێراق و حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستاندا که‌ له‌ڕووى زانستییه‌وه‌ قسه‌ى له‌سه‌رده‌که‌ن که‌پشکى هه‌رێم 14%یه‌و به‌ڵام نه‌کراوه‌ته‌ بنه‌ما بۆ پڕۆژه‌ بودجه‌ى 2020، له‌کۆتایى ساڵى 2020 بڕیاره‌ سه‌رژمێرى له‌عێراقدا بکرێت. ئه‌وانه‌ى موچه‌ى خانه‌نشینیان که‌مه‌و (220) هه‌زار دیناره‌ له‌کاتى جێبه‌جێکردنى یاساى چاکسازى ئه‌و پاره‌یەى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ حکومه‌ت بخرێته‌سه‌ر موچه‌ى خانه‌نشینان که‌که‌مترین موچه‌یان هه‌یه ‌هاوڵاتى: پرسى موچه‌ى پاشه‌که‌وتکراو و موچه‌ى خانه‌نشینى له‌گه‌ڵ حکومه‌تى هه‌رێم چۆن باسکراوه‌و به‌ڵێنى چى دراوه‌؟ زیاد جه‌بار: ئێمه‌ ئه‌و کاته‌ى خه‌ریکى پڕۆژه‌یاساى چاکسازى بووین له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى حکومه‌ت و جێگره‌که‌ى و وه‌زیرى دارایى و به‌شێکى دیکه‌ له‌وه‌زیره‌ په‌یوه‌ندیداره‌کان کۆبووینه‌وه‌و گفتوگۆى زۆر ورد کرا. ئه‌وانه‌ى موچه‌ى خانه‌نشینیان که‌مه‌و (220) هه‌زار دیناره‌ له‌کاتى جێبه‌جێکردنى یاساى چاکسازى ئه‌و پاره‌یەى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ حکومه‌ت بخرێته‌سه‌ر موچه‌ى خانه‌نشینان که‌که‌مترین موچه‌یان هه‌یه‌. هه‌روه‌ها پاشه‌که‌وتى موچه‌مان باسکرد، پێمانوتن ناکرێت هیچ قسه‌یه‌ک له‌سه‌ر پاشه‌که‌وتى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران نه‌که‌ن، ئه‌وه‌ى تێگه‌شتین قه‌له‌قییه‌ک هه‌بوو که‌ به‌رچاویان روون نییه‌. له‌یاساى چاکسازى موچه‌ى پاشه‌که‌وتکراوه‌کان و گه‌ڕانه‌وه‌ى بۆ فه‌رمانبه‌ران جێگیرکراوه‌، که‌ هه‌ژمارى بانکى ده‌کرێته‌وه‌ به‌پێى یاساکه‌، بڕگه‌ى دووه‌مى ئه‌وه‌یه‌  له‌دواى کردنه‌وه‌ى هه‌ژمارى بانکى بۆ فه‌رمانبه‌ران رێنمایى و ته‌علیمات ده‌رده‌کات بۆ ئه‌وه‌و دوو شتمان به‌حکومه‌ت و وه‌زاره‌تى دارایى وتووه‌، یه‌که‌میان ئایا فه‌رمانبه‌ران چۆن دەتوانن پارە پاشه‌که‌وتکراوه‌کان بەکاربێنن و دووه‌م کەی ده‌توانن مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ بکه‌ن، چونکه‌ بۆ ئه‌وه‌یه‌ فه‌رمانبه‌ران قه‌رزارى حکومه‌تن، له‌ڕێگه‌ى مامه‌ڵه‌ى هه‌ژماره‌ بانکییه‌که‌وه‌ مه‌قاسه‌ بکرێت و حکومه‌ت چى پاره‌یه‌کى لاى فه‌رمانبه‌رانه‌ وه‌ریبگرێته‌وه‌ ئیتر پێشینه‌کانه‌، عه‌قاره‌، پاره‌ی کاره‌باو ئاوه‌. «که‌ی»ـه‌که‌ بۆ ئه‌وه‌یە ‌حکومه‌تى هه‌رێم دواى جێبه‌جێکردنى رێکه‌وتنى یاساى  بودجه‌ى 2020، حکومه‌تى هه‌رێم له‌ساڵێکدا چه‌ند جارێک شتێک له‌و پاره‌یه‌ رابکێشێت. ‌هاوڵاتى: ئایا له‌گفتوگۆکانتان له‌گه‌ڵ مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌ت و قوباد تاڵه‌بانى جێگرى و وه‌زیره‌ په‌یوه‌ندیداره‌کان باسیان له‌وه‌کرد که‌پێش ته‌واوبوونى کابینه‌ى نۆیه‌م قه‌رزى پاشه‌که‌وتى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران به‌ته‌واوى ده‌درێته‌وه‌؟ زیاد جه‌بار: به‌ڵێ ئه‌و به‌ڵێنه‌یان داوه‌ پێش ته‌واوبونى کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم قه‌رزى موچه‌ى پاشه‌که‌وتى فه‌رمانبه‌ران بدرێته‌وه‌، هه‌تا سه‌رۆکى حکومه‌ت روونکردنه‌وه‌ى پێداین که‌ وتى:»هه‌ژمارى بانکى بکه‌ینه‌وه‌، فه‌رمانبه‌رێک (30) ملیۆن دینارى لاى حکومه‌ته‌ چه‌کى پاره‌که‌ راده‌کێشێت ته‌واوه‌و حکومه‌ت مولزه‌مه‌ به‌دانه‌وه‌ى) حکومه‌تى هه‌رێم ده‌توانێت قه‌رزه‌کانى پاشه‌که‌وت بداته‌وه‌ که‌نزیکه‌ له‌ (13) ملیار دۆلارى ئه‌مریکى وه‌ک خۆیان باسیان کردووه‌. بڕوام به‌و ژماره‌ زۆره‌ى قه‌رز نییه‌ له‌سه‌ر حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، ته‌نانه‌ت قه‌رزى مووچه‌ى پاشه‌که‌وتکراوى فه‌رمانبه‌رانیش که‌باسى (13) ملیار دۆلار ده‌کرێت، هێشتا وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى نه‌یتوانیوه‌ به‌ته‌واوی زه‌بتى بکه‌ن بزانن چه‌ند ده‌کات ‌هاوڵاتى: وه‌فدى دانوسانکارى هه‌رێم باسى قه‌رزه‌کانى هه‌رێمیان کرد که‌ (24) ملیار دۆلار قه‌رزارن؟ زیاد جه‌بار: باسى قه‌رزه‌کان به‌گشتى کراو بۆ خۆم بڕوام به‌و ژماره‌ زۆره‌ى قه‌رز نییه‌ له‌سه‌ر حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، ته‌نانه‌ت قه‌رزى مووچه‌ى پاشه‌که‌وتکراوى فه‌رمانبه‌رانیش که‌باسى (13) ملیار دۆلار ده‌کرێت، هێشتا وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى نه‌یتوانیوه‌ به‌ته‌واوی زه‌بتى بکه‌ن بزانن چه‌ند ده‌کات. هاوڵاتى: ئامانج ره‌حیم سکرتێرى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران خه‌ریکى بۆردێکن بۆ کۆکردنه‌وه‌ى سه‌رجه‌م قه‌رزه‌کانى سه‌ر حکومه‌ت، هیچ پرسیارتان ئاراسته‌ کرد له‌وباره‌یه‌وه‌؟ زیاد جه‌بار: پرسیارمان لێکردن که‌ لیژنه‌و کۆمیته‌یه‌ک پێکهێنراوه‌ ئامانج ره‌حیم سه‌رپه‌رشتى ده‌کات، بۆ قه‌رزه‌کان چه‌ند قه‌رزاره‌و هه‌نگاو به‌هه‌نگاو چۆن قه‌رزه‌کان ده‌ده‌نه‌وه‌، ئێستا نه‌وتێکى زۆر له‌هه‌رێمى کوردستان ده‌فرۆشرێت و رۆژانه‌ (460) هه‌زار به‌رمیل هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه‌ ده‌کات. له‌داهاتى نه‌وت ته‌نها (318) ملیار دینار ده‌درێت به‌وه‌زاره‌تى دارایى بۆ موچه‌، ئیتر نه‌وت به‌رمیلێکى به‌ (70) بێت یا به‌ (60 و 50) دۆلار بێت هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ ده‌درێت به‌وه‌زاره‌تى دارایى، ئه‌وى دیکه‌ى روون نییه‌و شه‌فاف نییه‌و لێره‌و له‌وێ ده‌بیستین قه‌رزى کۆمپانیا نه‌وتى و ناته‌وتییه‌کان و قه‌رزه‌ ناوخۆییه‌کان که‌ له‌بانکه‌کاندا بوون ده‌درێته‌وه‌، شتێک قه‌رز ده‌درێته‌وەو ده‌بێت له‌داهاتوودا روون بێت. ‌هاوڵاتى: پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2020 دێته‌ په‌رله‌مانى کوردستان؟ یاخود به‌بیانووى نه‌بوونى بودجه‌ له‌به‌غدا هه‌رێمیش ئه‌مساڵ ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى ناکات؟ زیاد جه‌بار: ئێمه‌ خۆمان وه‌کو سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى ئه‌وه‌مان روونکرده‌وه‌ که‌ شه‌ش ساڵه‌  پرۆژه‌ى بودجه‌ نه‌هاتۆته‌ په‌رله‌مان و یه‌کێک له‌لاوازترین خاڵه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانه‌ که‌یاساى بودجه‌ت نه‌بێت، خراپترین حکومه‌تیش ئه‌وه‌یه‌ یاساى بودجه‌ى نه‌بێت، له‌به‌رئه‌وه‌ ئه‌وه‌مان به‌نوێنه‌ره‌کانى حکومه‌ت وت، ئه‌گه‌ر بیانووه‌که‌ ئه‌وه‌بێت