ئەو هەڵەیەی چینی کردە پێشەنگی بۆشایی ئاسمان!

عەمار عەزیز حزب و گروپە چەكدارەكان داوای دانانی قایمقامێكی بێ لایەن بۆ شەنگال دەكەن  و راپۆرتێكی وورد لەرووی ئەمنی و گەڕانەوەی ئاوارەكان دەدەنە بەغدا و بڕیارە بەرهەم ساڵح پەیامەكە بگەیەنێتە مستەفا كازمی. وەفدێكی باڵا لە هەموو پێكهاتەكان و هێز و گروپە جیاوازەكان و قایمقامی شەنگال بەوەكالەت و بەرێوەبەری ناحیەی سنون لەبەغدا لەگەڵ بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عیراق كۆبوونەوە. عومەر ساڵح، سەرۆكی حزبی پادێ،یەكێك لەبەشداربوونی كۆبوونەوەكە لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت" نوێنەرانی شیعە، توركمان، سوننە، یەكێتی گرۆپە چەكدارەكانی ناو شەنگال هەموویان ئامادەبوون جگە لە پارتی نەبێت". هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد كە راپۆرتێكی ووردیان ئامادەكردبوو لەسەر دۆخی شەنگال لەرووی ئەمنی، خزمەتگۆزاری، ئاوەدانكردنەوە، گەڕانەوەی ئاوارەكان و زۆر بواری دیەو ئاراستەی بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقیان كردووە. هەروەها ئەوەشی خستەروو كە لە كۆبوونەوەكە زۆر بە ووردی باسیان لەدانانی ئیدارەیەكی نوێی قایمقامێكی بێ لایەنیان كرد كە بەلایەنی كەمی بۆ ماوەی ئەو شەش مانگەی كە ماوەدەست بەكاربێت تا حكومەتی نوێی عێراق پێك بهێنرێت. هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كە "بە سەرۆك كۆماری عیراقمان ووت ناكرێت چیتر شەنگال بێ قایمقام و ئیدارە بێت، لە رێككەوتنی بەغدا وهەولێر بە روونی بە بەرهەم ساڵحمان ووت كە ئێمە كۆی بەندەكانی ئەو رێككەوتنەیە ڕەت ناكەینەوە بەڵام لە بابەتی دانانی ئیدارە و دەبێت بۆچوونی خەڵكی شەنگالی تێدا بێت". لەبەرانبەردا بەرهەم ساڵح پێی راگەیاندوون كە بە ئەمانەتەوە داواكارییەكانتان لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عیراق تاوتویێ دەكەین بەمەبەستی جێبەجێكردنیان. بەرهەم ساڵح پێشی راگەیاندوون:" زۆر جار لەگەڵ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عیراق باس لە دۆخی شەنگال دەكەین". نوسینگەی سەرۆك كۆماری عیراق ڕاگەیاندراوێكی بڵاوكردەوە كە نیگەرانیان دەربڕیووە ئەو گرژی و ئاڵۆزییانەی بەم دواییە لە شەنگال روداون، پێویست دەكات هەموو لایەنێك كار بۆ بەرقەراركردنی هێمنی شارەكە بدات تا خەڵك دڵنیا بێتەوە و ئاوارەكان بگەرێنەوە زێدی خۆیان". لەلایەكی دیكەوە خودێدا چوكی ، بەرێوەبەری ناحیەی سنون بۆ هاوڵاتی ئەوەی دووپاتكردەوە كە هەرلەسەرەتای دەست بەكاربوونی بەرهەم ساڵح وەك سەرۆك كۆماری عیراق تا ئێستا لەگەڵیاندا هاوكارە و هەوڵ دەدات كێشەكان چارەسەربكات. هەروەها وتی:" ئامانجی سەرەكیمان دانانی ئیدارەیەكی نویێ بۆ قەزایەكە دابنرێت، هەروەها كەسێكی سەربخۆ بكرێتە قایمقام جا ئەوكەسە لەناو هێزی ئەمنی دابێت یان شوێنێكی تربێت، دڵنیام سەرۆك كۆماری عیراق ئەوەی لەتوانای دابێت بۆ خزمەتكردنی شەنگال درێغی ناكات".

نیگار عومەر  ژیانی ئاسك و ئاژەڵە كێوییەكانی دیكەی گەرمیان بەهۆی راوكردنی راوچیە یاساشكێنەكانەوە لەمەترسیدایەو لەئێستادا لەبەراورد بە 10 ساڵی رابردوو لەسەدا 80%یان لەناوچوون، بەڕێوەبەری پۆلیسی دارستان دەڵێت:" دەسەڵاتی لێپێچینەوەمان نییە لە راوكەران و دەسەڵاتی یاسایی سزای قورسی دیاری نەكردووە، بۆیە ئێستاش نەك بەشەو بەنوێژی نیوەڕۆش راوكردن بەردەوامە". لەناوچەكانی گەرمیان دەیان جۆر ئاژەڵی كێوی بوونیان هەیەو لەئێستادا رووبەڕووی دوو مەترسی بوونەتەوە، یەكێكیان وشكەساڵییە و ئەوی دیكەیان كە بەردەوامە راوكردنیانە. بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی دارستان و ژینگەی گەرمیان دەڵێت:" بەهۆی ئەو كەموكورتیانەی كە هەمانە ناتوانین ژیانی ئاژەڵە كێوییەكانی گەرمیان بپارێزین و هیچ كەسێكیش گوێ لەداواكاریەكانمان ناگرێت". شوان محەمەد، بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی دارستان و ژینگەی گەرمیان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" سنوری گەرمیان تایبەتمەندی خۆی هەیە بۆ ئاژەڵانی كێوی و ئاسك بەتایبەتی، بەڵام بەهۆی راوكردن و وشكەساڵییەوە تا بێت ژمارەی ئاسكەكانی سنورەكە كەم دەكات، تا وای لێهاتووە نەك بەشەو بەڕۆژی نیوەڕۆش راو دەكرێت". ناوبراو كەماوەی دوو ساڵە لەو پۆستەدایە، هێمای بۆ ئەوەكرد كە لەماوەی ساڵی رابردوودا  111كەسیان دەستگیركردووە و ساڵانە نزیكەی 100بۆ 200 كەس دەستگیردەكرێن لەكاتی راوكردندا، وتیشی:" ئێمە گرفتێكمان هەیە لەبەرئەوەی كە ناتوانین ئیجرائات لەگەڵ ئەو كەسانەدا بكەین كە دەستگیریان دەكەین دەبێ بەئەمری حاكم دەستگیر بكرێن و رادەستی ئەوان بكرێت، بۆیە زۆر جار ئەمە كێشە بۆ ئێمە دروست دەكات دەسەڵاتی لێپێچینەوەمان نیە لەگەڵ ئەو كەسانەدا". هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد لەو سزایانەی كە دادوەر دەریدەكات بۆ راوچیەكان لێی رازی نین، وتیشی:"  بەسزایەكی سووك ئەو كەسە بەغەرامەیەكی كەم رزگاری دەبێت، دادگاش ناتوانێت سزای قورسیان بەسەردا بسەپێنێت". "لەم مانگەدا چوار دەبەی سووتەمەنی بۆ یەك مانگی ئێمە دابین كراوە ئەمە بەشی یەك رۆژی یەك بنكەمان ناكات نەك بۆ مانگێك، زۆر جار ئاگادار دەكرێینەوە كە راوچیەك خەریكی راوكردنە لەشوێنێك وەك خۆم بەشەرمەوە بە بەڕێوەبەری بەشەكان دەڵێم بۆ ئەوەی بچنە ئەو شوێنە، چونكە سووتەمەنیمان نیە زۆر جار لەسەر گیرفانی خۆمان ئەركەكان رایی دەكەین، جگە لەوەش ئێمە كە سەیارەیەكمان خراپ دەبێت كەس نیە بۆمان چاك بكاتەوە"، بەڕێوەبەری دارستان و ژینگەی گەرمیان وای وت. بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی دارستان و ژینگەی گەرمیان ئەوەشی روونكردەوە كە چەندین جار نووسراویان ئاڕاستەی ئیدارەی گەرمیان و بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی داستانی حكومەتی هەرێم كردووە، بەڵام هیچ كەسێك وەڵامیان ناداتەوە. شوان محەمەد ئەوەشی ئاشكرا كرد كە زۆرجار ئێمە تووشی شەڕە تەقە دەبینەوە لەگەڵ راوچیەكاندا،  وتیشی:" راوچیەكان تەقەمان لێدەكەن زۆر جار كەسی ئاسایی و پلەداری سەربازیشیان تێدا هەبووە و پۆلیسمان لێ بریندار دەبێت، هەندێ كات لەدەرەوەی دادگاو بەسوڵحی عەشایەری كێشەكان چارەسەر دەكرێت، هیچ بەرپرسێكمان لەسەر راوكردن دەستگیرنەكردووەو بەئێمە دەستگیر ناكرێن، جگە لەوەی كەپلەداری سەربازی هەبووە راوی كردووە و دەستگیركراون". سەرپەشتیاری ئیدارەی گەرمیان ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە هەموو كەسێك كە راو بكات لەبەرامبەر یاسادا یەكسانە چ بەرپرس بێت یان كەسی ئاسایی و كاری دادگایە سزاكان دیاری بكات. جەلال شێخ نوری، سەرپەشتیاری ئیدارەی گەرمیان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" زۆرجار داواكاریەكانی  بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی داستانمان جێبەجێ كردووەو ئەوەی لەتوانای ئێمەدا بێت كردوومانە و هەندێك داواكاریش لەدەسەڵاتی ئێمەدا نیەو گەیاندوومانەتە سەرووی خۆمان". هەروەها وتیشی:" هەموو كەسێك كە راو بكات لەبەرامبەر یاسادا یەكسانە چ بەرپرس بێت یان كەسانی ئاسایی، پێویستە وەك یەك سزا بدرێن لەماوەی رابردووشدا لەسەر بڕیاری ئێمە دوو پلەداری سەربازی لەسەر راوكردن دەستگیركراون و دراون بەدادگاو سزاشیان وەرگرتووەو كاری دادگایە سزاكان دیاری بكات". لەگەرمیان ئاژەڵی كێوی و بەتایبەت ئاسكەكانی دەشتی گەرمیان رووەو لەناوچوون دەچن و هیچ لایەنێكیش نیە پارێزگارییان لێبكات، لەكاتێكدا  بارودۆخی سروشتەكەی بووەتە شوێنی مانەوەی ئاسكی تایبەت بەخۆی. نیعمەت مەلۆ، چالاكوانی ژینگەو ئاژەڵی كێوی، بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو گەرمیان ناوچەیەكە كە زۆر ئاژەڵی كێوی تێدایە كە لەناوچەكانی دیكەدا نیە وەك ئاسكی گەرمیان، پشیلەی دارستان، سوێسكە، رێوی، پوش خورما، بەڵام ئەو ئاژەڵانەو بەتایبەت ئاسكی كێوی بەپێی ئاماری ساڵی رابردوو لە 10 ساڵی رابردوودا سەدا هەشتای ئاسكەكان كەمیان كردووە.  نیعمەت مەلۆ، جەختی لەوەشكردەوە كە ئەو رێژە بێسنورەی كە راوچیەكان راویان دەكەن و بەهۆی نەبوونی یاسایەكی تایبەت بۆ پارێزگاری ئاژەڵانی كێوی نەتوانراوە وەك پێویست بپارێزرێن. " لەئێستادا ئەگەر ناوچە سنووریەكانی ئێران نەبوایە وەك ئەودیوی شاخی بەمۆو سنوری خانەقین كەبەزۆری ناوچەیەكی پارێزراون بۆ ئاسكەكانی گەرمیان ئێستا بەتەواوەتی لەناوچوبوون بەهۆی راوكردنەوە"، نیعمەت مەلۆ چالاكوانی ژینگە و ئاژەڵی كێوی وای وت. ئەوەش دەڵێت، "گەر وەك پێویست كارنەكرێت بۆ پارێزگاری لێكردنی ئاسكەكانی گەرمیان بەتەواوەتی لەناودەچن و پێویستە لایەنی پەیوەندیدار ئاوڕی زیاتر بداتەوە بۆ هاوكاریكردنی ئەو لایەنانەی كە پاێزگاری لەئاژەڵە كێویەكان دەكەن".    

شەنای فاتیح ماوەی چەند رۆژێكە ژمارەی توشبوانی سكچوون و رشانەوە كۆلێرا لەهەرێمی كوردستان زیادی كردووە بەتایبەت پارێزگاكانی هەولێر و سلێمانی،  بۆ ئەم مەبەستەش رێكاری توند گیراونەتە بەر و سەوزە لە خواردنگەكاندا و كەلوپەلی شوشە لە چایخانەكاندا قەدەغە كراوە و چاودێَََََََریكردنی سەرچاوەكانی ئاو چڕبووەتەوە. بەڕێوبەری گشتی تەندروستی سلێمانی: ئەو كەسانەی گیانیان لەدەستداوە پشكنینەكان پشتڕاستیان نەكردۆتەوە كە بەكۆلێرا مردوون سەباح هەورامی بەڕێوبەری گشتی تەندروستی سلێمانی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:" لەپارێزگای سلێمانی 56 حاڵەتی توشبوون بە كۆلێرا و زیاتر لە دە هەزار حاڵەتی سكچوون و رشانەوە هەیە، تائێستا ئەو كەسانەی گیانیان لەدەستداوە پشكنینەكان پشتڕاستیان نەكردۆتەوە كەبە كۆلێرا مردوون تەنها منداڵێكی تازە لەدایكبوو پشتراستكراوەتەوە ". ناوبراو باسی لەوەشكرد كە چارەسەری توشبووانی سكچوون و رشانەوە هاوشێوەی نەخۆشانی كۆلێرا دەكەن و نەخۆشخانەكانی  شار، شەهید د.هێمن و منداڵان تایبەت كراون بەچارەسەری توشبوانی سكچوون و رشانەوە، وتیشی:"هۆكاری سەرەكی سكچون و رشانەوە لەگەڵ كۆلێرا تەنها ئاوی پیسە و گەرما راستەوخۆ پەیوەندی بە نەخۆشیەكەوە نییە و تەنها پەیوەندی بە بەكتریاوە هەیە". هەروەها دلۆڤان محەمەد بەڕێوبەری گشتی تەندروستی هەولێر رایگەیاند كە لە سنوری پارێزگای هەولێر نۆ نەخۆش گومانی كۆلێرایان لەسەر بوو و پاش پشكنینیان چوار حاڵەتیان پۆزەتیڤ دەرچوون و توشبونیان بە كۆلێرا پشتڕاستكرایەوە، راشیگەیاند:"ئامادەكاری كراوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەر ئەگەرێكی نەخوازراوە و رێوشوێنی چاودێریكردنی ئاو و بیرەكانی هەولێر چڕكراونەتەوە. هاوكات، هەمزە رەزیكی، بەرپرسی راگەیاندنی تەندروستی دهۆك لە لێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەروو كە حاڵەتی سكچوون و رشانەوە لەپارێزگای دهۆك هەیە و رۆژانە نزیكەی 70 كەس سەردانی نەخۆشخانەكان دەكەن بۆ  وەرگرتنی چارەسەری و زۆربەی نەخۆشەكان منداڵن، وتیشی:" نەخۆشخانەی لالاف كە پێشتر چارەسەری توشبوانی كۆرۆنای تێدا دەكرا لەئێستادا تەرخان كراوە بە چارەسەری توشبووانی سكچوون و رشانەوە. بەڕێوبەری گشتی تەندروستی هەڵەبجە، هێمای بۆ ئەوەكرد كە پێنج كەیسی گومانلێكراوی كۆلێرا لەهەڵەبجە هەبووە بەڵام سەرجەمیان نێگەتیڤ  بووە ئازاد مستەفا بەڕێوبەری گشتی تەندروستی هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد كە نزیكەی هەزارو 700 كەس سەردانی نەخۆشخانەكانی هەڵەبجەیان كردووە بە مەبەستی وەرگرتنی چارەسەری سكچوون و رشانەوە و توشبووەكانیش هەموو تەمەنێك لەخۆدەگرن و "بچوكترین تەمەنی توشبووی سكچوون و رشانەوەی لەپارێزگای هەڵەبجە تەمەنی سێ‌ مانگە." هاوشێوەی پارێزگاكان لەئیدارە سەربەخۆكانی هەرێمی كوردستاندا رێكار بۆ رووبەڕووبوونەوەی سكچوون و رشانەوە و كۆلێرا گیراوەتە بەر. لێپرسراوی پتەوكردنی تەندروستی لەخۆپاراستنی تەندروستی گەرمیان ئەوەی خستەروو كە چەند گومانلێكراوێكی كۆلێرایان هەبووەو پشكنینەكانیان نێگەتیڤ دەرچووە و هیچ حاڵەتێكی كۆلێرا لە گەرمیاندا نییە. ئەدیب عارف لێپرسراوی پتەوكردنی تەندروستی لە خۆپاراستنی تەندروستی گەرمیان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: لەئیدارەی گەرمیان سكچوون و رشانەوە زیادی كردووە و رۆژانە نزیكەی 100 كەس سەردانی نەخۆشخانەكانی گەرمیان دەكەن،  تووشبووەكان هەموو تەمەنێك لەخۆدەگرن. هەروەها باسی لەوەشكرد كە نەخۆشخانەی قەڵا كەپێشتر تووشبووانی كۆرۆنای تَێدا چارەسەر دەكرا لەئێستادا تایبەتكراوە بە نەخۆشانی سكچوون و رشانەوە. لای خۆیەوە، وتەبێژی تەندروستی راپەڕین باسی لەوەكرد كە حاڵەتێكی سكچوون و رشانەوەی توند هەبووە. پێشڕەو خالید وتەبێژی تەندروستی راپەڕین لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" سكچوون و رشانەوە تائێستا لەراپەڕن ئاساییە و هاوشێوەی ساڵانی رابردووە ژمارەكە زیادی نەكردووە و گومانلێكراوی كۆلێراش نەبووە و رۆژانە نزیكەی 15 كەس سەردانی نەخۆشخانەكانیان كردووە". بەڕێوبەری گشتی تەندروستی سۆران ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە  حاڵەتی سكچون و رشانەوە لەئیدارەی سۆان هەیە و رۆژانە نزیكەی 200 حاڵەتی سكچوون و رشانەوە تۆماردەكرێت، بەڵام تائێستا هیچ حاڵەتێكی كۆلێرا تۆمارنەكراوە. شاكر عبدالرحمان بەڕێوبەری گشتی تەندروستی زاخۆ پێیوابوو كە تائێستا حاڵەتەكە نەگەیشتۆتە ئەوەی لۆد لەسەر نەخۆشخانەكانی زاخۆ دروستببێت، وتیشی:" تائێستا هیچ گومانلێكراوێكی كۆلێرا نییە و رۆژانە نزیكەی 15 كەس سەردانی نەخۆشخانەكانی زاخۆ دەكەن.

هاوڵاتی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەرپرسی یەكەمی میدیاكاندا كۆبووەوەو لە سێ كاتژمێردا زۆر پرسی گرنگ وەڵامدرانەوە، مەسرور بارزانی وتی:" چاكسازی تەنها سزادانی گەندەڵكاران نییە، چاكسازی بە سیستم دەكرێت". مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەوەشی دووپاتكردەوە كە "بێگومان سیاسەتی حكومەتی هەرێم ئەوە نییە هیچ كەسێك لەسەر بیروبۆچوونی سیاسی بگیرێت بەهیچ شێوەیەك، هەرگیز لەگەڵ ئەوە نیم ئازادی رادەربڕین سنووردار بكرێت". مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژی دووشەممە 20ـی حوزەیرانی 2022 لەشاری هەولێر لەدیدارێكدا لەگەڵ بەڕێوەبەرو نوێنەرانی ژمارەیەك لە دەزگاكانی راگەیاندنی هەرێمی كوردستان، كە تاریق فاتیح سەرنووسەری رۆژنامەی هاوڵاتی ئامادەیبوو لەسەر پرسەكانی پەیوەست بە دۆخی ژیانی هاووڵاتیان، ئازادی رادەربڕین، كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا، چاكسازیەكانی حكومەت، كاری رۆژنامەوانی، پرسی نەوت و فەرمانبەران و چەندین پرسی دیكە قسەیكرد. سەبارەت بەئینتیمای خەڵك و خۆشەویستی وڵات لەوەڵامی یەكێك لەپرسیارەكان سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، وتی: "كاتێك رەخنە دەگیرێت یان باسی ئەدای حكومەت یان دەسەڵات دەكرێت، ئەركی رۆژنامەنووس ئەوەیە چۆن بتوانن خۆشەویستی وڵات لەناو دڵی خەڵكدا بهێڵێتەوە، هەر هیچ نەبێ ئێوە نابێ دەسەڵات بەخاوەنی ئەو وڵاتە بزانن، بەڵكو دەبێ خەڵك بە خاوەنی وڵات بزانن". هەروەها وتیشی:" كەواتە نابێ خەڵك دڵ رەش بكرێت لە خۆشەویستی بۆ نیشتمان، خۆتان كە رەخنە لە دەسەڵات و كەموكوڕییەكان دەگرن، هیچ نەبێ بەرنامەیەكیشتان هەبێت كە چی بكەن، بۆ ئەوەی پەیوەندی خەڵك لەگەڵ نیشتمان دروستبكەنەوە، یان بەرنامەتان چی بووە، من نەمبینیوە بەرنامەتان هەبێت بۆ ئەوەی ئینتیمای هاووڵاتیان بۆ نیشتمان زیاد بكەن، سەرۆكی حكومەتی هەرێم باسی لەوەشكرد كە" ئەمە رەخنەیەكە هەقە خۆتان ئەو رەخنەیە لەخۆتان بگرن، من دان بەوەدادەنێم رەنگە ئێمە لەحكومەت كەمتەرخەمی ئەوەمان هەبووبێت كە هەموو زانیارییەكان بەئێوەو هاووڵاتیان نەگەیشتووە، هەرچەند بەدڵنیاییەوە دەڵێم لەم كابینەی حكومەتدا زیاتر لەهەموو كابینەكانی تر لێدوان دراوە، روونكردنەوە دراوەو دیدار ئەنجامدراوە، هەروەها لەگەڵ پەرلەمانی كوردستان زۆرترین بەشداری لەدانیشتنەكانی پەرلەمان هەبووە، جگە لەوەی وەزیرەكان ئامادەی كۆبوونەوەكانی پەرلەمان بوونە، لەئاستی بەڕێوەبەرە گشتییەكان بەشداریكردن هەبووە لەكۆبوونەوەی لیژنەكانی پەرلەمان، بەڵام دیارە هێشتا لەو ئاستەدا نییە كە ئێوە رازی بن، هاووڵاتی هەقی خۆیەتی لەهەموو ورەكارییەكانی حوكمداری و حوكمڕانی ئاگادار بێت".   كاتێك دەستمان بەو كابینەیە كرد، وتم دەبێت بزانین حكومەت چ مومتەلەكاتێكی هەیە، لە هەموو حكومەت ئەوەی كە تۆماركرابوو و بۆیان هێنام، وتیان 28 مومتەلەك لەسەر ناوی حكومەت تۆماركراوە، ئەمەش نەك لەبەر ئەوەی نەبوو، بەڵام تۆمارنەكرابوو، ئێمە هەر لەم كابینەیە لیژنەمان پێكهێنا بۆ ئەوەی بزانین ئێمە چیمان هەیە، دوای ماوەیەك هاتنەوە 36 هەزار مومتەلەكات بەناوی حكومەت هەبوون كە ئێستا تۆماركراون   بەراوردكاری سەبارەت بەخۆ بەراوردكردنی هەرێمی كوردستان لەگەڵ وڵاتانی پێشكەوتوو، مەسرور بارزانی، لەوەڵامی پرسیارێكدا وتی: "ئەوە تموحێكی زۆر باشە كە ئێمە هەوڵبدەین باشتر هەنگاو بنێین، نەك لەئاستی ناوچەكەدا بمێنینەوە، بەڵام بیرتان نەچێت لە هەموو كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی و پێشكەوتوو تەنها دروشم نییە، بەڵكو بەرپرسیاریەتی هاوبەش هەیە، هاووڵاتیش بەرپرسیاریەتی هەیە بەرامبەر نیشتمانەكەی، تەنیا ئەرك ناكەوێتە سەرشانی دەسەڵات و حكومەت، دەبێ هاووڵاتیش ئەركی خۆی لەبەرچاوبگرێت، باسی ئەوروپا دەكەن، فەرموون بزانن بەرپرسیاریەتی هاووڵاتی لەئەوروپا چییە، ئایا ئەو بەرپرسیاریەتییە لەلایەن هاووڵاتییان و میدیاكاران هەڵگیراوە، ئەمە پرسیارێكە خۆتان وەڵامەكەی دەزانن". لەوەڵامی پرسیارێك سەبارەت بەدەستگیركردنی رۆژنامەنووسان و ئازادی كاری رۆژنامەوانی، سەرۆكی حكومەت وتی: "باسی ئەوە دەكەن رۆژنامەنووس لەسەر كۆمێنت گیراوە، من ناڵێم بەشێوەیەكی قەتعی ئەوە نەبووە، بەڵام بێگومان سیاسەتی حكومەتی هەرێم ئەوە نییە هیچ كەسێك لەسەر بیروبۆچوونی سیاسی بگیرێت بەهیچ شێوەیەك، هەرگیز لەگەڵ ئەوە نیم ئازادی رادەربڕین سنووردار بكرێت، بەڵام ئازادی و تۆمەت بەخشینەوە دوو شتی جیاوازن، هاوڵاتی لەهەر ئاستێك بێت، رۆژنامەنووس یان پزیشك بێت یان دەسەڵاتدار بێت بەرامبەر بە یاسا ئەركێكی هەیە نابێ پێشێلی مافی خەڵكی تر بكات و نابێ تۆمەت بەخشینەوە بەئازادی پێناسە بكات، هەروەها دەبێ هەموو كەس لەبەردەم یاسا یەكسان بێت، لەلایەك ئێوە وادەڵێن و لەلایەكی دیكەش رەخنە لەدادگاكان دەگرن، كاتێك دادگا بڕیار لەسەر كارێكی نادروستی كەسێك دەدات ئێوە جارێكی تر دێن دادگا تاوانبار دەكەن دەڵێن بۆچی ئەو بڕیارەی داوە، رۆژنامەنووس وەك هەر هاووڵاتییەكی دیكە بەرپرسیارە بەرامبەر بەیاسا، ئەگەر كەسێك بەناوی پزیشك بێت مومارەسەی پیشەی پزیشكی بكات و پزیشك نەبێت لە ئەنجامی ئەو كارەی دەیكات خوا نەخواستە هاووڵاتییەك لەناو دەستی گیان لەدەستبدات، ئێوە وەك رۆژنامەنووس هەڵا دەنێنەوە و دەڵێن دەبێ ئیجرائات بەرامبەر ئەو كەسە بكرێت، چونكە پیشەكەی ئەو نەبووە سوو ئیستیفادەی كردووە، ئەمە راستە بۆ هەموو پیشەكانی دیكەش، كەسێك رۆژنامەنووس نەبێت نابێ بەناوی رۆژنامەنووس مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، رۆژنامەنووسیش وەك هەموو هاووڵاتیانی دیكە تاكێكی ئەم كۆمەڵگەیە دەكرێ هەڵە و شتی نایاسایی بكات، هەموومان بەخۆشمەوە پێویستە بەرامبەر یاسا ملكەچ بین".    