.jpg)
شاناز حه‌سه‌ن کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم هه‌فته‌ى رابردوو بڕیاریدا پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2021 ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات، به‌ڵام چاوه‌ڕێى به‌غدا ده‌کات تاپشک و شایسته داراییه‌کانى بزانێت. رۆژى پێنجشه‌ممه‌ى رابردوو، حکومه‌تى هه‌رێم به‌سه‌رۆکایه‌تى مه‌سرور بارزانى کۆبووه‌وه‌و تێیدا گفتوگۆ کرا له‌ماوه‌یه‌کى دیاریکراودا پرۆژه بودجه‌ى 2021 ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات تاله‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه خه‌رجى و داهاته‌کان روونببێته‌وه‌و وه‌زاره‌ته‌کانیش پلانى کاریان جێبه‌جێ بکه‌ن. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ساڵى 2014ه‌وه پڕۆژه‌ى بودجه‌ى ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان نه‌کردووه، ئه‌وه‌ش به‌بیانووى قه‌یرانى دارایى و نه‌ناردنى شایسته داراییه‌کان له‌به‌غداوه. په‌رله‌مانى عێراق ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه خوێندنه‌وه‌ى دووه‌م بۆ پرۆژه بودجه‌ى 2021 ده‌کات و تێیدا پشکى هه‌رێم به له‌سه‌دا (12.67) دیارى کراوه له‌به‌رانبه‌ر راده‌ستکردنى (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌و داهاته فیدراڵییه‌کان. سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:»پێویسته پڕۆژه بودجه‌ى عێراق په‌سه‌ند بکرێت و پشکى هه‌رێم روونببێته‌وه، ئنجا ده‌توانرێت پرۆژه بودجه‌ى هه‌رێم ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات». زیاد جه‌بار، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت: «به‌پیى یاساو په‌یڕه‌وى ناوخۆى په‌رله‌مان پێویسته حکومه‌ت له‌مانگى (10)وه ده‌ست بکات به‌ناردنى پرۆژه‌ى بودجە بۆ ئه‌وه‌ى له‌سه‌ره‌تاى ساڵ کارى له‌سه‌ربکرێت، به‌ڵام بارودۆخى هه‌رێمى کوردستان جیاوازه‌و پێویسته پڕۆژه بودجه‌ى عێراق په‌سه‌ندبکرێت تا حکومه‌ت به‌رچاو روونى هه‌بێت، ئنجا ده‌توانرێت پرۆژه بودجه‌که‌ى ره‌وانه بکات». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد ناردنى پڕۆژه‌ى بودجه شه‌فافییه‌ت دروستده‌کات و گه‌نده‌ڵى که‌مده‌کاته‌وه‌و به‌رنامه‌و کارو پرۆژه‌ى وه‌زاره‌ته‌کانى تێدایه‌و یه‌کێکه له‌ئه‌رک و کاره‌کانى په‌رله‌مان که‌په‌سه‌ندکردنى بودجه‌یه. زیاد جه‌بار جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه«پرۆژه بودجه‌که له‌سه‌ر دوو بنچینه ده‌بێت، یه‌کێکیان پشکى هه‌رێمى کوردستانه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى که‌ئێستا چووەته ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران بڕیار ده‌ده‌رێت و له‌سه‌ر ئه‌وه پشکه که‌دیاریده‌کرێت، که‌ئه‌وه نه‌بێت دووه‌م بنچینه، هه‌موو سه‌رچاوه‌کانى داهات و خه‌رجیه‌کانى ناوخۆ کۆده‌کرێته‌وه‌و له‌سه‌ر ئه‌و بنچینه‌یه ئاماده ده‌کرێت». سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که به‌پێى پێشبینییه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌بێت له‌مانگى ئازاردا بینێرێته په‌رله‌مانى کوردستان و له‌مانگى نیساندا په‌سه‌ند بکرێت. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى بودجه له‌وه‌زاره‌تى دارایى داواى کارنامه‌و پرۆژه‌کانى له‌وه‌زاره‌ته‌کان کردووه بۆ ساڵى 2021و به‌شێکى زۆر له‌وه‌زاره‌ته‌کان پلانه‌کانیان ناردووه‌ته‌وه. ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى پارتى ده‌ڵێت حکومه‌تى هه‌رێم به‌ڵێنیداوه بۆ 2021 پرۆژه‌ى بودجه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکات پاش په‌سه‌ندکردنى پرۆژه بودجه‌ى عێراق. ئه‌رشه‌د حوسێن لۆلانى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى پارتى له‌لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:»حه‌وت ساڵه ئه‌و بارودۆخه‌ى هه‌رێمى تێکه‌وتووه‌و بڕینى به‌شه موچه‌ى هه‌رێم له‌لایه‌ن به‌غداوه به‌ناهه‌ق و دروستبوونى شه‌رى داعش که بووه تێچوویه‌کى زۆر له‌سه‌ر حکومه‌ت و ئه‌مانه هه‌مووى قه‌یران بوون پێکه‌وه وایانکرد حکومه‌ت ئه‌و ئیراده‌یه‌ى نه‌بێت بودجه بۆ په‌رله‌مان بنێرێت». ناوبراو باسی له‌وه‌شکرد هه‌موو ساڵێک حکومه‌تى هه‌رێم پرۆژه بودجه‌ى دواکه‌وتووه‌و له‌مانگى دوو و سێ گه‌یشتووه‌ته په‌رله‌مان، به‌ڵام» پرۆژه بودجه‌ى عێراق په‌سه‌ندبکرێت ئه‌وکات حکومه‌تى هه‌رێم ده‌توانێت به‌به‌رنامه‌ى ئه‌و به‌شه بودجه‌یه، پرۆژه بودجه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات، به‌ڵام له‌ئێستادا چاوه‌ڕێى به‌غدایه تا پشک و شایسته داراییه‌کانى بزانێت». ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى پارتى پێشیوابوو له‌ڕووى داراییه‌وه تا ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى به‌غدا بۆ هه‌رێمى ره‌وانه ده‌کات تانه‌زانرێت بڕه‌که‌ى چه‌نده «حکومه‌تى هه‌رێم ناتوانێت هیچ پرۆژه بودجه‌یه‌ک ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات بۆ په‌سه‌ندکردنى». حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ئێستادا چه‌ند جۆرێک داهاتى هه‌یه، که‌بریتین له‌داهاته‌کانى (فرۆشتنى نه‌وت، داهاتى ناوخۆ له‌باج و گومرگ، هاوکارى هێزه‌کانى هاوپه‌یمانان)، به‌ڵام به‌فه‌رمى هیچ ژماره‌یه‌کى روون نه‌دراوه‌ته په‌رله‌مان که‌مانگانه ئه‌و داهاتانه ده‌گاته چه‌ند. شه‌فاف نه‌بوونى سه‌رجه‌م داهاته‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم و نه‌ناردنى پرۆژه‌ى بودجه‌ى ساڵانه بۆ په‌رله‌مانى کوردستان وایکردووه په‌رله‌مانتارانیش وه‌ک پێویست نه‌یانتوانیوه به‌دواداچوون و چاودێریى بۆ سه‌رجه‌م کاره‌کانى حکومه‌ت بکه‌ن. شاره‌زایه‌کى بوارى ئابوورى ده‌ڵێت له‌ڕووى ئابورییه‌وه پرۆژه بودجه‌ى عێراق هیچ په‌یوه‌ندى به‌پرۆژه بودجه‌ى هه‌رێمه‌وه نییه، چونکه به‌خه‌مڵاندن داده‌نرێت. خالید حه‌یده‌ر، مامۆستاى زانکۆ له‌کۆلێژی ئابورى زانکۆى سلێمانى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» له‌ڕووى ئیدارى و ئابورییه‌وه پرۆژه بودجه‌ى عێراق و هه‌رێم هیچ په‌یوه‌ندى به‌یه‌که‌وه نیه‌و ته‌واو جیاوازه، به‌ڵام هه‌رێم پێویسته بزانێت چه‌ندى به‌رده‌که‌وێت له‌بودجه‌ى عێراق». هه‌روه‌ها وتیشى:» ده‌بوایه پێشتر هه‌وڵبدرایه بۆ ئه‌و بابه‌ته‌و ئه‌وانه‌ى به‌رپرسن له‌خه‌مڵاندنى ئه‌و بودجه‌یه، به‌خه‌مڵاندن پرۆژه بودجه‌که‌یان دیاریبکردایه چه‌ند پاره‌مان به‌رده‌که‌وێت به‌وپێیه خه‌رجییه‌کان دیاریبکه‌ن، بۆیه مه‌رج نیه له‌سه‌دا سه‌د چاوه‌ڕێى بودجه‌ى عێراق بکه‌ین».
