واشنتن: سەربازانی كۆریای باكور دەچنە جەنگەوە دژ بە ئۆكرانیا

هاوڵاتی پڕۆژە یاسای تایبەت بە خواستی ئەندامێتی سوید لە ناتۆ لە لایەن پەرلەمانی تورکیاوە پەسەند کرا، ئەمەش دوای ٢٠ مانگ لە دانوستانەکانی نێوان ئەنقەرە و ستۆکھۆڵم لەو بارەیەوە. پەرلەمانی تورکیا، ئەمڕۆ  سێ شەممە بە دەنگی ٢٨٧ پەرلەمانتار پڕۆژە یاسای تایبەت بە  ئەندامێتی سوید لە ناتۆ  لە بەرامبەر ٥٥ دەنگی نەخێر پەسەندکرد. سوید و فنلاندا لە مانگی (ئایار/5)ی 2022دا هەوڵی خۆیان دا بۆ پەیوەندیکردن بە ناتۆ ، هەردو وڵاتیش لە مانگی (حوزەیران/6)ی 2022 لە میانی کۆبونەوەی لوتکەی هاوپەیمانی مەدرید بە فەرمی بانگهێشتی ناتۆ کرابون، خواستەکانی هەردو وڵات بۆ ئەندامێتی لە ناتۆدا بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک هەنگاوێک بۆ زیادکردنی ئاسایش لە کاردانەوە بە لەشکرکێشی ڕوسیا بۆ سەر ئۆکرانیا سەیر دەکرا. دوای هەڵوەشاندنەوەی گەمارۆی چەک لەسەر تورکیا، فینلاند لە مانگی (نیسان/4)دا بو بە ئەندامی هاوپەیمانییەکە، هەرچەندە ستۆکهۆڵم یاساکانی "دژە تیرۆر" و دەستوری خۆی بۆ چارەسەرکردنی نیگەرانییەکانی ئەنقەرە گۆڕی، بەڵام زنجیرەیەک خۆپیشاندانی چالاکانی کورد دژی حکومەتی تورکیا و ناڕەزایەتییەکانی قورئان سوتێنەر لە سوید، پڕۆسەکەی خاوكرده‌وه‌. دواتر رۆژی 28ی حوزەیرانی 2022، کۆبوونەوەی چوار قۆڵی لەنێوان هه‌ریه‌ك له‌ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سه‌رۆکكۆماری توركیا؛ ساولی نینیستۆ، سه‌رۆکكۆماری فینلاند؛ ماگدالینا ئاندەرسۆن سه‌رۆكوه‌زیرانی ئەو کاتی سوید و یانس ستۆڵتنبێرگ، سكرتێری گشتیی ناتۆ لە مەدریدی پایتەختی ئیسپانیا بەڕێوەچوو. لەو کۆبوونەوەیەدا تورکیا رەزامەندیی سەرەتایی نیشاندا بۆ بە ئەندامبوونی سوێد و فینلاند لە ناتۆ، بەڵام بە مەرجی جێبەجێکردنی ژمارەیەک داواکاری هەبوو لەسەر ئەو وڵاتە. لەگەڵ جێبەجێکردنی بڕیارەکەی پەرلەمانی تورکیا و تەواوکردنی ڕێوشوێنە فەرمییەکان سوید دەبێتە 32ـەمین وڵات لەنێو هاوپەیمانیی ناتۆ کە ئەمریکا سەرۆکایەتیی دەکات. هەروەها هەنگاریا دەبێتە تاکە وڵاتی ئەندامی ناتۆ کە هێشتا پاڵپشتیی سوێد ناکات بۆ بوونە ئەندام.  بڕیارەکە لە دوای بڵاوبوونەوەی لە رۆژنامەی فەرمیی تورکیا دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە کە چاوەڕوان دەکرێت بە زوویی بڵاوی بکەنەوە. 

هاوڵاتی ڕیشی سوناک ئەمرۆ لەبەردەم پەرلەمانی وڵاتەکەی باسی ئامانج و کاریگەریەکانی هێرشەکانی وڵاتەکەی لەگەڵ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بۆسەر حوسیەکان لە دەریای سور کرد و وتی" کاریگەربوون و تواناکانی حوسیەکانی لاواز کردووە" بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئەمریکا و بەریتانیا ڕایانگەیاند کە بۆ هەشتەم جارهێرشیان کردۆتە سەر حوسیەکانی یەمەن لە دەریای سور، ئەوەش لەکاتیکدا کە دوێنێ حوسیەکان رایانگەیاندبوو کە هێرشیان کردۆتە سەر کەشتی جۆری ' ئۆشیان جاز'لە کەنداوی عەدەن. هەروەها ریشی سوناک، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا لە چوارچێوەی سترتیژی و پلانی وڵاتەکەیدا بۆ لەناوبردن و تیکشکاندنی سەرچاوە سەربازی و داراییەکانی حوسیەکاندا ئاشکرای کرد کە لە چەند رۆژی داهاتوودا لەگەڵ ئەمریکای هاوپەیمانی دا کار بۆ سەپاندنی سزای نوێ دەکەن لەسەر حوسیەکان. هاوکات ریشی سوناک جەختیشی لەوەکردەوە کە بەریتانیا دوودڵ نابێت لە هێرشکردنە سەر حوسیەکان بە هاوکاری ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی پاڵپشت بە یاسا نێودەوڵەتیەکان . لەگەڵ ئەوەشدا لە درێژەی قسەکانیدا باسی لە خواستی وڵاتەکەی بۆ کۆتاییهاێنان بە جەنگی غەززە -ئیسرائیل،هەروەها بەردەوامبوونی هاوکاریە مرۆییەکان کرد.. هێرشی هاوپەیمانان بۆسەر حوسیەکان لە دەریای سور لە چوارچیوەی ئەو گرژی و ئاڵۆزیانەدایە لە رۆژهەڵاتی ناوەراست کە دوابەدوای دروستبوونی جەنگی غەززە و ئیسرائیل ناوچەکەی گرتۆتەوە.

هاوڵاتی  ئەمڕۆ سێشەمە 23ی كانونی دووەمی 2024، رۆژنامە ئیسرائیلییەكان وردەكاری تەقینەوەكەی دوێنێی ناوچەی مەغازی ناوەڕاستی غەزەیان خستەڕوو كە لە ئەنجامدا 21 ئەفسەرو سەربازی ئیسرائیلی تێدا كوژران. لە وردەكارییەكەدا هاتووە"دوابەدوای ئەوەی سەربازە یەدەكەكانی لیوای 261ی سوپای ئیسرائیل چوونەتە ناو ناوچەی مەغازی لە ناوەڕاستی غەزە، لەسەر داوای سوپا لەگەڵ یەكەی ئەندازیاری دەستییانكردووە بەبۆمبڕێژكردنی 10 بینا بەمەستی تەقاندنەوەیان، بەڵام پێش تەواوبوون لە ئەركەكەیان، چەكدارەكانی حەماس  دووگولە ئاربیجیان ئاڕاستەكردوون". میدیا ئسرائیلییەكان ئەوەشیان بڵاوكردوەتەوە "گولەی یەكەم بەر تانكێكی جۆری میركافا كەوتووەو لە ئەنجامدا دوو سەرباز بریندار بوون، گولەی دووەمیش ئاڕاستەی بینایەكی بۆمبڕێژكراو كراوەو لە ئەنجامی كارابوونەوەی تەقەمەنییە چێنراوەكانی ناو بیناكە، دوو بینا بەسەر سەربازەكاندا رووخاوە". دوابەدوای داڕووخانی دوو بیناكەش، یەكەی فریاكەوتنی 669 بە درێژایی شەوی رابردوو خەریكی گەڕان بوون بەدوای تەرمی سەربازە كوژراوەكاندا. دوای روداوەكەش، وتەبێژی سووپای ئیسرائیلی بە ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێسی راگەیاند"ژمارەی سەربازە كوژراوەكانی سوپای ئیسرائیل، هەر لەسەرەتای دەستپێكی جەنگ لەگەڵ بزووتنەوەی حەماس تا ئێستا گەیشتۆتە 200 سەرباز و 2665 سەربازی دیكەش بریندار بوون". لەلایەن خۆیەوە بنیامین ناتانیاهۆی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لەتۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس بڵاویكردەوە"لەبارەی رووداوەكەوە سوپا دەستی بەلێكۆڵینەوەیەكی  ورد كردووە". ئەوەشی نوسیوە "وڵاتەكەی تا كۆتایی هێنان بەبزووتنەوەی حەماس بەردەوامی بەجەنگەكە دەدات". جێی ئاماژەیە دوابەدوای هێرشەكانی بزووتنەوەی حەماس لە 7ی ئۆكتۆبەری ساڵی2023، سوپای ئیسرائیلی هێرشێكی بەرفراوانی بۆ سەر كەرتی غەزەی مۆڵگەی سەرەكی بزووتنەوەی حەماسی فەڵەستینی دەستپێكردووەو بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندرووستی فەڵەستینی لە غەزە، زیاتر لە 25 هەزار هاوڵاتی كوژراون و بەهەزارانی دیكەش بریندار بوون".  

