.jpg)
هاوڵاتى فراکسیۆنى گۆڕان له‌په‌رله‌مانى کوردستان رایگه‌یاند، به‌هۆى ململانێى حیزبییه‌وه، ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان هۆکارى په‌کخستن و کارانه‌بوونى په‌رله‌مانه. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 21ى ته‌موزى 2020 فراکسیۆنى گۆڕان له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌راگه‌یه‌ندراوێکدا ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه دواى ئاڕاسته‌کردنى چه‌ندین داواى دانیشتن و به‌دواداچونى ورد بۆ پرسه گرنگ و هه‌ستیاره‌کان که به‌رۆکى خه‌ڵکى کوردستانى گرتووه به‌تایبه‌ت، "پرسى دۆخى دارایى و مووچه‌ى مووچه خۆرانى هه‌رێم که گوزه‌رانى خه‌ڵک به‌دۆخێکى خراپدا تێده‌په‌رێت، پرسى خاڵه سنوریه‌کان، ئه‌و قاچاخچێتى و گه‌نده‌ڵکارییانه‌ى تیایدا ئه‌نجام ده‌درێت له‌لایه‌ن به‌رپرسانه‌وه، ..... پرسى ناوچه سنوریه‌کان له‌شکرکێشى و داگیرکاریه‌کانى تورکیا و تۆپبارانه‌کانى ئێران". هه‌روه‌ها فراکسیۆنى گۆڕان ده‌شڵێت:"ئێستا کوردستان که به دۆخێکى ئاڵۆزدا تێپه‌ڕ ده‌بێت و پێویستمان به کارکردنه، له‌سه‌ر ئاستى نیشتیمانى و چاکسازى بنه‌ره‌تى که ده‌بێت په‌رله‌مانێکى کارا ئه‌م رۆڵ و ئه‌رکه‌ى که ببینێ و شوێنى چاره‌سه‌رى کێشه‌کان بێت". فراکسیۆنى گۆڕان وتویه‌تى "به‌ڵام به‌داخه‌وه ئاراسته‌ى کارکردنى ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى به‌ئاراسته‌ى په‌کخستنى دانیشتنه‌کانى په‌رله‌مان و تێکه‌ڵکردنى په‌رله‌مانى کوردستانه به ململانێى ناشرینى حیزبه‌کان که پێمانوایه به‌رپرسى یه‌که‌م له په‌کخستن و کارانه‌بونى په‌رله‌مان ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانه، پێویسته ته‌واوى فراکسیۆنه‌کانى په‌رله‌مان هه‌ماهه‌نگ بن و فشار بکه‌ن بۆ ده‌ستپێکردنه‌وه‌ى دانیشتنه‌کانى په‌رله‌مان، تایبه‌ت به کێشه‌کانى خه‌ڵکى کوردستان".
هاوڵاتى سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى دیموکراتى کوردستان ڕایگه‌یاند ناچێته ژێر بارى بڕیارى سه‌کردایه‌تى یه‌کێتى بۆ ڕاگرتنى دانیشتنه‌کانى په‌رله‌مان. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 21ى ته‌موزى 2020 ئومێد خۆشناو سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى ڕایگه‌یاند ''هیچ ڕێگایه‌کى یاسایى و په‌یڕه‌وى نییه ڕێگا به هیچ لایه‌نێک بدات کاره‌کانى په‌رله‌مان په‌کبخات". هه‌روه‌ها جه‌ختیشیکرده‌وه که ئه‌وان ناچنه ژێر بارى بڕیارى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى بۆ په‌کخستنى دانیشتنه‌کانى په‌رله‌مان. ئومێد خۆشناو ئاماژه‌شیدا به‌وه‌ى سبه‌ینێ ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان کۆده‌بێته‌وه و هه‌فته‌ى داهاتووش دانیشتنه‌کانى په‌رله‌مان ده‌ستپێده‌که‌نه‌وه. زیاد جه‌بار، سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:" به‌شدارى هیچ کۆبوونه‌وه‌یه‌کى په‌رله‌مان نه‌که‌ین ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر دۆخى دارایى نه‌بێت".
هاوڵاتى چارەنوسی زیاد لە (٣٠) چالاکوانی خۆپیشاندانه‌کانی عێراق هێشتا نادیاره، دوای چه‌ند مانگێک له رفاندنیان له‌سه‌ر بەشداریکردنیان لەخۆپیشاندانە جەماوەرییەکاندا لەبەغداو باشوری عێراق دژی گەندەڵی حکومەت. هەموو هەینییەک خێزانەکانیان لەمەیدانی تەحریری بەغدا خۆپیشاندان دەکەن بۆ بیرخستنەوەی جەماوەر دەربارەی کارەساتەکەیان و تکاکردن لەحکومەت بۆ دڵنیایدان لەوەی چارەنووسیان دەردەخرێت‌و ئەو کەسانەش دەستنیشانده‌کرێن کە تێوەگلاون لەڕفاندنیان. نزیکەی (30) چالاکوان کە رفێندران لەبەغدا، زیقار، بابل، میسان‌و پارێزگاکانی دیکەی عێراق هێشتا بێسەروشوێنن که لەخۆپیشاندانە جەماوەریەکاندا چالاکبوون و ناسرابوون بەدژایەتییان بۆ میلیشیا عێراقییه‌کانی سەر بەئێران. میلیشیاکانی سەر بەئێران تۆمه‌تبار ده‌کرێن لێکۆڵینەوەکان کە لەلایەن پۆلیس و دەزگای هەواڵگری عێراقەوە کراون، ئاماژەدەکەن بەتێوەگلانی میلیشیاکانی سەر بەئێرانی کەتائیب حزبوڵڵا و حەرەکه‌ت نوجەبا لەم رفاندنانەدا، لەگەڵ ئەو گروپانەی کەهاوپەیمانیانن. هێشتا هیچ ئاماژەیەک نییە بەوەی ئایا رفێندراوان هێشتا لەژیاندان یان کوژراون، ئه‌وه‌ش له‌کاتێکدایه که مه‌ترسی بۆ سه‌ر چالاکوانه سیاسییه‌کان له‌م مانگه‌وه زیادی کردووه کار گه‌یشته کوشتنی هیشام هاشمی که‌یه‌کێک له‌وانه ده‌ناسرا پاڵپشتی خۆپیشاندانه‌کانی ده‌کرد. خوێندکارانی زانکۆو هەندێک لاوی خوار تەمەنی (20) ساڵ لەنێو ئەوانەدان کە لەبەغدا رفێندران دوای بەشداریکردن لەخۆپیشاندانە جەماوەرییەکاندا. لەنێو رفێندراواندا مامۆستای زانکۆ ماجید زەفیری هەیە، کە لەتشرینی دووەم رفێندرا؛ لەگەڵ خۆپیشاندەرو چالاکوان قوتەیبە سودانی؛ هه‌روه‌ها وێنەگری رۆژنامەوانی ئوسامە تەمیمی، کە لەکانونی یەکەم رفێندرا دوای جێهێشتنی مەیدانی تەحریر. هەروەها لەنێو بێسەروشوێناندا چالاکوانی مافەکانی مرۆڤ عەبدولمەسیح رۆمیۆ سارکیس هەیە، کە لەسەرەتای ئازاردا رفێندرا؛ نووسەری بەناوبانگی عێراقی مازن لەتیف لەشوبات و هاوڕێکەی تۆفیق تەمیمی کەچەند رۆژێکی کەم دوای ئەو رفێندرا. چالاکوان ئیبراهیم جەدوه‌ع و پارێزەر عەلی جاسیب که لەپارێزگای میسان لەباشووری عێراق رفێندرا، ئەوانیش هێشتا بێسەروشوێنن. کازمی لەکاتی سەردانێکی (17)ی ئایاردا بۆ نووسینگەی وەزارەتی ناوخۆ لەبەغدا، کە لەگەڵ سەرکردە ئەمنیەکان کۆبووه‌وە، فەرمانیدا بەوەزارەت هەموو هەوڵێک بخاتەگەڕ بۆ دۆزینەوەی چارەنووسی بێسەروشوێنەکان. سەرکردەیەکی بەناوبانگ لەهاوپەیمانێتی وەتەنیە، حامید موتڵەک وتی: رفاندنەکان بەشێوەیەکی تایبەت چالاکوانانیان کردۆتە ئامانج کەداوای دەوڵەتێکی مەدەنی و ئازاد دەکەن بەبێ دەستتێوەردانی دەرەکی. وتیشی ‘’یەک لایەن بەرپرسە لەم رفاندنانە، که ئەو میلیشیایانەن کە نایانەوێت عێراق سەروەریی هەبێت… بەداخەوە ئەم میلیشیایانە دەیانەوێت دەوڵەت بڕفێنن، نەک تەنیا چالاکوانان». ئەگەری زۆرە میلیشیاکان تۆمەتبار بن پەرلەمانتارێکی عێراق، باسم خەشان باسی له‌وه‌کرد رفاندنی ئەو چالاکوانانەی بەشدارییان لەخۆپیشاندانە جەماوەرییەکاندا دەکرد یەکێکە لەگرنگترین کێشەکان و حکومەت دەبێت هەر زانیارییەکی دەستکەوتووە دەربارەی چارەنووسی ئەو لاوانەو رفێنەرانیان، بیخاتەڕوو وتی ئەگەری زۆرە لایەنە چەکدارەکان تێوەگلابن لە رفاندنیان، «لەبەرئەوەی خۆپیشاندانەکان نیگەرانی کردن و هەڕەشەی گۆڕانکاری ئەرێنی لەگەڵدا بوو بۆ عێراق کەدەکرا لەبەرژەوەندی ئەواندا نەبێت». تۆڵه‌کردنه‌وه له‌ئه‌مریکا میلیشیا توندڕەوەکانی نێو حەشدی شەعبی، سوێندیان خوارد کە تۆڵە لەئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لەناوەوەی عێراق بکه‌نه‌وه. کوشتنی هیشام هاشمی، شاره‌زای بواری گرووپه توندڕه‌وه‌کان ترسی ئەوەی هێناوەتە ئاراوە کەعێراق پێدەنێتە قۆناغێکی تاریک و تووندوتیژەوە، لەکاتێکدا بارگرژیەکانی نێوان لایەنەکانی سەر بەئێران و حکومەت دەچێتە قۆناغێکی چڕترەوە. هاشمی، (47) ساڵ، درەنگانێکی شه‌وی (7ی تەموز) لەدەرەوەی ماڵەکەی خۆی لەخۆرهەڵاتی بەغدا کوژرا لەلایەن چەند چەکدارێکی دەمامکدارەوە کەماتۆڕیان پێبوو. شارەزایان دەڵێن کوشتنەکەی ئاماژه‌ی پێشهاتێکی نوێیه لەتووندوتیژی سیاسیدا لەوکاتەوەی خۆپێشاندانەکان لەتشرینی یەکەمدا هەڵگیرسان. بێلکیس وایڵ لە رێکخراوی چاودێری مافه‌کانی مرۆڤ وتی «ئەو هێزە چەکدارانەی سەر بەلایەنی جیاوازن خۆپشاندەرانیان کوشتووەو کەسانی دیکەش که دەیانەوێت بەئاشکرا رەخنە لە حکومەت و هێزە چەکدارەکان بگرن، بێئه‌وه‌ی به‌رپرسیار رابگیرێن.» بێلکیس وتی «هه‌ندێک گروپ هێندە چاونه‌ترس بوون بەجۆرێک کەدەتوانن هەرکەسێک بکوژن بەبێئەوەی هیچ له‌سه‌ریان بکه‌وێت.» لەماوەی چەندین ساڵدا، هاشمی پەیوەندیی و تۆڕێکی گەورەی پێکهێنابوو لەگەڵ بڕیاربەدەستە باڵاکان و تووندڕەوە کۆنەکان و لایەنە سیاسییە نه‌یاره‌کانیداو زۆرجاریش میانگیری ده‌کرد له‌نێویاندا. ئەوانەی لێیه‌وە نزیکبوون ده‌ڵێن ئه‌و دەستڕۆیشتووییه ناوازه‌یه‌ی ئاستێک لەپارێزبه‌ندی پێبەخشیبوو، بەڵام لەکۆتایی ساڵی رابردوو هاوسەنگییەکە کەمێک لاسەنگ بوو. ئه‌وه‌ش به‌پشتیوانیکردنی هاشمی بۆ خۆپیشاندانەکانی دژ بەحکومەتێک که بەنزیکییەکی زۆرەوە لەئێران دەبینرا، ئەو میلیشیایانه‌ی ناو حەشدی شەعبی تووڕەکرد کە تاران پشتیوانییان دەکات. هاشمی بەنێو هەڕەشەکاندا هەنگاوی دەنا بۆ ئەوەی میانگیری بکات لەنێوان خۆپیشاندەران و بەرپرسە باڵاکانی حکومەتدا، تەنانەت لەحاڵەتێکیشدا کە چالاکوانان لەدەرەوەی ماڵەکانی خۆیان تەقەیان لێدەکراو دەکوژران و بەدەیانیش دەڕفێنران. شرۆڤەکاران دەڵێن خاڵی وەرچەرخانەکە لەکانونی دووەمەوە دەستیپێکرد، کاتێک جەنەراڵی باڵای ئێران قاسم سولەیمانی و جێگری حەشدی شەعبی ئەبومەهدی موهەندیس لەهێرشێکی ئاسمانیی ئەمریکادا لەنزیک فڕۆکەخانەی بەغدا کوژران. میلیشیا تووندڕەوەکانی نێو حەشدی شەعبی، بەتایبەتی ئەوانەی لەئێرانەوە نزیکن، وەک کەتایب حزبوڵا، سوێندیانخوارد کەتۆڵە لەئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لەناوەوەی عێراق بکه‌نه‌وه. وەک کەسێک کەپەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ حکومەتی وڵاتان هەبوو، هاشمی وەک ئامانجێک سەیردەکرا، بۆ ماوەی چەند رۆژێکیش لەکۆتاییەکانی کانونی دووەمدا بەغدای بەجێهێشت. رێناد مەسنور، شرۆڤەکارێکه لە چازام هاوسی لەندەن کە بۆ ماوەی چەند ساڵێک لەگەڵ هاشمیدا کاریکردووە، وتی «هیشام ئاگاداری ئەوە بوو کە ئەم شتانە گۆڕانکارییان بەسەردا هاتووە.» وتی «کوشتنی ئەبومەهدی موهەندیس هەموو ئەو گروپانەی به‌ره‌ڵاکرد کە پێشتر هەوڵی دابوو کۆنتڕۆڵیان بکات و بیانهێنێتە ژێربار. ئێمە هێشتا هەست بەشەپۆله هه‌ژێنه‌ره‌کانی دەکەین.» لەناو تۆڕەکەدا، کەتایب حزبوڵا مستەفا کازمی تۆمەتبارکرد بەبەشداربوون لەهێرشە کوشندەکەداو بەقووڵی دژی دانانی بە سەره‌کوەزیرانی عێراق وەستانەوە لەئایاردا. ئەوانەی لێیەوە نزیک بوون، وتیان هاشمی پێشتر بۆ ماوەی چەندین ساڵ راوێژکاری کازمی بووه، پەیوەندییەک کە خستییه «مەترسییەوە» کاتێک ئه‌و سەرۆکەی پێشووی هەواڵگری بوو بەسەره‌کوەزیران. هاوکارانی وتیان هاشمی رەخنەی لەئه‌ندامه تووندوتیژه‌کانی نێو حەشدی شەعبی ده‌گرت و لانیکەم لەدوو لایەنی تووندوتیژه‌وه هەڕەشەی لێکرابوو. خێزانەکەی وتیان ناوبراو لەلایەن «دەوڵەتی ئیسلامی» (داعش)ەوە هەڕەشەی لێکراوە. سیاسەتمه‌داری عێراق، رائید فەهمی وتی «ئەمە تیرۆری سیاسییە کەهەم بەواتای بێدەنگکردنی ئازادی رادەربڕین دێت، هەمیش وەک ئاڵه‌نگارییەک بۆ حکومەت و سەره‌کوەزیرانەکەی‌و هەر پلانێکی چاکسازیی و ریفۆرم». کازمی: بکوژانی هاشمی عێراقی نین هاشمی تایبەتمەند بوو لەبزووتنەوە تووندڕەوەکانداو تۆڕێکی گەورەی په‌یوه‌ندی هه‌بوو لەگه‌ڵ بڕیاربەدەستە باڵاکان و گروپە چەکدارەکان و لایەنە نه‌یاره‌کان، جارجاریش نێوەندگیری ده‌کرد لەنێوانیاندا. مسته‌فا کازمی سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق سەردانی خێزانەکەی هاشمی کرد کە هاوڕێ و راوێژکاری بوو، کازمی بە «پاڵەوان» له‌قه‌ڵه‌میدا. کازمی، بەدەم لەباوەشکردنی سێ کوڕە چاو پڕ لەئاوەکەی هاشمی تیرۆرکراوه‌وه، عیساو موساو ئەحمەد، وتی «ئەوانەی لەوشەیەک دەترسن لەترسنۆکێک زیاتر هیچی تر نین. هیشام هیچی نەکردبوو، جگە لەهەوڵدان بۆ یارمەتیدانی عێراقییەکان لەڕێی وشەکانیەوە.» کازمی وتی «ئەم کردەوەیە کردەوەیەکی عێراقیانە نییە. عێراقییەکان خەڵکی عێراقی ناکوژن». سەرەکوەزیران بەهاوسه‌ره‌که‌ی هاشمی وت «تۆڵەی دەکەمەوە، بەویستی خودا بکوژانی بەئازادی ناسوڕێنەوە. من برای تۆم، عیساو موساو ئەحمەدیش منداڵی منن». هاشمی شرۆڤەکارێکی ناوداربوو لەبواری «دەوڵەتی ئیسلامی» (داعش)داو لەمدواییانەشدا قسەی دژی لایەنە چەکدارە خراپەکارەکان لەعێراق دەکرد. ناوبراو بەهەڕەشەو ترس و تۆقاندن نامۆ نەبوو، بەڵام ئەوانەی لێی نزیک بوون بەئاژانسی فرانس پرێسیان وت هەڕەشەی جددیی زیاتری لەم چەند هەفتەیەی کۆتاییدا لەلایەن گروپەکانی سەر بە ئێرانه‌وه لێکراوە. شرۆڤەکاران ترس و نیگەرانی خۆیان دەربڕی کە کوشتنەکەی هاشمی سەردەمێکی تاریک دێنێتە ئاراوە کەتێیدا دەنگە رەخنەگرەکان لەپارتە سیاسی و گروپە چەکدارەکان بەشێوەیەکی تووندوتیژانە بێدەنگدەکرێن. وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، مایک پۆمپیۆ داوای دادوەریی کرد به‌رامبه‌ر کوشتنی هاشمی و تیشکی خستەسەر ئەو هەڕەشانەی لەلایەن گروپەکانی سەر بەئێرانەوە لێی کرابوون. پۆمپیۆ لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەواشنتۆن وتی «چەند رۆژێک پێش کوشتنەکەی، چەندین جار لەلایەن ئەو گروپە چەکدارانەی ئێران پشتیوانییان دەکات هەڕەشەی لێکراوە،» بێ ئەوەی راستەوخۆ تاران سەرکۆنە بکات. هه‌روه‌ها وتی «داوا لەحکومەتی عێراق دەکەین ئەنجامدەرانی ئەم تاوانە سامناکه به‌زوویی بەسزای خۆیان بگەیەنن.»