هاوڵاتى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى هه‌رێمى کوردستان ده‌ڵێن به‌راورد به‌دوو ساڵى رابردوو پێشێلکارییه‌کان زیادیان کردووه‌و به‌ندکردن و لێدان و سوکایه‌تى تۆمار کراوه‌و هێزه ئه‌منییه‌کان تۆمه‌تبار ده‌کرێن به‌وه‌ى بێلایه‌نانه مامه‌ڵه ناکه‌ن. سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان رایگه‌یاند ساڵى 2020 له‌هه‌رێمى کوردستان (315) پێشێلکاریى به‌رامبه‌ر میدیاکاران ئه‌نجامدراون و (138) حاڵه‌تى توندوتیژى به‌رامبه‌ر رۆژنامه‌نووسان تۆمارکراون. به‌پێى راپۆرته‌که‌ى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان له‌ساڵى 2020دا زیاتر له (315) رۆژنامه‌نووس پێشێلکارییان به‌رامبه‌ر کراوه، که (308)یان نێر و حه‌وت رۆژنامه‌نووسیان مێ بوون. هه‌روه‌ها ئه‌وه خراوه‌ته‌ڕوو که چوار سکاڵا به‌رامبه‌ر پێنج رۆژنامه‌نووس به‌رز کراوه‌ته‌وه‌و سێ ده‌زگاى میدیایى داخراون و یه‌ک رۆژنامه‌نووسیش به‌ڵێننامه‌ى کارنه‌کردنى لێوه‌رگیراوه‌ته‌وه. یه‌کێک له‌و رۆژنامه‌نووسانه‌ى ساڵى رابردوو پێشێلکارى به‌رانبه‌ر کراوه ده‌ڵێت:" دووجار له‌کاتى رووماڵکردنى کارى رۆژنامه‌نووسى به‌ندکراوم و جارێکیش ئازار دراوم". ئازاد سه‌عدى، په‌یامنێرى ده‌زگاى میدیاى سپێده، له‌دهۆک له‌ماوه‌ى ساڵى 2020دا سێ جار پێشێلکارى به‌رامبه‌ر کراوه‌و له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت"دووجار له‌کاتى رووماڵکردنى کارى رۆژنامه‌نووسى به‌ندکراوم و جارێکیش ئازار دراوم و که‌لوپه‌له‌کانمان شکێنراوه، له‌کاتى رووماڵکردنى خۆپیشاندانه‌کان بووین، به‌بێ هۆکار من و کامێره‌مانه‌که‌یان ده‌ستگیرکردو مامه‌ڵه‌ى ناشرینیان له‌گه‌ڵ کردین تا بردیانینه بنکه‌ى پۆلیس و ماوه‌ى چه‌ند کاتژمێرێک رایانگرتین". په‌یامنێره‌که‌ى که‌ناڵى سپێده له‌دهۆک باسى له‌وه‌شکرد که " لایه‌نه‌کانى ده‌سه‌ڵات له‌پێناو به‌رژەوه‌ندى خۆیان و به‌رته‌سکردنه‌وه‌ى ئازادى راده‌ربڕین به‌رده‌وامن له‌هێرشکردن و سه‌رکوتکردن که‌ئه‌مه مه‌ترسییه‌کى زۆر گه‌وره‌یه بۆ سه‌ر کارى رۆژنامه‌نووسى له‌هه‌رێمدا". هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵى ئاسمانى په‌یام پێیوایه "یاسا ته‌نیا مه‌ره‌که‌بى سه‌ر کاغه‌زه‌و ته‌نیا له‌کاتى به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان رۆژنامه‌نووسى پێ سزا ده‌ده‌ن". فاروق عه‌لى، به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵى ئاسمانى په‌یام له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت" به‌رده‌وام رۆژنامه‌نووسان ده‌که‌ونه به‌ر هێرشى داموده‌زگاکان، چونکه داموده‌زگا ئه‌منییه‌کان نیشتیمانى نین و نیشتیمانیانه بیر له بارودۆخه‌که بکه‌نه‌وه، به‌ڵکو حزبین و پشگیرییان ده‌کرێت و ئاراسته ده‌کرێن بۆ به‌رژه‌وه‌ندى حزبى". به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵى ئاسمانى په‌یام، که سه‌ر به‌کۆمه‌ڵى ئیسلامییه ده‌ڵێت:" ده‌زگا ئه‌منیه‌کان رۆژنامه‌نووسان به‌دژى خۆیان ده‌زانن، چونکه هێزه ئه‌منییه‌کانى سلێمانى یه‌کێتى ئاراسته‌یان ده‌کات و له‌هه‌ولێرو دهۆک پارتى ئاراسته‌یان ده‌کات". هه‌روه‌ها فاروق عه‌لى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه، ده‌سه‌ڵات یاسا له‌به‌رژه‌وه‌ندى خۆى به‌کارده‌هێنێت، ئه‌وه یه‌کێکه له‌گرفته‌کان و ده‌زگا ئه‌منییه‌کان راهینراون پێویسته فێربکرێت چۆن هه‌ڵسوکه‌وت له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نووسان ده‌که‌ن و که‌دێنه سه‌ر شه‌قامه‌کان، وتیشى:" زۆرجار یاسا ته‌نیا مه‌ره‌که‌بى سه‌ر کاغه‌زه‌و ته‌نیا له‌کاتى به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان رۆژنامه‌نووسى پێ سزا ده‌ده‌ن". رۆژنامه‌نووسێکى میدیاى ئه‌هلى پێیوایه له‌هه‌رێمدا شتێک نیه ناوى یاساو پیشه‌یى داموده‌زگا ئه‌منییه‌کان بێت، ئه‌وه‌ى که‌هه‌یه مه‌زاجى حزبه سیاسییه‌کانه. ئاسۆس هه‌ردى، رۆژنامه‌نووس له لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت" له‌هه‌رێمدا شتێک نیه ناوى یاساو پیشه‌یى داموده‌زگا ئه‌منییه‌کان بێت، ئه‌وه‌ى که‌هه‌یه مه‌زاجى حزبه سیاسییه‌کان که‌ئاراسته‌ى ده‌که‌ن و هێزى ئه‌منى حکومییمان نیه‌و هه‌مووى حزبین، سه‌ر به‌یه‌کێتى و پارتین و دادگا سه‌ربه‌خۆ نین و ته‌نیا دادوه‌رى سه‌ربه‌خۆمان هه‌یه، له‌به‌رئه‌وه که‌س له‌سه‌ر پێشێلکارى له‌سه‌ر ئازادى راده‌ربڕین لێپێچینه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ ناکرێت و نه هیچ یاسایه‌کیش ده‌توانێت ئازادى راده‌ربڕین بپاریزێت". سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان ئه‌وه ده‌خه‌نه‌ڕوو پێشێلکارییه‌کان به‌رانبه‌ر به رۆژنامه‌نووسان به‌راورد به‌دوو ساڵى رابردوو زیاتر بووه و ده‌شڵێن:" له‌کوردستان ئه‌و کاتانه‌ى که‌خۆپیشاندان و گردبوونه‌وه ده‌بێت و به‌ریه‌ککه‌وتن دروست ده‌بێت ئه‌وکاتانه پێشێلکارییه‌کان زیاد ده‌بێت". نه‌زاکه‌ت حسێن سکرتێرى لیژنه‌ى داکۆکى له‌مافى رۆژنامه‌نووسان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت "داتاو پێشێلکارییه‌کانى ئه‌مساڵ دڵخۆشکه‌ر نه‌بوون، به‌به‌راورد به‌دوو ساڵى رابردوو زیادى کردووه". سکرتێرى لیژنه‌ى داکۆکى له‌مافى رۆژنامه‌نووسان باسى له‌وه‌شکرد پێشێلکارى یاسایى و ئاسایى نیه و نابێت ببێت، به‌ڵام له‌هه‌موو جیهاندا هه‌ر هه‌بووه‌و وابه‌سته‌یه به‌گرژییه‌کان و ململانێکان" تاگرژییه‌کان له‌ناو وڵاتدا هه‌بێت پێشێلکارییه‌کان زیاتر ده‌بێت به‌رانبه‌ر رۆژنامه‌نووسان". نه‌زاکه‌ت پێشیوابوو به‌شێکى زۆرى کێشه‌کان رێکنه‌خستنه‌وه‌ى میدیایه‌و که‌میدیاکان زۆربه‌ى حزبین و ده‌چنه ناو ململانێى سیاسییه‌وه، بۆیه له‌وکاتانه‌دا تیڕوانین بۆ رۆژنامه‌نووس وه‌ک کادیرێکى سیاسى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌کرێت، که‌ئه‌مه راست نیه، ئه‌وه‌ى هه‌یه زیاتر به‌هۆى سیاسه‌ت و ئه‌جێنداى که‌ناڵه‌کانه‌وه‌یه که رۆژنامه‌نووس ده‌بێته قوربانى. بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى پێشێلکاریه‌کان سکرتێرى لیژنه‌ى داکۆکى له‌مافى رۆژنامه‌نووسان پێى وابوو هه‌ر کاتێک میدیا ریکخرا له‌وڵاتداو کارى میدیا پیشه‌یى بوو و ده‌سه‌ڵات و هێزه ئه‌منییه‌کان مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نووس وه‌ک مامه‌ڵه‌یه‌کى تاوانبارانه نه‌بوو، به یاساو ئیتیک کارو پیشه‌ى رۆژنامه‌نووس رێکخرا، رێژه‌ى پێشێلکارى که‌مده‌بێته‌وه. له‌باره‌ى توندترین ئه‌و پێشێلکاریانه‌ى که‌ئه‌مساڵ به‌رامبه‌ر رۆژنامه‌نووسان کراوه، نه‌زاکه‌ت حسێن وتى" توندترین شێواز لێدان و گرتن و شکاندنى که‌لوپه‌ل بووه، به‌ڵام زۆرترین حاڵه‌ت رێگرى کردن بووه له‌کارى رۆژنامه‌نووسى و رووماڵى رووداوه‌کان". له‌هه‌رێمى کوردستاندا ژماره‌ى پێشێلکارییه‌کان به‌پێى پارێزگاکان به‌م شێوه‌یه بووه، که له‌پارێزگاى هه‌ولێر (46) حاڵه‌ت، له‌پارێزگاى سلێمانى (36) حاڵه‌ت، (17) پێشێلکاریى له‌پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه و (14) پێشێلکاریش له‌پارێزگاى دهۆک تۆمارکراون. هاوکات ئازاد حه‌مه‌ده‌مین، نه‌قیبى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت "ئاماره‌کان ده‌ربڕى هه‌قیقه‌تى راستییه‌کان نین، واته که‌مى و زۆریى ژماره‌ى پێشێلکاریه‌کان ده‌ربڕى راستییه‌کان نین، زیاتر له‌کوردستان ئه‌و کاتانه‌ى که‌خۆپیشاندان و گردبوونه‌وه ده‌بێت و به‌ریه‌ککه‌وتن دروست ده‌بێت، ئه‌و کاتانه پێشێلکارییه‌کان زیاد ده‌بێت". یاساى کارى رۆژنامه‌نووسى له‌ساڵى 2007 له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌رچووه، به‌ڵام له‌لایه‌ن داموده‌زگاکانى حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه وه‌ک پێویست کارى له‌سه‌ر ناکرێت. ئازاد حه‌مه‌ده‌مین، له‌باره‌ى یاساى کارى رۆژنامه‌نووسییه‌وه وتى: "ئه‌م یاسایه هه‌ندێک پره‌نسیپى گشتى جیگیر کردووه، به‌ڵام هه‌موو ره‌هه‌ندێکى له‌ڕۆژنامه‌نووسى چاره‌سه‌ر نه‌کردووه، بۆیه پاساو ده‌داته دادگاکان که به‌یاساى تر سزا ده‌درێت".
