ئیسرائیل باشترین کات بۆ هێرشکردنە سەر ئێران دیاریدەکات

هاوڵاتی موقتەدا سەدر، ڕێبەری ڕەوتی نیشتمانیی شیعە، لە پەیامێکدا لە دوای کوژرانی حەسەن نەسروڵڵا، ئەمینداری گشتیی حیزبوڵڵا لەلایەن ئیسرائیلەوە ڕایگەیاند: "بە سەربڵندی ژیایت، شەهید بوویت و بە سەربڵندی رۆیشتیت. هەروەها وتیشی، سێ رۆژ لە عێراق ماتەمینی ڕادەگەیێنین." جێ ئاماژەیە، پێشتر ئیسرائیل كوژرانی حەسەن نەسروڵڵای لە هێرشێكدا لە ڕۆژی هەینی لە بەیروتی پایتەختی لوبنان ڕاگەیاند.  

هاوڵاتی   جۆزیب بۆریل، بەرپرسی سیاسەتە دەرەكییەكانی یەكێتی ئەوروپا، ڕایگەیاند، بەداخەوە هیچ هێزێك نییە، بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاشەوە بتوانێت بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل رابگرێت. ئەوەشی خستەڕوو، ئەوەی ئەنجامیدەدەین دروستكردنی تەواوی فشارە دیپلۆماسیەكانە بۆ راگرتنی ئاگربەست، بەڵام پێناچێت كەس توانای راگرتنی ناتانیاهۆی هەبێت، نە لە غە.ز.زە و لە كەرتی خۆرئاوادا. وتیشی، پشتیوانی دەستپێشخەرییەكەی فەرەنساو ویلایەتە یەكگرتووەكانی دەکەین بۆ راگرتنی ئاگربەست بۆ ماوەی (21) رۆژ لە لوبنان، بەڵام ئیسرائیل بە چڕكردنەوەی هێرشەكانی بۆ سەر ناوچە جیاوازەكانی لوبنان پشتگوێی خست. ناتانیاهۆ راشكاو بوو لەوەی ئیسرائیلییەكان ناوەستن تا حزبوڵا وێران نەكەن، هاوشێوەی ئەو جەنگە نزیكەی ساڵێكە بەردەوامە لە كەرتی غە.ز.زە دژی بزوتنەوەی حە.ما.س.    

هاوڵاتی بانکی ڕافیدەینی عێراقی بڵاوی کردەوە، سێ جۆری قەرز دەدەینە فەرمانبەران، هاووڵاتییان و خانەنشینان کە ڕێژەی سوودەکەی دەگاتە 6٪ و بە ماوەی 15 ساڵ لێیان وەردەگرینەوە.   قەرزەکە بەم شێوەیە دەبێت: لە (50) ملیۆن دینارەوە تا (75) ملیۆن دینار بۆ مەبەستی کڕینی پارچە زەوییەک لە (15) ملیۆن دینارەوە تا (75) ملیۆن دینار بۆ مەبەستی بیناکردن و نۆژەنکردنەوە.. لە (50) ملیۆن دینارەوە تا (150) ملیۆن دینار بۆ مەبەستی کڕینی خانووی نیشتەجێبوون، شوقە، یان یەکەیەکی نیشتەجێبوون لە کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون، لە 5 ملیۆن دینارەوە دەست پێدەکات. هەروەها ئاماژە بەوەشکراوە، کە قەرزەکە ئەو فەرمانبەرانە دەگرێتەوە کە مووچەکانیان لە بانکی ڕافیدەین بە بانکیکراوە، پێویستە ماستەرکارت و تاپۆیەکی خانووبەرە وەک بیمە پێشکەش بکەن. هاووڵاتییانیش دەتوانن لە قەرزەکە سوودمەندبن، بەڵام بەو مەرجەی فەرمانبەرێک لە مووچەکەی لە بانکی ڕافیدەین بەبانکیکراوە ببێتە کەفیل و تاپۆیەکی خانووش وەک بیمە دابنێت. خانەنشینانیش بە پێشکەشکردنی کەفیل و تاپۆی خانوو دەتوانن لە قەرزەکە سوودمەندبن.