با بە ژمارە پێتان بڵێم پێشتر 25%ی داهاتی نەوت بۆ مووچە دەگەڕایەوە، من ناڵێم داهاتی كوردستان لەبەر ئەوەی هەندێكی بۆ كولفەی كۆمپانیاكان دەگەڕێتەوە هەندێك بۆ قەرزەكان دەچێت، هەندێكی بۆ گواستنەوەی نەوت ئەمە هەمووی داهاتە بەڵام كولفەیە، حكومەتی هەرێم ناچارە ئەو پارەیە بداتەوە، لەگەڵ ئەوەش ئێمە هاتین ئەو رێژەیەمان لە 25% بۆ 42% بەرز كردەوە، كە وایە داهاتی زیاتر بۆ گەنجینەی حكومەت دەگەڕێتەوە تەنها بۆ مووچە".   شەڕی گەندەڵی سەبارەت بە بەشداریكردنی رۆژنامەنووسان لەشەڕی گەندەڵی، مەسرور بارزانی رایگەیاند: "لەوانەیە وابێت، دەبێ ئەم كەمتەرخەمییە لەبەرچاو بگیرێت، لەمەودوا زیاتر سوود لە توانای رۆژنامەنووسان وەربگیرێت، بۆ ئەوەی ئەو بەرنامە چاكسازییە كە حكومەت هەیەتی و ئەو كارانەی دەیكات زیاتر روونبكرێنەوە، منیش دەمەوێت ئێوەی رۆژنامەنووس بەشدارو پشتیوان بن، بۆ ئەوەی بەیەكەوە شەڕی بنبڕكردنی گەندەڵی بكەین، زۆرم پێمخۆشە ئێوەش بەشداربن ئەگەر ئێوە ئامادەیی ئەوەتان هەبێت، ئامانجی ئەم كۆبوونەوەیەش ئەوە بووە كە ئەم پچڕانە نەبێت، هیوادارم ئەم كۆبوونەوەیە بە خاڵێكی ئیجابی وەربگرن، كە ئەم دانیشتنە دەكەین دیارە هەست بەوەكراوە كە بۆشاییەك هەیەو دەمانەوێت ئەو بۆشاییە پڕبكەینەوە، دانیشتنەمان لێرە پێكەوە نیشانەی ئەوەیە نیەتی ئەوەمان هەیە دەمانەوێت زیاتر لێك نزیك بینەوە و سوود لەتواناكانی ئێوەش وەربگرین". لە وەڵامی پرسیارێك سەبارەت بە پارەی سیاسییەكان بۆ راگەیاندن، مەسرور بارزانی، ئاماژەی بەوەدا: "بەڕێزێك باسی ئەوەی كرد فڵان و فڵان خاوەن پڕۆژەی میدیایین، راستە من نایبینم هیچ یەكێك لە ئێوە بێلایەن بن، هەر یەكێكتان لەلایەن كەسێك یان لایەنێكی سیاسی پاڵپشتی دەكرێن، بۆیە داوا لەوەزارەتی رۆشنبیری و خۆشتان دەكەم، ئەوانەی لەلایەن لایەنە سیاسییەكان پاڵپشتی دەكرێن دیارن راگەیاندنی فەرمی حزبەكان سەرچاوەی داراییان دیارە لە كوێوە دێت، بەڵام هەقە ئەوانەی سەرچاوەی داراییان دیار نییە با ئەوانیش ئەو راستیە بۆ خەڵك روونبكەنەوە، پێویستە وەزارەتی رۆشنبیری بۆ خەڵك ئاشكرای بكات كە سەرچاوەی دارایی ئەمانە لەكوێ هاتووە، بۆ ئەوەی خەڵكیش بزانێت". یاسای كاری رۆژنامەوانی سەرۆكی حكومەت، سەبارەت بەكاری رۆژنامەوانی رایگەیاند: "پێویستە یاسای رۆژنامەگەری كە لەكوردستان هەیە رەچاو بكرێت، بۆ ئەوەی هیچ رۆژنامەنووسێك بەدەر لەیاسا كار نەكات و ئەو ئەرك و بەرپرسیاریەتییەی لەسەر شانیەتی جێبەجێی بكات، ئێوە وەك رۆژنامەنووس ئەركی ئەوەتان هەیە هاووڵاتییان ئاگادار بكەنەوە، لەهەمانكاتدا ئەركی ئەوەشتان هەیە خەڵك لەنیشتمان و كوردستان نزیك بكەنەوە، خۆشەویستی وڵات و دەسەڵات تێكەڵ نەكەن، دوو شتی جیاوازن، بەڵام من ئەوەم نەبینیوە، نەمبینیوە ئێوە پڕۆژەیەك پێشكەش بكەن كە هاووڵاتی نیشتمانەكەی خۆی خۆشبوێت، نەمبینیوە كار لەسەر ئەوە بكەن هاووڵاتی شانازی بەمێژووی پڕ سەروەری گەلەكەی بكات كە هەزاران شەهیدو قوربانی داوە، ئەگەر لەدەسەڵات یان لایەن و كەسایەتیەك ناڕازین، مانای ئەوە نییە حوكم بەسەر مێژوودا بدەن و پەلاماری بدەن، پێموانییە لەهیچ وڵاتێك ئەمە قبووڵ بكرێت، بەتایبەتی لەوڵاتی دەوروبەر، ئەوەی ئێوە دەتوانن لە هەرێمی كوردستان ئەنجامی بدەن تەحەداتان دەكەم ئەگەر بتوانن لە هیچ وڵاتێكی دراوسێ بەو جۆرە قسە بكەن، فەرموون بڕۆن لەوڵاتێكی دراوسێ تۆمەت ببەخشنەوە یان ئیهانەی مەرجەعیەت و موقەدەساتی ئەو وڵاتانە بكەن بزانن لێتان قبووڵ دەكەن، كەس لێتان قبووڵ ناكات، كەواتە رادەی ئازادی دەربڕین لە هەرێمی كوردستان بەراورد ناكرێت بەوڵاتانی ناوچەكە، ئازادی رادەربڕین لە هەرێمی كوردستان زۆر لەوە زیاترە كە هەندێك كەس دەیانەوێت پێناسەی بۆ بكەن". بازگەكان لەوەڵامی پرسیارێك لەبارەی خراپی رێگاو بازگەكان لەنێوان شارەكانی هەرێمی كوردستان، سەرۆكی حكومەت وتی: "ئەمە 30 ساڵە حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان هەیە، هەموو ئەو كەموكوڕیانەی دەیبینن هی ئەم كابینەیە نییە، دەبوایە لەماوەی ئەم 30 ساڵە ژێرخانێكی ئابووری بەهێز دروست بكرێت، كە پێویست نەبوایە ئێستا ئێمە باسی ئەو كێشانە بكەین، منیش پێم خۆشبوو لە حكومەتێكدا حوكمڕانی بكەم كە هەموو شت زۆر باش بوایە و ئیشی زیاترم كردبا، بەڵام ناكرێ ئەوەی خراپ كراوە هەمووی رووبەڕووی ئەم كابینەیە بكرێتەوە، منیش خۆزگەم دەخواست هیچ بازگەیەك لە هەرێمی كوردستان نەبوایە، بەڵام ئەوە لەبەر ئەوە نییە تەنها لەبەر ئەوەی لەنێوان هەولێر و سلێمانی هەبن، لەنێوان هەولێر و دهۆكیش هەیە لەنێوان هەموو شارەكانی كوردستان بازگە هەن، ئەمەش لەبەرئەوەی هێشتا مەترسی تیرۆر لەسەر كوردستان ماوە، هێشتا شانە نوستووەكانی داعش و تیرۆرستان لەلایەن هێزە ئەمنییەكان دەستگیر دەكرێن، ماددە هۆشبەرەكان لەم شار بۆ ئەو شار هاوردە دەكرێن، كە ئەمە دەبن بە مەترسی گەورەتر لەسەر كۆمەڵگەی ئێمە، بازگەكان بۆ ئەوە نییە سنوورەكانی ئیداری ئەم پارێزگا لەگەڵ ئەو پارێزگا لە یەكتر جیا بكاتەوە، بەڵكو بۆ ئەوەیە ئەم مەترسیانە بڕەوێننەوە، هیوادرم رۆژێك بێت هیچ مەترسییەك لە هەرێمی كوردستان نەمێنێت و بازگەكان هەڵبگیرێن، سەرەڕای ئەوەش دەبێ پێداچوونەوەیەكی جددی بكرێت، كە بە هیچ شێوەیەك بازگەكان رەنگدانەوەی دوو ئیدارەییان پێوە دیار نەبێت".   وڵاتانی دراوسێ بە تەنیا ناتوانن ئەوە بكەن ئەگەر یارمەتیان نەدرێت، ئەو درۆنانە لەكوێوە دێن؟ لەلایەن توركیاوە بۆردومانی ناوچەكانی هەرێمی كوردستان دەكرێت بە حیساب پەكەكەی لێیە، ئەگەر پەكەكە خەمی هەرێمی كوردستانیەتی و دەزانێت توركیا ئەوان وەك بیانوو بەكاردێنێت بۆ پەلاماردانی هەرێمی كوردستان بۆ ئەو بیانووە نابڕن و شوێنەكان چۆڵ ناكەن     زیندانی سیاسیی؟! مەسرور بارزانی، لە وەڵامی پرسیاری رۆژنامەنووسێك لەبارەی زیندانیانی سیاسی وتی: "خۆم لەگەڵ ئەوە نیم هیچ كەسێك لەسەر بیروباوەڕی سیاسی بگیرێت، بەڵام سوو ئیستیفادە كردن لەپیشەی رۆژنامەنووسی یان سیاسەت یان هەر پیشەیەكی تر نابێ قبووڵ بكرێت، كەسێك بیەوێت خزمەتی وڵاتەكەی بكات و بەئازادی رادەربڕێت هەقی خۆیەتی، بەڵام سوو ئیستیفادەكرن لە پیشەكەی بۆ مەرام و ئامانجی دیكە، ئەمە كاری یاساو دادگایە، باوەڕ بكەن خۆم حوكمم بەسەر هیچ كەس نەداوە، لەگەڵ ئەوەش نیم هیچ دەسەڵاتێكی سیاسی مافی ئەوەی هەبێت حوكم بەسەر هیچ كەسێكدا بدات، ئەگەر ئێوە كێشەتان لەگەڵ دادگا هەیە رەخنەكان ئاراستەی دادگا بكەن نەك حكومەت، من متمانەم بە دادگاكانی خۆمان هەیە و رێزیان دەگرم، ئەگەر دادگا بڕیارێك بدات ئەركی حكومەتە جێبەجێی بكات". مەسرور بارزانی: میدیای سێبەرم نییە دەربارەی كاری میدیای سێبەر، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند: "باسی ئەوە كرا كە من میدیای سێبەرم هەیە، من هیچ میدیای سێبەرم نییە، بەهیچ شێوەیەكیش پاڵپشتی میدیایەكی سێبەری واناكەم پەلاماری خەڵك بدات، دووپاتیدەكەمەوە هەقە وەزارەتی رۆشنبیری سەرچاوەی داهاتی هەموو دەزگاكانی راگەیاندن بۆ خەڵك ئاشكرا بكات، بۆئەوەی دیاربێت لە كوێوە پشتیوانی دەكرێن و لە كوێ ئاراستە دەكرێن". بێئومێدی خەڵك لەوەڵامی هەندێك لە رۆژنامەنووسان كە دەڵێن "خەڵك بێئومێدە و رۆژانە وڵاتانی دراوسێ بۆردومانی ناوچە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستان دەكرێت"، مەسرور بارزانی، ئەوەی خستەڕوو: "ئەوە راستە، بەڵام دەبێ بپرسین خەڵك نائومێدە یان نائومێد كراوە، یان هەوڵی نائومێدكردنی خەڵك دەدرێت، ئەمە دوو شتی جیاوازن، بەداخەوە من دەبینم لەجیاتی هەوڵی بەرزكردنەوەی مۆڕاڵی خەڵك بدرێت، بە بەرنامەیەكی رێكخراو هەوڵی دابەزاندنی مۆڕاڵی خەڵك دەدرێت، كێشەی بچووك زۆر گەورە دەكرێن و دەستكەوتەكان بەبێ نرخ پێشان دەدرێن، كە پەلاماری هەرێمی كوردستان دەدرێت خەتای حكومەتی هەرێم نییە، ئەگەر خوێندنەوەیەكی قوڵی سیاسی و ستراتیژی بۆ دۆخی ناوچەكە بكەن، راستە لەناوچەیەكی زۆر قەیراناویی و ناخۆشداین، قەزیەی كورد هێشتا چارەسەر نەبووە، هێشتا لەگەڵ حكومەتی عێراق نەگەیشتووینەتە چارەسەر لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ كێشە هەیە، هەندێك لایەن لەجیاتی هاوكاریكردنی كیانی هەرێمی كوردستان وەك كیانێكی دانپێدانراوی یاسایی بكەن، بەداخەوە هەوڵی تێكدانی دەدەن، دەستی هەندێك لایەنی سیاسیشی تێدایە، وڵاتانی دراوسێ بە تەنیا ناتوانن ئەوە بكەن ئەگەر یارمەتیان نەدرێت، ئەو درۆنانە لەكوێوە دێن؟ لەلایەن توركیاوە بۆردومانی ناوچەكانی هەرێمی كوردستان دەكرێت بەحیساب پەكەكەی لێیە، ئەگەر پەكەكە خەمی هەرێمی كوردستانیەتی و دەزانێت توركیا ئەوان وەك بیانوو بەكاردێنێت بۆ پەلاماردانی هەرێمی كوردستان بۆ ئەو بیانووە نابڕن و شوێنەكان چۆڵ ناكەن، بەڵام بەداخەوە هەندێك لە راگەیاندنەكانی خۆمان كە دێن باسی ئەوە دەكەن لەجیاتی راستی بابەتەكە بۆ خەڵك باس بكەن، لایەنگری دەكەن و ناتوانن خۆتان لەوە دەرباز بكەن، ئەگەر پەكەكە نەبێ توركیا هیچ بیانووێكی نابێ بۆردومانی هەرێمی كوردستان بكات، هەموو ئەو بۆردومانانەی دەكرێنە سەر هەرێمی كوردستان دروستكراون، بەهیچ شێوەیەك هەرێمی كوردستان نەبووەتە پەناگە بۆ دروستكردنی مەترسی لەسەر شوێنێكی دیكە بەتایبەتی دراوسێكانی، بەڵام كەس ناڵێ لەخۆڕایی بۆردومانت دەكەم، بەڵكو دەبێ بیانوێك بدۆزێتەوە، وەك بینیمان لە بۆردومانكردنی هەولێر چەندین تۆمەت خرانە پاڵ هەرێمی كوردستان، هیچ بەڵگەیەكیش نەخرایەڕوو كە راستی و دروستی ئەو تۆمەتانە پشتڕاست بكاتەوە ئەسڵ و ئەساسی نەبوو، هەرێمی كوردستان نەبووەتە شوێنێك بۆ دروستكردنی مەترسی لەسەر وڵاتانی دراوسێ، هەروەها لە عێراق هەندێك هێزی لەیاسا دەرچوو بەدرۆن و مووشەك بۆردومانی هەرێمی كوردستان دەكەن، ئەگەر باوەڕیان بە پێكەوەژیان و بنەماكانی دەستوور هەبێت نایەن بەبێ بڕیاری حكومەتی فیدراڵ ناوە ناوە بۆردومانی هەرێمی كوردستان بكەن، ئێمە بەپێی توانا رووبەڕووی هەڕەشەكان بووینەتەوە، ئێمە نە لەگەڵ شەڕین نە دەمانەوێت شەڕ لە ناوچەكە هەبێت، دەمانەوێت چۆن ئێمە رێزی دەوروبەر دەگرین ئەوانیش رێز لە هەرێمی كوردستان بگرن". دەبێت سیستەم رێكبخەین مەسرور بارزانی لەوەڵامی پرسیارێكی دیكەدا وتی: "باوەڕناكەم ئەو بێئومێدییە هەبێت ئێمەش خەڵك دەبینین، راستە كەموكوڕی هەیە و تموحی ئێمە زۆر لەوە زیاترە و دەمانەوێت خزمەتێكی زیاتری خەڵكی خۆمان بكەین، بەو ئیمكانیەتەی لەبەر دەستە و ئەو هەموو ساڵەی رابردوو نابێ وا سەیر بكرێت كە ئێمە لێی بەرپرسین لەو قەیران و گرفتانەی كە تووشی خەڵك بوونە، سەرەڕای ئەوەش بەرنامەمان هەبووە و كارمان لەسەر كردووە، بەڵام هەنێك لەو هەنگاوو چاكسازییەی گرتوومانەتە بەر رەنگە ماوەیەكی دیكە ئەنجامەكەی دەربكەوێت، دروستكردنی ژێرخانێكی ئابووری دروستكردنی بینایەك نییە ئێوە بەچاو بیبینن، دوای ماوەیەكی دیكە ئێوە دەبینن ئێمە چیمان كردووە لە كەرتی كشتوكاڵ و پیشەسازی و ریفۆرم". لەبارەی پرۆسەی چاكسازی و رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵكاران،  سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان وتی: "چاكسازی تەنها سزادانی گەندەڵكاران نییە، چاكسازی لە سیستەم دەكرێت نەك تەنیا لەخەڵك، ئەگەر سیستمێك هەبێ و هەركەسێك بێت بتوانێت بەردەوام بێت لەگەندەڵی ئەوە هەرگیز گەندەڵی كۆتایی نایەت، دەبێ سیستمەكە وا رێكبخرێتەوە كە دەرفەتی گەندەڵی تێدا نەمێنێت، ئێمە میكانیزمان هەیە بۆ چاكسازی و ریفۆرم لەسیستمەكە، ئەوەی تر بۆ دادگا دەمێنێتەوە، هەر كەسێك سكاڵای لەسەر گەندەڵی فڵان و فڵان كەس هەیە با پێشكەشی دادگای بكات با دادگا بە ئەركی خۆی هەڵسێ و ئیجرائات بكات، بەڵام سەبارەت بە حكومەت ئێمە دەمانەوێت چاكسازی لە سیستەم و ژێرخانی ئیدارەدا بكەین، كە چۆن بتوانین رێگری لە گەندەڵی و بەهەدەردانی سامانی گشتی بكەین".     ئەمە 30 ساڵە حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان هەیە، هەموو ئەو كەموكوڕیانەی دەیبینن هی ئەم كابینەیە نییە، دەبوایە لەماوەی ئەم 30 ساڵە ژێرخانێكی ئابووری بەهێز دروست بكرێت...بەڵام ناكرێ ئەوەی خراپ كراوە هەمووی رووبەڕووی ئەم كابینەیە بكرێتەوە     دۆسیەی نەوتی هەرێم سەبارەت بەدۆسیەی نەوت لەهەرێمی كوردستان، مەسرور بارزانی، ئاماژەی بەوەدا: "ئێوە پرسیارتان لە هەموو شت كردووە و ئێمەش وەڵامان داونەتەوە، بەڵام ئەگەر بە كورتیش بێت جارێكی دیكە لێرە باسی دەكەم، جێی سەرنج و پێكەنینە كە دەوترێت خەڵك بە بڕیاری دادگای فیدراڵی دژی هەرێمی كوردستان دڵخۆشن یان بەهۆی نەوتەوە هەرێم قەرزدار بووە، دەوترێ پێشتر حكومەتی فیدراڵی بودجەی بۆ هەرێمی كوردستان هاتووە و بەهۆی هەناردەكردنی نەوت بڕاوە، لە نووسینی دەستوور خۆم یەكێك بووم لەو شاندەی لە بەغدا بووین لەنووسینەوەی دەستوور بەشداربووین، یەكێك لەخاڵە گرنگەكان ئەوەیە كە ئەو سامانە سروشتییەی لە هەرێمی كوردستان هەیە لە خزمەتی خەڵك بەكاربهێنرێت، ئەگەر سەیر بكەن تاساڵی 2003 هەرچی سەروەت و سامانی سروشتی هەرێمی كوردستان بووە دزراوە و بڕدراوە، داهاتەكەی دراوە بە بۆمب وڵاتەكەی ئێمەیان پێ خابوور كردووە، سەروەت و سامانی ئێمە دژی هاووڵاتیانمان بەكارهێنراوە، كراوە بە چەك و كیمیایی و ئەو هەموو تاوانە دەرهەق بەگەلی كورد كراوە. سەبارەت بەنەوتی كەركووك مەسرور بارزانی وتی :"ئەگەر ئێوە نەوتی كەركووك بە نەوتی كوردستان بزانن، كە من پێموایە كەركووك بەشێكە لەكوردستان و ئەو نەوتەی چەندین ساڵ لەوێ بڕدراوە، دەبوایە بۆ ئاوەدانی كوردستان و هەموو عێراق بەكاربهێنرێت، بەڵام بەشی كوردستان لەو داهات و سەروەت و سامانە چی بووە؟ جگە لە وێرانكاری و ئەنفالكردن و ئەو هەموو تاوانكارییەی دژی هەرێمی كوردستان كراوە، لە نووسینەوەی دەستوور ئێمە ویستمان ئەو مافە بۆ خەڵكی كوردستان بگەڕێتەوە، هەوڵدرا یاسای نەوت و غاز لە حكومەتی فیدراڵی پەسەند بكرێت، ساڵی 2007 رەشنووسێك ئامادەكرا بۆ ئەوەی یاسای نەوت و غاز دروست بكرێت، بەڵام حكومەتی عێراقی نەهاتە پێشەوەو ئەو یاسایە نەچووە پەرلەمان، ئەگەر ئەوە هەبوایە ئێمە لە چوارچێوەی ئەو یاسایە رەفتارمان دەكرد، دواتر بەپێی دەستوور یاسای نەوت و غاز لەپەرلەمانی كوردستان پەسند كرا، هەرچی لە هەرێمی كوردستان ئەنجامدراوە بەپێی ئەو یاسایە بووە، ئێمە یاسای نەوت و غازمان هەبووە، بەڵام تائێستاش حكومەتی فیدراڵی ئەو یاسایەی نییە، ئەوكاتە لێكتێگەیشتن لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێم هەبوو تا یاسای نەوت و گاز لەپەرلەمانی عێراق پەسند دەكرێ، حكومەتی هەرێم دەتوانێت كاری خۆی بكات، ئێستا دادگای فیدراڵی پەنا دەباتەبەر یاسایەك كە لەساڵی 1976 بۆ حكومەتێكی مەركەزی نووسراوە، دوای ئەوە عێراق گۆڕانكاری بەسەرداهاتووە لەحكومەتێكی دیكتاتۆری بووەتە حكومەتێكی فیدراڵی، بەڵام ئایا ئەو یاسایەی لەساڵی 1976 نووسراوە رەنگدانەوەی دەستووری عێراقە؟ بەهیچ شێوەیەك وا نییە، حكومەتی عێراق یاسای نییە، جگە لەوە كە دەوترێت حكومەتی فیدراڵ بەهۆی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم بودجە بۆ هەرێمی كوردستان نانێرێت راست نییە، ساڵی 2014 یەك بەرمیل نەوت هەناردە نەدەكرا كە بودجەی هەرێمی كوردستان بڕدرا، ئەگەر پێیانوایە هۆكارەکە نەوتی كوردستانە ئەوكاتە هیچ نەوتێك هەناردە نەدەكرا، دوای بڕینی بودجەی هەرێم بۆ چارەسەركردنی قەیرانی دارایی و ئابووری بڕیاری هەناردەكردنی نەوتی دا، كۆمپانیاكانیان بەپێی ئەو یاسایەی لە پەرلەمانی كوردستان دەركرا هێنایە كوردستان و دوای ئەوە نەوتی هەرێمی كوردستان هەناردەی دەرەوە كرا، دوای ئەوەش رێككەوتنی تر كراوە جار بەجار بودجە بۆ هەرێم هاتووە، بەڵام بڕینی بودجە بە هیچ شێوەیەك پەیوەندیدار نەبووە بەوە، چونكە دوای بڕینی بودجە هەرێم نەوتی هەناردە كردووە، ئینجا خەڵك پێی خۆشە دادگای بەناو فیدراڵی ئەو بڕیارەی دەركردووە، ئێمە دژی بڕیاری دادگای فیدراڵی نین، بەڵام كوا دادگای فیدراڵی لەعێراق، لەدەستوور هاتووە دەبێ دادگای فیدراڵی بەپێی ئەو رێكارانە دروستبكرێ و كارا بكرێت، كام دادگای فیدراڵی لەعێراق بەپێی دەستوور دروستكراوە، ئەم دادگایە لەسەردەمی برێمەر هەبووە و تائێستا بەردەوامە، بەڵام بەهیچ شێوەیەك بەپێی ماددەی دەستووری دروست نەكراوە، تائێستا دادگای فیدراڵی كە بگونجێت لەگەڵ دەستوور لەعێراق بوونی نییە، ئێمە دژی دادگای فیدراڵی نین، بەڵام حكومەتی عێراق دادگای فیدراڵی نییە، بەڵكو دادگایەكە بەناوی فیدراڵی ئیشوكارەكان دەكات، ئەگەر هەشبێت هیچ دادگایەكی فیدراڵی ماددەیەكی دەستووری هەموار بكاتەوە، بەبێ ئەوەی ئەو ماددە دەستوورییە بچێتە ریفراندۆم، دەستوور بە ریفراندۆم هەموار دەكرێتەوە نەك بە بڕیاری دادگا، هەڵوێشتی هەرێمی كوردستان دیار بوو، هەر چوار سەرۆكایەتی بڕیارەكەیان رەتكردووەتەوە، چونكە نا یاساییە و سیاسیی بووە و لایەنێكی سیاسیی لە پشت بڕیارەكە بووە، ئەم هەموو ساڵە بۆچی تا ئەمساڵ هەڵبژاردنەكان كران و هاوپەیمانیەتی سیاسی كرا ئەو بڕیارە كارا نەكرا، هۆكارەكە چی بوو، ئەگەر هۆكارێكی سیاسی لە پشت بڕیارەكە بووبێت دەبێ وەكو خۆی باس بكرێت، ئینجا كە خەڵك بڕیارەكەی پێخۆشە چی، هەرێمی كوردستان وەكو عێراقی لێبێت؟ وەكو كام شاری عێراق؟ تكایە پێم بڵێن كام شاری عێراق لە هەولێر و سلێمانی و دهۆك خۆشترە؟ كام خزمەتگوزاری عێراق لەهی هەرێمی كوردستان باشترە؟ 95%ی داهاتی عێراق بەدەستی حكومەتی فیدراڵییەوەیە ئەگەر بەو داهاتە نەیانتوانی بێت خزمەتگوزاری بكەن، كە هێشتا ئاوی خواردنەوەو بابەتی تەندروستی و پەروەردە ئەگەر بەراوردی بكەیت بەهەرێمی كوردستان لە قۆناغێكی زۆر پاشكەوتوودایە و ئێمە زۆر لە پێشترین بە 5%ی داهاتی عێراق ئێمە ئەوەمان كردووە، بە هەموو كەموكوڕییەكان كوردستان بووەتە پەناگەی ملیۆنان مرۆڤ كە شوێنەكانی دیكەی عێراق بەهۆی قەیرانی ئابووری و ئەمنی هاتوونەتە هەرێمی كوردستان و بەشوێنێكی ئارامیان بینیوە بۆیە هاتوونەتە ئێرە".   ئێوە وەك رۆژنامەنووس ئەركی ئەوەتان هەیە هاووڵاتییان ئاگادار بكەنەوە، لەهەمانكاتدا ئەركی ئەوەشتان هەیە خەڵك لە نیشتمان و كوردستان نزیك بكەنەوە، خۆشەویستی وڵات و دەسەڵات تێكەڵ نەكەن، دوو شتی جیاوازن   سەبارەت بەدۆسیەی نەوت و غاز سەرۆكی حكومەتی هەرێم وتی :"حكومەتی عێراق 12 ملیار دۆلاری داناوە بۆ لێگەڕان و پێشخستن و دەرهێنانی نەوت كە لەسەر بودجەی نەوت حیساب نییە، بەڵكو لە بودجەی سیادی عێراق تەرخانكراوە، بە هیچ شێوەیەك ناچێتە سەر كولفەی دەرهێنانی نەوت، ئەگەر ئەوە حیساب بكرێت كولفەكە زیاترە، دووەم كێڵگەكانی نەوت لە شوێنێك بۆ شوێنێكی دیكە جیاوازییان هەیە لەهەندێك شوێن ئاسانترە و لە هەندێك شوێن زەحمەتترە، سێیەم كۆمپانیای سۆمۆ كە بە حیساب كۆمپانیای بەرپرسە لەدەرهێنان و فرۆشتنی نەوتی عێراقی كۆمپانیایەكە لە سەردەمی رژێمی بەعس دروستكراوە و تاكو ئێستا گۆڕانكاری بەسەردا نەهاتووە بە هیچ شێوەیەك رەنگدانەوەی حكومەتێكی فیدراڵی پێوە دیار نییە، ئەگەر سۆمۆ گۆڕانكاری بە ستراكچەرەكەی دا بكرێت و بۆ كۆمپانیایەكی فیدراڵی و جێگری سەرۆكی سۆمۆ ببێت بەكەسێكی خەڵكی كوردستان و مافی ڤیتۆی هەبێت لەسەر بڕیارەكان بۆ ئەو نەوتەی لەهەرێمی كوردستان دەفرۆشرێت، وەكو هی عێراقی لێبێت كە چۆن و بەچەند دەیفرۆشن، هەروەها لە یاسای نەوت و غازی هەرێم باسی ئەوە كراوە هەرێم دوو كۆمپانیا دروست بكات كۆمپانیانی نیشتمانی، كۆمپانیانی فرۆشتنی نەوت، كە كۆمۆ ناونراوە و هاوشێوەی سۆمۆ بێت و لەگەڵ سۆمۆ ئیش بكات بۆ هەناردەكردنی نەوت، سۆمۆ هاتووە هەر كەسێك نەوتی كوردستان بكڕێت هەڕەشەیان لێكردووە و پێیان وتون ئێوە هەقی كڕینی نەوتی كوردستانتان نییە بە نایاسایی لەقەڵەمی داوە، كۆمپانیایەك ئەو حەقە بە خۆی دەدات كە بڕیار لەسەر نەوتی هەرێمی كوردستان بدات، ئەمە وایكرد كڕیارەكان بێن بەوەزارەتی سامانە سرووشتییەكانی هەرێم بڵێن نەوتی ئێوە مەترسی لەسەرە، لەبەر ئەوە دەبێ بەنرخێكی هەرزانتر پێمان بفرۆشن ئەگەرنا ئێمە ناتوانین بیكڕین، كەواتە هۆكارێك بۆ هەرزانتر فرۆشتنی نەوتی كوردستان خودی كۆمپانیای سۆمۆیە، دواتریش هاتووە رەخنەی لە هەرێمی كوردستان گرتووە و دەڵێ نەوتی ئێوە هەرزانتر فرۆشراوە، لەم كابینەیە ئێمە هاتین بانگی هەموو كڕیارەكانی نەوتمان كرد، پێمان وتن بەو داشكاندنەی كە بەئێوە دراوە، ئێمە چیتر ئەوە قبووڵ ناكەین، دەبێ ئەو نرخە كەم بكرێتەوە، لەهەر بەرمیل نەوتێك 3 تا 4 دۆلارمان بۆ خەزێنەی حكومەت گێڕاوەتەوە، ئەگەر ئەو هەڕەشانەی سۆمۆ نەبێت ئەو جیاوازییە لە نرخی هەرێم لەگەڵ عێراق نابێت، كە بەردەوام ئەو هەڕەشانە لەسەر كۆمپانیاكانی كڕیاری نەوتی هەرێمی كوردستانن، با بە ژمارە پێتان بڵێم پێشتر 25% داهاتی نەوت بۆ مووچە دەگەڕایەوە، من ناڵێم داهاتی كوردستان لەبەرئەوەی هەندێكی بۆ كولفەی كۆمپانیاكان دەگەڕێتەوە هەندێك بۆ قەرزەكان دەچێت، هەندێكی بۆ گواستنەوەی نەوت ئەمە هەمووی داهاتە بەڵام كولفەیە حكومەتی هەرێم ناچارە ئەو پارەیە بداتەوە، لەگەڵ ئەوەش ئێمە هاتین ئەو رێژەیەمان لە 25% بۆ 42% بەرز كردەوە، كە وایە داهاتی زیاتر بۆ گەنجینەی حكومەت دەگەڕێتەوە تەنها بۆ مووچە". فەرمانبەرانی هەرێم سەبارەت بەزۆری ژمارەی مووچەخۆران لەهەرێمی كوردستان مەسرور بارازانی، وتی: "پرسیار ئەوەیە بۆچی ئەوەندە مووچەخۆرمان هەیە؟ من حەزدەكەم ئەو پرسیارە لە 30 ساڵی رابردوو بكەن، لەجیاتی ئەوەی هەلی كار بۆ خەڵك دروست بكرێت كە ئەو هەموو فشارە نەخرێتە سەر حكومەتی هەرێم بۆ دامەزراندن، تەنیا ئەوە كراوە كە خەڵك لە حكومەت دابمەزرێت هەر نەوەیەك  هاتووە ئەو قوتابیانەی لە زانكۆ دەرچوونە چاویان لەوە بووە كە حكومەتی هەرێم دایانبمەزرێنێت رێژەی مووچەخۆر زیاد بوو، مووچەخۆرو فەرمانبەر دوو شتی جیاوازن كە بەداخەوە من نەمبینی لە راگەیاندنەكان ئاماژەی پێبكرێت لە جیاوازی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ، حكومەتی عێراقیش رێژەی مووچەخۆری زۆرە، بەڵام ئەوان چیان كردووە هاتوون جیایان كردووەتەوە شەهیدانە، پەككەوتووان، زیندانی سیاسیی لەمیزانیەی سیاسی پێیان دەدەن، تەنها مووچەی فەرمانبەران بەناوی مووچە دەدرێت، لەكوردستان هەموویان مووچەخۆرن بەفەرمانبەر و زیندانی سیاسی و شەهیدانەو پەككەوتووان، بۆیە لەهەرێمی كوردستان ژمارەكە زۆرە، بەڵام دیسان ئێمە بەردەوام بین لەسەر ئەوەی ژمارەی مووچەخۆر زیاتر بكەین یان هەلی كار بۆ خەڵك دروستبكەین، بۆ ئەوەی حكومەت لە دوای توانای خەڵك بگەڕێت، كێ بەتوانایە بێتە ناو حكومەت، نەك خەڵك هیچ توانای نەبێت بكرێت بە مووچەخۆر، ئەمە لە روانگەی ئابوورییەوە كارێكی هەڵەیە كە حكومەت تەنها شوێنی دامەزراندن بێت، دەبێ هەلی كار دروستبكرێت و كەرتی تایبەت پەرەی پێبدرێت، شتی وا دروستبكرێت كە حكومەت مەمنون بێت خەڵك ئیشی بۆ بكات، هێندە هەلی كار زیاد بكرێت مووچەی لە كەرتی تایبەت زیاتر بێت هەوڵبدات لە كەرتی تایبەت ئیش بكات نەك لە حكومەت، بەڵام ئەمە خەتای ئەو كابینەیە نییە ئێستا خەریكی ئەوەین بیگۆڕین گرنگی زیاتر بە كەرتی تایبەت بدەین و هەلی كاری زیاتر بڕەخسێنین، ئەوكاتە خەڵك لەجیاتی بێت لە حكومەت بە ملیۆنێك یان دوو ملیۆن ئیش بكات با بچێت لە كەرتی تایبەت بە 5 ملیۆن ئیش بكات، بەو شێوە داهاتی حكومەتیش زیاتر دەبێت و فشار لەسەر حكومەت كەمتر دەبێت هەروەها لەكەرتی تایبەت باجی زیاتر بە حكومەت دەدرێت كەواتا داهاتی حكومەت زیاتر دەبێت، ئەم پرۆسەیە بە رۆژێك و دوو رۆژ ناكرێت، بەڵام پرۆسەیە و كاری لەسەر دەكەین".   جیاوازی شارەكان؟! لەوەڵامی ئەوەی كە دەوترێت سەرۆكی حكومەت جیاوازی لەنێوان شارەكان كردووە، مەسرور بارزانی رایگەیاند: "بەهیچ شێوەیەك ئەوە وانییە، من لەو رۆژەی كە سوێندم خواردووە وتوومە دەبێ سەرۆكی حكومەتێك بم لەزاخۆ تاوەكو كەلار و خانەقین حوكمڕانی بكات، هەروەها جێگری سەرۆكی حكومەتیش، جێگری سەرۆكی حكومەت  بێت لە زاخۆ تا خانەقین، بەهیچ شێوەیەك جیاوازی نەبێت و رەنگدانەوەی دوو ئیدارەیی نەبێت، ئەوە شتە ناخۆشەكانی پێشترە تائێستا ماوە، هەرچەند هەوڵیش دەدرێت، بەڵام رێگری هەیە بۆ ئەوەی ئەو سنوورە خاوبێتەوە، ئەگینا من حەز دەكەم لەهەموو كوردستان وەكو یەك حوكمڕانی تێدا بكرێت، بەڵام تەداخولاتی سیاسی لە حوكمڕانیدا تائێستا ئەو كێشەی ‌هێشتووەتەوە، بەڵام مانای ئەوە نییە ئیشی لەسەر ناكرێت، ئیشی لەسەر دەكرێت و ئومێد دەكەم رۆژێك دابێت ئەو هەڵە تێگەیشتنە بڕەوێنینەوە". سەبارەت بەنەمانی پارە لەبانكەكانی سلێمانی مەسرور بارزانی وتی:"ئەم قسەیە زۆر كرا، راست نییە، سلێمانی بە موڵكی هیچ لایەنێك نازانم، تا گەمارۆی ئابووری بخرێتەسەر، هەولێر و دهۆك بەموڵكی هیچ لایەنێك نازانم، تا بڵێم لەبەر ئەو لایەنە یارمەتی دەدەم، كوردستان هی هەموومانە، هەموومان خاوەنی ئەم كوردستانەین، دەبێت بەم جۆرەش كاربكەین. بە هیچ شێوەیەك فشار نەخراوەتە سەر سلێمانی، سەرچاوەی داهاتی هەرێمی كوردستان سێ شتە، لەعێراقەوە دێت، یاخود لە نەوت و سەرچاوە نانەوتییەكانەوە دێت، داهاتی ناوخۆی هەر پارێزگایەك جیاوازە، هەندێك پارێزگا زیادی كردووە و هەیە زیادی نەكردووە، لەسلێمانی داهاتی نانەوتی وەك پێویست كۆنەكراوەتەوە و نەگەڕاوەتەوە بۆ حكومەت،كە دەبوایە ئەو كورتهێنانە پڕ بكرێتەوە. نرخی نەوت سەبارەت بەنرخی نەوت مەسرور بارزانی وتی :"نرخی نەوت راستە هەڵكشاوە، بەڵام پێشتر بەشی مووچە و بودجەی نەكردووە، حكومەتی عێراق لە 29 مانگی رابردوو تەنیا 13 مانگ پارەی ناردووە. هەرێمی كوردستان تەنیا حكومەت نییە، هاووڵاتیانی كوردستانیشە، ئێوە بەرگریتان لەمافی هاووڵاتیان كردووە بەرامبەر بەحكومەتی فیدراڵی، حكومەت بێ هاووڵاتی نرخی چییە، ئەگەر ئێوە پشتیوانی حكومەت و هاووڵاتی نەبن، كێ پشتیوانییەتی. دەبێت ئێوە پشتیوانی هاووڵاتیان و حكومەتی هەرێم بن بۆ ئەوەی داكۆكی لەمافە پێشێلكراوەكانمان بكەین. دەبوایە ئاراستەی رەخنەتان بەرامبەر بە حكومەتی فیدراڵی بێت، نەك حكومەتی هەرێم. داواكاری یاسایی و سیاسیی و داراییمان كردووە، كە پێشێلی مافی دەستووریمان كردووە، دەبێت بەیەكەوە بەرگری بكەن و پشتیوانی بكەین، ئێمە هیچ جۆرە جیاوازییەكمان نەكردووە، دوای ئەوەی هەستمان كردووە، داهاتی زیاترمان لەبەردەستە، لەگەڵ بەرپرسانی ئیداری سلێمانی و هەڵەبجە كۆبووینەوە و بڕیارمان داوە هەرچی داهات هەیە تەرخان بكرێت، بۆ مووچە، راستە دواكەوتووە، بەڵام هەبووە، ئێوە پێویستە وەك خۆیان شتەكان بە خەڵك بگەیەنن، حەز دەكەم بیر لەوە بكەینەوە لە رابردوو چیمان بەسەرهات، دوای چەند مانگێك لە پێكهێنانی حكومەت كۆرۆنا هات، جووڵە وەستا، بەغدا ناردنی پارەی راگرت، داهاتی نەوت بووە سفر، ئێمە بەچاكسازیی و كەمكردنەوەی خەرجیی بەردەوامیمان دا بەكارەكان، خەرجی حكومەت لە 200 ملیۆن دۆلارەوە كەمكرایەوە بۆ 30 ملیۆن دۆلار، داهاتی ناوخۆمان زیاد كرد، توانیمان تەنیا بەوە، لە 79%ی مووچە دابین بكەین، تەنیا ئەوەمان پێكرا، دەبوایە بەغدا هاوكاریمان بكات، بەڵام نەیكرد، ملیۆنێك ئاوارە و پەنابەر لەكوردستان هەن، دەبوایە لەخەرجی سیادی عێراق پشكیان بۆ تەرخان بكرێت، بەڵام هیچیان بۆ نەدراوە، ساڵانە زیاتر لە ملیارێك و نیو دۆلار بۆ خەرجی ئاوارە و پەنابەران و كەمپەكانە. بەدەیان هەزار قوتابی لەشوێنەكانی دیكەی عێراقەوە هاتوون ئێمە پێداویستیان بۆ دابین دەكەین و بوونەتە بار بەسەرمانەوە و حكومەتی عێراق هیچی نەكردووە. سەبارەت بە پشكی بەرپرسان و پڕۆژەكان سەرۆكی حكومەت وتی : "پێم خۆشە نموونەم بۆ بنێرن و هەر پڕۆژەیەك داوای پشكیان لێكرد، با بێت من رووبەڕووی یاسایان دەكەمەوە، دەوترێت قاچاغچێتی زیادی كردووە، راستە، بەڵام لە هەموو سنوورەكان وەك یەك نییە. من داوام كرد، ئێستاش داوا دەكەم، وەزارەتی ناوخۆ و پێشمەرگە هێزی هاوبەش دروست بكەن و یەكەمجار لە بادینانەوە دەستپێبكەن، ئینجا بچنە شوێنەكانی دیكە بۆ ئەوەی رێگری لەو قاچاغچێتییە بكەن و ئێستاش سوورم لەسەر ناردنی ئەو هێزانە. نامەوێت بچمە ناو ئەو وردەكارییە، بەڵام سیاسەتی حكومەت ئەوە نەبووە، رێگری نەكرێت، بەڵام كە هەوڵەكە دراوە، وتراوە ئەوە بكرێت شەڕ دەبێت، ئێستا خەریكین رێگەیەك دەدۆزینەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەو بابەتە، من نامەوێت كێشە قووڵتر بكرێت و دەمەوێت چارەسەری كێشەكە بكرێت. مەسرور بارزانی وتیشی: "دەوترێت لە بوارەكانی كۆمەڵایەتی و پەیوەندییەكان پاشەكشێ كراوە، ئەمە بە رەهایی نابێت، دەبێت داتاو پێوەر هەبێت بۆ هەڵسەنگاندنی حكومەت و بزانین پاشەكشەی كردووە یان پێشكەوتووە. سەبارەت بە رێگری لەپەیامنێران، مەسرور بارزانی وتی :"من لەگەڵ ئەوە نیم، ئاگاداریش نیم، سیاسەتی حكومەت نەبووە، رێگری لە هیچ پەیامنێرێك بكات، بە راگەیاندنی دەسەڵات و دەرەوەی دەسەڵات، هەندێك كات كێشەیەك بووە، یان لە شەڕی داعشدا دەچوون لایڤیان دەكرد، ئەمە لایەنی ئەمنیی پێی خۆش نییە، رەنگە مەترسی دیكەی بەدواوە بێت، ئەم شتانە نابێت راستەوخۆ باس بكرێن، رێگری لەوە ناكرێت بە رێگری لەئازادی رادەربڕین و رووماڵی هەواڵ پێناسە بكرێت، دەمانەوێت لە میدیا نزیك بین و هیوادارم ئەم كۆبوونەوەیەش وا لێكبدەنەوە. لەوەڵامی پرسیارێك سەبارەت بەكۆبوونەوەی حكومەت لە سلێمانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێم وتی :"هیچ جیاوازییەك لەنێوان هیچ شوێنێك و بستێكی خاكی كوردستان ناكەم، شوێنی كۆبوونەوەكان دیارە، رەنگە رێك نەكەوێت لە رووی تەكنیكییەوە، ئەگینا هیچ كێشەم نییە لەهەر كوێیەك بێت. سەبارەت بە بیست هەزار یەكەی نیشتەجێبوون لەهەرێمی كوردستان كە بڕیاری دروستكردنی دراوە، مەسرور بارزانی وتی :"وتوومانە هەمووی بكرێتە ئۆنلاین و دەبێت شتێكی باش درووست بكرێت و ئەوەی دەكرێت، دەبێت كوالێتی بەرز بێت و مەترسی لەسەر ژیانی داهاتووی خەڵك درووست نەكات. لەوەڵامی پرسیارێكی دیكەدا مەسرور بارزانی وتی :"پەیوەندی بە كونسوڵخانەكانەوە دەكرێت و هەرچی خراپە لەپەنای دەرگا شاراوەكان بەو خەڵكە دەوترێت، باسكردن و خراپكردنی وڵات و نەتەوەو دەسەڵاتی خۆت بۆ خۆت خراپە، رەخنەت هەبێت بە دەسەڵاتی خۆتی بڵێ، بۆ بە بیانییەكانی دەڵێی، چی پێ دەكرێت؟ یارمەتیت دەدات؟ با حكومەتی خۆت یارمەتیت بدات، ئێمە ناترسین لە كەموكورتییەكان، بەڵام وەڵامی خۆمان هەیە، هەندێك شت هەیە كاریگەری لەسەر پرسی نیشتمانی و نەتەوەیی هەیە و دەبێت خۆتان لەبەرچاوی بگرن. سەبارەت بە مەترسی كەمئاوی لەوەڵامی پرسیارێكدا سەرۆكی حكومەت وتی :"ئەولەویەتی ئێمە دابینكردنی ئاوی خواردنەوەیە، سەرچاوەی ئاومان بارانە، رووبارەكانە، كە دراوسێكان گرتوویانن، ئاوی ژێرزەوییە، كە بە داخەوە سەدان مەتر دابەزیوە، ئاو پێویستە هەبێت، كە نەبێت دەبێت بزانین چۆن چارەسەری بكەین، ئاوی قورس پاككراوەتەوە و بۆ خواردن ناشێت و بۆ ئەو جۆرە شتانە بەكاردەهێنرێت.     ئێمە نین رێكناكەوین، ئێمە چەندین جار شاندمان نادرووەتە بەغدا بۆ ئەوەی رێكبكەوین، بەڵام ئێمە دەستوورمان هەیەو رێككەوتن لەگەڵ خۆڕادەستكردن دوو شتی جیاوازن، ئێمە دەڵێین: با دەستوور حەكەم بێت و هەرچی ئەركی دەستوورییە لەسەر شانی ئێمە جێبەجێی دەكەین، بەڵام هەرچی مافی دەستووریشمان هەیە دەبێت رێزی لێبگیرێت، بەغدا دەیەوێت ئێمە ئەركەكە جێبەجێ بكەین، بەڵام مافی ئێمە نەدات، ئەگەر بەغدا ئامادە بێت بێتە پێشەوە لەگەڵ ئێمە رێكبكەوێت، ئێمەش ئامادەین لەگەڵ بەغدا رێكبكەوین     ئینتیما مەسرور بارزانی لەوەڵامی پرسیارێكدا سەبارەت بەئینتیمای نیشتیمانی وتی :"زۆر لەو دیدارانەم بینیوە، كە پەیامنێرەكە تەحریكی خەڵك دەكات، پێی دەڵێت: كاكە تۆ نانت نییە و ئاوت نییە، رات لەسەر فڵان شت چییە، ئەمە بۆ خۆی هاندانە، خەڵك ئینتیمای هەیە، بەڵام هەندێك سەریان لە خەڵك تێكداوە، ئەگینا خەڵك وڵاتی خۆی خۆشدەوێت، ئەركی ئێوەیە خەڵك هانبدەن وڵاتی خۆی خۆش بوێت. لەبارەی دۆخی پێشمەرگە، سەرۆكی حكومەت وتی :"دەوترێت لە نۆرەی بەنزینم ناتوانم بەرگری بكەم، ئەی ئەو پێشمەرگەیەی لە هێڵی پێشەوەیە، ئەویش ماڵ و منداڵ و ژیانی نییە؟ بۆچی ئەو دەتوانێت بەرگری بكات، بەڵام كەسێكی دیكە لە نۆرەی بەنزینە ناتوانێت! لەكوردستان زیاتر لە 2 ملیۆن ئۆتۆمبێل تۆمار كراون، ئەگەر رەوشی ژیانی خەڵك ئەوەندە خراپە بۆچی دوو ملیۆن ئۆتۆمبێلی تۆمار كراو لەكوردستان هەن؟! لەدرێژەی قسەكانیدا سەبارەت بە قەیرانەكانی هەرێم، مەسرور بارزانی وتی :"لافاو بووە، گرانی بووە، كۆرۆنا بووە حكومەت لەوێ بووە، بە هەموو جومگەكانییەوە ئامادەیی هەبووە، بۆ نموونە لە رووی سووتەمەنی، بەداخەوە حكومەتی عێراق بڕی پێویست بۆ سووتەمەنی نەنارد، بە مووشەك لەپاڵاوتگەیەك درا، ئەمە وایكرد قەیرانێك درووست بێت، ئێوەی راگەیاندنكاران داواتان كرد، كە رێگری لەهێنانی ماددەی خراپ بكرێت، لەسەر پێشنیازی ئێوە حكومەت كۆمەڵێك رێكاری بۆ كۆنترۆڵكردنی هاوردەی بەنزین گرتەبەر، حكومەت دەیەوێت تەنیا بازرگان سوودمەند نەبێت، بەڵكو هاووڵاتی سوودمەند بێت. پشتیوانی لە بازرگانانیش دەكات، بەڵام نایەوێت بارگرانی تەنیا لەسەر هاووڵاتیان درووست بێت. دوای قەیرانەكە، حكومەتی هەرێم بڕیاری پێویستیی دا بۆ هەڵگرتنی گومرگ. سوپاس بۆ خوا قەیرانەكە تا رادەیەك چارەسەر بووە، بەڵام هەمووی چارەسەر نەبووە، چونكە لەهەموو جیهاندا ئەو قەیرانە هەیە لەبەریتانیا و ئەمریكاش، كاتێك نرخی سووتەمەنی بەرز بوو، نرخی هەموو شتێك بەرز دەبێتەوە، چونكە هەموو شتێك بە سووتەمەنی دەكرێت، تائەو ئاستەی كەرەستەی خواردن كە بۆ كوردستان دێت، گواستنەوەشی زیاد دەبێت، چونكە پەیوەستە بە گرانبوونی نرخی سووتەمەنی، بۆیە گرانییەكە دەچێتە سەر نرخی خواردنەكە، بۆ ئەوەی بارگرانی نەكەوێتە سەر خەڵك، حكومەتی هەرێمی كوردستان هاتووە هەندێك رێككاری گرتووەتەبەر، بۆ نموونە گومرگی لەسەر هاوردەكردنی ئەم جۆرە شتانە كەمكردووەتەوە، لەهەندێك شوێن 10 سەموون بوو بە هەزار دینار، بوو بەهەشت سەموون، یەكسەر خەڵك هاواری لێهەڵسا، حكومەت بۆ ئەمە كارەباكەی لەسەر فڕنەكان كردە بێ بەرامبەر، حكومەت شتی كردووە، ئەمە نییە نەیكردبێت، زۆر شت كراوە، جیا لەمە، زیاتر لە 20 ملیۆن دۆلار بۆ پشتیوانیكردن لە نرخی بەنزین خەرجكراوە، بۆ مەسەلەی پڕۆژەكان، ئێمە جیاوازیمان لەهیچ پڕۆژەیەك نەكردووە، بەڵام بازرگانەكان خۆیان دێن داوای ئەنجامدانی پڕۆژە دەكەن، حكومەت ناتوانێت پڕۆژە بكات، كاتێك بازرگان دێت حكومەت تەنیا هەڵسەنگاندنی بۆ دەكات، دواتر بڕیاری لەسەر دەدات، لەهەر شوێنێك یاخوود لە پارێزگایەك خەڵك هاتبێت داوای ئەنجامدانی پڕۆژەی كردبێت، ئەمە خەتای حكومەت نییە". سەبارەت بەدۆخی سلێمانی مەسرور بارزانی وتی :"بەڕێزێك دەڵێت، لە سلێمانی هیچی بەسەر هیچەوە نەماوە، یاخوود نۆرەی بەنزین هەشت سەعاتە، مووچەخۆر گلەیی دەكات، بەڕێزان كاتی خۆی داوایەك كرا، وتم ئێمە دەبێت بزانین سەرچاوەی داهاتی ئەم حكومەت و وڵاتە چەندە، داهاتی نەوت دیارە، دیلۆیتە یاخوود فڵانە، ئەمانە هەموویان دیارن، بەڵام سەرچاوەی داهاتی ناوخۆمان دیار نییە دەبێت بزانین چەندە، وتمان دەبێت هەمووی بگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی، هەموو وەزارەتێكیش چوارچێوەی دیاریكراوی هەیە، داوامان كرد بزانین داهاتەكە چەندە، دوای ئەوە داوایەكی زۆر كرا بەحیساب ئەوكات تۆمەت خرایە پاڵ من بەحیساب من قۆرخی دەسەڵاتم كردووە، دەسەڵاتەكان بۆ خوارەوە شۆڕ ناكەمەوە، هەر لەسەر ئەم داوایە پێیانم وت فەرموون ئەمە دەسەڵات، بەڵام دەسەڵات لەگەڵ بەرپرسیارێتی دەبێت، تەنیا ئەوە نییە كە تۆ تەنیا دەسەڵاتت هەیە، دەبێت بەرپرسیارێتی ئیداری و داراییش وەربگریت، دەسەڵاتەكەن هەمووی دراوەتەوە پارێزگاكان، من باسی سلێمانی ناكەم، هەموو پارێزگاكان وەك هەڵەبجە، هەولێر و دهۆك، چونكە مەسەلە ئەوە نییە تەنیا هەولێرە بەرامبەر بەسلێمانی، هەموو پارێزگاكان دەسەڵاتیان بۆ شۆڕ كراوەتەوە، ئەگەر كێشە لە پارێزگایەك هەبووبێت، دەبێت لەئیدارەی محەلی پارێزگاكە بپرسم بۆچی ئەم كێشە سەریهەڵداوە، ئەگینا حكومەت بە چاوێكی یەكسان لەگەڵ هەموو پارێزگاكان مامەڵەی كردووە، من حەز دەكەم هەموو خەڵك لە تەلاری ئاڵتوونیدا بژین، بەڵام ئیمكانییەتی ئەم وڵاتە ئەمەیە، ئێمە دەمانەوێت زیاتری بكەین، زیادكردنی ئیمكانییات و داهات پێویستی بەكاری هاوبەشە، ئێوەش دەبێت یارمەتیدەری ئێمە بن، ئەگەر كارێكی باشمان كرد دەستخۆشییمان لێبكەن، بۆ ئەوەی ئێمە بتوانین هەنگاوێكی باشتر بهاوێژین، بەڵام چی باشەت كرد، هەر بەخراپە لێكدرایەوە، رێگەت لێگیرا، خەڵكێك هەیە بەرژەوەندی تێكچووە، ئیتر لەسەر ئاستی سیاسی بێت یاخوود لەسەر ئاستی كەسی بێت، دەسەڵاتیشی هەیە بیەوێت بەرامبەر بەحكومەتەكە هەرچی باشە بەخراپ پیشانی بدات، چونكە خۆی هەست بەمەترسی دەكات نایەوێت ئەم حكومەتە سەركەوتوو بێت، ئێمە هەمیشە باسمان لەمەترسییەكان كردووە، وتوومانە مەترسی داعش هێشتا ماوە، مەترسی قەیرانی تەندروستی باسكراوە، بەخۆشمان و بەوەزیرەكانیشەوە، ئەگەر قەیرانی ئابووری هەبووبێ باسمان كردووە، سووتەمەنی و زیادبوونی نرخ هەمووی باسكراوە، لەبەرامبەردا رێكاریشمان گرتووەتەبەر، یەك لەوانە مەسەلەی ئاسایشی خۆراك، پێشبینی ئەوەمان كردووە ئەگەر قەیرانێك هەبێت، خوانەخواستە هیچ نەبێت لە برسان نەمرین، چەندین كۆگاكامان دروستكرد و پڕۆژەی حكومەتمان دروستكرد، بە پشتیوانی كەرتی تایبەت پڕۆژەی ئاسایشی خۆراك و كارگەكانمان دروستكرد، بۆ ئەوەی ئێمە هیچ نەبێت پشت بەخۆمان ببەستین، بەڵام هەمووشی بەدەست خۆمانەوە نییە، بەداخەوە ئەمساڵ بەهۆی كەمبارانی، داهاتی جووتیاران وەك ساڵانی پێشوو نەبووە، نەك لەبەر ئەوەی حكومەت بەرهەمەكانیان وەرنەگرتووە، داوامان لە جووتیاران كردووە، بەرهەمەكانیان زیاد بكەن، بۆ ئەوەی نەك تەنیا بەشی خۆمان بكات، بەڵكو بتوانین هەناردەی دەرەوەش بكەین". پاراستنی زمانی كوردی مەسرور بارزانی وتی: "من داوامكردووە، كە نابێت پرسی زمان بكرێتە قوربانی هیچ شتێك و دەبێت گرنگیی پێبدرێت، دەبێت هەموومان گرنگی بەزمانی كوردی بدەین، ئێستا هەر یەكێكمان بچێتە دەرەوەو لەهەر وڵاتێكی دیكە بیەوێت بخوێنێت دەبێت زمانی ئەو وڵاتە بزانێت، ئەی بۆچی یەكێك بیەوێت بێت لە كوردستان بخوێنێت‌ زمانی كوردی نەزانێت! دەبێت گرنگیی پێبدەین، ئینجا ئەگەر كەمتەرخەمی هەیە، ئەوا‌ بێگومان كاری زیاتری لەسەردەكەین. كێشەكانی كارەبا سەبارەت بەكێشەی كارەبا، سەرۆكی حكومەتی هەرێم وتی :" ئێمە دوو كێشەی كارەبامان هەیە، یەكێكیان پەیوەندی بەسووتەمەنییەوە هەیە، ئەوی دیكەشیان پەیوەندی بەوێستگەكانەوە هەیە، چونكە هەرچەند من پسپۆڕی كارەبا نیم، بەڵام وەك بۆم باسكراوە، لەگواستنەوەدا كارەبایەكی زۆر بەهەدەر دەچوو، بەهۆی ئەو سیمەی بۆ گواستنەوە بەكارهاتووە، ئەوەی كێشەیە ئەوە نییە كە ئێمە توانای دابینكردنی كارەبامان نەبێت، تا ئێستاش ئێمە نزیكەی 7 هەزار مێگاوات توانای بەرهەمهێنانی كارەبامان هەیە، لەوانەیە بۆ دوو ساڵی داهاتوو ئەو رێژەیە زیاتریش بكرێت، بەڵام سووتەمەنیمان نییە بۆ بەكارخستنی ئەو هەموو كارەبایە، چونكە بەشێكی غازەو پەیوەندیی بەكورد ئۆیڵەوە هەیە، كە ئەمە بەداخەوە تێچووەكەی زۆرە و ببوو بەتاكە داهات و سەرچاوەی مووچەش بۆ هەرێمی كوردستان، بۆیە لەبری ئەوەی بدرێت بە كارەبا، دەفرۆشرا، چونكە تەنها ئەوەمان هەبوو، ئێمە سیاسەتمان هەیە بۆ ئەوەی غازەكە لەماوەیەكی كەمدا زیاد