سامان مەجید برێت مەکگۆرگ نوێنەری پێشووی سەرۆکی ئەمریکا بۆ شەڕی داعش پۆستێکی نوێ لەئیدارەی جۆبایدن وەردەگرێت کەتایبەتە بەئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا لەکاروباری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا، ئەمەش دیسانەوە ئەو کارەکتەرەی هێنایەوە بەرباس کە زیاتر لەچوار ساڵ لەگەڵ کورددا لەپرسی شەڕی داعشدا لەپەیوەندیی توندوتۆڵدا بووە. برێت مەکگۆرک کەسێکی مەیدانی بوو، چەندین جار سەردانی هەولێرو سلێمانی و قامیشلۆو رەققەو چەندین ناوچەی تری کردووە بۆهێزکردنی شەڕی دژ بەداعش، بەتایبەتی پەیوەندییەکی توندوتۆڵی هەبوو لەگەڵ کوردانی رۆژئاڤای کوردستان، ئەوەش بووە هۆی نیگەرانی تورکیا. برێت مه‌کگۆرگ له‌ساڵی 1973 له‌بیتسبێرگی ویلایه‌تی پنسلڤانیا له‌دایکبووه، لەکابینەکانی بوش و ئۆباماو ترەمپدا پۆستی پێدراوە، ساڵی 1991 کۆلێژی یاسای له‌زانکۆی کۆڵۆمبیا ته‌واوکردووه‌و ساڵی 1999ش له‌هه‌مان زانکۆ بووه‌ته مامۆستا و وانه‌ی وتووه‌ته‌وه. مەکگۆرک دیپلۆماسییەکی دیارو شارەزای ئەمریکایە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتی لەدۆسیەی عێراق، سوریاو ئەفغانستان کاریکردووە کەسایەتییەکی دیپلۆماتکارو ئاکادیمییە و بەشی یاسای تەواو کردووە. مەکگۆرگ بایەخی بەنیگەرانییەکی تورکیا نەدەدا لەسەر رۆژئاڤا لەسەرەتای ساڵی 2016 و وەک بەشێک لەهەوڵە دیپلۆماسییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش، مه‌کگۆرگ سەردانی بەرپرسانی رۆژئاڤای کوردستانی کردو لەوکاتەشەوە پەیوەندییەکی بەهێزی لەگەڵ سەرکردەکانی رۆژئاڤا هەبوو، بۆچوونەکانی ئەو لەواشنتن بووەهۆی دروستکردنی ئەڵقەیەکی پەیوەندی هاوکاری سەربازیی، لۆجستی و تائاستێکی کەمتریش پەیوەندی دیپلۆماسیی نێوان ئەمریکا و ئیدارەی خۆسەری کە بەکۆتاییهێنان بەداعش لەباکوری سوریاو دروستکردنی پشتێنەیەکی ئارام لەو ناوچەیەدا کۆتاییهات. لەماوەی کارکردنیدا مەکگۆرک لەچوارچیوەی پلانی رووبەڕووبوونەوەی داعش، هاوکاری کوردانی رۆژئاڤای کرد، ئەوەش بووە هۆی نیگەرانی تورکیا، لەو ماوەیەدا چەند پەرلەمانتارو پارێزەرێک لەتورکیا، داوایان لەدادگای باڵای ئەو وڵاتە کرد، برێت مەکگۆرک نوێنەری سەرۆکی ئەمەریکا بۆ شەڕی داعش، دەستگیربکرێت، بەھۆی ئەوەی یارمەتی ھێزەکانی یەپەگەی داوەو بۆتە هۆی مەترسی لەسەر ئاسایشی تورکیا. ئەو کەسانە داوایان کردبوو لەئەگەری نزیکبوونەوەو بینینی مەکگۆرک لەخاڵە سنورییەکانی نێوان تورکیا-عێراق، تورکیا-سوریا، دەستبەجێ دەستگیربکرێت، بە تۆمەتی ئەنجامدانی یاری مەترسیدار بەدەستکەوت و سەروەرییەکانی تورکیاوە. بەپێی یاداشتەکە، برێت مەکگۆرکـ، چەکی داوە بەیەکینەکانی پاراستنی گەل و راھێنانی پێکردوون ئەوەشیان وەکو مەترسی لەسەر «سەقامگیری ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا» ناوبردبوو. پێشتر چەندجارێک تورکیا رەخنەی لەئەمەریکا گرتبوو، بەھۆی ھاوکاری ئەو وڵاتە بۆ شەڕڤانانی ھێزەکانی سوریای دیموکرات و چەندجارێک بەرپرسانی ئەو وڵاتە مەکگۆرکیان تۆمەتبارکردووە. بەڵام لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠١٩ ئەردۆغان و ترەمپ رێککەوتن کە هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژاوای کلوردستان بکێشێتەوەو دواتر تورکیا دەستی گرت بەسەر چەند شارۆچیەکەی سنوویدا، ئەوەش نیگەرانی مەکگۆرکی لێکەوتوەوە دەستی لەکارکێشایەوە. برێت مەکگۆرک پێش رێکەوتنەکەی ترەمپ و ئەردۆغان وردەکاری پلانی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکای لە سوریا ئاشکراکرد و وتی «ئەوە هه‌ڵه‌یه‌کی کوشنده‌یه، دوژمنانی واشنتن ئه‌و بۆشاییه پڕده‌که‌نه‌وه که دوای کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا درووست ده‌بێت». ئامبەرین زەمان، کە کچە رۆژنامەنووسێکی تورکە لەمیانی بابەتێکدا لە ماڵپەڕی ئەلمۆنیتەر بڵاویکردەوە لەسەربەندی ناکۆکیەکانی نێوان تورکیاو برێت مەکگۆرگ، ئاماژەیکردبوو رۆژنامەیەکی لایەنگری حکومەتی تورکیا مەکگۆرک-ی بە «بکوژ» وەسفکردووە. ئاماژەی بەوەش کردبوو شاراوە نییە کە تورکیا توڕەیە لە هاوپەیمانێتی نێوان ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و سەردانە ئاشکراکانی مەکگۆرگ بۆ شارەکانی ناوچە کوردییەکان، کە لەوێ لەگەڵ فەرماندەکانی یەپەگە کۆدەبێتەوە کە باوەڕدەکرێت ئەوان وەکو بەشێک لە پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) دەستیان کردبێت بەشەڕکردن لەدژی تورکیا. ئاماژەشی کردبوو تورکیا وا خەیاڵ دەکات کە ئەمەریکا و مەکگۆرگ بناغەی دەوڵەتی کوردی لە سوریا دادەمەزرێنن. هەروەها وتبووی «بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە سیاسەتی ئەمەریکا بریتیە لە شکستپێهێنانی داعش و یەپەگەش باشترین هاوبەشی ئەمەریکایە بۆ جێبەجێکردنی ئەو کارە». مەکگۆرک و نەوشیروان مستەفا سلێمان عەبدوڵا یونس، نوسەر و رۆژنامەنوس دەگێڕێتەوە ساڵی 2017 ئەو ماوەیەی کە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا کرا و دۆناڵد ترەمپ و کۆمارییەکان سەرکەوتنیان بەدەستهێنا، لە نوسێنێکدا کە پیشتر بڵاویکردۆتەوە دەڵێت «کاک نەوشیروان لەلەندەن بوو، لە یەکێک لە سەردانەکانمدا بۆ لای پرسیارێکی کرد لام سەیر بوو، زۆر بە پەرۆشەوە لێی پرسیم و داوایکرد کە لە ڕێگەی دکتۆر، بەرهەمەوە پرسیاری بۆبکەم ئایا برێت مەکگۆرک نوێنەری تایبەتی سەرۆک ئۆباما بۆ شەری داعش له پۆستەکەی دەمێنێتەوە یا دەگۆڕدرێت». لە کاک نەوشیروانم پرسی، ئەو پرسیارەت بۆ چییە؟ جارێ حەز دەکەی بمێنێتەوە یا حەز دەکەی بگۆڕێت ؟ سلێمان عەبدوڵا یونس دەڵێت «منیش لە کاک نەوشیروانم پرسی، ئەو پرسیارەت بۆ چیە؟ جارێ حەز دەکەی بمێنێتەوە یا حەز دەکەی بگۆڕێت ؟ کاک نەوشیروان وتی بێگومان حەز دەکەم نەگۆڕێ و بمێنێتەوە، منیش وتم باشە بۆچی کاک نەوشیروان خۆ ئەو پیاوە زۆر دژی تۆ و گۆڕانە، لەکێشەی پەرلەمان و سەرۆکایەتی هەرێم هەڵوێستی دژی ئێوە بوو، لەوەڵامدا کاک نەوشیروان وتی گرنگ نیە هەڵوێستی لەسەر خودی من یا گۆڕان چیە و چۆنە، بەڵام مەکگۆرک پەیوەندی لەگەڵ رۆژئاڤای کوردستان زۆر باشەو مانەوەی ئەو بۆ ئەزموونی کانتۆنەکان و رۆژئاڤا سودی زۆر دەبێ ، بۆیە خۆزگە نەئەگۆڕدرا». سلێمان عەبدوڵا یونس دەڵێت: «کاک نەوشیروان وتی گرنگ نییە هەڵوێستی لەسەر خودی من یا گۆڕان چییە و چۆنە، بەڵام مانەوەی مەکگۆرک بۆ ئەزموونی کانتۆنەکان و رۆژئاڤا سوودی زۆر دەبێت». کاری نوێی مەکگۆرگ جۆ بایدن، سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا هەینی رابردوو برێت مەکگۆرکی وەکو رێکخەری کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا لەئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی دیاریکرد. کاری سەرەکیی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی هاوکاریکردن و پێدانی ئامۆژگارییە بەسەرۆکی ئەمریکا لەبارەی ئاسایشی نیشتمانی و سیاسەتی دەرەوە، هاوکات رێکخستنی ئەو سیاسەتانەیە لەنێو دامەزراوەکانی حکومەتدا. برێت مەکگۆرک و ئەندامانی دیکەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی لەژێر فەرمانی جەیک سولیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانیی «هاوکاریی سەرۆکی ئەمریکاو جێگرەکەی دەکەن بۆ پاراستنی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا». سولیڤان لەئیدارەی ئۆباما لە 2013 تاوەکو 2014 راوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانی جێگری سەرۆکی ئەمریکا بوو، هەروەها لە 2011 تاوەکو 2013 بەڕێوەبەری پلانی سیاسیی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بوو. جۆ بایدن، سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا لەبارەی کارەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا دەڵێت، «رۆڵێکی گرنگ دەبینن لەپاراستنی سەقامگیریی و ئاسایشی وڵاتەکەمان». برێت مەکگۆرک لەتویتێکدا لەبارەی پێدانی ئەو پۆستە پێی، دەڵێت، لەدەیەی رابردوودا لەگەڵ جۆ بایدن خزمەتی کردووە و «ئەو سەرکردەیەکە کە لەم دۆخە هەستیارەی مێژوودا پێویستمانە». مەکگۆرک و هەرێمی کوردستان برێت مەکگۆرک رۆڵی هەبووە لەپێدانی چەک بەهێزەکانی پێشمەرگە بۆ شەڕی داعش، بەڵام پشتیگریی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستانی نەکرد. بەڵام لەدوای ریفراندۆم و رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر، برێت مەکگۆرک رایدەگەیاند وڵاتەکەی پشتیوانی لەحکومەتێکی بەهێز لەهەرێمی کوردستان دەکات. مەکگۆرک لەتویتێکدا لەهەژماری فەرمیی خۆی لەتویتەر لەبارەی پەیوەندییەکانی هەولێرو بەغدا وتی «ویلایەتە یەکگرتووەکان ... بەشدارییەکی چالاکانەی کردووە بۆ کردنەوەی دیالۆگێکی نوێ و چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان بەشێوەیەکی ئاشتییانە بەپێی دەستوری عیراق». دوای وازهێنانی مەسعود بارزانی لەپۆستی سەرۆکی هەرێم لەتویتێکی تردا وتی «ستایشی بڕیارە مێژووییەکەی بارزانی دەکەین و بەشێوەیەکی چالاکانە لەگەڵ سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان نێچیرڤان بارزانی و جێگرەکەی قوباد تاڵەبانی کاردەکەین». ئەوەش دوای ئەوە هات پەرلەمانی کوردستان یاسای دابەشکردنی دەسەڵاتەکانی سەرۆکی هەرێمی پەسەندکرد، دوای ئەوەی مەسعود بارزانی نامەیەکی ئاراستەکردن و رایگەیاند لەدوای 1ی تشرینی دووەم لەپۆستەکەی بەردەوام نابێت. مەکگۆرک هەروەها لەتویتەکەیدا وتبووی «ویلایەتە یەکگرتووەکان پاڵپشتی حکومەتێکی بەهێز لەهەرێمی کوردستان دەکات لەعێراقێکی یەکگرتوو و فیدراڵدا».
