بەریتانیا: فەرمانی دەستگیرکردنی نەتەنیاهوو جێبەجێدەكەین

هاوڵاتی لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا سەرۆکی ئەمەریکا و سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل گفتوگۆیان کرد لەبارەی هێرشە چاوەڕوانکراوەکەی ته‌لئه‌ڤیڤ بۆسه‌ر شاری ره‌فه‌ح. لە راگەیەندراوێکدا كۆشكی سپی رایگەیاند "جۆ بایدن، سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا له‌ میانه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنیدا هۆشداری دایه‌ بنیامین ناتانیاهۆ، سه‌رۆك وه‌زیرانی ئیسرائیل له‌باره‌ی ئاماده‌كارییه‌كانی وڵاته‌كه‌ی بۆ هێرشكردنه‌سه‌ر شاری ره‌فه‌ح له‌ كه‌رتی غه‌ززه‌". وەک لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە "سەرۆکی ئەمەریکا ئاماژەی بەوەکردووە، كه‌ پێویسته‌ هێرشكردنه‌سه‌ر ره‌فه‌ح له‌ رێگه‌ی پلانێكی تۆكمه‌وه‌ بكرێت و هاووڵاتییانی مه‌ده‌نی تێیدا پارێزراوبن. پێشتریش سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاندبوو، فەرمانی بە سوپای وڵاتەکەی کردووە، پلانێک بۆ راگواستنی دانیشتووانی شاری رەفەح ئامادە بکەن بەر لەوەی هێرشی زەمینی بۆ شارەکە ئەنجام بدەن. شەڕی ئیسرائیل و غەززە بەردەوامی هەیە، تاوەکو ئێستا  نزیکەی 28 هەزار کەس کوژراون و زیاتر لە 64 هەزار کەسی دیکەیش برینداربوون، هەروەها زیاتر لە یەک ملیۆن فەڵەستینی ئاوارەبوون.

هاوڵاتی  سەرۆکی ئێستای ئەمەریکا لێدوانەکانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشوو ئەو وڵاتە سەبارەت بە ناتۆ ئیدانە دەکات و دەڵێت "لێدوانەکانی شەرمەزارکەرە". ئەمڕۆ سێشەممە ١٣ی شوباتی ٢٠٢٤ جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمەریکا لە بەیاننامەیەکی تەلەفزیۆنیدا لە کۆشکی سپییەوە رایگەیاند "لێدوانەکانی ترەمپ لەبارەی ناتۆوە گەمژەیی و شەرمەزارکەر و مەترسیدارن". سەرۆکی ئەمەریکا جەختیشی لەوە کردەوە، کە ناتۆ ئەمەریکا و جیهان دەپارێزێت، کە سەرۆکی پێشوو "نایبینێت". دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشووی ئەمەریکا رایگەیاندبوو، کە جۆ بایدن هانی رووسیا دەدات هەرچییەک بیەوێت بیکات بەرامبەر بە هەر وڵاتێکی ئەندامی ناتۆ کە "پارەی پێویست بە بودجەی هاوپەیمانییەکە نادات".