دڵشاد ئه‌نوه‌ر ململانێی گروپ و هێزی ئه‌جێندا جیاواز، له‌ناوچه کێشه‌له‌سه‌ره‌کان گه‌یشتووه‌ته ئاستێک، ململانێی نه‌ته‌وه‌و پێکهاته‌کانی بیر بردووه‌ته‌وه، به‌تایبه‌ت به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و هێزو گروپانه، راوکردنه له‌نێو ئاوی لێڵ و هه‌وڵدانه بۆ دروستکردنی ئاژاوه‌و رێگرتن له‌گه‌ڕانه‌وه‌ی سه‌قامگیری. گروپه ئه‌جێندا جیاوازه‌کان، سه‌رباری جیاوازی نه‌ته‌وه‌یی و مه‌زهه‌بییان، به‌ڵام هه‌موویان له‌سه‌ر سوتاندنی ده‌غڵ و دان و په‌لاماردانی گونده کوردنشینه‌کان کۆکن، له‌نانه‌وه‌ی پشێوی هاوڕان، چونکه له‌وه تێگه‌یشتوون سه‌قامگیری سیاسی و ئه‌منی، واتای کۆتایی ئه‌وانه. گونده کوردنشینه‌کان بۆ ئامانجی چه‌کداره‌کانه؟ گروپه چه‌کداره ئه‌جێندا جیاوازه‌کان بۆ هاوڕان له‌سه‌ر په‌لاماردانی کورد؟ کورد بۆ ده‌سته‌وه‌ستانه؟ هه‌ڵه‌ی گه‌وره‌ی کورد له چۆنیه‌تی مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ په‌لاماردانی کوردانی ناوچه کێشه‌له‌سه‌ره‌کان له‌کوێدایه؟ هه‌وڵده‌ده‌م وه‌ڵامی ئه‌و پرسیارانه‌و چه‌ندین پرسیاری تر بخه‌مه‌ڕوو، به‌تایبه‌ت نه‌ک له‌نێو شه‌قامی کوردی، بگره زۆربه‌ی میدیا کوردیه‌کانیش، چی له مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕووداوانه، چی له گواستنه‌وه‌ی زانیاریش، که‌وتوونه‌ته هه‌ڵه‌وه و تێڕوانینی هه‌ڵه‌یان لای خه‌ڵکیش دروستکردووه. گروپه سوننه‌کان به‌شێک له‌و هێرشانه‌ی ده‌کرێنه سه‌ر گونده کوردنشینه‌کان، گروپ و هێزه سوننیه‌کانن، که له‌چه‌ندین گروپی جیاواز پێکهاتوون، به‌ڵام ئامانجی ئه‌و گروپانه له‌هێرشه‌کانیان جیاوازه، چونکه هه‌ر گروپه‌و مه‌رامێکی تایبه‌تی هه‌یه. داعش و گروپه چه‌کداره توندڕه‌وه ئایدۆلۆژیه‌کان، وه‌کو نه‌یار مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ کورددا ده‌که‌ن، پێیانوایه گونده کوردنیشینه‌کان به‌شێکن له‌سه‌رچاوه‌کانی ده‌وڵه‌ت و زانیاریان پێده‌ده‌ن له‌سه‌ریان، بۆیه چۆڵبوونی ئه‌و گوندانه، به‌واتای ده‌ستکراوه‌تربوونیان له‌و ناوچانه لێکده‌ده‌نه‌وه. ته‌نانه‌ت لای هێزه ده‌وڵه‌تیه‌کانیش، ئه‌و تێڕوانینه هه‌یه، گونده کوردنشینه‌کان لایه‌نگیری ده‌وڵه‌ت و ئامانجی گروپه توندڕه‌وه‌کانن، له‌کاتێکدا گونده عه‌ره‌ب نیشینه‌کان، به‌سه‌رچاوه‌و پشتیوانی داعش لێیان ده‌ڕوانرێت، به‌ڵام جیاوازییه‌که ئه‌وه‌یه، ده‌وڵه‌ت گونده کوردنشینه‌کانی پێ ناپارێزرێت. گونده‌کان بوون به‌پشتێنه‌ی سه‌لامه‌تیش بۆ شارو شارۆچکه‌کان، کۆسپن له‌به‌رده‌م ده‌ستگه‌یشتنی گروپه‌کان به‌ناوچه قه‌ره‌باڵغه‌کان، گروپه‌کان ده‌یانه‌وێت به‌رپێی خۆیان بۆ ده‌ست گه‌یشتن به‌شاره‌کان پاکبکه‌نه‌وه، ئه‌م سیناریۆیه خه‌ریکه له‌خانه‌قین سه‌رده‌گرێت، کاتێک گوندێکی زۆر چۆڵبوو، ئاڵۆزییه‌کان گه‌یشتنه ده‌روازه‌ی قه‌زاکه. جیاواز له‌داعش و گروپه توندڕه‌وه‌کان، گومانی تێدانیه، به‌شێکی تر له‌و هێرشانه‌ی ئه‌نجامده‌درێن و داعشیان پێ تۆمه‌تبارده‌کرێت، گروپی جۆراوجۆری تریان له‌پشته، ئامانجیان ده‌رپه‌ڕاندنی کورده له‌و ناوچانه، به‌تایبه‌ت به‌شێک له‌هێرشه‌کان، جێ په‌نجه‌ی داعشیان پێوه دیارنیه. گروپ گه‌لێک هه‌ن، له‌ڕووی شاره‌زایی سه‌ربازی و ته‌کنیکی شه‌ڕه‌وه، زۆر جیاوازییان له‌گه‌ڵ داعش نییه، به‌وپێیه‌ی پێشتر له‌ڕیزی سوپای عێراقی سه‌رده‌می به‌عسدا کاریانکردووه، هاوشێوه‌ی چه‌کداره کڕەویه‌کانی جه‌له‌ولا، ئه‌م گروپانه دوای رووخانی به‌عس، مامه‌ڵه‌ی هه‌ڵه‌یان له‌لایه‌ن حزبه کوردییه‌کان له‌گه‌ڵ کراوه، بۆیه جۆرێک له‌ڕق و هه‌ستی تۆڵه‌کردنه‌وه‌یان لا دروستبووه. ده‌یانه‌وێت له‌ڕێگه‌ی په‌لاماردانی گونده کوردییه‌کان، خۆیان له‌ڕق و کینه به‌تاڵ بکه‌نه‌وه، به‌تایبه‌ت هێرشه یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کانی سه‌ر گونده کاکه‌یی نشینه‌کانی ده‌ڤه‌ری خانه‌قین، جێ په‌نجه‌ی ئه‌م گروپانه‌ی پێوه دیاربوو، به‌رپرسانی کوردیش هه‌مان گومانیان هه‌بوو. به‌شێکی تر له‌هێرش و په‌لاماری سه‌ر گونده کوردنشینه‌کان، په‌یوه‌ندیان به‌عه‌ره‌به هاورده‌کانه‌وه هه‌یه، که‌ده‌یانه‌وێت له‌ڕێگه‌ی په‌لاماردان و ده‌غڵ و دان سوتاندنه‌وه، جارێکی تر، کورده‌کان له‌و ناوچانه ده‌رپه‌ڕێنن و خۆیان بگه‌ڕێنه‌وه سه‌ر ئه‌و زه‌وی و زارانه‌ی پێشتر داگیریان کردبوو. ده‌کرێت، بڵێین: سه‌رجه‌م ئه‌و گروپانه‌ی که سوننه‌ن به‌جۆرێک له‌جۆره‌کان تێوه‌گلاون له‌په‌لاماردانی گونده کوردنشینه‌کان، به‌ڵام لاوازی لایه‌نی کوردی وایکردووه، نه‌توانرێت تێوه‌گلانه‌کانیان به‌سه‌ردا ساغ بکرێته‌وه و رای گشتییان له‌دژ دروستبکرێت. گروپه شیعیه‌کان گروپه چه‌کداره شیعه‌کانیش سه‌رباری ناکۆکییان له‌گه‌ڵ سوننه‌دا، به‌ڵام له‌مه‌سه‌له‌ی په‌لاماردانی گونده کوردنشینه‌کاندا تێوه‌گلاون، جا تێوه‌گلانیان به‌به‌شداریکردنی راسته‌وخۆ بێت له‌و هێرشانه‌دا، یاخود له‌ڕێگه‌ی نه‌پاراستنی کورده‌کان و چاوپۆشیکردن بێت له‌هێرشه‌کانی سه‌ریان. زۆرێک له‌و ناوچه کوردییانه‌ی هێرشی به‌رده‌وامیان ده‌کرێته‌سه‌ر، له‌ڕووی ئه‌منییه‌وه له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی هێزه‌کانی حه‌شددان، ئه‌رکی ئه‌وانه بیانپارێزێت، به‌ڵام ئه‌و هێزه نه‌ک به‌باشی نه‌یپاراستوون، به‌ڵکو مامه‌ڵه‌کردنیان له‌گه‌ڵ رووداوه‌کان به‌جۆرێک بووه، گومان له‌سه‌ر خۆشیان دروست ببێت. ره‌نگه هه‌ڵه بێت، حه‌شدی شه‌عبی که له‌ده‌یان گروپی ئه‌جێندا جیاواز پێکدێت، به‌تێوه‌گلان له‌هێرشی سه‌ر کورده‌کان تۆمه‌تبار بکرێت، به‌ڵام ناشتوانرێت نکۆڵی له‌تێوه‌گلانی هه‌ندێک گروپ بکرێت، جا تێوه‌گلانه‌که که‌مته‌رخه‌می بێت یاخود چاوپۆشیکردن له‌چه‌کداره هێرشبه‌ره‌کان. راسته هه‌ندێک گروپی نێو حه‌شد، تێڕوانینی سه‌لبییان به‌رامبه‌ر به‌کورد هه‌یه، به‌تایبه‌ت گروپه توندڕه‌وه‌کانیان که‌دژی ریفراندۆم بوون و کورد وه‌کو هێزێکی جوداخواز ته‌ماشاده‌که‌ن، به‌ڵام ئه‌مه هۆکار نیه بۆ چاوپۆشییان له‌په‌لاماردانی گونده کوردنشینه‌کان. به‌شێک له‌به‌رپرسانی عێراق گه‌یشتوونه‌ته ئه‌و رایه‌ی، گه‌ر هه‌ندێک گروپی نێو حه‌شد چاوپۆشی له گروپه چه‌کداره‌کان بکه‌ن، یاخود که‌مته‌رخه‌م بووبن له‌پاراستنی کورده‌کاندا، ویستوویانه له‌و رێگه‌یه‌وه په‌یامی گرنگی بوون و مانه‌وه‌یان له‌ناوچه کێشه‌له‌سه‌ره‌کان بگه‌یه‌نن، به‌تایبه‌ت ئه‌و ناوچانه بۆ ئه‌وان له‌ڕووی ئابوورییه‌وه زۆر گرنگه. ته‌نانه‌ت به‌شێک له‌به‌رپرسانی عێراق، پێیانوایه هێرشه‌کانی ئه‌م دواییه‌ی سوپاو هێزه ده‌وڵه‌تیه‌کان له‌پارێزگاکانی دیاله‌و سه‌ڵاحه‌دین، له‌بنه‌ڕه‌تدا بۆ لاوازکردنی حه‌شدی شه‌عبییه، نه‌ک له‌دژی کورد، که‌ڕاگه‌یاندنی کوردی به‌هه‌ڵه مه‌سه‌له‌که‌ی گۆڕیوه بۆ شه‌ڕی پێشمه‌رگه‌و سوپا. راسته له‌سنوری کفری و کوڵه‌جۆ، هه‌ندێک ئاڵۆزی له‌نێوان سوپاو پێشمه‌رگه روویانداوه، به‌ڵام هۆکاری ئاڵۆزییه‌کان زیاتر مامه‌ڵه‌ی هه‌ڵه‌ی هێزه‌کان بووه به‌رامبه‌ر به‌یه‌کتری، بۆیه خێراش چاره‌سه‌ر بوون، ئه‌گینا جموجۆڵه‌کانی سوپا، ئامانجی گه‌وره‌تریان له‌پشته‌وه‌یه. هێزه‌کانی حه‌شدی شه‌عبی له‌خوارووی عێراق ته‌واو لاوازبوون، خاڵه سنوریه‌کانیان لێوه‌رگیرایه‌وه، ئه‌وه‌ی به‌ده‌ستیانه‌وه ماوه، پارێزگای دیاله‌یه، ئه‌و پارێزگایه سه‌رچاوه‌یه‌کی گرنگی ئابوورییه بۆ حه‌شد، حکومه‌تی عێراق به‌بیانووی داعش، هێزێکی زۆری ره‌وانه‌ی دیاله کردووه‌و ده‌یه‌وێت له‌بن ده‌ستی حه‌شد ده‌ریبهێنێت. سوپای عێراق کۆنترۆڵی ته‌واوی بۆشاییه ئه‌منیه‌کانی نێوانیانی له‌گه‌ڵ پێشمه‌رگه کرد، ده‌یه‌وێت بوار بۆ جوڵه‌ی داعش نه‌هێڵێته‌وه‌و بیانووه‌کانی حه‌شد نه‌هێڵێت، له‌هه‌مانکاتیشدا به‌هێز خاڵه سنورییه‌کانی مه‌نزه‌ریه‌و مه‌نده‌لی وه‌رگرێته‌وه، ته‌نها له‌نێوان خانه‌قین و مه‌نده‌لیدا، هه‌شت بازگه‌ی حه‌شدی لابرد، که له‌و بازگانه پاره له‌باهه‌ڵگره‌کان وه‌رده‌گیران. بۆیه ده‌کرێت بڵێین: ئۆپه‌راسیۆنه‌که‌ی سوپای عێراق که له‌لایه‌ن میدیای کوردییه‌وه به‌هه‌ڵه ته‌رجه‌مه‌کرا، له‌م قۆناغه‌دا بۆ لاوازکردنی حه‌شده، به‌ڵام له‌میانی ئۆپه‌راسیۆنه‌که‌دا، ده‌ریشکه‌وت سوپای عێراق وه‌کو هێزێکی لاوازو به‌رده‌سته، مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ پێشمه‌رگه ده‌کات، نه‌ک وه‌کو هێزێکی فیعلی و کاریگه‌ر. هه‌ڵه‌ی میدیا و ململانێى حزبی هه‌ڵه‌ی میدیای کوردی له‌چۆنیه‌تی گواستنه‌وه‌ی هێرشی سه‌ر گونده کوردنشینه‌کان، له‌گه‌ڵ ململانێی نێوان یه‌کێتی و پارتی، وایانکرد هێرشی سه‌ر گونده کوردنشینه‌کان به‌ئاسانی بۆ گروپه‌کان بچێته سه‌ر، هه‌ر ئه‌مه‌ش هۆکار بوو بۆ به‌رده‌وامیان له‌هێرشه‌کان. کاتێک هێرش ده‌کرێته‌سه‌ر گوندێکی کوردنشین، به‌چه‌ند خوله‌لێک دوای هێرشه‌که، میدیای کوردی به‌بێ لێکۆڵینه‌وه‌و به‌دواداچوون، کوتوپڕ هێرشه‌که ده‌داته پاڵ داعش، ئه‌م جۆره له‌مامه‌ڵه‌کردن، هۆکاره بۆ ونکردنی ناسنامه‌ی هێرشبه‌ره‌کان و هاتنه خه‌تی گروپی تریش بۆ هێرشکردن. میدیای کوردی، هه‌موو به‌رپرسیارێتیه‌که‌ی له‌داعشدا کورت کردووه‌ته‌وه، له‌کاتێکدا داعش باکی به‌تۆمه‌تبارکردن نیه، ده‌بوو