هاوڵاتی  لە تازەترین هێرشیاندا بۆ سەر چەكدارەكانی گروپی حوسی لە یەمەن، هێزەكانی ئەمریكا و بەریتانیا بە پشتیوانی هەر یەك لە كەنەدا و بەحرەین و ئوستورالیا و هۆڵەندا بنكەو بارەگاكانی ئەو چەكدارانەیان مووشەك باران كرد. لە بارەی هێرشەكەوە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا (پنتاگۆن) رایگەیاند" لە هێرشەكەدا كە ئێوارەی دوێنێ 22ی كانونی دووەمی 2024 ئەنجامدراوە، 8 بنكەو جبەخانەی چەكدارەكانی حوسی كە یەكێكیان لە حەشارگەیەكی ژێرزەمینیدا بووەو جگە لەمانەش چەند سیستمێكی بەهێزی مووشەكی و چاودێری كە لە پەلامارەكانیاندا بۆ سەر پاپۆڕە بازرگانییەكانی ناو دەریای سوور سوودییان لێدەبینی كراونەتە ئامانج". لەلایەن خۆیەوە بەرپرسێكی باڵای ناو وەزارەتی بەرگری ئەمریكا بەو مەرجەی كە ناوی ئاشكرا نەكرێت، ئەوەی ئاشكرا كرد "لە هێرشەكاندا نزیكەی 25 بۆ 30 بۆمب لەلایەن فرۆكە جەنگییەكانی ئەمریكا و بەریتانیاوە نراون بە بنكەو بارەگا گرنگەكانی گروپی حوسییەكانەوە". هەروەها بەرپرسە باڵاكەی ناو پنتاگۆن ئەوەشی ئاشكرا كردووە كە جگە لە فڕۆكە، لەلایەن ژێردەریاییەكانەوە بەمووشەكی تۆماهۆك هێرش كراوەتە سەر چەند جبەخانەیەكی گرنگی ئەو گروپەو ئەو جبەخانانەی كە بە ئامانج كراون سیستمی مووشەكی و درۆنییان تێدا بووە" . لەبارەی چاندنی مینی دەریاییش لەلایەن حوسییەكانەوە، بەرپرسە باڵاكە وتی"هێزەكانمان بە وردی چاودێری دەكەن و تا ئێستا هیچ مەترسییەكییان بەدی نەكردووە".  جێی ئاماژەیە لە 19ی نۆڤەمبەری رابردووەوە تا ئێستا حوسییەكان بەمووشەكی بالستی جۆراوجۆر و فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی بۆمبڕێژكراو پەلاماری 33 پاپۆری بازرگانیان لە دەریای سوور داوە.  

هاوڵاتی  وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا بەتۆمەتی هاوكاریكردنی فەیلەقی قودسی ئێران سزای بەسەر كۆمپانیای فلای بەغدادو بەڕێوەبەری جێبەجێكاری كۆمپانیاكەو پەرلەمانتارێكی عێرقدا سەپاند.  وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا سزای بەسەر كۆمپانیای فڕۆكەوانی عێراقی (فـــلای بەغداد)و بەڕێوەبەری جێبەجێكاری كۆمپانیاكەدا بەتۆمەتی هاوكاری و پشتیوانیكردنی فەیلەقی قودسی سەر بەسوپای پاسدارانی ئێران و هاوبەشەكانی لەناوچەكەدا سەپاند. بەپێی راگەیەنراوی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا "كۆمپانیاكە لەگەشتەكانیدا چەك و تەقەمەنی و چەكداری گروپەكانی نزیك لەئێرانی بۆ سوریا و لوبنان و عێراق گواستووەتەوە".   هەر بەپێی راگەیەنراوەكە، پەرلەمانتار حسێن موئنیس بەهۆی پلاندانان بۆ رفاندن و تیرۆركردنی هاوڵاتیانی عێراق ناوی چوەتە لیستی سزاكانەوە.  

هاوڵاتی "رۆن دیسانتیس" ی حاکمی فلۆریدا ، کشانەوەی خۆی لە هەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکەی ئەمریکا راگەیاند و پشتگیری خۆیشی بۆ دۆنالد ترەمپ ئاشکرا کرد. ئەم خۆکشانەوەیەی دیسانتێس لە کاتێکدایە کە بڕیار بوو سبەینێ سێشەمە ،لە "نیو هامبشیر" ئەمریکی بە مەبەستی دیاری کردنی کاندیدی کۆمارییەکان بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا روبەروی ترەمپ ببێتەوە. هەرچەندە لە رابردوودا هەموو ئەگەرەکان بۆ ئەوە دەچوون کە "دیسانتێس" کاندیدی سەرەکی کۆمارییەکان بێت بەڵام لە هەنگاوێکی چاوەرواننەکراودا رۆژی یەکشەمە رایگەیاند ، کە هیچ بەرنامەیەکی ڕوونی بۆ سەرکەوتن پێ نییە و هەر لەبەر ئەمەش لە خۆ کاندیدکردن دەکشێتەوە. لەلایەن خۆیەوە نیکی هیلی ، تاکە رکابەری کۆماری ترەمپ رایگەیاند ،کە تەنها ئەمە دەتوانێت بەسەر جۆ بایدن ی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادا سەربکەوێت. وا بریارە سبەینێ سێشەمە 23/1/2024 "هیلی" و "ترەمپ" لە نیوهامشیر ی ئەمریکا بۆ جاری دووەم لە سەر ئاستی ویلایەتەکان بە مەبەستی دیاری کردنی کاندیدێکی کۆماری لە هەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکەی ئەمریکا رووبەرووی یەک ببنەوە.

هاوڵاتی  پاكستان بەموشەك وەڵامی هیرشەكەی ئێرانی دایەوە، ئێرانیش دەڵێت بەهۆی هێرشەكەی پاكستانەوە ژمارەیەك كەس كوژراون.   بەرەبەیانی ئەمڕۆ پێنجشەممە 18ی كانونی دووەمی 2024 وەزارەتی دەرەوەی پاكستان رایانگەیاند"لەوەڵامی هێرشە موشەكییەكەی چەند رۆژی رابردووی ئێران بۆ سەر ناوچە سنورییەكانیان، سوپای پاكستان هێرشێكی مووشەكی كردوەتە سەر ناوچەیەكی شاری سەراوان لە پارێزگای سیستان و بەلووچستانی ئێران و گروپە چەكدارەكانی لەو پارێزگایە كردوەتە ئامانج". وەزارەتی دەرەوەی پاكستان ئەوەشی خستوەتەڕو و "لەئەنجامی هێرشەكانیان بۆ سەر ئێران ژمارەیەك تیرۆرستیان كوشتووە". هاوكات بەرپرسانی ئێران رایانگەیاند پاكستان ژمارەیەك موشەكی ئاڕاستەی پارێزگای سیستان و بەلوچستان كردوەو بەهۆیەوە حەوت كەس كوژراون كە سێ ئافرەت و چوار منداڵن. هێرشەكانی ئەمڕۆی پاكستان بۆ سەر ئێران دوای هێرشەكانی شەوی 16ی ئەم مانگەی  ئێران دێت كە لەڕێگەی موشەكی بالیستییەوە ناوچەیەكی سنوری لە پارێزگای بەلوچستانی پاكستان كردە ئامانج كە گوایە هێرشكە بۆ سەر گروپی جەیش ئەلعەدل بووە، بەهۆی هێرشەكەشەوە دوو منداڵ كوژران و سێی دیكەش بریندار بوون و هێرشەكەش دەسەڵاتدارانی پاكستانی توڕە كردو باڵیۆزی وڵاتەكەی لە ئێران گەڕاندەوەو باڵیۆزی ئێرانیشی لە پاكستان دەركرد.     