 هاوڵاتی لاوەند مەمووندی، بەڕێوەبەری رێگەپێدراوی کۆمپانیای فلای ئەربیل دەڵێت،  گەشتەکانمان بۆ بەیرووت راگرتووە. بەگوێرەی ماڵپەڕی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی هەولێر، ئەمڕۆ کاتژمێر  ٥:٣٠ـــی ئێوارە گەشتێک لە بەیرووتەوە بۆ هەولێر هەیە. بەرپرسێکی فڕۆکەخانە دەڵێت، "تاوەکو ئێستا بڕیاری هەڵوەشاندنەوە یان دواخستنی ئەو گەشتە نەدراوە." فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی کەرکووک ، "ئێستا و رابردووش گەشتی راستەوخۆمان بۆ بەیرووت نەبووە و نییە." هاوکات، بە گوێرەی خشتەی گەشتەکانی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی سلێمانی، دوایین گەشتی هاتن و چوون لە شارەکەوە بۆ بەیرووت ١٨ــی ئەم مانگە بووە.

هاوڵاتی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، لە هێرشەکەی دوێنێ بۆ سەر باڵەخانەیەک لە بەیرووت حەسەن نەسروڵڵا، ئەمینداری گشتیی حیزبوڵڵا کوژراوە. سەرلەبەیانی ئەمڕۆ شەممە، وتەبێژی سوپای ئیسرائیل، بە فەرمیی كوژرانی حەسەن نەسروڵا، ئەمینداری گشتیی حیزبوڵای لوبنان و ژمارەیەك لە سەركردەكانی دیکەی ئەو حیزبەی لە هێرشەكەی دوێنێی هەینی‌ باشوری بەیروتی پایتەختی لوبنا ئاشکرا کرد. عەلی کەراکی فەرماندەی بەرەی باشوری حزبوڵا سەرکردەی سێیەمی ئەو حزبە کە چەند رۆژێک لەمەوبەر لە هەوڵێکی کوشتن رزگاری بوو لە بۆردوومانەکەی دوێنێ کوژراوەو لە ناوبارەگاکەدا بووە هاوکات بەرپرسێکی باڵای سوپای پاسدارانی ئیڕان کە فەرماندەی فەیلەقی لوبنان و سوریای سوپاکە بووە لە بارەگای سەرەکی حزبوڵا بووە لەلوبنان و کوژراوە. میدیاکانی لوبنانیش باس لە کوژرانی نزیکەی ٣٠٠ کەس و سەدان بریندار بە هۆی بۆردوومانەکەی بارەگای سەرەک حزبوڵا دەکەن.

هاوڵاتی چەند سەرچاوەیەكی ئەمنیی ڕایانگەیاند، لەدوای هێرشەكانی شەوی ڕابردووی ئیسرائیل بۆ سەر بارەگاكانی حزبوڵای لوبنانی لە باشووری بەیروت، هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بەتایبەتی لە بنكەی عەین ئەسەد خراونەتە ئەوپەڕی ئامادەباشییەوە.   چەند سەرچاوەیەك سەبارەت بە كەوتنە دۆخی ئامادەباشیی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق زانیاریی نوێ دەخەنەڕوو.   ئەو سەرچاوانە ڕایانگەیاند، لەدوای هێرشەكانی شەوی ڕابردووی ئیسرائیل بۆ سەر بارەگاكانی حزبوڵای لوبنانی لە باشووری بەیروت، هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بەتایبەتی لە بنكەی عەین ئەسەد خراونەتە ئەوپەڕی ئامادەباشییەوە، بەهۆی ئەگەری هێرشی گرووپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێرانەوە، چونكە ئەو گرووپانە ئەمریكا وەك پاڵپشتیكەری سەرەكی ئیسرائیل دەبینن.   هەروەها ئەوەش خراوەتەڕوو، کە هۆکاری خرانە حاڵەتی ئامادەباشی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق، ئەگەری هێرشی گرووپەچەکدارەکانی نزیک لە ئێرانە، چونکە ئەو گرووپانە ئەمەریکا وەک پاڵپشتیکاری سەرەکی ئیسرائیل دەبینن.   ئاژانسی ڕۆیتەرز لەسەر زاری دوو سەرچاوەی باڵای ئەمریكاوە بڵاوی كردووە، وڵاتەكەیان لە تەواوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێزەكانی خستووتە ئامادەباشییەوە، هۆشداریشی داوە لەوەی هەركەسێك دەستدرێژیی بكاتە سەر هێزەكانیان، چونكە باجی قورس دەدەن.   ئەمە لە كاتێكدایە، بەرەی مقاوەمەی عێراق لەماوەی سێ ڕۆژدا لە ڕێگەی فڕۆكەی بێفڕكەوانەوە سێ هێرشی كردە سەر خاكی ئیسرائیل، وەك پاڵپشتییەك بۆ حەماس و حزبوڵا. دوێنێش ناتانیاهۆی سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل لە ٧٩ـیەمین كۆبوونەوەی كۆمەڵەی نەتەوەیەكگرتووەكاندا نەخشەیەكی بەرزكردەوە و هەریەكە لە وڵاتانی ئێران و عێراق و سووریای خستبووە ناو زۆنی ڕەشەوە و هەڕەشەی هێرشكردنە سەر ئەوانیش دەكات.    