میدیای کوردی به‌تۆخی به‌رپرسیارێتیه‌که‌ی خستبایه‌ته ئه‌ستۆی هێزه عێراقیه‌کان، هاوکات هه‌وڵی بنکۆڵکردنی رووداوه‌کان و ئاشکراکردنی ناسنامه‌ی سه‌رجه‌م گروپه‌کانیشی به‌شیعه و سوننه‌وه بدایه. له‌پاڵ هه‌ڵه‌ی میدیادا، ناکۆکیی نێوان هێزه کوردییه‌کان زیانێکی ئێجگار گه‌وره‌ی به‌پێگه‌ی کورد گه‌یاندووه، به‌جۆرێک ته‌نانه‌ت گروپێکی چه‌کداری چه‌ند که‌سیش، هیچ حسابێک بۆ هیچ هێزێکی کوردی ناکات، چونکه خیتابی پارتی‌و یه‌کێتی هێنده روو له‌یه‌کترییه، هێنده روو له‌کورد کوژه‌کان نییه. جارێک، به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی جه‌له‌ولا که‌عه‌ره‌بێکی دۆستی کورده، پێیوتم: چه‌کداره کرویه‌کان حساب بۆ کورد ناکه‌ن، چونکه یه‌ک نین، هێزێک له‌گه‌ڵیان له‌شه‌ڕدایه، هێزه‌که‌ی تر له‌پشته‌وه په‌یوه‌ندیان پێوه ده‌کات، پشتگیرییان بۆ دووپاتده‌کاته‌وه. گواستنه‌وه‌ی ململانێی حزبی نێوان یه‌کێتی و پارتی به له‌ده‌ستدانی ناوچه کێشه‌له‌سه‌ره‌کانه‌وه نه‌وه‌ستا، به‌ڵکو خه‌ریکه به‌کۆتایی هاتنی کورد له‌و ناوچانه کۆتایی دێت، به‌جۆرێک هێزه شیعی و سوننیه‌کان هه‌نگاوی یه‌ک له‌دوای یه‌ک بۆ وه‌ده‌رنانی کورد له‌و ناوچانه ده‌نێن، که‌چی پارتی و یه‌کێتی سه‌رقاڵی ته‌خوین کردنی یه‌کترین. سه‌رقاڵبوونی یه‌کێتی و پارتی به‌یه‌کتری و تێنه‌په‌ڕاندنی قۆناغی ئۆکتۆبه‌ری 2017، هێزه شیعی و سوننیه‌کانی ده‌ستکراوه‌تر کردووه، به‌رده‌وامبوونی ئه‌م ململانێ ناشیرینه‌ش، کۆتاییه‌که‌ی بۆ کورد له‌ناوچه جێناکۆکه‌کان کاره‌سات ده‌بێت.
هاوڵاتى جۆ بایدن، کاندیدى دیموکراته‌کان بۆ سه‌رۆکایه‌تى هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئه‌مریکا،داوا له موسڵمانان ده‌کات یارمه‌تى بده‌ن بۆ بردنه‌وه‌ى له دۆناڵد تره‌مپى کاندیدى کۆمارییه‌کان. جۆ بایدن له کۆنگره‌یه‌کى هه‌ڵبژاردنى ڤیدیۆییدا، داواى له‌یه‌ک میلۆن ده‌نگده‌رى ئه‌مریکى موسڵمان کرد، یارمه‌تى بده‌ن و وتی:" له رۆژى یه‌که‌مى بوونم به سه‌رۆکى ئه‌مریکا، قه‌ده‌غه‌ى هاتنى موسڵمانان بۆ نێو وڵاته‌که‌م هه‌ڵده‌گرم" هه‌روه‌ها بایدن فه‌رمووده‌یه‌کى پێغه‌مبه‌ر موحه‌ممه‌د ،(د.خ) هێنایه‌وه که فه‌رموویه‌تی"من رأى منکم منکرا فلیغیره بیده، فإن لم یستگع فبلسانه، فإن لم یستگع فبقلبه، وژلک أچعف الإیمان" واته : هه‌ر که‌سێک له ئێوه خراپه‌یه‌کى بینى ئه‌وا با به ده‌ست بیگۆڕێ, ئه‌گه‌ر نه‌یتوانى با به زمان بیگۆڕێ, ئه‌گه‌ر هه‌ر نه‌شى توانی، با به دڵ پێى ناخۆش بێت، که ئه‌وه لاوازترینى ئیمانه. بڕیاره رۆژى 3ى 11ى 2020 هه‌ڵبژاردنه‌کانى سه‌رۆکایه‌تى ئه‌مه‌ریکا به‌ڕێوه‌بچێت و جۆبایدین کاندیدى دیموکراته‌کانه‌و دۆناڵد تره‌مپیش کاندیدى کۆمارییه‌کانه.
.jpg)
ئه‌رده‌ڵان عه‌بدوڵڵا لەماوەی پێشوودا نرخی تمەن هێندە دابەزی، خەریک بوو ئێران لەمایەپووچییەوە نزیک بکاتەوە. دابەزینی نرخی تمەن وایکرد، کەخەڵکانێکی زۆر لای ئێمەش دەستبکەن بە تمەن کڕین. زۆر چاودێری سیاسی لەو باوەڕەدا بوون، کەئێران لەمایەپووچی نزیکبۆتەوە. لێ ئەوەی جێگەی سەرنج بوو، دووبارە ئێران لە رێگەی دوو رێکەوتننامەی گرنگەوە، پێگەی خۆی لەناوچەکەو جیهان بەهێزکردەوە. یەکەمیان لەگەڵ کۆماری چین، دووەمیان لەگەڵ رژێمی ئەسەد لەسوریا. یەکەمیان کاردانەوەی زۆری لەناوەوەو دەرەوەی وڵات لێکەوتەوە، چونکە زۆر هەمەلایەنەو کەرتەکانی ئابووری و سیاسی و سەربازیی و ئەمنییەکان دەگرێتەوە، لەهەمووشی گرنگتر بۆ ماوەی (25) ساڵە. هەروەها لەگەڵ زلهێزێکی جیهانیشە کەئەویش چینە. دووەمیان لەگەڵ رژێمی ئەسەدە، کەیەکێکە لەبنەما سەرەکییەکانی سیاسەت و ستراتیژی ئێران لەناوچەکە. لێرەدا هەوڵدەدەم تیشکێک بخەمەسەر هەردوو رێکەوتنەکە و کاریگەرییان بەسەر رەوشی گشتی ناوچەکەو جیهان بخەمەڕوو. ئێران و چین دوو دۆستی ناچار بەیەک پەیوەندی ئێران و چین زۆر کۆنەو دەگەڕێتەوە بۆ هەزاران ساڵ پێش ئێستا، ئەمەش بەهۆی ئەوەی هەردووکیان خاوەنی شارستانی کۆن بوون. لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێرانیشدا، پەیوەندی نیوان هەردوولا زۆر بەهێز بووە. ئەمەش کۆمەڵێک هۆکار رۆڵی هەبووە: لەڕووی سیاسییەوە هەردووکیان دژی سیاسەتی ئەمریکان لەناوچەکەو جیهان. لەهەمووشی گرنگتر، هەردووکیان رووبەڕووی سزای ئەمریکا بوونەتەوە. لەڕووی ئابووریشەوە، چین پێویستی بەنەوت و گازو بازاڕی ئێران هەیە، لەبەرامبەریشدا ئێرانیش پێویستی بەپارەو تەکنەلۆژیای چینی هەیە، بەتایبەتی لەئێستادا کە رووبەڕووی سزا قوورسەکانی ئەمریکا بۆتەوە. لەئیستادا چین یەکەم دەوڵەتی جیهانە لەڕووی سەرمایەگوزارییەوە لەئێران و لەساڵی 2010-ەوە بڕی (18.6) ملیار دۆلار سەرمایەگوزاری کردووە، لەکاتێکدا کۆی گشتی سەرمایەگوزاری بیانی لەئیران (28) ملیار دۆلار بووە. ساڵی 2017 چین رۆژانە (630) هەزار بەرمیل نەوتی لەئێران کڕیوە، هەرچەندە ئەمساڵ بەهۆی قەیرانی دارایی و ڤایرۆسی کۆرۆنا بڕەکە بۆ (200) هەزار بەرمیل دابەزیوە. لەڕووی بازرگانیشەوە، ماوەی چەندین ساڵە چین یەکەمین شەریکی بازرگانی ئێران، ساڵی پار بەبڕی نۆ ملیار دۆلار هەناردەی ئێران چووە بۆ چین کەزیاتر نەوت و گاز بووە. لە بەرامبەریشدا چین بڕی (11) ملیار دۆلار شمەکی هەناردەی ئێران کردووە. واتە میزانی بازرگانی لەبەرژەوەندی چینە. رێکەوتنێکی مێژوویی و گرنگ ئەم پەیوەندییە میژووییە ئەمساڵ هەنگاوی گەورەتری نا و رێکەوتنی «25 ساڵەی»ی لێکەوتەوە. ئەم رێکەوتنە یەکێکە لەڕێکەوتننامە گرنگەکانی مێژووی نوێی ئێران، چونکە بۆ ماوەی (25) ساڵە، واتە ماوەیەکی زۆر، هەروەها هەموو لایەنەکانیش دەگرێتەوە. لەکاتێکدا ئێران لەگەڵ هیچ دەوڵەتێک رێکەوتننامەیەکی لەم شێوەیەی نەکردووە. هەرچەندە هەموو ناواخنی رێکەوتنامەکە بەتەواوی ئاشكرا نەکراوە، بەڵام ئەوەندەی کەمیدیاکانی ئێران و چین و جیهانیش باسیان لێوە کردووە، رێکەوتنەکە لە (18) لاپەڕەو کۆمەڵێک بڕگەی گرنگ پێكهاتووە کەگرنگترینیان: چین لەماوەی (25) ساڵی داهاتوودا بەبڕی (400) ملیار دۆلار سەرمایەگوزاری لەئێران دەکات. (280) ملیار دۆلار لەکەرتی «نەوت، گاز و سامانی سروشتی دەبێت» (120) ملیار دۆلاریشی لەدروستکردنی ژێرخانی ئابووری دەبێت وەکو دروستکردنی «هێڵی شەمەندەفەر، بەندەرو فرۆکەخانەو بیناسازیی«. لەبەرامبەریشدا ئێران بۆ ماوەی (25) ساڵ نەوت و گازی خۆی بەچین دەفرۆشێت و پارەکەشی دەچێتە بانکێک لەشاری شەنگهای. لەڕووی سەربازیی و ئەمنییشەوە پەیوەندییەکان بەهێزتر دەکرێن، هەرچەندە هەندێک لەمیدیاکان باسیان لەوەکرد کەئێران رێگە دەدات کە چین بنکەی سەربازیی دابنێت، بەڵام ئەمەش لەزاری وتەبێژی حکومەتەوە رەتکرایەوە. هەروەها مەسەلەی فرۆشتنی دورگەی کیش لەکەنداوی فارسیش باسکرا، بەڵام ئەمەش لەلایەن حکومەتی ئێرانەوە رەتدەکرێتەوە. گرنگی بۆ چین هەمیشە ئێران گرنگی گەورەی بۆ چین هەبووە، لەڕووی نەوت و گازەوە، ئێران سەرچاوەیەکی گەورەی ئەم سامانەیە. لەڕووی بازاڕیشەوە، ئێران یەکێکە لەبازاڕە باشەکانی رۆژهەڵاتی ناڤین. بەڵام لەهەمووی گرنگتر پێگەی جوگرافیی ئێرانە، چونکە دەکەوێتە سەر کەنداوی فارسی، کەزۆرترین نەوت و گازی جیهانی تێدایە، هەروەها سنووری بەئاسیای ناڤین و دەریای قەزوینەوە هەیە، کە ئەمیش لەڕووی ستراتیژی و سیاسەتی دەرەکی چین، زۆر گرنگە. بەم رێکەوتنە بەتەواوی چین بەسەر ئەم دوو ناوچەیەدا زاڵ دەبێت و پێگەی خۆی لەبەرامبەر ئەمریکا بەهێزتر دەکات. هەربۆیە ئەمریکا زۆر دژی ئەم رێکەوتنە بوو. گرنگی بۆ ئێران گرنگی بۆ ئێران زۆرە، چونکە لەئێستادا خۆی لەبەردەم سزا قورسەکانی ئەمریکادا دەبینێتەوە، ڤایرۆسی کۆرۆناش هێندەی تر ئابووری داڕما، هەموو ئەمانەش وایکرد کە نرخی تمەن لەبەرامبەر دۆلادار هاڕە بکات. ئا لەم کاتەدا ئەم رێکەوتنە، دەرگایەکی ئەفسووناوییە بۆ ئێران بۆ ئەوەی کەمێک هەناسە بدات و ئابوورییەکەی لەداڕمان رزگاربکات. کاردانەوەی ناوخۆیی و دەرەکی گەرچی ئەم رێکەوتننە چ لەناوخۆی وڵات چ لەدەرەوە، ناڕەزایی زۆری لێکەوتەوە، ئەوەی مایەی سەرنج بوو هەڵوێستی ئەحمەدی نەژادی سەرۆکی پێشووی ئێران بوو کەزۆر دژی ئەم رێکەوتننامەیە وەستایەو رایگەیاند: ئەم رێکەوتنە بەشێکی زۆری بڕگەکانی نهێنێی و دوور لەچاوی گەلی ئێرانەوە کراوە، هەموو رێکەوتنێکی نهێنیش لەبەرژوەندی گەلی ئێران نییە. جێگەی ئاماژەیە ئەحمەدی نەژاد ماوەیەکە دژی حکومەتی ئێرانی قسە دەکات و بەنیازیشە، دووبارە خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار هەڵبژێرێتەوە. گەرچی رەزا بەهلەوی کوڕی شای ئێرانە، کەیەکێکە لەنەیارە سەرسەختەکانی کۆماری ئیسلامی. لەئەمریکاوە لەتویتێکیدا رەخنەی توندی لەم رێکەوتنە گرت و رایگەیاند: رژێمی ئێرانی لەتاران، هەموو سەروەت و سامانی ئێرانی تاڵانفرۆش کردووەو رازییش بووە بەهاتنی سوپای بیانی بۆ ناو وڵاتەکەمان. گەرچی حکومەتی ئێرانی هەموو ئەم تۆمەتانە رەتدەکاتەوەو داکۆکی لە رێکەوتنامەکە دەکات بەتایبەتی حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران. رێکەوتنی لەگەڵ سوریا رێکەوتنێکی تر کە بووە مایەی گرنگی پێدانی میدیای ناوچەکەو جیهان، رێکەوتننامەی سەربازیی