هاوڵاتی  وەزارەتی دەرەوەی پاكستان هەڵوێستی توندنی بەرامبەر بە هێرشی سوپای پاسداران بۆ خاكی ئەو وڵاتە گرت و باڵیۆزی خۆی لە تاران كشاندەوەو رایگەیاند باڵیۆزی ئێران لە ئێستادا بۆی نییە بگەڕێتەوە بۆ پاكستان. ناوەندەكانی هەواڵی حكومەتی كۆماری ئیسلامی شەوی سێ شەممە 16ی كانونی دووەمی 2024، رایانگەیاند: سوپای پاسداران بەموشەك و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان هێرشی كردۆتە سەر دوو بنكەی (جەیش العدل) لە پاكستان و لە ناوی بردون. ئاژانسی رۆیتەرز ئەمڕۆ چوار شەممە 17ی كانونی دووەمی 2024، راگەیاندنێكی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی پاكستانی بڵاوكردوە تیایدا هاتووە" لەئێستادا پاكستان رێگە بە باڵیۆزی ئێران نادات بگەڕێتەوە بۆ ئەو وڵاتە". رەزا ئەمیری موقەدەم، باڵیۆزی ئێران لە پاكستان، لە ئێستادا لە تارانە. هەڵوێستی توندنی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی پاكستان وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی پاكستان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەنووسیدا وتی"پێشێلكردنی بێ بنەماو ئاشكرای سەروەری پاكستان لەلایەن ئێرانەوە، لادانە لە یاسا نێودەوڵەتیەكانن و ئامانج و بنەماكانی جاڕنامەی نەتەوە یەكگرتووەكان". موممتاز زەهرا بەلووچ وتیشی "ئەم كارە سەرەڕۆیانەیەی ئێران بەهیچ شێوەیەك رێگەپێدراو نییەو هیچ پاساوێكی نییە، بۆ ئەو كارە پاكستان بەمافی خۆی ئەزانێت وەڵامی ئەم كارە نایاساییە بداتەوەو بەرپرسارێتی ئەنجامەكانی لەئەستۆی كۆماری ئیسلامییە". "ئێمە پێمانڕاگەیاندون پاكستان بڕیاریداوە باڵیۆزی خۆی لە تاران بكێشێنێتەوەو باڵیۆزی ئێران كە لە ئێستادا لە تارانە، بۆی نییە بگەڕێتەوە" وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی پاكستان وای وت. وتیشی "ئیسلام ئاباد بڕیاریداوە سەرجەم ئەو دیدارانە هەڵبوەشێنێتەوە كە بڕیاربوو لە رۆژانی داهاتوودا لە نێوان پاكستان و ئێراندا بەڕێوە بچێت". ئەمە دووهەمین هەڵوێستی توندی پاكستانە دوای هێرشی سەربازی ئێران بۆ سەر ئەو وڵاتە. جێهێشتنی پێشانگای چابەهار لەلایەن وەفدی پاكستانییەوە بە پێی زانیارییەكانی سەرچاوە لۆكاڵیەكانی پاكستان، دوای هێرشی موشەكییەكەی ئێران، ئەندامانی وەفدی پاكستانی پێشانگای چابەهاریان جێهێشتووە. كەناڵی تێلگرامی " حال وەش" و " كەمپەینی چالاكانی بەلووچ" نووسیویانە "لەسەر داوای بەرپرسانی پاكستانی، بازرگان و چالاكانی ئابووری ئەو وڵاتە دەستبەجێ و بەبێ ئاگاداركردنەوەی پێشتر، پێشانگاكەیان بەجێ هێشتووە". بەپێی ئەم راپۆرتە، لە ئێستادا پێشانگای هەناردەكردن بۆ پاكستان بەئامادەبوونی وەزیری ناوخۆی كۆماری ئیسلامی، راوێژكاری سەرۆك كۆمارو سكرتێری ئەنجومەنی باڵای ناوچە ئازادو تایبەتە ئابوورییەكانی وڵات، پارێزگاری سیستان و بەلووچستان، بەڕێوەبەری گشتی ناوچەی ئازادی چابەهارو بەرپرسانی بڵای پاكستان، ئەفغانستان، عێراق و عوممان لە چابەهار بەڕێوە ئەچێت. ئاژانسی تەسنیمی سەر بە سوپای پاسداران، شەوی سێ شەممە رایگەیاند "ئەو ناوچەیەی بۆردمارانكراوە، ناوچەیەكە بەناوی كێوی سەوز لەپارێزگای بەلوچستانی پاكستان كە یەكێك لە گەورەترن بنكەكانی گروپی جەیش العدل لەو ناوچەیە". بەڵام لە راگەیاندنێكدا كە لە كەناڵی تێلگرامی جەیش العدلەوە بڵاوكراوەتەوە "شەش فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان و ژمارەیەك موشەك ئەو خانوانەی كردۆتە ئامانج كە ژن و منداڵی ئەندامانی ئەم گرووپەی تێدا بووە". پاكستانیش رایگەیاند "بەهۆی هێرشەكانی سوپای پاسدارانەوە دوو منداڵ كوژراون، ئەمە لە حاڵێكدایە سوپای پاسداران باس لەوە دەكات توانیویەتی ئەو گروپە لە ناو ببات". داواكاری نوێی ئێران لە پاكستان لە هەمانكاتدا، مەجید میر ئەحمەدی جێگری  وەزیری ناوخۆی ئێران بۆ بواری ئەمنی و ئاسایشی وڵات، داوای لە پاكستان كردوە هەنگاوی جدی هەڵبگرێت بۆ دەركردن و لەناو بردنی ئەو كەسانەی كە ئەوان بە "تیرۆریست" ناوی دەبەن. مەجید میر ئاماژەی بەگروپی جەیش العدل كردوەو رایگەیاند"ژمارەیەك لە گروپە تیرۆریستییەكان لە خاكی پاكستان گیرساونەتەوەو شوێنیان خۆشكردوە". هاوكات وەزیری دەرەوەی كۆماری ئیسلامی بە ئاماژە بە هێرشەكانی ئەم دواییانەی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان و عێراق وتی "ئێمە رێز لە سەروەری دەسەڵات و یەكپارچەیی پاكستان و عێراق دەگرین، بەڵام رێگە نادەین ئاسایشی وڵاتەكەمان بكەوێتە مەترسییەوەو یاری پێ بكرێت". وەزیری دەرەوەی ئێران ئەوەشی خستەڕوو "لە هێرشەكەیان بۆ سەر پاكستان، هاووڵاتیانی پاكستانی نەكراونەتە ئامانج". گرووپی جەیش العدل، هێزو رێكخراوێكی چەكداری دژبەری كۆماری ئیسلامییە كە لەلایەن كۆماری ئیسلامی و چەند وڵاتێكی رۆژئاوایی لەوانە ئەمریكاوە وەك تیرۆریست ناسراون. هێرشی سوپای پاسداران بۆ سەر بنكەكانی جەیش العدل دوای ئەوە هات، كە ئەم هێزە بەرپرسارێتی هێرش بۆ سەر بنكەی سەربازی لە شاری راست لە پارێزگای سیستان و بەلووچستان گرتە ئەستۆ. ئەو هێرشە رۆژی ١٠-١-٢٠٢٤ئەنجامدرا. جیش العدل چی ئەڵێت؟ جەیش العدل لە راگەیاندنێكدا كە لە كەناڵی تێلگرامی ئەم گرووپە بە ناوی "شبكە عدل" بڵاوكراوەتەوە، رایگەیاندوە "گرووپی تیرۆریستی سوپای پاسداران بە كەڵك وەرگرتن لە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان و موشەك هێرشیكردۆتە سەر ماڵی ژمارەیەك لە موجاهیدەكانی رێكخراوی جەیش العدل لە كێوە سنورییەكان بەلوچستان و لەم هێرشەدا كە لانیكەم شەش فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانی خۆتەقێنەرەوەو ژمارەیەك موشەك بەكار هاتوون ئەو شوێنانە كراوەتە ئامانج كە ژن و مناڵ موجاهیدەكانی رێكخراوی جەیش العدلی تێدا بووە كە بەوهۆیەوە ماڵی دوو موجاهید روخاوەو ئەندامانی بنەماڵەیان كوژراون بوون یان بریندار بوون. لەم هێرشەدا دوو منداڵ كوژراون و دوو ژن و كچێكیش بریندار بوون و برینەكەیان قورسە. كوژرانی فەرماندەیەكی باڵای سوپا  ئەمڕ چوارشەممە17ی كانونی دووەمی 2024، هێرشی چەكداری كراوەتە سەر ئۆتۆمبێلێكی سەربازی لە سەراوانی بەلووچستان و عەقید حسێن عەلی جاوادانفەڕ، پلەدارێكی گەورەی سوپا كوژراو چەند كەسێكی تریش بریندار بوون. 