هاوڵاتی جۆزێپ بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەو ئاسایشی نەتەوەیی یەکێتیی ئەوروپا، رەخنەی توندی لە جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمەریکا گرت و داوای کرد چەکی کەمتر بدەن بە ئیسرائیل و وتی "نتانیاهۆ گوێ لە کەس ناگرێت و دەیەوێت خەڵک لە غەزە دەربکات. بەڵام بۆ کوێ بچن؟ بچن بۆ مانگ؟" جۆزێپ بۆرێل لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا دوای کۆبوونەوەی نافەرمی وەزیرەکانی یەکێتیی ئەوروپا لەگەڵ فیلیپە لاتزارێنی، بەرپرسی ناوەندی یارمەتی گەیاندنی نەتەوە یەکگرتووەکان بە خەڵکی فەلەستین، لە برۆکسل ئەم قسانەی کرد و هەروەها وتیشی "پێویستی لۆژیکی بیربکەینەوە، تائێستا زۆرجار بیستوومانە کە پلەبەرزترین رێبەرەکان و وەزیرەکانی دەرەوەی دونیا هاواردەکەن خەڵکی زۆر کوژراون، بایدن دەڵێت ئەمە زۆر زۆرە. دەی ئەگەر تۆ لە سەر ئەو باوەڕەی خەڵکی زۆر کوژراون، باشتر وایە چەکی کەمتر بدەی بە ئیسرائیل بۆ ئەوەی بەر بە کوژرانی خەڵک بگریت. ئەمە لۆژیکی نییە". ئاماژەی بەوەشکرد "نتانیاهۆ گوێ لە کەس ناگرێت. دەیانەوێت خەڵک لەوێ دەربکەن، بەڵام بۆ کوێ بچن؟ بچن بۆ مانگ؟ دەیانەوێت ئەم خەڵکە ببەن بۆ کوێ؟ ئەگەر کۆمەڵگای نێونەتەوەیی لەسەر ئەو باوەڕەیە خەڵکی زۆر کوژراوە، باشتر وایە بیر لە چۆنیەتی دابینکردنی چەک و چۆڵ بکەنەوە". بۆرێل هەروەها رایگەیاند "ئەمە دوو ڕووییە، هەر دووبارەی بکەنەوە خەڵکانێکی زۆر دەکوژرێن، تکایە ئاگادار بن خەڵکانی زۆر ئەکوژرێن. تکایە خەڵک مەکوژن. بەڵام بەرەوامن لە پڕچەککردنی ئیسرائیل. تکایە هەر قسەکردن بەسە، بە کردەوە شتێک بکەن". ئەمەریکا و وڵاتانی رۆژئاوا مافی بەرگری لە خود بۆ ئیسرائیل بە رەوا دەزانن، دوای ئەوەی نتانیاهۆ وتی دەیەوێت هێرش بکاتە سەر رەفەح بە توندی رەخنەیان لە سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل گرت و زمانی قسەکردنیان گۆڕی. دەیڤید کامێرۆن، وەزیری دەرەوەی بەریتانیاش ئەمڕۆ دووشەممە ١٢ی شوبات، لەگەڵ پەرەسەندنی نیگەرانییە لە هێرشی زەمینی بۆ رەفەح، داوای لە ئیسرائیل کرد هێرشەکانی بۆ سەر ئەم شارە رابگرێت و بەر لە هەر کارێک بە جدی بیر لە دەرئەنجامەکەی بکاتەوە. شەوی یەکشەممە ١١ی شوبات ئیسرائیل رایگەیاند، توانیویانە لە چالاکییەکی بەرنامە بۆ داڕێژراودا دوو بارمتە ئازاد بکەن، بەڵام بەهۆی هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیل بۆ سەر رەفح  و بۆمبارانکردنی ئەو شارە لە شەوی یەکشەممەدا لانیکەم ٦٧ کەس کوژران. لە ئێستادا زیاتر لە یەک ملیۆن و نیو ئاوارەی فەلەستینی لە ناوچە جیاوازەکانی کەرتی غەزەوە پەنایان هێناوەتە رەفەح. بێنیامین نتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی فەلەستین دەڵیت، ئازادی ئەم دوو بارمتە ئیسرائیلییە ئەوە دەخاتەڕوو تەنها رێگەی گەڕانەوەی بارمتەکان بۆ ماڵەوەیان هێرشی سەربازییە. ئیسرائیل دەڵیت، هێرشە ئاسمانییەکەی شەوی یەکشەممە بۆ سەر شاری رەفەح لە باشووری کەرتی غەزە کە وەک ناوچەیەکی پارێزراو راگەیاندرابوو، بە مەبەستی ئازاد کردنی فێرناندۆ سیمۆن مارمانی ٦٠ ساڵ تەمەنو نۆربێرتۆ لۆئیس هاری ٧٠ ساڵ تەمەن بوو کە بارمتە بوون لای حەماس و جەهادی ئیسلامی. ئەوترێت ئەم دوو بارمتەیە لە قاتی دووەمی بینایەک لە ناوەندی رەفەح دەستبەسەر بوون.  

  هاوڵاتی باڵیۆزی ئەمەریکا لە ئەنقەرە رایدەگەیەنێت کۆنگرێسی وڵاتەکەی رێککەوتنی فرۆشتنی ٤٠ فڕۆکەی ئێف ١٦ی بە تورکیا پەسەند کردووە. ئەمڕۆ یەکشەممە ١١ی شوباتی ٢٠٢٤ جێفری فلەیک, باڵیۆزی ئەمەریکا لە ئەنقەرە رایگەیاند "کۆنگرێسی ئەمەریکا رێککەوتنی فرۆشتنی فڕۆکەی ئێف ١٦ی بە تورکیا پەسەند کردووە، چونکە هیچ سیناتۆرێک لە ماوەی دیاریکراودا پرۆسەکەی هەڵپەنەساردووە، ئەمەش هەنگاوێکی گرنگە بۆ پێشەوە".  لە ٢٦ی کانونی دووەمی ٢٠٢٤ یاسایی فرۆشتنی فڕۆکەی ئێف-١٦ بە بەهای ٢٣ ملیار دۆلار بە تورکیا بۆ کۆنگرێس نێردراوە و ماوەی یاسایی کە ١٥ رۆژە بۆ پێداچوونەوە بە یاساکەدا کۆتاییهات و هیچ ناڕەزاییەک بەرامبەر یاساکە نەبوو.  