بوو لەگەڵ سوپای بەشار ئەسەد لەدیمەشق. لە 8ی ئەم مانەگەدا تەلەڤزیۆنی سوریا دیمەنی واژۆکردنی رێکەوتننامەیەکی سەربازیی بڵاوکردەوە، کەتێیدا عەلی عەبدوڵڵا ئەیوب وەزیری بەرگری سوریاو لیوا محەمەد باقر، سەرۆک ئەرکانی سوپای ئێران واژۆی رێکەوتننامەیەکیان کرد، بەپێی ئەم رێکەوتنە بێت سوپای ئێرانی هاوکاریی سوپای سوریا دەکات، تاوەکو هێزو توانا سەربازییەکانی بەهێزتر بکات و پشت بەسیستەمی بەرگری ئاسمانی ئێرانی ببەستێت بۆ ئەوەی پارێزگاری لەئاسمانی سوریا بکات و دژی هێرشی دوژمنانی بێتەوە بەتایبەتی تورکیا و ئیسرائیل. گرنگی ئەم رێکەوتنە بۆ ئێران ئەم رێکەوتنە هێندەی تر پێگەی سەربازیی و سیاسی ئێرانی لەسوریا بەهێزتر کرد، چونکە لەماوەی پێشوودا زیاتر باسی رۆڵی روسیا دەکرا. بەڵام ئەم رێکەوتنە هێندەی تر دەستی ئێرانی لەسوریا ئاوەڵاتر کرد. ئێران لەڕێگەی ئەم رێکەوتنەوە کۆمەڵێک پەیامی بۆ دۆست و نەیارانی نارد: بە ئەمریکیی و ئیسرائیلییەکانی وت، کەچیتر ناتوانن هەروا بەئاسانی پەلاماری هێزەکانی لەسوریا بدەن، چونکە سیستەمی دژە فرۆکەی ئێرانی ، سیستەمێکی بەهێزە. هەروەها دەرچوونی هێزی ئێرانیش لەسوریا، بوو بەشتێکی مەحاڵ. هەروەها پەیامێکیش بوو بۆ تورکیا، کەئێران بەهەموو شێوەیەک بەردەوامە لەداکۆکیکردن و بەرگریکردن لەڕژێمی ئەسەد ، هەروەها دژی هەوڵی داگیرکاری تورکیا دەوەستێتەوەو ترسێکی گەورەشە بۆسەر هێزی ئاسمانی تورکی، کە چیتر بەو ئاسانییە ناتوانێت پەلاماری سوریا بدەن. لەکۆتاییشدا پەیامێک بوو بۆ روسیا، چونکە ئەم رێکەوتنە بەبێ ئاگاداری ئەوان کراوە، هەروەها وازهێنانی سوریاش لەسیستەمی بەرگری روسی و پشتبەستن بەسیستەمی بەرگی ئێرانی، مانای پشتکردنی لەمۆسکۆ و رووکردنە لەتاران. گرنگی بۆ سوریا ئەم رێکەوتنە بۆ رژێمی ئەسەد گرنگ بوو، چونکە ماوەیەکە هێزە ئاسمانییەکانی تورکیاو ئیسرائیل، هێرشی توند دەکەنەسەر سوپای سوریا . دیارە هێزی ئاسمانی تورکی و گروپە تیرۆریستەکان کەتورکیا پشتگیرییان دەکات، مەترسی گەورەن بۆ سەر سوریا. ئەم رێکەوتنە بەرگریی ئاسمانی سوریا بەهێزدەکات، ئەمەش لەبەرژەوەندی رژێمی ئەسەدە دوا قسە بەدڵنییایەوە ئێران لەڕێگەی ئەم دوو رێکەوتنەوە پێگەی خۆی لەناوچەکەو جیهان بەهێزکردەوە، بەڵام راستە رێکەوتنی لەگەڵ چین لەڕووی ئابوورییەوە هاوکاری دەکات، بەڵام لەڕووی سیاسییەوە لەئێستادا لەناوخۆی ئێراندا ناڕەزایی گەورە لەدژی هەیە. زۆرێک لەچاودێرانی سیاسی لەو باوەڕەدان کە رۆحانیش بەهەمان دەردی عادل عەبدولمەهدی بچێت، چونکە ئەویش بەهۆی رێکەوتنامەی لەگەڵ چین، رووبەڕووی دژایەتی زۆر بووەوەو لە دواجاردا حکومەتەکی رووخا. هەربۆیە بەشێکی زۆری ئەم رێکەوتننامەیە بەنهێنی ماوەتەوە، تاوەکو کاردانەوەی زیاتری لێنەکەوێتەوە. گەرچی رێکەوتنی لەگەڵ رژێمی ئەسەد، تەنها بەرگری لەمانەوەی ئێران دەکات لەسوریا، هەرچەندە ئەم مانەوەیەش لەڕووی ئابووریی و سیاسییەوە، زۆر لەسەر ئیران دەکەوێت. سەرچاوەکان: Robert Espey. Irans Außenhandel stark geschrumpft. www.gtai.de نيويورك تايمز: شراكة كاملة مرتقبة بين الصين إيران. سایتی العربیة. سامي زرقا. ما الأوجه الخفية لشراكة إيران العميقة مع الصين؟. www.akhbaralaan.net خيانة ونهب».. تسريب تفاصيل اتفاق الربع قرن السري بين إيران والصين.سایتی الحرة.
وه‌رگێڕانى: هاوڵاتى «حکومه‌ته‌که‌ى مسته‌فا کازمى هه‌نگاوه‌کانى چاکسازیى له‌قسه‌وه کردووه به‌هه‌نگاوى کردارى و به‌ئاراسته‌ى بنه‌بڕکردنى ده‌ستى میلیشیاکان بچێت، به‌ڵام هیچ کام له‌م هه‌نگاوانه بێ به‌ربه‌ست و ئاسته‌نگ نابن و به‌ئاسانى نایه‌ن به‌ده‌سته‌وه«، ناوه‌ندى لێکۆڵینه‌وه‌ى جه‌یمس تاونى ئه‌مریکى و ئیماراتى سه‌باره‌ت به‌حکومه‌ته‌که‌ى کازمی، وا ده‌ڵێت. دوو ناوه‌ندى تووێژینه‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکى و ئیماراتى پاش ده‌ستبه‌کاربوونى مسته‌فا کازمى وه‌ک سه‌رۆک وه‌زیران، تووێژینه‌وه‌یه‌کیان سه‌باره‌ت به‌کاره‌کان و چاکسازییه‌کانى کازمى ئه‌نجامداوه. ناوه‌ندى جه‌یمس تاون ئامانجى هۆشیارکردنه‌وه‌و زانیارى به‌خشینه له‌ڕووى ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى و سیاسییه‌وه ، دامه‌زراوه‌که‌ش له‌واشنتنى پایته‌ختى ئه‌مریکایه که‌کاره‌کانى تووێژینه‌وه‌و شیکردنه‌وه‌ى بابه‌ته گرنگه‌کانى دنیایى سیاسه‌ته به‌تایبه‌ت ئه‌و بابه‌تانه‌ى که‌په‌یوه‌ندیدارى راسته‌وخۆو گرنگیان به‌سیاسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکاوه هه‌یه‌و ساڵى ١٩٨٤ له‌لایه‌ن پارێزه‌رى ئه‌مریکى (ولیام گێمه‌ر) دامه‌زراوه. ناوه‌ندى لێکۆڵینه‌وه‌ى ئیماراتى له‌ساڵى ١٩٩٤وه به‌فه‌رمابى شێخ زاید بن سوڵتان حاکمى دوبه‌ى دامه‌زراوه‌و کارى نووسینى راپۆرت و لێکۆڵینه‌وه و تووێژینه‌وه‌ى ستراتیجییه له‌سه‌ر پرسه جیهانییه‌کان، لێکۆڵینه‌وه‌کانى ده‌زگاکه له‌بواره‌کانى گۆڕنکارییه سیاسی، ئابوری، کۆمه‌ڵایه‌تیی، رۆشنبیری، زانستی، عه‌سکه‌ریی، ژینگه‌یى و ته‌ندروستییه‌کانه. به‌پێى تووێژینه‌وه‌که‌ى ناوه‌ندى جه‌یمس تاون و په‌یمانگاى ئیماراتى بۆ لێکۆڵینه‌وه، چاکسازییه‌کانى کازمى ته‌نیا خۆى له‌بنه‌بڕکردنى گه‌نده‌ڵییدا نه‌بینیوه‌ته‌وه، به‌ڵکو ده‌ستى داوه‌ته چاکسازیى کردن و له‌بنه‌وه هه‌ڵکێشانى مه‌له‌فێک که قورسه‌و هه‌موو سه‌رۆک وه‌زیرانێک تواناى ئه‌وه‌ى نییه بیه‌وێت ده‌ست بۆ ئه‌و جۆره مه‌له‌فانه به‌رێت که به‌لاى هه‌ندێک هێزى سیاسى عێراقییه‌وه بڤه‌یه، ئه‌ویش» مه‌له‌فى هێزه چه‌کدارو میلیشیاکانى عێراقه که به‌ڕوونى ئێران پشتیوانییان ده‌کات و ده‌ستبردن بۆ چاکسازى یان هه‌ر گۆڕانکارییه‌ک له‌م هێزانه‌دا، ئێران ده‌ست واڵا ده‌کات له‌ده‌ستتێوه‌ردانى دیکه‌ى راسته‌وخۆ له‌کاروبارى عێراقداو چاوه‌ڕێ ده‌کرێت ئێران جارێکى دیکه کۆنترۆڵى بڕیار و ده‌سه‌ڵاتى عێراق بکات.» هه‌ر به‌پێى توێژینه‌وه‌ى ئه‌و دوو ناوه‌نده، راوێژکاره‌کانى سه‌رۆک وه‌زیران داوایان لێکردووه وردتر ره‌نگڕێژى هه‌نگاوه‌کانى بکات و وڵات له‌هه‌نگاونان به‌ره‌و چاکسازییه‌وه به‌ره‌و داڕمان نه‌بات و هه‌نگاوه کردارییه‌کانى له‌ڕێگه‌ى راگه‌یاندنه‌وه به‌گوێ و چاوى نه‌یاره‌کانیدا ببات و بیکاته بروسکه‌یه‌کى ترساندن و کاریزمایى بونى خۆى نیشان بدات. ئه‌و گۆڕانکارییانه‌ى کازمى له‌ئێستادا کردوویه‌تی، چه‌ندین په‌یامى ناوخۆیى و ده‌ره‌کى له‌پشته‌وه‌یه که‌گرنگترینیان ئه‌مانه‌ن: ئه‌و په‌یامه‌ى بۆ ناوخۆى عێراقه ئه‌وه‌یه، که‌حکومه‌ته‌که‌ى کازمى بۆ گۆڕانکارى له‌سلکى ئه‌منى و سه‌قامگیرکردنى ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى هاتووه که‌ئه‌وه‌ش داواکارى گه‌لى عێراقه، که‌ئه‌مه‌ش به‌دوایدا بڕیارى هه‌ڵبژاردنى پیشوه‌خته‌ى به‌دوادادێت و جارێکى دیکه داواکارى خۆپیشانده‌ران به‌تایبه‌ت و گه‌لى عێراق به‌گشتی به‌رجه‌سته ده‌کرێت. ئه‌م هه‌وڵانه‌ى ئێستای کازمى به‌ئاراسته‌ى چاکسازى ده‌یدات به‌دڵى به‌شێک له‌هێزه سیاسیى و میلیشیاکانى عێراق نییه، چونکه ئه‌و هێزه میلیشیایانه خۆیان به‌تێکشکێنه‌رى سه‌ره‌کى داعش ده‌زانن و خۆیان به‌خاوه‌نى نفوزو کاریگه‌ریى له‌ساحه‌ى سیاسى و جه‌نگیى عێراقدا ده‌بینن و پێیان وایه ئه‌و بۆچوونه‌ى کارده‌کات بۆ له‌نابردنى ئه‌و هێزانه حکومه‌ت نییه، به‌ڵکو ئه‌وه گه‌له که‌بڕیارى له‌چاره‌نووسى ئه‌و هێزانه ده‌دات. په‌یامى دووه‌مى هه‌نگاوه‌کانى کازمى رووى له‌ئێرانه، چونکه «کازمى به‌م هه‌نگاوانه‌ى ئێستاى ته‌جاوزى له‌بڕیاره‌کانى حکومه‌ته‌کانى پێش خۆى کردووه به‌وه‌ى هه‌موو هه‌وڵێکى بۆ پاراستنى قه‌واره‌ى سیاسى و ده‌روازه سنورییه‌کانى عێراقه له‌ده‌ستى عێراق خۆیدا و بنه‌بڕکردنى ده‌ستى گه‌نده‌ڵى و بێگانه‌یه له‌کاروباره ناوخۆییه‌کانى عێراقدا. ناوه‌نده‌که ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه که «ئێرانییه‌کان ئه‌م هه‌نگاوو بڕیارانه‌ى کازمى به‌مه‌ترسى بۆ سه‌ر پێگه‌ى خۆیان له‌داهاتووى عێراقدا ده‌بینن و پێیان وایه بۆ له‌مه‌ودوا ناتوانن به‌شێوه‌یه‌کى فراوان و وه‌ک رابردوو موماره‌سه‌ى هه‌نگاوه‌کانیان له‌عێراقدا بکه‌ن». یه‌کێکى دیکه له‌په‌یامه‌کانى چاکسازى کازمى گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ ژینگه‌ى عه‌ره‌بى تاکاریگه‌رى جارانى بۆ بگه‌ڕێته‌وه، که‌پێگه‌ى سیاسى و ئابورى خۆى له‌ناوچه‌که‌دا بگه‌ڕێنێته‌وه بۆ ساڵانى سه‌ده‌ى رابردوو که به‌لایه‌نى که‌مه‌وه کازمى له‌ئێستادا ده‌یه‌وێت عێراق نه‌بێته خاکێک که‌هه‌ر که‌س بیه‌وێت مه‌ترسى له‌سه‌ر وڵاتێکى دیکه‌ى لێوه دروست بکات و بیکاته گۆره‌پانێک بۆ یکلایى کردنه‌وه‌ى ململانێکانى خۆیان. هه‌نگاوه‌کانى کازمى ته‌نیا بۆ ویلایه‌ته‌یه‌کگرتووه‌کانى ئه‌مریکا نییه، به‌ڵکو بۆ کۆمه‌ڵگاى نێوده‌وڵه‌تییه به‌شێوه‌یه‌کى گشتی، به‌وه‌ى عێراق ده‌یه‌وێت خۆى بێبه‌رى بکات له‌ململانێ هه‌رێمایه‌تییه‌کان و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان و جارێکى دیکه نایه‌وێت خاکى عێراق بۆ پاکتاو کردنى حساباتى وڵاتان به‌کاربهێندرێت. ئه‌م په‌یامه‌ش باشترین هه‌نگاوى کازمییه، چونکه له‌ڕێگه‌ى ئه‌مه‌وه هاوکارى و پشتگیرییه‌کانى ئه‌مریکاو وڵاتانى دیکه‌ى نێوده‌وڵه‌تى بۆ عێراق و کابینه‌که‌ى کازمى زیاتر ده‌بێت، چونکه ئه‌مریکا ده‌یه‌وێت عێراق رۆڵى یه‌کسان ببینێت له‌ململانێکانى ناوچه‌که‌دا به‌تایبه‌ت که له‌ئێستادا نییه‌تێک له‌لایه‌ن عێراقه‌وه به‌دیده‌کرێت بۆ کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌عێراق. له‌کۆتایى توێژینه‌وه‌ى هه‌ردوو ناوه‌نده‌کادا هاتووه که نابێت کازمى ده‌ست بکات به‌پووره‌ى هه‌نگداو ده‌بێت سه‌ره‌تا گێژیان بکات. هاوکات ئه‌وه‌ى که‌پێویسته کازمى بۆ لاوازکردنى میلیشیا ئێرانییه‌کان بیکات، بڕینى سه‌رچاوه‌ى داهاته‌که‌یانه که‌خۆى له‌کۆنترۆڵکردنى به‌شێک له‌ده‌روازه سنورى و بازگه‌کانى نێوان پارێزگاکاندا ده‌بینێته‌وه که‌داهاته‌کانیان بۆ به‌شێک له‌هێزه‌کانى حزبوڵا و عه‌سائیبى ئه‌هلى حه‌ق خه‌رج ده‌کرێن. تووێژینه‌وه‌ى ئه‌و دوو ناوه‌نده بۆچوونیان وایه به‌وشککردنى سه‌رچاوه‌ى داهاتى ئه‌و هێزه چه‌کدارانه‌ى که‌وه‌لائیان بۆ ئێران هه‌یه، ده‌تواندرێت چاکسازى و گۆڕانکارییه‌کانى عێراق به‌ڕێژه‌ى به‌رچاو به‌ره‌وپێش بچن و به‌مه‌ش گۆڕانکارى کرده‌یى و ریشه‌یى دروستده‌که‌ن بۆ داهاتووى وڵات.