هیوا ناسیح کۆڕبه‌ندی ئابوریی جیهانی (WEF) بریتییه‌ له‌کۆڕبه‌ندێک یان رێکخراوێکی دامەزراوەیی و لۆبیی،‌ له‌ساڵی ١٩٧١ له‌لایه‌ن ئابوریناسی ئه‌ڵمانی کلاوس شڤابه‌وه‌ دامه‌زراوه، کاتی خۆی وه‌ک (وه‌قف)ێک واته‌ رێکخراوێک یان پلاتفۆرمێکی قازانج نه‌ویست بۆ دیالۆگ له‌نێوان کۆمپانیاکانی ئه‌وروپا دامه‌زرا، تاله‌وێدا سیاسییه‌کان و ئابوریناسانی ئه‌وروپا گفتوگۆ له‌باره‌ی گرفت و کێشه‌ دارایی و بازرگانییه‌کانه‌وه بکه‌ن، له‌پێناو فه‌راهه‌مکردنی که‌شێکی لێکتێگه‌شتن لەنێوانیاندا، که‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندی ژیان و گوزه‌ران و دارایی خه‌ڵک و دانیشتوانی وڵاته‌کانیاندا بێت. به‌ڵام لەئێستادا گومان زۆره‌ که‌ئامانجه‌که‌ی خۆی پێکابێت یان ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر رێبازی خۆشی به‌رده‌وام بێت. باره‌گای سه‌ره‌کی رێکخراوه‌که‌ له‌ناوچه‌ی کۆلۆگنییه‌ له‌کانتۆنی ژنێڤ، نوسینگه‌شی له‌چه‌ندان شوێنی تری جیهان هه‌یه‌ وه‌ک له‌په‌کین، نیویۆرک، سانفرانسیسکۆو تۆکیو. به‌ڵام ساڵانه‌ کۆنفرانس یان کۆڕبه‌ندی خۆی له‌هاوینه‌هه‌واری داڤۆس، که‌ له‌کانتۆنی گراوبیوندن له‌نێو شاخه‌کانی ئه‌ڵپدایه‌ له‌سویسرا سازده‌کات، ئه‌م رێکخراوه‌ تاساڵی ١٩٧٨ ناوی (کۆڕبه‌ندی به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌وروپا) بوو، له‌و ساڵه‌ به‌دواوه‌ به‌نێوی (کۆڕبه‌ندی ئابوریی جیهانی) ناسرا. له‌ساڵی ٢٠١٥ه‌وه‌ وه‌ک رێکخراوێکی نێوده‌وڵه‌تی دانی پێدانراوه‌. رێکخراوه‌که‌ خۆی وا پێناسه‌ده‌کات، که‌ ناسیاسیی و بێلایه‌ن و سه‌ربه‌خۆیه‌ له‌ڕووی ئایدۆلۆجی و بیروبۆچوونه‌وه‌. پله‌ی راوێژکاریی له‌ڕێکخراوی ئاشتی و کۆمه‌ڵایه‌تی سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان دراوه‌تێ. له‌ژێر چاودێریی توندی وه‌زاره‌تی ناوخۆی وڵاتی سویسرادا رێکده‌خرێت. دروشمی ئه‌م رێکخراوه‌ (به‌ره‌و باشترکردنی ره‌وشی جیهان)ه‌. ساڵانه‌ له‌مانگی کانونی دووه‌م یان شوباتدا کۆنفرانسی گشتی خۆی سازده‌کات. که‌ به‌سه‌دان رۆژنامه‌وان، شاره‌زای ئابوری، سیاسه‌تمه‌دار، هونه‌رمه‌ند، زاناو که‌سایه‌تی کۆمه‌ڵایه‌تی و به‌ناوبانگی جیهانی تێیدا به‌شداریی ده‌که‌ن. به‌شێوه‌یه‌‌کی گشتی باس له‌کێشه‌ ئابوریی و سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی و ته‌ندروستیی و پیسبوونی ژینگه‌ ده‌که‌ن. ئه‌م رێخکراوه‌ ناوداره‌ جیهانییه‌ به‌رده‌وام له‌جیهاندا کۆنفرانسی تریش سازده‌کات و به‌ڕێکوپێکیش راپۆرت و لێکۆڵینه‌وه‌ چاپ و بڵاوده‌کاته‌وه‌. زۆر جاران له‌میانه‌ی سیمینارو کۆڕو کۆبوونه‌وه‌کانی کۆڕبه‌نده‌که‌دا رووداوی گرنگ روویداوه‌، وه‌ک ساڵی ١٩٨٨ هه‌ردوو وڵاتی تورکیاو یۆنان، که‌گرژییه‌کی سه‌ربازی و سیاسیی زۆر له‌نێوانیاندا دروست ببوو، رێکه‌وتنیان واژوو کرد، که‌ په‌نا بۆ شه‌ڕ نه‌به‌ن و ململانێکانیان به‌گفتوگۆ چاره‌سه‌ربکه‌ن، هه‌روه‌ها ساڵی ١٩٩٢ ئاشتیخوازی ناوداری باشوری ئه‌فریقا نیلسۆن ماندێللا له‌گه‌ڵ سه‌رۆکی ئه‌وکاتی حکومه‌تی باشوری ئه‌فریقا فره‌دریک دیکلێرک بۆ یه‌که‌مجار بەئاشکراو له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و وڵاته‌ کۆبوونه‌وه‌. ساڵی ٢٠١٨ش سه‌رۆکی تورکیا ره‌جه‌ب ئه‌ردۆغان و سه‌رۆکی ئیسرائیل شیمعون پیرێز ده‌مه‌قاڵێی توند لەنێوانیان دروست بوو، ئه‌ردۆغان وه‌ک ناڕه‌زایی مێزگرده‌‌که‌ی به‌جێهێشت   به‌شداربووانی کێن و کێ باربووی ده‌کات؟ کۆڕبه‌نده‌که‌ له‌لایه‌ن نزیکه‌ی ١٠٠٠ که‌سایه‌تی و رێکخراو کۆمپیانیاو بانکی جیهانییه‌وه‌ له‌ڕووی ئابورییه‌وه‌ باربوو ده‌کرێت. به‌شداریی و به‌ئه‌‌ندامبوونی ئه‌مانه‌ به‌ئامانجی به‌شداربوونه‌ له‌نه‌خشه‌دانان و پلانڕێژیی بۆ داهاتووی ئابوری و بازرگانی له‌سه‌رانسه‌ری جیهاندا. له‌ساڵی ٢٠٠٥ ه‌وه‌ بڕی ئابوونه‌ی ئه‌ندامانه به‌ ٤٢ هه‌زارو پێنجسه‌د فره‌نکی سویسری (نزیکه‌ی ٥٠ هه‌زار دۆلار) دیاریکراوه‌، بڕی ئابوونه‌ی به‌شداری له‌کۆبوونه‌کانی دیداری سه‌رۆکه‌کانیش له‌کۆڕبه‌نده‌که‌‌دا ٢٥ هه‌زار فره‌نک (٢٩ هه‌زار دۆلار) هه‌ندێک باجی زیاده‌ش ده‌چێته‌ سه‌ری، واته‌ به‌گشتی بۆ به‌شدارییکردن له‌کۆڕبه‌نده‌که‌دا بۆ کورسییه‌ک پێویسته‌ نزیکه‌ی ٣٠ هه‌زار دۆلار بدرێت. دیاره‌ هیچ که‌سێک له‌سه‌رۆکی وڵاتان داوه‌ت ناکرێن، به‌ڵکو ئه‌وه‌ خۆیانن گه‌ر بیانه‌‌وێت پێویسته‌ داواکاریی به‌شداریی پێشکه‌ش بکه‌ن و ئه‌م بڕه‌ پاره‌یه‌ پێشه‌کی بده‌ن، ئینجا ره‌زامه‌ندیی یان داوه‌تنامه‌یان بۆ ده‌نێرن، هه‌ڵبه‌ت ئه‌م وته‌یه‌ بۆ سه‌رۆکوه‌زیران یان سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستانیش راسته‌و داوه‌ت ناکرێن‌، به‌ڵکو داواکاریی به‌ناویانه‌وه‌ پێشکه‌شکراوه‌و ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ی بۆ دراوه‌ تابه‌شداریی بکات. به‌ڵام ده‌کرێت داوه‌ت بۆ که‌سایه‌تییه‌کی گرنگی جیهانی بنێردرێت، که‌‌ له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا زۆر ناسرا بێت، یان هونه‌رمه‌ندو که‌سانێکی وا که‌بیانه‌وێت پاره‌ بۆ پرۆژه‌یه‌کی خێرخوازیی و مرۆیی ببه‌خشن. سه‌باره‌ت به‌تێچوونی دابینکردنی ئاساییش و سه‌لامه‌تی ژیان و گیانی به‌شداربووان که به‌‌هه‌زاران که‌س ده‌بن، پاره‌یه‌کی زۆرو خه‌یاڵی سه‌رف ده‌کرێت. هه‌ر بۆ نموونه‌ ساڵی ٢٠١٩ حکومه‌تی سویسرا نزیکه‌ی یانزه‌ ملیۆن دۆلاری له‌م بواره‌دا سه‌رفکردوه‌، که‌مه‌به‌ست لێی به‌کارخستنی هه‌زاران پۆلیس و سه‌ربازو هێزی ئاسایشی تایبه‌تیی و مه‌شقپێکراوو هێلیکۆپته‌رو ..هتد. به‌شێکی ئه‌م پاره‌یه‌ش حکومه‌تی وڵاته‌که‌ دابینی ده‌کات. بۆ نموونه‌ له‌هه‌ر پێنج رۆژی کۆنفرانسه‌‌که‌دا به‌رده‌وام چه‌ندان هێلیکۆپته‌ری پێشکه‌وتوو چاودێری شارۆچکه‌که‌و ده‌وروبه‌ری ده‌‌کات. دیاره‌ وڵاتی سویسرا سودێکی بێ ئه‌ندازه‌ له‌سازکردن و به‌ڕێوه‌بردنی کۆنفراسی ساڵانه‌ی رێکخراوه‌که‌ ده‌بینێت، له‌ڕووی بره‌و په‌یداکردن بۆ بازرگانی و گه‌شتیاریی و په‌ره‌پێدان و ناوبانگ بۆ به‌رهه‌می وڵاته‌که‌، که‌گه‌شه‌یه‌کی زۆر به‌ئابوریی سویسرا ده‌دات، بۆ نموونه‌ ساڵی ٢٠١٧ ئه‌م وڵاته‌ به‌گشتی له‌م باره‌یه‌وه‌ ٩٤ ملیۆن دۆلار قازانجی کردووه.‌ به‌شێوه‌یه‌کی گشتی هه‌میشه‌ به‌شداربووانی کۆنفرانسی سه‌ره‌کی زیاتر له‌هه‌زار ئه‌ندام ده‌بن، که‌نوێنه‌رایه‌تی، وڵاتان و رێکخراوی ناحکومی و ئاینی و کۆمپانیای میدیایی و بانک و کۆمپیانیا به‌رهه‌مهێنه‌ره‌ جیهانییه‌کانه‌ له‌هه‌موو بواره‌کاندا. هاوکات و هاوته‌ریبیش ده‌یان کۆڕو کۆبوونه‌وه‌و سیمینار سازده‌کرێت و له‌په‌راوێزی ئه‌مانه‌شدا چه‌ندان کۆبوونه‌وه‌و دیداریی دووقۆڵی و سێقۆڵی و گروپ به‌جیاجیا ساز ده‌درێت، جا هی که‌سایه‌تییه‌ دیپلۆماتی و سیاسییه‌کان بن یان خاوه‌نکارو کۆمپانیاکان.   کۆڕبه‌ندی داڤۆسی ٢٠٢٤ ئه‌مساڵ کۆڕبه‌نده‌که‌ له‌ ١٥ تا ١٩ی کانوونی دووه‌م واته‌ پێنج رۆژ ده‌خایه‌نێت و گرنگییه‌کی تایبه‌تی هه‌یه‌، چونکه‌ په‌نجاوچواره‌‌مین ساڵه‌ی سازکردنیه‌تی. له‌که‌شێکی ساردی ژێر ٥ پله‌‌ی سه‌دی، که‌داروبه‌ردو دره‌خت و خانووبه‌ره‌کان نیومه‌تر به‌فر دایپۆشیون‌، له‌داڤۆس، که‌وه‌ک ده‌ڵێن به‌رزترین شاره‌ له‌ڕووی ده‌ریاوه‌ لهئه‌وروپاداو ئاووهه‌وایه‌کی سازگارو پاکی هه‌یه‌، هه‌ربۆیه‌ بووەته‌ جێنزرگه‌ بۆ توشبووانی هه‌ندێک نه‌‌خۆشی و چه‌ندان نه‌خۆشخانه‌و نشینگه‌ی چاکبوونه‌وه‌و ئاساییبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشییه‌کانی هه‌ناسه‌دان و پێست و هی تری تێدایه‌. نووسه‌ری ناسراوی ئه‌ڵمانی هه‌ڵگری خه‌ڵاتی نۆبڵ تۆماس مان کاتێک نه‌خۆشی سیلی هه‌بووه‌ و بۆ چاکبوونه‌وه‌ له‌وێ ژیاوه‌، رۆمانێکی به‌ناوی (شاخی ئه‌فسوناوی) له‌سه‌ر ئه‌م شارۆچکه‌یه‌و ناوچه‌یه‌ نووسیوه‌، له‌وێدا باس له‌وه‌ده‌کات، که‌ به‌هۆی جوانی و ئه‌فسوناوی ناوچه‌که‌و پاکی ئاووهه‌واکه‌ی ئه‌وێ، ده‌کرێت مرۆڤ دیدێکی تری بۆ ژیان و گه‌ردوون هه‌بێت. جێی باسه‌‌ منیش که‌ له‌م وڵاته‌ ده‌ژیم، زۆرجار سه‌ردانی ئه‌و شارۆچکه‌یه‌‌م کردووه‌و به‌سروشتی ناوازه‌ی ئه‌و شارۆچکه‌‌یه‌ سه‌رسام بوومه‌. کۆڕبه‌ندی ئه‌مساڵ له‌ژێر ناونیشانی (بنیاتنانه‌وه‌ی متمانه‌‌)داو له‌پاڵ نزیکه‌یدوو هەزارو ٨٠٠ میوان له‌سه‌رۆک و نوێنه‌رانی کۆمپانیا جۆراوجۆره‌کانی جیهان، نزیکه‌ی دوو هه‌زار که‌سایه‌تی سیاسی و ئابوریناس و خاوه‌نکاری سه‌رمایه‌داری گه‌وره‌ (بزنسمان) که‌ ١١٩ که‌سیان ملیاردێرن،‌ که‌سانی تری ناسراو له‌سه‌ر ئاستی جیهان به‌شداری ده‌که‌ن، که‌کاریگه‌ری ناوبانگ و که‌سایه‌تییان بۆ سه‌ر سیاسه‌ت و ته‌کنه‌لۆژیاو چاره‌نووسی مرۆڤ و جیهان هه‌یه‌. له‌نێو به‌شداربووانیش ٦٠٠ که‌سیان قسه‌که‌ر ده‌بن، واته‌ وته‌یان ده‌بێت له‌کۆڕبه‌نده‌که‌دا. که‌‌وه‌ک حکومه‌تی سویسرا رایگه‌یاند، تێچوونی هێزه‌‌کانی پۆلیس و ئاسایش و رێوشوێنی پاراستنی و هاتووچۆو گواستنه‌وه‌ی (به‌چوار هێلیکۆپته‌ر لهفڕگه‌ی زویرخه‌وه‌ بۆ داڤۆس و گه‌‌ڕاندنه‌وه‌ی بۆ فڕگه‌که‌) به‌رزه‌، کۆبوونەوەی کەسانی زلهێز لەهەموو جیهانەوە ئاڵه‌نگارییەکی گەورەیە بۆ هێزە ئەمنییەکان. بۆ نموونە سەردانەکانی سەرۆک ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی لەئۆکرانیا، ئیمانوێل ماکرۆن لەفەرەنسا و ئیسحاق هێرزۆگ لە ئیسرائیل پێویستی بەڕێوشوێنی توند هەیە. خاڵی پشکنین و قەناس بەدەست و ناوچەی دژەفڕین و چەند دەیان کیلۆمەتر سیاج تەنها چەند رێکارێکن. تا پێنج هەزار کارمەندی سوپا پاڵپشتی پۆلیس دەکەن بۆ ئەو کۆبوونەوە پێنج رۆژە. بەپێی ئامارەکانی حکومەتی فیدراڵی، تێچووی زیادەی ئاسایش دەگاتە نزیکەی نۆ ملیۆن فرانکی سویسری (نزیکه‌ی ١٠ ملیۆن و نیو دۆلار).   بابه‌ته‌کانی کۆڕبه‌ندی ئه‌مساڵ چین؟ له‌بابه‌ته‌ گرنگه‌کانی بۆ ئه‌مساڵ دانراون باس بکرێن  بریتین له‌: -شه‌ڕی ئۆکراینا، زێلێنسکی سه‌رۆکی ئه‌و وڵاته‌ دێت و وتاری ده‌بێت. له‌په‌راوێزی کۆڕبه‌نده‌که‌شدا کۆنفرانسێک به‌ناوی کۆنفرانسی ئۆکراینا هه‌ر له‌داڤۆس سازده‌کرێت. راوێژکارانی ئاسایش لەزیاتر لە ٨٠ وڵاتەوە باس لەداهاتووی ئۆکرانیاو بەناو فۆرمولەی ئاشتی ئۆکرانیا دەکەن بەپلانێکی ١٠ خاڵیی بۆ کۆتاییهێنان بەشەڕی دەستدرێژی رووسیا. بەڵام ئەمانە گفتوگۆی ئاشتی راستەقینە نین. چونکه‌ نوێنه‌ری روسیا لەوێ نییە. ئامانجی سەرەکی ئەم کۆنفرانسەش ئەوەیە کەهاوپەیمانەکانی ئۆکرانیا به‌یه‌کڕیزی بمێننەوە. -ململانێی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، شه‌ڕی ئیسرائیل-غه‌ززه‌، هێرشی سه‌ربازی ئه‌مریکاو به‌ریتانیا بۆ سه‌ر حوسییه‌کان، له‌مباره‌وه‌ سه‌رۆک کۆماری ئیسرائیل ئیسحاق هێرزۆگ به‌شداری ده‌کات، هه‌روه‌ها وەزیرانی قەتەرو ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی کە بەناوبژیوان لەململانێکان دادەنرێت. ئوردن، لوبنان، عێراق و قەتەریش یه‌کی به‌وه‌زیرێک به‌شداری ده‌‌که‌ن. -زیره‌کی ده‌ستکردو ئاڵنگارییەکانی، چۆن دەتوانرێت ئەو تەکنەلۆژیایە بەکاربهێنرێت بۆ سوودگەیاندن بەهەمووان؟ چ رێسایەک پێویستە بۆ بەرەنگاربوونەوەی چ مەترسییەک؟ چ داهێنانێک دەکرێت و چۆن ئه‌مه‌ دەتوانێت کارلێک لەگەڵ بایۆتەکنەلۆژیادا بکات؟ هەروەها میوانێکیان سام ئاڵتمانە، که‌ دامەزرێنەری رۆبۆتی چاته‌ ChatGPT. -ئه‌گه‌ری سه‌رهه‌ڵدانی په‌تای جیهانگریی نوێ -گۆڕانی که‌شوهه‌وا -هێرشه‌ ئه‌له‌کترۆنییه‌کان   به‌شداربووان کێن؟ سه‌رۆکی کۆمسیۆنی یه‌کێتی ئه‌وروپا، سه‌رۆکی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان، سه‌رۆکی فه‌ڕه‌نسا، سەرۆکوەزیرانی چین لی کیانگ، سه‌رۆکی ئۆکراینا، سویسرا، ئیسرائیل، ئه‌رجه‌نتین به‌شداری ده‌که‌‌ن. به‌ڵام جێگه‌ی سه‌رنجه‌ ئه‌‌مساڵ سه‌رۆکی ئه‌مریکا جۆ بایدن و‌ راوێژکاری ئه‌ڵمانیا به‌شداری ناکه‌ن، هیچ که‌سێکیش به‌نوێنه‌رایه‌تی روسیا هه‌روه‌ها ئێران به‌‌شداری ناکات. له‌بواری ئابورییه‌وه‌، بانکدارە ناوەندییەکان- لەنێویاندا کریستین لاگارد لەبانکی ناوەندی ئەوروپاو تۆماس جۆردن سەرۆکی بانکی نیشتمانی سویسرا - هەروەها هەزارو ٦٠٠ سەرکردەی بازرگانی باس له‌ئاڵنگارییه‌کان ده‌که‌ن کهڕووبەڕووی دۆخێکی سەختی ئابووری جیهانی بوونەتەوە، بۆ نموونه‌: گەشەی مامناوەند، رێژەی سوی بەرز، مەترسییە سیاسییەکان، کاریگەرییەکانی دوای پەتای کۆرۆنا و بەرزبوونەوەی قەرزەکان. هەروەها کۆمپانیا تەکنەلۆژییە ئەمریکییەکان نوێنەرایەتییەکی باشیان هەیە: وتاردەران بریتی دەبن لە مارک بێنیۆف، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری پسپۆڕی نەرمەکاڵای کۆمپانیا Salesforce، سەرۆکی مایکرۆسۆفت ساتای نادێلا و ئەلێکس کارپ لەکۆمپانیای شیکاری داتاکان Palantir. هەروەها ملیاردێری دامەزرێنەری مایکرۆسۆفت بیل گەیتس میوان دەبێت.   کۆڕبه‌نده‌که‌ ده‌توانێت چی بکات؟ له‌‌کۆبوونه‌کانی کۆڕبه‌نده‌که‌دا قسه‌وباس و گفتوگۆ له‌سه‌ر بابه‌ته‌ ئابورییه‌کان، هه‌روه‌ها دارایی جیهان، بازرگانی و کۆمپانیاو بانکه‌کان، ره‌وشی ته‌ندروستی جیهانی و په‌نابه‌ران و …..هتد ده‌کرێت. هه‌روه‌ها‌ بابه‌ته‌کانی گۆڕانی که‌شوهه‌واو پاراستنی بایۆلۆژیی جۆره‌کانی رووه‌ک و گیانه‌وه‌ران، لابردنی قه‌رزه‌ به‌رزو درێژخایه‌نه‌کان له‌سه‌ر وڵاتان، دوورخستنه‌وه‌ی ئه‌گه‌ری جه‌نگی ته‌کنه‌لۆژی، دروستکردنی پاراستن و پردی په‌یوه‌‌ندی له‌نێوان ملیاران مرۆڤ، چاره‌سه‌ری قه‌یرانه‌ سیاسی و مرۆییه‌کان و …هتد قسه‌یان له‌باره‌وه بکرێت، هه‌روه‌ها باس لەنوێترین پێشنیارەکان دەکەن بۆ پێشکەوتن لەبوارەکانی ئاسایشی جیهانی، بازرگانی، گەشەی ئابووری، دامەزراندن، پاراستنی کەشوهەواو سروشت، گواستنەوەی وزە، گۆڕانکاری تەکنەلۆژی و خۆشگوزەرانی و تەندروستی ده‌کرێت.   ره‌خنه‌گران چی ده‌ڵێن؟ ساڵانه‌و له‌ڕۆژانی کۆڕبه‌نده‌که‌دا له‌و که‌شه‌ سه‌رماو سۆڵه‌و سه‌خته‌دا به‌سه‌دان که‌س له‌چه‌په‌کان و نه‌یارانی سه‌رمایه‌داریی جیهانیی خۆپیشاندان له‌نێو شاره‌که‌دا سازده‌که‌ن. دیاره‌ ئه‌مان دژی کۆنفرانسه‌که‌ن و پێیان وایه‌ که‌ ته‌نها سود به‌سه‌رمایه‌داران و بازرگانان و وڵاته‌ زلهێزه‌کان ده‌گه‌یه‌نێت و هه‌ژاری و بێکاری و بێدادی زیاتر له‌گه‌ڵ خۆی دێنێت. ره‌خنه‌گرانی کۆڕبه‌ندی ئابوریی جیهانیی داڤۆس ده‌ڵێن، که‌ئه‌مه‌ ته‌نها کۆبوونه‌‌وه‌ی تووێژێکی هه‌ڵبژارده‌ی جیهانه‌ له‌سه‌ر ئاستی ملیاردێرو خاوه‌نکاره‌کان که‌ئابوری و دارایی وڵاتان به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن، بۆ دروستکردنی تۆڕێکی په‌‌یوه‌ندی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان. زانای ئابوریناس و هه‌ڵگری خه‌ڵاتی نۆبڵ جۆزێڤ ستیگلیتز که‌ له‌ساڵی ١٩٩٥ه‌وه‌ به‌رده‌وام به‌شداریی ئه‌م کۆڕبه‌نده‌ی کردووه‌ ده‌ڵێت: کۆڕبه‌نده‌که‌ سه‌ره‌ڕای زیادبوونی نادادی و نایه‌کسانی له‌جیهاندا و گۆڕانی که‌‌شوهه‌وا بەهه‌لپه‌رستانه‌ به‌ره‌و پێچه‌وانه‌ی گلۆبالیزه‌یشن هه‌نگاو هه‌ڵده‌گرێت. ناوبراو زیاتر ده‌ڕوات و ده‌ڵێت (لەکۆڕبه‌ندی داڤۆسدا باس له‌دابه‌زاندن و که‌مکردنه‌وه‌ی باجی ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان هه‌روه‌ها نابه‌رپرسیارێتی به‌رامبه‌ر کێشه‌کانی جیهان ده‌کرێت). له‌وەڵامدا رێکخه‌رانی کۆڕبه‌نده‌که‌ ده‌ڵێن که‌زۆرێک له‌به‌شداربووان له‌ڕێکخراوه‌ ناحکومییه‌کانه‌وه‌ دێن. هه‌وه‌ها نوێنه‌رانی زۆر له‌ڕێخکراوه‌کانی مافه‌کانی مرۆڤیش به‌شدارن تێیدا. بۆ نموونه‌ رێکخراوی جیهانی (ئۆکسفام)یش که بۆ نه‌هێشتنی هه‌ژاری و گه‌شه‌پێدانی ته‌ندروستی و زانیاریی له‌جیهاندا خه‌بات ده‌کات، به‌شداری ده‌کات، که‌ساڵانه‌ راپۆرتێک له‌سه‌ر دۆخی نایه‌‌کسانی و بێدادی و هه‌ژاری له‌جیهاندا بڵاوده‌کاته‌وه‌. هه‌روه‌هاش وه‌ک داکۆکی لێی ده‌ڵێن: ئه‌مه‌ هه‌لێکی ده‌گمه‌نه‌ که‌نوێنه‌رانی رێخکراوه‌ جۆراوجۆره‌کانی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی و که‌سایه‌تییه‌ ناسراوه‌کان رووبه‌ڕوو له‌گه‌ڵ سیاسییه‌کان، ئابوریناسان، ده‌وڵه‌مه‌ندان و نوێنه‌رانی کۆمپانیاکانی جیهاندا گفتوگۆ بکه‌ن.