ببێت و ئەو غازەش بەر لەهەموو شتێك بۆ بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان بەكاردەهێنرێت. رێكارەكان بەرامبەر شوێنە نەشیاوەكان سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان وتی :"لەسەر ئەوەی كە چی كراوە بەرامبەر بەو شوێنە نەشیاوانە، جارێ هیچ پیشەیەكی یاسایی گوناه نییە، لەسەر مۆدێلكردن بێت، ئەگەر یاسایی بێت گوناه نییە، ئێمە وڵاتێكی داخراو نین و نەمانوتووە ئەمە رێگەپێدراوە و ئەمە رێگەپێدراو نییە، بەڵام رێكار لەسەر شوێنی نایاسایی لەهەموو شارەكانی كوردستان كراوە نەك تەنها لەهەولێر، لەهەموو ئەو شوێنانەی نایاسایین كاری نایاسایی و بەدڕەوشتی كراوە، داخراون و رێكاری یاسایی بەرامبەر بەتاكەكان و بەرپرسەكان و خاوەن خانەكان و ئەو كەسانەی خراپ بەكارهێنانیان كردووە، گیراوەتەبەر". لەبارەی دروستكردنی پەیوەندییەكی پتەوتر بۆ گەیاندنی زانیاری بۆ راگەیاندن، مەسرور بارزانی وتی:" منیش داوا دەكەم لەوتەبێژ و حكومەت میكانیزمێكی باشتر بدۆزنەوە بۆ ئەوەی ئەو پەیوەندییە پتەوتر بكرێت و زانیاری زیاتر بەهاووڵاتییان و رۆژنامەنووس و دەزگاكانی راگەیاندن بدرێت، بۆ ئەوەی ئەوانیش زیاتر هاوكارمان بن". رێككەوتن لەگەڵ بەغدا سەرۆكی حكومەت لەوبارەیەوە وتی :"ئێمە نین رێكناكەوین، ئێمە چەندین جار شاندمان نادرووەتە بەغدا بۆ ئەوەی رێكبكەوین، بەڵام ئێمە دەستوورمان هەیەو رێككەوتن لەگەڵ خۆڕادەستكردن دوو شتی جیاوازن، ئێمە دەڵێین: با دەستوور حەكەم بێت و هەرچی ئەركی دەستوورییە لەسەر شانی ئێمە جێبەجێی دەكەین، بەڵام هەرچی مافی دەستووریشمان هەیە دەبێت رێزی لێبگیرێت، بەغدا دەیەوێت ئێمە ئەركەكە جێبەجێ بكەین، بەڵام مافی ئێمە نەدات، ئەگەر بەغدا ئامادە بێت بێتە پێشەوە لەگەڵ ئێمە رێكبكەوێت، ئێمەش ئامادەین لەگەڵ بەغدا رێكبكەوین، پێموایە دەبێت ئێوە ئەو شاهێدییە بۆ ئێمە بدەن، كە چوونی چەندین شاندی هەرێمی كوردستان بۆ بەغدا چەندین جار، یان بانگهێشتكردنی ئەوان بۆ ئەوە بووە لەگەڵ بەغدا رێكبكەوین، بەڵام ئێمە ‌ناتوانین نە من و نە هیچ كەسێك لەم حكومەتە مافی ئەوەی نییە لەسەر حیسابی مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان سازش بكەین". خراپ بەكارهێنانی رۆژنامەوانی و یاسای دیجیتاڵی سەرۆكی حكومەت وتی :"لەناو هەموو پیشەیەكدا مەرج نییە هەموو كەسێك وەك یەك بن، مرۆڤی باش و خراپ لەهەموو شوێنێك هەیە، مرۆڤ هەیە كە ئەجێندای تایبەتی هەیە، ئەم جۆرە شتانەش هەمووی دیارە، بۆیە پێویستە وەزارەتی رۆشنبیری هەندێك موكومتر بێت لەسەر ئەوەی كە هەم بۆ پشتیوانیكردنی كاری رۆژنامەوانی و هەمیش بۆ رێگریكردن لە خراپ بەكارهێنانی رۆژنامەوانی بەناوی رۆژنامەگەری، ئەوەی یاسای دیجیتاڵی بێت دەبێت تێگەیشتبێت، من خۆم یەكێك بووم لەوانەی كە زۆر پاڵپشتی ئەوە بووم و ئێستاش دەڵێم: با بچێتە پەرلەمان، بەڵام بەداخەوە لایەنەكانی دیكە لەحكومەت پێیان وابوو ئەم یاسای دیجیتاڵە رادەربڕین سنووردار دەكات، بۆیە ئەوان گەڕاندییانەوە". خاوەندارێتی میدیا سەرۆكی حكومەت رایگەیاند:كە دەڵێن بەحیساب من میدیام هەیەو پشتگیری میدیا دەكەم و فڵان كەس میدیای هەیە و پشتگیری میدیا دەكات، لە هەموو جیهان میدیا لەلایەن كەسانێك یان لایەنێكەوە پشتگیری دەكرێت، ئیتر ئەوە چ رێكخراو، كەسایەتی سیاسی یانیش حزب بن، بەڵام گرنگ ئەوەیە ئاشكرا بێت كێ پشتگیری میدیا دەكات، گرنگ ئەوە نییە كێ لەپشتییەتی، گرنگ ئەوەیە كەسەكە دیار بێت، جا هەر كەسێك بێت، بۆ ئەوەی بۆ هەموو كەسێك دیار بێت، بەڵام ئەوانەی دیار نین با ئەوانیش دیار بن، كێ پشتیوانی ئەم راگەیاندنانە دەكەن، ئەگەر خەڵكە با ئەو خەڵكەش دیاربێت و سەرچاوەی داهاتیان دیار بێت". تۆمەتبەخشینەوە بەناوی رۆژنامەوانی لەوەڵامی پرسیارێكی دیكەدا مەسرور بارزانی وتی :" بەهیچ شێوەیەك ئێمە رێگریمان نەكردووە لە رۆڵی میدیا، بەپێچەوانەوە، من بە هەموو شێوەیەك پشتیوانی میدیام و دەمەوێت میدیایەكی بەرپرس و راستگۆ لەگەڵ خۆی و لەگەڵ خەڵك هەبێت، بەڵام ناشبێت تۆمەتبەخشینەوە بەناوی راپۆرت و میدیاو میدیاكاری پێناسە بكەین، هەموو كەسێك مافی ئەوەی هەیە رێگری لەوە بكات كەتۆمەتی پێ ببەخشرێتەوە؟، جا ئەمەش یەكێكە لەتۆمەتەكان، من لەسەرەخۆم قبووڵی ناكەم، زۆر جار ئەوە هەبووە كاتێك پرێسكۆنفرانس سازدەكرێن هیچ كەسێك بانگهێشت ناكرێن، ئەوەی دێت و ئەوەی ناهێت كەس رێگری لێناكات، بەرپرسان هەن لەگەڵ فڵان و فڵان كەناڵ قسە ناكەن، ئەوە نیشاندانی هەڵوێستە، چونكە بەداخەوە ئەو كەناڵانە لەبری ئەوەی پرۆفیشناڵانە كار بكەن، بەئەجێندایەكی پێشوەختە دێن، وەزیر لەوانەیە قەناعەتی نەبێت بەشێوەیەكی بێلایەنانە قسەی لەگەڵ بكرێت، ئەگینا كەس رێگەی لەوەزیر نەگرتووە لەگەڵ هیچ میدیاكارێك قسە بكات". سەبارەت بەتوندوتیژی بەرامبەر ژنان سەرۆكی حكومەت وتی :"توندوتیژی لەگەڵ ئافرەتان زیادیكردووە، جگە لەكاك قوباد كەسی دیكە هیچی نەكردووە، كاك قوباد بەناوی حكومەت كردوویەتی، كاك قوباد ئەگەر بەشێك بێت لە حكومەت، كەواتە حكومەت كردوویەتی، ناكرێت هەر كەسێكمان كارێك بكەین بەناوی خۆمانەوە بیكەین، دەبێت بەناوی حكومەت هەر هەموومان بەرپرسیار بین، بەداخەوەش كە رێژەی توندوتیژی نەك تەنها بەرامبەر بە ئافرەت، بەڵكو بەرامبەر هەموو هاووڵاتیان زیادیكردووە، دەبێت رێگری لێبكرێت، ئێمەی چیمان كردووە! زۆر شتمان كردووە، مەسەلەی كۆكردنەوەی چەكی نایاسایی، گرتنی تاوانباران، رێگریكردن، بەڵام لەوە گرنگتر ئەوەیە كە لەڕووی پەروەردەییەوە كۆمەڵگەی خۆمان وا پێبگەیەنین لە توندوتیژی دووربكەوێتەوە". خستنەڕووی داتاكان لەوەڵامی پرسیارێكی دیكەدا مەسرور بارزانی وتی :"من سوپاستان دەكەم، تۆزێك بە خێرایی یەك دوو شتی دیكە هەیە بۆتان باس دەكەم لەڕووی دارایی و ئابووری، ئێمە داهاتی دەروازەكان بەڕێژەیەكی بەرچاو و بەجۆرێك بۆ سێ بەرامبەر زیادیكردووە، لە ساڵی 2016 داهاتەكە 563 ملیار دینار بووە، لە ساڵی 2021 گەیشتووەتە ملیارێك و 690 ملیۆن دینار، خەرجی حكومەت لە 200 ملیۆن بۆ 70 ملیۆن دۆلار كەمكراوەتەوە، داهاتی نەوت لە رێژەی 25% كە بۆ وەزارەتی دارایی گەڕاوەتەوە، بۆ 41% بەرزكراوەتەوە، كەمكردنەوەی هەر بەرمیلێك نەوت بۆ نزیكەی 4 دۆلار كەمكراوەتەوە، ئەمەش بۆ گەنجینەی گشتی گەڕاوەتەوە، كاتێك دەستمان بەو كابینەیە كرد، وتم دەبێت بزانین حكومەت چ مومتەلەكاتێكی هەیە، لەهەموو حكومەت ئەوەی كە تۆماركرابوو و بۆیان هێنام، وتیان 28 مومتەلەك لەسەر ناوی حكومەت تۆماركراوە، ئەمەش نەك لەبەر ئەوەی نەبوو، بەڵام تۆمارنەكرابوو، ئێمە هەر لەم كابینەیە لیژنەمان پێكهێنا بۆ ئەوەی بزانین ئێمە چیمان هەیە، دوای ماوەیەك هاتنەوە 36 هەزار مومتەلەكات بەناوی حكومەت هەبوون كە ئێستا تۆماركراون". هەنگاوەكانی چاكسازی مەسرور بارزانی وتی :"لەوەزارەتی ناوخۆ زۆر شت كراوە، بۆ ئەوەی چاكسازییەكان بەئاراستەی كەمكردنەوەی رۆتین و فەراهەمكردنی خزمەتگوزارییەكان بن، بۆ نموونە بنكەی دەرهێنانی پاسپۆرت، 5 بنكەی نوێی دەرهێنانی پاسپۆرت كراونەتەوە لەسۆران، كۆیە، چەمچەماڵ، ئاكرێ و زاخۆ و لەپلانیشدایە، یەكەیەكی دیكە لە قەزای ئامێدی بكرێتەوە و یەكێكیش بۆ قەزای پێنجوێن لە پلاندایە، 50 بنكەی تۆماری كارتی نیشتمانی لە سەرانسەری هەرێمی كوردستان كراونەتەوە، دامەزراندنی سیستەمی نوێی شۆفێری و ساڵانەی ئۆتۆمبێل بەپێی ستانداردی جیهانی، كە بەم نزیكانە دەكەوێتە ‌كار و بەپێی پلان ئەم خزمەتگوزارییە نوێیە لە 22 بنكە پێشكەش بەهاووڵاتییان دەكرێت، بەگەڕخستنی سیستمی گرێبەستی ئەلیكترۆنی بۆ كڕین و فرۆشتنی ئۆتۆمبێل، زیادكردنی داهات بە رێگەی دانانی رسووماتی ڤیزا و نشینگە، دانانی رێنمایی بەرگری شارستانی و سەلامەتی گشتی، كە تایبەتە بەدانانی ستانداردەكانی بەرگری شارستانی لەباڵاخانە و شوێنە گشتییەكان و وێستگەكانی سووتەمەنی، لەئاستی یاسایی دوو پڕۆژەیاسای گرنگ پەسەندكران و دەركران، كە یاسای كۆمپانیا ئەمنییەكان و یاسای چەكە لەهەرێمی كوردستان، كە ئەمە بۆ ئەوەیە چەكە نایاساییەكان لەهەرێمی كوردستان كۆبكرێنەوە، لەسێكتەری ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن، ئاوەدانكردنی 60 پڕۆژەی رێگەوبان بە بودجەی 854 ملیار دینار كە 1212 كیلۆمەتر بەرهەمیان هەبووە، لەوەش 92 كیلۆمەتر دووسایدە و چەندین رێگەی یەكساید و توونێل و پردی گەورەی لەخۆگرتووە، بەگشتی 12 ملیۆن مەتردووجا قیرتاوكردنی لەخۆگرتبوو، ئەمە هەموو كراوە كاتێك ئێمە لەقەیرانی ئابووریشدا بووین، لە سێكتەری وەبەرهێنان، كابینەی نۆیەم گرنگی تایبەتی بەپڕۆژەی پیشەسازی و كشتوكاڵ داوەو هانی وەبەرهێنانی داوە،‌، تائێستا لە كابینەی نۆیەم 194 پڕۆژە لە سێكتەری جۆراوجۆر مۆڵەتیان پێدراوە بەسەرمایەی 11 ملیار و 155 ملیۆن دۆلار، سێكتەری كشتوكاڵ، كە خاڵێكی گرنگ بووە بۆ ئەم كابینەیەو بیستوومانە، دەبێت زۆر زۆر گرنگی بەو سێكتەرە بدەین، بۆ هەمەجۆركردنی داهات و پێموایە ئەمە سەروەتێكی لەبننەهاتووە، دەبوایە گرنگییەكی زۆر زیاتری پێ بدرابایە و لە ئێستادا بۆ ئێمە ببایە جێگرەوەی نەوت و غازیش، بەڵام ئێستاش درەنگ نییە، بۆ ئەوەی كاری زیاتری لەسەر بكەین، لەم كابینەیەدا كەرتی كشتوكاڵ هەشت بەرامبەر ئاستەكەی بەرز بووەتەوە، لە رێگەی دەرچواندنی یاسای سەرپەرشتیارانی پڕۆژە كشتوكاڵییەكان، كەدەبێتە هۆكاری رەخساندنی زیاتر لە 5 هەزار هەلی كار لەسەرجەم پڕۆژەكانی كەرتی تایبەتی بواری كشتوكاڵییەكان بۆ بەشەكانی كشتوكاڵ و ڤێتەرنەری، هەروەها دامەزراندنی پڕۆژەكانی بەبازاڕكردنی گەنم كە خۆی لە 13 كارگەی جۆراوجۆر دەبینێتەوە، بۆ پاراستنی ئاسایشی خۆراك و توانای ئەمباركردنی  500 هەزار تۆن گەنمی جوتیارانی هەیە،‌ جگە لەوەی لە كەرتی تایبەتیش كارگەی تایبەتی خۆراك دامەزراوە، لەم كابینەیەدا زیاتر لە 280 پڕۆژەی سێكتەرە جۆراوجۆرەكانی سامانی ئاژەڵی مۆڵەتی پێدراوە، جگە لە 30 هەزار خانووی پلاستیكی بۆ بەرهەمە كشتوكاڵییەكان دروستكراوە، مۆڵەت بە 2659 كۆمپانیای خۆماڵی دراوە، جیا لە مۆڵەتدان بە  87 كۆمپانیای بیانی و 553 كارگە،  جیا لەوەش 3 سایلۆ بەگوژمەی 58 ملیار دینار و  19 كۆگاش دروستكراون، لە سێكتەری كارەبادا، لە ئێستادا 310 مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنین، بەڵام توانای بەرهەمهێنانی 6903 مێگاوات وەك ژێرخان هەمانە، تاساڵی 2023 بڕی 2493 مێگاواتی دیكەش دەتوانین بەرهەم بهێنین، تا مانگی تشرینی یەكەم ئێمە دەتوانین 650 مێگاواتی دیكە بخەینە سەر سیستمەكە، كە 2493 مێگاواتە لە (كۆمباڵ سایكڵ)، (هایدرۆ پاوەر)، (سۆڵار) و (فڵایدگارس)و ئەمانە ئیزافەی سەر سیستمی كارەبا دەكرێن، لەم كابینەیەدا 615 مێگاوات بەڕێژەی 19.4% كارەبا زیادی كردووە، یەكەمجارە لەهەرێمی كوردستان و عێراق توانیمان بڕی 165 مێگاوات كارەبا لەگازی راكێشراو بەرهەم بهێنین، هەروەها ئەنجامدانی پڕۆژەی پێوەری زیرەك بووە هۆی كەمكردن و بەفیڕۆچوونی لە 45% بۆ 31%، هێشتا زۆرە دەبێت ئەوەش كەمبكرێتەوە، بەم پڕۆژەیە توانیمانە 14% داهاتی كارەبای بەفیڕۆچوو بۆ گەنجینەی حكومەت بگەڕێنینەوە، كەواتە پێوەری زیرەك كارەبا زیاتر ناكات، بەڵام داهاتی بەفیڕۆچوو بۆ گەنجینەی حكومەت دەگەڕێنیتەوە، لەبارەی سێكتەری شارەوانی و گەشتوگوزار، بریتین لەبنبڕكردنی زێدەڕۆیی لەسەر موڵكی گشتی، ئەنجامدانی پڕۆژەی ستراتیژی رێگاوبان لەهەموو شارە گەورەكانی هەرێمی كوردستان، وەك شەقامەكانی 150 مەتری لەهەولێر، 100 مەتری لەسلێمانی، شەقامی بارزان لە دهۆك، بەداخەوە كاتێك تەمویل دەكرێن هەندێجار ئەو پارەیە وەك خۆی نادرێت، لێرەوە دەمەوێ سوپاسی كەرتی تایبەت بكەم، لەكارەكانیان بەردەوامن بۆ جێبەجێكردنی ئەم پڕۆژانەو تۆماركردنی بەرزترین ئاستی هاتنی گەشتیار بۆ ساڵی 2021 كە گەیشتووەتە زیاتر لە 4 ملیۆن گەشتیار، ئەمەش بەبەراورد بەساڵانی پێشتر بەرزترین ئاست بووە، ئەگەر ئێمە ئەم جۆرە پڕۆژانە ئەنجام بدەین، ئاستی هاتنی گەشتیار بۆ كوردستان زیاتر دەبێت، لە سێكتەری پەروەردە، شوێنی نوێ بۆ زیاتر لە 60 هەزار قوتابی دابینكراوە، لە رێگەی دروستكردنی 57 باڵەخانەی تازە، تاكۆتایی كابینەی نۆیەم ئەم ژمارەیە دەگاتە 100 هەزار شوێن بۆ قوتابی، لەكەرتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی پڕۆژەكان بریتین لەكەمكردنەوەی كرێی خوێندن بۆ قوتابیان لەم كابینەیەدا بە رێژەی 100%، لەماوەی سێ ساڵی كابینەی نۆیەم ئەو قوتابیانەی لە رێگەی زانكۆ لاینەوە داواكارییان پێشكەشكردووە، دەرفەتی خوێندن بۆ هەر هەموویان رەخسێندراوە، هەروەها دابینكردنی كورسی خۆڕایی بۆ سەرجەم منداڵانی شەهیدان، دابینكردنی كورسی خوێندن بۆ سەرجەم قوتابیانی كەركووك، شەنگال و خانەقین، جیا لەدابینكردنی 6 هەزار كورسی خوێندنی باڵا بۆ دیبلۆم، ماستەرو دكتۆرا، هەروەها دابینكردنی پاڵپشتی دارایی بۆ خوێندنی ئەكادیمی بۆ ساڵی 2022 مانگانە بە بڕی 7 ملیار و 500 ملیۆن دینار، لەكەرتی تەندروستیشدا دانانی دوو یاسای بەرەنگابوونەوەی ماددەی هۆشبەر و یاسای مافی نەخۆش، هەروەها رێكخستنەوەو دانانی رێنمایی تایبەت بە نەخۆشخانە و سەنتەرە تایبەتەكان و كەمكردنەوەی نرخ بە رێژەی 40%، دابینكردنی ئامێرەكانی چارەسەری تیشك و كردنەوەی سەنتەری زیاتر بۆ شێرپەنجە، لەبواری چارەسەریدا، زیاتركردن و فراوانكردنی دامودەزگا تەندروستییەكان و ئەنجامدانی نەشتەرگەرییەكان بە رێژەی 76% لە كەرتی گشتی و 24% لە كەرتی تایبەت، خزمەتكردنی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان، خەرجكردنی زیاتر لە 19.5 ملیار دینار كرێی خوێندنی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی، دەركردنی زیاتر لە 11 هەزارو 141 فەرمان بۆ دابەشكردنی زەوی بەسەر كەسوكاری شەهیدان، ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی، تاپۆكردنی 200 شوقە و 75 خانووی سەروەران و هەروەها تاپۆكردنی 1500 پارچە زەوی بۆ كەسوكاری شەهیدان، ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی كە لەساڵی 2011 پێیان دراوە، وێڕای دانانی داتابەیسێكی دابینكردنی خزمەتگوزاری بۆ كچ و كوڕی شەهیدان و ئەنفالكراوان، بۆ دابینكردنی خزمەتگوزاری بۆیان، لەوەزارەتی داد، 57 فەرمانگەی دادنووسی بە ئەلیكترۆنی كراوە، لەكۆی 68 فەرمانگە، هەروەها كردنەوەی 13 فەرمانگە و جێگرایەتی داواكاری گشتی تۆماركردنی خانووبەرە، دادنووس و جێبەجێكردنی مناڵە ناكامەكان، لەسێكتەری پاراستن و چاككردنی ژینگە، هەلی كار بۆ 807 دەرچووانی بواری ژینگە دابینكراوە، كە وەك چاودێری ژینگەیی لەسەر پڕۆژەكانی كەرتی تایبەت دامەزراون، كە مووچەیان لەسەر خاوەنی پڕۆژەكە دەبێت، لە كابینەی نۆیەمدا 24 پڕۆژە یاسا ئاراستەی پەرلەمانی كوردستان كراوە، لەلایەن لیژنەكانی حكومەت لەئاستی وەزارەت و بەڕێوەبەرە گشتییەكان زیاترین سەردانی پەرلەمان كراوە، جیا لەوەش زیاترین كۆبوونەوە لەم كابینەیەدا كراوە، هەروەها زیاترین روونكردنەوەو پێدانی زانیاری لەم كابینەیەدا دراوە، دانانی داتا سەنتەرێكی ناوەندی بۆ بە ئەلیكترۆنیكردنی خزمەتگوزارییەكان كە لەماوەیەكی نزیكدا لەهەرێمی كوردستان دەكەوێتە كار، كە هەموو وەزارەتەكان و بەڕێوەبەرایەتییەكان بەم داتابەیسە دەبەسترێنەوە، دەبوایە زۆر زووتر لە ئێستادا بكرێت، كە دەبووە كارئاسانی زیاتر لەسەر خوێندنەوەو دیراسەتكردن و پلاندانان لەهەموو پڕۆژەكانی حكومەت، لەداهاتوودا كاری زیاتریش دەكەین، من تەواو بووم، سوپاس بۆ پشوودرێژی و گوێگرتنان، پەنا بەخوا لەداهاتوودا پەیوەندییەكی باشتر لەنێوان ئێمە و ئێوە دروست بێت، ئێوەش بتوانن ئەركی خۆتان بەشێوەیەكی پڕۆفیشناڵانە جێبەجێ بكەن، هەر هەموومان بتوانین خزمەتی زیاتری خەڵكی خۆمان بكەین، ئەوانیش لێمان رازی بن.      

سەركۆ جەمال هەشت ساڵە كامەران نەجم  رۆژنامەنوس و فۆتۆگرافەر نادیارە، كەسوكارەكەی دەڵێن تائێستا هیچ هەواڵێكی نوێیان لەسەر چارەنوسی پێنەگەیشتووە، هاوڕێیەكیشی چیرۆكی دواین تەلەفۆنی بۆ هاوڵاتی دەگێڕێتەوە ئێوارەی  یەكشەممە 12-6-2022 مەراسیمی دابەشكردنی خەڵاتی كامەران نەجم لە شاری سلێمانی ئەنجام درا و بەشیك لە هاوڕیكانی و كەسایەتیە سیاسیی و حكومیەكان بەشداریان تیادا كرد. خەڵاتی كامەران نەجم بەناوی فۆتۆگرافەر و دامەزرێنەری ئاژانسی مێترۆگرافی كامەران نەجمەوە ناونراوە كە 12ی حوزەیرانی ساڵی 2014 لەكاتی رووماڵكردنی شەڕی نێوان پێشمەرگە و چەكدارانی داعش بێسەروشوێن بوو. لە مەراسیمەكەدا دوو خەڵات دابەشكران، خەڵاتی یەكەم درایە ڤلاجمیر لێگانیور، ‌ فۆتۆ گرافەر لە هایتی، لە ١٤ی ئازاری ٢٠١٨ بێسەروشێن بوو. هاوكات خەڵاتی دووەمی كامەران نەجم بۆ رۆژنامەوانی بەخشرایە‌ قازی شبلی، كە رۆژنامەنووسێكی كشمیرە، دامەزرینەری دەزگایەكی میدیاییە لە كشمیر. بۆ رووماڵ چوو بەڵام خۆی بوو بە هەواڵ كامەران لەگەڵ هاوڕێیەكیدا لەدەستپێكی شەڕی داعش چووە بەرەكانی پێشەوە، ئامانجی بوو رووماڵی بەرەكانی شەڕ بگەیەنێتە ئاژانسەكانی جیهان. هاوڕێكەی باسی دواین پەیوەندی دەكات هاوڕێ خالید، هاوڕێی كامەران كە چەند چركەیەك پێش ئەوەی تەقەی لێبكرێت لەگەڵیدا بووە بە هاوڵاتی وت :"پێش ئەوەی بڕوات پێم وت نەڕواتە پێشتر بەڵام ئەو بڕیاری خۆی دابوو، ئیتر ئەوە دوا بینینی كامەران بوو، دواتر كە پێشمەرگە پاشەكشەی كرد، وتیان كەسێك تەقەی لێكراوە و كەوتووەتە دەستی داعش، بەڵام دڵنیا نەبووین ئەوە". هاوڕێ وتیشی:"دواتر بەرپرسێكی پێشمەرگە دڵنیای كردینەوە كە تەقەی لێكراوە و پاشانیش وێنەگری بەرپرسەكە دیمەنی برینداربوونەكەی پیشانداین". وەك هاوڕێ دەڵێت:"رۆژێك دواتر كامەران پەیوەندی كرد، بە تەلەفۆنی یەكێك لەچەكدارەكانی داعش پەیوەندی بەهاوڕێیەكیەوە كرد، لەتەلەفونەكەدا وتی من كامەرانم تكایە ژمارەی عەمید سەرحەدم بۆ بنێرن، دواتر وتی لە حەویجەم، پاشان تەلەفۆنەكەیان لێوەرگرت و وتی ژمارەكەمان بۆ بنێرن و پێشی بڵێن ئەگەر هێرش بكاتە سەر مەلا عەبدوڵا ئەوە دەیكوژین". هاوڕێ ئەوەشی خستەڕوو:"عەمید سەرحەد كە ئەوكات بەڕێوەبەری پۆلیسی قەزاو ناحیەكان بوو لەكەركوك پەیوەندی پێوەكردبوون و دوای چەند خولەكێك لەهەوڵدان بۆ ڕێككەوتن دەبێتە دەمەقاڵەیان و پاشان هەوڵی رێككەوتنەكە شكست دەهێنێت". ئەحمەد نەجم: هەموو هەوڵی خۆمان داوە چارەنوسی بزانین ئەحمەد نەجم، برای كامەران نەجم، بەهاوڵاتی وت:"هەموو هەوڵێكی خۆمان داوە بۆ ئەوەی چارەنوسی بزانین، بەڵام بەداخەوە تائێستا هیچ شتێكی نوێ نییە لەبارەی چارەنوسیەوە". ئەحمەد نەجم وتیشی:"هێشتا هیوامان لەدەست نەداوە بۆ ئەوەی چارەنوسی بزانین". سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنوسان دەڵێت تائێستا حەوت رۆژنامەنوس لەشەڕی داعش لەهەرێمی كوردستان كوژراون كاروان ئەنوەر سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان بە هاوڵاتی وت:" كامەران نەجم یەكێكە لەو رۆژنامەنوسانەی لەجەنگدا بێسەروشوێن بووە ڕەنگە مابێت، چونكە ئێستاش هەندێك كەس لەدەستی داعش ڕزگاردەكرێن یاخود دەردەكەوێت كە ماون، بەپێچەوانەشەوە هەندێك گۆڕی بەكۆمەڵ هەڵدەدرێنەوە پاش چەند ساڵێك مردنی چەند كەسێك ئاشكرا دەكرێت". كاروان ئەنوەر وتیشی:"كامەران بەدیلی وەك چەندین رۆژنامەنوسی دیكە كەوتووەتە دەستیان، وەك چۆن 24 دیلی پێشمەرگەش كەوتە دەستیان و دواتر هەندێكیان تەرمەكانیان دۆزرایەوە، ئەو رۆژنامەنوسانەی لەهەرێمی كوردستان لەكاتی شەڕی داعشەوە كوژراون ئاشكرایە بەڵام ئەوەی دیل بێت تەنها كامەرانە". وەك سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان دەڵێت:"لەشەڕی داعش دا تائێستا حەوت رۆژنامەنوسی هەرێمی كوردستان كوژراون".  