هاوڵاتی لێدوانی بەرپرسانی باڵای ئێران گومانی مردنی حەسەن نەسروڵڵا ئەمینداری گشتی حزبوڵڵای لوبنان زیاتر دەكات، كە بەوتەی ئیسرائیل لە هێرشێكدا لە بەیروتی پایتەختی لوبنان كراوەتە ئامانج.   هەرچەندە ڕاستەوخۆ دوای هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر باشووری بەیروتی پایتەختی لوبنان، هەواڵەكان لەسەر چارەنوسی حەسەن نەسروڵڵا ئەمینداری گشتی حزبوڵڵای لوبنان دژ بەیەك بڵاوبوونەوە، میدیای ئیسرائیل دەڵێن لەوكاتەدا كە بارەگای سەرەكیی حزبوڵڵا لە بەیروت بۆردومان كراوە نەسروڵڵا لەوێ بووە، بەرپرسێكی ئەمەریكاش ڕاستەوخۆ دوای ئەو لێدوانە وتی ئەگەر نەسروڵڵا لەو بینایەدا بووبێت ئەستەمە ڕزگاری بووبێت. هەرچەندە میدیای ئیسرائیل و ڕۆژئاوا باس لە كوژرانی ئەمینداری حزبوڵڵا دەكەن، بەڵام تائێستا بەفەرمی ئەو هەواڵە لەلایەن حزبوڵڵاوە نە ڕەتكراوەتەوە و نە پشت ڕاست. ئەوەی گومانی خستوەتە سەر مردنی حەسەن نەسروڵڵا، لێدوانی، عەلی لاریجانی ڕاوێژكاری عەلی خامنەیی، كە دەڵێت "بەرەی مقاوەمە سەركردە و كادری بەهێزی هەیە، هەر سەركردەیەك كە دەمرێت جێگرەوەی هەیە". لاریجانی دەشڵێت "تیرۆركردن چارەسەری كێشەی ئیسرائیل ناكات". وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاندووە "گورزەكەی ئیسرائیل لە باشوری بەیروت، تاوانی جەنگە و ئەمەریكا و ئیسرائیل بەرپرسیارێتیەكەی هەڵدەگرن". لە نوێترین هەڵوێستدا ئەمەریكا لەبارەی هێرشەكە دەڵێت ئاگادار نەكراونەتەوە و لەوبارەیەوە لێكۆڵینەوە دەكەن ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا دەڵێت ئەو دۆخەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە شەرمەزاركەرە، روسیاش دەڵێت ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە لێواری شەڕێكی نوێدایە.

هاوڵاتی لە کۆبوونەوەی ساڵانەی نەتەوە یەگرتووەکاندا، بێنیامین ناتانیاهو سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە وتارێکدا وێنەیەکی بەرز کردووەتەوە کە ناوچەکانی جەنگ  و مەترسی  بۆ سەر وڵاتەکەی پیشان دەدات لەنێویاندا عێراق هەیە. هەروەها وتیشی پەیامێک بۆ ئێران دەنێرین کە ئەگەر لێمان بدات ئێمەش بە لێدان وەڵامی دەدەینەوە و هیچ شوێنێکی ئێران نییە کە دەستمان پێی نەگات. ئەمڕۆ بنیامین ناتانیاهۆ  وتی، بۆ ئەوەی رێککەوتنەکانی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی بە ئەنجام بگات، دەبێت رێککەوتنێکی مێژوویی ئاشتی لەگەڵ سعودیە بکرێت. داواشی کرد حە*ما*س خۆی ڕادەست بکات و بە هیچ شێوەیەک وازناهێنین تا سەرکەوتن بەدەست دەهێنین. هەروەها، لەکاتی وتارەکەیدا، ناتانیاهۆ نەخشیەکی بەرزکردەوە و تیایدا عێراق، ئێران و سووریای بە وڵاتانی "نەفرەتلێکراو" بەرەنگی رەش دیاریکردووە.