هاوڵاتی بڕیارە ئەمرۆ چوارشەمە 17/1/2024، دوو هەواداری نزیک لە پەکەکە بە ناوەکانی "بێریتان" و "مارک کامبل"ی بە رەگەز بەریتانی   بە تاوانی بەرز کردنەوەی ئاڵای پەکەکە لە بەریتانیا ، بە یاسای تیرۆری ساڵی 2000ی بەریتانیا  دادگایی بکرێن . دوێنی سێشەمەش "بێریتان " لە پارچە ڤیدیۆییەکیدا داوای لە کوردانی بەریتانیا کرد کە لە رۆژی دادگایی کردنەکەدا بە مەبەستی پشتیوانی لە خۆی و "مارک کامبڵ" لەبەردەم دادگاکە ئامادە بن . "ئەوە تەنها دادگایی کردنی من و مارک کامبڵ نییە، بەڵکو دادگایی کردنی گەلی کوردە و هەر سزایەک بە سەر من و مارکدا بسەپێنرێت ، ئەوە بەسەر گەلی کوردیشدا سەپێنراوە" ، (بێریتان) وای ووت. هەروەها بێریتان "مارک کامبڵی" بە هەوادار و پشتیوانێکی سەرسەختی کورد لە بەریتانیا ناساند کە هەمیشە بەرگری لە دۆزی کورد و مافەکانی دەکات. لە یاسای تیرۆری بەریتانیا بۆ ساڵی2000 هاتووە کە هەموو ئەو کەسانەی کە ئەندام یا هەوادارن  لەو گروپانەی کە تیرۆریستن یان گومانی تیرۆریان لێدەکرێت یان خود یونیفۆرم یا ئاڵای  ئەو گروپانە لەبەر دەکەن یا بەرز دەکەنەوە  ئەوا بە یاسای تیرۆر دادگایی دەکرێن.

