ئیسرائیل باشترین کات بۆ هێرشکردنە سەر ئێران دیاریدەکات

هاوڵاتی لەم دواییانەدا، دیاردەیەکی سەیر و سەمەرەی پەیوەست بە زیادبوونی پارەی گومان لێکراو لە عێراقدا بڵاوبووەتەوە، چونکە چەند بانکێک، وەک بانکی ڕافیدەین، بانکی ئەلڕەشید، بانکی بازرگانی. کە پارە بە ملیۆنان دەچێتە دەرەوە و بە سەدان ملیۆن دێتە ناو حسابەکانی بەغدا و بەسرە و هەرێمی کوردستان و هەولێر. وەزارەتی ناوخۆ دەرکەوتە نائاساییەکانی سەروەت و سامانی زۆری لە بەغدای نوێ و ئەلمەنسور و ناوچەکانی دیکەی بەدیکرد. وەزارەتی ناوخۆ بە هاوکاری لەگەڵ بانکەکان چاودێری ناوی هەندێک کەسی کرد کە هەژماری بانکییان بە شێوەیەکی نالۆژیکی گەشەی کردووە و لە بەدواداچوونەکانیشدا دەرکەوت کە سامانی ٦٦ کەسی تەنها لە بەغداوە بۆ زیاتر لە یەک ملیار دینار ئاوساوە، لەنێویاندا فەرمانبەرانی حکومەت کە مووچەی مانگانەیان لە ملیۆنێک دینار و نیو تێنەپەڕیوە. وەزیری بازرگانی و وەبەرھێنان دووپاتی کردەوە کە بازرگانیکردن بە دراوە دیجیتاڵییەکان مەترسی دارایی بە دواوەیە. هاوکات ڕیگەیاند، ئەو سیستەمەی لەم کۆمپانیایەدا بەکاردەھێنرێت بەردەوام لە ژێر چاودێریدایە بۆ دڵنیابوونەوە لە راستی و دروستی سەرچاوەی داهاتی وەبەرھێنەران .

هاوڵاتی هەرچەندە ژمارەیەکی زۆر خەڵک لە جیهاندا بە ڕێگەیەکی ئاسان دەزانن بۆ بەدەستهێنانی زەردەخەنەیەکی درەوشاوە، بەڵام پسپۆڕانی پزیشکی ددان هۆشداری دەدەن لە دەرئەنجامە نەرێنییەکانی بەکارهێنانی مەعجونی سپیکردنەوەی ددان. دکتۆر هیس فرایزەر پزیشکی نەشتەرگەری ددانی ئوسترالی لە کلینیکی ڕیفکیندێنتاڵ لە نیویۆرک هۆشداریدا، مەعجونی سپیکردنەوەی ددان "ددانەکانت سپی ناکاتەوە، بەڵکو لاوازیان دەکات.” ئاماژەی بەوەشکردووە، "پێکهاتە بڕینەکانی دەبێتە هۆی لاوازبوونی ددان و زەردتر و هەستیارتری دەکات". کۆمەڵەی پزیشکی ددانی ئەمریکی (ADA)، پێشنیاری ئەوە دەکات کە پێش ئەوەی هەر بەرهەمێکی سپیکردنەوەی ددان تاقی بکەیتەوە لەگەڵ پزیشکی ددان قسە بکەیت، چونکە دەبێتە هۆی هەستیاری بۆ ددان و دەرئەنجامەکانی زیانبەخش دەبن

هاووڵاتی ئەمڕۆ 30ی ئابی 2024 لیژنەی نێودەوڵەتی خاچی سوور ڕایگەیاند، لە ماوەی شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا 618 حاڵەتی بێسەروشوێنبوونیان لە عێراق تۆمارکردووە. کۆمیتەی نێودەوڵەتیی خاچی سوور،لە یادی ڕۆژی جیهانیی بێسەروشوێنەکاندا ڕایگەیاند، “لە عێراق، خەڵکێکی زۆر لە خولە جیاوازەکانی ململانێکاندا دیارنەماون و بێشومار کەسانیش بێسەروشوێنن”. لە کەسانی ونبوو لە ماوەی مانگی یەک تا حوزەیرانی 2024. ڕێکخراوەکە داوای لە هەموو دەسەڵاتداران کردووە میکانیزم و سەرچاوەکان بۆ ئەم ئەرکە بەهێزتر بکەن، ڕێزگرتن لە مردووەکان مسۆگەر بکەن و ئەو زانیاری و پاڵپشتییە پێشکەش بە خێزانەکان بکەن کە پێویستیانە بۆ چارەسەرکردنی نادڵنیاییەکانیان. بەپێی ئاماری لیژنەی نێودەوڵەتی خاچی سوور، لەمساڵدا چارەنووس و شوێنی 208 کەسی بێسەروشوێن دیاری کراوە. و لە ساڵی ڕابردوو، ئەو لیژنەیە زیاتر لە هەزار و 500 حاڵەتی دیارنەمانی تۆمارکرد و چارەنووسی 361 حاڵەتی دیارنەمانییان دۆزییەوە.

هاوڵاتی دوای شەهیدکردنی دوو ڕۆژنامەنووسی کورد لە عێراق لەلایەن تورکیاوە ناڕەزایەتییەکان لە ئەوروپا سەریهەڵدا و داوای کۆتایهێنان بەتوندوتیژی دژی ژنان دەکەن. ئەمڕۆی ٢٠٢٤/٨/٢٩، لە ناوچە جیاجیاکانی ئەوروپا خۆپیشاندانی لەلایەن ئەوروپێکان سەریهەڵدا، دوای ئەوەی دوو ڕۆژنامەنووسی کورد لە سەیدسادق بە بۆردومانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی تورکیا شەهیدکران. ناڕەزایەتی لە سەرانسەری ئەوروپا لەسەر شەهیدکردنی دوو ڕۆژنامەنووسی کورد لە هێرشێکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی تورکیا بۆ سەر شاری سەیدسادق لە کوردستانی عێراق سەریهەڵدا. خۆپیشاندەران لە شارەکانی شتوتگارت و میونشن و برێمن هێرشەکەیان شەرمەزار کرد و داوای هاوپشتی جیهانییان کرد بۆ کۆتاییهێنان بە توندوتیژی دژی ژنان، هەروەها داوای دەستوەردانی نێودەوڵەتییان کرد بۆ پاراستنی ڕۆژنامەنووسان.