به‌رچاویان روون نییه‌، به‌ڵام حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ ناوه‌ند رێکناکه‌وێت و هیچ پاره‌مان بۆ نانێردرێت، ده‌بێت له‌سه‌ر داهاتى ناوخۆیى و فرۆشتنى نه‌وت خه‌مڵاندن بکات و دوو جۆر پرۆژه‌ بودجه‌ ئاماده‌بکه‌ن، یه‌کیان به‌پێى ئه‌و رێکه‌وتنه‌ى له‌گه‌ڵ به‌غداد کراوه‌، یه‌کێکیان به‌وه‌ى که‌ له‌خراپترین حاڵه‌تدا له‌سه‌ر داهاتى نه‌وت و ناوخۆ بیکه‌ن، وه‌کو به‌ڵێنیان نه‌دا، به‌ڵام به‌حسابى خۆیان  وتیان ئیشى تێدا ده‌که‌ین. ‌هاوڵاتى: ئه‌گه‌ر به‌غدا بودجه‌ى نه‌بێت، هه‌رێمى کوردستان چۆن مامه‌ڵه‌ ده‌کات؟ زیاد جه‌بار: له‌حاڵه‌تێکدا ئه‌گه‌ر یاساى بودجه‌ له‌عێراق نه‌بوو، هه‌رێمى کوردستان وه‌کو ساڵى 2019 پاره‌ى به‌شێکى موچه‌که‌ى بۆ دێت که‌ (453) ملیار دینارى مانگانه‌یه‌، حاڵه‌تێکى تر ئه‌وه‌یه‌ که‌به‌غدا هیچ بڕه‌ پاره‌یه‌ک بۆ هه‌رێمى کوردستان نه‌نێرێت ئه‌وه‌ش واریده‌، ئه‌وه‌ش ده‌بێت پشت به‌داهاتى نه‌وت ببه‌ستین که‌ له‌سه‌روو (460) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه‌ ده‌کرێت. ‌هاوڵاتى: دۆخى دارایى هه‌رێم به‌ره‌و گه‌شه‌ندن و ئارامى ده‌ڕوات یا وه‌ستاوه‌و مه‌ترسى پاشه‌کشه‌ هه‌یه‌؟ زیاد جه‌بار: بۆ ئه‌مساڵ ئه‌گه‌ر تۆزێک دۆخى سیاسى عێراق باش ببێت به‌دڵنیاییه‌وه‌ دۆخى ئابوورى هه‌رێمى کوردستان له‌ساڵى 2019 زیاتر گه‌شه‌ ده‌کات، به‌تایبه‌ت رێکه‌وتنى بودجه‌ى 2020 و ئه‌و رێکه‌وتنه‌ى هه‌یه‌ له‌نێوان هه‌رێم و عێراق جێبه‌جێ بکرێت.

ئامادەکردنی: هاوکار جەلال پاش چەندین مانگ لەگرژییەکانی نێوان ئەمریکاو ئێران، کەدەگەڕێتەوە بۆ مانگی مایسی ٢٠١٩، دوای چەندین گەڕی هەڕەشەو جەنگی ساردو میدیایی؛ دواجار گرژی راستەوخۆی نێوانیان لەکۆتایی مانگی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩و سەرەتای کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ پێی نایە قۆناغێکی ئاڵۆزتر. گرژییەکان تەنها سزا ئابورییەکانی ئەمریکا نییە، بەڵکو هەوڵەکانی ئێرانیش بۆ بێزارکردنی ئەمریکا بەهێرشکردنە سەر کەشتییەکانی لەکەنداوی عومان، خستنە خوارەوەی درۆنێکی ئەمریکی لەمانگی حوزەیران و زیاتر لەدەستەیەک هێرش بۆ سەر پێگەکانی ئەمریکا لەعێراق. بەرپرسانی کۆشکی سپی پێیان وایە؛ زۆر کاریان لەپێشە بۆ ئارامی جیهان. دوا پێشهاتەکانیش پێمان دەڵێت؛ وادیارە ئێران مەسجەکەی وەرگرت و نایەوێت گرژییەکان زیادبکات لەناوچەکە، پاش تۆڵەکردنەوەی کوشتنی فەرماندەی فەیلەقی قودسی شۆڕشی ئیسلامی ئێران قاسم سولەیمانی، کە بەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە کاتێک کۆماری ئیسلامی (١٨) موشەکی ئاڕاستەی دوو بنکەی سەربازیی هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق کرد. راستییەکە ئەوەیە هیچ قوربانییەک دەرنەکەوت کە هەژماربکرێت لەئەنجامی هێرشی ئێرانییەکان. لەئێوارەی رۆژی چوارشەممە سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ لەشاشەی تەلەفزێۆنەوە پەیامێکی بڵاوکردەوەو وتی « ئێران بێدەنگ دەردەکەوێت، ئەمەش شتێکی باشە بۆ لایەنەکانی ناوچەکە کەنیگەران بوون». هەروەها وتی « بۆ ماوەیەکی زۆرو گەڕانەوەی بەهەمانشێوەی ١٩٧٩ نەتەوەکان دەبوو ئارامبگرن لەسەر وێرانکاری و هەڵسوکەوتە ناجێگیرەکانی ئێران لەناوچەکەو سەرووتر، ئەو رۆژانە تێپەڕین». لەکاتێکدا زۆرێک لەشارەزایان پێشبینییان کرد، کەئێران بۆ تۆڵەسەندنەوە چاوەڕێ دەکات، بەڵام کەمتر لەهەفتەیەک چاوەڕێی کردو پێچەوانەکەی ئەنجامدا. هەروەها شارەزایان پێشبینی ئەوەشیان کرد کەسەرکردەکانی ئێران ئامانجیان رەتکردنەوەیەکی قایلکەر بوو بۆ هەر کردارێک، دواتر بەشانازییەوە باسیان لەو تۆڵەسەندنەوەیە دەکرد. ئێلشیڤا ماکلیس، مامۆستای زانکۆی (بار ئێلان) لەشاری رامات لەوڵاتی ئیسرائیل و پسپۆر لەکاروباری عێراق، ئێران و ئیسلامی شیعە، پێش هێرشەکەی ئێران بەڕۆژنامەی (جویش نیوز سیندیکات JNS)ی وت « ئەوە روونە کەئێران شتێک دەکات لەپاش هێرشەکەی ئەمریکا بۆ سەر رەمزو پێکنەرێکی گرنگی کۆماری ئیسلامی. پرسیارەکە ئەوەیە کەی و چۆن؟» هەروەها ماکلیس وتی « ئێران ناخوازێت راستەوخۆ هیچ کاردانەوەیەک یاخود گرژییەک ئەنجامبدات و هەوڵدەدات ئەوەندەی بکرێت دەستی خۆی پیس نەکات، بەڵکو کاربکات لەڕێگەی بریکارە جیاوازەکانی لەناوچەکە.» بەڵام لەوکاتەدا پێچەوانەکەی ئەنجامدا. سەبارەت بەهەڕەشەکانی ئێران لەمەڕ «خاپورکردنی شارەکانی تەلئەبیب و هەیفا» راوێژکاری پێشووی ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل یعقوب ئەمیدرۆر لەپەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا کە لەلایەن پەیمانگای جوو بۆ ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رێکخرابوو بە (JNS) وت : ئیسرائیل پێش ئەوەی هیچ بڕیارێک بدات پێویستە چاوەڕێ بکات و ببینێت چی روودەدات. هەروەها وتیشی «ژیرانە نییە» گفتوگۆ لەسەر بەرپەرچدانەوەی ئیسرائیل بۆ هەرهێرشیکی ئێران بکرێت.  روونیشیکردەوە؛ کە بۆ ماوەیەکی زۆرە ئیسرائیل لەڕووبەڕووبوونەوەدایە لەگەڵ ئێران لەسوریا، هەروەها نیازیان وایە؛ لەهەر هەلومەرجێکدا کەهەستییان کرد بەهێزن شەڕی زەمینی بکەن و ئامانجی سەرەکییان وەستاندنی ئێرانە لەبیناکردنی مەکینەی شەڕ لەسوریا. «لەئەگەری روودانی هەر هێرشێک نابێت بڕیاری پێشوەختە بدەن.» یۆل گۆزانسکی توێژەر لەپەیمانگای دیراساتی ئاسایشی نەتەوەیی بەڕۆژنامەی (جویش نیوز سیندیکات JNS)ی وت؛ ئەو باوەڕی وایە کوشتنی قاسم سولەیمانی بڕیارێکی باش بوو، زۆر دواکەوت، دەبوو دەیەیەک پێش ئێستا لەناوببرایە. ئەو بڕیارە ژیانی زۆرێکی پاراست بەتایبەتی عەرەب. مردنی سولەیمانی گۆڕانکارییەکان لەیەمەن خێرا دەکات، کەدەتوانێت هانی حوسییەکان بدات بچنە دانووستان لەگەڵ سعودیە. ئەمە بەهەموو شێوەیەک پڕۆسەکە خێراتر دەکات. بەر لەهێرشەکەی ئێران بۆ سەر دوو بنکە سەربازییەکەی ئەمریکا لەعێراق، گۆزانسکی پێشبینی کرد وتی « ئێران دەیەوێت بەشێوەیەک تۆڵەبکاتەوە، کەئەمریکا توڕەو بێزار نەکات.» دواتر بینیمان ئەم بۆچوونەی گۆزانسکی وەڕاست گەڕا. توێژەرەکە وتیشی هیچ لایەک خواستی شەڕی نییە، ئێران ئامانجی تۆڵەسەندنەوەیە بەشێوەیەک کە زۆر نەرم بێت و ویلایەتەیەکگرتووەکانی ئەمریکاش بۆ رێگایەک دەگەڕێت پشێوی دروستنەبێت و هۆکارێکی هەبێت بۆ وەڵامنەدانەوە. هەتا ئێستا هیچ هاوڵاتی و سەربازێکی ئەمریکی نەکوژراون، ئەوە خاڵێکی ئەرێنییە