هاوڵاتی جۆ بایدنی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا رایگەیاند، دوابودوای هێرشەکانیان بۆ سەر حوسییەکان ،ئەمریکا نامەیەکی تایبەتی بۆ ئێرانییەکان ناردووە. بایدن ئەوەشی راگەیاند ،" ئێمە بە تەواوی ئامادەین" ، و روونکردنەوەی زیاتری لەوبارەیەوە نەدا. بە بروای ئەمریکاو ووڵاتانی کەنداو ، حوسییەکان گروپێکی نزیک لە ئێرانن و لە لایەن ئێرانەوە یارمەتی لۆجیستی و سەربازی دەدرێن و ئێران وەک باڵێکی سەر بە خۆی بۆ شێواندنی ناوچەکە و بازرگانی جیهانی لە دەریای سوور بە کارییان دەهێنێت . ئێرانیش بە تووندی ئەو تۆمەتانە رەت دەکاتەوە و رایگەیاندووە ، ئەو قسانە دوورن لە راستییەوە. لە بەرەبەیانی رۆژی هەینی پێشوو ،هێزە ئاسمانییەکانی ئەمریکا و بەریتانیا و بە پشتیوانی کەنەدا و ئوستورالیا ، نزیکەی  پێگەی چەکدارەکانی حوسی لە یەمەن بوردومان کرد و رۆژێک دوای ئەو بوردومانەش ، فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا رایگەیاند، هێزەکانیان بۆ جاری دووەم چەکدارەکانی حوسییەکانی یەمەنییان بە مووشەکی تۆماهۆک بوردومان کردووە لە لایەکی دیکەوە وتەبێژی حوسییەکانی یەمەن بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاند، بوردومانەکان هیچ کاریگەرییەکی ئەوتۆ لە سەر توانای چەکدارەکانیان بۆ ڕێگری کردن لە کەشتییە بازرگانییەکانی دەریای سوور دانانێن . جێی ئاماژەیە ئەمریکا و ووڵاتە رۆژئاواییەکان ، بەبەردەوامی حوسییەکان بە لەمپەر دانان و پەلاماردانی کەشتییە بازرگانییەکانی دەریای سوور تۆمەتبار دەکەن و بە مەترسییەکی گەورەیان بۆ سەر ئاسایشی بازرگانی جیهانییان دەزانن.