  هاوڵاتی چۆن لە ترەمپ و ترەمپیزم تێبگەین؟ ئایا ئەمریکا لەبەردەم ئەگەری شەڕی ناوخۆدایە؟ ڕۆبەرت کیگان چ لە بارەی ترەمپەوە دەڵێت لە کتێبەکەیدا؟ ئانۆکراسی چ جۆرە سیستەمێکە و کێ دامەزرێنەرێتی؟ بۆب بیر کێیە و لەگەڵ ئەحمەد چەلەبی بە نیازی چی بوون؟       ناترەمپ یان میتا ترەمپ د. سەردار عەزیز تێگەیشتن لە سەرۆکی پێشو و کاندیدی ئێستای ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ بە هیچ جۆرێک ئاسان نیە. لەوە سەختتر تێگەیشتنە لەو خەڵکە جۆراوجۆرانەی کە هەوادار و پشتیوانین. ناونیشانی ناترەمپ یان میتا ترەمپم بەکارهێنا بۆ ووتنی ئەوەی کە بۆ تێگەیشتن لە ترەمپ، پێویستدەکات  دوور لە ترەمپ خۆی بنواڕین. چونکە پەیوەندییەکی ئاڵۆز هەیە لە نێوان ترەمپ و هەوادارانی. دیارە بێگومان هەمیشە دابرانێک هەیە لە نێوان کەسی سیاسیی و هەوادارانی. من بڕوام وەهایە کە زۆربەی زۆری هەوادارانی سیاسی نە لە سەرکردەکەیان تێدەگەن و نە هەمان ئامانجیان هەیە.   بەڵام ئاڵۆزی سیاسەت لەو دابڕانەدایە کە لە نێوان ئەم دوانەدایە. ئەم ئاڵۆزییە لەوەدا بەرجەستە دەبێت کاتێک وتە و قسەکان مانای جیاواز دەبەخشن لای کەسە جیاوازەکان، کردە و کردارەکان پۆزش و بەهانە و ڕۆڵی جیاوازیان هەیە لای کەسانی سەر بە مەشرەبە سیاسییە جیاوازەکان.   ماوەی پێشوو ڕۆبەرت کیگان کتێبێکی تایبەتی دەربارەی ترەمپ و ترەمپیزم لە چاپدا لە ژێر ناونیشانی Rebellion: How Antiliberalism Is Tearing America Apart--Again یاخییبون: چۆن دژە لیبراڵیزم  جارێکی تر ئەمریکا پەرت پەرت دەکات. ئارگومێنتی سەرەکی کیگان ئەوەیە کە دژایەتی ڕەهەندی لیبرالیزم لە دەستوری ئەمریکیدا هەر لە سەرەتاوە بونی هەبوە و لە شەڕی ناوخۆدا زۆر بە زەقی دیارە لە نێوان ئەوانەی کە دژ بە کۆیلایەتین و ئەوانەی دەیانەوێت کۆیلایەتی بەردەوام بێت. بە دیدی ئەو، گروپێک هەبوون لە ئەمریکا هەمیشە دژ بەوە بوون کە جگە لە پیاوی سپی پێست کەسی تر مافی ئەوەی هەبێت کە ئازاد و یەکسان بێت. کیگان ترەمپ بە نوێنەری ئەم گروپە لە خەڵک دەبینێت. دیارە ئەم گروپە ناتوانن تەنها لە سەر ئەم بنەمایە دەنگی تەواو بەدەست بهێنن هەتا حوکم بکەن، بۆیە پرسی تر لە گەڵ خۆیاندا دەوروژێنن، بۆ نمونە جیهانگەریی و لە دەستدانی کاری برێکی زۆر لە خەڵکی سپی پێستی نیمچە هەژار. دژایەتی بیانی و بینینیان وەک مەترسی و هەرزانکەری دەستی کار، پاڵنان بۆ گۆشەگیرێتی لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا. بایەخدان تەنها و تەنها بە ئەمریکا.   لە هەناو ترەمپیزمدا کۆمەڵێک زۆر لە گروپی جیاواز جیاواز بونیان هەیە، کە بڕی زۆریان بە زەقی بانگەشەی باڵادەستی مرۆڤی سپی پێست دەکەن، وەک کەی کەی کەی، پراود بۆیز، و هەموو ئەوانەی کە پەیوەستن بە کۆنفیدەرەکانەوە. هەموو ئەمانە لەمڕۆدا ترسێک کۆیان دەکاتەوە، ئەویش ترسی جێگرەوەیانە بە خەڵکانی نا-سپی. ئەم ترسە پاڵنەری ڕەگەزپەرستیی و فاشیزمیانە، چونکە تەنها لە سیستەمێکی فاشییانەدا زەمینەی ئەوە دەبێت کە کەمینەیەکی سپی پێست حوکمی زۆرینەیەکی تر بکات، ئەمەش پاڵنەری سەرەکی کەسێکی وەک ئیلۆن ماسکە کە پەروەردەی ژینگەیەکی وەهابوە لە باشوری ئەفریقا لە سەردەمی ئەپارتایدا. تویتەر ئەمڕۆ پانتاییەکە کە ڕەگەزپەرستی و سوکایەتی بە زۆرینەی مرۆڤایەتی نەک ڕێگەپێدراوە بەڵکو هاندەدرێت لە ژێر بەهانەی ئازادی ڕادەربڕیندا.  ئەم دۆخە وەها دەکات کە دژایەتی هەڵبژاردن، دژایەتی سیستەمی دیموکراسیی ببێت بە کرۆکی ئامانجی ئەم گروپانە.  تەنها لەم ڕوانگەیەوە دەتوانیت لە دونیابینی ترەمپ و ترەمپییەکان تێبگەیت. ئەم ترسە بۆ دەرەوەی ئەمریکا کۆمەڵێک کاریگەریی گەورەی هەیە. لەم ڕۆژانەی دواییدا دیدارێک لە گەڵ بۆب بیردا سازکرا، دەربارەی زۆر بوار، یەکێک لەوانەی دۆخی توندوتیژیی و ئەگەری جەنگ لە ئەمریکا، بۆب باوەڕی وەهابوو کە لە ئەمریکا ئەگەری توندوتیژی و بەریەککەوتن زۆرە. بۆب ئەیجنتێکی ناسراوی دەزگای سیخوڕیی سی ئای ئەیە، یەکێکە لەوانەی کە بە وورد و دڕشتی گرێی کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان ئاشنایە، لە ساڵی ١٩٩٥ لە گەڵ ئەحمەد چەلەبیدا هەوڵی کودەتا دەدەن لە عێراق. بەڵام ئەوەی زیاتر لە قوراوی ئەم دۆخەمان نزیک دەکاتەوە، لێکۆڵەرێکە بە ناوی باربرا واڵتەر. ئەم لێکۆڵەرە لە نەوەدەکانەوە کاری سەرەکی لێکۆڵینەوەیە لە سەر شەڕی ناوخۆ. ئەو وەهای دەبینێت کە ئەمریکا بەرەو شەڕی ناوخۆ دەڕوات، لەبەر ئەوەی کە هەتا بێت بنەماکانی شەری ناوخۆ تیایدا چەکەرە دەکات. لە ساڵی ٢٠١٧ سی ئای ئەی گروپێکی لێکۆڵەریان کۆکردەوە بۆ زانینی ئەوەی ئایا چۆن جەنگی ناوخۆ دروست دەبێت، لەوێ چەمکێکیان بەکاربرد کە پێی دەوترێی ئانۆکراسیی، بەمانای سیستەمێکی سیاسی کە نە دیموکراسییە بە تەواوی و نە دیکتاتۆریەتە. بەو مانایە ئەگەری ئەوەی هەیە بە هەر ئاراستەیەکدا بڕوات. دەتوانین ناوی بنێین نیمچە دیموکراسیی. هەروەها ئەندامێتی گروپ یان پارتی سیاسی لە سەر بنەمای ڕەگەز، ئیتنی یان ئایدەلۆژی، یان بە مانایەکی تر ئەندامێتی نەگۆڕ. جەنگ لە ئەمریکا، یان گۆشەگیریی ئەمریکا، یان تەنانەت بێبایەخکردنی دونیا بۆ ئەمریکا، هەموو ئەمانە بنەمای دونیایەکی پڕ لە ناسەقامگیرین لە ئەگەری بردنەوەی ترەمپدا. چۆن لە ترەمپ و ترەمپیزم تێبگەین؟ ئایا ئەمریکا لەبەردەم ئەگەری شەڕی ناوخۆدایە؟ ڕۆبەرت کیگان چ لە بارەی ترەمپەوە دەڵێت لە کتێبەکەیدا؟ ئانۆکراسی چ جۆرە سیستەمێکە و کێ دامەزرێنەرێتی؟ بۆب بیر کێیە و لەگەڵ ئەحمەد چەلەبی بە نیازی چی بوون؟       ناترەمپ یان میتا ترەمپ د. سەردار عەزیز تێگەیشتن لە سەرۆکی پێشو و کاندیدی ئێستای ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ بە هیچ جۆرێک ئاسان نیە. لەوە سەختتر تێگەیشتنە لەو خەڵکە جۆراوجۆرانەی کە هەوادار و پشتیوانین. ناونیشانی ناترەمپ یان میتا ترەمپم بەکارهێنا بۆ ووتنی ئەوەی کە بۆ تێگەیشتن لە ترەمپ، پێویستدەکات  دوور لە ترەمپ خۆی بنواڕین. چونکە پەیوەندییەکی ئاڵۆز هەیە لە نێوان ترەمپ و هەوادارانی. دیارە بێگومان هەمیشە دابرانێک هەیە لە نێوان کەسی سیاسیی و هەوادارانی. من بڕوام وەهایە کە زۆربەی زۆری هەوادارانی سیاسی نە لە سەرکردەکەیان تێدەگەن و نە هەمان ئامانجیان هەیە.   بەڵام ئاڵۆزی سیاسەت لەو دابڕانەدایە کە لە نێوان ئەم دوانەدایە. ئەم ئاڵۆزییە لەوەدا بەرجەستە دەبێت کاتێک وتە و قسەکان مانای جیاواز دەبەخشن لای کەسە جیاوازەکان، کردە و کردارەکان پۆزش و بەهانە و ڕۆڵی جیاوازیان هەیە لای کەسانی سەر بە مەشرەبە سیاسییە جیاوازەکان.   ماوەی پێشوو ڕۆبەرت کیگان کتێبێکی تایبەتی دەربارەی ترەمپ و ترەمپیزم لە چاپدا لە ژێر ناونیشانی Rebellion: How Antiliberalism Is Tearing America Apart--Again یاخییبون: چۆن دژە لیبراڵیزم  جارێکی تر ئەمریکا پەرت پەرت دەکات. ئارگومێنتی سەرەکی کیگان ئەوەیە کە دژایەتی ڕەهەندی لیبرالیزم لە دەستوری ئەمریکیدا هەر لە سەرەتاوە بونی هەبوە و لە شەڕی ناوخۆدا زۆر بە زەقی دیارە لە نێوان ئەوانەی کە دژ بە کۆیلایەتین و ئەوانەی دەیانەوێت کۆیلایەتی بەردەوام بێت. بە دیدی ئەو، گروپێک هەبوون لە ئەمریکا هەمیشە دژ بەوە بوون کە جگە لە پیاوی سپی پێست کەسی تر مافی ئەوەی هەبێت کە ئازاد و یەکسان بێت. کیگان ترەمپ بە نوێنەری ئەم گروپە لە خەڵک دەبینێت. دیارە ئەم گروپە ناتوانن تەنها لە سەر ئەم بنەمایە دەنگی تەواو بەدەست بهێنن هەتا حوکم بکەن، بۆیە پرسی تر لە گەڵ خۆیاندا دەوروژێنن، بۆ نمونە جیهانگەریی و لە دەستدانی کاری برێکی زۆر لە خەڵکی سپی پێستی نیمچە هەژار. دژایەتی بیانی و بینینیان وەک مەترسی و هەرزانکەری دەستی کار، پاڵنان بۆ گۆشەگیرێتی لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا. بایەخدان تەنها و تەنها بە ئەمریکا.   لە هەناو ترەمپیزمدا کۆمەڵێک زۆر لە گروپی جیاواز جیاواز بونیان هەیە، کە بڕی زۆریان بە زەقی بانگەشەی باڵادەستی مرۆڤی سپی پێست دەکەن، وەک کەی کەی کەی، پراود بۆیز، و هەموو ئەوانەی کە پەیوەستن بە کۆنفیدەرەکانەوە. هەموو ئەمانە لەمڕۆدا ترسێک کۆیان دەکاتەوە، ئەویش ترسی جێگرەوەیانە بە خەڵکانی نا-سپی. ئەم ترسە پاڵنەری ڕەگەزپەرستیی و فاشیزمیانە، چونکە تەنها لە سیستەمێکی فاشییانەدا زەمینەی ئەوە دەبێت کە کەمینەیەکی سپی پێست حوکمی زۆرینەیەکی تر بکات، ئەمەش پاڵنەری سەرەکی کەسێکی وەک ئیلۆن ماسکە کە پەروەردەی ژینگەیەکی وەهابوە لە باشوری ئەفریقا لە سەردەمی ئەپارتایدا. تویتەر ئەمڕۆ پانتاییەکە کە ڕەگەزپەرستی و سوکایەتی بە زۆرینەی مرۆڤایەتی نەک ڕێگەپێدراوە بەڵکو هاندەدرێت لە ژێر بەهانەی ئازادی ڕادەربڕیندا.  ئەم دۆخە وەها دەکات کە دژایەتی هەڵبژاردن، دژایەتی سیستەمی دیموکراسیی ببێت بە کرۆکی ئامانجی ئەم گروپانە.  تەنها لەم ڕوانگەیەوە دەتوانیت لە دونیابینی ترەمپ و ترەمپییەکان تێبگەیت. ئەم ترسە بۆ دەرەوەی ئەمریکا کۆمەڵێک کاریگەریی گەورەی هەیە. لەم ڕۆژانەی دواییدا دیدارێک لە گەڵ بۆب بیردا سازکرا، دەربارەی زۆر بوار، یەکێک لەوانەی دۆخی توندوتیژیی و ئەگەری جەنگ لە ئەمریکا، بۆب باوەڕی وەهابوو کە لە ئەمریکا ئەگەری توندوتیژی و بەریەککەوتن زۆرە. بۆب ئەیجنتێکی ناسراوی دەزگای سیخوڕیی سی ئای ئەیە، یەکێکە لەوانەی کە بە وورد و دڕشتی گرێی کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان ئاشنایە، لە ساڵی ١٩٩٥ لە گەڵ ئەحمەد چەلەبیدا هەوڵی کودەتا دەدەن لە عێراق. بەڵام ئەوەی زیاتر لە قوراوی ئەم دۆخەمان نزیک دەکاتەوە، لێکۆڵەرێکە بە ناوی باربرا واڵتەر. ئەم لێکۆڵەرە لە نەوەدەکانەوە کاری سەرەکی لێکۆڵینەوەیە لە سەر شەڕی ناوخۆ. ئەو وەهای دەبینێت کە ئەمریکا بەرەو شەڕی ناوخۆ دەڕوات، لەبەر ئەوەی کە هەتا بێت بنەماکانی شەری ناوخۆ تیایدا چەکەرە دەکات. لە ساڵی ٢٠١٧ سی ئای ئەی گروپێکی لێکۆڵەریان کۆکردەوە بۆ زانینی ئەوەی ئایا چۆن جەنگی ناوخۆ دروست دەبێت، لەوێ چەمکێکیان بەکاربرد کە پێی دەوترێی ئانۆکراسیی، بەمانای سیستەمێکی سیاسی کە نە دیموکراسییە بە تەواوی و نە دیکتاتۆریەتە. بەو مانایە ئەگەری ئەوەی هەیە بە هەر ئاراستەیەکدا بڕوات. دەتوانین ناوی بنێین نیمچە دیموکراسیی. هەروەها ئەندامێتی گروپ یان پارتی سیاسی لە سەر بنەمای ڕەگەز، ئیتنی یان ئایدەلۆژی، یان بە مانایەکی تر ئەندامێتی نەگۆڕ. جەنگ لە ئەمریکا، یان گۆشەگیریی ئەمریکا، یان تەنانەت بێبایەخکردنی دونیا بۆ ئەمریکا، هەموو ئەمانە بنەمای دونیایەکی پڕ لە ناسەقامگیرین لە ئەگەری بردنەوەی ترەمپدا. چۆن لە ترەمپ و ترەمپیزم تێبگەین؟ ئایا ئەمریکا لەبەردەم ئەگەری شەڕی ناوخۆدایە؟ ڕۆبەرت کیگان چ لە بارەی ترەمپەوە دەڵێت لە کتێبەکەیدا؟ ئانۆکراسی چ جۆرە سیستەمێکە و کێ دامەزرێنەرێتی؟ بۆب بیر کێیە و لەگەڵ ئەحمەد چەلەبی بە نیازی چی بوون؟       ناترەمپ یان میتا ترەمپ د. سەردار عەزیز تێگەیشتن لە سەرۆکی پێشو و کاندیدی ئێستای ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ بە هیچ جۆرێک ئاسان نیە. لەوە سەختتر تێگەیشتنە لەو خەڵکە جۆراوجۆرانەی کە هەوادار و پشتیوانین. ناونیشانی ناترەمپ یان میتا ترەمپم بەکارهێنا بۆ ووتنی ئەوەی کە بۆ تێگەیشتن لە ترەمپ، پێویستدەکات  دوور لە ترەمپ خۆی بنواڕین. چونکە پەیوەندییەکی ئاڵۆز هەیە لە نێوان ترەمپ و هەوادارانی. دیارە بێگومان هەمیشە دابرانێک هەیە لە نێوان کەسی سیاسیی و هەوادارانی. من بڕوام وەهایە کە زۆربەی زۆری هەوادارانی سیاسی نە لە سەرکردەکەیان تێدەگەن و نە هەمان ئامانجیان هەیە.   بەڵام ئاڵۆزی سیاسەت لەو دابڕانەدایە کە لە نێوان ئەم دوانەدایە. ئەم ئاڵۆزییە لەوەدا بەرجەستە دەبێت کاتێک وتە و قسەکان مانای جیاواز دەبەخشن لای کەسە جیاوازەکان، کردە و کردارەکان پۆزش و بەهانە و ڕۆڵی جیاوازیان هەیە لای کەسانی سەر بە مەشرەبە سیاسییە جیاوازەکان.   ماوەی پێشوو ڕۆبەرت کیگان کتێبێکی تایبەتی دەربارەی ترەمپ و ترەمپیزم لە چاپدا لە ژێر ناونیشانی Rebellion: How Antiliberalism Is Tearing America Apart--Again یاخییبون: چۆن دژە لیبراڵیزم  جارێکی تر ئەمریکا پەرت پەرت دەکات. ئارگومێنتی سەرەکی کیگان ئەوەیە کە دژایەتی ڕەهەندی لیبرالیزم لە دەستوری ئەمریکیدا هەر لە سەرەتاوە بونی هەبوە و لە شەڕی ناوخۆدا زۆر بە زەقی دیارە لە نێوان ئەوانەی کە دژ بە کۆیلایەتین و ئەوانەی دەیانەوێت کۆیلایەتی بەردەوام بێت. بە دیدی ئەو، گروپێک هەبوون لە ئەمریکا هەمیشە دژ بەوە بوون کە جگە لە پیاوی سپی پێست کەسی تر مافی ئەوەی هەبێت کە ئازاد و یەکسان بێت. کیگان ترەمپ بە نوێنەری ئەم گروپە لە خەڵک دەبینێت. دیارە ئەم گروپە ناتوانن تەنها لە سەر ئەم بنەمایە دەنگی تەواو بەدەست بهێنن هەتا حوکم بکەن، بۆیە پرسی تر لە گەڵ خۆیاندا دەوروژێنن، بۆ نمونە جیهانگەریی و لە دەستدانی کاری برێکی زۆر لە خەڵکی سپی پێستی نیمچە هەژار. دژایەتی بیانی و بینینیان وەک مەترسی و هەرزانکەری دەستی کار، پاڵنان بۆ گۆشەگیرێتی لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا. بایەخدان تەنها و تەنها بە ئەمریکا.   لە هەناو ترەمپیزمدا کۆمەڵێک زۆر لە گروپی جیاواز جیاواز بونیان هەیە، کە بڕی زۆریان بە زەقی بانگەشەی باڵادەستی مرۆڤی سپی پێست دەکەن، وەک کەی کەی کەی، پراود بۆیز، و هەموو ئەوانەی کە پەیوەستن بە کۆنفیدەرەکانەوە. هەموو ئەمانە لەمڕۆدا ترسێک کۆیان دەکاتەوە، ئەویش ترسی جێگرەوەیانە بە خەڵکانی نا-سپی. ئەم ترسە پاڵنەری ڕەگەزپەرستیی و فاشیزمیانە، چونکە تەنها لە سیستەمێکی فاشییانەدا زەمینەی ئەوە دەبێت کە کەمینەیەکی سپی پێست حوکمی زۆرینەیەکی تر بکات، ئەمەش پاڵنەری سەرەکی کەسێکی وەک ئیلۆن ماسکە کە پەروەردەی ژینگەیەکی وەهابوە لە باشوری ئەفریقا لە سەردەمی ئەپارتایدا. تویتەر ئەمڕۆ پانتاییەکە کە ڕەگەزپەرستی و سوکایەتی بە زۆرینەی مرۆڤایەتی نەک ڕێگەپێدراوە بەڵکو هاندەدرێت لە ژێر بەهانەی ئازادی ڕادەربڕیندا.  ئەم دۆخە وەها دەکات کە دژایەتی هەڵبژاردن، دژایەتی سیستەمی دیموکراسیی ببێت بە کرۆکی ئامانجی ئەم گروپانە.  تەنها لەم ڕوانگەیەوە دەتوانیت لە دونیابینی ترەمپ و ترەمپییەکان تێبگەیت. ئەم ترسە بۆ دەرەوەی ئەمریکا کۆمەڵێک کاریگەریی گەورەی هەیە. لەم ڕۆژانەی دواییدا دیدارێک لە گەڵ بۆب بیردا سازکرا، دەربارەی زۆر بوار، یەکێک لەوانەی دۆخی توندوتیژیی و ئەگەری جەنگ لە ئەمریکا، بۆب باوەڕی وەهابوو کە لە ئەمریکا ئەگەری توندوتیژی و بەریەککەوتن زۆرە. بۆب ئەیجنتێکی ناسراوی دەزگای سیخوڕیی سی ئای ئەیە، یەکێکە لەوانەی کە بە وورد و دڕشتی گرێی کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان ئاشنایە، لە ساڵی ١٩٩٥ لە گەڵ ئەحمەد چەلەبیدا هەوڵی کودەتا دەدەن لە عێراق. بەڵام ئەوەی زیاتر لە قوراوی ئەم دۆخەمان نزیک دەکاتەوە، لێکۆڵەرێکە بە ناوی باربرا واڵتەر. ئەم لێکۆڵەرە لە نەوەدەکانەوە کاری سەرەکی لێکۆڵینەوەیە لە سەر شەڕی ناوخۆ. ئەو وەهای دەبینێت کە ئەمریکا بەرەو شەڕی ناوخۆ دەڕوات، لەبەر ئەوەی کە هەتا بێت بنەماکانی شەری ناوخۆ تیایدا چەکەرە دەکات. لە ساڵی ٢٠١٧ سی ئای ئەی گروپێکی لێکۆڵەریان کۆکردەوە بۆ زانینی ئەوەی ئایا چۆن جەنگی ناوخۆ دروست دەبێت، لەوێ چەمکێکیان بەکاربرد کە پێی دەوترێی ئانۆکراسیی، بەمانای سیستەمێکی سیاسی کە نە دیموکراسییە بە تەواوی و نە دیکتاتۆریەتە. بەو مانایە ئەگەری ئەوەی هەیە بە هەر ئاراستەیەکدا بڕوات. دەتوانین ناوی بنێین نیمچە دیموکراسیی. هەروەها ئەندامێتی گروپ یان پارتی سیاسی لە سەر بنەمای ڕەگەز، ئیتنی یان ئایدەلۆژی، یان بە مانایەکی تر ئەندامێتی نەگۆڕ. جەنگ لە ئەمریکا، یان گۆشەگیریی ئەمریکا، یان تەنانەت بێبایەخکردنی دونیا بۆ ئەمریکا، هەموو ئەمانە بنەمای دونیایەکی پڕ لە ناسەقامگیرین لە ئەگەری بردنەوەی ترەمپدا.