ئیمان زەندی بەپێی ئامارێكی نافەرمی، ساڵانە 250 وشتر هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێت كە بەهاكەی دەگاتە 550 ملیۆن دینارو بەشێك لە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان گۆشتی وشتر بۆ خواردن بەكاردەهێنن و هەندێكی دیكەیان بۆ جوانی رایدەگرن. لە پارێزگاكانی عێراق و سوریا و سعودیە وشتر هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێت، بەم لەمساڵدا بەهۆی گرانی ئالیكی ئاژەڵ ژمارەیەك لە بازرگانانی هاوردەی وشتر كارەكانیان راگرتووە. وشتر دوو جۆری هەیە، یەك پشتی لەگەڵ دوو پشتی، دوو پشتیەكان پێیان دەوترێت (دوو ملی) لەعێراقدا رێژەیان كەمە، هەروەها وشتر سێ رەنگی هەیە سپی و زەرد لەگەڵ سور، وشترە عەرەبیەكان لەكوردستان زیاتر بازرگانی پێوە دەكرێت. تەحسین مەولود بەخێوكەری وشترەو مەیدانی وشتری هەیە لە هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» نزیكەی سێ ساڵ ئەو كارەم كرد، بەڵام لەبەر كەمی ئالیك و ساغنەبوونەوەی ناچار بووم بوەستم، چونكە بازرگانیەكی قورسە». ناوبراو باسی لەوەشكرد نزیكەی سێ بۆ چوار كەس لەكوردستان وشتر بەخێو دەكەن و خاوەن چێشتخانەكانیش راستەوخۆ لەخوارووی عێراق دەیهێنن. وشتر نرخیان لەنێوان ملیۆنێك و 500 هەزار دینار تادوو ملیۆن و 500 هەزار دینار دەبێت، ئەوەش بەپێی كێشیان نرخەكەیان گۆڕانكاری بەسەردا دێت كەكێشیان لەنێوان 400 بۆ 500 كیلۆدایە. ئەو وشترانەی كێشیان 500 كیلۆیە نرخەكەی دەگاتە دوو ملیۆن و 250 هەزار دینار، ئەم جۆرەیان فرۆشی زۆرەترە بەپێی وتەی بازرگانانی وشتر. گرانترین وشتر جۆری «وشتری دوو ملیەكان»ە كە نرخیان دەگاتە پێنج ملیۆن دینار، كیلۆیەك وشتر بە 14 هەزار دینار لەبازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا دەفرۆشرێت بەئێسقانەوە، بەڵام بێ ئێسقان دەگاتە 20 هەزار دینار. بەپێی ئەو داتاو ئامارەی هاوڵاتی لەبازرگانێكی وشترو چێشتخانەكان دەستی كەوتووە، هاوردەكردنی ئاژەڵی وشتر بۆ ساڵی 2020 نزیكەی 250 سەر بووە بە بەهای  562  ملیۆن دینار، بەڵام لەساڵی 2021 رێژەكە زۆر كەم دەكات بۆ سەد سەر وشتر، بە بەهای  225 ملیۆن دینار، لە هەمانكاتدا نرخی ئالیك گران بووەو تۆنێك گەیشتووەتە 800 هەزار دینار  كە لەگەنم و جۆ یان گەنمەشامی پێكهاتووە. ئاژەڵی وشتر لەناوچەی پشت موسڵ و پارێزگاكانی عێراقەوە دێت و گومرگیان لەسەر نیە، بەڵام ئەوانەی لە سوریاو سعودییەو قەتەرو دوبەی دێت گومرگیان لەسەرەو بۆ جووتێك وشتر 50 دۆلار وەردەگیرێت. شەش كەرەنتینەی نێودەوڵەتی هەیە لەنێوان پارێزگاكانی عێراقی فیدڕاڵ و هەرێمی كوردستان، لەكوردستانیش 10 شوێنی كەرەنتینە هەیە. میقداد ئیبراهیم لێپرسراوی گشتی ڤێتێرنەری و كەرەنتینەی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لەبارەی مۆڵەتی بازرگانی و قاچاخی بەهاوڵاتی وت:» كەس سەردانی نەكردووین بۆ مۆڵەتی وشتر هێنان، ئەوەیشی هەیە بێ مۆڵەت هاوردە كراوە». ناوبراو وتیشی:» ژمارەی وشتر هێنان زۆر كەمە، چونكە گۆشتەكەی باو نیە لەكوردستان، هەر سەر ئاژەڵێك بێت بەخاڵی كەرەنتینەدا دەڕوات، تائێستا هیچ ڕاپۆرتێكمان بۆ نەهاتووە وشتر بە قاچاخ بێتە هەرێمی كوردستان.» هاوكات ساماڵ عەبدولڕەحمان بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێم لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی، ئاماژەی بەوەكرد كە  لە خاڵە گومرگیەكان هیچ وشترێك هاوردە نەكراوە، ئەوەی دێت لەباشورەوە دێت، وتیشی:» پارێزگاكانی عێراق خاڵی گومرگی لەسەرە نازانین بۆیان گومرگ دەكرێت یاخود نا،                                                                                                                 ئەگەر لە سعودیەوە بێت گومرگیان لەسەر هەرێمی كوردستان نیە، چونكە لەنێوان ناوەند و هەرێم هیچ بازگەیەكی لێنیە و ئازادە، بەڵام گەر بێت و لە سنوری توركیا و ئێران هاوردە بكرێت گومرگ دەكرێت، ناوی هیچ بازرگانێكیش لای ئێمە تۆمار نەكراوە بۆ هاوردەكردنی وشتر». وشتر ئاژەڵێكی نەرم و نیان و هەستیار و عاقڵە، نزیكەی بیست ساڵ دەژی، هەموو ساڵێك بەچكەی دەبێت، بەرزی باڵایان دوو مەتر دەبێت، نێرەكەی 40 بۆ 50 سانتیم بەرزترە لەمێیە، گۆشتەكەی دەوڵەمەندە بە ماددەی كالسیۆم، بۆ هەرسكردن ئاسانە و بەسودە بۆ نەخۆشیەكانی (خوێنبەرەكانی دڵ، ئازاری جومگەكان و ئێسك، بەرزی چەوری خوێن و جگەر)، كۆڵستڕۆڵی كەمە و بۆ ئەوانەی بەرنامەی خواردنی» كیتۆ» ئەنجام دەدەن دەتوانن گۆشتی وشتر بخۆن. وشتر دەبێت بەپێوە سەر ببڕدریت، چونكە ملی درێژە و نابێت ئاژەڵی تر لەبەردەمیدا سەر ببڕدرێت، چونكە بەهۆی هەستیاری فرمێسك دەرێژێت، بۆ سەربڕینەكەشی سەرەتا دەبەسترێتەوە و سنگی هەڵدەدڕێت لە دوو لاوەی ملی شەق دەكرێت و ماوەی 10 خولەك دەخایەنێت. میران سەید جەمال لەگەڵ ناسیح قادری ئامۆزای نزیكەی هەشت ساڵە وشتر دەكەن بەكەباب و قۆزی و خاوەنی گەورەترین چێشتخانەن لەقەزای سەیدسادق، رۆژێكیان ناسیح قادری ئامۆزای بۆ سەفەر ڕوو دەكاتە وڵاتی دوبەی، لەوێ خواردنی وشتری بۆی دێنن و دەبێتە جێی سەرەنجی، ناسیح لە دوای گەڕانەوەی بڕیار دەدات لەگەڵ میرانی ئامۆزای وشتر بهێنین و ئامادەی بكەن، میران بەهاوڵاتی وت:»گۆشتی وشترمان بەكیلۆ نەكڕیووە، بەڵكو ڕاستەوخۆ وشترمان لەدیالەوە ھێناوە». هەروەها هێمای بۆ ئەوەشكرد كە دوكانێكی بچوكیان ھەبووە، وردە وردە داواكاری لەسەر زۆربووەو چێشخانەكەیان گەورە كردووەو لە دەرەورەی قەزاكە وەكو شوێنێكی گەشتیارییان لێكردوە، وتیشی:»  دوو لقمان ھەیە لەناو سەیدسادق بەنیازین لقی دیكەش لەهەولێر بكەینەوە». «لە سەیدسادق شوێنی تایبەتیمان هەیە بۆ بەخێوكردنی وشتر، دواتر دەینێرین بۆ قەسابخانە لە قەسابخانە پزیشك پشكنینی بۆ دەكات، زۆرجار وشتر هەبووە سێ ملیۆن دینارمان پێداوە پزیشك لەبەر نەخۆشی سوتاندویەتی، گۆشتی وشتر بۆ شاری سلێمانی و هەولێرو كۆیە لەگەڵ كەلار دەنێرین، ساڵانی ڕابردوو لە هەفتەیەكدا دوو ڕۆژ وشترمان ئامادە دەكرد بۆ یەك ڕۆژی وشترێك تەواو دەبوو، بەڵام ئێستا جوڵەی كردووە بەرەو كەمی هەموو ڕۆژێك 10 بۆ 15 كیلۆ تەواو دەبێت».، خاوەنی چێشتخانەكەی سەید سادق وای وت

عەمار عەزیز.دهۆك سەرجەم رێكخراوە بیانییەكان هاوكارییەكانیان بۆ ئاوارە ئێزیدییەكان لەهەرێمی كوردستان رادەگرن و هۆكارەكەشی بۆ كەمی بودجە دەگەڕێننەوە، ئاوارەیەكی ئێزیدی دەڵێت:» تەنها خوامان هەیە بەهانامانەوە بێت». هەریەك لەڕێكخراوەكانی (جیهانی خۆراكی، یونیسێف، UNHCR، WFP) هاوكارییەكانی خۆیان لەسەر ئاوارە ئێزدییەكان رادەگرن. رێكخراوی WFP مانگانە بۆ هەر ئاوارەیەك بڕی 15 تا 20 هەزار دیناریان خەرج دەكرد. مچۆ قاسم، خەڵكی ناحیەی سنونەو نزیكەی هەشت ساڵە لەكەمپەكانی دهۆك دەژی و خاوەنی حەوت منداڵە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» مانگانە بۆ هەر كەسێك 15 تا 20 هەزار دینارمان لەڕێگای سیم كارتەوە وەردەگرت، بەشێكی زۆر لەپێداویستیەكانی رۆژانەمانی پڕدەكردەوە، بەبیستنی بڕیارەكە زۆر دڵتەنگ بووین نازانم چۆن لەدوای مانگی تەمموز پێداویستییەكانی ماڵەوە پەیدابكەم». «ئەمە ستەمێكی گەورەیە بەرامبەر ئێزدییەكان دەكرێت، لەلایەك ناتوانین بگەڕێینەوە زێدی خۆمان، لەلایەكی تریشەوە هاوكاری لەسەر ئێمە دەبڕن، چی بكەین تەنها خوامان هەیە بەهانای ئێمەوە بێت، داوا لەهەموولایەك دەكەم شوێنگرەوەیەك بۆ بڕیارەكەی رێكخراوی جیهانی خۆڕاك بدۆزنەوە»، مچۆ قاسم ئاوارەی ئێزیدی لەكەمپەكانی دهۆك بۆ هاوڵاتی وای وت. لێپرسراوی فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لەپارێزگای دهۆك ئاشكرای دەكات كە ئەوانیش ئاگاداركراونەتەوەو چاوەڕێی بڕیاری وەزارەتی كۆچ دەكەن. ئەسكەندەر محەمەد ئەمین، لێپرسراوی فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لەپارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئێمەش ئاگاداركراینەوە كە رێكخراوی جیهانی خۆراك هاوكارییەكانی لەسەرەتای مانگی تەمموز رادەگرێت و بودجەكەیان كەمبووەتەوەو ناتوانن لەمەودوا هاوكاری ئاوارەكان بكەن». لێپرسراوی فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق، هێمای بۆ ئەوەكرد كە رێكخراوی WFP مانگانە 18 بۆ 20 هەزار دیناریان داوە بەهەر ئاوارەیەك، واتە ئەگەر خێزانێك حەوت كەس بووبێتن 130 هەزار دیناریان وەرگرتووە، وتیشی:»بڕیارەكە زۆر كاریگەری لەسەر دۆخی ئاوارەكان دەكات، چونكە ئەو هاوكارییە بەشێكی زۆری پێداویستیەكانیانی پڕدەكردەوە».  ئەسكەندەر محەمەد ئەمین ئەوەشی روونكردەوە كە وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق هاوكارییەكانی كەمكردووەتەوەو لەپێنج مانگی رابوردوو تەنیا دوو جار كارتونێك خواردن و كارتۆنێك پاككەرەوەیان بۆ هەر خێزانێك دابینكردووە،» دەمێنێتەوە سەر بڕیاری وەزارەت و پێكهێنانی حكومەتی نویێ عێراق كە ئایا هاوكارییەكان زیاد دەكەن وەك جێگرەوە بۆ رێكخراوە بیانییەكان». بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بە حكومەتی هەرێم دەڵێت:» رێكخراوی WFP تەنها هاوكاری ئەو ئاوارانە دەكات كەزۆر هەژارن». دیان جەعفەر، بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بەحكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی، ئەوەی دووپاتكردەوە كە رێكخراوی یوینسێف لەسەرەتای ئەم مانگەوە لەچەند كەمپێك كشاوەتەوەو رێكخراوی  UNHCRلەسەرەتای مانگی تەمموزەوە لەكەمپەكانی سنوری قەزای بەردەرەش و ئاكرێ دەكشێنەوە، وتیشی:»رێكخراوی جیهانی خۆراك WFP كەمانگانە بڕێك پارەی بەسەر ئاوارەكاندا دابەش دەكرد لەمانگی تەمموز رایدەگریت، تەنیا هاوكاری ئەو خێزانانە دەكات كە زۆر هەژارن». هاوكات ئەوەشی روونكردەوە كە لەگەڵ دەزگای خێرخوازی بارزانی و حكومەتی هەرێم هەوڵدەدەن شوێنگرەوەیەك بۆ بڕینی ئەو جۆرە هاوكارییانە بۆ ئاوارەكان دابین بكەن

    هاوڵاتی   سیستمی سیاسیی تورکیا لە ماوەی سەد ساڵی رابردوودا بەگۆڕینی هیچ حکومەتێک و هاتنەسەرکاری هیچ حزبێک گۆڕانکاری تیادا ئەنجام نەدراوە، بەڵکو هەریەک لە حکومەتەکان و ئەو حزبانەی چوونەتە دەسەڵات بەپێی قۆناغەکەی خۆیان کاریان بۆ پتەوترکردن و ریشەدارترکردنی ئەو سیستمە کردووە. سەرەتای سیستمی سیاسی و تەنزیمات کۆماری تورکیا لە ٢٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٢٣و لە دوای رووخانی ئیمپراتۆریی عوسمانی لەلایەن مستەفا کەمال ئەتاتورکەوە بەهاوکاریی پاشماوەکانی گروپی ئیتحادو تەرەقی و تورکە لاوەکان دامەزرا. بەهۆی ئەوەی عوسمانییەکان لە باشووری رۆژهەڵات و باڵکان بەشێک لە خاکی ئەوروپایان داگیرکردبوو سنوور و کاروباریان و پەیوەندییان لەگەڵ ئەوروپیەکان زۆر بوو. پێشکەوتنەکانی ئەوروپا وایکرد، گروپێک لە تورکەکان بە چاوکردن لە ئەوروپا و لەناوەڕاستی سەدەی ١٩ دا کار بۆ پێشخستنی عوسمانی بکەن. لەو چوارچێوەیەدا بە فەرمانی سوڵتان مەحمودی دووەم لە ٣ی تشرینی دووەمی ١٨٣٩دا دەزگایەک بە ناوی تەنزیمات بۆ بەرەنگاربوونەوەی دەوڵەتە ئەوروپیەکان دامەزرا، کە خۆی لە شکڵی تەنزیماتێکی خێرخوازیدا وێنا دەکرد. لەو کاتەوە دەستکرا بەدامەزراندنی ژمارەیەک گروپ و رێکخراوو سەردەمی تەنزیمات دەستپێکرد. بەکارهێنانی لایەنی سەرکوتکاریی مۆدێرنیتە بۆ مانەوەی دەسەڵات عوسمانییەکان وەک زۆربەی هەرە زۆری دەسەڵاتەکانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەپێشکەوتنەکان و مۆدێرنیتەی ئەوروپا بە پلەی یەکەم و بەشێوەی سەرەکی لایەنی پڕچەککردنی سوپا، دروستکردنی هێزی ئاسایشی ناخۆ بۆ سەرکوتی خەڵک، دروستکردنی زیندان و نووسینی یاساکانی سزادان وەرگرت و ئەوانەش بەشێوەیەک رێکخرابوون، کە هەموویان بچنە خزمەتی پاراستنی دەسەڵاتەوە. لە دوای گرنگیدان بەهۆیەکانی سەرکوتکردن و وەرگرتنیان بەشێوەی مۆدێڕن، ماوەیەکی زۆر دواتر دەسەڵاتی عوسمانی بەشێوەیەکی کۆنترۆڵکراوو سنووردار دەستیکرد بە کردنەوەی خوێندنگە و زانکۆ، نەخۆشخانە و دەرمانخانە... زۆر دواتریش بەشێوەیەکی زۆر کەم و لە ژێر چاودێری چڕی دەوڵەت و خەلافەتدا رێگا بە هەندێک کارو کەمێک ئازادیی سیاسی و کاروباری رێکخراوەیی درا. زۆر بەدرەنگیشەوە رۆژنامەگەری و ئازادیی حزب و گەلەک دواتر لەوانەش هەڵبژاردن بۆ پەرلەمان و شارەوانی خرانە بەرنامەی کاری دەوڵەتەکانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە بە عوسمانی و تورکیای نوێ و دەوڵەتی ئێران و عەرەبییەکانیشەوە. دەوڵەتەکانی ناوچەکە لەمۆدێرنیتە گرنگییەکی باشیان بەوەرگرتنی لایەنی توندڕەوی، سەرکوتکاری، ناسیۆنالیزم، نکۆڵیکردن و سڕینەوە، عروبە، پان تورکیزم، پان ئیرانیزم و پان فارسیزم، پارن عەرەبیزم و دروستکردنی سوپای پڕچەککراو بەگازی کیمیایی و فڕۆکەو مین و گروپی تیرۆریستی و... دا. ئێستاشی لەسەر بێت هیچ یەک لەدەوڵەتەکانی ناوچەکە دیموکراسی نین و هەمویان بۆ مانەوەی خۆیان پشتیان بە سەرکوتکاری، سڕینەوە، نکۆڵیکردن، لەسێدارەدان و کۆمەڵکوژکردن و کۆنترۆڵکردنی هەڵبژاردن و پەرلەمان و جموجوڵی حزبەکان و میدیا بەستوە... دەوڵەت و مۆدێرنیزم لەتورکیا وەک هیتلەر، مۆسۆلینی، ستالین، سەدام، شای ئێران و... هتد لایەنە تێکدەرانەکەی مۆدێرنیتەی بۆ خۆی بەکارهێناوە و دەیەوێت بە سوودوەرگرتن لەو نموونانە بەردەوامی بەو سیستمە بدات، کە تەنها یەک نەتەوە، یەک ئاڵا، یەک دەوڵەت و یەک وڵاتی قبوڵە. ئەوەش بەمانای سڕینەوەی ئەوانی ترو قبوڵنەکردنی ئەوانی ترە، ئەوەش کۆڵەکەی سەرەکیی فاشیزم و شۆڤێنیزمە. مەشروتە و حەربییە  عوسمانییەکان بۆ ئەوەی لەئەوروپیەکان دوانەکەون لە ٢٣ی کانوونی یەکەمی ١٨٧٦دا دەستیان بە پرۆسەیەک بەناوی مەشروتە لەتورکیادا کرد. ئامانج لە مەشروتە دیاریکردنی سنوورەکانی دەسەڵات و کارکردن بوو بۆ بە دامەزراوەیکردن و بە یاسایکردنی کاروبارەکان، بەڵام مەشروتە تەمەنی کەم بوو و دوای نزیکەی چوار ساڵ کۆتایی پێهێنرا. لە دوای نزیکەی چوار ساڵ خەلافەت و دەوڵەتی عوسمانی لەسەر شێوازی ئەوروپی پەیمانگاو خوێندگای جۆراجۆریان بە ناوەکانی حەربییە، مولکییە کردەوە، کە لەلایەن راهێنەرانی فەرەنسی و ئەوروپییەوە بەڕێوەدەبران. ئیتحاد و تەرەقی و تەشکیلاتی مەخسوسە لەبەردەوامیی ئەو رەوتەدا لە ٦ی شوباتی ١٨٨٩دا گروپی ئیتحادو تەرەقی دروستبوون. ئەو گروپە دوو کۆڵەکەی بۆ خۆی کردبووە بنەما، یەکەم تورکایەتی و پانتورکیزم. دووەم، ئایینی ئیسلام وەک کۆڵەکەیەک لە بەرامبەر مەسیحیەت و ئاینەکانی تردا. ئەو گروپە لە ٢٢ی ئەیلولی ١٩٠٩دا خۆیان وەک حزب راگەیاند. لە چوارچێوەی ئەوانەدا تورکە لاوەکان دەستیان بەسەر هەموو جومگەکانی سیاسەت و دامودەزگاکان و سوپا و حکومەتدا گرت. لەساڵی ١٩١١دا دەزگایەکی هەواڵگرییان بە ناوی تەشکیلاتی مەخسوسە دامەزراند. تەشیکلاتی مەخسوسە لە کۆماری تورکیادا بوو بە دەزگای زانیاری و ئاسایشی نەتەوەیی و دواتر بەهاوکاریی سی ئای ئەی ئەمریکی و موسادی ئیسرائیلی هەندێک گۆڕانکاری و دابەشکاری لەو دەزگایەدا کراو لەو چوارچێوەیەدا دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی (مەگەکە)، دەزگای هەواڵگریی تورکیا (میت) و دەزگای هەواڵگریی جەندرمە (ژیتەم) دامەزران. پرۆسەی دروستکردنی تورکی خالس لەکوردستان و ئەنادۆڵ  سێ پاشاکە، واتە جەمال پاشاو ئەنوەر پاشاو تەلعەت پاشا رۆڵێکی گەورەیان گێڕا بۆ هێنانەدیی بیرۆکەی مۆدێرنی خۆیان بۆ سڕینەوەی نەتەوەیی و دروستکردنی ناوچەیەکی تورکی خالس و رەسەن، کە پشتی بە ئایینی ئیسلام بەستبێت، چونکە هیچ نەتەوەیەک بەبێ ئایین و ئایدۆلۆژیایەک ناتوانیت بناغەکانی خۆی پێناسە و گەشە پێبدات. بۆ ئەوەش بە فتوای شێخولئیسلامی بارەگای بابی عالیی سوڵتانی عوسمانی عەبدولحەمیدی دووەم  دەستیانکرد بە پاککردنەوەی ناوچەی ئەنادۆڵ لەهەموو نەتەوە و ئایینەکانی ترو لەو چوارچێوەیەشدا گەورەترین کۆمەڵکوژی و راگواستنیان بەرامبەر بە ئەرمەن و کورد ئەنجامدا. لەو پرۆسەی جینۆسایدکردنەدا ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار ئەرمەنی و ٨٠٠ هەزار کورد کۆمەڵکوژو پاکتاوکران. ملیۆنێک مەسیحیی تریش راگوێزران بۆ یۆنان. لە دوای ئەو کۆمەڵکوژییانە حزبی ئیتحادو تەرەقی خۆی لە ١ی تشرینی دووەمی ١٩١٨دا هەڵوەشاندەوە، بەڵام تێزەکان و عەقڵییەت و شێوازی کارکردنیان بووە توخمێکی سەرەکی و گرنگ و نەگۆڕی سیستمی سیاسیی بۆ تورکیا، کە تاوەکو رۆژگاری ئەمڕۆ کاریان پێدەکرێت... ئەتاتورک و تەواوکردنی پرۆسەی ئیتحادو تەرەقی  مستەفا کەمال وەک کەسێکی ئەندامی گروپی تورکە لاوەکان و ئیتحادو تەرەقی چییەک بە هاوکاریی پاشماوەی ئیتحادو تەرەقی کۆماری تورکیای دامەزراندو کاریکرد بۆ تەواوکردنی پرۆسەی سڕینەوەی ئایین و نەتەوە جیاوازەکان لەناو خاکی تورکیادا، سەرەکیترین ئامانجیشیان سڕینەوەی کورد بوو. ماوەی سەد ساڵە هەموو حکومەتەکانی تورکیا و هەموو ئەو حزبانەی لە تورکیا چوونەتە سەر دەسەڵات کار بۆ تەواوکردنی پرۆسەی سڕینەوەی نەتەوە و پێکهاتە جیاوازەکان و بە تایبەتی کورد دەکەن و ئەوەشیان بە هەموو هێزیانەوە ئەنجامداوەو ئەوەی پێیانکراوە درێغیان لێ نەکردووە، کە زیاتر لە ٢٥ سەرکوتکاری و کۆمەڵکوژی و پرۆسەی پاکتاوکردن و سڕینەوەیان لە دژی کورد ئەنجامداوە. رۆڵی کورد لەدامەزراندنی کۆماری تورکیادا پێش ئەوەی کۆماری تورکیا دابمەزرێت، مستەفا ئەتاتورک لە کۆنفرانسەکانی ئەرزنجان و ئەرزرۆم و سیواس لە باکووری کوردستان بەڵێنی بە کوردەکان و سەرۆک عەشیرەتە کوردەکان دا، کە تورکیا دەبێتە تورکیای کوردو تورک و پێکەوە یەکسان دەبن. تەنانەت لە کاتی دامەزراندنی پەرلەمانی تورکیا لە ٢٣ی شوباتی ١٩٢٠ دا کوردەکان ٧٠ نوێنەریان بەشداریی پەرلەمان پێکردو بە جلوبەرگ و زمانی کوردییەوە لە پەرلەمان بوون و پێشوازییان لێکرا. ئەوانە وایکرد، کورد بەشداریش لە شەڕی دەرکردنی یۆنانییەکان لە پارێزگاکانی رۆژئاوای تورکیادا بکەن، کە دەوڵەتی تورکیا شەڕەکانی ئەو ساڵانە بە شەڕی رزگاریی نەتەوەیی پێناسە دەکات. کاتێک کۆماری تورکیا دامەزرا و یۆنانییەکان پاشەکشەیان پێکرا و مەترسیی دەرەکی لەسەر تورکیا کەمبووەوە، ئەتاتورک دەستیکردەوە بە تەواوکردن و درێژەدان بەپرۆسە و سیاسەتی سڕینەوەی نەتەوە و پێکهاتەکان لەناوخۆی تورکیا بە تایبەتی کورد، چونکە لە دیدی دەوڵەتی تورکەوە کورد گەورەترین نەتەوەی ناو تورکیایە، کە نزیکەی خاک و رووبەری تورکیای بە دەستەوەیە و ئەوەش رێگرە لەبەردەم دروستکردنی پرۆسەی تورکی خالس و ڕسەن دا، بۆیە دەبێت بە هەموو شێوەیەک و هەنگاو بەهەنگاو کورد بسڕدرێتەوە، بۆیە کۆڵەکە سەرەکییەکانی سیستمی سیاسیی تورکیا لەسەر سڕینەوەی کورد دامەزراوە. سیاسەتی سڕینەوەی کورد ئەتاتورک بۆ سەرخستنی پرۆسەی سڕینەوەی کورد لە تورکیا بە گرتنەبەری سیاسەتی ئیتحاد و تەرەقی بە چڕی کاریکرد بۆ جێبەجێکردنی پرۆسەی دروستکردنی تورکی خالس و رەسەن، بۆیە زۆر بە خێرایی پرۆسە پاکتاوکاری و کۆمەڵکوژییەکانی بەرامبەر بە شێخ سەعید و هاوڕێیەکانی، شۆڕشی ئاگری، راپەڕینی کۆچگری و دێرسیم ئەنجامدا. هاوکات بۆ ئەوەی کورد لەڕەگوڕیشەی خۆی داببڕن و لە ناو سیستمی سیاسیی تورکیدا بیتوێننەوە زمان و کولتورو جلوبەرگ و هونەر و ئاهەنگ و بۆنەی کوردییان بەتوندترین شێوە قەدەغە کرد. ناوی شارو شاخ و گوند و کانیاوو رێگاوبانەکانی کوردستانیان گۆڕی. هاوکات لەگەڵ پرۆژەی جینۆسایدی سوور پرۆسەی جینۆسایدی کولتوریشیان لە دژی کورد بەڕێوەبرد. یەکێک لە پرۆژەکان بۆ تواندنەوەی کورد پرۆژی ئیسلاحاتی شەرق بوو، کە بەپێی ئەو پرۆژەیە ژمارەیەک پرۆژە لە ناوچە کوردییەکان جێبەجێکران و بەناوی ئەو پرۆژانەوە زەوی و زار لە کوردەکان سەندرانەوە و تورکیان هێنرایە شوێن و کوردیش بۆ شارە تورکییەکانی رۆژئاوای تورکیا راگوێزران و بەوەش بەشی رۆژئاوای فورات لە زۆرینە کوردەوە کرا بە زۆرینەی تورک و رێژەی کورد لەو ناوچانە، کە پارێزگاکانی سیواس، گازی عەنتاب، مەرەش، سەمسور، سامسۆن، خارپێت و مەلاتییە دەگرێتەوە کەمکرایەوە بۆ کەمتر لەسەدا ١٥. لەگەڵ ئەوانەدا لەسەرتاسەری کوردستان باری نائاسایی سەربازی راگەیەندرا و کوردستان لە دونیای دەرەوەو جیهان دابڕێندرا و بەکردەوە گەشت و سەردان و هاتوچۆکردن بۆ کوردستان لە دۆخی قەدەغەکاریدا بوو. ئەو شێوازە لە سیاسەتی تورکی تاوەکو ساڵانی ١٩٦٠ بەردەوامیی هەبوو و پارتی کۆماریی گەل (جەهەپە) بەڕێوەبەرو جێبەجێکاری ئەو پرۆژانە بوو. سیستمی سیاسیی تورکیا؛ بازنەی کرانەوە و پاکتاوکردن سیستمی سیاسیی تورکیا توانای گەشەی دیموکراسی