هاوڵاتی ئەمرۆ شەممە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لە زاری چوار بەرپرسی ئەمنی لوبنانی بڵاویکردەوە، بەرپرسێکی باڵای بزووتنەوەی حەماس بە ناوی "باسل ساڵح" لە شارۆچکەی جدرا ی لوبنانی لە هەوڵێکی کوشتن لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە رزگاری بووە. ئاژانسەکە لە درێژەی هەواڵەکەیدا ئەوەی خستۆتەڕوو کە لە ئاکامی ئەم هێرشەدا سێ ئەندامی بزووتنەوەی حەماس کوژراون و باسل ساڵح ی بەرپرسی تەجنید کردنی چالاکوانەکانی کەرتی رۆژئاوای سەر بە بزووتنەوەی حەماسی فەڵەستینیش رزگاری بووە. لە لایەن خۆیەوە رادیۆی سوپای ئیسرائیلی رایگەیاند، ئامانجی هێرشەکەی سوپای ئیسرائیلی کووشتنی گەورە بەرپرسێکی بزوتنەوەی حەماس بووە لەناو قوڵایی خاکی لوبنان. جێگەی ئاماژەیە شارۆچکەی جەدرا دەکەوێتە ناوچەی سەیدای لوبنانییەوەو 60 کیلۆمەتر لە سنووری ئیسرائیل و لوبنانەوە دوورە. لە سەرەتای هەڵگیرسانی جەنگی نێوان ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماس لە کەرتی غەزە، پشێوی و ئاڵۆزییەکانی سەرسنووری باشووری لوبنان و ئیسرائیلیش گەیشتۆتە لووتکە و تا ئێستا 227 هاوڵاتی لوبنانی کە 166 کەسیان سەر بە چەکدارەکانی حزبوڵای لوبنانین و 27 کەسی دیکەیان هاوڵاتی سڤیلن و 9 سەربازی ئیسرائیلی و شەش هاوڵاتی سڤیلی ئەو وڵآتە لە ئەنجامی بوردوومانەکانی سەر سنووری هەردوو وڵآت کوژراون.

هاوڵاتی ئەمرۆ شەممە ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند ، شەوی رابردوو لە ئەنجامی هێرشێکی ئاسمانی سوپای ئیسرائیل بۆ سەر کۆمەڵگەیەکی نیستەجێبوون لەناوچەی "دیماس" سێ کەسی سەر بە ملیشیاکانی نزیک لە ئێران کوژراون. هەر لە ڕاگەیاندراوەکەی ڕوانگەی سوریدا هاتووە کە ناوچەی دیماس بە یەکێک لە ناوچە تایبەتەکانی سوریا ئەژمار دەکرێت کە زۆربەی بەرپرسە سیاسی و سەربازییەکانی ئەو وڵآتەی تێیدا نیشتەجێن . لەلایەکی دیکەوە سەرچاوەیەکی سەربازی بە ئاژانسی هەواڵی فەرمی سوریی ڕاگەیاند، بەرەبەیانی رۆژی شەمە سوپای ئیسرائیل ژمارەیەک هێرشی مووشەکی  بۆ سەر ریفی دیمەشق ئەنجامداوە و دژە هەواییەکانی ئەو وڵآتە توانیویانە ژمارەیەک لەو موشەکانە بخەنە خوارەوە و ژمارەیەکی دیکەش بە بێ هیچ زیانێکی گیانی ئامانجەکانیان پێکاوە. جێی ئاماژەیە ئەم هێرشانەی ئیسرائیل دوابەدوای ژمارەیەک هێرشی دیکەی سوپای ئەو وڵاتە دێت بۆ سەر فرۆکەخانەی سەربازی "مۆزە" ی سەربازی لە رۆژئاوای دیمەشق کە چەند بنکەیەکی حزبولای لوبنانی و ملیشیاکانی دیکەی سەر بە ئێران لە خۆدەگرێت.