  هاوڵاتی چۆن لە ترەمپ و ترەمپیزم تێبگەین؟ ئایا ئەمریکا لەبەردەم ئەگەری شەڕی ناوخۆدایە؟ ڕۆبەرت کیگان چ لە بارەی ترەمپەوە دەڵێت لە کتێبەکەیدا؟ ئانۆکراسی چ جۆرە سیستەمێکە و کێ دامەزرێنەرێتی؟ بۆب بیر کێیە و لەگەڵ ئەحمەد چەلەبی بە نیازی چی بوون؟       ناترەمپ یان میتا ترەمپ د. سەردار عەزیز تێگەیشتن لە سەرۆکی پێشو و کاندیدی ئێستای ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ بە هیچ جۆرێک ئاسان نیە. لەوە سەختتر تێگەیشتنە لەو خەڵکە جۆراوجۆرانەی کە هەوادار و پشتیوانین. ناونیشانی ناترەمپ یان میتا ترەمپم بەکارهێنا بۆ ووتنی ئەوەی کە بۆ تێگەیشتن لە ترەمپ، پێویستدەکات  دوور لە ترەمپ خۆی بنواڕین. چونکە پەیوەندییەکی ئاڵۆز هەیە لە نێوان ترەمپ و هەوادارانی. دیارە بێگومان هەمیشە دابرانێک هەیە لە نێوان کەسی سیاسیی و هەوادارانی. من بڕوام وەهایە کە زۆربەی زۆری هەوادارانی سیاسی نە لە سەرکردەکەیان تێدەگەن و نە هەمان ئامانجیان هەیە.   بەڵام ئاڵۆزی سیاسەت لەو دابڕانەدایە کە لە نێوان ئەم دوانەدایە. ئەم ئاڵۆزییە لەوەدا بەرجەستە دەبێت کاتێک وتە و قسەکان مانای جیاواز دەبەخشن لای کەسە جیاوازەکان، کردە و کردارەکان پۆزش و بەهانە و ڕۆڵی جیاوازیان هەیە لای کەسانی سەر بە مەشرەبە سیاسییە جیاوازەکان.   ماوەی پێشوو ڕۆبەرت کیگان کتێبێکی تایبەتی دەربارەی ترەمپ و ترەمپیزم لە چاپدا لە ژێر ناونیشانی Rebellion: How Antiliberalism Is Tearing America Apart--Again یاخییبون: چۆن دژە لیبراڵیزم  جارێکی تر ئەمریکا پەرت پەرت دەکات. ئارگومێنتی سەرەکی کیگان ئەوەیە کە دژایەتی ڕەهەندی لیبرالیزم لە دەستوری ئەمریکیدا هەر لە سەرەتاوە بونی هەبوە و لە شەڕی ناوخۆدا زۆر بە زەقی دیارە لە نێوان ئەوانەی کە دژ بە کۆیلایەتین و ئەوانەی دەیانەوێت کۆیلایەتی بەردەوام بێت. بە دیدی ئەو، گروپێک هەبوون لە ئەمریکا هەمیشە دژ بەوە بوون کە جگە لە پیاوی سپی پێست کەسی تر مافی ئەوەی هەبێت کە ئازاد و یەکسان بێت. کیگان ترەمپ بە نوێنەری ئەم گروپە لە خەڵک دەبینێت. دیارە ئەم گروپە ناتوانن تەنها لە سەر ئەم بنەمایە دەنگی تەواو بەدەست بهێنن هەتا حوکم بکەن، بۆیە پرسی تر لە گەڵ خۆیاندا دەوروژێنن، بۆ نمونە جیهانگەریی و لە دەستدانی کاری برێکی زۆر لە خەڵکی سپی پێستی نیمچە هەژار. دژایەتی بیانی و بینینیان وەک مەترسی و هەرزانکەری دەستی کار، پاڵنان بۆ گۆشەگیرێتی لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا. بایەخدان تەنها و تەنها بە ئەمریکا.   لە هەناو ترەمپیزمدا کۆمەڵێک زۆر لە گروپی جیاواز جیاواز بونیان هەیە، کە بڕی زۆریان بە زەقی بانگەشەی باڵادەستی مرۆڤی سپی پێست دەکەن، وەک کەی کەی کەی، پراود بۆیز، و هەموو ئەوانەی کە پەیوەستن بە کۆنفیدەرەکانەوە. هەموو ئەمانە لەمڕۆدا ترسێک کۆیان دەکاتەوە، ئەویش ترسی جێگرەوەیانە بە خەڵکانی نا-سپی. ئەم ترسە پاڵنەری ڕەگەزپەرستیی و فاشیزمیانە، چونکە تەنها لە سیستەمێکی فاشییانەدا زەمینەی ئەوە دەبێت کە کەمینەیەکی سپی پێست حوکمی زۆرینەیەکی تر بکات، ئەمەش پاڵنەری سەرەکی کەسێکی وەک ئیلۆن ماسکە کە پەروەردەی ژینگەیەکی وەهابوە لە باشوری ئەفریقا لە سەردەمی ئەپارتایدا. تویتەر ئەمڕۆ پانتاییەکە کە ڕەگەزپەرستی و سوکایەتی بە زۆرینەی مرۆڤایەتی نەک ڕێگەپێدراوە بەڵکو هاندەدرێت لە ژێر بەهانەی ئازادی ڕادەربڕیندا.  ئەم دۆخە وەها دەکات کە دژایەتی هەڵبژاردن، دژایەتی سیستەمی دیموکراسیی ببێت بە کرۆکی ئامانجی ئەم گروپانە.  تەنها لەم ڕوانگەیەوە دەتوانیت لە دونیابینی ترەمپ و ترەمپییەکان تێبگەیت. ئەم ترسە بۆ دەرەوەی ئەمریکا کۆمەڵێک کاریگەریی گەورەی هەیە. لەم ڕۆژانەی دواییدا دیدارێک لە گەڵ بۆب بیردا سازکرا، دەربارەی زۆر بوار، یەکێک لەوانەی دۆخی توندوتیژیی و ئەگەری جەنگ لە ئەمریکا، بۆب باوەڕی وەهابوو کە لە ئەمریکا ئەگەری توندوتیژی و بەریەککەوتن زۆرە. بۆب ئەیجنتێکی ناسراوی دەزگای سیخوڕیی سی ئای ئەیە، یەکێکە لەوانەی کە بە وورد و دڕشتی گرێی کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان ئاشنایە، لە ساڵی ١٩٩٥ لە گەڵ ئەحمەد چەلەبیدا هەوڵی کودەتا دەدەن لە عێراق. بەڵام ئەوەی زیاتر لە قوراوی ئەم دۆخەمان نزیک دەکاتەوە، لێکۆڵەرێکە بە ناوی باربرا واڵتەر. ئەم لێکۆڵەرە لە نەوەدەکانەوە کاری سەرەکی لێکۆڵینەوەیە لە سەر شەڕی ناوخۆ. ئەو وەهای دەبینێت کە ئەمریکا بەرەو شەڕی ناوخۆ دەڕوات، لەبەر ئەوەی کە هەتا بێت بنەماکانی شەری ناوخۆ تیایدا چەکەرە دەکات. لە ساڵی ٢٠١٧ سی ئای ئەی گروپێکی لێکۆڵەریان کۆکردەوە بۆ زانینی ئەوەی ئایا چۆن جەنگی ناوخۆ دروست دەبێت، لەوێ چەمکێکیان بەکاربرد کە پێی دەوترێی ئانۆکراسیی، بەمانای سیستەمێکی سیاسی کە نە دیموکراسییە بە تەواوی و نە دیکتاتۆریەتە. بەو مانایە ئەگەری ئەوەی هەیە بە هەر ئاراستەیەکدا بڕوات. دەتوانین ناوی بنێین نیمچە دیموکراسیی. هەروەها ئەندامێتی گروپ یان پارتی سیاسی لە سەر بنەمای ڕەگەز، ئیتنی یان ئایدەلۆژی، یان بە مانایەکی تر ئەندامێتی نەگۆڕ. جەنگ لە ئەمریکا، یان گۆشەگیریی ئەمریکا، یان تەنانەت بێبایەخکردنی دونیا بۆ ئەمریکا، هەموو ئەمانە بنەمای دونیایەکی پڕ لە ناسەقامگیرین لە ئەگەری بردنەوەی ترەمپدا. چۆن لە ترەمپ و ترەمپیزم تێبگەین؟ ئایا ئەمریکا لەبەردەم ئەگەری شەڕی ناوخۆدایە؟ ڕۆبەرت کیگان چ لە بارەی ترەمپەوە دەڵێت لە کتێبەکەیدا؟ ئانۆکراسی چ جۆرە سیستەمێکە و کێ دامەزرێنەرێتی؟ بۆب بیر کێیە و لەگەڵ ئەحمەد چەلەبی بە نیازی چی بوون؟       ناترەمپ یان میتا ترەمپ د. سەردار عەزیز تێگەیشتن لە سەرۆکی پێشو و کاندیدی ئێستای ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ بە هیچ جۆرێک ئاسان نیە. لەوە سەختتر تێگەیشتنە لەو خەڵکە جۆراوجۆرانەی کە هەوادار و پشتیوانین. ناونیشانی ناترەمپ یان میتا ترەمپم بەکارهێنا بۆ ووتنی ئەوەی کە بۆ تێگەیشتن لە ترەمپ، پێویستدەکات  دوور لە ترەمپ خۆی بنواڕین. چونکە پەیوەندییەکی ئاڵۆز هەیە لە نێوان ترەمپ و هەوادارانی. دیارە بێگومان هەمیشە دابرانێک هەیە لە نێوان کەسی سیاسیی و هەوادارانی. من بڕوام وەهایە کە زۆربەی زۆری هەوادارانی سیاسی نە لە سەرکردەکەیان تێدەگەن و نە هەمان ئامانجیان هەیە.   بەڵام ئاڵۆزی سیاسەت لەو دابڕانەدایە کە لە نێوان ئەم دوانەدایە. ئەم ئاڵۆزییە لەوەدا بەرجەستە دەبێت کاتێک وتە و قسەکان مانای جیاواز دەبەخشن لای کەسە جیاوازەکان، کردە و کردارەکان پۆزش و بەهانە و ڕۆڵی جیاوازیان هەیە لای کەسانی سەر بە مەشرەبە سیاسییە جیاوازەکان.   ماوەی پێشوو ڕۆبەرت کیگان کتێبێکی تایبەتی دەربارەی ترەمپ و ترەمپیزم لە چاپدا لە ژێر ناونیشانی Rebellion: How Antiliberalism Is Tearing America Apart--Again یاخییبون: چۆن دژە لیبراڵیزم  جارێکی تر ئەمریکا پەرت پەرت دەکات. ئارگومێنتی سەرەکی کیگان ئەوەیە کە دژایەتی ڕەهەندی لیبرالیزم لە دەستوری ئەمریکیدا هەر لە سەرەتاوە بونی هەبوە و لە شەڕی ناوخۆدا زۆر بە زەقی دیارە لە نێوان ئەوانەی کە دژ بە کۆیلایەتین و ئەوانەی دەیانەوێت کۆیلایەتی بەردەوام بێت. بە دیدی ئەو، گروپێک هەبوون لە ئەمریکا هەمیشە دژ بەوە بوون کە جگە لە پیاوی سپی پێست کەسی تر مافی ئەوەی هەبێت کە ئازاد و یەکسان بێت. کیگان ترەمپ بە نوێنەری ئەم گروپە لە خەڵک دەبینێت. دیارە ئەم گروپە ناتوانن تەنها لە سەر ئەم بنەمایە دەنگی تەواو بەدەست بهێنن هەتا حوکم بکەن، بۆیە پرسی تر لە گەڵ خۆیاندا دەوروژێنن، بۆ نمونە جیهانگەریی و لە دەستدانی کاری برێکی زۆر لە خەڵکی سپی پێستی نیمچە هەژار. دژایەتی بیانی و بینینیان وەک مەترسی و هەرزانکەری دەستی کار، پاڵنان بۆ گۆشەگیرێتی لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا. بایەخدان تەنها و تەنها بە ئەمریکا.   