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تی به‌رگری ئه‌مریکا (پنتاگۆن) رایگه‌یاند که هێزه ئاسمانییه‌کانی وڵاته‌که‌ی 8 فڕۆکه‌ی جه‌نگی جۆری "F-35" ده‌کڕێته‌وه که پێشکه‌وتووترین فڕۆکه‌ی جه‌نگییه و له بنه‌ڕه‌تدا بۆ تورکیا دروستکرابوو. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 21ى ته‌موزى 2020 پنتاگۆن له راگه‌یه‌ندراوێکدا ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه که "هێزى ئاسمانیى ئه‌مریکا به‌فه‌رمى هه‌شت فڕۆکه‌ى F-35 ده‌کڕێته‌وه، که له‌بنه‌ڕه‌تدا له‌لایه‌ن کۆمپانیاى لۆکید مارتن به‌بڕی 682 ملۆن دۆلار بۆ تورکیا دروستکرابوون". تورکیا له پلانیدابوو له‌ڕێگه‌ى پرۆگرامى "هێرشى هاوبه‌شى فڕۆکه‌ى جه‌نگی" 100 فڕۆکه‌ى F-35 بکڕێت، به‌ڵام له مانگى ته‌ممووزى ساڵى رابردوو به‌هۆى ئه‌وه‌ى سیسته‌مى به‌رگریى S-400ـى له رووسیا کڕى له پڕۆگرامه‌که ده‌رکرا. واشنتن پێیوایه که ئه‌و سیسته‌مه رووسییه له تورکیا جێى مه‌ترسییه بۆ فڕۆکه‌ى F-35 که به یه‌کێک له نوێترین فڕۆکه‌ى جه‌نگى ئه‌مریکا و وڵاتانى ناتۆ داده‌نرێت و نرخى هه‌ر فڕۆکه‌یه‌کى نزیکه‌ى 77.9 ملیۆن دۆلاره.
هاوڵاتى ئه‌مڕۆ نرخى نه‌وت له بازاڕه‌کانى جیهان به‌رزبووه‌وه و له ئێستادا هه‌ر به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت نزیکبووه‌ته‌وه له 44 دۆلار. ئه‌مڕۆ سێ شه‌ممه 21ى ته‌موزى 2020، نرخى به‌رمیلێک نه‌وت له جۆرى برێنت به 43 دۆلار و 76 سه‌نته، له کاتێکدا به‌یانى دوێنێ به 42 دۆلار و 84 سه‌نت بووه. هه‌روه‌ها له ئێستادا نرخى هه‌ر به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مه‌ریکى له بازاڕه‌کانى جیهان به 41 دۆلار و 26 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ده‌کرێت، له کاتێکدا به‌یانى دوێنێ به 40 دۆلار و 42 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ده‌کرا. هاوکات نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى ئۆپێک به 42 دۆلارو 91 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت
هاوڵاتى حکومه‌تى سعودیه بڕیاریدا رۆژى هه‌ینى 31 ته‌موز بکرێته یه‌که‌م رۆژى جه‌ژنى قوربانى ئه‌مساڵ. لیژنه‌ى بینینى مانگ له وڵاتى سعودیه بڕیارى دا که رۆژى هه‌ینى بکرێته یه‌که‌م رۆژى جه‌ژنى قوربان. هه‌رێمى کوردستان و سونه‌کانى عێراق و ناوچه‌که له دیاریکردنى رۆژى جه‌ژنى ره‌مه‌زان و قوربان و له‌گه‌ڵ سعودیه ئه‌نجامى ده‌ده‌ن.
سازدانى: هاوڵاتى به‌ڕێوه‌به‌رى جێبه‌جێکارى فاروق گروپ دەڵێت: خاوەنی هیچ پرۆژەیەک نین لەدەرەوەی وڵات. زرنگ فاروق به‌ڕێوه‌به‌رى جێبه‌جێکارى فاروق گروپ لەم چاوپێکەوتنەی لەگەڵ هاوڵاتى ئاماژە بەکارو پرۆژەکانیان لەپارێزگای سلێمانی دەکات، دەشڵێت: «پێخۆشحاڵ ده‌بین که‌هه‌ر کارو پرۆژه‌یه‌ک هه‌بێت له‌شاره‌کانی تری کوردستان به‌شدار ده‌بین، هه‌موو کات چاوه‌ڕێین له‌هه‌ولێر و دهۆک به‌ری کارکردنمان بۆ ئاسان بکرێت له‌لایه‌ن حکومه‌تی هه‌رێمه‌وه، وه‌کو کۆمپانیاکانی تر به‌ئازادی و به‌گوێره‌ی یاسا کاربکه‌ین!» هاوکات جەخت دەکاتەوە کەفاروق گروپ دابه‌شبووه به‌سه‌ر نۆ سێکته‌رو بزنسى جیاوازدا، که‌بریتین له‌بواره‌کانى بیناسازی، چیمه‌نتۆ، تێلیکۆم، بوارى پزیشکى و ته‌ئمین، هۆتێل و گه‌شتیاری، خزمه‌تگوزارى دارایى و هه‌روه‌ها پیشه‌سازى ئه‌له‌منیۆم و ساندویچ په‌ناڵ که له‌لایه‌ن بیست و دوو کۆمپانیا که‌بنکه‌ى سه‌ره‌کییان له‌سلێمانیدایه‌و سه‌رجه‌م کاره‌کانى له‌سه‌رتاسه‌رى عێراقدا به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن هاوڵاتى: بنیاتنانى کارگەى ریسایکلین له‌سلێمانى چ گرنگییه‌کى هه‌یه؟ زرنگ فاروق: کارگه‌که‌ی ئێمه کارگه‌ی ریسایکلین نییه، به‌ڵکو کارگه‌ی چاره‌سه‌رکردنی خۆڵ و خاشاکی ره‌قه که‌تازه‌ترین و پێشکه‌وتووترین ته‌کنۆلۆژیای جیهانه بۆ چاره‌سه‌رکردنی خۆڵ و خاشاک. له‌م کارگه‌یه‌دا دوای چاره‌سه‌رکردنی ته‌واوی خۆڵ و خاشاکه‌که بڕی 85%ی خۆڵ و خاشاکه‌که ده‌گۆڕێت بۆ به‌رهه‌می (Refuse Derived Fuel -RDF). (RDF) جۆرێکه له‌جۆره‌کانی وزه، وزه‌یه‌که دۆستی ژینگه‌یه، له‌ئه‌نجامی چاره‌سه‌رکردنی خۆڵ و خاشاکی ره‌ق به‌رهه‌مده‌هێنرێت. به‌کارده‌هێنرێت له‌کارگه‌کاندا وه‌کو سووته‌مه‌نی، هیچ کاریگه‌ریه‌کی نه‌رێنی نیه له‌سه‌ر ژینگه. له‌کارگه‌ی ئێمه‌دا ته‌نها 15% له‌ته‌واوی خۆڵ و خاشاکه‌که وه‌کو پاشماوه‌ی به‌رهه‌مهێنانی (RDF) ده‌مێنێته‌وه که‌پاشماوه‌یه‌کی ناچالاکه و نابێته هۆی دروستبوونی گازو لێکه‌وتنه‌وه‌ی ئاگر، دواتر ئه‌م بڕه ده‌برێته ناوچه‌ی لاند فیل (Land fill)، ناوچه‌ی (لاند فیل) بریتیه له‌ڕووبه‌رێکی فراوانی زه‌وی که‌ته‌رخانکراوه بۆ پڕکردنه‌وه‌ی به‌پاشماوه‌ی خۆڵ و خاشاک دوای چاره‌سه‌رکردنی، پاشان له‌داهاتوودا ده‌بێته ناوچه‌یه‌کی سه‌وزایی. ناوچه‌ی لاند فیل به‌جۆرێک دیزاین کراوه که‌هیچ جۆره گیراوه‌یه‌ک ناچێته ژێرزه‌وی که‌ببێته هۆی پیسبوونی ئاوی ژێر زه‌وی و ئاوی سه‌رزه‌وی، ئه‌مه‌ش له‌ڕێگه‌ی به‌کارهێنانی (Leachate Treatment System ) که‌ته‌واوی ئاوی پیسی ناو هه‌موو کارگه‌که چاره‌سه‌ر ده‌کات. له‌کارگه‌کانی تر که‌ڕیسایکلینی خۆڵ و خاشاک ده‌که‌ن پاشماوه‌ی کارگه‌کان ده‌گاته بڕی 40% بۆ 60%و پاشان ده‌برێته ناوچه‌ی لاند فیل که‌ڕووبه‌رێکی فراوانی زه‌وی داگیرده‌کات، هه‌روه‌ها پاشماوه‌که‌ش ده‌بێته‌هۆی دروستبوونی گازو لێکه‌وتنه‌وه‌ی ئاگرو پیسکردنی ئاوی ژێرزه‌وی و سه‌رزه‌وی چونکه پاشماوه‌که چالاکه. کارگه‌که کاریگه‌ری راسته‌وخۆی هه‌یه له‌سه‌ر ژینگه‌ی شاری سلێمانی به‌هۆی چاره‌سه‌رکردنی کۆی پاشه‌ڕۆی شاره‌که‌مان به‌شێوه‌یه‌کی رۆژانه، سه‌ره‌ڕای دابینکردنی نزیکه‌ی (200) هه‌لی کاری راسته‌وخۆو چه‌ندان هه‌لی کاری تری ناڕاسته‌وخۆ بۆ خه‌ڵکی شاری سلێمانی و ناوچه‌که. هاوڵاتى: له‌وڵاتانى پێشکه‌وتوو خۆڵ و خاشاک جیاکراوه‌ته‌وه، شوشه‌و پلاستیک و خوارده‌مه‌نى هه‌ریه‌که‌ى سه‌به‌ته‌ى خۆى هه‌یه؟ بیرتان له‌وه نه‌کردووه‌ته‌وه له‌گه‌ڵ دروستکردنى کارگەکەدا ئه‌م کارەش بکه‌ن؟ زرنگ فاروق: ئه‌وه‌ی که له‌شاری سلێمانی دامه‌زراوه کارگه‌ی چاره‌سه‌رکردنی خۆڵ و خاشاکه که‌پێشکه‌وتووترین و تازه‌ترین کارگه‌یه بۆ چاره‌سه‌رکردنی خۆڵ و خاشاک، واته ئه‌و خۆڵ و خاشاکه‌ی که‌دێته کارگه‌که جگه له(پاشه‌ڕۆی پزیشکی، پاشماوه‌ی بیناسازی، ئاوه‌ڕۆ) هه‌موو جۆره‌کانی تری خۆڵ و خاشاک به‌یه‌که‌وه وه‌رده‌گیرێت و چاره‌سه‌رده‌کرێت. هاوڵاتى: ئایا ئه‌و ماددانه‌ى له‌خۆڵ و خاشاکه‌کاندان چ سوودێکى لێده‌بینن؟ بۆ نموونه ئه‌وه‌ى شووشه‌یه چى لێده‌کرێت و خوارده‌مه‌نى و پلاستیک و مقه‌باکان چى لێده‌که‌ن؟ زرنگ فاروق: ئه‌و مادانه‌ی له‌خاشاکه‌که‌دا هه‌یه هه‌ریه‌که‌یان بڕی جیاواز وزه‌یان تێدایه (نرخی کالۆری)، ئه‌و خاشاکه‌ی که له‌شاری سلێمانیه‌وه دێته کارگه‌که به‌نزیکه‌یی 55% شێی تێدایه، هه‌موو جۆره‌کانی خاشاکه‌که به‌چه‌ند پرۆسه‌یه‌کی میکانیکیدا تێده‌په‌ڕێت و پاشان ده‌برێت بۆ خانه‌کانی وشککردنه‌وه‌ی بایۆلۆجی، لێره‌دا خاشاکه‌که وشک ده‌کرێته‌وه له‌ڕێگه‌ی به‌کتریاییه‌وه (وشکردنه‌وه‌ی بایۆلۆجی) بۆ نزیکه‌ی 20% راده‌ی شێ، پاشان به‌چه‌ند پرۆسه‌یه‌کی تری میکانیکیدا تێده‌په‌ڕێت و ئاماده‌ده‌بێت بۆ به‌کارهێنانی وه‌کو سووته‌مه‌نی له‌کارگه‌کاندا که‌پێی ده‌وترێت به‌رهه‌می (RDF) مادده‌ی شوشه یه‌کێکه له‌و به‌رهه‌مانه‌ی که‌وه‌کو پاشماوه هه‌ژمار ده‌کرێت و ده‌برێته ناوچه‌ی لاند فیل. هاوڵاتى: رێنماییه‌کان بۆ هاوڵاتیان چییه، ئایا هاوڵاتیان له‌مه‌ودوا خۆڵ و خاشاکه‌کانیان چۆن جیابکه‌نه‌وه، چونکه ئه‌وه‌ى ئێستا هه‌مووى به‌تێکه‌ڵى فڕێده‌درێت؟ زرنگ فاروق: داوا له‌حکومه‌ت و لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌که‌ین، که کاربکه‌ن بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاستی هۆشیاری تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگه، به‌جۆرێک که‌هاوڵاتیان که‌مترین بڕی پاشه‌ڕۆیان هه‌بێت له‌ژیانی رۆژانه‌یاندا بۆ پاراستنی ژینگه. هاوڵاتى: کۆمپانیاى ecocem یه‌کێکه له‌کۆمپانیاکانى فاروق گروپ و له‌ئێستادا خاوه‌ندارى کارگه‌ى چاره‌سه‌رکردنی خۆڵ‌و خاشاک ده‌کات، رۆژانه چه‌ند تۆن خۆڵ و خاشاک کۆده‌که‌نه‌وه؟ زرنگ فاروق: کارگه‌که له‌توانایدایه رۆژانه (1100) ته‌ن له‌خۆڵ و خاشاکی ره‌قی شاری سلێمانی چاره‌سه‌ر بکات، که له‌لایه‌ن کۆمپانیاکانی کۆکردنه‌وه‌ی خۆڵ و خاشاک و شاره‌وانی سلێمانییه‌وه کۆده‌کرێته‌وه‌و پاشان ده‌هێنرێته کارگه‌که، که‌ئه‌مه‌ش یه‌کسانه به‌تێکڕای خۆڵ و خاشاکی رۆژانه‌ی شاری سلێمانی، له‌تواناماندا هه‌یه ئه‌و بڕه زیادبکرێت به‌گوێره‌ی پێداویستی شاری سلێمانی. هاوڵاتى: ئایا له‌توانادا هه‌یه هه‌موو بڕی پاشه‌رۆ چاره‌سه‌ربکرێت به‌بێ دروستبوونی هیچ جۆره پاشماوه‌یه‌ک؟ زرنگ فاروق: به‌پێی زانیارییه‌کان تاوه‌کو ئێستا له‌جیهاندا هیچ جۆره ته‌کنیکێک نه‌دۆزراوه‌ته‌وه که‌بتوانێت چاره‌سه‌ری خۆڵ و خاشاک بکات و هیچ جۆره پاشماوه‌یه‌کی نه‌بێت. هاوڵاتى: کارگه‌ى چاره‌سه‌رکردنی خۆڵ‌و خاشاک هه‌موو به‌شه‌کانى ته‌واو بووه یان ئه‌مه ته‌نها قۆناغى یه‌که‌میه‌تى و به‌شى دیکه‌ى ماوه؟ زرنگ فاروق: له‌ئێستادا ته‌واوی به‌شه‌کانی کارگه‌که ته‌واو بووه، کارگه‌که له‌قۆناغی کارپێکردنی ئه‌زموونیدایه. هاوڵاتى: ئه‌م کارگه‌یه ده‌توانرێت تا 25 ساڵى دیکه سوودى لێ ببینرێت؟ به‌تایبه‌ت که‌ژماره‌ى دانیشتوان زیاد ده‌کات و خۆڵ و خاشاکه‌کانیش زیاتر ده‌بن؟ زرنگ فاروق:به‌پێی گرێبه‌سته‌که‌مان، ئه‌م کارگه‌یه له‌توانایدایه تاوه‌کو (20) ساڵی داهاتوو چاره‌سه‌ری خۆڵ و خاشاکی ناو شاری سلێمانی بکات به‌زیادبوونی ژماره‌ی دانیشتوانیشه‌وه. دوای ئه‌وه‌ش ئه‌گه‌ر پێویست بوو چاره‌سه‌ری فراوانکردن و په‌ره‌پێدانی بۆ دابینده‌کرێت. هاوڵاتى: ئایا چیتر خۆڵ و خاشاک ئاوى ژێر زه‌وى و سه‌رزه‌وى پیس ناکات؟ به‌تایبه‌ت که‌پێشتر به‌شێک له‌پاشه‌ڕۆکان ده‌خرانه ئاوى تانجه‌رۆى شارى سلێمانییه‌وه؟ زرنگ فاروق: به‌ته‌واوبوونی ئه‌م پرۆژه‌یه ته‌واوی ژینگه‌ی ناوچه‌که‌و شاری سلێمانی رزگاری ده‌بێت له‌پیسبوون، به‌ئاوی ژێرزه‌وی و سه‌رزه‌وی و خاک و هه‌وای ناوچه‌که‌ش. که‌جاران به‌هۆی دروستبوونی ئاگر له‌خاشاکه‌که‌دا چه‌ندین رۆژ ئاگرو دوکه‌ڵی پیس به‌رده‌وام له‌و ناوچه‌یه‌دا ده‌که‌وته‌وه، به‌مه‌ش هه‌واو ژینگه‌ی ناوچه‌که پیس ده‌بوو. هاوڵاتى: له‌هه‌موو وڵاتان پرسى پاراستنى ژینگه یه‌کێکه له‌ئه‌وله‌ویاتى کاره‌کانى حکومه‌ت، ئێوه له‌ڕێگه‌ى ئه‌م کارگه‌یه‌وه چ رۆڵێکتان هه‌یه له‌پاراستنى ژینگه‌ى شارى سلێمانى؟ زرنگ فاروق: ئه‌م کارگه‌یه رۆڵی سه‌ره‌کی ده‌بینێت له‌پاراستنی ژینگه‌ی شاری سلێمانی به‌گشتی و ناوچه‌ی تانجه‌رۆ به‌تایبه‌تی، ئه‌مه‌ش به‌چاره‌سه‌رکردنی ته‌واوی خۆڵ و خاشاکی شاری سلێمانی، هه‌روه‌ها رێگری کردن له‌تێکه‌ڵبوونی ئه‌و (گوشراوو لیتاوه) که له‌خاشاکه‌که‌دا هه‌یه، بۆ ناو ئاوی تانجه‌رۆو ئاوی ژێرزه‌وی ناوچه‌که، هه‌روه‌ها ئه‌م پرۆژه‌یه به‌کارهێنانی بڕی 85% رووبه‌ری ئه‌و زه‌ویانه که‌مده‌کاته‌وه که‌پێشتر ته‌رخانکرابوون بۆ شاردنه‌وه‌ی خۆڵ و خاشاکی شاری سلێمانی. هاوڵاتى: ئه‌م پرۆژه‌یه 60 ملیۆن دۆلارى تێچووه‌و ده‌ڵێن پڕۆژه‌ى قازانج نییه، ئه‌مه ته‌نها له‌پێناو سوودى گشتى جێبه‌جێتان کردووه؟ بۆچى؟ زرنگ فاروق: وه‌کو روون و ئاشکرایه لای هه‌مووان سه‌ره‌تا ئێمه له‌گه‌ڵ دوو لایه‌نی جیهانیدا به‌شداربووین له‌م پرۆژه‌یه‌دا، به‌ڵام به‌هۆی قه‌یرانی دارایی و جه‌نگی داعش و باری سیاسی که به‌سه‌ر وڵاته‌که‌ماندا هاتووه، ئه‌و دوو لایه‌نه‌ی تر کشانه‌وه له‌پرۆژه‌که، بۆیه تاکلایه‌نه له‌ڕووی هه‌ستکردن به‌به‌رپرسیاریه‌تی نیشتیمانی کاک فاروقی مه‌لا مسته‌فا بڕیاریدا به‌دابینکردنی بڕی 60 ملیۆن دۆلار بۆ ته‌واوکردنی پرۆژه‌که له‌م کاته هه‌ستیاره‌دا، پرۆژه‌که پرۆژه‌یه‌کی بازرگانی رووت و خێرا نیه، به‌ڵکو پرۆژیه‌کی خزمه‌تگوزاری گشتیی ستراتیژیه که‌ئه‌مه‌ش ده‌چێته پاڵ ئه‌و پرۆژانه‌ی ترمان که جێبه‌جێکراون له‌شاری سلێمانی. هاوڵاتى: ئاماده‌ن بێجگه سلێمانى به‌هه‌مان شێوه له‌قه‌زاکان هه‌مان کارگه دروستبکه‌ن یا بۆ ئه‌وه‌یان پێویسته سه‌رمایه‌دارانى دیکه بێنه پێشه‌وه‌و ئه‌و خزمه‌ته بکه‌ن؟ زرنگ فاروق: ئێمه هه‌میشه به‌رده‌وام ده‌بین به‌پێی توانای خۆمان له‌خزمه‌تکردنی کوردستان و شاره‌که‌ی خۆمان و خۆشحاڵ ده‌بین که‌ئه‌م پرۆژانه‌ی ئێمه ببێته هانده‌رێک بۆ ئه‌وه‌ی که سه‌رمایه‌دارانی تر چاولێکه‌ری بکه‌ن له‌خزمه‌تکردنی وڵاته‌که‌یاندا. هاوڵاتى: سه‌وزکردنى شاخى گۆیژه ده‌ستى پێکردووه‌و کۆمپانیاى ئاسیاسێل یه‌کێکه له‌و کۆمپانیایانه‌ى به‌شدارى تێدا ده‌کات؟ سه‌وزکردنى شار هاوشانى کارگه‌ى چاره‌سه‌رکردنی خۆڵ‌و خاشاک تاچه‌ند رۆڵى ده‌بێت له‌پاککردنه‌وه‌ى ژینگه؟ زرنگ فاروق: سه‌باره‌ت به‌به‌شی یه‌که‌مى پرسیاره‌که‌ت ده‌رباره‌ى سه‌وزکردنى شاخى گۆیژه، ئاسیا سێڵ به‌رده‌وامه له‌سه‌وزکردنی رووبه‌ری (200) دۆنم له‌شاخى گۆیژه به‌بڕی یه‌ک ملیۆن دۆلارى ئه‌مریکى که‌سه‌رجه‌م به‌شه سه‌ره‌کییه‌کانى پرۆژه‌که وه‌ک سیستمى ئاودێرى و کارى ئه‌ندازیارى و چه‌ندین عه‌مباری گه‌وره‌ى دفنکراو بۆ گلدانه‌وه‌ى ئاو له‌خۆده‌گرێت، بێجگه له‌م مه‌به‌سته ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆکارێک بۆ ره‌خساندنى هه‌لى کار له‌سلێمانیدا. ئه‌م پرۆژه‌یه هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ پرۆژه‌ی چاره‌سه‌رکردنی خۆڵ و خاشاکی شاری سلێمانی ئامانجى سه‌ره‌کییان به‌شداریکردنه له‌پاکڕاگرتنى ژینگه‌و جوانکردنى شار که‌خه‌ونى هه‌موو دانیشتوانى سلێمانییه، خۆشمان به‌به‌خته‌وه‌ر ده‌زانین لایه‌نێکى سه‌ره‌کى و به‌شدارى ئه‌م جۆره پرۆژانه‌ین که له‌بنه‌ڕه‌تدا پرۆژه‌ى قازانج نه‌ویستن و سوودى گشتى هه‌یه. هاوڵاتى: فاروق گروپ خاوه‌نى چه‌ند پڕۆژه‌یه له‌پارێزگاى سلێمانى و چه‌ند هه‌لى کارى دابینکردووه له‌سه‌ر ئاستى عێراق؟ زرنگ فاروق: بۆ ئه‌وه‌ى وه‌ڵامه‌که‌مان روونتر بێت باشتروایه بڵێین فاروق گروپ دابه‌شبووه به‌سه‌ر نۆ سێکته‌رو بزنسى جیاوازدا، که‌بریتین له‌بواره‌کانى بیناسازی، چیمه‌نتۆ، تێلیکۆم، بوارى پزیشکى و ته‌ئمین، هۆتێل و گه‌شتیاری، خزمه‌تگوزارى دارایى و هه‌روه‌ها پیشه‌سازى ئه‌له‌منیۆم و ساندویچ په‌ناڵ که له‌لایه‌ن بیست و دوو کۆمپانیا که‌بنکه‌ى سه‌ره‌کییان له‌سلێمانیدایه‌و سه‌رجه‌م کاره‌کانى له‌سه‌رتاسه‌رى عێراقدا به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن. هه‌ربۆیه فاروق گروپ و هاوکات ئاسیاسێڵ ده‌بنه گه‌وره‌ترین دابینکه‌رى هه‌لى کار له‌سه‌ر ئاستى کوردستان و عێراقدا. هه‌روه‌ها شانازیش به‌وه‌وه ده‌که‌ین که‌به‌رده‌وامین له‌ڕه‌خساندنى هه‌لى کارى نوێ و دروستکردن و به‌هه‌مان شێوه‌ش سودلێوه‌رگرتن له‌تواناى گه‌لێک ستافى لێهاتوو له‌عێراقدا. هاوڵاتى: بۆچى ته‌نها له‌پارێزگاى سلێمانى کارده‌که‌ن؟ ده‌وترێت سه‌رمایه‌دار پرۆژه‌کانى په‌رت و بڵاو ده‌کات و ده‌ترسێت؟ به‌ڵام فاروق گروپ ته‌نها له‌سلێمانى پرۆژه‌و کاره‌کانى ده‌کات؟ ئایا ئه‌مه ریسک و موجازه‌فه نییه؟ زرنگ فاروق: وه‌کو هه‌میشه باسکراوه ئێمه خاوه‌نی هیچ پرۆژه‌یه‌ک نین له‌ده‌ره‌وه‌ی وڵات، کاک فاروق وه‌کو سه‌رمایه‌دارێکی نیشتیمانی به‌به‌رپرسیاریه‌تی خۆی زانیوه که‌ته‌واوی کارو سه‌رمایه‌ی خۆی له‌خزمه‌تی شارو کوردستاندا بخاته‌گه‌ڕ، دوای ئه‌وه له‌عێراقدا. هاوڵاتى: بیرتان له‌وه نه‌کردووه‌ته‌وه له‌پارێزگاى هه‌ولێرو دهۆک پڕۆژه‌تان هه‌بێت؟ زرنگ فاروق: پێخۆشحاڵ ده‌بین که‌هه‌ر کارو پرۆژه‌یه‌ک هه‌بێت له‌شاره‌کانی تری کوردستان به‌شدار ده‌بین، هه‌موو کات چاوه‌ڕێین له‌هه‌ولێر و دهۆک به‌ری کارکردنمان بۆ ئاسان بکرێت له‌لایه‌ن حکومه‌تی هه‌رێمه‌وه، وه‌کو کۆمپانیاکانی تر به‌ئازادی و به‌گوێره‌ی یاسا کاربکه‌ین! هاوڵاتى: وه‌زیرى شاره‌وانى له‌باره‌ى پڕۆژه‌ى گه‌شتیارى دوکان بۆ رۆژنامه‌ى هاوڵاتى باسى له‌وه‌کرد کارى له‌سه‌رده‌کرێت؟ ئایا گه‌یشتووه به‌چى که‌پڕۆژه‌یه‌کى گه‌وره‌ى گه‌شتیارییه‌و گرنگى بۆ بووژانه‌وه‌ى که‌رتێکى ئابوورى هه‌یه؟ زرنگ فاروق: له‌ڕاستیدا ئێمه وه‌کو فاروق گروپ ئاماده‌یى ته‌واومان هه‌یه بۆ ده‌سپێکردنى پرۆژه‌که‌و ماسته‌رپلانه‌که‌ى ته‌واوبووه‌و له‌کارى خۆمان نه‌وه‌ستاوین، ئه‌وه‌ى که‌ماوه‌ته‌وه ئه‌وه‌یه ئێمه چاوه‌ڕوانى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانین بۆ دروستکردنى لیژنه‌یه‌ک و دانانى کۆمپانیایه‌کى هاوبه‌ش بۆ دروستکردنى پرۆژه‌که، له‌هه‌مان کاتدا ئێمه چاوه‌ڕێى ته‌واوکردنى کاروبارى زه‌وى و زارى پرۆژه‌که‌ین. که‌واته که‌ى حکومه‌ت ئه‌م هه‌نگاوه ره‌سمیانه‌ی ته‌واوکرد، ئێمه ده‌ستده‌که‌ین به‌جێبه‌جێکردنى پرۆژه‌که. ئێمه رۆژانه به‌دواداچوون بۆ ئه‌م کاره مێژووییه (پرۆژەی دوکانی گەشتیاری) گرنگه ده‌که‌ین... چاوه‌ڕێی هه‌نگاوو په‌له‌کردنی لوتفی حکومه‌تین به‌ڕۆڵی خۆی هه‌ستێت.