هاوڵاتی حسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران، رۆژی هەینی ٩ی شوباتی ٢٠٢٤ لەگەڵ ئەوەی گەیشتە بەیروتی پایتەختی لوبنان، جەختی کردەوە لەسەر پشتوانی بەردەوامی کۆماری ئیسلامی لە حزبوڵڵای لوبنان و گرووپە میلیشاکانیتری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە بە "بەرەی بەرگری" ناویان دەبەن، هەروەها وتی "ئاسایشی لوبنان کاریگەری هەیە لە سەر ئاسایشی ئێران و ناوچەکە". وەزیری دەرەوەی ئێران لە فڕۆکەخانەی بەیروت لە لایەن نوێنەری حزبوڵڵای لوبنان و حەماس و جەهادی ئیسلامیەوە پێشوازی لێکرا. عەبدوڵڵاهیان لەگەڵ گەیشتنی بە لوبنان و لە فڕۆکەخانەی بەیروت بە میدیاکانی راگەیاند "ئێران بەردەوامە لە پشتیوانییە بەهێزەکەی خۆی لە (بەرەی بەرگری) و (لوبنان) و ئێمە ئاسایشی لوبنان بە ئاسایشی ئێران و ناوچەکە دەزانین". حسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان لە درێژەی قسەکانیدا هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر غەزەی وەک جینۆساید ناوبرد و وتی "ئیسرائیل بە هیچکام لە ئامانجەکانی نەگەیشتووە". وەزیری دەرەوەی ئێران دەشڵێت "تاران واشنگتۆنی ئاگادار کردۆتەوە بە پشتیوانیکردنی لە ئیسرائیل و کوشتاری بەکۆمەڵ خەڵکی فەلەستین و بێگمان ئەم پشتیوانیانە شکستی لێ دەکەوێتەوە". عەبدوڵڵاهیان هەروەها وتی "ئیسرائیل دەیهەوێت ئەمریکا بخاتە ناو زەلکاوی جەنگەوە لە ناوچەکە. وەزیری دەرەوەی ئێران حزبوڵڵای و بەرەی بەرگری لوبنانی وەک هێزێکی کاریگەر ناوبرد لەم سەردەمەدا کە زۆر وشیارانە خەریکی یارییە و کۆماری ئیسلامی بەردەوامە لە پشتیوانیکردنی حیزبوڵای لوبنان و ئەرتەش و دەوڵەتی لوبنان". ئەمە سێهەمجارە لە دوای دەستپێکی جەنگی ئیسرائیل – حەماس وەزیری دەرەوەی ئیران سەردانی لوبنان دەکات. هاوکات ئێوارەی هەینی ٩ی شوبات، حزبوڵڵای لوبنان رایگەیاند "دوو فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی ئیسرائیلی خستووەتە خوارەوە و هێرش کراوەتە سەر تانکێکی ئیسرائیلی. لە بەرامبەردا ئەرتەشی ئیسرائیل رایگەیاند "فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل  هێرشیان کردۆتە سەر دامەزراوە سەربازییەکانی حیزبوڵڵای لوبنان لە گوندی مارۆن ئەلرەئس لە باشووری لوبنان و هەروەها هێرشیان کردۆتە سەر دامەزراوە سەربازییەکان لە دوو شاری باشووری لوبنان".

هاوڵاتی ئیسرائیل دەیەوێت لە چەند ڕۆژی داهاتودا هێرشبکاتە سەر ئەو دەروازەیەی لێوەی  هاوکاری مرۆی دەگەیەنرێتە غەززە وئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان وجێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاش لەو بارەیەوە هۆشداری دەدەن. ڤیدانت پاتێل جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، لەئێستادا تەنھا دەروازەی گرنگ کە تایبەتە بە گەیاندنی ھاوکارییە مرۆییەکان بۆ زیانلێکەوتووان و لێقەوماوانی کەرتی غەززە، تەنھا دەروازەی رەفەحە لەسەر سنوری میسر کە ئێستا بە وتەی بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، سوپای ئەو وڵاتە ھەموو ئامادەکارییەکی کردووە بە مەبەستی دەستپێکردنی ئۆپراسیۆنێکی سەربازیی لە شارۆچکەی رەفەح. وتیشی، ئەمریکا لەو بارەیەوە ھۆشداری داوەتە ئیسرائیل لە ھێرشکردنە سەر شارۆچکەی رەفەح کە دەبێتە ھۆی کارەساتێکی گەورەی مرۆیی، چونکە تەنھا دەروازەیە کە لە رێگەیەوە وڵاتانی جیھان ھاوکارییە مرۆییەکانیان دەگەیەننە کەرتی غەززە، بۆیە پێویستە ئیسرائیل زۆر بە وردی بیر لە بابەتێکی لەو جۆرە بکاتەوە و ژیرانە بڕیار بدات. لەهەمانکاتدا ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان لە پۆستێکدا لە پلاتفۆرمی سۆشیال میدیای "X" نوسیویه‌تی، "نیوەی دانیشتوانی غەززە لە ئێستادا له‌ رەفح گیریان خواردوه‌، هیچ شوێنێکیان نییە بچن، رێوشوێنێکی لەو شێوەیە کابوسە مرۆییەكان لە ئێستاوە خراپتر دەکات و دەرئەنجامە ناوچەییەکانی وەسفنەکراو ده‌بێت". هاوکات بەپێی راپۆرتێک کە رۆژنامەی تایمزی ئیسرائیل بڵاویکردوه‌تەوە، هێزەکانی ئیسرائیل لە ئێستاوە هێرشی ئاسمانییان بۆ سەر رەفح دەستپێکردوە، هەروەها تانکەکان بۆردومانی رۆژهەڵاتی شارەکەیان کردوە. ئێستا زیاتر لە ملیۆنێک فەڵەستینی کە لە ناوچەکانی دیکەی کەرتی غەززە لە شەڕ هەڵاتون، لەوێ كۆبونه‌ته‌وه‌ ومیسر ترسی ئەوەی هەیە ئەو  ئۆپەراسیۆنە سەربازییە  ببێتە هۆی لێشاوی فەڵەستینییەکان بۆ ناو نیمچە دورگەی سینا میسر.