لە هەناو ترەمپیزمدا کۆمەڵێک زۆر لە گروپی جیاواز جیاواز بونیان هەیە، کە بڕی زۆریان بە زەقی بانگەشەی باڵادەستی مرۆڤی سپی پێست دەکەن، وەک کەی کەی کەی، پراود بۆیز، و هەموو ئەوانەی کە پەیوەستن بە کۆنفیدەرەکانەوە. هەموو ئەمانە لەمڕۆدا ترسێک کۆیان دەکاتەوە، ئەویش ترسی جێگرەوەیانە بە خەڵکانی نا-سپی. ئەم ترسە پاڵنەری ڕەگەزپەرستیی و فاشیزمیانە، چونکە تەنها لە سیستەمێکی فاشییانەدا زەمینەی ئەوە دەبێت کە کەمینەیەکی سپی پێست حوکمی زۆرینەیەکی تر بکات، ئەمەش پاڵنەری سەرەکی کەسێکی وەک ئیلۆن ماسکە کە پەروەردەی ژینگەیەکی وەهابوە لە باشوری ئەفریقا لە سەردەمی ئەپارتایدا. تویتەر ئەمڕۆ پانتاییەکە کە ڕەگەزپەرستی و سوکایەتی بە زۆرینەی مرۆڤایەتی نەک ڕێگەپێدراوە بەڵکو هاندەدرێت لە ژێر بەهانەی ئازادی ڕادەربڕیندا.  ئەم دۆخە وەها دەکات کە دژایەتی هەڵبژاردن، دژایەتی سیستەمی دیموکراسیی ببێت بە کرۆکی ئامانجی ئەم گروپانە.  تەنها لەم ڕوانگەیەوە دەتوانیت لە دونیابینی ترەمپ و ترەمپییەکان تێبگەیت. ئەم ترسە بۆ دەرەوەی ئەمریکا کۆمەڵێک کاریگەریی گەورەی هەیە. لەم ڕۆژانەی دواییدا دیدارێک لە گەڵ بۆب بیردا سازکرا، دەربارەی زۆر بوار، یەکێک لەوانەی دۆخی توندوتیژیی و ئەگەری جەنگ لە ئەمریکا، بۆب باوەڕی وەهابوو کە لە ئەمریکا ئەگەری توندوتیژی و بەریەککەوتن زۆرە. بۆب ئەیجنتێکی ناسراوی دەزگای سیخوڕیی سی ئای ئەیە، یەکێکە لەوانەی کە بە وورد و دڕشتی گرێی کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان ئاشنایە، لە ساڵی ١٩٩٥ لە گەڵ ئەحمەد چەلەبیدا هەوڵی کودەتا دەدەن لە عێراق. بەڵام ئەوەی زیاتر لە قوراوی ئەم دۆخەمان نزیک دەکاتەوە، لێکۆڵەرێکە بە ناوی باربرا واڵتەر. ئەم لێکۆڵەرە لە نەوەدەکانەوە کاری سەرەکی لێکۆڵینەوەیە لە سەر شەڕی ناوخۆ. ئەو وەهای دەبینێت کە ئەمریکا بەرەو شەڕی ناوخۆ دەڕوات، لەبەر ئەوەی کە هەتا بێت بنەماکانی شەری ناوخۆ تیایدا چەکەرە دەکات. لە ساڵی ٢٠١٧ سی ئای ئەی گروپێکی لێکۆڵەریان کۆکردەوە بۆ زانینی ئەوەی ئایا چۆن جەنگی ناوخۆ دروست دەبێت، لەوێ چەمکێکیان بەکاربرد کە پێی دەوترێی ئانۆکراسیی، بەمانای سیستەمێکی سیاسی کە نە دیموکراسییە بە تەواوی و نە دیکتاتۆریەتە. بەو مانایە ئەگەری ئەوەی هەیە بە هەر ئاراستەیەکدا بڕوات. دەتوانین ناوی بنێین نیمچە دیموکراسیی. هەروەها ئەندامێتی گروپ یان پارتی سیاسی لە سەر بنەمای ڕەگەز، ئیتنی یان ئایدەلۆژی، یان بە مانایەکی تر ئەندامێتی نەگۆڕ. جەنگ لە ئەمریکا، یان گۆشەگیریی ئەمریکا، یان تەنانەت بێبایەخکردنی دونیا بۆ ئەمریکا، هەموو ئەمانە بنەمای دونیایەکی پڕ لە ناسەقامگیرین لە ئەگەری بردنەوەی ترەمپدا. چۆن لە ترەمپ و ترەمپیزم تێبگەین؟ ئایا ئەمریکا لەبەردەم ئەگەری شەڕی ناوخۆدایە؟ ڕۆبەرت کیگان چ لە بارەی ترەمپەوە دەڵێت لە کتێبەکەیدا؟ ئانۆکراسی چ جۆرە سیستەمێکە و کێ دامەزرێنەرێتی؟ بۆب بیر کێیە و لەگەڵ ئەحمەد چەلەبی بە نیازی چی بوون؟       ناترەمپ یان میتا ترەمپ د. سەردار عەزیز تێگەیشتن لە سەرۆکی پێشو و کاندیدی ئێستای ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ بە هیچ جۆرێک ئاسان نیە. لەوە سەختتر تێگەیشتنە لەو خەڵکە جۆراوجۆرانەی کە هەوادار و پشتیوانین. ناونیشانی ناترەمپ یان میتا ترەمپم بەکارهێنا بۆ ووتنی ئەوەی کە بۆ تێگەیشتن لە ترەمپ، پێویستدەکات  دوور لە ترەمپ خۆی بنواڕین. چونکە پەیوەندییەکی ئاڵۆز هەیە لە نێوان ترەمپ و هەوادارانی. دیارە بێگومان هەمیشە دابرانێک هەیە لە نێوان کەسی سیاسیی و هەوادارانی. من بڕوام وەهایە کە زۆربەی زۆری هەوادارانی سیاسی نە لە سەرکردەکەیان تێدەگەن و نە هەمان ئامانجیان هەیە.   بەڵام ئاڵۆزی سیاسەت لەو دابڕانەدایە کە لە نێوان ئەم دوانەدایە. ئەم ئاڵۆزییە لەوەدا بەرجەستە دەبێت کاتێک وتە و قسەکان مانای جیاواز دەبەخشن لای کەسە جیاوازەکان، کردە و کردارەکان پۆزش و بەهانە و ڕۆڵی جیاوازیان هەیە لای کەسانی سەر بە مەشرەبە سیاسییە جیاوازەکان.   ماوەی پێشوو ڕۆبەرت کیگان کتێبێکی تایبەتی دەربارەی ترەمپ و ترەمپیزم لە چاپدا لە ژێر ناونیشانی Rebellion: How Antiliberalism Is Tearing America Apart--Again یاخییبون: چۆن دژە لیبراڵیزم  جارێکی تر ئەمریکا پەرت پەرت دەکات. ئارگومێنتی سەرەکی کیگان ئەوەیە کە دژایەتی ڕەهەندی لیبرالیزم لە دەستوری ئەمریکیدا هەر لە سەرەتاوە بونی هەبوە و لە شەڕی ناوخۆدا زۆر بە زەقی دیارە لە نێوان ئەوانەی کە دژ بە کۆیلایەتین و ئەوانەی دەیانەوێت کۆیلایەتی بەردەوام بێت. بە دیدی ئەو، گروپێک هەبوون لە ئەمریکا هەمیشە دژ بەوە بوون کە جگە لە پیاوی سپی پێست کەسی تر مافی ئەوەی هەبێت کە ئازاد و یەکسان بێت. کیگان ترەمپ بە نوێنەری ئەم گروپە لە خەڵک دەبینێت. دیارە ئەم گروپە ناتوانن تەنها لە سەر ئەم بنەمایە دەنگی تەواو بەدەست بهێنن هەتا حوکم بکەن، بۆیە پرسی تر لە گەڵ خۆیاندا دەوروژێنن، بۆ نمونە جیهانگەریی و لە دەستدانی کاری برێکی زۆر لە خەڵکی سپی پێستی نیمچە هەژار. دژایەتی بیانی و بینینیان وەک مەترسی و هەرزانکەری دەستی کار، پاڵنان بۆ گۆشەگیرێتی لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا. بایەخدان تەنها و تەنها بە ئەمریکا.   لە هەناو ترەمپیزمدا کۆمەڵێک زۆر لە گروپی جیاواز جیاواز بونیان هەیە، کە بڕی زۆریان بە زەقی بانگەشەی باڵادەستی مرۆڤی سپی پێست دەکەن، وەک کەی کەی کەی، پراود بۆیز، و هەموو ئەوانەی کە پەیوەستن بە کۆنفیدەرەکانەوە. هەموو ئەمانە لەمڕۆدا ترسێک کۆیان دەکاتەوە، ئەویش ترسی جێگرەوەیانە بە خەڵکانی نا-سپی. ئەم ترسە پاڵنەری ڕەگەزپەرستیی و فاشیزمیانە، چونکە تەنها لە سیستەمێکی فاشییانەدا زەمینەی ئەوە دەبێت کە کەمینەیەکی سپی پێست حوکمی زۆرینەیەکی تر بکات، ئەمەش پاڵنەری سەرەکی کەسێکی وەک ئیلۆن ماسکە کە پەروەردەی ژینگەیەکی وەهابوە لە باشوری ئەفریقا لە سەردەمی ئەپارتایدا. تویتەر ئەمڕۆ پانتاییەکە کە ڕەگەزپەرستی و سوکایەتی بە زۆرینەی مرۆڤایەتی نەک ڕێگەپێدراوە بەڵکو هاندەدرێت لە ژێر بەهانەی ئازادی ڕادەربڕیندا.  ئەم دۆخە وەها دەکات کە دژایەتی هەڵبژاردن، دژایەتی سیستەمی دیموکراسیی ببێت بە کرۆکی ئامانجی ئەم گروپانە.  تەنها لەم ڕوانگەیەوە دەتوانیت لە دونیابینی ترەمپ و ترەمپییەکان تێبگەیت. ئەم ترسە بۆ دەرەوەی ئەمریکا کۆمەڵێک کاریگەریی گەورەی هەیە. لەم ڕۆژانەی دواییدا دیدارێک لە گەڵ بۆب بیردا سازکرا، دەربارەی زۆر بوار، یەکێک لەوانەی دۆخی توندوتیژیی و ئەگەری جەنگ لە ئەمریکا، بۆب باوەڕی وەهابوو کە لە ئەمریکا ئەگەری توندوتیژی و بەریەککەوتن زۆرە. بۆب ئەیجنتێکی ناسراوی دەزگای سیخوڕیی سی ئای ئەیە، یەکێکە لەوانەی کە بە وورد و دڕشتی گرێی کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان ئاشنایە، لە ساڵی ١٩٩٥ لە گەڵ ئەحمەد چەلەبیدا هەوڵی کودەتا دەدەن لە عێراق. بەڵام ئەوەی زیاتر لە قوراوی ئەم دۆخەمان نزیک دەکاتەوە، لێکۆڵەرێکە بە ناوی باربرا واڵتەر. ئەم لێکۆڵەرە لە نەوەدەکانەوە کاری سەرەکی لێکۆڵینەوەیە لە سەر شەڕی ناوخۆ. ئەو وەهای دەبینێت کە ئەمریکا بەرەو شەڕی ناوخۆ دەڕوات، لەبەر ئەوەی کە هەتا بێت بنەماکانی شەری ناوخۆ تیایدا چەکەرە دەکات. لە ساڵی ٢٠١٧ سی ئای ئەی گروپێکی لێکۆڵەریان کۆکردەوە بۆ زانینی ئەوەی ئایا چۆن جەنگی ناوخۆ دروست دەبێت، لەوێ چەمکێکیان بەکاربرد کە پێی دەوترێی ئانۆکراسیی، بەمانای سیستەمێکی سیاسی کە نە دیموکراسییە بە تەواوی و نە دیکتاتۆریەتە. بەو مانایە ئەگەری ئەوەی هەیە بە هەر ئاراستەیەکدا بڕوات. دەتوانین ناوی بنێین نیمچە دیموکراسیی. هەروەها ئەندامێتی گروپ یان پارتی سیاسی لە سەر بنەمای ڕەگەز، ئیتنی یان ئایدەلۆژی، یان بە مانایەکی تر ئەندامێتی نەگۆڕ. جەنگ لە ئەمریکا، یان گۆشەگیریی ئەمریکا، یان تەنانەت بێبایەخکردنی دونیا بۆ ئەمریکا، هەموو ئەمانە بنەمای دونیایەکی پڕ لە ناسەقامگیرین لە ئەگەری بردنەوەی ترەمپدا.