هاوڵاتى سوپای نیشتمانی لیبیا به سه‌رۆکایه‌تی خه‌لیفه حه‌فته‌ر جه‌ختی له‌وه کرده‌وه که هێزه چه‌کداره‌کانی ئاماده‌ن بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هه‌ر هێرشێکی تورکیا و مورته‌زه‌قه‌کانى تا له‌ناویاببه‌ن. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 20ى ته‌موزى 2020 سوپای نیشتمانی لیبیا له راگه‌یه‌ندراوێکدا ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه که "تورکه‌کان سه‌رقاڵی پلاندانانن بۆ ئه‌نجامدانی هێرشێکی له‌ناکاو و خێرا بۆسه‌ر سرت و جوفره و هێرشه‌که‌یان به‌رفراوان بێت، به‌ڵام ئاماده‌ین تورکیاو مورته‌زه‌قه‌کان له‌ناو ببه‌ین". سوپای نیشتمانی لیبیا جه‌ختى له‌وه‌کردووه‌ته‌وه که هه‌موو هێزه‌کانیان له‌ئاماده‌باشیدان بۆ ئه‌و شه‌ره گه‌وره‌یه‌ى له‌سه‌ر سنورى سرت و جوفره به‌م نزیکانه به‌ڕێوه‌ده‌چێت. هاوکات، ئه‌وه‌شیان روونکردووه‌ته‌وه که هه‌ر هێرشێکی تورکییا له ئاسمان و زه‌وی و ده‌ریاوه و هه‌ر ئه‌گه‌رێکی دزه‌کردنی مورته‌زه‌قه‌کانى تورکیا له‌به‌رچاو ده‌گرن و چاودێرى ته‌واوى دۆخه‌که ده‌که‌ن.
شاناز حه‌سه‌ن حکومه‌تى هه‌رێم کارى له‌سه‌ر یاساى چاکسازى کردووه بۆ جێبه‌جێکردنى و بڕیاره سه‌رجه‌م ده‌رماڵه «ناشایسته‌کان» و موچه‌ى «بندیوار» و «دوو مووچه‌یى» ببڕێت و خه‌رجیه‌کانى به‌ڕێژه‌ى له‌سه‌دا (28) بۆ (30) که‌مبکاته‌وه که‌ته‌نها مانگانه (600) ملیار دینار بۆ موچه‌و مینحه‌کان خه‌رج بکات. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان 1ى ته‌مموزى ئه‌مساڵ له‌ڕێگه‌ى لیژنه‌یه‌کى باڵا له‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران و لیژنه له‌ناو وه‌زاره‌ته‌کان ده‌ستى کردووه به‌جێبه‌جێکردنى بڕگه‌و مادده‌کانى یاساى چاکسازى له‌پێناو که‌مکردنه‌وه‌ى خه‌رجییه‌کانى و بۆ ئه‌مه‌ش په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ستى حکومه‌تى واڵا کردووه. حکومه‌تى هه‌رێم مانگانه بڕى (895) ملیار دینارى مانگانه بۆ موچه‌و مینحه‌ى یه‌ک ملیۆن و (252) هه‌زار فه‌رمانبه‌رو خانه‌نشین خه‌رج ده‌کات و ده‌یه‌وێت له‌ڕێگه‌ى یاساى چاکسازییه‌وه که‌مى بکاته‌وه بۆ (600) ملیار دینارى مانگانه. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى، مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران باسى دۆخى دارایى هه‌رێمى کوردستانى کردووه‌و له‌ڕێگه‌ى راپۆرته‌کانى وه‌زاره‌تى دارایى و سامانه سروشتییه‌کانه‌وه بۆى ده‌رکه‌وتووه که به‌داهاتى نه‌وت و ناوخۆ ناتوانن خه‌رجیه‌کانى موچه‌و ده‌رماڵه‌کان له (600) ملیار دینار زیاتر خه‌رج بکه‌ن. سه‌رچاوه‌یه‌کى ئاگادار له‌حکومه‌تى هه‌رێم بۆ هاوڵاتى، ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که به‌جێبه‌جێکردنى یاساى چاکسازى «به‌هیواین خه‌رجییه‌کان بۆ 600 ملیار دینارى مانگانه که‌مببێته‌وه«. له‌لایه‌کى دیکه‌وه به‌پێى زانیارییه‌کانى هاوڵاتى، که له‌ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى ده‌ستیکه‌وتووه، قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت ئه‌وه‌ى دووپاتکردووه‌ته‌وه که‌حکومه‌ت له‌توانایدا نییه مانگانه (900) ملیار دینار بۆ موچه‌و مینحه‌کان خه‌رج بکات ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ به‌غداشدا رێککه‌وتن بکرێت. کابینه‌ى نۆیه‌م ده‌یه‌وێت به"رێکخستنه‌وه‌ى موچه‌و ده‌رماڵه‌کان له‌سه‌دا 28 بۆ 30کۆى گشتى خه‌رجییه‌کانى دابینکردنى مووچه که‌مبکاته‌وه وته‌بێژى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت به‌جێبه‌جێکردنى یاساى چاکسازى و لابردنى بندیوارو خانه‌نشینى نایاسایى و لابردنى ده‌رماڵه ناشایسته‌کان خه‌رجى مانگانه ره‌نگه که‌متر بێت له (600) ملیار دینار. پێشه‌وا هه‌ورامى، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» پرۆژه‌ى چاکسازى که‌هاته په‌رله‌مان ده‌سه‌ڵاتى بڕینى ده‌رماڵه‌ى نایاسایى درا به‌حکومه‌ت، هه‌ر شتێک که‌هه‌بێت له‌ئه‌مه زیاتر تێپه‌ڕناکات، واته ته‌نیا ده‌رماڵه ناشایسته‌کان ده‌بڕدرێت، که‌جیاوازى زۆر له‌ده‌رماڵه‌ى وه‌زاره‌ته‌کاندا هه‌یه به‌هه‌مان پله‌ى وه‌زیفى». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد حکومه‌ت که‌پڕۆژه یاساى چاکسازى ناردووه‌ته په‌رله‌مان» ئه‌ندامانى په‌رله‌مان هه‌موو قسه‌ى خۆیان کردووه‌و ره‌نگیداوه‌ته‌وه له‌مادده‌و له‌ناو یاساکه‌دا جێگر کراوه، بابه‌تى ده‌رماڵه‌کان یه‌کێک بووه له‌و خاڵانه«. وته‌بێژى فراکسیۆنى پارتى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که« ئه‌گه‌ر بندیوارو دوو موچه‌یى و خانه‌نشینى نایاسایى و دوو موچه‌و سێ موچه‌یى ببڕدرێت له‌وانه‌یه که‌متر له (600) ملیار دینارى مانگانه له‌لایه‌ن حکومه‌ته‌وه بۆ موچه‌و مینحه‌کان خه‌رج بکرێت». « داهاتى هه‌رێم هه‌ر له‌داهاتى ناوخۆو نه‌وت جێگیرو دیاریکراو نیه ده‌گۆڕێت، له‌سه‌ره‌تاى ده‌ستبه‌کاربوونى ئه‌م حکومه‌ته داهات گه‌یشته (300) ملیار دینارى مانگانه، بۆیه که‌مێک جدى تر کۆنترۆڵى مه‌رزه‌کان بکرێت داهات به‌رزتر ده‌کرێته‌وه«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى که له‌هه‌مان کاتدا سه‌رۆکى لیژنه‌ى داراییه له‌په‌رله‌مانى کوردستان، ده‌ڵێت:» ئه‌و تێڕوانینه هه‌ڵه‌یه که‌یاساى چاکسازى له‌ماوه‌ى شه‌وو رۆژێکدا جێبه‌جێ بکرێت». زیاد جه‌بار، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» ئێمه وه‌ک لیژنه‌ى دارایى له‌سه‌ر بارودۆخى دارایى هه‌رێمى کوردستان راپۆرتى خۆمان ئاماده‌کردووه ده‌مانه‌وێت حکومه‌ت بێته په‌رله‌مان، ئه‌و تیڕوانینه هه‌ڵه‌یه له‌شه‌وو رۆژێکدا یاساى چاکسازى جێبه‌جێبکرێت، به‌ڵام ده‌ستکراوه به رێکاره‌کانى جێبه‌جێکردنى «. زیاد جه‌بار ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد یاساى چاکسازى له‌په‌رله‌مانه‌وه ده‌رچووه بۆیه حکومه‌ت خۆى په‌یڕه‌وێکى بۆ ده‌رکردووه‌و نێردراوه بۆ هه‌موو وه‌زاره‌ته‌کان و ئه‌و وه‌زاره‌تانه‌ى که‌تایبه‌تمه‌ندن به‌یاساکه‌و ئه‌وانیش رێنمایى پێ ده‌رده‌که‌ن بۆ خوار خۆیان و بۆ جێبه‌جیکردنى» ئه‌رکى په‌رله‌مان له‌ئێستا ته‌نها چاودێریکردنى وردى جێبه‌جێکردنیه‌تى تا نایه‌کسانى تێدا نه‌بێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که‌بڕینى له‌سه‌دا 21%ی موچه تا له‌سه‌دا 50% که له‌موچه‌ى مانگى شوبات جێبه‌جێ کراوه «نایاسایى بووه حکومه‌ت ئه‌نجامى داوه، به‌ڵام خه‌رجى مانگانه‌ى موچه‌و مینحه‌کانى له (900) ملیار دیناره‌وه که‌مکرده‌وه بۆ ته‌نها (700) ملیار دینار». زیاد جه‌بار، پێشیوابوو جێبه‌جێکردنى یاساى چاکسازى، چاکسازى کردنه له‌خه‌رجییه‌کاندا نه‌ک که‌مکردنه‌وه‌ى و کاریگه‌ریشى ده‌بێت له‌سه‌ر دۆخى دارایى هه‌رێم»ده‌ستبردن بۆ بڕینى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران یه‌کێکه له‌خاڵه هه‌ره خراپه‌کان که‌حکومه‌ت کردوویه‌تى». به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى، به‌شێوه‌یه‌کى گشتى پاش جێبه‌جێکردنى یاساى چاکسازى، له‌سه‌دا (26)ی خه‌رجییه‌کانى دابینکردنى موچه‌ى مانگانه له (895) ملیار دیناره‌وه بۆ (600) ملیار دینار که‌مده‌بێته‌وه‌و به‌کۆى گشتى له‌سه‌دا (28) بۆ (30) که‌مبکاته‌وه. «سه‌د له‌سه‌د موچه‌ى بندیوارو ناشایسته و یه‌کخستنه‌وه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌و هێزه چه‌کداره‌کان و رێکخستنه‌وه‌ى خانه‌نشینیه‌کان ئه‌وه به‌دڵنیاییه‌وه بودجه‌یه‌کى وا ده‌گه‌ڕێته‌وه له‌سه‌دا (70)ى کورتهێنانى موچه چاره‌سه‌ر ده‌کات» جه‌لال محه‌مه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى یاسایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت» ئه‌وه یاساییه و ده‌رچووه‌و پێویسته کارى له‌سه‌ر بکرێت و له‌سه‌ر په‌رله‌مانیش پێویسته چاودێرى یاساى چاکسازى بکات، بۆیه حکومه‌تى هه‌رێم پێویستیان به‌ئه‌وه نیه بگه‌ڕێنه‌وه بۆ په‌رله‌مان». هه‌روه‌ها ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌ى یاسایى جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه« له‌یاساى چاکسازى که‌مکردنه‌وه‌ى موچه‌ى تێدانیه، به‌ڵکو یاساى چاکسازى واته که‌مکردنه‌وه‌ى خه‌رجى له‌ڕێگه‌ى برینى موچه‌ى بندیوارو ئه‌و که‌سانه‌ى پله‌یه‌کیان هه‌ڵگرتووه به ناشایسته‌و واته ئه‌وانه‌ى به‌گه‌نده‌ڵى به‌غه‌در موچه وه‌رده‌گرن له‌سه‌ر حسابى موچه‌خۆر که‌ئه‌مه ئه‌سڵى یاساى چاکسازییه«. جه‌لال محه‌مه‌د، پێشیوابوو ئه‌گه‌ر یاساى چاکسازى وه‌ک خۆى جێبه‌جێبکرێت، واته «سه‌د له‌سه‌د موچه‌ى بندیوارو ناشایسته و یه‌کخستنه‌وه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌و هێزه چه‌کداره‌کان و رێکخستنه‌وه‌ى خانه‌نشینیه‌کان ئه‌وه به‌دڵنیاییه‌وه بودجه‌یه‌کى وا ده‌گه‌ڕێته‌وه له‌سه‌دا (70)ى کورتهێنانى موچه چاره‌سه‌ر ده‌کات». عه‌بدولستار مه‌جید، سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:» ئاگادارى ئه‌و ورده‌کاریانه‌ى حکومه‌ت نین، که تاووتوێى کردووه‌و کردوشیه‌تى به‌بڕیار، به‌ڵام ئه‌وه یه‌کێکه له‌کێشه گه‌وره‌کانى ئه‌م کابینه‌یه، که‌زۆر بێمنه‌ت و بێباکه له‌په‌رله‌مان». عه‌بدولستار مه‌جید، سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت»بابه‌تى موچه هه‌ستیارترین و په‌یوه‌ندیدارترین بابه‌ته به‌ژیانى خه‌ڵکه‌وه، به‌پێى یاسا ده‌بوایه حکومه‌ت ساڵانه له‌مانگى (10)دا پرۆژه بودجه بنێرێته په‌رله‌مان، ئه‌وکات په‌رله‌مان ده‌سه‌ڵاتى هه‌یه ده‌ستکارى ئه‌م پرۆژه یاسایه بکات، ئه‌وکات ده‌رفه‌ت نامێنێته‌وه بۆ حکومه‌ت یارى به‌قوتى خه‌ڵک بکات، به‌ڵام ئه‌وه ئێستا ئه‌و ده‌ستکاریانه هه‌مووى له‌ده‌ره‌وه‌ى یاسایه«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ، ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که« له‌هه‌ر وڵاتێک په‌رله‌مان رۆڵى لاواز بوو، ده‌سه‌ڵاتى جێبه‌جێکردن رۆڵى به‌هێز ده‌بێت و به‌ره‌و دیکتاتۆریه‌ت هه‌نگاو ده‌نێت، به‌ڵام لێره ده‌سه‌ڵاتى جێبه‌جێکردن له‌هه‌موو کابینه‌کانى دیکه لاوازتره‌و کێشه‌که‌ش ئه‌وه‌یه په‌رله‌مانیش زۆر لاواز کراوه«. عه‌بدولستار مه‌جید، ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه وه‌ک لایه‌نه ئۆپۆزسیۆنه‌کان دوو یاداشتیان هه‌یه که‌داواى به‌رپرسانى حوکه‌مه‌تیان کردووه به‌سه‌رۆک و جێگرو وه‌زیره په‌یوه‌ندیداره‌کانه‌وه که‌بێنه په‌رله‌مان و روونکردنه‌وه له‌سه‌ر (27) ملیار دۆلارى قه‌رزى سه‌ر هه‌رێم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى به‌چ یاسایه‌ک «حکومه‌ت له‌سه‌دا (21)ى موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى بڕیوه«. هاوکات، سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه له‌یاساى چاکسازیدا هیچ کات که‌مکردنه‌وه‌ى موچه‌ى تێدانیه‌و ته‌نیا ده‌توانێت ده‌رماڵه‌کان رێکبخاته‌وه، که له‌سه‌دا (56)ى موچه‌ى خه‌ڵک ده‌رماڵه‌یه، بۆیه ئه‌وه زۆر خراپه‌و حکومه‌ت ده‌توانێت به‌ناوى ده‌رماڵه‌وه پاره‌یه‌کى زۆر له‌خه‌ڵک ببڕێت، کاردانه‌وه‌مان ده‌بێت و ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ش نه‌بێت بڕیارمان داوه که نه‌گه‌یشتینه ئه‌نجام له‌گه‌ڵیاندا سکاڵا تۆمارده‌که‌ین له‌دادگاى کارگێڕى».