هاوڵاتی  سەرۆك كۆماری ئەمریكا رۆژێك دوای هێرشی ئەمریكاو بەریتانیا بۆ سەر بنكەو شوێنەكانی حووسییەكان لە شوێنە جیاوازەكانی یەمەن، رایگەیاند ئەمریكا نایەوێت جەنگی بریكاری لەگەڵ ئێران بكات. جۆ بایدن سەرۆك كۆماری ئەمریكا لەكاتی سەردانیدا لە پێشانگای كارو پیشە بچوكەكان لە شاری ئەلێنتۆن لە ئەیالەتی پێنسیلڤانیای ئەمریكا، لەوەڵامی پرسیارێكدا كە ئایا لێیان پرسی ئاخۆ حوسییەكان گرووپێكی تیرۆریستین، وەڵامی دایەوە "لام وایە تیرۆریستن". جۆ بایدن دوای هاتنە سەركاری لە ساڵی 2021، حوسییەكانی لە لیستی رێكخراوە تیرۆریستەكان دەركرد. بەرپرسانی دەوڵەتی جۆبایدن مانگی تشرینی دووەمی 2023،رایانگەیاند"سەرقاڵی تاووتوێكردن و هەڵسانگاندنی دووبارەی دۆخی حوسییەكانن".  سەرۆك كۆماری ئەمریكا لەوتەكانیدا دەربارەی هێرشەكەی رۆژی هەینی بۆ سەر حوسییەكان، جەختی لەوەكردەوە كە ئەو هێرشە زیانی گیانی لێ نەكەوتۆتەوەوە، بەڵام سەركەوتوو بووەو بەشی زۆری سەركەوتنەكەی بۆ ئەوەی زیانی گیانی لێ نەكەوتۆتەوە". بایدن لە قسەكانیدا جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە ئەمریكا لە ئێستادا لە جەنگی بریكاریدا نییە لەگەڵ ئێران.  سەرۆك كۆماری ئەمریكا لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا كە ئاخۆ ئەمریكا لە گەڵ ئێران لە جەنگێكی بریكاریدایە؟ وتی:" نەخێر، پێشتر ئێرانم ئاگادار كردۆتەوە، ئەوان ئەزانن نابێ هیچ كارێك بكەن". سەرۆكی ئەمریكا لە درێژەی قسەكانیدا وتی"ئێمە دەمانەوێ دڵنیا بین ئەگەر حوسییەكان بەردەوام بن لەم ئاكارە شەڕخوازانەیان، لەگەڵ هاوپەیمانەكان وەڵامی شیاویان بدەینەوە". سوپای ئەمریكا رایگەیاند"ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی بەرەبەیانی هەینی زیاتر لە 30 دامەزراوەو بنكەی سەربازی حوسییەكانیان لە یەمەن كردۆتە ئامانج". هەروەها فەرماندەیی ناوەندی هێزەكانی ئەمریكا ناسراو بە (سینتكۆم)، بەرەبەیانی شەممە رایگەیاند سوپای ئەمریكا بنكەیەكی راداری حوسییەكانی لە دەوروبەری فڕۆكەخانەی سەنعای پایتەختی یەمەن كردوەتە ئامانج. لەمبارەیەوە فەرماندەیی ناوەندی سوپای ئەمریكا لەسەر پێگەی تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس رایگەیاند"هێزەكانمان لەڕێی  كەشتی سەربازی (یوئێس ئێس كارنی دی دی جەی 64) بەموشەكی تۆماهۆك چەند هێرشێكیان بۆ سەر چەكدارانی حوسی ئەنجامداوە". فەرماندەیی ناوەندی ئەمریكادا ئەوەشی خستوەتەڕوو "ئەم هێرشە درێژكراوەی هێرشەكەی دوێنێییە كە بەمەبەستی كەمكردنەوەی توانای حوسییەكان لە هێرشەكانیان بۆ سەر كەشتییە بازرگانییەكانی دەریای سوور ئەنجامیان دەدا". كەناڵی سی ئێن ئێن ی ئەمریكیش بڵاویكردەوە كە هێرشەكان بۆ سەر چەند بنكەیەكی راداری حوسییەكان لە دەوروبەری فڕۆكەخانەی سەنعای پایتەختی یەمەن ئەنجامدراوەو بەئەندازەی هێرشەكەی 12ی مانگ فراوان نەبووە. بە پێی راپۆرتی سێنتكۆم، حووسیەكان لە دوو مانگی رابردوودا 28 جار هێرشیانكردۆتە سەر ئەو كەشتیانەی كە لە دەریای سوورو كەنداوی عەدەن لە هاتووچۆدان.  