و کرانەوە و ریفۆرمی نییە، چونکە بناغەکانی بۆ دروستکردنی تورکی رەسەن هەڵدەوەشێتەوە، کاتێک عەدنان مەندرێس و تورگوت ئۆزال خواستیان هەندێک گۆڕانکاری لەو سیستمەدا ئەنجام بدەن لەلایەن سیستمی سیاسیی تورکیاوە لەسێدارە دران و کوژران. سیاسەتی سڕینەوەی کورد بەڕادەیەک بە دامەزراوەیی کراوە، کە هیچ هێزێکی ئۆپۆزسیۆن لەو سیستمە سیاسییەدا ناتوانێت راشکاوانە باسی کێشەی کوردو چارەسەرکردنی بکات. سەرباری شەڕی چەکداریی قورسی پەکەکە لە دژی دەوڵەتی تورکیا بۆ ماوەی نزیکەی ٤٠ ساڵ و ئەنجامدانی چەند کودەتا و دروستبوونی دەیان قەیرانی جۆراوجۆری سیاسی و ئابووری و سەربازیی، بەڵام هیچ یەک لە حزب و لایەنەکانی ناو سیستمی سیاسیی تورکیا ناتوانن بەڕاشکاوی باسی کێشەکە بکەن، باسی کێشەی باشووری رۆژهەڵات، کێشەی ئابووری، دواکەوتووی، هەژاری، کێشەی ئاسایش و ناڕەزایەتی دەکەن، بەڵام باسی کرۆکی سەرەکیی هەموو ئەو کێشانە، کە کێشەی کوردە ناکەن. باس لە ئاوەدانی و رێگاوبان و کارەبا دەکەن، بەڵام باس لەو کێشەیە ناکەن، کە هەموو ئەوانەی لە پێناو سڕینەوەیدا بۆ ئەنجام دەدەن. لەم سەردەمەدا بەهۆی ئەوەی شاردنەوەی کێشەکە زۆر قورس بووە، چونکە کورد لە بواری مەدەنی، سیاسی، سەربازی، رێکخستن و راگەیاندندا لە پەرلەمانەوە بۆ شارەوانییەکان و شەڕی گەریلایی و خۆپیشاندان و بۆنەکانی نەورۆز توانیویەتی بوونی کێشەکە نیشان بدات و ئیدی کەس نەتوانێت وەک پێشتر نکوڵیی لێبکات، بەڵام سەرباری ئەوانەش ماوەی نزیکەی ٢٠ ساڵە ئەوانەی لە سیستمی سیاسیی تورکیادان بە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەوە دەڵێن، ناکرێت بە ئاشکرا باسی کێشەکە بکرێت، چونکە کۆمەڵگەی تورکی و لایەنگرانمان  و دەنگدەرانمان و سوپاو پۆلیس لێمان قبوڵ ناکەن. دەیانەوێت بڵێن، کودەتامان لێدەکەن و دەمانکوژن، ئەوەش یانی نابێت باسی کێشەکە بکرێت و بەوەش بەشێوەی جددیش کار بۆ چارەسەرکردنی کێشەکە ناکرێت. ئەوەش کۆدی چارەسەنەکردنی کێشەی کوردە لەو سیستمە سیاسییەی تورکیادا. ئەو سیستمە سیاسییە لە تورکیا بەرگەی هیچ کرانەوەیەک ناگرێت، بۆیە لەدوای هەر هەوڵێک بۆ چارەسەری و کرانەوە دەوڵەت و هێزە سیاسییەکانی تورکیا توندتر لە پێش سیاسەتی سەرکوتکاری و تواندنەوە و کۆمەڵکوژییان لەدژی گەلی کورد ئەنجامداوە. مێژووی ئەو سیستمە سیاسییەی تورکیا پڕە لەو رووداو و کارەساتانە لە دژی گەلی کورد. رۆڵی ئیسلامی تورکی لەپاراستنی دەوڵەت و سوپاو خەونی پانتورکیزمدا لەمێژووی تورکیا هەموو لایەنەکان کاریان بۆ سەرخستنی پرۆسەی تورکایەتی و ئیسلامی تورکی کردووە. لە هەندێک قۆناغدا لایەنێک پێداگریی لە یەکێکیان کردوەو لە هەندێک قۆناغدا هەردوکیان پێکەوە و لە هەندێک قۆناغیشدا لایەنی ئیسلامی تورکی بەشێوەی زەقتر لەدژی گەلی کورد بەکارهێنراوە. گەرچی بانگ و نووێژ لە تورکیا کران بە تورکی و رێگری لە لەچک کرا، بەڵام دەزگای دیانەتی تورکی و خوێندنگەکانی ئیمامی خەتیب هەموو کات جمەیان هاتووە لە کەسانێک، کە کاریان بۆ ئیسلامی تورکی کردووە، ئیسلامی تورکی ئەو ئیسلامییەیە لەخزمەتی ئامانجە سیاسی و سەربازییەکانی دەوڵەتی تورکدایە. لەسەردەمی ئاکەپە بە سەرۆکایەتیی ئەردۆغان ئیسلامی تورکی لە هەموو کاتێک زیاتر لە دژی کورد بەکارهێنرا، کە نموونە زۆر دیارەکەی ئەوە بوو لەکاتی هێرشی داگیرکەریی سوپای تورکیا بۆ سەر عەفرین، مەلاکانی دەوڵەتی تورکیا لە ٧٠ هەزار مزگەوتەوە سورەتی فەتحیان بۆ سەرکەوتنی سوپا عیلمانیەکەیان بەسەر هاووڵاتیانی کوردی چەوساوەی زۆرینە مسوڵماندا خوێندەوە. بەشێک لەمەلاکان چوونە سەر سنوور و جلوبەرگی سەربازییان لەبەرکردو بۆ سوپای دەوڵەتە ئەتاتورکییەکەیان پاڕانەوە. هەروەها ناوی مزگەوتی کوردان-یان لە کیلیس گۆڕی بۆ مزگەوتی تورکان. ئەو مزگەوتە ماوەی ٣٠٠ ساڵ ناوی مزگەوتی کوردان بوو، بەڵام دەسەڵاتی ئاکەپەی ئیسلامی ئەوەی پێ قبوڵ نەکراو کردی بەمزگەوتی تورکان... بۆیە کاتێک ئەردۆغان دەچێتە وان و دەڵێت، «من ئێوەم لەبەر خودا خۆشدەوێت» نەک کەس بڕوا بەو قسەیە ناکات، بەڵکو ئەو وێنایە لەمێشکی زۆر کەسدا دروست دەبێت، کە خواکەی ئەردۆغان خوایەکی تورکییە و بۆ خزمەتکردن بە سیاسەت و دەوڵەت و سوپا لە تورکیا بەکاردەهێنرێت و جیاوازە لە خوای زۆربەی مسوڵمانان و ئایینەکانی تر. ئەردۆغان لەهەموو حزب و دەسەڵاتەکانی پێش خۆی زیاتر بنەماکانی ئیتحادو تەرەقی جێبەجێکردووە و کاریان پێدەکات. لە یەک کاتدا کار بەهەردوو توخمی تورکایەتی و ئیسلام دەکات. ئیسلامی تورکی قۆناغی تریشی بڕی بۆ ماوەیەک خۆی وەک ئیسلامی میانڕەوو  بەدیلی تیرۆریستانی کارەساتەکەی ١١ی سێپتەمبەرو ئەلقاعیدە نیشان دەدا، بەڵام ئەو شانۆگەرییە ماوەیەکی کەمی خایاند و ئاکەپە و دەوڵەتی تورک و سوپا و میت بوونە پێشەنگ و چاوساغ و راهێنەرو یارمەتیدەری گروپە جیهادییە توندەڕەوەکانی وەک بەرەی نوسرەو نورەدین زەنگی و داعش و هتد... ئاڕاستەی ئەو گروپانەیان گۆڕی بۆ شەڕ لە دژی گەلی کورد، کاتێک ئەو گروپانە کەوتنە بۆسەی ئیسلامی تورکییەوە گەورەترین گورزیان لەسەر دەستی کورد لەکۆبانێ و رەققە و دێرزور بەرکەوت و تائێستاش پشتیان راست نەکردووەتەوە. دەزگای دیانەتی دەوڵەتی تورکیا بۆ بەسەربازکردنی منداڵانی کۆمەڵگەی تورکیا نەک هەر لە ناوخۆی تورکیا، بەڵکو لە ئەڵمانیا و نەمسا و بەشێک لەمزگەوتە تورکییەکاندا لە خولی ئاینییدا جلوبەرگی سەربازی لەبەر منداڵانی تورک دەکەن و دەیانکەن بەسەربازو ئامادەیان دەکەن شەڕ بۆ دەوڵەتی تورک بکەن. بڵاوبوونەوەی هەندێک ڤیدیۆو وێنەکانی ئەو شانۆگەرییانەی ئیسلامی تورکی لەو وڵاتانەدا بووە هۆی ئابڕوچوونێکی گەورە بۆ دەزگای دیانەتی تورکیا.  ئۆپۆزسیۆن تەواوکاری پرۆسەکانی سیستمی سیاسیی تورکیایە سیستمی سیاسیی تورکیا هەموو توخمەکانی خاک، ئایین، نەتەوە، توندڕەوی، زەبروزەنگ و توندوتیژی، تێزەکانی تیپۆلۆژی بۆ دیاریکردنی شکڵ و شێوەی مرۆڤی تورک، پێوانەکردنی کەلەسەری مرۆڤ و پشکنینی خوێن بۆ دیاریکردنی خوێنی تورکی و ناتورکی و هەموو بنەما راسیزمی و شۆڤێنی و نەژادپەرستییەکانی بۆ خۆی بەکارهێناوەو بە دامەزراوەیشی کردوون. لەدوای ئەوەی لە ١٩٦٠ی سەدەی رابردوودا تورکیا لە تاک حزبییەوە، واتە لە دەسەڵاتی حزبی کۆماریی گەل (جەهەپە) رۆیشتە قۆناغی فرە حزبی و ژمارەیەک حزبی تر دروستبوون و بەشێکیان خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن پێناسەکرد، ململانێی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن لەسەر چۆنیەتیی پاراستنی پایەکانی کۆمارو دەوڵەتی تورکیا بووە نەک لەسەر گۆڕینی ئەو سیستمە، کە کار بۆ تورکسازیی خالس دەکات. جگە لەژمارەیەک حزبی شۆڕشگێڕو ئازادیخوازو هەندێک رێکخراوو چەند کەسایەتییەک، هیچ یەک لەحزبە سەرەکی و دیارەکانی تورکیا هەوڵی گۆڕینی ریشەییانەی دەستوور و سیستمی سزادان و جیاکردنەوەی سوپا و پۆلیس لەدەوڵەت و کاروباری حوکمڕانی و هێنانەبەر باسی کێشەی کوردو چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە نەبووەتە بەشێک لەپلان و بەرنامەو ستراتیژیان، بەڵکو هەموویان لەچوارچێوەی نکۆڵیکردن لە کوردو مافەکانی، بەشێوەی تاکتیکی و بەشێوەی مامەڵەکردن و هەوڵ بۆ دواخستنی کێشەکەو شاردنەوەی کێشەکە لەکێشەی کورد نزیک بوونەتەوە. ئۆپۆزسیۆنی تورکیاو کورد ئێستا لەتورکیا شەش حزبی ئۆپۆزسیۆن پێکەوە لە کۆبوونەوە و هاوپەیمانیدان لە دژی دەسەڵاتەکەی ئەردۆغان و دەوڵەت باخچەلی، ئەو ئۆپۆزسیۆنە هەروەک دەسەڵات ئامادە نییە لەگەڵ کورد مامەڵە بکات و بەبێ کوردو هەدەپە کۆدەبنەوە و باس لە دیموکراسی و گۆڕینی سیستمی سەرۆکایەتی بۆ پەرلەمانی و نەهشتنی گەندەڵی و ئاشتی دەکەن!. ئەو حزبانە دەزانن تورکیا لە بنبەست نزیک بووەتەوە. دەزانن ئاکەپە نزیکەی نیوەی دەنگەکانی لە دەستداوەو ناتوانێت بە تەنها و تەنانەت لەگەڵ مەهەپەشدا حکومەت پێکبهێنێتەوە. ئاکەپە بۆ خۆی دەزانێت هاوپەیمانی نەماوە!، بە سیاسەتەکانی گولەنییەکانی لەدەستدا، کوردی لەدەستدا، گەرچی مەهەپە و فاشیستەکانی لەگەڵدایە، بەڵام ناتوانن رزگاری بکەن. ئاکەپە و مەهەپە لە چوارچێوەی سیاسەتی چڵە پوشەکەدا بۆ گەیاندنی مەهەپە بە پەرلەمان رێژە بەربەستی پەرلەمانیی لەسەدا ١٠ بۆ سەدا ٧ کەم کردووەتەوە، بەڵام ئاماژەکان ئەوە دەردەخەن، کە ئەوەش دادی ئەردۆغان و ئاکەپە نادادت. جەهەپە جەهەپە بەسەرۆکایەتیی کەمال قلیچدار ئۆغڵو بە درێژایی مێژووی نەک کارێکی جدیی بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد نەکردووە، بەڵکو بەشێک بووە لە سیستمی سیاسی تورکیا بۆ سڕینەوەی کورد. بەهۆی گۆڕانکارییەکانی ئەمساڵانەی دواییەوە، جەهەپە لە هەندێک خاڵدا لەکورد و هەدەپە نزیک بووەوەو بەو هۆیەوە پێکەوە توانیان لە هەڵبژاردنی شارەوانیی پێشوودا هەموو گەورە شارەکانی تورکیا لە دەست ئاکەپە و مەهەپە دەربهێن. ئەوە گورزێک بوو بۆ بەرەو لێواربردنی ئاکەپە. جەهەپە تەنها ئەمسال لە دژی درێژکردنەوەی ئۆپراسیۆنەکانی دەرەوەی سنوور دەنگی داوە. گەرچی ئەوە کارێکی خراپ نییە، بەڵام لە ئاست چارەسەرکردنی کێشەی کورددا نییە. ئیی پارتی و دایکی تورک  ئیی پارتی بە سەرۆکایەتیی مەراڵ ئاکشەنەر لەدژی هاوپەیمانیی مەهەپە لەگەڵ ئاکەپەدا لە مەهەپە  جیابووەوە. ئیی پارتی هەروەک مەمەپە حزبێکی نەژادپەرەست و توندڕەوە. مەراڵ ئاکشنەر لە ناو تورکە شۆڤێنی و فاشیستەکاندا نازناوی ئاسێنای پێدراوە. بەپێی ئەفسانەی گروپە نەژادپەرستەکانی تورکیا، ئاسێنا گورگێکی مێ بووە و بە شیری خۆی منداڵێکی بەخێوکردووەو دواتر تورکەکان لەو منداڵەوە دروستبوون. بەپێی ئەو ئەفسانەیە ئاکشەنەر نازناوی دایکی تورکی هەیە، هەر چۆن ئەتاتورک بە مانای باوکی تورکە. ئاکشەنەر لە نەژادپەرستیدا هیچی لە دەوڵەت باخچەلی و مەهەپە کەمتر نییە. تەنانەت کاتێک سوپای تورکیا هێرشی کردەسەر شارەکانی باکووری کوردستان ئاکشەنەر بۆ ماوەی چەند مانگێک وەزیری ناوخۆ بوو، هێزە تایبەتەکانی سوپای تورک و پۆلیس لەسەر دیواری ماڵە رووخاوەکانی کورد لە سلۆپی و جزیر دەیانووسی «ئەمە دیارییە بۆ مەراڵ ئاکشەنەر»، یان لە کاتی هێرشی سەر عەفریندا لەسەر گولە تۆپەکان دەیاننوسی، ئەو دیاری ئاکشەنەرە بۆ خێزانێکی کورد. هەر توندی و پێداگریی ئاکشەنەر یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکان بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ هەدەپە کار نەکات. حزبی ئایندە (گەلەجەک) حزبی ئایندە (گەلەجەک) بە سەرۆکایەتیی ئەحمەد داود ئۆغڵو دامەزراوە. داود ئۆغڵو لەساڵی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠١٦ نزیکەی حەوت ساڵ وەزیری دەرەوە و سەرۆک وەزیرانی تورکیای سەردەمی ئاکەپە بوو. ئەحمەد داود ئۆغڵو بەهۆی ناکۆکی لەگەڵ ئەردۆغان لە ئاکەپە جیابووەوە. داود ئۆغڵو زۆرینەی بیری سیاسیی خۆی بۆ پاراستنی سیستمی سیاسیی تورکیا لەکتێبی قوڵایی ستراتیژیدا نووسیوە و ئەوەی ئێستا ئاکەپە لە رۆژئاوا و باشووری کوردستان و لە قەرەباغ و ئاوەکانی دەریای سپیی ناوەڕاست و لیبیا جێبەجێی دەکات لەژێر سایەی ئەو پرۆژەو فکرەی داود ئۆغڵودایە بۆ پاراستنی تورکیاو سیستمە سیاسییەکەی. لەبەرئەوەش داود ئۆغڵو نەک ناتوانێت هیچ هەنگاوێکی گرنگ بۆ چارەسەری کێشەی کورد بنێت، بەڵکو بۆ خۆی رێگری گەورەیە لەبەردەم چارەسەرکردنی کێشەی کورد. بەپێی قوڵایی ستراتیژی نەک کورد، بەڵکو دەبێت بەشێک لەگەلانی تریش و پێکهاتەکان خزمەتکاری تورک بن. حزبی دیموکراسی و پێشکەوتن (دەڤا) حزبی دیموکراسی و پێشکەوتن (دەڤا) بە سەرۆکایەتیی عەلی باباجان دامەزراوە. عەلی باباجان لە دەسەڵاتی ئاکەپەدا بۆ ماوەیەک وەزیری دەرەوەو بۆ ماوەیەکیش وەزیری دارایی بوو. بابا جان لە دیدی ئابورییەوە بۆ کێشەکان دەڕوانێت و هاوشێوەی تانسۆ چیللەرە. باباجان لەناو ئۆپۆزسیۆنی تورکیادا لە هەموویان زیاتر باسی ئەوەی کردووە، کە دەبێت ئاسانکاری بۆ خوێندن بە زمانی کوردی بکرێت، بەڵام ئەوە تەنها یەکێک لە داواکانی گەلی کوردو بزووتنەوەکەیەتی و ئەو دەیەوێت کێشەی کورد لەچوارچێوەی ئابووری و کەمێک مافی کولتوریدا کورت بکاتەوە، کە بێگومان ئەو کێشە دێرین و قووڵەی کورد لە تورکیا بەوە چارەسەر نابێت. حزبەکانی فەزیەلەت و دیموکرات حزبی فەزیلەت درێژەکراوەی حزبی سەعادەتی نەجمەدین ئەربەکانە و ئێستا تەمەل کەرەم ئۆغڵو سەرۆکایەتیی دەکات. ئەربەکان گەرچی دەستپێشخەریەکی کورتی بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد کرد، بەڵام نەیتوانی کێشەی کورد چارەسەر بکات. ئەو حزبە رۆڵێکی وای لەگۆڕەپانی تورکیادا نەماوە. حزبی دیموکراتیش بە سەرۆکایەتیی گوڵتەکین ئویساڵ تەنها ناوێکە و کاریگەریی نییە. ئەو حزبانە هیچ پرۆژەیەکی جدییان بۆ کوردو کێشەکەی پێ نییە. سەردەمی تاکە حزبی دەسەڵاتدار کۆتایی پێدێت و تاکە رێگای تورکیاش دیموکراسی، یان پارچەبوونە ئەوەی ئێستا لەناو سیستمی سیاسیی تورکیادا روودەدات بەدەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەوە هیچیان بۆ چارەسەرکردنی ریشەییانە و دیموکراتیانەی کێشەی کورد پێ نییە. ئەوەش دۆخی تورکیا بەرەو ئەوە دەبات، کە هیچ حزبێک بەتەنها نەتوانێت حکومەت پێکبهێنێت. دەبێت بەهۆی قەیرانەکانی جەنگ و ئابووری و سیاسییەوە کۆمەڵێک حزب پێکەوە حکومەت پێکبهێن و ئەوەش رێگا بۆ دروستبوونی ژمارەیەک قەیرانی ترو ناسەقامگیریی سیاسی و ئابووری زیاتر دەکاتەوە... ئەوەی تائێستا خۆی وێنا کردووەو بەپێی مێژووەکەی و کارکردنەکەی تاکە رێگای تورکیا گۆڕینی سیستمی سیاسیی تورکیایە بۆ سیستمێکی دیموکراسییانە، یان هەڵوەشاندنەوەو پارچە پارچەکردنی تورکیایە.  

هاوڵاتی لە چوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی تۆڵەكردنەوەی شۆڕشگێڕییدا لە گردی جودیی مەتینا، 62 سەربازی تورك كوژراون و گورزی كەمەرشكێنیان لێدراوە، قەرەیلان لەرێگەی ئامێری بێتەل پەیامێكی گرنگی بڵاوكردەوە كە وردەكاری شەڕ و ترسی سەربازانی تورك ئاشكرا دەكات. ئەمڕۆ پێنجشەممە 16ی حوزەیرانی 2022، ناوەندی راگەیاندن وچاپەمەنی هێزەكانی پاراستنی گەل –(هەپەگە) ڕایگەیاند، كە 62 داگیركەر لە چالاكیی گەریلاكاندا لە مەتینا و زاپ سزادراون هیچ زیانێكی گیانی لە ڕیزەكانی گەریلادا نەبووە. هەپەگە لە ڕاگەیەندراوەكەیدا دەشڵێت:" تیمە گەڕۆكەكانمان لە مەیدانی شەڕ و هەڤاڵانمان لە تونێلەكانی شەڕدا بە چالاكی كاریگەر و بەرخۆدانی مێژوویی خۆیان داستان دەنوسن". هەروەها ئەوەخراوەتەروو كە سوپای توركی داگیركەر ویستیان لە مەیدانی بەرخۆدانی گردی جودی پێشڕەوی بكەن، بەڵام" هێزەكانمان هێرشی تۆڵەسەندنەوەی شۆڕشگێڕانەیان دەستپێكرد بۆ تۆڵەسەندنەوەی منداڵانی گەلی كورد لە شەنگال كە لەلایەن دەوڵەتی توركەوە كۆمەڵكوژكران بە تاكتیكی بەهێز ئەو ئۆپەراسیۆنە تۆڵەسەندنەوەیان دەستپێكردووە و لەو ئۆپەراسیۆنەدا هیچ زیانێك بەر هەڤاڵانمان نەكەوتووە و بەڵام 62 داگیركەریان كوژراون و گەریلاكانمان وانەیەكی مێژووییان بە سوپای توركی داگیركەر داوە". " لە 15ی حوزەیراندا، داگیركەران ویستیان بچنە تونێلەكانی شەڕی گردی جودی، بەڵام تیمە گەڕۆكەكانی گەریلا ئۆپەراسیۆنی تۆڵەسەندنەوەی شۆڕشگێڕییان دەستپێكردووە و كاتژمێر ١٨:٣٠ خولەك تیمە گەڕۆكەكانمان داوایان لە داگیركەران كرد كە “خۆیان بەدەستەوە بدەن” داگیركەران پاش بانگەوازییەكە هەڵاتن و هێزەكانمان لە دوو قۆڵەوە بە چالاكی گەریلاكانەوە هێرشیان كردە سەر داگیركەران و چوونە سەر تەرمی 12 داگیركەر". هاوكات هەر ئەمڕۆ موراد قەرەیلان فەرماندەی بڕیارگەی ناوەندی پاراستنی گەل(نەپەگە)، لەرێگەی ئامێری بێتەلەوە كەدەنگەكەی لە میدیاكانی فورات نیوز و رۆژنیوز نزیك لە پارتی كرێكارانی كوردستان(پەكەكە) بڵاوكراوەتەوە دەڵێت:"دوژمن لە هەرێمەكانی پاراستنی مەدیا شكستی گەورەی هێناوە، بۆیە ڕوویان لە ڕۆژئاوای كوردستان كردووە، دەیانەوێت بە شەڕكردن دژی كورد و پەكەكە، ڕۆژەڤێكی سیاسی لەناو تەپوتۆزی جەنگدا دروستبكەن و لەو ڕێگەیەوە هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدەن، بەڵام ناتوانن و شكستدەهێنن". موراد قەرەیلان لەڕێگەی بێتەلەوە قسەی بۆ گەریلاكان كرد لە زاپ، ئاڤاشین و مەتینا كردو وتی:"هاوڕێیانی بەڕێز، لە ١٧ی نیسان دوژمن لە زاپ هێرشی بۆ سەر بزووتنەوەكەمان دەستیپێكرد و ئەمڕۆ بەرخۆدانی مێژوویی هەڤاڵان لە بەرامبەریدا چووەتە قۆناغێكی نوێوە، دوژمن بە هەموو توانایەوە ٣٩ ڕۆژ هەوڵیدا ئەنجامێك بەدەست بهێنێت، واتە زاپ داگیر بكات و زاپ بخات، بەڵام بەرخۆدانی بوێرانە و ئازایانەی هەڤاڵان بە پێشەنگایەتیی هەڤاڵ مزگین و ڕۆهاتەكان ڕێگەیان پێنەدان و شكستیان هێنا". هەروەها دەشڵێت:" لە بنچینەدا پلانەكەیان ئەوە بوو، سەرەتا تەواوی هەرێمەكانی پاراستنی میدیا داگیربكەن و پاشان بەرەو شەنگال بەڕێ بكەون، ڕوو لە ڕۆژئاوای كوردستانیش بكەن، بەڵام لەسەر بنەمای بەرخۆدانی هەڤاڵان لە زاپ و لە ئاڤاشین گەشتنە بنبەست و شكستیانهێنا، بەتایبەتی دوای ئەوەی هەڤاڵان لە چیاڕەش و كۆڕەژارۆ هێرشی پێچەوانەیان ئەنجامدا و گورزی كوشندەیان لێدان". قەرەیلان باس لە پلانێكی دیكەی ڕژێمەكانی ئاكەپە و مەهەپە دەكات و دەڵێت:" ئەوان دەیانەوێت بە شەڕكردن دژی كورد و پەكەكە ڕۆژەڤێكی سیاسی بۆ خۆیان لە ناو تەپوتۆز و دوكەڵی جەنگدا دروست بكەن و بەم شێوەیە هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدەن و بەوە ڕێگە لە لەناوچوون و ڕووخانی خۆیان بگرن، بەڵام ناتوانن". قەرەیلان ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە دوژمن بۆیان دەركەوت كە لە هەرێمەكانی پاراستنی مەدیادا هیچ ئەنجامێك بەدەستناهێنن، بەو هۆیەشەوە ڕوویان لە ڕۆژئاوای كوردستان كرد، بەڵام لەڕۆژئاوای كوردستان هەمان وەڵامیان دەست دەكەوێت، "وەڵامێكی وەك وەڵامی زاپ، ئێستا خۆیان بۆ جموجوڵ لە رۆژئاوای كوردستان ئامادە دەكەن، بەڵام ئێمە لەو بڕوایەداین، كە جارێكیتر هەرگیز عەفرینی دووەم، یان سەرێكانی و گرێ سپیی دووەم دووبارە نابێتەوە". موراد قەرەیلان باس لە ڕووداوێكی سەیر دەكات لە تونێلەكانی شەڕدا و ئەوە ئاشكرا دەكات " كاتێك دوژمن ویستوویەتی سەگەكانی ڕەوانەی تونێلەكانی گەریلا بكات، سەگەكان نەهاتوون، ئەمە بەو واتایە دێت كە ئیدی سەگەكانیش تێگەیشتوون كە دەوڵەتی تورك ئەوان ڕەوانەی مردن دەكات، پاشان دەیەوێت سەربازەكانی ڕەوانە بكات، سەربازەكانیش دەنگە دەنگیان تێدەكەوێت و نایانەوێت وەرن، پاشان چوار كەس ئامادە دەكەن و مل دەنێن و دەربازی تونێلەكان دەبن، لەو چوارەش دووانیان لەدەرەوەی تونێلەكان ڕادەوەستن، دووان لەوانەش لەتاشە بەردەكان دەكەونە خوارەوە و دەمرن". فەرماندەی بڕیارگەی ناوەندی پاراستنی گەل(نەپەگە) ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە " هەڤاڵانی هێژا دەبێت مرۆڤ بانگەوازی لەو سەربازانە بكات، ئەوان بۆ ڕژێم و دەوڵەتێكی فاشیست شەڕ دەكەن، هاتوون خاكی كوردستان داگیربكەن و بۆ پارە شەڕ دەكەن، بەڵام ئێمە لەپێناو ئازادیی گەلەكەماندا، بۆ ئازادیی گەلان، بۆ بەرقەراركردنی دیموكراسی، بۆ نرخە پیرۆزەكانی مرۆڤایەتی شەڕ دەكەین، شەڕەكەمان شەڕێكی پیرۆزە، بۆ ئەوەش دەبێت ئێمە بانگەوازی لەوانە بكەین، لەهەر دەرفەتێكدا دەبێت هەڤاڵان بانگەوازیان لێ بكەن و پێیان بڵێن، وەرن ڕادەست ببن خۆتان ڕادەستی گەریلا بكەن". " هەڤاڵانی بەنرخ، ئەمە شەڕێكی مێژووییە، دەمانەوێت لەم شەڕەدا وەڵامی ‌ هاوڕێیانی شەهید بدەینەوە، بۆ چاوەڕوانییەكانی ڕێبەر ئاپۆ ببینە وەڵام، ڕێبەر ئاپۆ بە هەڵوێستێكی گەورە24 ساڵە خۆڕاگری دەكات و چاوی لە ئێمەیە، ئێمە دەبینە وەڵام، هەروەها بۆ هیواكانی گەلەكەمان و گەلانی ناوچەكە و هیواكانی دایكانی كوردستان، ئەركی ئێمە ئەمەیە، لەبەر ئەو ئەركە دەبێت ئێمە خۆڕاگریی بنوێنین، شەڕ بكەین، بەڵام خۆمان و هەڤاڵانمان بپارێزین، نەك خۆمان بكەینە ئامانج، ئێمە دەمانەوێت لەم شەڕەدا سەربكەوین، لەبەر ئەوەش دەبێت لە قاڵبوونەوە لە تاكتیك، وردبوونەوە، بەرەوپێشچوون ئاگاداربین، قەرەیلان وا دەڵێت. لەكۆتایشدا قەرەیلان ئەوەی روونكردەوە كە ئەو تاكتیكانەی ئێستا لە ئاڤاشین، زاپ، مەتینا دەگیرێنەبەر بۆ هەموو كەس بەرهەمە، یاخود هەموو كەس دەتوانێت سودی لێوەربگرێت، گەریلا رۆڵێكی جیهانی و گەردوونی دەبێت بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ تەواوی مرۆڤایەتی، بۆ خەڵكانی بندەست ڕۆڵی گرنگی دەبێت، هەر بۆیە دەبێت بە وەستایانەوە بەرەوپێشی ببەن، ئێمە بە پشوودرێژییەوە و ژیرانە، بە قوڵبوونەوە مامەڵە دەكەین.