هاوڵاتی فەلەکناسەکان بە بەکارهێنانی تەلەسکۆپی بۆشایی ئاسمانی جەیمس وێب توانیان چاودێری شەش تەنی گەردوونی بکەن کە بەدەوری ئەستێرەکاندا ناسوڕێنەوە. تەلەسکۆپی وێب چاوێکی خستە سەر سحرێکی دروستکەری ئەستێرە، ناوی NGC 1333، کە دەکەوێتە دووری 960 ساڵی ڕووناکی لەناو هەورێکی گەورەتری گازی و تۆزدا کە پێی دەوترێت هەوری گەردیلەیی پەرسیۆس، ئەمەش گێژاو لەناو سحولەکەدا دروست دەکات کە دەبێتە هۆی لەدایکبوونی ئەستێرەکان . لە داهاتوودا، تیمەکە وێب بەکاردەهێنن بۆ لێکۆڵینەوەی زیاتر لەو تەنانە بۆ ئەوەی بزانن چۆن ڕەنگە سیستەمی هەسارە بچووکەکانی خۆیان پێکبهێنن. بڕیارە لە مانگی ئایاری ٢٠٢٧دا بخرێتە ڕوو، تەلەسکۆپی بۆشایی ئاسمانی ڕۆمانی نانسی گرەیس لە ناسا دەتوانێت سەدان هەسارەی نەدۆزراوە بدۆزێتەوە و یارمەتی فەلەکناسان بدات نهێنییەکانی ئەو جیهانە کۆچەرییانە ئاشکرا بکەن.