هاوڵاتی ئاژانسی هەواڵی بلومینگ ڕایگەیاند، ئیدارەی جۆ بایدان لەپلانیدایە بۆ ڕێگریکردن لە یارمەتییە مرۆی و سەربازییەکانی ئێران بۆ گروپە چەکدارەکان گەمارۆی نەوتی لەسەر ئەو وڵاتە زیاتر بکات، و چالاکوانانیش پێیان وایە دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت. ئاژانسی هەواڵی بلوومینگ، رۆژی پێنج شەممە ٨ی شوبات لە راپۆرتێکدا بڵاوی کردەوە لەگەڵ پەرەسەندنی ململانێکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، توندترکردنەوەی گەمارەکان لەسەر کۆماری ئیسلامی رەنگە ببێتە هۆی بەرزبونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکاندا. چەند سەرچاوەیەکیش بەو ئاژانسەیان وتووە  کۆشکی سپی لەگەڵ زیادکردن و توندترکردنەوەی گەمارۆکاندایە تەنانەت ئەگەرببێتە هۆی دروستبونی قەیران و  بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا. چالاکوانی سیاسیش پێیان وایە ئەم هەنگاوەی ئیدارەی بایدن لەکاتی بانگەشەکردن بۆ سەرۆکایەتی ئەمریکا لە دژی بەکاردەهێنرێت.  کۆماری ئیسلامی ئێران بە گەورەترین پشتیوانی گرووپە میلیشاکان دەدەنرێت لە عێراق و سووریا و لوبنان و فەلەستین و یەمەن و ئیدارەی بایدنیش لای وایە گوشارە ئابوورییەکان بۆ سەر کۆماری ئیسلامی ئەبێتە هۆی  لاوازبونی ئەو هێزانە.

هاوڵاتی ماوەی هەفتەیەکە چاوەکان چونەتە سەر جۆ بایدنی سەرۆکی ئەمریکا، بەتایبەت کاتێک دێتە سەر باسی روداوەکان و دۆخی ئێستا، "ناوی سەرکردە و شوێنەکان تێکەڵاو دەکات"، ئەوەش بوە بە بەشێک لە گاڵتەجاڕی بەلای نەیارەکانییەوە. ئەندامانی تیمەکەی بایدنیش جەخت لەسەر باشی تەندروستی سەرۆکی ئەمەریکا دەکەنەوە و دەڵێن: مەرج نیە هەمو کات مرۆڤ روداوەکانی لەبیر بمێنێت. جۆو بایدن، سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا له‌ میانی گوتارێكدا سه‌باره‌ت به‌ گەیاندنی هاوکارییەکان بۆ غەززە و کردنەوەی دەروازەی رەفەح رایگه‌یاند "وەک دەزانن لە سەرەتادا (سیسی) سەرۆکی مەکسیک نەیویست ده‌روازه‌كان بکاتەوە بۆ ئەوەی رێگە بە هاتنە ژوورەوەی یارمەتییە مرۆییەکان بدات، من قسەم لەگەڵ کرد و باوه‌ڕم پێهێنا دەروازەکان بکاتەوە". بایدن له‌ گوتاره‌كه‌یدا عه‌بدولفه‌تاح سیسی، سه‌رۆكی میسری به‌ سه‌رۆكی مه‌كسیك ناوبرد، ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا چه‌ند كاتژمێرێك به‌ر له‌و لێدوانه‌ی سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵه‌كانی چه‌ند رۆژی رابردووی رایگه‌یاندبوو "مێشكم له‌سه‌ره‌خۆمه‌ و یادگه‌م باشه‌". لە ماوەی رابردودا لە وتارە جیاوازەکاندا، بایدن بەرپرسان و سیاسەتمەدارانی ئەوروپای تێکەڵ کرد، "مردو و ئێستا"، بۆ نمونە وتی،  دوای هەڵبژاردنم بە سەرۆک چومە کۆبونەوەی لوتکەی جی حەوت و بە سەرکردەکانی دیکەم وت کە ئەمریکا گەڕایەوە!، پاشان میتران لە ئەڵمانیا، ببورە فەرەنسا، تەماشای کرد و پرسیاری کرد "تا کەی دەمێنیتەوە؟". بایدن لەم گفتوگۆیەدا ئیمانوێل ماکرۆنی سەرۆکی ئەوکاتی فەڕەنسای لەگەڵ فرانسوا میتران، سەرۆکی پێشوتری فەرەنسا تیكڵاوکرد، کە دوەمیان لە ساڵی 2017وە مردوە. دووبارەبوونەوەی چەندین جارەی هەڵەکردنی بایدن لەکاتی قسەکردنی بۆ رۆژنامەنووسان یان پێشکەشکردنی گوتاردا، بووەتە هۆی ئەوەی گومان لە توانای بایدن بکرێت بۆ خۆکاندیدکردنەوەی بۆ خولی دووەمی سەرۆکایەتی ئەمەریکا لەلایەن دیموکراتەکانەوە و ئەویش تا ئێستا سوورە لە سەر ئەو بڕیارەی. جۆ بایدن دوای هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵ، تەمەنی دەبێتە 82 ساڵ، لە ئێستاوە بەتەمەنترین سەرۆکی ئەمەریکایە لە مێژووی ئەو وڵاتەدا، بەڵام بایدن باس لە دەستکەوتی یاسادانان و سەرکەوتی زۆری لە بوارەکانی ئابووری و سیاسییدا دەکات کە پێی وایە دەبێتە جێی سەرنجی بانگەشەی هەڵبژاردنەکان بۆ راکێشانی دەنگدەران، بە تایبەتی کە ترەمپیش تەمەنی 76 ساڵە و گەنج نییە.