به‌کر شوانى پارتی دیموکراسی و پێشکەوتن (دێڤا) بەسەرۆکایەتیی عەلی باباجان و پارتی ئایندە بەسەرۆکایەتیی ئەحمەد داودئۆغڵو کەهەردووکیان لەهەناوی پارتی دادو گەشەپێدان-ئاکەپەی دەسەڵاتدارەوە لەدایکبوون، لەهەوڵێکی بێوچاندان بۆ پتەوکردنی رێکخستن و ریزەکانیان لەسەرانسەری تورکیادا بەمەبەستی خۆئامادەکردن بۆ هەڵبژاردنە گشتییەکانی داهاتووی وڵات کەبڕیاروایە ساڵی ٢٠٢٣ ئەنجامبدرێت. ئەم دوو پارتە بەڵێنی گۆڕینی ئاڕاستەی سیاسەت و گەڕانەوە بۆ سیستەمی پەرلەمانتاری و هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد دەدەن. دێڤاو ئایندە بەتایبەتی هەوڵەکانی خۆیان لەشارەکانی باکوری کوردستاندا چڕکردووەتەوەو هەریەکەیان خوازیارە بەشێک لەدەنگەکانی ئاکەپەو پارتی دیموکراسیی گەلان-هەدەپە بەلای خۆیدا رابکێشێت. هەردوو لایەنیش لەهەوڵەکانیاندا لەباکوری کوردستان پشتیان بەدوو پێشهاتی گرنگ بەستووە کەچاوەڕێ دەکرێت لەهەڵبژاردنی داهاتوودا کاریگەریی بەرچاویان بەسەر ئەنجامەکانەوە هەبێت؛ زیادبوونی ژمارەی گەنجانی کورد، بەتایبەتی ئەوانەی کە لەهەڵبژاردنی داهاتوودا دەگەنە تەمەنی دەنگدان و هەروەها ئەو ئاتمۆسفێرەی کە لەئەنجامی گوشارەکانی حکومەتەوە بۆ سەر هەدەپە لەهەرێمەکە هاتووەتە ئاراوە. وەک دەزانرێت، لەماوەی ١٥ ساڵی رابردوودا دەنگی دەنگدەرانی کورد لەباکوری کوردستان لەنێوان بەرەی کورد، کە لەم سەردەمەدا هەدەپە سەرکردایەتیی دەکات و بەسەر ئاکەپەدا دابەش بووە، بۆیە لێرەدا دەستبەجێ ئەو پرسیارە بەخەیاڵدا دێت کەداخۆ پارتی دێڤای باباجان و پارتی ئایندەی داودئۆغڵو چی بەڵێن و بەرنامەو کارنامەیەکیان هەیە بۆ دوورخستنەوەی دەنگدەرانی کورد لەهەدەپەو ئاکەپەو رازییکردن و راکێشانیان بەلای خۆیاندا؟ بۆ گەڕان بەدوای وەڵامی ئەو پرسیارەدا پێویستمان بەزانینی بۆچوون و سیاسەتی هەردوو پارتی دێڤاو ئایندەیە لەسەر پرسی کورد لەتورکیا. وەک لەکارنامەی پارتی دێڤاو لێدوانەکانی باباجان لەسەر ماڵپەڕی فەرمیی پارتەکەو لەمیدیاکانی تورکیادا دەردەکەوێت، دێڤا بەپێویستی دەزانێت پرسی کورد بەتەواوی لەچوارچێوەی دیموکراسی و ئازادی و مافەکانی مرۆڤدا بگیرێتە دەست و ئەو پرەستیژەی کورد لەسەر ئاستی جیهان بەدەستی هێناوە، لەسیاسەتی فەرمیی تورکیادا لەبەرامبەر دۆزی کورد رەنگبداتەوە. دێڤا پرسی کوردو شەڕی نێوان پەکەکەو دەوڵەت لەیەکدی جیا دەکاتەوەو دژ بەوەیە هەردووکیان بخرێنە یەک چوارچێوەوە. ئەم پارتە پشتیوانیی خۆی بۆ شەڕی دەوڵەت لەدژی بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد ناشارێتەوەو لەبەرامبەر ئەوەدا داوا دەکات لەچوارچێوەی تورکیادا ماف و ئازادییەکانی کورد، بەبەکارهێنان و خوێندنی زمانی کوردیشەوە، دەستبەرو زامن بکرێت. هاوکات پارتی ئایندە بەسەرۆکایەتیی داودئۆغڵو سەرچاوەی پرسی کورد دەگەڕێنێتەوە بۆ هەبوونی کێماسی لەمافەکانی مرۆڤدا و خراپ بەکارهێنانی ئەو کێماسییانە. ئەو پارتە لەبەرنامەی راگەیاندنیدا پێی وایە دەکرێت بەگرتنەبەری سیاسەتێکی جددی و ئاکارمەندو دیموکراسی هەموو پرسەکانی مافی مرۆڤ لەتورکیادا، بەپرسی کوردیشەوە، چارەسەربکرێن. بەشێوەیەکی گشتی، هەردوو پارتی دێڤاو ئایندە سیاسەتی خۆیان لەباکوری کوردستان لەسەر دوو بنەمای سەرەکی بەڕێوەدەبەن؛ یەکسانیی هاووڵاتیبوون لەدەستوورداو پەروەدەو خوێندن بەزمانی دایک. لەهەڵبژاردنە گشتییەکانی مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٨دا هەدەپە ٦٥،٥٪و ئاکەپە ٢١،٥٪ی دەنگەکانی سنووری پارێزگای ئامەدیان بەدەستهێنا و یەکەمیان (٩) و دووەمیان (٣) پەرلەمانتاری لەو شارەوە ناردە ئەنقەرە. لەهەڵبژاردنە ناوخۆیییەکانیشدا کەکۆتایی مانگی ئاداری ساڵی ٢٠١٩ ئەنجامدران، هەدەپە زۆربەی شارەوانییەکانی باکوری کوردستانی بردەوە بەشارەوانیی گەورەی دیاربەکریشەوە، بەڵام هەر دوای چەند مانگێک حکومەتی ئاکەپە سەرۆک شارەوانییە کوردەکانی، بەسەرۆکی شارەوانیی گەورەی دیاربەکریشەوە، دوورخستەوەو قەیومی لەشوێنیان دانا. لەئاتمۆسفێرێکی وەهادا هەردوو پارتی دێڤاو ئایندە شاری دیاربەکری خاوەن نزیکەی دوو ملیۆن دانیشتوویان کردووە بەچەقی هەوڵ و کارەکانیان بۆ پەیداکردنی ئەندام و لایەنگر. بەپێی نوێترین راپۆرتی ناوەندی لێکۆڵینەوەی راوێست (RAWEST) کە لەباکوری کوردستان لێکۆڵینەوەی مەیدانی ئەنجامدەدات، پارتی دێڤای باباجان زیاتر سەرنجی تووێژی ناوەندو دەنگدەرانی شارنشین و پارتی ئایندەی داودئۆغڵویش زیاتر سەرنجی دەنگدەرانی کۆنسەرڤاتیڤی بەلای خۆیدا راکێشاوە. لەڕاپۆرتی ماڵپەڕی ناوەندی ئاماژە بۆکراودا هاتووە کەپارتی دێڤا چانسی زیاترە بۆ بەدەستهێنانی دەنگی بەشێک لەدەنگدەرانی کوردو هۆکارێکی ئەوەیش دەگەڕێنێتەوە بۆ پشتیوانیکردنی سەرۆک کۆماری پێشوو عەبدوڵا گویل لەپارتی دێڤاو سیاسەتەکانی باباجان. گویل رۆژی ١١ی ئاداری ساڵی ٢٠٠٩ لەکاتی پێشوازیکردنی وەک سەرۆک کۆمار لەشاندێکی سیاسەتمەدارانی پارتی ئاشتی و دیموکراسی-بەدەپە (دواتر قەدەغە کراو هەدەپە شوێنی گرتەوە)، لەقسەکانیدا ئاماژەی کردبوو بۆ هەنگاونان بەرەو چارەسەرکردنی پرسی کوردو ناوی قەزای گویرۆمایکی سەر بەپارێزگای بدلیسی بەکوردی هێنابوو کە نۆرشینە. «ڕاوێست» پێی وایە ئەو هەڵوێستەی گویل لە یادەوەریی کوردەکاندا ماوەتەوەو پارتی دێڤا دەتوانێت لەپاڵ بەرنامەی سیاسیی خۆیدا لەمەڕ پرسی کورد، هیوا لەسەر ئەو هەڵوێستەی گویلیش هەڵبچنێت. سیاسەتمەدارانی کورد کەپێشتر وەک کاندیدی سەربەخۆ دەچوونە هەڵبژاردنەوە، ساڵی ٢٠١٤ لەسەر لیستی هەدەپە چوونە هەڵبژاردنەوە و بەربەستی ١٠٪ی رێژەی دەنگەکانیان بڕی و گەیشتنە پەرلەمانی تورکیا. پەلامارەکانی داعش لەو ساڵەدا بۆ سەر باشور و رۆژئاوای کوردستان و دواتر شەڕی کۆبانێ و چوونی هێزی پێشمەرگە بۆ ئەو شارە لەو هۆکارانە بوون کە هەستی نەتەوایەتییان لای کورد بووژاندەوەو دەنگدەرانی باکور بەلێشاو دەنگیان بۆ هەدەپە دا. حکومەتی ئاکەپە لەو قۆناغە بەدواوە بەدەستگیرکردن و زیندانیکردنی ژمارەیەکی زۆر لەسیاسەتمەداران و ئەندامان و دەنگدەرانی هەدەپە هەوڵی داوەو دەدات لەکاریگەریی ئەو پارتە کەم بکاتەوە. ئەمەیش هۆکارێکی ترە «راوێست» پێی وابێت کە بەشێکی بەرچاو لەدەنگدەرانی کورد، ئەگەرچی ئەقڵ و دڵیان لای هەدەپەیە، بەڵام بەدوور نازانرێت لەهەڵبژاردنی داهاتوودا دەنگ بۆ دێڤا بدەن. ئەوە بۆ هەموو ناوەندە سیاسییەکانی تورکیا یەکلایی بووەتەوە کەهەدەپە وەک نوێنەری زۆرینەی دەنگدەرانی کورد لەهەڵبژاردنی داهاتوودا رۆڵێکی یەکلاییکەرەوەی دەبێت لەنێوان پارتەکانی بەرەی دەسەڵات و بەرەی ئۆپۆزسیۆندا، بۆیە پارتەکانی ئۆپۆزسیۆن، لەسەرووی هەموویانەوە دێڤا، هاوتەریب لەگەڵ پەیداکردنی دەنگدەردا لەباکوری کوردستان، لەگەڵ هەدەپەیشدا لەپەیوەندی و گفتوگۆدایە بۆ ئەگەری کاری هاوبەش لەداهاتوودا. چاودێران وای بۆ دەچن بەرەی کورد زیاتر لەبەرەی ئۆپۆزسیۆن نزیک بێت وەک لەبەرەی دەسەڵات، بەڵام ئایا مەرجەکانی بەرەی کورد بەڕابەرایەتیی هەدەپە بۆ هاوکاریکردن لەگەڵ بەرەی ئۆپۆزسیۆن چۆن و چی دەبن، ئەوە پرسیارێکە وەڵامەکەی لای داهاتووە. *بەکالۆریۆسی رۆژهەڵاتناسی، بازنەی تورکیاناسی، زانکۆی بۆن، ئەڵمانیا
کاوه ره‌ش. به‌ریتانیا ده‌سه‌ڵاتدارانى هه‌ردوو ووڵاتى به‌ریتانیا و فه‌ڕه‌نسا، گه‌یشتونه ڕێککه‌وتنێکى تازه له‌سه‌ر دروستکردنى "یه‌که‌یه‌کى هاوبه‌ش، بۆ تێکشکاندن و ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ى ئه‌و که‌س و گروپانه‌یى که کاروبارى کۆچى نائاسایى کۆچبه‌ران ڕێک ده‌خه‌ن" له‌نێوان به‌نده‌ره ئاوییه‌کانى فه‌ڕه‌نسا و به‌ریتانیادا. ڕێککه‌وتنه‌که دواى کۆبوونه‌وه‌ى ڕۆژى 12ى ته‌موزی 2020، نێوان پریتى پاتێل، وه‌زیرى ناوخۆى به‌ریتانیا، له‌گه‌ڵ گێڕاڵد دارمانین، وه‌زیرى ناوخۆى فه‌ڕه‌نسا هات، بۆ خێراکردن و هه‌ماهه‌نگى زیاتر بۆ وه‌ستاندنى لێشاوى کۆچبه‌رانى نایاسایی. هاوکات پۆلیسى به‌یتانیا، گه‌یشتنى 180 کۆچبه‌ریان ڕاگه‌یاند که‌به‌ڕێگاى چه‌ناڵى ئینگلیزیدا خۆیان گه‌یاندبووه ئه‌و ووڵاته. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش له‌وبه‌رى ئاوه‌وه 200 کۆچبه‌رى تر له‌لایه‌ن پۆلیسى ووڵاتى فه‌ڕه‌نساوه ده‌ستگیرکرابون که‌هه‌وڵى په‌ڕینه‌ویان دابوو، ئه‌وه‌ش به‌رزترین ژماره‌ى تۆمارکراوى کۆچبه‌ران بوو له یه‌ک ڕۆژدا. خاتوو پاتێڵ ده‌رباره‌ى وورده‌کارى ڕێکه‌وتنه‌که‌ى نێوان به‌ریتانیاو فه‌ره‌نسا رایگه‌یاند:" ڕێک که‌وتوین که‌به‌پێى یاسا مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ کۆچبه‌راندا بکه‌ین، که‌به به‌له‌م دێن و بیان گه‌ڕێنینه‌وه بۆ فه‌ره‌نسا و تۆڕه‌کانى قاچاغچیش ڕووبه‌ڕوى یاسا بکه‌ینه‌وه، بۆ سزادانیان". به‌هۆى به‌رزبونه‌وه‌ى پله‌ى گه‌رماو ئارام بونه‌وه‌ى ئاوى ده‌ریاوه، کۆچبه‌ران هه‌لى زیاتر ده‌قۆزنه‌وه بۆ گه‌یشتن به‌به‌ریتانیا. ته‌نها له‌سه‌رتاى ساڵى 2020وه دوو هه‌زارو 500 کۆچبه‌ر توانیوانه به‌هۆى به‌له‌مى بچوکه‌وه ئه‌و به‌نده‌ره ئاویانه ببڕن و بگه‌نه به‌ریتانیا به‌سه‌رکه‌وتویی هاوکات بڕیاره له‌ڕێگاى ته‌که‌نه‌لۆجیاو هێزه‌کانى سنور پارێزو ده‌ریاوانیه‌وه ڕێوشوێنى توندى ئه‌منى پشتێ پێ ببه‌سترێ له‌ڕێگاى کامێراکانى چاودێرى و درۆنه فڕیوه‌کان، له‌و که‌ناره ئاوییانه‌ى کۆچبه‌ره نایاساییه‌کان، هه‌وڵى په‌ڕینه‌وه ده‌ده‌ن.