بۆ ئەمریکا کاردانەوەی نەبێت. ئەگەر ئێران سەربازێکی ئەمریکا بکوژێت؛ ترەمپ ناچارە وەڵامی هەبێت، ئێرانیش ئەوە دەزانێت، بۆ ئەو مەبەستە هەموو شتێک دەکات بۆ ئەوەی دووربێت لەو بەربەرەکانێیە. کۆتایی ئامانجی پڕۆژە ٢٠، ٣٠، ٥٠ ساڵییەکەی ئێران لەهەمانکاتدا ئەمریکا خەریکی پڕۆژەی وەستاندنی چەکی ناوەکییە. لەلێدوانێکیدا دۆناڵد ترەمپ رۆژی چوارشەممەی ٨ی کانوونی دووەم ٢٠٢٠، رایگەیاند «ویلایەتەیەکگرتووەکانی ئەمریکا؛ راستەوخۆ سزای ئابووری زیاتر دەسەپێنێت بەسەر رژێمی ئێران.» هەروەها ترەمپ هەڕەشەی لێدانی (٥٢) ئامانجی ئێرانی کردو وتی ئەمریکا هێزی سەربازی زیاتری بڵاوەپێکردووە، لەئەگەری کاردانەوەی ئێران. مەبەستی ئامادەبوونی هێزێکی ئاسمانی ئەمریکایە لەویلایەتی یووتاه، وەک نمایشێکی سەربازیی دەریخست کەتیمێکی (٥٢) فڕۆکەیی جۆری F-35AII Lightning پێشکەوتووترین فڕۆکەی جەنگییە لەئەمریکا، کە یەک لەدوای یەک دەگەنە ئامانجەکانیان. لەساڵی ٢٠٠٧، کاتێک فەرماندەی سوپای پارێزگاری شۆڕشی ئێسلامی ئێران عەبدولڕەزا شەهلایی، کە لەهێرشێکی هێزەکانی ئەمریکا لەیەمەن کوژرا، گوایە لەکوشتنی حەوت سەربازی ئەمریکایی بەرپرسیار بووە، کە لەو هەفتەیەدا بەتوندی لەمیدیاکان باسی لێوەدەکرا، دواتر ئەمریکا ئامادەیی چارەسەری نیشاندا. دامەزرێنەرو بەڕێوەبەری کارگێڕیی سەنتەری ئەمریکی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ راپۆرت و شیکاری سێت فرانتزمان، بە(جویش نیوز سیندیکات JNS)ی وت “ئامانجی هێرشەکەی ئێران سەرەتا بۆ نمایشە کەخاوەنی تەکنەلۆجیایەو دەتوانێت هێرش بکاتەسەر بنکەکانی ئەمریکا.» لەهەمانکاتدا، ئێران خۆی بەدوور دەگرێت لەقوربانیدان، چونکە کاتێک یەکێک لەمیلیشیاکانی بەڵێندەرێکی ئەمریکی کوشت، لەتۆڵەی ئەوەدا ئەمریکا دوو دەستە لەئەندامانی میلیشیاکانی کوشتەوە. کاتێک ئێران ستافێکی ئەمریکی کوشت؛ پەیامێکی دا بەئەمریکا کە ناوچەکە جێبهێڵن، بەڵام ئەمریکا پەیامێکی جێهێشت کەدەتوانێت هەمان شت دووبارەبکاتەوە. ئێران دەیەوێت دڵنیابێت لەگەڕانەوەی سەر بڵندی لەمەڕ مردنی سولەیمانی بەبێ روودانی شەڕی گەورە لەناوچەکە، بەڵام ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی دەزانن کەدەتوانێت هێرش بکاتەسەر دامەزراوە نەوتییەکان لەسعودیە، وەک ئەوەی لەڕابردوودا ئەنجامیدا. فرانتزمان پێی وایە ئێران هۆکاری پشێوی ناوچەکەیە بەدرێژایی (٤٠) ساڵ، هەروەها تاران دەیەوێت وڵاتانی عێراق، لوبنان و یەمەن دابەشبکات لەڕێگەی بریکارەکانییەوە. ناکۆکی و پێکدادان لەناوچەکە لەبەرژەوەندی ئێران نییە، بەڵکو بەردەوامی پڕۆسەی کۆنتڕۆڵی ئەو وڵاتانە لەبەرژەوەندی ئێرانە. هەر شەڕێکی قورس لەناوچەکەدا دەتوانێت ئامانجی پڕۆژە (٢٠، ٣٠، ٥٠) ساڵییەکەی ئێران پەکبخات، بۆیە دەبێت وریا بێت. سەرەڕای خۆهەڵکێشان و خۆ بەگەورە زانینی، ئێران دەزانێت کەتوانای جەنگی رووبەڕووبوونەوەی ئەمریکای نییە، دەبێت بەوریاییەوە مامەڵە بکات، لەبەرئەوەی نایەوێت دوژمنایەتی ئەو ئیدارەیە بکات. سەرەنجام ژینگەی سیستمی کۆمەڵگەی نێودەڵەتی لەم قۆناغەدا پەیوەستدارە بەجوڵەی ئەکتەرەکانی. لەڕوانگەی بیردۆزی ریالیزمەوە دەکرێت رووداوەکانی پەیوەست