هاوڵاتى حکومه‌تى هه‌رێم (35) موچه‌ى پاشه‌که‌وت و هه‌شت موچه‌ى ته‌واوى موچه‌خۆران قه‌رزاره‌و کۆى پاره‌که ده‌گاته زیاتر له (10) ترللۆن دینارو هیچ ئاسۆیه‌ک بۆ گێڕانه‌وه‌ى ئه‌و مووچانه بۆ فه‌رمانبه‌ران رووننه‌بۆته‌وه. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند، له‌ساڵى 2020دا هه‌شت موچه‌ى دابه‌شکردووه، که به‌شێکى پاره‌که له‌لایه‌ن حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان و به‌شێکى دیکه‌شى له‌لایه‌ن حکومه‌تى فیدڕاڵییه‌وه دابینکراوه، کۆى گشتى ئه‌و پاره‌یه‌ش زیاتر له‌شه‌ش تریلۆن و (500) ملیار دیناره. فه‌رمانگه‌ى میدیاو زانیارى حکومه‌تى هه‌رێم خشته‌ى دابه‌شکردنى موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى ساڵى رابردووى بڵاوکردووه‌ته‌وه، به‌پێى خشته‌که ئه‌و پاره‌یه‌ى حکومه‌ت بۆ پێدانى مووچه دابینى کردووه له ٦٣% پۆینت هه‌شته و حکومه‌تى عێراقیش 36% پۆینت یه‌کى مووچه‌ى ساڵى رابردووى دابین کردووه. دواى ئه‌و به‌یاننامه‌یه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم، له‌سۆشیال میدیاو راگه‌یاندنه‌کان زۆر باسى موچه‌ى پاشه‌که‌وتى فه‌رمانبه‌ران ده‌کرێت که به‌شێک له‌موچه‌خۆران بێ هیوابوون له‌وه‌ى موچه پاشکه‌وتکراوه‌کانیان وه‌ربگرنه‌وه. هاوار مه‌حمود، ته‌مه‌ن (45) ساڵ فه‌رمانبه‌ر له‌وه‌زاره‌تى شاره‌وانى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» ساڵى رابردوو نیوه‌ى موچه‌کانمان وه‌رنه‌گرتووه، ئه‌وه‌ى وه‌رگیراوه به‌لێبڕینه‌وه بووه، به‌ڕاستى بێ ئه‌مه‌ل بووین له‌وه‌ى حکومه‌ت جارێکى دیکه موچه پاشه‌که‌وتکراوه‌کانمان بداته‌وه«. هه‌روه‌ها پێشیوابوو موچه پاشه‌که‌وتکراوه‌کان قه‌رزه له‌سه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم، وتیى»ئێستا ئه‌گه‌ر حسابى بکه‌م ره‌نگه نزیکه‌ى (18) ملیۆن دینارم لاى حکومه‌تى هه‌رێم هه‌بێت، به‌ڵام ئایا ئه‌مانده‌نه‌وه، هیچ نه‌بێت با بۆمان بخه‌نه سه‌ر حسابى بانک تا پاره‌ى کاره‌باو ئاوى لێبده‌ین». له‌ساڵى 2015ه‌وه جگه له‌وه‌ى که‌هه‌شت موچه‌ى ته‌واوى موچه‌خۆران قه‌رزاره، له‌هه‌مانکاتدا (35) مانگ چاره‌که موچه‌و نیوه موچه دراوه به‌موچه‌خۆران. له‌ساڵى 2015دا حکومه‌تى هه‌رێم چوار مووچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى به‌ته‌واوى دابه‌شنه‌کردووه، له‌ساڵه‌کانى 2016 و 2017، (23 مانگ) چاره‌که موچه‌یان داوه به‌فه‌رمانبه‌ران، له‌ساڵى 2018شدا، که بۆ دووه‌مجار ده‌ستکارى پاشه‌که‌وتى موچه کرا، (12) مانگى دیکه موچه‌خۆران له‌نیوه زیاتر موچه‌کانیان وه‌رگرت، واتا موچه‌ى ته‌واویان وه‌رنه‌گرتووه. وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى حکومه‌تى هه‌رێم باسى ئه‌و (35) مانگه ناکه‌ن که‌چاره‌که موچه‌یان داوه‌و ته‌نها باسى ئه‌و هه‌شت مانگه ده‌که‌ن که‌موچه ته‌واوه‌کانیان نه‌داوه، له‌کاتێکدا پێش ئه‌وه‌ى پاشه‌که‌وتى موچه رابگه‌یه‌نن حکومه‌ت به‌ڵێنیدا که‌موچه‌کانیان ده‌گه‌ڕێننه‌وه بۆ موچه‌خۆران. ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو ده‌ڵێت:» ئه‌وه‌ى به‌ناوى پاشه‌که‌وته‌وه له‌موچه‌خۆران بڕاوه هه‌رگیز ناگه‌ڕێته‌وه ده‌ستى موچه‌خۆران و فه‌رمانبه‌ران». ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت»چه‌ندین جار رامگه‌یاندووه ئه‌وه‌ى به‌ناوى پاشه‌که‌وته‌وه له‌موچه‌خۆران بڕاوه هه‌رگیز ناگه‌ڕێته‌وه ده‌ستى موچه‌خۆران، چونکه هیچ پاڵپشتێکى یاسایى نیه، تائێستا حکومه‌ت نه‌چووه هه‌ژمارى بانکى بکاته‌وه‌و ئه‌و ره‌سیده بخرێته سه‌ر هه‌ژماره‌کانیان». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد حکومه‌ت هه‌ژمارى بانکى بۆ موچه‌خۆران بکردایه‌ته‌وه، ده‌یانتوانى فه‌رمانبه‌ران بۆ دانه‌وه‌ى پاره‌ى باجه‌کانى ئوتۆمبێل و خانووبه‌ره‌و زۆر بابه‌تى دیکه به‌کاریبهێنن، به‌ڵام «حکومه‌ت خۆى متمانه‌ى به‌خۆى نیه، بۆیه به‌هه‌موو قه‌ناعه‌تێکه‌وه ئه‌و موچه‌یه فه‌وتاوه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌و دزین و به‌هه‌ده‌ردانه‌ى سامانى گشتییه‌و هه‌رگیز گیرفانى موچه‌خۆران به‌و موچه بڕدراوانه گه‌رم نابێته‌وه«. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى پێشیوابوو له‌یاساى چاکسازیدا زۆر جه‌خت له‌وە کراوه‌ته‌وه که حکومه‌ت هه‌ژمارى بانکى بۆ موچه‌خۆران بکاته‌وه، به‌ڵام تائێستا جێبه‌جێ نه‌کراوه بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و قه‌رزه‌ى خه‌ڵک هه‌یه‌تى هاوڵاتیان بتوانێت مامه‌ڵه‌و کڕین و فرۆشتنى پێوه بکات، لانى که‌م بۆ قه‌رزى خانووبه‌ره و ئاوو کاره‌با به‌کاربهێنرێت». هه‌رچه‌نده وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان چه‌ند جارێک له‌باره‌ى هه‌ژمارى بانکییه‌وه دڵنیایى داوه‌ته په‌رله‌مانتاران، به‌ڵام به‌کردارى جێبه‌جێ نه‌کراوه. هاوکات، ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:» له‌باشبوونى دۆخى دارایى حکومه‌ت ده‌بێت هه‌موو موچه پاشه‌که‌وتکراوه‌کان بداته‌وه‌و پابه‌نده پێوه‌ى و ده‌یداته‌وه«. محه‌مه‌د سه‌عده‌دین، بڕیارده‌رى لیژنه‌ى دارایى و ئابورى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت»قه‌رزى موچه‌خۆران له‌سه‌ر حکومه‌ت به‌رپرسیاریه‌تیه‌که پێویسته بیداته‌وه به‌موچه‌خۆران و ئه‌و موچانه هه‌مووى وه‌ک قه‌رزه‌و ده‌بێت بیانداته‌وه، به‌ڵام ئێستا حکومه‌ت بودجه‌ى ساڵانه‌ى نیه‌و ناتوانێت له‌ئێستادا بیداته‌وه، به‌ڵام قه‌رزه‌و پێویسته به‌ش به‌ش یان به‌هه‌ر شێوازێک بێت بیداته‌وه موچه‌خۆران». هه‌روه‌ها وتیشى »له‌باشبوونى دۆخى دارایى حکومه‌تی هەرێم ده‌بێت هه‌موو موچه پاشه‌که‌وتکراوه‌کان بداته‌وه‌و پابه‌نده پێوه‌ى«. بڕیارده‌رى لیژنه‌ى دارایى و ئابورى ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد پێشنیازیان کردووه له‌ڕێگه‌ى هه‌ژمارى بانکی و سیستمى ئه‌لیکترۆنیه‌وه ئه‌و قه‌رزانه بداته‌وه به‌موچه‌خۆران و به‌کاریبهێنێت له‌هه‌ر ئیتیزامێکى دارایى که له‌نێوان موچه‌خۆران و حکومه‌تى هه‌رێمدا هه‌یه، به‌ڵام تائێستا نه‌توانراوه جێگیر بکرێت و بچێته بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه. هاوکات، محه‌مه‌د سه‌عده‌دین ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌یه‌کێک له‌هه‌نگاوو پێشنیاره‌کانى په‌رله‌مانتاران به‌ئه‌لیکترۆنکردنى سیستمى حوکمڕانییه تاهاووڵاتیان بتوانن سود له‌و موچه پاشه‌که‌وتکراوانه‌یان وه‌ربگرن.
هاوڵاتى گروپى 15 له په‌رله‌مانى عێراق که په‌رله‌مانتارانى کورد پێکهاتوون، هاوپه‌یمانێتییه‌کیان به‌ناوى "هاوپه‌یمانى هیواى کوردستان" پێکهێنا. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 11ى کانونى دووه‌مى 2021، موسه‌نا ئه‌مین یه‌کێک له په‌رله‌مانتارانى گروپى 15 له کۆنگره رۆژنامه‌وانییه‌که‌دا رایگه‌یاند: له سۆنگه‌ى هه‌ستکردنیان به مه‌ترسیى ئاسته‌نگه‌کان و بۆ پته‌وکردنى رۆڵى نیشتمانى و هێنانه‌دیى یه‌کڕیزى و رێگه‌نه‌دان به‌وه‌ى هێزى قۆرغکار نوێنه‌رایه‌تیى خه‌ڵکى کوردستان بکات، بڕیاریانداوه ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه رابگه‌یه‌نن. هه‌روه‌ها موسه‌نا ئه‌مین راشیگه‌یاند هاوپه‌یمانێتییه‌که‌یان بۆ ئه‌وه پێکهێناوه به‌رگرى له قووتى خه‌ڵکى کوردستان بکه‌ن و له‌سه‌ر بنه‌ماى به‌رژه‌وه‌ندیى نیشتمانى هاوپه‌یمانى ببه‌ستن نه‌ک به‌رژه‌وه‌ندیى گه‌نده‌ڵکاران. هاوکات، جه‌ختیشیکردوه‌ته‌وه که "هاوپه‌یمانیى هیواى کوردستان" خۆى له ده‌مارگیریى حزبى و فیکرى و تایه‌فى به‌دوور ده‌گرێـ و ناسنامه‌که‌ى کوردستانییه و په‌رۆشى مافه‌کانى گه‌لى کورده، به‌ڵام ئه‌مه‌ش ئه‌وه ناگه‌یه‌نێت که به‌رژه‌وه‌ندیى عیراقپیان له‌به‌رچاو نییه‌و له‌پێناو مافه‌کانى هه‌موو گه‌لى عیراق و چاره‌نوسێکى هاوبه‌ش بۆ چاکسازى کار ده‌که‌ن. ئه‌ندامانى گروپى 15 بریتین له: ٭ پێنج په‌رله‌مانتارى فراکسیۆنى گۆڕان (یوسف محه‌مه‌د- هۆشیار عه‌بدوڵا- کاوه مه‌حمود- غالب محه‌مه‌د- به‌هار مه‌حمود) ٭ دوو په‌رله‌مانتارى کۆمه‌ڵى ئیسلامى (ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید، سه‌لیم شوشکه‌یی) ٭ دوو یه‌کگرتووى ئیسلامى (موسه‌ننا ئه‌مین، جه‌مال کۆچه‌ر) ٭ دوو په‌رله‌مانتارى فراکسیۆنى ئاینده (سه‌رکه‌وت شه‌مس، رابون مه‌عروف) ٭ دوو په‌رله‌مانتارى سه‌ربه‌خۆ (رێبوار که‌ریم، عه‌بدولبارى مه‌جید) ٭ دوو په‌رله‌مانتارى جیابووه‌وه‌ى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ (یوسرا ره‌جه‌ب، سروه ونس)
.jpg)
ئارا ئیبراهیم مه‌سرور بارزانى له‌سه‌ر قاچاخچێتى سنووره‌کان بڕیاریدا هێزێکى هاوبه‌شى پێشمه‌رگه‌و ناوخۆ رێگرى له‌قاچاخچێتى ده‌روازه سنورییه‌کان بکه‌ن و ده‌سه‌ڵاتى یاساییان ده‌بێت، به‌ڵام په‌رله‌مانتاران و برپرسانى ده‌روازه‌کان ده‌ڵێن بێ بڕیارى سیاسى پارتى و یه‌کێتى قاچاخچێتى کۆنترۆڵ ناکرێت. له‌کۆبوونه‌وه‌ى رۆژى پێنجشه‌ممه‌ى هه‌فته‌ى رابردووى حکومه‌تى هه‌رێمدا، مه‌سرور بارزانى، سه‌رۆکى حکومه‌ت هه‌ردوو وه‌زاره‌تى ناوخۆو پێشمه‌رگه‌ى راسپارد هێزێکى تایبه‌ت‌و هاوبه‌ش پێکبهێنن بۆ رێگرتن له‌هه‌ر پێشێلکاریو سه‌رپێچیو کارێکى نایاسایى له‌سه‌رجه‌م ده‌روازه سنورییه‌کانى هه‌رێم‌و جێبه‌جێکردنى یاساو رێکاره‌کان له‌ده‌روازه‌کان به‌بێ جیاوازی. هه‌ر له‌چوارچێوه‌ى گفتوگۆکردن له‌سه‌ر رێکخستنه‌وه‌ى داهات له‌پڕۆژه‌یاساى بودجه‌ى هه‌رێم، سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران، ئاماژه‌ى به‌وه‌دا، «پێویسته له‌چوارچێوه‌ى کارنامه‌ى چاکسازیى کابینه‌ى نۆیه‌م، هه‌موو هه‌وڵێک بدرێت بۆ رێکخستنه‌وه‌و زیادکردنى داهاته‌کانى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان». هاوکات به‌پێى راگه‌یه‌ندراوى حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌و هێزه هاوبه‌شه، ده‌سه‌ڵاتى یاسایى پێویستى ده‌بێت بۆ جێبه‌جێکردنى یاساو رێکاره‌کان له‌ده‌روازه‌کان‌و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى قاچاخچێتی‌و کارى نایاسایى له‌سه‌رجه‌م ده‌روازه‌کان به‌بێ جیاوازی. وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌و ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێم هه‌ریه‌که‌و لاى خۆیانه‌وه ئاماژه به‌وه ده‌ده‌ن که له‌م هه‌فته‌یه‌دا له‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زاره‌ته‌کانیاندا گفتوگۆ له‌سه‌ر ئه‌و هێزه هاوبه‌شه ده‌کرێت. لیوا قاره‌مان که‌مال، جێگرى سوپاسالارى پێشمه‌رگه له‌وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» بڕیاره‌که‌ى حکومه‌تى هه‌رێم بۆ پێکهێنانى هێزێکى هاوبه‌شى نێوان پێشمه‌رگه‌و هێزه‌کانى ناوخۆ بۆ پاراستنى ده‌روازه سنورییه‌کانه«. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد کۆتایى هه‌فته‌ى رابردوو ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران ئه‌و بڕیاره‌ى داوه‌و وه‌زیرى پێشمه‌رگه له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا بووه بزانن رێنماییه‌کان چین له‌کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه گفتوگۆى له‌سه‌ر ده‌کرێت و ژماره‌یان دیارى ده‌کرێت. لیوا قاره‌مان که‌مال ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌و هێزه‌کانى ناوخۆ» ژماره‌یان زۆره‌و دامه‌زراندنى نوێى تێدا نییه، حکومه‌تى هه‌رێمیش باس له‌پێکهێنانى هێزێکى هاوبه‌ش ده‌کات نه‌ک دامه‌زراندنى که‌سى نوێ». هاوکات، سامى جه‌لال، سه‌رۆکى دیوانى وه‌زاره‌تى ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێم له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «بڕیاره‌که نوێیه‌و ئه‌م هه‌فته‌یه گفتوگۆ له‌سه‌ر چۆنییەتى بڕیاره‌که‌و ورده‌کارییه‌که‌ى له‌ناو وه‌زاره‌ت ده‌که‌ین، دواى ئه‌وه ورده‌کارییه‌که‌ى راده‌گه‌یه‌نین ته‌حه‌مول بکه‌ن». له‌هه‌رێمى کوردستاندا (19) ده‌روازه بوونیان هه‌یه، که‌ته‌نها چوار دانه‌یان له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقه‌وه به‌فه‌رمى ناسێندراون، که‌بریتین له(ئیبراهیم خه‌لیل، حاجى ئۆمه‌ران، باشماخ، په‌روێزخان، سه‌یرانبه‌ن)، ئه‌وانى دیکه به‌فه‌رمى نه‌ناسێنراون له‌لایه‌ن به‌غداوه، به‌ڵام هه‌رێم جوڵه‌ى بازرگانى تێدا ئه‌نجامده‌دات. جێگرى لیژنه‌ى ناوخۆو ئاسایش و ئه‌نجومه‌نه خۆجێییه‌کان له‌باره‌ى بڕیاره‌که‌ى حکومه‌ته‌وه ده‌ڵێت: «ئه‌گه‌ر ئه‌و هێزه هاوبه‌شه، هێزى پارتى نه‌باته ده‌روازه‌کانى باشماخ و په‌روێزخان و هێزى یه‌کێتى نه‌باته ئیبراهیم خه‌لیل و حاجى ئۆمه‌ران و سه‌رجه‌م ده‌روازه‌کانى دیکه سودى نابێت». باڵانبۆ محەمەد، جێگرى لیژنه‌ى ناوخۆو ئاسایش و ئه‌نجومه‌نه خۆجێییه‌کان له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «ئه‌مه جێگه‌ى خۆشحاڵییه ئه‌م هێزانه هێزى هاوبه‌ش به‌بن، کێشه‌مان له‌بوونى هێزو ئاسایش و پۆلیسمان هه‌یه، ئه‌م بڕیاره‌ى حکومه‌ت وه‌کو ته‌بدیلى هێز وایه«. ناوبراو وتیشى: «قاچاخچێتى کۆنترۆڵ ناکرێت به‌بێ بڕیارى سیاسى یه‌کێتى و پارتى، ئه‌گه‌ر ئه‌وان پێکه‌وه دانیشن بڕیارى رێگریکردن و بنه‌بڕکردنى بده‌ن کێ ده‌توانێت قاچاخچێتى بکات؟، چونکه کۆتایى به‌شێرپه‌نجه‌ى قاچاخچێتى نایەت ئه‌گه‌ر بڕیارى سیاسى له‌سه‌ر نه‌درێت». جێگرى لیژنه‌ى ناوخۆو ئاسایش و ئه‌نجومه‌نه خۆجێییه‌کان له‌په‌رله‌مانى کوردستان، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که‌دۆخى خه‌ڵک خراپه‌و موچه نییه‌و بازاڕ کزه، پێویسته یاسایه‌ک له‌په‌رله‌مانى کوردستان بۆ رێگرى له‌قاچاخچێتى ده‌ربکرێت، وتیشى: «یاسایه‌ک ده‌ربکرێت که ماڵى گشتیى وه‌ک دزییه‌کى گه‌وره هه‌ژمار بکرێت و سزاى توندى بۆ دیارى بکرێت، به‌ده‌رکردنى چه‌ند بڕیارێک رێگرى له قاچاخچێتى ناکرێت». ئه‌و په‌رله‌مانتاره وتیشى: «دنیا دنیاى سه‌رمایه‌دارییه، ئه‌گه‌ر حزب پاره‌و سه‌رمایه‌ى نه‌بێت ناتوانێت ململانێ بکات، بۆیه ئه‌م ده‌یه‌وێ ئه‌و قوت بدات، ئه‌وى دیکه ده‌یه‌وێ ئه‌وى دیکه قوت بدات له‌ڕێگه‌ى سه‌رمایه‌وه«. بڕیارده‌رى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان ئه‌وه ئاشکرا ده‌کات که له‌سه‌دا 90ى داهاتى ده‌روازه سنورییه‌کان ناچێته‌وه خه‌زێنه‌ى وه‌زاره‌تى دارایى. رزگار حەمەد مه‌حمود، بڕیارده‌رى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» قاچاخچێتى مونه‌زه‌م ده‌کرێت له‌سنوره‌کاندا هێزه‌کان خۆیان تێوه‌گلاون له‌و قاچاخییه، (29) ده‌روازه له‌هه‌رێمى کوردستاندا هه‌یه‌و له‌هه‌موویدا کارى نایاسایى ده‌کرێت». ناوبراو ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو که له‌ناو په‌رله‌مانى کوردستاندا به‌ئاماده‌بوونى وه‌زیرى دارایى پێشنیاریان کردووه هێزێک پێکبهێندرێت سه‌ر به‌وه‌زاره‌تى دارایى بێت، نه‌ک سه‌ر به‌ناوخۆو پێشمه‌رگه بێت، چونکه« ئه‌و هێزانه‌ى له‌ده‌روازه سنورییه‌کاندان به‌قسه‌ى ئه‌شخاسى ناو حزبه‌کان ده‌که‌ن نه‌ک وه‌زاره‌تى ناوخۆو پێشمه‌رگه«. بڕیارده‌رى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه وتیشى:»حکومه‌ت ده‌بێت هێزى بێلایه‌ن بنێرێت بۆ ده‌روازه‌کان، بڕیاردان له‌سه‌ر هێزى هاوبه‌شى ناوخۆو پێشمه‌رگه کاره‌ساتێکى دیکه‌یه، چونکه هێزێکى سه‌ر به‌پارتى ناتوانێت بچێته ده‌روازه‌کانى زۆنى سه‌وز، یا هێزى یه‌کێتى ناتوانێت بچێته زۆنى زه‌رد، ئه‌مه چاره‌سه‌ر نییه«. رزگار حەمەد مه‌حمود ئه‌وه‌شى ئاشکرا کرد، که «ده‌روازه هه‌بووه وه‌زیرى دارایى له‌حه‌وتى ئێواره‌وه دایخستووه، به‌ڵام چاودێریى کراوه له‌سێى شه‌ودا ده‌رگاکانى ده‌کرێته‌وه، ته‌نها یه‌ک قه‌پان له(باوه مه‌حمود) دانراوه له‌ماوه‌ى شه‌ش مانگدا (800) ملیۆن دینارى ده‌ستکه‌وتووه که دواتر داومانه به‌دادگا». بڕیارده‌رى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که له‌سه‌دا 10ى داهاتى ده‌روازه سنورییه‌کان ناچێته‌وه خه‌زێنه‌ى وه‌زاره‌تى دارایى، وتیشى: «مانگانه زیاتر له‌سه‌دان ملیۆن دۆلار به‌قاچاخچێتى ده‌ست قاچاخچییه‌کانى ده‌روازه سنورییه‌کان ده‌که‌وێت، له‌سه‌دا 10ی داهاتى ده‌روازه‌کان ناگاته‌وه حکومه‌تى هه‌رێم و خه‌زێنه‌ى وه‌زاره‌تى دارایى». به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى گومرگى باشماخ ئه‌وه دووپاتده‌کاته‌وه که‌ئه‌و هێزانه‌ى له‌ده‌روازه سنورییه‌کاندان فه‌رمان له‌وه‌زاره‌ته‌کانى خۆیانه‌وه وه‌رناگرن، به‌ڵکو له‌حزبه‌کانیانه‌وه وه‌ریده‌گرن. شاخه‌وان ئه‌بوبه‌کر، به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى گومرگى باشماخ له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» له‌ده‌روازه سنورییه‌کانى سنورى سلێمانى و هه‌ولێرو دهۆکیش هێزى ئاسایش و پۆلیسى لێیه، نازانم مه‌به‌ست له‌دروستکردنى ئه‌و هێزه هاوبه‌شه‌ى ناوخۆو پێشمه‌رگه چییه، به‌ڵام ئه‌وه کێشه‌ى قاچاخچێتى چاره‌سه‌ر ناکات». ناوبراو وتیشى: «ئه‌و هێزانه‌ى له‌ده‌روازه سنورییه‌کاندان فه‌رمان له‌وه‌زاره‌ته‌کانى خۆیانه‌وه وه‌رناگرن، به‌ڵکو له‌حزبه‌کانیانه‌وه وه‌ریده‌گرن». ده‌رباره‌ى هاورده‌کردنى ئوتومبێلى خوار مۆدیل (2018) که رێگه‌پێدراو نییه به‌پێى بڕیاره‌کانى وه‌زاره‌تى ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێم و په‌رله‌مانتاره‌کان باس له‌زیاتر له (16) هه‌زار ئوتومبیل ده‌که‌ن، شاخه‌وان ئه‌بوبه‌کر، وتى: «هه‌موومان له‌پێشانگاکانى ئوتومبێل ده‌یبینین که‌ئوتومبێلى خوار ئه‌و مۆدیله کڕین و فرۆشتنى پێوه ده‌کرێت».
عه‌مار عه‌زیز بۆ یه‌که‌مجار له‌سه‌ر ئاستى عێراق و هه‌رێمى کوردستان پرۆژه‌ى هایدرۆپاوه‌رى به‌رهه‌مهێنانى کاره‌با له‌ناحیه‌ى دێره‌لوکى سه‌ر به‌قه‌زاى ئامێدى جێبه‌جێده‌کرێت و (37) مێگاوات له‌کاره‌باى نیشتیمانى هه‌رێمى کوردستان زیادده‌بێت و وه‌زیرى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ڵێت:» له‌پلانماندایه له‌ته‌نیشت پرۆژه‌که‌وه به‌نداوێک دروستبکه‌ین (300) مێگاوات کاره‌با به‌رهه‌مبهێنین». ئومێد ئه‌حمه‌د، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم بۆ هاوڵاتى، ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد ئه‌م پرۆژه‌یه له‌سه‌ر قه‌رزى وڵاتى ژاپۆن و به‌گوژمه‌ى (129) ملیۆن دۆلار که‌وتووەته‌بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه‌و هێشتا کارى له‌سه‌رده‌کرێت و (37) مێگاوات کاره‌باى سنووره‌که دابین ده‌کات و له‌لایه‌ن دوو کۆمپانیاى ئێرانییه‌وه دروستده‌کرێت و هه‌تا ئێستا له‌سه‌دا 75%ی کاره‌کانى جێبه‌جێکراون. هه‌روه‌ها ئومێد ئه‌حمه‌د وتیشى: »تا مانگى 12ى ئه‌مساڵ ئه‌و پرۆژه‌یه ته‌واو ده‌بێت و هه‌ردوو کۆمپانیاکه‌ش به‌ڵێنیان داوه له‌کاتى دیاریکراودا ته‌واوى بکه‌ن». وته‌بێژى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم باسى له‌وه‌شکرد پرۆژه‌که له‌ڕووى ژینگه‌و که‌مى تێچوونه‌وه بایه‌خێکى گه‌وره‌ى بۆ هه‌رێمى کوردستان هه‌یه به‌تایبه‌تى که‌پرۆژه‌که جگه له‌دروستکردنى وێستگه‌یه‌کى هایدرۆپاوه‌رى (37) مێگاواتى و دروستکردنى وێستگه‌یه‌کى (132) که‌یڤى له‌خۆده‌گرێت و تۆڕى کاره‌باى هه‌ردوو پارێزگاى هه‌ولێرو دهۆک له‌ناوچه‌ى رێزانه‌وه به‌یه‌که‌وه ده‌به‌ستێته‌وه. پرۆژه‌که له‌لایه‌ن هه‌ردوو کۆمپانیاى ئێرانى فاراب و بڵندپایاى جێبه‌جێده‌کرێت، به‌هۆى چه‌ند کێشه‌یه‌ک دووجار پڕۆژه‌که راگیراوه‌و دواتر دووباره ده‌ست به‌کارکردن کرایه‌وه. هه‌فته‌ى رابردوو که‌مال محەمەد، وه‌زیرى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم سه‌ردانى پرۆژه‌که‌ى کردو رایگه‌یاند:»پرۆژه‌ى هایدرۆپاوه‌رى دێره‌لوک ته‌نیا بۆ چاره‌سه‌رى ڤۆڵتیه‌ى ئه‌م ده‌ڤه‌ره گرنگ نییه، به‌ڵکو به‌رهه‌مه‌که‌ى وێڕاى ئه‌وه‌ى تێچوونى که‌مه‌و به‌ئاو به‌رهه‌مده‌هێنرێت و دۆستى ژینگه‌یه، ئه‌و (37) مێگاوات کاره‌بایه ده‌خرێته ناو تۆڕى کاره‌باى نیشتمانییه‌وه«. هاوکات ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌حکومه‌تى هه‌رێم له‌پلانى داهاتوویاندایه به‌نداوێک له‌نزیک پرۆژه‌ى هایدرۆپاوه‌رى کاره‌باى دێره‌لوک له‌سه‌ر رووبارى زێى گه‌وره دروستبکه‌ن، که له‌و رێگایه‌وه (300) مێگاوات کاره‌با بۆ هه‌رێمى کوردستان دابین ده‌کات.