هاوڵاتی  جارێكی تر سوپای ئەمریكی هێرشی بۆ سەر حوسیەكانی یەمەن ئەنجامداو چەند بنكەیەكی راداری حوسییەكانی لە دەوروبەری فڕۆكەخانەی سەنعای پایتەختی یەمەن كردوەتە ئامانج. لەمبارەیەوە فەرماندەیی ناوەندی سوپای ئەمریكا لەسەر پێگەی تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس رایگەیاند"هێزەكانمان لەڕێی  كەشتی سەربازی (یوئێس ئێس كارنی دی دی جەی 64) بەموشەكی تۆماهۆك چەند هێرشێكیان بۆ سەر چەكدارانی حوسی ئەنجامداوە". فەرماندەیی ناوەندی ئەمریكادا ئەوەشی خستوەتەڕوو "ئەم هێرشە درێژكراوەی هێرشەكەی دوێنێیە كە بە مەبەستی كەمكردنەوەی توانای حوسییەكان لە هێرشەكانیان بۆ سەر كەشتییە بازرگانییەكانی دەریای سوور ئەنجامیان دەدا". كەناڵی سی ئێن ئێن ی ئەمریكیش بڵاویكردەوە كە هێرشەكان بۆ سەر چەند بنكەیەكی راداری حوسییەكان لە دەوروبەری فڕۆكەخانەی سەنعای پایتەختی یەمەن ئەنجامدراوەو بە ئەندازەی هێرشەكەی 12ی مانگ فراوان نەبووە. رۆژی هەینی 12ی 1ی 2024 هێزەكانی ئەمریكاو بەریتانیا بەمەبەستی ڕێگریكردن و توانای حوسییەكانی یەمەن لە هێرشەكانیان بۆ سەر ئەو كەشتییە بازرگانییانەی دەریای سوور، چەند هێرشێكی موشەكییان بۆ سەر بنكەی چەكدارەكانی ئەو گرووپە ئەنجامدا.  

 هاوڵاتی  وتەبێژێكی ناتۆ رایگەیاند هێرشی ئەمریكاو بەریتانیا بۆ سەر حوسییەكان كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەكرێن بەرگریكردن بووە بەمەبەستی پارێزگاری لە ئازادی بازرگانی لە یەكێك لەشاڕێكانی بازرگانی جیهان. بە پێی راپۆرتێكی ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز، ئەمڕۆ 12ی كانونی دووەمی 2024، وتەبێژی ناتۆ رایگەیاندوە" ئێران پشتیوانی لە چەكدارە حوسیەكان دەكات و پڕچەكیان دەكات، ئێران پێویستە هێزە بریكارەكانی خۆی لە ناوچەكە هەسار بكات". ناتۆ بەشداری نەكردووە لە هێرشەكانی بەرەبەیانی ئەمڕۆ بۆ سەر حوسییەكان، بەڵام ئەمریكا و بەریتانیا ئەندامی ناتۆن، هەروەها هۆڵەندا و كەنەدا دوو ئەندامی تری ناتۆن، پشتیوانیان لەم هێرشانە كردووە. وتەبێژەكەی ناتۆ ئاماژەی بەوە نەداوە ئایا 31 وڵاتی ئەندامی ناتۆ، پشتیوانیان لە هێرشی حوسیەكان كردووە یان نا.  

هاوڵاتی دوای هەشت ساڵ سوپای ئەمریکا و بەریتانیا دوبارە هێرشیانکردەوە سەر حوسییەکانی یەمەن ئەویش دوای ئەو گرژیانەی بەهۆی جەنگی غەززەوە دروستبوون و ژمارەیەک هێرشکرانە سەر کەشتییە بازرگانییەکانی دەریای سور هاوکات هەریەک لە سەرۆکی ئەمریکا و بەریتانیا هێرشەکانی بەیانی ئەمڕۆ بە" پێویست: دەزانن. به‌ره‌به‌یانی ئه‌مڕۆ (هه‌ینی 12ـی كانوونی دووه‌می 2024) وه‌زاره‌تی به‌رگری ئه‌مه‌ریكا (پێنتاگۆن) رایگه‌یاند، نزیكه‌ی 10 هێرشی ئاسمانیان به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ هێزه‌ ئاسمانییه‌كانی به‌ریتانیا بۆ سه‌ر پێگه‌ و جبه‌خانه‌ی چه‌كداره‌ حوسییه‌كانی یه‌مه‌ن له‌ چه‌ند شارێكی ئه‌و وڵاته‌ ئه‌نجام داوه‌. له‌لای خۆیه‌وه‌ جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، بەهاوبەشی لەگەڵ بەریتانیا بەسەرکەوتوویی پێگەی گرووپە هەڵگەڕاوەکانی نزیک لە ئێرانیان لەناو خاکی یەمەن بۆردوومان کردووە. بایدن راشیگەیاندووه‌، رێكکاری دیکە دەگرنەبەر لە ئەگەری زیادبوونی گرژییەکانی دەریای سوور. ریشی سووناک، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا جەختی لەوە کردەوە، هێرشکردنە سه‌ر بنکە و پێگه‌ و جبه‌خانه‌ی حوسییەکانی نزیک لە ئێران لەناو خاکی یەمەن گرنگ و لە جێگەی خۆیدا بوو. هاوکات، حوسییەکان وەڵامی هێرشەکانیان دایەوە و عەلی قەحوم، سەرکردەی گروپی ئەنسار الله (حوسییەکان) لە بەیاننامەیەکدا لەسەر پلاتفۆرمی “X” بڵاویكرده‌وه‌، “وەڵامدانەوەی یەمەن زۆری نەخایاند، ئێستا هێزە چەکدارەکانی یەمەن وەڵامی کەشتییە جەنگییەکانی ئەمریکا و بەریتانیایان لە دەریای سور دایه‌وه‌، شوێن و بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا-بریتانیا دەکاتە ئامانج، ئەوەی دێت گەورەترە”. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، سه‌نعای پایته‌خت و پارێزگاکانی دیکە بە فڕۆکەی ئەمریکی و بریتانیا بۆردومان دەکرێن، شەڕەکە گەورەتر و گەورەتر دەبێت و لە دەرەوەی خەیاڵ لە دژی ئەمریکییەکان و ئینگلیزەکان، “شەڕێکی ئاشکرایە و هێزی یەمەنییەکان ئامادەیە و ده‌بێت چاوه‌ڕوانی وه‌ڵامی توندتربن و پەشیمان دەبنەوە لە شەڕانگێزی خۆیان”. جێگەیباسە دوا بەدوای هێرشەکان ده‌یان كه‌س له‌ به‌رده‌م كۆشكی سپی له‌ واشنتۆن خۆپیشاندانێكی ناڕه‌زایه‌تییان دژی "ده‌ستپێكردنی جه‌نگی ئه‌مه‌ریكا به‌رامبه‌ر به‌ حوسییه‌كان" ئه‌نجام دا و خۆپیشانده‌ران دروشمی "بژی یه‌مه‌ن، ده‌ست له‌ یه‌مه‌ن هه‌ڵبگرن"ـیان ده‌گوته‌وه‌. هاوكات به‌هۆی ئه‌و هێرشه‌ ئاسمانییانه‌ی ئه‌مه‌ریكا و به‌ریتانیا بۆ سه‌ر بنكه‌ و باره‌گاكانی حوسییه‌كان، نرخی نه‌وت به‌ رێژه‌ی 2،3% به‌رز بووه‌ و نرخی یه‌ك به‌رمیل نه‌وتی خاوی برێنت گه‌یشته‌ 79.22 دۆلاری ئه‌مه‌ریكی.