بەپرسی نێوان ئەمریکا-ئێران لەڕێگەی جوڵەکانیانەوە پێشبینی بکرێت. کردەوەکانی ئێران نیشانمان دەدات، کەدەخوازێت بگەڕێتەوە دۆخی ئاسودەیی ئەویش بریتییە لەجەنگی بریکاری و خۆی دەپارێزێت لەجەنگی راستەوخۆ لەگەڵ ئەمریکا. لەهەمانکاتدا لەپێداگیرییدا دەمێنێتەوە لەسەر خواستەکانی کەهەوڵدانە بۆ وەدەرنانی هێزەکانی ئەمریکاو بێزارکردنیان لەڕێگەی گروپی جیاوازو پشێوی دروستکردن لەناوچەکە. هاوکات ئەرکی سەرەکی ئەمریکا هێشتنەوەی وڵاتانی ناوچەکەیە لەهەمان دۆخدا، پاشان ترسی راستەقینەی ئەمریکا جەمسەرێکی گەورەی جیهان کەڕوسیایە نەک ئێران. سەرچاوەکان: 1.https://www.clevelandjewishnews.com/jns/post-missile-attack-iran-takes-off-ramp-as-america-aims/article_10c52c15-12dc-53fe-bfec-27636db34f3b.html 2.Post-missile attacks, Iran takes an off-ramp as America aims for de-escalation - JNS.org

راپۆرتی: واڵ ستریت جێرناڵ وه‌رگێرانی: کاکه‌لاو عه‌بدوڵا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى وڵاته‌ زلهێزه‌کان پشتگیرى له‌ئاگربه‌ستى لیبیا ده‌که‌ن بۆ کۆتاییهێنان به‌شه‌ڕى چه‌ند مانگه‌، خزاندنى ئه‌مدواییه‌ى چه‌کدارى به‌کرێگیراو له‌لایه‌ن رکابه‌ره‌کانى ده‌ره‌وه‌ بووه‌ته‌ هه‌ڕه‌شه‌ بۆ پوچه‌ڵکردنه‌وه‌ى هه‌وڵه‌کان بۆ چه‌سپاندنى ئاگربه‌ستێکى درێژخایه‌ن له‌وڵاته‌ ده‌وڵه‌مه‌ند به‌نه‌وته‌که‌ى باکورى ئه‌فریقادا. له‌لوتکه‌ى به‌رلیندا له‌یه‌کشه‌ممه‌ى رابردوو 19ى کانونى دووه‌مى 2020، روسیا، تورکیا، فه‌ره‌نسا، ئیتاڵیا، میسر، هه‌روه‌ها ئیمارات رێککه‌وتن له‌سه‌ر پشتیوانیکردنى ئاگربه‌ست و پابه‌ندبوون به‌ رێککه‌وتنێکى پێشووترى وه‌ستاندنى ناردنى چه‌ک، ئه‌مه‌ش له‌هه‌وڵی کۆتاییهێنان به‌جه‌نگه‌که‌.  هه‌ڵگیرسانى جه‌نگێکى ناوخۆیى قووڵ له‌ساڵى رابردوودا له‌وڵاتێکدا که‌نزیکترین وڵاتى ئه‌وروپى لێیه‌وه‌ (321)کم دووره‌ بووه‌ته‌هۆى به‌ئاگاهاتنه‌وه‌ى زلهێزه‌کانى رۆژئاوا. به‌جه‌ختکردنه‌وه‌ له‌به‌ربه‌سته‌کانى ئاشتییه‌کى تۆکمه‌، سه‌رکرده‌کانى هه‌ردوو هێزه‌ سه‌ره‌کییه‌که‌ - حکومه‌تێک له‌ته‌رابلوسى پایته‌خت که‌ نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان پشتگیرى ده‌کات و ئه‌و هێزه‌ چه‌کدارانه‌ى که‌دڵسۆزى فه‌رمانده‌یه‌کى پێشووى سوپاى لیبیان که‌باره‌گاکه‌ى له‌ رۆژهه‌ڵاتى وڵاته‌که‌دایه‌ - یه‌کتریان نه‌بینى یان راسته‌وخۆ پێکه‌وه‌ له‌گه‌ڵ یه‌کتر قسه‌یان نه‌کرد له‌لوتکه‌که‌دا، هه‌رچه‌نده‌ نوێنه‌ره‌کانیان به‌شداربوون له‌گفتوگۆکاندا. له‌ناو لیبیادا، گرژییه‌کان له‌م چه‌ند مانگه‌ى دواییدا په‌ره‌یانسه‌ندووه‌ به‌هۆى گه‌شتنى هه‌زاره‌ها چه‌کدارى به‌کرێگیراوه‌وه‌ که‌ له‌لایه‌ن تورکیاو روسیاوه‌ نێردراون بۆ یارمه‌تیدانى لایه‌نه‌ رکابه‌ره‌کان. له‌م چه‌ند هه‌فته‌یه‌ى دواییدا، نزیکه‌ى دوو هه‌زار چه‌کدارى میلیشیاى سورى له‌لایه‌ن تورکیاوه‌ له‌سوریا ناونووس کراون و نێردراون بۆ لیبیا تا به‌ناوى حکومه‌ته‌که‌ى ته‌رابلوسه‌وه‌ شه‌ڕبکه‌ن، به‌پێى وته‌ى فه‌رمانده‌یه‌کى سوپاى نیشتمانى سوریاو که‌سێک که‌په‌یوه‌ندى نزیکى هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ چه‌کداره‌کاندا. به‌پێى وته‌ى به‌رپرسانى رۆژئاوا، هه‌زاره‌ها چه‌کدارى تر له‌سه‌روبه‌ندى ناونووسکردندان تا له‌سوریاوه‌ ره‌وانه‌ى لیبیا بکرێن له‌ڕێى تورکیاوه‌. ناردنى ئه‌م هێزانه‌ له‌لایه‌ن ئه‌نقه‌ره‌وه‌، که‌چه‌کدارى ئه‌و به‌رانه‌ن له‌سوریادا شه‌ڕى بۆ ده‌که‌ن، دواى ئه‌وه‌دێت که‌کۆتایى ساڵى رابردوو نزیکه‌ى دوو هه‌زار به‌کرێگیراوى سوپاى روسیا گه‌یشتنه‌ لیبیا بۆ یارمه‌تیدانى هێزه‌کانى خه‌لیفه‌ حه‌فته‌ر، که‌ماوه‌ى نۆ مانگه‌ هێرش ده‌کاته‌سه‌ر حکومه‌ته‌که‌ى ته‌رابلوس. له‌ئێستادا ئه‌و چه‌کداره‌ روسى و سوریانه‌  چه‌قى هه‌وڵه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کانن بۆ هێورکردنه‌وه‌ى ململانێکه‌ى لیبیا دواى رێککه‌وتنه‌که‌ى یه‌کشه‌ممه‌ى رابردوو. رێککه‌وتنه‌که‌ داوا له‌ده‌سه‌ڵاتدارانى بێگانه‌ ده‌کات په‌به‌ندبن به‌ رێککه‌وتنى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ گه‌مارۆى چه‌ک که‌ له‌ ٢٠١١ه‌وه‌ کارى پێده‌کرێت. له‌دووشه‌ممه‌ى رابردوودا، جۆسێپ بۆرڵ به‌رپرسى سیاسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى یه‌کێتى ئه‌وروپا رایگه‌یاند که‌پشتگیرى له‌بنیادنانه‌وه‌ى ئه‌رکى ده‌ریایى ده‌کات له‌ده‌ریاى ناوه‌ڕاست بۆ چه‌سپاندنى رێگریکردن له‌ناردنى چه‌ک، ئه‌م پرۆژه‌یە له‌لایه‌ن حکومه‌ته‌کانى ترى ئه‌وروپاوه‌ پشتگیرى لێده‌کرێت. رێککه‌وتنه‌که‌ى به‌رلین خۆشى هه‌ندێک خاڵى تایبه‌تى تێدایه‌ که‌چۆن رێگرى بکرێت له‌ناردنى چه‌ک. به‌پێى وته‌ى چاودێران و به‌شداران، به‌بێ ئه‌وه‌ هێورکردنه‌وه‌ى توندوتیژییه‌که‌ سه‌خت ده‌بێت. «ئه‌وان خۆیان ئاماده‌ده‌که‌ن بۆ جه‌نگ» وڵفرام لاچه‌ر، شاره‌زا له‌ململانێى لیبیا له‌په‌یمانگه‌ى ئه‌ڵمانیا بۆ کاروباره‌ نیوده‌وڵه‌تى و ئه‌منییه‌کان واى وت به‌ئاماژه‌کردن بۆ وڵاته‌کانى ده‌ره‌وه‌ که‌پشتگیرى له‌لایه‌نه‌کانى لیبیا ده‌که‌ن. به‌پێ وته‌ى به‌رپرسانى لیبیا، تۆپبارانکردنى ناوه‌ ناوه‌ به‌رده‌وامه‌ له‌لایه‌ن هێزه‌کانى سه‌ر به‌حه‌فته‌ره‌وه‌ له‌کاتى لوتکه‌ى به‌رلینه‌وه‌، هه‌رچه‌نده‌ واده‌رده‌که‌وێت توندوتیژییه‌که‌ له‌م چه‌ند رۆژه‌ى رابردوودا هێوربووبێته‌وه‌ دواى داواکارى جیاى روسیا-تورکیا بۆ ئاگربه‌ست له‌پێش لوتکه‌که‌دا. له‌سه‌روبه‌ندى کۆنفرانسه‌که‌دا، خه‌لیفه‌ حه‌فته‌ر دامه‌زراوه‌ نه‌وتییه‌کانى داخست که‌بووه‌هۆى که‌مکردنه‌وه‌ى زیاتر له‌نیوه‌ى به‌رهه‌مى وڵاته‌که‌، ئه‌مه‌ش وه‌ک هه‌وڵیک بۆ نه‌هێشتنى سه‌رچاوه‌ى دارایى حکومه‌ته‌که‌ى ته‌رابلوس. ‌به‌پێى وته‌ى گروپى کۆمپانیا نه‌وتییه‌کانى نیشتمانى لیبیا، کۆمپانیاکانى حکومه‌تى لیبیا که‌ نه‌وتى وڵاته‌که‌یان به‌ده‌سته‌وه‌یه‌، به‌هۆى گه‌مارۆکه‌ى خه‌لیفه‌ حه‌فته‌ره‌وه‌ له‌سه‌ر ئه‌و به‌نده‌رانه‌ى کۆنترۆڵى کردووه‌  لانى که‌م (800) هه‌زار به‌رمیلى رۆژانه‌ى بڕیوه‌ که‌ به‌هاکه‌ى (55) ملیۆن دۆلاره‌ بۆ هه‌ر رۆژێک. له‌سه‌ره‌تای ئه‌م مانگه‌وه‌ په‌رله‌مانى تورکیا ده‌سه‌ڵاتیدا به‌حکومه‌ت تا سه‌رباز بنێرێت بۆ لیبیا بۆ پشتگیریکردنى حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانی، ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانى سه‌رۆکى