شاناز حه‌سه‌ن چه‌ند ئه‌ندامێکى باڵاى نه‌وه‌ى نوێ له‌گه‌ڵ (200) که‌سى دیکه وازیان له‌جوڵانه‌وه‌که هێناوه‌و سه‌رۆکه‌که‌ى تۆمه‌تبار ده‌که‌ن که‌کار له‌سه‌ر ماڵباتیى حزبه‌که ده‌کات. شیروان ئه‌حمه‌د، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى باڵاى جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» حه‌وت ئه‌ندامى باڵاى جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ و زیاتر له (200) رێکخه‌ر و هه‌ڵسوڕاوى شارو شارۆچکه‌کانین که‌هۆکارى وازهێنانه‌که‌مان دانانى که‌سى دیکه بووه له‌شوێنه‌کانمان به‌هۆکارى جیاجیا، له‌کاتێکدا ئێمه به‌هه‌قى خۆمان له‌کۆنگره ده‌رچووین و هه‌ر له‌دواى ده‌رچوونمان سه‌رۆکى جوڵانه‌وه‌که یه‌ک به‌یه‌که‌مانى بلۆک کردو داواى ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ى لێکردین». ناوبراو وتیشى»یه‌کێتى و پارتى له‌ماوه‌ى (30) ساڵدا خه‌ریکى ئه‌وه‌بوون حزبه‌که‌یان به ماڵباتی کردبێت، به‌ڵام به‌داخه‌وه جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ به‌سێ ساڵ له‌لایه‌ن ماڵباتى سه‌رۆکه‌که‌یه‌وه کۆنترۆڵکراوه«. هه‌روه‌ها به‌رزان محه‌مه‌د، ئه‌ندامى پێشووى باڵاى جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت»ئێمه به‌ده‌نگى ئه‌ندامانى کۆنگره هه‌ڵبژرێدراین، به‌ڵام که‌سانێکى تر له‌شوێنى ئێمه دانران که‌ده‌نگیان نه‌هێنابوو». هه‌روه‌ها پێشیوابوو جوڵانه‌وه‌که له‌به‌رنامه‌و کارى خۆى لایداوه‌وو له‌سه‌ر بنچینه‌ى سه‌ره‌کى دروستبوونى خۆى نه‌ماوه بۆیه به‌ته‌واوى وازیان هێناوه، وتیشى:»هیچ په‌یوه‌ندیمان به‌پارتى و یه‌کێتییه‌وه نیه، ناکرێت جوڵانه‌وه‌که بانگه‌شه‌ى ئه‌وه‌مان دوابخه‌ن، چونکه ئه‌وه هیچ بنه‌مایه‌کى نیه«. جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ له‌مانگى 10ى 2019 کۆنگره‌ى ئاسایى خۆى به‌ستووه‌و سه‌رۆکى جوڵانه‌وه‌که خۆى (15) که‌سى دیاریکردووه بۆ ئه‌ندامى باڵاى جوڵانه‌وه‌که ته‌نیا ئه‌و که‌سانه بۆیان هه‌بووه خۆیان کاندید بکه‌ن. سه‌رکاو ساڵح، ئه‌ندامى پێشووى باڵاى جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ بووه‌و له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت»هه‌ندێک ناعه‌داله‌تى هه‌بوو له‌لایه‌ن سه‌رۆکى جوڵانەوەکەوە، ئێمه یه‌کێک بووین له‌بناغه‌دانه‌رى جوڵانه‌وه‌که ویستمان هاوشێوه‌ى پارتى و یه‌کێتى ده‌رنه‌چێت، به‌ڵام له‌دواى ده‌رچوونمان له‌کۆنگره خودى سه‌رۆکه‌که ره‌فزى کردو دانیان نه‌نا به‌ده‌رئه‌نجامى کۆنگره‌که‌دا». ئه‌ندامێکى ئێستاى باڵاى جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ ده‌ڵێت وازهێنانى ئه‌و که‌سانه ئازادانه بووه‌و ده‌شڵێت ئه‌وان «خه‌ریکى شه‌ڕى پارتى و یه‌کێتین». هیمداد شاهین، ئه‌ندامى ئێستاى باڵاى جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «ناکرێت له‌ئێستادا خه‌ڵک به‌کێشه‌ى بچووکى ئاوایه سه‌رقاڵ بکه‌ین، چونکه ئێمه شه‌ڕى یه‌کێتى و پارتی ده‌که‌ین، ئێمه نایه‌ینه یارییه‌که‌وه که‌ده‌سه‌ڵات خه‌ریکیه‌تى، وازهێنانى ئه‌و که‌سانه ئازادانه بووه«. هیمداد شاهین ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه وه‌ک نه‌وه‌ى نوێ رێکخستن و پاره‌شیان نییه« سه‌د له‌سه‌د حزبێکى هه‌ڵبژاردنین».
هاوڵاتى وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى نه‌ورویج رایگه‌یاند: «حکومه‌تى نه‌رویج له‌هه‌وڵدایه بۆ کۆتایهێنان به‌گۆشه‌گیریى سه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجالان رێبه‌رى پارتى کرێکارانى کوردستان و زیندانیانی دیکه له‌باکورى کوردستان»، ئه‌مه له‌کاتێکدایه که‌مانگرتنى زیندانیانى کورد له‌باکور بۆ کۆتایى هێنان به‌گۆشه‌گیریى ئۆجه‌لان به‌رده‌وامه‌و له‌چه‌ندین وڵاتى ئه‌وروپاش ده‌ست به‌هه‌مان»مانگرتن» کراوه. ئینه ماریا ئه‌ریکسن سۆریده وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى نه‌رویج له‌وه‌ڵامى پرۆژه پرسیارێک له‌حکومه‌تى نه‌ورویج له‌بارەى گۆشه‌گیریى سه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجالان رێبه‌رى پارتى کرێکارانى کوردستان که له‌ئیمراڵى دیلکراوه، رایگه‌یاند، حکومه‌تى نه‌رویج له‌هه‌وڵه‌کانى به‌رده‌وامه بۆ کۆتایهێنان به‌گۆشه‌گیریى سه‌ر ئۆجالان و زیندانیانى تر. هه‌روه‌ها فرێدى ئاندرێ ئۆستگارد په‌رله‌مانتارى پارتى چه‌پى سۆسیالیستى نه‌رویج له‌باره‌ى گۆشه‌گیریى سه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجالان که له‌دوورگه‌ى ئیمراڵى دیکراوه‌و زیندانیانى تر، له رۆژى 18ى کانوونى یه‌که‌مى 2020دا ئه‌و بابه‌ته‌ى به‌پرۆژه پرسیارێک ناردووه بۆ په‌رله‌مان. له‌پرۆژه‌که‌دا داوا له ئینه ماریا ئه‌ریکسن سۆریده وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى نه‌رویج کرابوو، بۆ کۆتایهێنان به‌گۆشه‌گیریى سه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجالان زیندانیانى دیکه‌ى باکورى کوردستان مافه‌کانیان پێشێل ده‌کرێت، بۆ ئه‌وه‌ى مافه‌کانیان پارێزراو بێت و ئازاد بکرێن. ئۆستگارد له‌پرۆژه پرسیاره‌که‌یه‌دا ئه‌وه‌ى به‌بیر هێنابووه‌وه، که‌کۆمیته‌ى دژ به‌ئه‌شکه‌نجه (سى پى تی)ى ئه‌نجوومه‌نى ئه‌وروپا له راپۆرته‌که‌یدا ره‌خنه‌ى له‌قه‌ده‌غه‌ى بینین و چاوپێکه‌وتن له‌سه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجالان و سێ زیندانیى تر له‌ئیمراڵى گرتبوو و داوایکردبوو، ئه‌و گۆشه‌گیرییه کۆتایى پێبهێنرێت. هه‌روه‌ها داواى له ئینه ماریا ئه‌ریکسن سۆریده وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى نه‌رویج کردبوو له‌چاوپێکه‌وتنه‌کانیدا له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى تورکیادا باسى پاراستن و داکۆکى له‌مافه‌کانى ئۆجالان و زیندانیانى تر بکات. ئۆستگارد باسى ئه‌وه‌شیکردبوو، ژماره‌یه‌کى زۆر رێکخراوى نێونه‌ته‌وه‌یى پێشێلکردنى مافه‌کانى مرۆڤى زیندانیانى سیاسى له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تى تورکیاوه خستووه‌ته به‌رباس رایگه‌یاند، هه‌ڵوێستى ده‌وڵه‌تى تورکیا رێگره له‌چاره‌سه‌رى ئاشتییانه‌ى کێشه‌ى نێوان ده‌وڵه‌تى تورکیاو گه‌لى کورد. ئینه ماریا ئه‌ریکسن سۆریده وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى نه‌رویج له‌وباره‌یه‌وه رایگه‌یاند، پێشێلکارییه‌کانى مافه‌کانى مرۆڤ له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تى تورکیاوه جێگاى نیگه‌رانییه. هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:» ده‌بێت تورکیا به‌رامبه‌ر به رێککه‌وتننامه‌کانى مافى مرۆڤى ئه‌وروپاو به‌ره‌وپێشچوونه‌کانى مافه دیموکراتیه بنه‌ڕه‌تییه‌کان و ده‌وڵه‌تى یاسا رێزدار بێت». سۆریده باسى ئه‌وه‌شیکرد، له‌چاوپێکه‌وتنه‌کانیدا له‌گه‌ڵ وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى تورکیا له‌مانگى ئابى 2019داو بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و به‌رپرسیارایانه جێبه‌جێ بکه‌ن، گفتوگۆى له‌گه‌ڵ مه‌ولود چاوشئۆغلۆ کردووه له‌کۆبوونه‌وه‌ى ساڵانه‌ى ئه‌نجوومه‌نى ئه‌وروپاشدا جاری دیکه باسى ده‌که‌نه‌وه تافشاره‌کان له‌سه‌ر تورکیا زیاتر بکه‌ن پابه‌ند بێت به‌پره‌نسیپه دیموکراتییه‌کانه‌وه. سۆریده وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى نه‌رویج رایگه‌یاند، له‌به‌رامبه‌ر زیادبوونى پیشێلکارییه‌کانى مافه‌کانى مرۆڤ له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تى تورکیا، حکومه‌تى نه‌ورویج به‌پێدانى ژماره‌ى به‌رچاو و روون و رێژه‌ى هاوکاریى نه‌رویج بۆ رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى خسته‌ڕوو و وتی:» له‌ساڵى 2018دا بڕى (11) ملیۆن و (500) هه‌زار کرۆن هاوکارییان پێشکه‌شى رێکخراوه‌کانى مافى مرۆڤ له‌تورکیا کردووه‌و له‌ساڵى 2020 ئه‌و هاوکارییه بۆ (23) ملیۆن کرۆن به‌رزکراوه‌ته‌وه. هاوکات وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى نه‌رویج رایگه‌یاند، هاوکاریى مادییان پێشکه‌شى رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى کردووه بۆ ئازادیى راگه‌یاندن، بیروڕا، یه‌کسانیى نێوان ژن و پیاو، داکۆکیکارانى مافه‌کانى ژنان و ئه‌وانه‌ى له‌دژى ئه‌شکه‌نجه تێده‌کۆشن. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که بۆ حکومه‌تى نه‌ورویج پاراستنى مافه‌کانى ئۆجالان و زیندانیانى تر گرنگه بۆ پاراستنى ئه‌و مافانه و له‌باره‌ى بابه‌ته په‌یوه‌ندیداره‌کانى پێشێلکردنى مافه‌کانى مرۆڤه‌وه درێژه به‌هه‌وڵه‌کانى له‌گه‌ڵ تورکیا ده‌دات. عه‌بدوڵا ئۆجالان رێبه‌رى پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که) ماوه‌ى (٢١) ساڵه له‌دوورگه‌ى ئیمراڵى راگیراوه‌و حکومه‌تى تورکیا سه‌ردانى بنه‌ماڵه‌که‌ى و پارێزه‌رانى بۆ بینینى ده‌یان جار ره‌تکردووه‌ته‌وه. پارتى دیموکراتى گه‌لان (هه‌ده‌په) رایگه‌یاند که هه‌زاران له‌ئه‌ندامان و په‌رله‌مانتاران و سه‌رۆک شاره‌وانى و لایه‌نگرانى هه‌ده‌په له‌زیندانه‌کانى تورکیادان و به‌شێکیان ده‌ستیان کردووه به‌مانگرتن بۆ کۆتایى هێنان به‌گۆشه‌گیرى سه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان. هاوکات، له‌وڵاتانى سویدو نه‌رویج و فنله‌نداو ئه‌ڵمانیاو فه‌ره‌نساو دانیمارک له‌لایه‌ن لایه‌نگرو ئه‌ندامانیانه‌وه مانگرتن ده‌ستىپێکردووه‌و فشاره‌کان له‌سه‌ر په‌رله‌مانى یه‌کێتى ئه‌وروپا زیادیان کردووه تاتورکیا ده‌ست له‌گۆشه‌گیرى ئۆجه‌لان هه‌ڵبگرێت و زیندانیانى دیکه‌ى کورد ئازاد بکرێن.