هاوڵاتی سەرەرای ئەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە بەردەوامی دووپاتیکردۆتەوە کە ئێران پاڵپشتیکەرێکی سەرەکی حوسییەکانی یەمەنە و پشتگیری لۆجیستییان دەکات، لەگەڵ ئەمانەشدا دوابەدوای هەڵگیرسانی جەنگی غەزە و فراوانبوونی هێرشی حوسییەکان بۆ سەر پاپۆرە بازرگانییەکانی دەریای ناوەراست، ئەمریکا راستەخۆ پەنجەی تۆمەتی بۆ ئێران بە تێوەگلانی لەو هێرشانە دریژنەکردووە. بەڵام  دەزگای هەواڵگری بەرگری ئەمریکا "دی ئای ئەی " کە تایبەتە بە پێدانی  زانیاری بە  وەزارەتی بەرگری ئەمریکا "پنتاگۆن" ، لەسەر  پێگە ئەلکترۆنییەکەی وردە کاری یارمەتییەکانی ئێرانی بۆ گروپی حوسییەکانی یەمەن خستۆتەڕوو بە پێدانی موشەکی بالیستی کورت مەودا و مامناوەند و موشەکی کرۆز. هەروەها لە راپۆرتەکەدا ئەوە ئاشکرا کراوە کە ئەم یارمەتییانە لە ساڵی 2015 ەوە دەستی پێکردووە و تا ئێستا بەردەوامە. هەر لە راپۆرتەکەی "دی ئای ئەی" دا هاتووە کە لە نێوان ساڵەکانی 2023 – 2024 سوپای ئەمریکا رێی بە 18 کەشتی ئێرانی کە چەک و مووشەک و درون و دژە تانکی بۆ گروپی حوسییەکانی یەمەن دەگواستەوە گرتووە. هەروەها لە راپۆرتەکەدا هاتووە کە حوسییەکان لە هێرشەکانیاندا بۆ سەر کەشتییەکانی ناو دەریای سوور  مووشەکی "عاسفی" بالیستی و موشەکی "قودسی4" یان بەکارهێناوە کە هەردوو موشەکەکە لەلایەن ئیرانەوە دروست کراوە. هەروەک چۆن گروپەکە لە هێرشەکانیاندا بۆ سەر فرۆکە ئەمریکییەکانی نزیک یەمەن و خەلیجی عەمان موشەکی " شاهین"یان بەکارهێناوە. جێی ئاماژەیە ئەم زانیاریانە لە کاتێکدا خراونەتەڕوو کە ئەمریکا و بەریتانیا لە ماوەکانی پێشوودا چەند هێرشێکی هاوبەشیان بۆ سەر بنکە و بارەگاکانی گروپی حوسییەکانی یەمەن بە مەبەستی بەرگرتن و کەمکردنەوەی هێرشەکانیان بۆ سەر کەشتییەکانی ناو دەریای سوور ئەنجامدا.  