تورکیا رایگه‌یاند سه‌ربازانى تورکیا نێردراون بۆ لیبیا، به‌ڵام به‌شدارى له‌شه‌ڕدا ناکه‌ن. شاره‌زایان و ئه‌و لایه‌نانه‌ى تێوه‌گلاون له‌ململانێکه‌دا ده‌ڵێن که‌ جوڵاندنى چه‌کدارى سورى و سه‌ربازى تورکى یارمه‌تى ئه‌نقه‌ره‌ى داوه‌ رۆڵێکى گه‌وره‌تر بگێرێت له‌دانوستانى یه‌کلاییکردنه‌وه‌ى ململانێکه‌ى لیبیا له‌داهاتوودا، له‌وانه‌ پێگه‌یه‌کى ناوه‌ندى له‌دانوستانه‌کانى لوتکه‌ى ئه‌ڵمانیاو گفتوگۆى جیا له‌گه‌ڵ روسیا. «تورکیا نه‌یده‌توانى له‌سه‌ر مێزى گفتوگۆ ئاماده‌یى هه‌بێت به‌بێ بوونى له‌شه‌ڕه‌که‌دا»، فه‌رمانده‌که‌ى گروپه‌ چه‌کداره‌که‌ى سوریا واى وت. به‌شێوه‌یه‌کى سه‌ره‌کی، پرۆگرامه‌که‌ ئه‌و سوریانه‌ ناونووس ده‌کات که‌ له‌سوریادا شه‌ڕیان بۆ گروپه‌کانى سه‌ر به‌تورکیا کردووه‌و له‌پێگه‌ى ئۆپۆزسیۆندا له‌باکورى سوریا  ده‌ژین که‌تێیدا ملیۆنه‌ها ئاواره‌بوون به‌هۆى جه‌نگه‌ ناوخۆییه‌ به‌رده‌وامه‌که‌یه‌وه‌. به‌پێى قسه‌ى فه‌رمانده‌که‌و ئه‌و که‌سه‌ى په‌یوه‌ندى نزیکى هه‌یه‌ به‌گروپه‌که‌وه‌، ئه‌و چه‌کدارانه‌ به‌هۆى پێدانى مووچه‌ى دوو هه‌زار دۆلارى مانگانه‌وه‌ هانده‌درێن، که‌ئه‌مه‌ موچه‌یه‌کى ده‌گمه‌نه‌ له‌سوریاى خاپورى جه‌نگدا. «ئه‌وان ته‌نانه‌ت نازانن له‌وێ [لیبیا] چى رووده‌دات»، که‌سه‌که‌ واى وت. بۆ حکومه‌ته‌کى ته‌رابلوس، که‌ حه‌فته‌رى به‌وه‌ تۆمه‌تبارده‌کرد چه‌کدارانى به‌کرێگیراو وه‌رده‌گرێت، بڕیارى وه‌رگرتنى شه‌ڕکه‌رى سورى له‌کاتێکى قه‌یراناویدایه‌. ئه‌و به‌ڵێنده‌رانه‌ى سوپاى روسیا که‌پشتگیرى هێزه‌کانى حه‌فته‌ر ده‌که‌ن هه‌ڕه‌شه‌ى ئه‌وه‌یان کرد که‌ته‌وژمى جه‌نگه‌که‌ هه‌ڵده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندى حه‌فته‌ردا که‌تێیدا توانى هه‌ندێک ناوچه‌ بگرێت و هه‌ندێک ده‌ستکه‌وت به‌ده‌ستبهێنێت.  به‌پێى وته‌ى لیژنه‌یه‌کى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان که‌چاودێرى راگرتنى ناردنى چه‌ک ده‌کات، ئیماراتیش پشتیوانى ئاسمانى به‌خشییوه‌ به‌هێزه‌کانى حه‌فته‌ر. فه‌تحى پاشاغا، وه‌زیرى ناوخۆى لیبیا ره‌تیکرده‌وه‌ لێدوانى راسته‌وخۆ بدات له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئاخۆ شه‌ڕکه‌ره‌کانى سوریا پاڵپشتى حکومه‌ته‌که‌ى ده‌که‌ن. «ئێمه‌ چوار ملیۆن و نیو خه‌ڵکمان هه‌یه‌ له‌به‌شى رۆژئاواى لیبیا. ده‌بێت به‌رگرییان لێ بکه‌ین»، پاشاغا له‌سه‌ر رێککه‌وتنه‌ ئه‌منییه‌که‌ى له‌گه‌ڵ تورکیا واى وت. جه‌نگى ئێستاکه‌ى ته‌رابلوس له‌نیسانى ٢٠١٩ ده‌ستیپێکرد کاتێک خه‌لیفه‌ حه‌فته‌ر فه‌رمانى به‌هێزه‌کانى کرد هێرش بکه‌نه‌سه‌ر ته‌رابلوس، ئه‌مه‌ش بووه‌هۆى هه‌ڵگیرسانى خراپترین جه‌نگ له‌قه‌یرانى درێژخایه‌نى لیبیا له‌کاتى رووخانى موعه‌ممه‌ر قه‌زافییه‌وه‌ له‌ ٢٠١١دا. شه‌ڕکه‌ره‌ سورییه‌کان له‌چه‌ند کاروانێکدا نێردران که‌ له‌کۆتایى مانگى کانونى یه‌که‌مى ٢٠١٩ه‌وه‌ ده‌ستیپێکرد. دواى چوونه‌ نیو خاکى تورکیاوه‌ له‌خاڵێکى سنورى باکورى حه‌له‌به‌وه‌، دواتر له‌لایەن هه‌وڵگرى تورکیاوه‌ به‌پاس ره‌وانه‌ى فرۆکه‌خانه‌ى شارى غازى عه‌نتابى تورکیا کران. له‌وێوه‌ به‌فرۆکه‌ گه‌یەندرانه‌ ئه‌سته‌مبوڵ و دواتریش به‌ره‌و لیبیا.