هاوڵاتی پۆلیسی پاسەوانی كەناراوەكانی باشووری یۆنان سەبارەت بە ژێر ئاوکەوتنى بەلەمێكی كۆچبەران لە كەناراواكانی سنووری وڵاتەكەیان و ژمارەی قوربانییەكان، ڕاگەیاندراوێكی بڵاوكردەوە. لە ڕاگەیاندراوەكەدا هاتووە، ئەمڕۆ بەلەمێكی دیكەی كۆچبەران لە دەریای ئیجە ژێر ئاوکەوت، بەهۆیەوە كەسێك گیانی لەدەستدا، تونراوە ١٥ كۆچەریش ڕزگاربكرێت، ئەوەش سێیەم بەلەمی كۆچبەرانە كە لە پێنج ڕۆژدا لە ئیجە ژێر ئاو دەکەوێت. ئاماژە بەوەشكراوە، بەلەمەکە ١٦ سەرنشینی تێدابووە، بەهۆی خراپی دۆخی كەشوهەواوە ژێر ئاوکەوتووە و بەهۆیەوە كۆچبەرێك خنكاوە كە ژنە و تەرمەكەی دەرهێنراوەتەوە. ئەوەش خراوەتەڕوو، هەر ئەمڕۆ ٧٨ كۆچبەریان لە بەلەمێكدا لە دەریای ئیجە ڕزگاركردووە، كە بەلەمەكەیان ژێر ئاوکەوتووە، سەرجەم كۆچەرەكانیش گواستراونەتەوە بۆ دوورگەی كریت. جێگەی ئاماژەیە، ڕۆژی ٢٣ی ئەم مانگە بەلەمێكی كۆچبەران نقوم بوو و بەهۆیەوە سێ كۆچبەر خنكان و  ٢٥ كۆچەری دیكەش بێسەروشوێنبوون.  

  هاوڵاتی تۆڕی سکای نیوزی بەریتانی بڵاویکردەوە، ئەستێرەیەکی بچووک لەم هەفتەیەدا دەچێتە ناو خولگەی زەوی و بە تایبەتی لە ٢٩ی ئەیلوولدا و لەشێوەی مانگ لەگەڵ مانگی “ڕەسەن”ی زەویدا دەبێت. ئەوەشی خستۆتەڕوو، ئەو ئەستێرە بچووکە بەشێکە لە پشتێنەیەکی ئەستێرەیی کە پێکهاتووە لە کۆمەڵێک بەردی بۆشایی ئاسمان لە کۆمەڵەی خۆردا، کە بە دەوری خۆردا دەسوڕێنەوە.  دەشڵێت، هاوشێوەی مانگە و ناوی “2024 PT5”ە، بۆ ماوەیەکی کاتی لە بواری کاریگەری کێشکردنی زەویدا دەبێت، بەمەش دەبێتە “هاوڕێ”ی مانگی زەوی. ئەوەشخراوەتەڕوو، ‏“2024 PT5” بۆ یەکەمجار لە مانگی ئابی ساڵی ڕابردوو دۆزرایەوە، ڕۆژێک پێش ئەوەی بە دووری 568 هەزار و 500 کیلۆمەتر لە زەوی نزیک ببێتەوە. “مینی مانگ” بۆ ماوەی 57 ڕۆژ بەدەوری زەویدا دەسوڕێتەوە. تۆڕی سکای نیوزی بەریتانی ئاشکراشیکردووە، هەرچەندە سەردانکەرێکی کاتی دەبێت، بەڵام زاناکان پێشبینی دەکەن لە ساڵی ٢٠٥٥دا جارێکی دیکە بگەڕێتەوە بۆ خولگەی زەوی.

هاوڵاتی دۆناڵد ترەمپ سه‌رۆكی پێشووی ئه‌مریكا و كاندیدی كۆمارییه‌كان بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مریكا، دەڵێت لە لایەن ئێرانەوە هەڕەشە لەسەر ژیانم هەیە. ترامپ له‌سه‌ر تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی تایبه‌ت به‌ خۆی  لە تروس سۆشیاڵ لە نووسیویه‌تی: "له‌ ئێرانه‌وه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی گه‌وره‌ له‌سه‌ر ژیانم هه‌یه‌، ته‌واوی سوپای ئه‌مریكا چاودێری ده‌كه‌ن و چاوه‌ڕوانن". ئەوەشی خستۆتەڕوو،" ئێران كۆمه‌ڵێك هه‌نگاوی ناوه و تیادا سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه‌‌، به‌ڵام دووباره‌ هه‌وڵده‌داته‌وه‌، من به‌ ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ پاسه‌وان و چه‌ك ده‌وره‌دراوم كه‌ پێشتر شتی له‌م جۆره‌م نه‌بینیووه".‌

  هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە، ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٤، یەک ئۆنسە زێڕ لەدوای کردنەوەی بازاڕەکانی ئاسیا، ئاستێکی نوێی مێژوویی تۆمار کرد و تاوەکو نزیکەی 2670 دۆلار بەرزبووەوە.  نرخی یەک ئۆنسەی زێڕ لە ئێستادا بە 2660 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت. هۆکاری سەرەکی بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ دەگەڕێتەوە بۆ دابەزینی نرخی دۆلار بەرامبەر دراوەکانی دیکە و پەرەسەندنی گرژییەکانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست.  

هاوڵاتی پەیامنێری سکای نیوز لە لوبنان، بە گێڕانەوە لە سەرچاوەیەکی سەربازی لوبنان، هەواڵی کردنەئامانجی عەلی کرکی لە هەڵمەتێکی ئیسرائیل بۆ سەر باشووری بەیروت بڵاوکردەوە و دەشڵێت، گیانی لە دەستداوە، بەڵام بەپێی ئاژانسی ڕۆیتەرز تا ئێستا چارەنووسی نادیاره.   سوپای ئیسرائیل لەوبارەیەوە دەڵێت، ئێوارەی ڕۆژی دووشەمە چەند موشەکێکێکیان ڕەوانەی چەند شوێنێک کردووە بۆ کوشتنی گەورە بەرپرسی حیزبوڵا، ئامانجی هێرشەکە لە بەیروت عەلی کرکی فەرماندەی میحوەری باشوورە و کەسی سێیەمی سەرکردایەتی حزبەکە بووە.

هاوڵاتی بەهۆى ژێرئاوکەوتنى بەلەمەکەیانەوە لە دەریای ئیجە، سێ کۆچبەر خنکان و لانیکەم ٢٥ کۆچبەریش بێسەروشوێنن و گەڕان بەدوایاندا بەردەوامە. ڕۆژنامەنوس، توانا عومەر کە ئاگاداری پرسی کۆچبەرانە بڵاویکردەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ دوو شەممە لە کەناری دورگەی سامۆسی یۆنان بەلەمێکی کۆچبەران نوقوم بوو و تەرمی سێ کۆچبەر دۆزراونەتەوە و لانیکەم ٢٥ کۆچبەریش بێسەروشوێنن. باس لەوەش کرد، پاسەوانی کەناراوەکانی یۆنان رایگەیاندوە، تائێستا پێنج کۆچبەرێکیان رزگار کردووە. وتیشی، ئۆپەراسیۆنی گەڕان و رزگارکردن لەلایەن چوار کەشتی پاسەوانی کەناراوەکان و هەلیکۆپتەرێکەوە دەستی پێکردووە و بەردەوامە. جێی ئاماژەیە، بەپێی ڕاپۆرتێکی دەزگای لووتکە بۆ کاروباری ئاوارە و پەنابەران، لە ماوەی ساڵانی نێوان ٢٠١٥ تا شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵ، ٥٩١ کەس لە ڕێگەی گەیشتن بۆ ئەورووپا بوونەتە قوربانی، لەوانە ٣٤٣ کەسیان گیانیان لەدەستداوە، ٢٤٨ـیشیان بێسەروشوێنن.

هاوڵاتی لە یەکەم رۆژی دەستپێکی مامەڵەکانی ئەم هەفتەیەدا نرخی زێڕ ئاستێکی مێژوویی نوێی تۆمار کرد و بەرزبووەوە. ئەمڕۆ دووشەممە،23ی ئەیلوولی 2024، لەدوای کردنەوەی بازاڕەکانی ئاسیا، لە یەکەم رۆژی دەستپێکی مامەڵەکانی ئەم هەفتەیەدا نرخی زێڕ ئاستێکی مێژوویی نوێی تۆمار کرد و نرخی یەک ئۆنسەی بەرزبووەوە بۆ 2630 دۆلار. هۆکاری سەرەکی بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ دەگەڕێتەوە بۆ گرژییەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کەمکردنەوەی سوودی بانکی لەلایەن بانکی ناوەندیی ئەمریکا، بەردەوام پاڵپشتی بۆ نرخی زێڕ دروستکردووە.