هاوڵاتی  ئەمرۆ پێنجشەممە ئاژانسی هەواڵی " ئین بی سی" لە زاری شەش بەرپرس و راوێژکاری ئیسرائیلی رایگەیاند، کە ئیسرائیل ئامادەیە  لە بەرامبەر ئازاد کردنی سەرجەم بارمتەکانی لەلای بزووتنەوەی حەماس، ڕێگە بە دەرچوونی "یەحیا سنوار" ی سەرۆکی ئەو بزووتنەوەیە بدات بۆ وڵاتێکی دیکە. ئاژانسەکە لە زاری ئەو بەرپرسە ئیسرائیلیانەش ئەوەی بڵاو کردەوە، ئەم بیرۆکەیە رێگە لەبەرامبەر هاتنە کایەی حوکمدارییەکی تازە لە کەرتی غەزە خۆش دەکات. ئەم قسانەش  لە کاتێکدایە کە هەوڵە دیبلۆماسییەکان بۆ هێورکردنەوەی دۆخی غەزە بەردەوامەو دیپلۆماتکار و نێردە تایبەتەکانی ئەمریکا و قەتەر و میسر هەموو هەوڵێکی خۆیان بۆ کۆتایی هاتن بە جەنگی نێوان سوپای ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماسی فەڵەستینی خستۆتە گەڕ کە پێی ناوەتە مانگی پێنجەمەوە. هەر لەم چواچێوەیەشدا "ئەنتۆنی بلینکن" ی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ، "بنیامین نەتانیاهۆی" سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلی لە هەر کردەوەیەک کە ئاگری ناوچەکە زیاتر فراوان بکات ئاگادار کردەوە و رایگەیاند، "هێشتا دەرفەتی وتووێژ و دانوستان ماوە". جێی ئاماژەیە ئەم قسانەی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە دوای قبوڵ نەکردنی پێشنیارەکەی بزوتنەوەی حەماسەوە هات کە داوای کردبوو لە چوارچێوەی ئاڵوگۆری دیلەکاندا ، بۆ ماوەی چوار مانگ جەنگ لە کەرتی غەزە رابگیرێت و لەلایەن "بنیامین نەتانیاهۆی" سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلەوە ئەو پێشنیارە رەت کرایەوە و بە پێشنیارێکی خەیاڵی ناوی هێنا. ماوەی پێنج مانگە هێرشەکانی سوپای ئیسرائیل لە دوای پەلامارەکەی 7 ی ئۆکتۆبەری 2023 ی بزوتنەوەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل و بە بارمتە گرتنی دەیان هاوڵاتی ئیسرائیلی و گواستنەوەیان بۆ ناو کەرتی غەزە و شوێنەکانی دیکەی ژێر دەسەڵاتی ئەو بزوتنەوەیە بەردەوامە و رۆژ بە رۆژیش ئاگری جەنگەکە بەرفراوانتر دەبێت و بە ڕای چاودێرە سەربازی و سیاسییەکان رەنگە ئاگری ئەو جەنگە هەموو ناوچەکە بگرێتەوە ، بەتایبەتیش لەدوای هێرشەکەی سوپای ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەزە ، باڵەکانی سەر بە ئێران لە دەریای سوور و ناوچەکانی سوریا و عیراق  هێرشەکانیان بۆ سەر هێزەکانی سوپای ئەمریکا لە ناوچەکە چڕتر کردۆتەوە و لە باشووری لوبنانیش حزبوڵا ماوە ماوە موشەکبارانی ناو خاکی ئیسرائیل دەکات.

هاوڵاتی  وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا ڕایدەگەیەنێت، لەپێناو پاراستنی ئاسایش و سەلامەتی هێزەکانیان دەبوو وەڵامی هێرشەکان بدەنەوە، ئاماژە بەوەشدەکات لە مانگی ١٠ی ساڵی ڕابردووەوە هێرشەکان بۆ سەر هێزەکانیان بەردەوامی هەیە لە ناوچەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لەدوای هێرشەکەی ئەمشەوی شاری بەغدا کە ئۆتۆمبێلێک لە ناوچەی مشتەل کرایە ئامانج و دوو سەرکردەی حزبوڵڵای عێراقی و دوو پاسەوانیان کوژران، ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند "لەپێناو پاراستنی ئاسایش و سەلامەتی هێزەکانمان لە ناوچەکە دەبوو وەڵامی هێرشەکان بدەینەوە". ئاماژەی بەوەشکرد "لە ٧ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣وە هێرشی گروپە چەکدارەکان بۆسەر هێزەکانمان لە عێراق و سوریا و ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تاوەکو ئەمڕۆ بەردەوامی هەیە". وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا دەشڵێت "ئێمە نامانەوێت ئاڵۆزی لە ناوچەکە دروست ببێت و ئەمەریکا خۆی بە بەرپرسیار دەزانێت لە بەرامبەر ئاسایشی ناوچەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها ئاگربەست کۆتایی بە گرژییەکان دەهێنێت". ئەمشەو چوارشەممە ٧ی شوباتی ٢٠٢٤ گروپە چەکدارەکانی عێراق ئاشکرایانکرد لە ناوچەی مەشتەلی بەغدا ئۆتۆمبێلێک تەقیوەتەوە، هەروەها بەشێک لە میدیا عێراقییەکانی دیکە ئاماژە بەوەدەکەن، ئەو ئۆتۆمبێلە لە ڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئەمەریکاوە کراوەتە ئامانج و چوار کوژراوی لێکەوتووەتەوە، بەپێی زانیارییە بڵاوکراوەکان ئەو ئۆتۆمبێلە سەربازانی کەتائیبی حزبوڵڵای عێراقی تێدا بووە. هاوکات میدیای کەتائبی حزبوڵڵای عێراقی ڕایگەیاندووە "ئەبو باقر ئەلساعدی و ئەرکان ئەلعلیاوی، کە دوو فەرماندەی حزبوڵڵان و بەرپرسن لە گواستنەوەی چەک و ئۆپەراسێۆنەکانی دەرەوە، لە هێرشەکەی ناوچەی مەشتەلدا کوژران".  