هاوڵاتی کۆمپانیای ئەپڵ لە ڕاگەیەندراوێکدا وادەی خستنەبازاڕی ئایفۆن ١٦ و تایبەتمەندییەکانی مۆبایلەکەی بڵاوکردەوە. کۆمپانیای ئەپڵ وادەی خستنەبازاڕی ئایفۆن ١٦ی لە ڕۆژی ٩ی ئەیلوول ڕاگەیاند لە مەراسیمێکدا بە ناوی “It’s Glowtime” بە شێوەی ئۆنلاین و ڕووبەڕوو. پێشبینی دەکرێت تایبەتمەندی مۆبایلە نوێیەکەی ئەپڵ بەکارهێنانی زیرەکی دەستکرد- AI بێت تێیدا، کە تایبەتمەندی سیری هەیە و لە ڕێگەیەوە دەتوانێت وەڵامی پرسیارەکان بداتەوە سەبارەت بە خشتەی کارەکەت و چی لە ئیمەیڵەکەتدا هەیە و کەی گەشتی کەسە ئازیزەکەت دەنیشێتەوە. پێشتر ئایفۆن ١٥ پرۆ ماکس  لە هەندێک تایبەتمەندی زیرەکی دەستکرد سوودمەند دەبوون، بەڵام مۆبایلە نوێیەکەی ئەپڵ بەتەواوی پشت بە زیرەکی دەستکرد دەبەستێت، هەر بۆیە پێشبینی دەکرێت بەراورد بە مۆبایلەکانی پێشتر نرخەکەی گران تر بێت.  