.jpg)
پ.دهۆک ته‌نها له (10) رۆژى رابردوودا یانزه حاڵه‌تى خۆکوشتن و کوشتن له‌پارێزگاى دهۆک تۆمار کراوه‌و به‌شێکى رووداوه‌کان بۆ به‌رزبوونه‌وه‌ى بێکارى هه‌ژمار ده‌کرێت که له‌سه‌دا 13%ی تێپه‌ڕاندووه. مامۆستایه‌کى زانکۆى دهۆک له‌ماوه‌ى ساڵى 2020 تووێژینه‌وه‌یه‌کى ئه‌کادیمى ئه‌نجامداوه له‌باره‌ى رێژه‌ى بێکارى له‌سنورى پارێزگاى دهۆک، به‌پێى ده‌رئه‌نجامه‌که‌ى رێژه‌ى بێکارى له‌ساڵى رابردوودا بۆ له‌سه‌دا 13% زیادى کردووه. کۆڤان ته‌ها، مامۆستاى زانکۆى دهۆک له‌کۆلێژى کارگێڕى و ئابورى بۆ هاوڵاتى، ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد ژماره‌ى دانیشتوانى پارێزگاى دهۆک ملیۆنێک و (600) هه‌زار که‌سه بێجگه له‌ئاواره‌و په‌نابه‌ره‌کان، له‌م ژماره هه‌موو که‌سێک له‌ناو بازاڕى کاردا نین، نزیکه‌ى (700) هه‌زار که‌س ته‌مه‌نیان له‌یه‌ک ساڵ و تا (15) ساڵ و ئه‌وانه‌ى سه‌رووى (60) ساڵن و نزیکه‌ى (550) هه‌زار که‌س یا خوێندکارن یان ئه‌و ژن و کچانه‌ن که له‌ماڵه‌کاندان. هه‌روه‌ها کۆڤان ته‌ها وتیشى: «هێزى کار له‌پارێزگاى دهۆک ژماره‌یان ده‌گاته (350) هه‌زار که‌س، له‌م ژماره‌یه 13%یان بێکارن، رێژه‌که زۆره بۆ پارێزگاى دهۆک». ئه‌و مامۆستایه‌ى زانکۆى دهۆک پێشیوابوو کارگێڕى پارێزگاى دهۆک پێویسته به‌وردى کار له‌سه‌ر بایه‌تى بێکارى بکه‌ن و له‌گه‌ڵ حکومه‌تى هه‌رێم و رێکخراوه‌کان کۆببێته‌وه تا رێژه‌ى بێکارى که‌مبکرێته‌وه. به‌پێى ئه‌و به‌دواداچوونه‌ى په‌یامنێرى هاوڵاتى له‌دهۆک ئه‌نجامى داوه ته‌نها له‌ماوه‌ى (10) رۆژى رابردوودا له‌سنورى پارێزگاى دهۆک (11) رووداوى کوشتن و خۆخنکاندن روویانداوه‌و بێکارى به‌یه‌کێک له‌هۆکاره سه‌ره‌کییه‌کانى خۆکوشتن داده‌نرێت. سامى ئیبراهیم، تووێژه‌رێکى کۆمه‌ڵایه‌تى له‌پارێزگاى دهۆک بههاوڵاتى وت»رێژه‌ى بێکارى له‌سنورى پارێزگاى دهۆک گه‌یشتووەته ئاستێکى مه‌ترسیدار، به‌داخه‌وه حکومه‌ت و رێکخراوه‌کانیش تائێستا نه‌یانتوانیوه ئه‌م کێشه‌یه چاره‌سه‌ربکه‌ن، رۆژ به‌ڕۆژ رێژه‌که زیاتر ده‌بێت، یه‌کێک له‌ده‌رئه‌نجامى بێکارى به‌رزبوونه‌وه‌ى رێژه‌ى خۆکوشتن بووه له‌م سنوره‌دا». ئه‌و توێژه‌ره کۆمه‌ڵایه‌تییه ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌هه‌زاران ده‌رچووى کۆلیژو په‌یمانگا هه‌یه بێکار له‌ماڵ دانیشتووه‌و هه‌لى کار زۆر که‌مبووته‌وه، خه‌ڵک به‌گشتى له‌به‌ر ئه‌م بارودۆخه زۆر بێزاربووه، وتیشى:» ئه‌گه‌ر ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌کان چاره‌سه‌رێک بۆ ئه‌م دۆخه نه‌دۆزنه‌وه رێژه‌ى خۆکوشتن زۆر زیاد دەبێت و ئه‌مه‌ش مه‌ترسییه‌کى زۆر گه‌وره‌یه له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگا».
هاوڵاتى جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان رایگه‌یاند پاش ئەنجامدانی پشكنین، دە‌رئە‌نجامە‌كە‌ی دە‌رچوو كە ھە‌ڵگری ڤایرۆسی كۆرۆنام، بۆیە پێویستە ماوە‌یە‌ك بە‌ركە‌وتنم نە‌بێت تاوە‌كو تێیدە‌‌پە‌ڕێنم. قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە تویتەری خۆی بڵاویکردووەتەوە کە تووشی کۆرۆنا بووە و دەشڵێت "ھیوای سە‌لامە‌تی بۆ ھە‌مووان دە‌خوازم، تكایە بەردەوام بن لە خۆپارێزی". جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە دوایین کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران کە رۆژی چوارشەممە 06-01-2021 بەشداریی نەکردووە و داواش لە خەڵک دەکات خۆیان بپارێزن و پابەندیی رێنماییە تەندروستییەکان بن. دوایین کۆبوونەوەیشی لە پەرلەمانی کوردستان بوو کە رۆژی 28-12-2020 لەگەڵ سەرۆکایەتیی پەرلەمانی کوردستان کۆبووەوە و رایگەیاندبوو، کەلە سەردانەکەیدا بۆ پەرلەمانی کوردستان، وردەکاری رێڕە‌وی گفتوگۆکانمان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ روونکردەوە کە چۆن لەسەر پرۆژەیاسای بودجەی 2021 رێککەوتوون.
هاوڵاتى بەڕێوەبەری گشتیی باجەکان و خانووبەرەی میری لە هەرێمی كوردستان لەسەر شێوازی رێکخستنەوەی سیستمی کۆکردنەوەی باج و رسومات لە هەرێمی کوردستان رایگه‌یاند سەرجەم بڕیارەکان لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان و خەڵکی هەژارە بۆ دابینکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان. كەمال تەیب، بەڕێوەبەری گشتیی باجەکان و خانووبەرەی میری لە هەرێمی كوردستان، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا روونکردنەوە لەسەر ڕێكخستنه‌وه‌ى سیسته‌مى كۆكردنه‌وه‌ى باج و ڕسوومات و 11 بڕیاری نوێکه ده‌دات کە ئەمڕۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لەوبارەیەوە دەریکردن. كەمال تەیب راشیگه‌یاند" یەکێک لە بڕیارە هەرە باشەکان، سەپاندنی باجە بەسەر کۆمپانیاکانی گەیاندن، بە تایبەت کۆڕەک و زین و ئاسیا، کە داهاتی ئەو باجە بە رێژەی 20٪ بۆ ناوچەکانی دیکەی عێراق بووە، بەڵام لەمەودوا داهاتی ئەو باجە کە مانگانە بە ملیارەها دینار دەخەمڵێندرێت بۆ خەزێنەی گشتی دەوڵەت دەگەڕێتەوە". سەبارەت بە بڕیاری سەپاندنی باج بەسەر کۆمپانیاکانی ئینتەرنێت كەمال تەیب وتی: "لە شارەکانی دیکەی عێراق باجی فرۆشراوەکان دەدرێتەوە بە حکومەتی فیدراڵ، بەڵام لە هەرێمی کوردستان ئەو باجە نەدەدرا بە حکومەت، بۆیە حکومەتی هەرێمی کوردستان بەپێویستی زانی ئەو داهاتە بگەڕێتەوە خەزێنەی گشتی و کۆمپانیاکانی گەیاندن رێکاری پێویست بگرنەبەر و بە زووترین کات ئەو داهاتە بگێڕنەوە بۆ گەنجینەی گشتی". یەکێکی دیکەی لە بڕیارەکانی حکومەت پابەندکردنی کۆمپانیاکانی سکیوریتی نەوت و گازە بە پێدانی باج، لەوبارەیەوە، بەڕێوەبەری گشتیی باجەکان و خانووبەرەی میری لە هەرێمی كوردستان گوتی: "هەموو ئەو کۆمپانیایانە پابەند دەکرێن بەوەی باجی شایستە بدەن بە هەرێمی کوردستان، چونکە بەپێی گرێبەستەکان بە بیانووی جیاواز کۆمپانیاکانی بواری نەوت باجیان نەداوە، هاوکات کارمەندانی بیانی کە لەو بوارە کاردەکەن باجیان نەداوە، لەمەودوا دەبێت باج بدەن". كەمال تەیب باسی لەوەشکرد کە "پێداچوونەوە بە لێخۆشبوون لە باج و دهاتەکان لە گومرگەکان دەکرێت و کۆتووبەند دەکرێن، هیچ کەسێکیش نییە پارێزبەندی هەبێت و دەبێت بەپێی یاسا و رێنماییە کارپێکراوەکان لە هەرێمی کوردستان پێویستە باج بدەن". سەبارەت بە میکانیزمی گونجاو بۆ وەرگرتنی باجی ئۆتۆمبێلی تایبەت، كەمال تەیب دەڵێ: " حکومەتی هەرێمی کوردستان سوودمەند نییە و لەو سەرمایەی دەدرێت بەو ئۆتۆمبێلانە، بۆ ئەو بڕیارەش وەزارەتی دارایی بە هاوئاهەنگی لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ رێنمایی دەردەکات بۆ وەرگرتنی باج لە ئۆتۆمبێلی مۆدێل بەرز و ئەو ئۆتۆمبێلانەی گرانبەهان". بەڕێوەبەری گشتیی باجەکان و خانووبەرەی میری لە هەرێمی كوردستان ئاماژە بەوەش دەدات، سەرجەم ئەو بڕیارانەی لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە دەرچوون، "لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان و خەڵکی هەژارە بۆ دابینکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان".