هاوڵاتی بەهای تمەن لەدوو رۆژی رابردوودا بۆ نزمترین ئاستی نیو سەدەی رابردوو لەمێژووی دراو لەئێران دابەزیی و بەهای هەر دۆلارێك لەو وڵاتە گەیشتە زیاتر لە 33 هەزار تمەن و بەرپرسانی وڵاتەكەش رایانگەیاند:» داهات 50% زیادی كردووەو لەسێ مانگیشدا زیاتر لەهەشت ملیار دۆلار خراوەتە بازاڕەكانەوە». دابەزینی بەهای تمەن لەڕۆژی یەكشەممەی رابردوو 12ی حوزەیرانی 2022 بەگەورەترین و مێژوویترین هاڕەی تمەن لەمێژووی ئەو دراوەدا لەقەڵەمدەدرێت كەهاوشێوەی بۆمبێكی ئابوریی بووەو بووە هۆی هەژاندنی بازاڕەكانی دراو لەئێران و هەندێك وڵاتی دیكەی جیهانیش. پۆلیسی ئێران بۆ كۆنتڕۆڵكردنی دۆخی بازاڕی دراوی وڵاتەكە ژمارەیەك دەلڵاڵ و بازرگانی زێڕو دراوی وڵاتەكەی دەستگیر كردو رایگەیاند:» ئەو كەسانە یارییان بە بەهای دراو و زێڕەوە كردووەو هەر ئەوانیش هۆكاری سەرەكیی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار لەبەرامبەر تمەندا بوون». ئەوەی روونە لە ماوەی رابردوداو لە رۆژی پێنجشەممە ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی بڕیارێكی لەدژی بەرنامە ئەتۆمییەكی ئێران دەركردو هەر ئەو كات پێشبینیی كرا بەهای تمەن دابەزین بەخۆیەوە ببینێت و ئابوریی وڵاتەكەش رووبەڕووی كێشە ببێتەوە بەتایبەت كە بەرپرسانی تاران كاردانەوەی توندیان بەرامبەر بڕیارەكە پیشانداو ژمارەیەك كامێرای چاودێریی نێودەوڵەتیی وێستگە ئەتۆمییەكانیان كوژاندەوەو هاوكات ژمارەیەك كورەی ئەتۆمیی دیكەیان پێچەوانەی رێككەوتنی ئەتۆمیی خستەوە گەڕ. بەرپرسانی تاران بەو هەنگاوانەش نەوەستانەوە هەڕەشەی كاردانەوە دژی ئەمریكاو ئەو وڵاتانەیان كرد كەدژی ئێران و بەرنامە ئەتۆمییەكەی بڕیاریان داوە كە هەموو ئەمانە بووە هۆی شۆڕبونەوەی بەهای ئەو تمەنەی كە پێشتر بەرەو بەرزبوونەوە هەنگاوی دەنا. ژمارەیەك شارەزا و پسپۆڕی ناو ئێران لەنامەیەكدا بۆ سەرۆك كۆماری وڵاتەكە رایانگەیاند ئەوەی حكومەت بە نای نەشتەرگەریی ئابوریی دەیكات چارەسەری دۆخی وڵاتەكە ناكات و تەنها ئاساییكردنەوە پەیوەندییە سیاسی و نێودەوڵەتییەكان بە تایبەت لەبواری ئەتۆمیی لەگەڵ ئەمریكا پردی پەڕینەوەیە بۆ چارەسەری قەیرانە ئابورییەكان. هاڕەی مێژویی تمەن نرخی هەر دۆلارێك رۆژی یەكشەممە (12/6/2022) بە كردنەوە بازاڕەكانی دراو لە ئێران گەیشتە زیاتر لە 33 هەزار و 250 تمەن لە كاتێكدا حكومەت نرخی هەر دۆلارێكی لە شوێنە فەرمییەكانی ئاڵوگۆری دراو بە 27 هەزارتمەن بۆ 27 هەزار و 34 تمەن دەستنیشان كردبو واتە جیاوازیی نرخی دەستنشانكراوی فەرمی لەگەڵ بازاڕەكاندا بۆ هەر دۆلارێك زیاتر لە شەش هەزار تمەن بوو.  بەرزبونەوەی بەهای دۆلار و هاڕەی تمەن بە بومەلەرزەیەكی گەورەی ئابوریی لە مێژوی ئێران ئەژمار دەكرێت، چونكە تمەن زۆرترین بەهای مێژوویی خۆی لەدەستداو لەماوەی 43 ساڵیشدا ئەو دراوە زیاتر لەسێ هەزار و 200 هێندە بەهاكەی لەبەرامبەر دۆلاردا لەدەست داوە. بەو پێیە تمەن لەساڵی نوێداو لەماوەی شەش مانگدا لەئێران نزیكەی 30٪ی بەهاكەی لەدەستداوە و لە ساڵی 1979 تا 2022 واتە لە 43 ساڵدا بەهای دۆلار، سێ هەزار و 200 هێندە جار لە بەرامبەر دراوی تمەندا بەرز بووەتەوە. بەهای هەر دۆلارێك لەسەرەتای مانگی پێنج و لەگەڵ ئاماژەكانی پێداگریی تاران و ئەمریكا بۆ بەردەوامبونی دانوستانەكانی ڤیەننا لەپێناو زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی بەرزبونەوەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی بە جۆرێك لە (7/5/2022) بەهای تمەن بەرامبەر بە دۆلار 12٪ بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینی و نرخی هەر دۆلارێك لە ئێران لە 30 هەزار تمەنەوە بۆ 25 هەزار و 651 تمەن دابەزی. داوای ئەوەی لە ماوەی رابردودا 14٪ی بەهاكەی لەدەست دا، تمەن بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینی و نرخی هەر دۆلارێك لە 30 هەزار تمەنەوە بۆ نزیكەی 26 هەزار تمەن لە بازاڕەكانی ئێران دابەزی. بەرزبونەوەی بەهای تمەن لەلەرامبەر دۆلار لەو كاتەدا بەهۆی راگرتنی دانوستانە ئەتۆمییەكانی ڤیەننا لەدوو هەفتەدا 14٪ی بەهاكەی لەدەستدا، بەڵام قەتەر لەگەڵ راگەیاندنی هەوڵی نێوەندگیریی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی بوە هۆی بەرزبونەوەی بەهای تمەن ئەو هەنگاوی قەتەر وای كرد دەستپیكردنەوەی دانوستانەكانی ڤیەننا رابگەیەنرێت كە64  رۆژ بو راگیرابو بۆیە هەر هەنگاوێكی ئەرێنی بۆ زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەتوانێت تمەن و تاران رزگار بكات. پۆلیسی ئابوریی ئێران هەوڵی رزگاركردنی تمەن و دەستگیردنی فرۆشیارانی دۆلار دەدات پۆلیسی ئابوریی ئێران رۆژی یەكشەممەی رابردو و لەكاتی بەرزبونەوەی دۆلار ئاشكرای كرد ژمارەیەك دەڵال و بازرگانی بەتۆمەتی بەرزكردنەوەی نرخی دۆلار دەستگیركردوە. بە وتەی سۆهراب بەهرامی، جێگری بەڕێوەبەری پۆلیسی ئاسایشی ئابوریی ئێران 31 كەس بەهاوكاریی بانكی ناوەندیی بە تۆمەتی  تێكدانی بازاڕەكانی دراو لە ئێران دەستگیركراون و ئە كەسانە یارییان بە نرخی دۆلار كردوە و بە مامەڵەی هەوایی زێر و ئاڵتون و دۆلار هۆكاری سەرەكیی بەرزبونەوەی نرخەكان بون. حكومەت لە رۆژی بەرزبونەوە مێژوییەكەی بەهای دۆلار لە ئێران رایگەیاند؛ هەر جۆر مامەڵە و كڕین و فرۆشتنێكی هەوایی دۆلار و زێر و ئاڵتون یاسایی رێگەپێدراو نییە و هەركەسێك پێچەوانەی یاسا مامەڵە بە زێڕو دراو بكات دەستگیر دەكرێت. ئەگەرچی دەستگیركردنی ئەو كەسانە بە هەنگاوێكی گرنك لە لایەن پۆلیسی ئابوریی ئێران وەسف كرا بەڵام ئەوەش دادی تمەنی نەدا و لە كاتی داخستنی بازاڕیشدا دۆلار بەردەوامبو لە تۆماركردنی ژمارەی پێوانەیی لە وڵاتەكە و پۆلیس سەركەوتو نەبو لە راگرتنی. ئێران دۆلاری زیاد دەكات و چاپكردنی تمەن كەم حكومەتی ئێران رایگەیاندوە بانكی ناوەندی لە دوو مانگ و 20 رۆژدا زیاتر لە هەشت ملیار و 100 ملیۆن دراوی دۆلاری خستوەتە بازاڕەكانەوە لە كاتێكدا ئەو ژمارەیە لەو ماوە دیاریكراوەی ساڵی رابردودا چوار ملیار و 600 ملیۆن دۆلار بوە بەواتایەكی دیكە بەراوردی ژمارەكە دەریدەخات داهاتی حكومەت بەراورد بە ساڵی 2021 زیاتر لە 50% بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە. عەلی ساڵح ئابادی، بەڕێوبەری بانكی ناوەندیی ئێران رایگەیاند؛ رۆژانە 200 بۆ 300 ملیۆن دۆلار حەواڵەی فەرمی و ئاڵوگۆری یاسایی دۆلار لەناوخۆی ئێران بۆ وڵانی دیكە روو دەدات بۆیە لە ئێران كێشەیەك بە ناوی كەمیی دراوی دۆلار بوونی نییە. ساڵح ئابادی جەختی كردوەتەوە خستنە بازاڕی دۆلار لە ئێران زۆر زیاترە لە ئاستی داواكاریی و خواست بۆ كڕینی بۆیە گومان هەیە لە یاریكردن بە بەهای ئەو دراوەوە و هاوكات بەهۆی ئەوەی ئابوریی وڵاتەكە زیاتر لە 50 ساڵە روبەڕوی بەرزبوونەوەی هەڵاوسان بوەتەوە توانای كڕینی دراوی دۆلار لەناوخۆدا زۆر كەمە. هەروەها بانكی ناوەندی ئاشكرای كردوە قەبارەی پارەی چاپكراوی لە ئەمساڵدا چوار ترلیۆن و 828 هەزار ملیار تمەن بووە كە بەراورد بەساڵی 2021 زیاتر لە 10هەزار كەمی كردوە ئەوەش وای كردووە چاپكردنی پارە بۆ 4% لەئێران كەم بكات بەوتەی بەڕێوبەری بانكی ناوەندی كەمكردنەوەی چاپكردنی دراوی تمەن ئاماژەی باشە بۆ چارەسەریی و رێگریی لە هەڵاوسان. تەقینەوەی ئابوریی ئێران 61 شارەزا و پسپۆڕی ئابوریی ئێران بەنامەیەك هۆشدارییان داوەتە ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆك كۆماری وڵاتەكە كە بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی هەڵاوسان بۆ قۆناغی سێ ژمارەیی، واتە 100% تێدەپەڕێنێت. ئەو پسپۆرە ئابورییانە لەبەیاننامەیەكدا رایانگەیاندووە پشتبەستنی 90%ی وڵاتەكە بەفڕۆشتنی نەوت و بەدەستهێنانی دۆلار لەئەنجامی فرۆشتنی نەوت  و ئەوەی حكومەت ناوی ناوە نەشتەرگەریی ئابوریی كە بەرزبوونەوەی نرخی زۆربەی كاڵاو پێدوایستییە سەرەكییەكانی لێكەوتووەتەوە، كۆمەڵگەی ئێرانی بەرەو تەقینەوەی ئابوریی و كۆمەڵایەتیی بردووە لە كاتێكدا دەتوانرێت بەپلانی گونجاو داهاتی نانەوتیی ئێران كە لەساڵێكدا 35 ملیار دۆلار بگاتە سالڵانە زیاتر لە 70 ملیار دۆلار. پسپۆرەكان ئاماژەیان بەوەكردووە لەئێستادا چارەنووسی هەموو خەڵكی ئێران بە رێككەوتنی ئەتۆمیی و فرۆشتنی نەوت و پەیوەندیی ئابوریی تاران و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بەستراوەتەوە كە ناكر‌ێت بە بێگوێدان بەوانە خەڵكی وڵاتەكە لەنوقمبون لەقەیرانە ئابورییەكان رزگا بكرێن لە هەمانكاتیشدا نابێت نەوت و داهاتەكەی هەموو ژیانی خەڵكی ئەو وڵاتە یەكلایی بكاتەوە. بەوتەی شارەزایانی ئابوریی ئاستی هەڵاوسانی ئابوریی ئێستای ئێران سنوری 50%ی تێپەڕاندوە. لەنوێترین راپۆرتی نێودەوڵەتییدا كە ئەمساڵ بڵاو كراوەتەوە پێگەی ئێران لە رووی شەفافبوونی ئابورییەكەی لەنێوان 180 وڵاتدا بووەتە 150 كە بە زمانێكی دیكە، ئەو وڵاتە یەكێك بووە لە 30 وڵاتە هەرە ناشەفافەكانی جیهان لە رووی ئابورییەوە. هاوكات هەر بەپێی راپۆرتێكی دیكە پلەی ئێران لە رووی حوكمڕانی و دەسەڵاتەوە لە نێوان 200 وڵاتە 127ەمین وڵات بووە كە لەوەشدا دەردەكەوێت یەكێكە لە وڵاتە خراپەكانی جیهان لە رووی حوكمڕانییەوە. لەنوێترین راپرسیی ناوخۆی ئێراندا دەركەوتووە ساڵی 1980 متمانەی دانیشتوانی ئەو وڵاتە بەكۆماری ئیسلامی و حوكمڕانییەكەی 70% بووە بەڵام لە ساڵی 2022 بۆ ئەو متمانەیە بۆ كەمتر لە 20% دابەزیووە و ئەوەش زەنگی ئاگاداركردنەوەیە بۆ دەسەڵاتدارانی هەر وڵاتێك كە متمانەی خەڵكەكە بە رێژەی 50% لەدەست بدات. گرانبوونی خۆراك و نان حكومەتی ئێران لەسەرەتای مانگی پێنج بەفەرمی نرخی مریشك و هێڵكە و رۆن و شیرەمەنییەكانی لە وڵاتەكەی بەرز كردوەو رایگەیاند ئەو بەرزكردنەوەیە دوای چاكسازیی لەبودجەی وڵاتەكە بڕیاری لەسەر دراوە، ئەویش بە نەهێشتنی دۆلاری چوار هەزارو 200 تمەنیی كە پێشتر رادەستی بازرگانەكان دەكرا بۆ هاوردەكردنی خۆراك و پێداویستییە سەرەكییەكان. ئەو بڕیارە لە كاتێكدا بوو كە لەماوەی یەك ساڵدا زۆربەی پێدوایستییە خۆراكییەكان 25 بۆ 60٪ بەرزبووەوە و لەهەندێك حاڵەتیشدا نرخی ئارد لە نانەواخانەكان زیاتر لە 12 هێندە بەرز بووەوە. حكومەت، هاوكات لەگەڵ بڕیاری بەرزكردنەوەی نرخی كاڵا و پێداویستییەكان رایگەیاندووە 46 هەزار ملیار تمەنی وەك هاوكاریی ماددیی خستوەتەسەر ئەژماری 47 ملیۆن و  360 هەزار كەس لەكاتێكدا ژمارەی دانیشتوانی وڵاتەكە لە 84 ملیۆن كەس زیاترە. هاوكارییەكەی حكومەت لەئێران كە بە یارانە ناودەبرێت دەكاتە یەك ملیار و 700 هەزار دۆلار كە دەبێت بەسەر زیاتر لە 84 ملیۆن دانیشتوی وڵاتەكە دابەش بكرێت، بۆیە هەر كەسێك لەئێران تەنها 13 دۆلاری بەردەكەوێت. بەپێی راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان و سندوقی دراوی نێودەوڵەتی زیاتر لە 60 ملیۆن دانیشتوانی ئێران بەهەژار ئەژمار دەكرێن و لەو ژمارەیە 13 ملیۆن كەسیان لەژێر هێڵی هەژارییەوەن و برسیەتی هەڕەشە لەژیانیان دەكات. ئێران بەچوارەم وڵاتی دەوڵەمەند بەنەوت و غاز ئەژمار دەكرێت بەڵام سزاكانی 40 ساڵی رابردوی ئەمریكا و شێوازی بەڕێوەبردنی وڵاتەكە وای كردووە خەڵكەكەی خێر لەو سەرچاوانە نەبینن و بەبەردەوامی چاوەڕوانی رێككەوتنی ئێران و وڵاتانی رۆژئاوا بن بۆ دەركەوتنی ئاسۆیەك بۆ باشبوونی ژیانیان. ئەتۆم سەری تمەن دەخوات بەرپرسانی حكومەت و میدیاكانی ئێران لە رۆژانی رابردوو هۆشدارییان دابوو كە ناكۆكییەكانی نێوان ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمیی لەگەڵ تاران و بەرنامە ئەتۆمییەكەی كاریگەریی لەسەر بازاڕەكان و دراوی تمەن لە وڵاتەكە دەبێت. ئێوارەی پێنجشەممە ئەنجومەنی بڕیاردەری ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزە لەكۆی 35 ئەندام بە 30 دەنگ بڕیارێكیان لەدژی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران دەركردو لەبەرامبەردا ئێران كامێراكانی چاودێریی ئەو ئاژانسەی لەوێستگە ئەتۆمییەكانی لەكارخست و نەوەی نوێی كوڕەی ئەتۆمیی لەژمارەیەك ویستگە خستەكار. ئەو هەنگاوەی ئێران، بەسەركێشیی لەبەرامبەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی وەسف كرا بەتایبەت كە ئەو وڵاتە بەپێی رێككەوتنی ئەتۆمی، نابێت پیتاندنی یۆرانیۆمی لە 5٪ زیاتر بەرزبكاتەوە، بەڵام ئەو وڵاتە پیتاندنی یۆرانیۆمەكەی گەیاندووەتە زیاتر لە 60٪ و جەختی لەوە كردەوە لەبەرامبەر هەر هەنگاوو سزایەكی دیكەدا كاردانەوەی دیكەی دەبێت. ئێران كە لەبەرامبەر هەر سزایەكی ئەمریكا و بڕیارێكی نێودەوڵەتیدا پیتاندنی یۆرانیۆم بەرزدەكاتەوە و ئەوەش وادەكات بەهای دراوی وڵاتەكەی دابەزێت و دۆلاریش بەرز ببێتەوە بۆیە رێككەوتنی ئەتۆمیی چارەنووسی دراوی تمەن و پێگەی نێودەوڵەتی تاران دیاری دەكات.

شەنای فاتیح وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان رووماڵكردنی رووداوەكانی كوشتن و خۆسوتاندن قەدەغەدەكات و ئاماژە بۆ ئەوەكراوە كە دەبێتە هۆی بەبازاڕكردن و هاندانی خەڵكی بۆ ئەنجامدانی و سەرجەم میدیاو پەیجە كۆمەڵایەتیەكانیش دەگرێتەوە و ئەوەش دووپاتدەكاتەوە هەر دەزگایەك پێوەی پابەند نەبێت رووبەڕووی یاسا دەكرێتەوە. رۆژی 8ی حوزەیرانی 2022 بەپێی نووسراوێكی وەزارەتی رۆشنبیری و پاڵپشت بەنووسراوی فەرمانگەی میدیا و زانیاری حكومەتی هەرێمی كوردستان رووماڵكردنی رووداوەكانی كوشتن و خۆكوشتن لە راگەیاندنەكاندا قەدەغەكراو هەر لەو نووسراوەدا هاتووە كە رووماڵكردنی ئەو رووداوانە دەبێـتە هۆی هاندانی خەڵكی بۆ دووبارە ئەنجامدانی و چاولێكەری. وتەبێژی وەزارەتی رۆشنبیری: ناكرێت میدیای كوردی ببێتە زەمینەی بازاڕسازی و جۆرێك لەهاندانی تێدا دەبینرێتەوە نامیق هەورامی، وتەبێژی وەزارەتی رۆشنبیری و لاوانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەم بڕیارە گرنگە لەئێستادا چونكە ئەمڕۆ لەكوردستاندا دەبینین دیاردەكانی كوشتن و خۆكوشتن بەرەو هەڵكشان دەڕۆن و ئامارەكان بەرەو سەرەوە دەچن، بۆیە گرنگە بەبڕیار ئەم شتانە رێكبخرێنەوە و ئەو حاڵەتانەش كە ئێمە زۆر جەختیان لەسەر دەكەینەوە دیاردەكانی كوشتن و خۆكوشتن و بڵاوكردنەوەی وێنەی قوربانی و بریندارانن كە رێپێدراونین بخرێنە بەرچاوی خەڵكەوە». هەروەها وتیشی:» ناكرێـت میدیای كوردی ببێتە زەمینەی بازاڕسازی و ریكلامكردن بۆ ئەو حاڵەتانە كە جۆرێك لەهاندانی تێدا دەبینرێت، دەبوو زوتر ئەو بڕیارە بدرایە، بەڵام لەگەڵا گۆڕانی بارودۆخدا و هەڵكشانی ئامارەكاندا زیاتر هەست بەو مەترسییانە كراوە». « ئەم بڕیارە بۆ تەواوی میدیاكانە بەپەیج و سایتەكانیشەوە و هەر دەزگایەك پابەندی بڕیارەكە نەبێـت مامەڵەی یاساییان لەگەڵدا دەكرێت.»، وتەبێژی وەزارەتی رۆشنبیری وای وت. رێژەی كوشتن و خۆكوشتن لەم چەند ساڵەی دواییدا لەهەرێمی كوردستاندا بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوەو بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی گشتی پۆلیسی هەرێمی كوردستان تەنها لەساڵی 2021دا (561)  حاڵەتی كوشتن لەهەرێمی كوردستاندا روویانداوە كە 215 رووداوی كوشتنی بەئەنقەست و 59 حاڵەتی كوشتنی بەهەڵە و 287 رووداوی خۆكوشتن بوون. توێژەرێكی كۆمەڵایەتی: بەڕاستی كات زۆر درەنگ بووە بۆ ئەو بڕیارە نێچیرڤان عبدالخالق، توێژەری كۆمەڵایەتی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەروو كەئەم بڕیارە لەم كاتەدا گرنگە و كۆمەڵگا لەئێستادا لەڕووی دەرونییەوە بە بارودۆخێكی نالەباردا تێدەپەڕێت و رووماڵكردنی ئەو جۆرە رووداوانە كاریگەری دەروونی دەخاتە سەر تاكەكان، وتیشی:» قەدەغەكردنی  رووماڵی ئەو رووداوانە تاڕادەیەك كاریگەری لەسەر كەمكردنەوەی كێشە كۆمەڵایەتییەكان و رێژەی خۆكوشتن هەیە،چونكە رووداوەكان شرۆڤە دەكران و روون و ئاشكرا بوو و بۆ هەندێك دەبووە رێنیشاندەر و چاولێكەری بۆ دووبارەكردنەوەیان». وتیشی: قەدەغەكردنی ئەو رووداوانە كارێكی باشە بۆ كەمكردنەوەی هاندانی تاكەكان بۆ خۆكوشتن، چونكە فۆكەسی راگەیاندنەكان لەسەر ئەو جۆرە رووداوانە دەبێتە هۆی ئەوەی گرنگی خۆی لای تاك لەدەستبدات و ئەو كارەی لا ئاسان بێت. دیاردەی رووماڵكردنی رووداوەكانی كوشتن و خۆكوشتن لەڕاگەیاندنەكانی كوردستاندا زۆر بەربڵاوبووە و زۆرجار چەند رۆژێك لەسەریەك رووماڵی لەوجۆرە بەدیدەكراو ساڵی رابردووش لەلایەن چەند راگەیاندنێكەوە رووماڵی خۆسووتاندنی گەنجێكی رۆژهەڵاتی كوردستان كرا كەپاش هەفتەیەك مانەوەی لەنەخۆشخانەدا بەهۆی زۆری رێژەی سووتاویەكەیەوە گیانی لەدەستدا. سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسان: لەئێستادا زۆر كەناڵا لەنەزانیندا یان بەدەستی ئەنقەست بازاڕگەرمی بۆ تاوان دەكەن كاروان ئەنوەر، سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەئێستادا هەواڵا لەباشوری كوردستاندا بەتایبەت سۆشیال میدیا فلتەر ناكرێت، بۆیە بە بڕیارێكی گونجاوی دەزانم و كاتەكەشی گونجاوە». ناوبراو بەپێویستی دادەنێت كە هەواڵی ئەو جۆرە رووداوانە بەجۆرێك دابڕێژرێت كەڕێسا و یاساكانی میدیا رێگەیان پێداوە، وتیشی: «دەبێـت باسبكرێـت، بەڵام بەجۆرێك جوان نەكرێـت لەبەرچاوی خەڵك كە دووبارەی بكاتەوە و هیچ كەسێك ناتوانێت قەدەغەی رووماڵی هەواڵا بكات، چونكە رووماڵی هەواڵا بەهیچ شێوەیەك قەدەغە ناكرێت».