هاوڵاتی کۆمپانیایەکی جیهانی ئاشکرای دەکات ئۆتۆمبێلی تۆیۆتا فرۆشی زیادیکردوە و لەئەمساڵدا پڕفرۆشترین ئۆتۆمبێل بووە لە عێراقدا. ئەمڕۆ 27ی ئابی 2024 کۆمپانیای Focus2Move کە کۆمپانیای جیهانی زیرەکی و ڕاوێژکاری ئۆتۆمبێلە، لە ڕاپۆرتێک ئاشکرایکردووە، تۆیۆتا لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2024دا پێشەنگی فرۆشی بازاڕەکانی عێراق بووە. لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەش کراوە، لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2024 فرۆشی ئۆتۆمبێل لە عێراق بە ڕێژەی 26.4% زیادی کردووە بە بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی 2023. ئەو کۆمپانیایە باسی لەوەشکردوە،ساڵی 2024 فرۆشی ئۆتۆمبێل بەڕێژەی 26,7% بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە 107 هەزار و 990 ئۆتۆمبێل، ئەمەش گەورەترین قەبارەی ساڵانەیە لە هەشت ساڵی پێشوودا.

هاوڵاتی بەرەبەیانی ڕۆژی یەكشەممە، سوپای ئیسرائیل بە چڕیی بۆردومانی چەند ناوچەیەكی لە باشووری لوبنان كرد و زیانی ماددی زۆری بە گرووپەكە گەیاندووە. ئاڵۆزییەكانی نێوان ئیسرائیل و حیزبوڵڵا بەردەوامە، پەیتا پەیتا بە مووشەك و درۆن هێرش دەكەنە سەر یەكتری و سوپای ئیسرائیل چەندین ناوەندی ستراتیژی گرووپە چەكدارییەكەی لە باشووری لوبنان كردووەتە ئامانج. سەرچاوەیەكی باڵا لە حكومەتی ئیسرائیل بە نیویۆڕك تایمزی وتووە " ئیسرائیل بەشێکی سەكۆ مووشەكیەكانی لە باشووری لوبنان لەناوبردووە و زیانی زۆر گەورەی بە حیزبوڵڵا گەیاندووە". ئەوەش لەکاتێکدایە، بەبەردەوام درۆنی سوپای ئیسرائیل بەسەر باشووری لوبناندا دەسووڕێتەوە لە هەرشوێنێك هەست بە چەكداران و بنكە و بارەگاكانی حیزبوڵڵا بكات بۆردومانی دەكات.

هاوڵاتی    پەنابەرێکی بە ڕەچەڵەک سوری بە چەقۆ هێرشێکی تیرۆرستی دەکاتە سەر یانزە کەس، دواتر خۆی ڕادەستی پۆلیس دەکات. پۆلیسی ئەڵمانیا لە دوسلدۆرف، ئەمڕۆ یەکشەممە ڕایگەیاند، پیاوێکی عەرەبی بەرەچەڵەک سووری تەمەن 26 ساڵ، کە لە ئەڵمانیا پەنابەرە، خۆی ڕادەستی پۆلیس کردووە و دانی بەوە داناوە لە فێستیڤاڵێکی گەورەدا بە چەقۆ هێرشی کردوە سەر یانزە کەس، کە لە ئاکام دا سێ کەس گیانیان لەدەستداوە و و هەشت کەسی دیکە بریندار بوون. داواکاری گشتی ئەڵمانیا و پۆلیسی دوسلدۆرف لە بەیاننامەیەکی هاوبەشدا ڕایانگەیاندووە، "لە ئێستادا لەژێر لێکۆڵینەوەی چڕ لە ڕووداوەکە دەکریت، بۆ ئەو مەبەستەش چەند کەسێک دەسگیر کراون".  شایەنی باسە ئەم پیاوە پەنابەرێکی سورییە و بەتەنها لە شوقەیەکی یەک ژووردا دەژی و لە چێشتخانەیەکی بچووکدا کاری پاککەرەوە دەکات، و لێکۆڵینەوەکان بۆ زانینی هۆکاری ئەنجامدانی ئەو تاوانە بەردەوامن.