هاوڵاتی نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق ڕایدەگەیەنێت، یاسای بودجەی عێراق بەوجۆرە نییە كێشەكان چارەسەر بكات، ئاماژە بەوەشدەکات هێرشەكانی توركیا بۆسەر هەرێمی كوردستان بووەتە رووداوێكی هەفتانە. جێنین پلاسخارت، نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق راپۆرتی وەرزانەی خۆی لە بەردەم ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە نیویۆرک خوێندەوە و ڕایگەیاند "یاسای بودجەی عێراق بەوجۆرە نییە كێشەكان چارەسەر بكات، هەروەها پێویستە هەرێمی کوردستان بودجەی پێویستی پێبگات بۆ ئەوەی مووچەی فەرمانبەرانی پێ دابینبکات". ئاماژەی بەوەشکرد "هێرشەكانی توركیا بۆسەر هەرێمی كوردستان بووەتە رووداوێكی هەفتانەو دووبارە دەبێتـەوە". لەبارەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانەوە نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق وتی " تائێستا دووجار هەڵبژاردنی پەرلەمان لە هەرێمی كوردستان دواخراوە". لە کۆتایی وتارەکەیدا جێنین پلاسخارت داوای بەخشینی کرد لە پۆستی نوێنەری نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق و سوپاسی گەلی عێراقی کرد کە لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوو هاوکاری بوون لە ئەنجامدانی کارەکانی.

هاوڵاتی رۆبێرت وود، جێگری نوێنەری هەمیشەیی ئەمەریکا لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان رۆژی دووشەممە وێڕای بەرپەرچدانەوەی قسەی نوێنەری رووسیا دەربارەی هێرش بۆ سەر هێزەکانی سەر بە کۆماری ئیسلامی ئێران لە سوریا و عێراق وتی " ئەم هێرشانە پێویست بوو و لەگەڵ یاسای بەرگری لە خۆماندا دەگونجا و لەو چوارچێوەیەدا بوو". بەپێی ڕاپۆرتێکی ئاژانسی رۆیتەرز لە دانیشتنی ئەنجومەنی ئاسایشدا کە لە سەر داواکاری رووسیا رێکخرابوو، نوێنەری ئەمەریکا ڕایگەیاند "رۆژی ٢ی شوباتی ٢٠٢٤ بە فەرمانی جۆ بایدن، سەرۆک کۆماری ئەمەریکا، هێرش کرایەسەر هێزەکانی سەر بە سوپای پاسداران لە سوریا و دیمەشق، ئەم هێرشانە پێویست بوون و گونجاو بوون لە گەڵ یاسای بەرگری لە خود و بە پێی مادەی ٥١ی جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەنجام دران". جێگری نوێنەری هەمیشەیی ئەمەریکا لە نەتەوە یەکگرتووەکان ئەوەی هێنایەوە بیری بەشداربووان کە کەمتر لە هەفتەیەک پێش هێرشەکەی ئەمەریکا، رۆژی ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤، هێرش کرایە سەر بنکەی سەربازی "تاوەری ٢٢"  لە ئۆردۆن و نزیک بە سنووری هاوبەشی لەگەڵ سووریە، بەو هۆیەوە سێ سەربازی ئەمەریکی کوژران و نزیک بە ٤٠ سەرباز برینداربوون. رۆبێرت وود، لە وەڵامی قسەکانی نوێنەری رووسیادا جەختیکردەوە رووسیا بە پێش گریمانەیەکی نادروستەوە داوای ئەم کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی کردووە و دەڵێت "ئەمەریکا پاساوی نەبووە بۆ هێرش بۆ سەر عێراق و سوریا، لە حاڵێکدا ئەم هێرشانە بە پێی یاسای نەتەوەیی ئەمەریکا، پێویست و گونجاو بوون". هەروەها جێگری نوێنەری هەمیشەیی ئەمەریکا جەختی کردەوە کە هێرشەکانی عێراق و سوریا، جیاوازە لە هێرشەکانی ئەمەریکا بۆ سەر حوسییەکانی یەمەن کە ئاسایشی بازرگانی دەریاییان لە دەریای سوور خستووەتە مەترسییەوە. رۆبێرد وود هەروەها خەختیکردەوە "ئەمەریکا لە حاڵێکدا دەخوازێت ناکۆکییەکانی غەززە ئارام بکاتەوەو ناخوازێت جەنگەکە لە ناوچەکە پەرە بستێنێ و بەرنامەی نییە بەوەی راستەوخۆ بچێتە جەنگەوە لەگەڵ کۆماری ئیسلامی، بەڵام بەرگری لە هێزەکانی ئەکات لە بەرامبەر هەر هێرشێکدا کە بکرێتە سەری". رووسیا رۆژی دووشەممە جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمەریکای بەوە تۆمەتبار کرد کە بۆ بەهێزکردنی پێگەی خۆی لە ناوخۆی ئەمەریکا لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا، هێرشی کردووەتە سەر عێراق و سوریا. واسیلی نەبێنزا، باڵیۆزی سوریا لە نەتەوە یەکگرتووەکان، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشدا کە لە لایەن رووسیاوە داوا کرابوو وتی "ئەمەریکا هیچ پاساوێکی نییە بۆ هێرش بۆ سەر عێراق و سوریا".