.jpg)
هاوڵاتى سه‌رۆكى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان به مه‌به‌ستى ڕێكخستنه‌وه‌ى سیسته‌مى كۆكردنه‌وه‌ى باج و ڕسوومات، 11 بڕیاری نوێ دەردەکات و ماوه‌ى دوو مانگ بۆ جێبه‌جێکردنى دیاریده‌کات. بەپێی نووسراوێکی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە رۆژی 10-1-2021 دەرچووە و واژۆی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستانی لەسەرە، بەمەبەستى رێکخستنەوەى سیستەمى کۆکردنەوەى باج و رسوومان لەسەر راسپاردەى وەزارەتى دارایی و ئابوری بریاریدا بە دیاریکردنى بنەماکانى پابەندکردنى کۆمپانیاکانی ئینتەرنێت و گەیاندن و راستەوخۆش باجی دەرامەت لە کارمەندانی کەرتی تایبەت وەردەگیرێت. حکومەتی هەرێمی کوردستان ماوەی دوو مانگی بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕیارانەی سەرەوە دیاریکردووە دەڵێت: دواتر راستەوخۆ جێبەجێکردنی بنەما و میکانیزمەکان کە دیاری دەکرێن بەپێی ناوەڕۆکی ئەم فەرمانە کە دەرکراوە. هەروەها فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون راسپێردراوە بۆ ئەوەی بەدواداچوون بۆ جێبەجێکردنی نێوەڕۆکی ئەم فەرمانە و هەڵسەنگاندنی دەرئەنجامەکانی و دیاریکردنی ئاستی پابەندییەکانی و لایەنەکانی کەمتەرخەمی بکات.
.jpg)
هاوڵاتى یه‌کێتى و گۆڕان جووڵه سیاسییه‌کانیان بۆ چاره‌سه‌رکردنى موچه له‌گه‌ڵ پارتى چڕده‌که‌نه‌وه، له‌و چوارچێوه‌یه‌دا هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى» کۆبوونه‌وه‌ى نهێنى و دوور له‌میدیاکان»له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى باڵاى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان ئه‌نجامده‌ده‌ن بۆ راده‌ستکردنى نه‌وت و جێبه‌جێکردنى لامه‌رکه‌زى. دوێنێ یه‌کشه‌ممه 10ى کانوونى دووه‌م، هه‌ریه‌ک له بافڵ تاڵه‌بانى و لاهور شێخ جه‌نگى هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى سه‌ردانى به‌رپرسانى باڵاى گۆڕانیان کردووه له‌مه‌کۆى سه‌ره‌کى گۆڕان له‌سلێمانى. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى کۆبوونه‌وه‌که تایبه‌ت بووه به‌دۆخى دارایى هه‌رێمى کوردستان به‌تایبه‌ت پرسى «مووچه«و شۆڕکردنه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاته‌کان له‌حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه بۆ پارێزگاو قه‌زاو ناحییه‌کان ئه‌وه‌ى له‌ده‌سه‌ڵاتى کابینه‌ى نۆیه‌مدا هه‌یه. کۆبوونه‌وه‌که‌ى دوێنێى نێوان یه‌کێتى و گۆڕان، دواى ئه‌وه دێت له‌چه‌ند رۆژى رابردوودا مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کێتى به‌نهێنى کۆبووه‌ته‌وه بۆ تاووتوێکردنى چه‌ند پرسێک تایبه‌ت به‌ئاڵوگۆڕى پۆسته‌کان له‌نێوان گۆڕان و یه‌کێتیدا که‌یه‌کێکیان پۆستى پارێزگارى سلێمانییه. سه‌رچاوه‌یه‌کى ئاگادار له‌کۆبوونه‌وه‌کان بههاوڵاتى وت:» ئه‌مه یه‌که‌م سه‌ردانى هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى نه‌بووه‌و له‌هه‌فته‌ى رابردوودا دوو تا سێ جارى دیکه کۆبوونه‌وه کراوه بۆ ئه‌و دۆخه خراپه‌ى هه‌رێمى کوردستانى تێدایه«. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد هه‌رسێ لایه‌نى (یه‌کێتى، پارتى، گۆڕان) به‌رپرسیارێتى گه‌وره‌یان له‌سه‌ر شانه به‌رانبه‌ر به‌دۆخى هاووڵاتیان» کۆبونه‌وه‌کان نهێنین و دوور له‌میدیا ئه‌نجامده‌درێن و تائێستا هیچ ده‌رئه‌نجامێکى ئه‌وتۆى لێنه‌که‌وتووه‌ته‌وه تا رابگه‌یه‌ندرێت، به‌ڵام به‌ئاگادارى پارتى ئه‌نجامده‌درێن». هاوکات ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که«یه‌کێتى و گۆڕان و پارتى رێککه‌وتوون ئه‌وه‌ى له‌پرۆژه بودجه‌ى 2021ى عێراقدا هه‌یه جێبه‌جێ بکرێت تابه‌غدا هیچ بیانویه‌کى نه‌مێنێت و کێشه‌ى موچه چاره‌سه‌ر بکرێت، به‌ڵام له‌به‌رانبه‌ردا به‌غداش سه‌قفى داواکارییه‌کانى به‌رزکردووه‌ته‌وه ئه‌وه‌ش پێویستى به‌مانۆڕى سیاسى سه‌رکردایه‌تى سیاسى کورد هه‌یه له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانى عێراق». له‌لایه‌کى دیکه‌وه ئه‌ندامێکى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى ده‌ڵێت: »یه‌کێتى و گۆڕان زۆر لێک نزیکن و پرۆژه‌مان هه‌بووه بۆ پرسى شۆڕکردنه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاته‌کان، به‌ڵام پارتى هه‌نگاوى کردارى بۆ نه‌ناوه‌و تێیدا سسته«. ئارێز عه‌بدوڵا ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى باسى له‌وه‌کرد که‌ئاگادارى کۆبوونه‌وه‌کانى نێوان یه‌کێتى و گۆڕان نییه، وتیشى:»به‌ڵام هه‌ردوولامان پرۆژه‌مان هه‌یه بۆ سیستمى حکومه‌تى نا ناوه‌ندێتى ده‌سه‌ڵاته کارگێڕییه‌کان که‌شۆڕبکرێنه‌وه به‌سه‌ر پارێزگاو قه‌زاو ناحییه‌کان و هه‌ردوولامان داکۆکیى لێده‌که‌ین، به‌ڵام سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى له‌کارنامه‌ى کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمدا هه‌یه پارتى به‌ڕاستى سسته‌و به‌قسه که‌مته‌رخه‌مى ناکات، به‌ڵام هه‌نگاوى کردارى بۆ نه‌ناوه«. ناوبراو ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو که‌خاڵێکى رێکه‌وتنى گۆڕان و پارتى و یه‌کێتى و پارتى جێبه‌جێکردنى لامه‌رکه‌زى بووه، به‌ڵام هه‌نگاوى کردارى نابینن. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى پێشیوابوو مه‌رج نییه نه‌وت راده‌ست کرا کێشه‌ى موچه چاره‌سه‌ر بکرێت، «ئێستا رێککه‌وتنێکى کاتیى هه‌یه بۆ پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2021، به‌ڵام پێویسته یاساى نه‌وت و غاز له‌په‌رله‌مانى عێراق ده‌ربکرێت تاپرسى نه‌وت به‌ڕێککه‌وتن له‌و یاسایه‌دا جێگه‌ى بکرێته‌وه به‌ته‌واوى چاره‌سه‌ر بکرێت له‌نێوان هه‌رێم و عێراقدا». ئارێز عه‌بدوڵا، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که‌هه‌رێم یا به‌غدا رێکناکه‌ون، به‌ڵام ئه‌ڵته‌رناتیڤمان چییه؟» قسه‌که له‌وه‌یه به‌دواى ئه‌ڵته‌رناتیڤێکى گونجاو بگه‌ڕێن هه‌رچه‌نده له‌دواڕۆژدا بێت هه‌ر ده‌بێت به‌غداو هه‌ولێر رێکبکه‌ون، به‌ڵام بائه‌وه‌ش بزانین لایه‌نه‌کانى عێراق ئه‌و قه‌یرانه‌ى هه‌رێمیان قۆستووه‌ته‌وه‌و متمانه نه‌ماوه، نه هه‌رێم سازش له‌سه‌ر ده‌ستکه‌وته‌کانى ده‌کات، نه عێراق ئاماده‌یه به‌پێى ده‌ستور مافى هه‌رێم بدات». سه‌رکردایه‌تییه‌که‌ى یه‌کێتى ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که‌دۆسیه‌ى نه‌وت له‌ده‌ستى پارتیى دیموکراتى کوردستاندایه، وتیشى:»سیاسه‌تى نه‌وتى له‌هه‌رێمى کوردستاندا کلیل و قوفڵه‌که‌شى به‌ده‌ست پارتییه‌وه‌یه«. هاوڵاتى ، چه‌ند جارێک په‌یوه‌ندى به‌چه‌ند ئه‌ندامێکى مه‌کته‌بى سیاسى پارتییه‌وه کرد، به‌ڵام وه‌ڵامى په‌یوه‌ندییه‌کانیان نه‌دایه‌وه.
ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى له په‌رله‌مانى عێراق ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد بریاره ئه‌مڕۆ خوێندنه‌وه‌ى دووه‌م بۆ پرۆژه بودجه‌ى 2021 بکرێت. شیروان میرزا، ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى له په‌رله‌مانى عێراق بههاوڵاتى وت:" ئه‌مڕۆ خوێدندنه‌وه‌ى دووه‌م له‌په‌رله‌مان بۆ پرۆژه بودجه‌ى 2021 ده‌کرێت، له‌مرۆوه موناقه‌شه‌ى جدى ده‌ست پێده‌کات له‌سه‌ر سه‌رجه‌م مادده‌و برگه‌کانى". ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد له پرۆژه‌ى بودجه‌ى عێراقدا له‌برگه‌یه‌کدا باسى قه‌رزه‌کانى هه‌رێمى کوردستان کراوه که له ساڵى 2014 تا ئێستا حکومه‌تى هه‌رێم چه‌ند قه‌رزارى به‌غدا بێت ده‌بێت بیداته‌وه‌و به پێچه‌وانه‌شه‌وه ئه‌وه‌ش له‌ماوه‌ى سێ مانگدا به چاودێرى دیوانى چاودێرى دارایى هه‌ردوولا ده‌بێت یه‌کلابکرێته‌وه". ناوبراو ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که دیارى کردنى 42 دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێک که له‌پرۆژه‌که‌دا دیارى کراوه په‌رله‌مان ناتوانێت زیادى بکات که نرخى نه‌وت به‌رزبووه‌ته‌وه بۆ سه‌روو 55 دۆلار. له‌پرۆژه بودجه‌ى عێراقدا که 150 تریلۆن و 50 ملیار دیناره پشکى هه‌رێم به‌رێژه‌ى له‌سه‌دا 12.67 دیارى کراوه به‌رانبه‌ر به راده‌ستکردنى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌و ته‌سلیمکردنى داهاته فیدراڵییه‌کان. شیروان میرزا، ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که ئه‌وان وه‌ک په‌رله‌مانتارانى کورد به‌رگرى له‌و شایسته داراییانه ده‌که‌ن که له پرۆژه بودجه‌که‌دا وه‌ک پشکى کورد دیارى کراوه، به‌ڵام پێویستیان به پاڵپشتى سیاسى سه‌رکردایه‌تى کوردستان هه‌یه به‌تایبه‌ت گفتوگۆ له‌گه‌ڵ حزب و لایه‌نه عێراقییه‌کان بکرێن که خاوه‌نى فراکسیۆنى گه‌وره‌ن له په‌رله‌مانى عێراقدا.