هاوڵاتی  کۆمپانیای Hydro-C بەریتانی گرێبەستێکی بۆ کارکردن لە عێراق بەدەستهێنا، بۆ دیزاینکردن و دابینکردنی وێستگەیەکی وزەی خۆر بۆ کۆمپانیای نەوتی بەسرە  (BOC). بڕیارە ئەو کۆمپانیا بەریتانییە سیستمەکان لە بەریتانیا دروست بکات و بۆ عێراقی بنێرێت. ئەنجومەنی بازرگانی عێراق- بەریتانیا (IBBC)لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، کۆمپانیای Hydro-C  دەتوانێت پڕۆژەکە بە قەبارەیەکی گەورە فراوان بکات و دەتوانرێت لە کێڵگە گەورەکانی دیکەی نەوت و غاز لە سەرتاسەری وڵاتدا پەرەیپێبدات. حەسەن حیشمەت، بەڕێوەبەری کارگێڕی کۆمپانیای هایدرۆ-سی ڕایگەیاند، ئەمە هەواڵێکی گرنگە بۆ سەرجەم لایەنەکان، لەنێویاندا لایەنە پەیوەندیدارەکان و بەتایبەتی خەڵکی عێراق، لەکاتێکدا دەست دەکەین بە دابینکردنی وزەی پاک و نوێبووەوە لە وڵات و دابینکردنی سەرچاوەیەکی پێویست بۆ کارەبا. ئاماژەی بەوەشکرد، ئەمەش وا دەکات کۆمپانیاکانی بەریتانیا بتوانن پەرە بە کارامەیی ناوخۆیی بدەن لە عێراق و یارمەتی وڵاتەکە بدەن بۆ بنیاتنانی پڕۆژەی بەرهەمهێنانی وزەی نوێبووەوە. کریستۆف میشێلس، بەڕێوەبەری کۆمپانیای  IBBC، لە لێدوانێکدا دەڵێت، دوای چەندین مانگ کارکردن و ئامادەکارییەکی ورد لەلایەن حەسەن حشمەت، ئەم پڕۆژەیە دەکرێت ببێتە نموونەیەکی سەرکەوتوو و کار بۆ گەورەکردنی بکرێت.

هاوڵاتی گەنجێکی کوردی پاش ئەوەی  ئاڵای کوردستانی بردە سەر چیای ئەڤەرێست ، باسی لەوە کردوە ، دەیەوێت یەکەم کورد بێت  ئاڵای کوردستان لەسەر مانگ هەڵبکات. دادڤان عیسمەت کە لە ئێستادا لە لە ئیماراتی یەکگرتوی عەرەبی نیشتەجێیە، خەڵکی شاری زاخۆیە، بیر لەوە دەکاتەوە، کە ئاڵای کوردستان بباتە سەر مانگ و بۆ ئەو مەبەستەش گرێبەستێکی بەبەهای زیاتر لە یەک ملیۆن دۆلار لەگەڵ کۆمپانیایەکی ئەمریکی کە خاوانداێتیەکەی بۆ ئیلۆن مەسک دەگەڕێتەوە واژۆ کردوە. بڕیارە بۆ چەند ڕۆژێک لەسەر مانگ بمێنێتەوە ، کۆمپانیا ئەمریکیەکە سەرجەم پێویستیەکانی بۆ دابین دەکات. دادڤان دەڵێت:دەمەوێت یەکەم کوردبم ئاڵای کوردستان ببمە سەر مانگ ، ئەوە خولیایی منداڵیمە

بۆیە بە وریاییەوە چاودێری گەشەسەندنەکانی بازاڕ دەکەین ئەمڕۆ هەینی کازۆ ئێیدا پاڕێزگاری بانکی ژاپۆن ڕۆژی هەینی هۆشداری دا کە بازاڕەکانی جیهان بە "ناسەقامگیری" دەمێننەوە، لە کاتێکدا جەختی لەسەر پابەندبوونی خۆی بە بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود کردەوە ئەگەر هەڵاوسان و گەشەی ئابووری وڵاتەکە لەسەر ڕێڕەوی خۆی بمێنێتەوە. لێدوانەکانی کازۆ ئوێدا دوای نزیکەی شەش هەفتە لە ناجێگیرییەکی زۆر لە بازاڕدا هات، کاتێک نرخی یێن لاواز بوو بۆ نزمترین ئاستی مێژوویی کە 161 یێن بوو بەرامبەر بە دۆلار پێش ئەوەی بە شێوەیەکی بەرچاو ڕێڕەوی خۆی پێچەوانە بکاتەوە و زیاتر لە سەدا 10 بەرزبێتەوە. بازاڕی بۆرسەی ژاپۆن بەرزبووەوە بۆ بەرزترین ئاستی لە مێژوودا پێش ئەوەی بەرگەی گەورەترین داڕمانی یەک ڕۆژە بگرێت کە تۆمارکراوە. بانکی ژاپۆن لە مانگی ئازاردا کۆتایی بە سیاسەتی نەرێنی ڕێژەی سوودی خۆی هێنا دوای دەیان ساڵ لە دابەزینی نرخی ناجێگیر. ئوێدا بە پەرلەمانی ڕاگەیاند کە هەڵاوسانەکانی ئەم دواییە بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی نیگەرانییەکانەوە بووە سەبارەت بە پاشەکشەی ئابووری ئەمریکا، نەک بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود کە بانکی ژاپۆن لە کۆتایی مانگی تەمموزدا ئەنجامیدا. بەڵام ئاماژەی بەوەشکردووە، "بازاڕەکانی ناوخۆ و نێودەوڵەتی ناجێگیرن، بۆیە بە وریاییەوە چاودێری گەشەسەندنەکانی بازاڕ دەکەین"، بەپێی ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمز. سەرەڕای ناسەقامگیرییەکانی ئەم دواییە، ئوێدا لە دانیشتنێکی پەرلەمانیدا کە بە شێوەیەکی تایبەت بانگهێشتکرابوو، ئەمڕۆ هەینی ڕایگەیاند، "هیچ گۆڕانکارییەک" لە هەڵوێستی بنەڕەتی بانکی ناوەندیدا نەبووە کە سیاسەتی دراوی ڕێکدەخات ئەگەر "قەناعەت بەوە هەبێت کە پێشهاتە ئابوورییەکان و نرخەکان (هەڵاوسان) وەک چاوەڕوانکراو دەجووڵێن"

هاووڵاتی  پەیمانگایەکی هیندی کار لەسەر پەرەپێدانی ڤاکسینی ئاوڵەی مەیموون دەکات و هەوڵدەدات تا کۆتایی ئەمساڵ بەردەست بێت. ئادار پوناوەڵا، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری پەیمانگای سیرۆمی هیندستان (SII) ڕایگەیاند:دامەزراوەکەمان کە بە یەکێک لە گەورەترین کۆمپانیاکانی پەرەپێدەرانی ڤاکسین دادەنرێت لە هیندستان، کار لەسەر پەرەپێدانی ڤاکسینێکی دژە ئاوڵەی مەیموون دەکات، بڕیارە تا کۆتایی ئەمساڵ ڤاکسینەکە ئامادە بێت. ئادار وتیشی: بە لەبەرچاوگرتنی ئەو دۆخەی کە لە جیهاندا بەهۆی بڵاوبوونەوەی نەخۆشی ئاوڵەی مەیموون ڕاگەیەنراوە، دەستمانکردووە بە پەرەپێدانی ڤاکسینێک دژی ئەم نەخۆشییە، هیوادارین بەدرێژایی ساڵ هەواڵی ئەرێنی زیاترمان هەبێت. لەلایەن خۆشیەوە، ڕامان گەنگا، بەڕێوەبەری بە وەکالەت لە پەیمانگای توێژینەوەی ئایدز لە هیندستان، ڕایگەیاند: ئەو ڤاکسینانەی لە ئێستادا بەردەستن دژی ئاوڵەی مەیموون کاریگەرییان 80%ە، بۆیە دەتوانرێت بە کاریگەر هەژمار بکرێن، بەڵام پێویست بە کوتانی بە کۆمەڵی خەڵک دژی نەخۆشییەکە ناکات. نەخۆشی "ئاوڵەی مەیموون" یان ئەوەی بە mpox ناسراوە، نەخۆشییەکە بەهۆی ڤایرۆسێکەوە دروست دەبێت، لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر دەگوازرێتەوە، نیشانەکانی بریتین لە پەڵە و برینی پێست، تا، سەرئێشە، ئازاری ماسولکە و جومگەکان، لاوازی و ئاوسانی گرێ لیمفاویەکان