هاوڵاتی گرانبوونی نرخی بەنزین لەهەرێمی كوردستان و راگرتنی بەنزینی 690 دیناری بۆ پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەكانی گەرمیان و راپەرین خەڵك و شۆفێرانی تورە كردووەو داوای كۆنترۆڵكردنی شەقامەكان و كوژاندنەوەی ئوتومبێلەكان دەكەن تا ئەوكاتەی حكومەت بە جدی وەڵامدەداتەوە. لەئێستادا بەنزینی 690 دیناری لە پارێزگای هەولێر هەیە، بەڵام بۆ پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو گەرمیان و راپەرین راگیراوەو وتەبێژی بەنزینخانەكانی سلێمانی لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتی، كە لەم ژمارەیە لەلاپەرە سێ بڵاوكراوەتەوە ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە بەنزینی 690 دیناری راگیراوە و داوای چارەسەری بەپەلە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات. لەئێستادا یەك لیتر بەنزین لە جۆری نۆرماڵ بە هەزارو 200 دینارو موحەسەن هەزارو 325 دینارو سوپەر هەزارو 400 دینارە لە پارێزگاری سلێمانی و دەوروبەری. بەرزبونەوەی نرخی بەنزین، شۆفێرانی تاكسی و پاس «توڕەو نیگەرانن» دەكات و داوای كۆنترۆڵكردنی شەقامەكان و كوژاندنەوەی ئوتومبێلەكان دەكەن.   لە فەیسبوك بینیم بانگەشەی خۆپیشاندان دەكرێت هەمووی كۆمێنتی قەبە قەبە دەنوسێت، فەرموون با دوو رۆژ شەقامەكان دابخەین تا حكومەت چارەسەر دەكات، بەڵام نەك تەنها تەكسی و پاس، پێویستە سەیارەی تایبەتیش لەگەڵماندا بن   مەریوان قادر، تەمەن 29 ساڵ شۆفێری تاكسیە لە سلێمانی و لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» دوێنێ بایی 20 هەزار بەنزینم تێكردووە 16 لیتری نەكردووەو دیلكۆكەشی لێی دەدات تەنها 24 هەزار دینارم پێ پەیا كردووە تا شەو، ئەمە كەسابەتە لە رۆژێكدا چوار هەزار دینارم بۆ بمێنێتەوە». ناوبراو باسی لەوەشكرد، دامەزراندن نییەو ئیش نییە،»تەنها با رێگەمان بدەن كەسابەت بكەین، نرخی بەنزین هەرزان بكەن، بەو بەنزینە 690 دینارییەش رازیبووین ئەوەش نەماوە، ناچارین شەقام بگرین و سەیارەكانمان بكوژێنینەوە». ئەو شۆفێری تاكسییە داوای لەسەرجەم شۆفێران كرد لە شەقامەكاندا ئوتومبێل بكوژێننەوە، وتیشی:» لە فەیسبوك بینیم بانگەشەی خۆپیشاندان دەكرێت هەمووی كۆمێنتی قەبە قەبە دەنوسێت، فەرموون با دوو رۆژ شەقامەكان دابخەین تا حكومەت چارەسەر دەكات، بەڵام نەك تەنها تەكسی و پاس، پێویستە سەیارەی تایبەتیش لەگەڵماندا بن». هەروەها حەسەن عەلی، تەمەن61 ساڵ شۆفێری تەكسی لە سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» وەڵاهی كوڕی خۆم نازانم هانا بۆ كێ ببەین، ئەوە حاڵ نییە ئێمەی تیان، ماڵ و مناڵ بەچی بژێنین، ئەوەی پەیام كردووە دەیدەمەوە بە بەنزین». حەسەن وتیشی:» خەڵك ئەم دۆخەی قبوڵ كردووە، بەنزین لترێكی ببێتە دوو هەزار دیناریش كەس قسە ناكات، خەتای خەڵكە لەمانەی قبوڵ دەكات، حكومەتداری چۆن ئاوا ئەبێت، ژێر حەرزەكە هەمووی نەوت بێت و بەبەرچاومانەوە بێت و بڕوات ئەوەش حاڵی بەنزین بێت، وڵات چۆن ئاوا دەبرێت بەرێوە». شۆفێرێكی دیكەی پاس دەڵێت، سەرەرای ئەوەی نرخی هاتوچۆی ناوشاریان لە 500 دینار بۆ 750 دینار بەرزكردووەتەوە، بەڵام بارگرانی كەوتۆتە سەر خەڵك. هێمن جەمال، تەمەن 27 ساڵ شۆفێری پاس لە سلێمانی لەلێوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەگەر هەفتەیەك یان دوو رۆژ بەڵام هەموو سەیارەیەك نەك تەنها پاس و تەكسی لە شەقامەكان سەیارەكانمان بكوژێنینەوە حكومەت جوابی دەبێ، بەڵام ئەگەر وەك ئێستا خەڵك هیچ جوڵەیەك نەكات هەروا بەردەوام دەبێ». ئەو شۆفێری پاسە ئەوەشی دووپاتكردەوە كە ئامادەن شەقامەكان بگرن لەمڕۆوە بەمەرجێك بەشێوەی مەدەنی بێت و خۆپیشاندان بكرێت تا حكومەت جواب نەداتەوە كەس شەقامەكان چۆڵ نەكات. ئاكار یاسین شۆفێرێكی تەكسییە لەسلێمانی، ئەو بەهاوڵاتی وت»ئەگەر رۆژێك بایی 15 هەزار بەنزین تێبكەم و كاری پێبكەم ئەوا 17 هەزار پەیدا ناكەم، واتە هیچ پارەیەكم بۆ نامێنێتەوە و وامان لێهاتووە كارنەكەین و لەماڵەوە بین باشترە». هاووڵاتیانیش نیگەرانن لەبەرزبوونەوەی نرخی بەنزین، ئارام خالید دەڵێت:» ئۆتۆمبێلم پێ نییە، بەڵام ئەگەر بمەوێت بچم بۆ سەر كارەكەم دەبێت دوو هێندەی جاران پارە بدەم بە تەكسی یاخود پاس، چونكە بەرزی نرخی بەنزین كاری كردووەتە سەر هەموو شتێك».   هۆكاری گرانی بەنزین ئەو یاریكردنەیە كە بە سوتەمەنییەوە دەكرێت و بەرهەمی خۆماڵی بەنرخی بەرهەمی هاوردە دەفرۆشرێت   پەرلەمانتاران و بەرپرسانی پارێزگاكان لەسەر هۆكارەكانی گرانبوونی نرخی بەنزینیش كۆك نین لەنێوان ساڵی 2019 بۆ 2022 نرخی بەنزین لەهەرێمی كوردستان سێ هێندە بەرزبووەتەوە، پەرلەمانتاران وبەرپرسانی حكومەتیش هۆكاری جیاواز باس دەكەن، بەڵام هێشتا بەنزین هەر بەرزە و خەڵك دادوبێدادیەتی لەدەست بەرزی نرخەكەی. شێركۆ جەودەت، ئەندامی لیژنەی وزە لەپەرلەمانی كوردستان، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:»هۆكاری گرانی بەنزین ئەو یاریكردنەیە كە بە سوتەمەنییەوە دەكرێت و بەرهەمی خۆماڵی بەنرخی بەرهەمی هاوردە دەفرۆشرێت». هەروەها وتیشی:»رێگری دەكرێت لەهێنانی بەنزینی هەرزان و قۆرغكاری دەكرێت، كەمینەیەك نرخەكەی قۆرغ كردووە و حكومەتیش رێگرە لەوەی نەوتی خاو بدرێتە پاڵاوگەكان، چونكە حكومەت مانگانە 30 بۆ 40 ملیۆن دۆلار لەبەرزی نرخی بەنزین سودمەندە». ئەو ئەندامەی لیژنەی وزە و سامانە سروشتیەكان پێشیوابوو ئەوەی لەدەسەڵاتی لیژنەی وزە و سەرچاوە سروشتیەكانی پەرلەمان بێت كردوویانە بە یاداشت و پرۆژە بۆ ئەوەی نرخەكە داببەزێت. «خەریكی راپۆرتێكین بەڵام جارێ ناتوانین ناوەڕۆكەكەی ئاشكرابكەین» پێشەوا هەورامی، ئەندامی لیژنەی وزە و سەرچاوە سروشتیەكان بەهاوڵاتی وت:»ئێمە خەریكی راپۆرتێكین لەسەر هۆكاری گرانی نرخی بەنزین و سوتەمەنی لەهەرێمی كوردستان، بەڵام جارێ ناتوانین زانیاری ناو ڕاپۆرتەكە ئاشكرا بكەین». جێگری سەرۆكی لیژنەی سامانە سروشتیەكان لەئەنجومەنی پارێزگای هەولێر حكومەتی عێراق تۆمەتبار دەكات بەبەرزبوونەوەی نرخی بەنزین عیماد رەفعەت، جێگری سەرۆكی لیژنەی سامانە سروشتیەكان و پیشەسازی لەئەنجومەنی پارێزگای هەولێر بەهاوڵاتی وت:»بەنزین بەگشتی لەجیهان گران بووە، حكومەتی عێراقیش ئێستا بەنزین نانێرێت، بڕواش ناكەم بەمزوانە نرخەكە داببەزێت». «بەغدا بەنزین وەكو كارتی فشار دژ بە هەرێمی كوردستان بەكاردەهێنێت، جگە لەوەی ئەگەر بەنزین لەدەرەوەش بهێنرێت هەر گرانە و چارەسەری دۆخەكە ناكات»، عیماد رەفعەت وا دەڵێت. هاوكات، رزگار سدقی ئەندامی لیژنەی پیشەسازی و وزە لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»لەدهۆك هاوشێوەی پارێزگاكانی دیكە نرخی بەنزین هەمان هۆكار بۆ بەرزبوونەوەی هەیە، پشتیوانی حكومەتی نییە و لەجیهانیش گرانبووە، ئەو بەنزینەی بە 690 دینار دەدرێتە پارێزگاكان كەمە و بەش ناكات». سدقی وتیشی:» پێشتر حكومەت هاوكاری دەكرد بۆیە بەنزین هەرزان بوو، بەڵام ئێستا بەهۆی قەیران حكومەت پشتیوانی ناكات». سەرۆكی لیژنەی وزە و سامانە سروشتیەكان لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەڵێت حكومەتی هەرێم بەنزین دەداتە عێراق بەڵام نایداتە سلێمانی كەریم عەلی، سەرۆكی لیژنەی وزە و سامانە سروشتیەكان لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» هۆكاری بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین بەبەردەوامی ئەوەیە كە هێنانی بەنزین دراوەتە دەست بازرگانەكان و چاودێری ناكرێت، جگە لەوەی بڕێك لەو بەنزینەی دەبێت بدرێتە سلێمانی بە 690 دینار حكومەتی هەرێم دەیداتە هەولێر و دهۆك». «تەنها چارەسەر ئەوەیە نەوتی خاو لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە بدرێتە پاڵاوگەكان و ئەوان بەنزین بۆ بەنزینخانەكان دابین بكەن، وەك چۆن ئێستا حكومەتی هەرێم لەڕێگەی كۆمپانیای كار و قەیوان نەوت بۆ عێراق دەپاڵێوێت و بەنزینیان بۆ دەنێرێت».، كەریم عەلی وای وت. بەرێوەبەری بەرهەمە نەوتیەكانی سلێمانی ئەوە دەخاتەروو بەنزین ڕەوانەی موسڵ دەكرێت ئەویش یەكێكە لەهۆكارەكان محەمەد حەسیب بەڕێوەبەری بەرهەمە نەوتیەكانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی دووپاتكردەوە كە» ئەو بەنزینەی دەبێت بۆ سلێمانی بنێردرێت دەنێردرێت بۆ موسڵ و دەفرۆشرێت، بۆیە بەردەوام نرخی بەنزین بەرز دەبێتەوە، دیاریش نییە كەی بەنزینی 690 دیناری عێراقی دەست بەدابەشكردنی دەكرێتەوە»

نیگار عومەر «باپیرم دوو دەفتەر دۆلاری لەگەڵ خۆی برد تا مامم لای داعش ئازاد بكات، چووە شوێنی دەستگیركردنەكەی لەنزیك گوندی پەڵكانە و رووبەڕوو قسەی لەگەڵ پێنج بۆ شەش چەكداری دەمامكدار كردبوو و هەمووشیان جلی كوردیان لەبەردا بووەو پارەكەیان لێی وەرگرتبوو، دوای 10 خولەك لەدووری سەد مەترێك زیاتر ماممیان داناو چەكدارەكان رۆشتبوون»، ئەمە وتەی یەكێك لەكەسوكاری رفێندراوەكانی دەستی داعشە كە لەدوو مانگی رابردوودا داعش مامیان رفاندووە. چەكدارانی داعش دوای رووخانی خەلافەتی دەوڵەتی ئیسلامی و بەتایبەت پاش ریفراندۆمی هەرێمی كوردستان و چۆڵكردنی پێشمەرگە لەو ناوچانە، داعش جموجۆڵی لەناوچە كێشە لەسەرەكانی نێوان هەرێم و عێراق لەسنوری خانەقین تا مەخمورو چیای قەرەجوغ دەستپێكردووەتەوەو كاریان دانانی بۆمب و كوشتن و رفاندنی گوندنشینەكان بوو لەپێناو بەدەستهێنانی پارەو داهاتدا. چەكدارانی داعش ناوبەناو هێرشی چەكداری و رفاندنی هاووڵاتیان لەسنورەكانی پارێزگای دیالەو قەزاكانی كفری و خورماتوو ئەنجام دەدەن و بەرامبەر بڕە پارەیەك ئازادیان دەكەن و بەشێكیشیان شەهید دەكەن كەئامارەكان جێگای مەترسین.   رفاندنەكان بۆ دەستكەوتنی داهات داعش بۆ پەیداكردنی سەرچاوەی دارایی یەكێك لەكارە دڕندانەكان ئەنجامدەدات كە رفاندنی هاووڵاتیان و شوان و گوندنشینانە كە لەو رێیەوە پارە بۆ گروپەكەیان پەیدا دەكەن. شاڵاو ئاكۆ، برازای یەكێك لەو رفێندراوانەیە كە نزیكەی دوو مانگ لەمەوبەر لەكاتی شوانیدا لەسنوری ناحیەی زینانەی سەر بەقەزای كفری رفێندرا، برازای ئەو گەنجە بۆ هاوڵاتی، ئاماژەی بەوەكرد نزیكەی دوو مانگ لەمەوبەر مامی كە تەمەنی 18 ساڵەو شوان بووە لەسنوری گوندی پەڵكانەی سەر بەناحیەی زینانە سەر بەقەزای كفری رۆشتبوو لەكانیەكی ئەو سنورە ئاوی مەڕو ماڵاتەكەی بدات. وتیشی:» لەناكاو سێ بۆ چوار كەسی دەمامكدار دەوری دەدەن و چاوی دەبەستەوەو دەیبەن، دواتر كەچاوی دەكەنەوە لەنێو زیندانێكی گەورەدا دەبێت، هەروەك خۆی دەیگێڕێتەوە زیندانەكە لەشێوەی تاوێری بەردی بووە و دەرگاكانی لەئاسن دروستكراوەو هەر خۆی بەتەنها بووە، دواتر پرسیاری ماڵەوەیان و سەروەت و سامانی لێدەكەن دوا بەدوای ئەوە هەر بەموبایلەكەی خۆی جەڕەس بۆ ماڵەوەیان لێدەدەن و داوای دوو دەفتەر دۆلار دەكەن بۆ ئازادکردنی «. برازای  ئەو گەنجە رفێنداوەی داعش، باسی لەوەشكرد كە مامی لەمانگی رەمەزانی ئەمساڵدا لەلای داعش بووەو نوێژو رۆژوی ئەو مانگەیان پێكردووەو پێنج بۆ شەش چەكداربوونەو رۆژانە پرسیاریان لێكردووەو یەكێك لەو چەكدارانە بەزمانی كوردی قسەی كردووە، وتیشی:» مامم بۆی باس كردوون كەبەهیچ شێوەیەك ئازاریان نەداوەو پێیان وتووە «ئێمەش ئەو پارەیەی كە لەئێوەی وەردەگرین بۆ خێزانی شەهیدەكانمانە پێویستمان بەپارەیە، بۆیە تۆمان دەستگیركردوە». شاڵاو ئەوەشی خستەڕوو كە دوای رووداوەكە هێزە ئەمنیەكانی سنورەكەیان ئاگادار كردووە، وتیشی:» باپیرم كەتەمەنی نزیكە 70 ساڵ دەبێت، ئەو بڕە پارەیەیان برد بۆ شوێنی دەستگیركردنەكەی مامم، كە پێی دەوترێ (كانی نەزەرە) لەنزیك گوندی پەڵكانە هەر رووبەڕوو قسەی لەگەڵیان كردبوو پێنج بۆ شەش چەكداری دەمامكدار بوون و هەمووشیان جلی كوردییان لەبەر بووە، پارەكەیان لێوەرگرتووە، دوای (10) دەقەیەك لەدووری سەد مەترەوە مامیان دانابوو چەكدارەكانی داعش رۆشتبوون».   75 چەكداری داعش لەسنوری حەوزی حەمریندا هێزەكانی پێشمەرگە ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە داعش كۆتایی نەهاتووەو مەترسی لەسەر ناوچەكە دروستكردووە. جەماڵ وارانی، بەرپرسی لیوای 144ی هێزەكانی پێشمەرگە لەسنوری زینانە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» داعش كۆتایی نەهاتووە تامەترسی نەبێت، بۆیە ئەو بۆشاییە ئەمنیەی كە لەنێوان هەردوو هێزە كوردییەكان و هێزەكانی عێراقدا هەیە، ئەمە مەترسی دروستكردووە بۆ جموجۆڵی داعش، جگە لەوە سەختی ناوچەكەش هۆكارێکی ترە بۆ مانەوەی داعش لەم سنوورەدا. ناوبراو باسی لەوەشكرد كەچەكدارەكانی داعش زۆربەیان سوننە مەزهەبن و خەڵكی كوردیشیان هەیەو ئەوەی بزانین لەم سنورەدا 14 چەكدارێك دەبن كە لەشێوەی مەفرەزەی بچووك بچووك لەناوچەكەدا هەن و زیاتر خەڵكی سوننە مەزهەب هاوكارییان دەكەن و چەكدارەكان كوردیشیان تێدایە. لەسنوری قەزای كفری و ناحیەی زینانەو ناوچەی قوڕی چای و  سنوری خورماتوو تادەگاتە كەركوك زیاتر داعش لەو سنورانەدا هەیە. «تائێستاش لەم سنورەی ئێمەدا نزیكەی 250 كەسیان رفاندووەو زۆربەی رفێندراوەكانیان  كوشتووە، نزیكەی 50 كەسێكیان ئازاد كراوە بەرامبەر بڕە پارەیەك بەجیاوازی لەماڵی رفێندراوەكان وەردەگرن»، بەرپرسی لیوای 144ی هێزەكانی پێشمەرگە لەسنوری زینانە وای وت. بۆشایی ئەمنی نێوان هێزە كوردییەكان و سوپای عێراق زۆر جار وای كردووە كە داعش هێرشی چەكداری بۆ سەر سوپای عێراق و هێزەكانی پێشمەرگە ئەنجام بدات و مەترسی ئەمنی بۆ ناوچەكە دروست بكات. عەمید جمهور رۆستەم، جێگری بەرپرسی لیوای سێی هێزەكانی پێشمەرگە لەسنوری خانەقین لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «مانەوەی داعش دێهاتە عەرەبیەكانن، چونكە ئەوان هاوكارییان دەكەن و سنورەكەشیان زیاتر دەكەوێتە حەوزی حەمرین كە لەخانەقین و گوڵاڵەو قەرەتەپەو تا دەگاتە كەركوك زیاتر لەم سنوورە چالاكی دەكەن و نزیكەی 45 بۆ 60 چەكدار دەبن». عەمید جمهور رۆستەم ئەوەی ئاشكرا كرد كە لەسنوری ئەواندا لەدوای ساڵانی 2017 ەوە تائێستا نزیكەی 150 كردەیان ئەنجامداوە بۆ سەر هێزی پێشمەرگەو سوپای عێراق و نزیكەی 200 كەس لەهاووڵاتیانی مەدەنی و پێشمەرگەو چەكداری سوپای عێراق بوونەتە قوربانی.   كەی پێشمەرگەو سوپا دەچنە شوێنەكانی داعش؟ پێشمەرگەو سوپا بەهاوبەشی چاوەڕێی رێكاری بەستنی مووچەی هێزەكەیەو بەرپرسانی كورد دەیگەڕێننەوە بۆ سەر ئەستۆی هێزە عێراقییەكان. عەمید نەبیل محمد، بەرپرسی بنكەی هەماهەنگی هێزی هاوبەش لەخانەقین، لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی، باسی لەوەكرد كە لەئێستادا هەموو كارەكانی تەواو بووەو هێزەكە دروستكراوەو مەشقیش بەسەربازەكانی كراوە، پێداویستییەكان لەلایەن سوپای عێراقەوە دابین كراوەو  ئەوەی  ماوەو بووەتە رێگر لەبەردەم دەستبەكاربوونی ئەو هێزەدا، بونی مووچەی هێزەكەیە كەبڕیارە لەلایەن سوپای عێراقەوە دابین بكرێت. عەمید نەبیل، پێشیوابوو دروستكردنی ئەم هێزە ئەمنییە ئارامی زیاتر بۆ ناوچەكە دەگەڕێنێتەوە و ئەو بۆشاییە ئەمنییە كە لەنێوانماندا هەیە پڕ دەكرێتەوە، دەتوانین بڵێین داعش بەڕێژەیەكی بەرچاو لەناوچەكە كەمدەكاتەوە. راوێژكاری باڵا لەوەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم و بەرپرسانی هێزەكانی پێشمەرگە باس لەوە دەكەن ژمارەی چەكدارانی داعش زۆر نیەو تەنها سوود لەبارودۆخی ناوچەكە وەردەگرن. بەختیار محمد، راوێژكاری باڵا لەوەزارەتی پێشمەرگە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» چەكدارانی داعش سوود لەبارودۆخی ناوچەكان  وەردەگرن  بۆ ئەنجامدانی كردەوەكانیان وەك رۆژە تەمەكان و باراناوی یان بۆشایی ئەمنی نێوان ئێمەو سوپای عێراق ئەگەرچی ژمارەی كۆی ئەو چەكدارانەی كەچالاكی ئەنجام دەدەن نزیكەی سەد چەكدارێك دەبن، دواتر خۆیان دەگۆڕن وەك خەڵكی ناوچەكە «. ئەو راوێژكارەی وەزارەتی پێشمەرگە ئەوەشی روونكردەوە كارەكانی هێزە هاوبەشەكە لای ئێمە تەواو بووەو تەنها پەیوەندی بەمووچەی هێزەكەوە هەیە، ئەوەش لای دارایی حكومەتی عێراقەو چاوەڕێ دەكەین ئەو كارەش تەواو بكرێت و هێزەكان كاری خۆیان ئەنجامبدەن

هاوڵاتی ئیسرائیل بووەتە مۆتەكەی پێگەی ئێران لەناوچەكەداو بە رادەستكردنی زانیارییە نهێنییەكانی بەرنامەی ئەتۆمیی تاران جارێكی دیكە ئەو وڵاتە دەخاتە لێواری سزادانی نێودەوڵەتییەوە. زیندوكردنەوەی رێكەوتنی ئەتۆمیی لەخەونی گەورەی ئێرانەوە بۆ رێككەوتنێكی بێگیان گۆڕاوەو گرەوی ئێستای واشنتۆن لەئێستادا تەنها راگرتنی پەیكەری ئەو رێككەوتنەیە لەپێناو ئەوەی نەبێتە ئیمتیاز و بەهێزبوونی پێگەی ئابوری و سیاسیی تاران لەئاستی جیهاندا. ئیسرائیل بە راشكاوی رایگەیاندووە؛ هەموو هەوڵەكانی بۆ پەكخستنی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران دەخاتەگەڕ، تەنانەت ئەگەر ئەمریكا رێككەوتنی ئەتۆمیی یان هەر جۆرە رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ تاران بكات». ئەمریكا سەرەڕای ئاشكراكردنی بژاردەی نوێ بۆ هێشتنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی بەسڕكراوی دەیەوێت نەبێتە هۆی بەهێزبوونی ئێران و لەو پێناوەشدا ئیسرائیلی دەستكراوە كردووە بۆ پەكخستنی پلانە ئەتۆمییەكانی ئێران. ئیسرائیل ئاشكرای كردووە لەچوارچێوەی پلانێكی سەربازیی بەناوی كەشتیی نوح ئامادەكاریی دەكات بۆ ئەنجامدانی هەنگاوی سەربازیی دژی بنكەو پێگە سەربازییەكانی ئێران لەناوخۆو دەرەوەی ئەو وڵاتە و ئامانجی سەرەكیشی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێرانە. لەبەرامبەر هەڕەشەو كردارەكانی ئیسرائیل لەدژی ئێران ئەوەی لەتاران و فەرماندە سەربازییەكان بەدی دەكرێت تەنها هەڕەشەی لەناوبردنی تەلئەبیب و هێرشی ئەلیكترۆنیی دژی ئەو وڵاتەیە كە لەلایەن گروپێك بەناو (گۆچانی موسا) ئەنجام دەدرێت. ئیسرائیل لەماوەی 20 ساڵدا زۆرترین زانای ئەتۆمیی ئێرانی كوشتووە بەبێ ئەوەی تاران سەرەڕای هەڕەشەكان توانیبێتی لەئاستی تەلئەبیبدا وەڵامی پێویستی هەبێت.   ئیسرائیل بەكەشتی نوح بەرەنگاری ئێران دەبێتەوە رۆژێك دوای بەیاننامەی كۆشكی سپی و لێدوانی وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل، رۆژی پێنجشەممە (2/6/2022) تەلئەبیب مانۆڕێكی سەربازیی بەناوی (گالیسكەكانی ئاگر) لەدەریای ناوەڕاست و دەریای سوور دەستپێكرد. سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێكدا ئاشكرای كرد ئەو مانۆڕە سەربازییە لەساڵی 2021 بەرنامەی بۆ دانراوە، بەڵام ئەمساڵ جێبەجێ كراوە كەئەویش لەپێناو ئامادەكارییە بۆ رووبەڕوبوونەوەی هەڕەشە سەربازییەكانی ئێران لەدژی ئیسرائیل و ئاوەكانی كەنداو. ئەو سوپایە رایگەیاندووە؛ مانۆڕەكە ئامادەكارییە بۆ ئەو سیناریۆیانەی كە لەئەگەری هێرشی سەربازیی ئێران لەناوچەكدا روودەدات. مانۆڕەكەی سوپای ئیسرائیل هاوكات بوو لەگەڵ لێدوانی بێنی گانتز، وەزیری بەرگریی وڵاتەكە، كە رایگەیاند؛ تەلئەبیب پلانی سەربازیی ئامادەكراوی دژی ئێران هەیە بەناوی (كەشتی نوح) لەكاتێكدا ئیسرائیل پێشتر و لەساڵی 2002 بەو ناوەوە دەستی بەسەر 15 ملیۆن دۆلار چەكی ئێراندا گرت كەبڕیاربو ئەو چەكانە راستی حزبوڵای لوبنان و چەكدارانی فەلەستین بكات».   ئێران بەگۆچانی موسا هێرشی ئەلیكترۆنیی دەكاتە سەر ئیسرائیل سەرەڕای ئەوەی ئیسرائیل بەیەكێك لەبەرهەمهێنەكانی پڕۆگرامی هەواڵگریی لەبواری ئینتەرنێت و كۆمپیوتەر لەجیهان ئەژمار دەكرێت بەڵام ئێران و هەندێك گروپی هاككەر لەم ساڵانەدا دامودەزگا سەرەكییەكانی ئیسرائیلیان كردووەتە ئامانجی هێرشە ئەلیكترۆنییەكانیان. گروپی هاككەری (گۆچانی موسا) بەیەكێك لەو گروپانە ئەژمار دەكرێت كە لەلایەن ئێرانەوە ئاڕاستە دەكرێن و لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا زۆرترین هێرشی ئەلیكترۆنییان كردووەتە سەر دامەودەزگاكانی ئیسرائیل و بەرپرسانی ئەو وڵاتە. گروپی گۆچانی موسا تائێستا زانیاریی تایبەتیی و كەسیی دەیڤد بارنیە، سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) و ژمارەیەك لەبەرپرسانی ئەو دەزگایە و وەزارەتی بەرگریی ئەو وڵاتەیان بڵاوكردووەتەوە. بەپێی زانیارییەكانی مۆساد ئەو گروپە پێگەی سەرەكییان لەناو خاكی فەلەستیندایە، بەڵام لەلایەن ئێرانەوە ئاڕاستە دەكرێن. هاوكات لەگەڵ گۆچانی موسا گروپێكی دیكەی هاككەر بەناوی قاسم لەماوەی رابردوودا زۆربەی میدیاو راگەیاندنە فەرمییەكانی ئیسرائیلیان كردە ئامانج و بەپێی زانیارییەكانی دەزگای مۆساد ئەو گروپەش لەلایەن ئێرانەوە ئاڕاستە دەكرێن و تەنانەت ناوی گروپەكە ئاماژەیە بەناوی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس-ی سەر بەسوپای پاسداران. تەلئەبیب و تاران زیاتر لە 40 ساڵە لەدۆخی جەنگدان دژ بەیەكترو لە 20 ساڵی رابردوودا زۆرترین زانای ئەتۆمیی ئێران بەدەستی ئیسرائیل لەناوخۆی وڵاتەكەدا كوژران و دوایین نموونەشیان موحسین فەخریزادە بوو كە بەباوكی ئەتۆمیی ئێران ناو دەهێنرا، بەڵام لە ماوەی ئەو 20 ساڵەدا سەرەڕای ئەوەی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران و بە تایبەت بەرپرسانی سوپای پاسداران هەڕەشەی توند لەتەلئەبیب دەكەن هیچ بەرپرسێكی باڵای ئیسرائیلیان نەكردووەتە ئامانج.   ئیسرائیل و ئەمریكا دوو ئامانجی هاوتەریب لەئێران دەپێكن ئەمریكاو ئیسرائیل لەنوێترین كۆبونەوەی بەرپرسانی باڵای ئاسایشیی وڵاتەكەیان لە واشنتۆن رایانگەیاند ئامانجی سەرەكیی هاوكاریی ئەو دوو وڵاتەیە لەپێناو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی یەكتر و راگرتنی جموجۆڵە نائاساییەكانی ئێرانە لەناوچەكەدا. رۆژی چوارشەممە (1/6/2022) دوای كۆبوونەوەی جەیك سۆلیڤان، راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریكاو ئیلا خولاتا، راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی لەواشنتۆن، كۆشكی سپی لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند؛ بەرپرسانی باڵای دوو وڵاتەكە سەبارەت بە پرسیی ئەتۆمیی ئێران كۆبوونەوەتەوەو هاوڕان بۆ پابەندكردنی تاران بەپێوەرە نێودەوڵەتییەكانی پیتاندنی یۆرانیۆم بەمەبەستی ئاشتیخوازانە. ئەگەرچی ئەمریكا دوای هەر كۆبوونەوەكەی بەرپرسانی واشنتۆن و تەلئەبیب جەخت لەزیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەكاتەوە بەڵام بەرپرسانی ئیسرائیل هەر دوای ئەو كۆبوونەوانە لێدوانی توند دژی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران بڵاو دەكەنەوە. یائیر لاپید، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل لەگەڵ تەواوبوونی كۆبونەوەی سۆلیڤان و خولاتا بە رۆژنامە (جۆرۆسەلیم پۆست)ی وڵاتەكەی راگەیاند؛ تەلئەبیب لە دەرەوەی بازنەی رێككەوتنی نێودەوڵەتیی ئێران و وڵاتانی 5+1 بڕیار دەدات و هیچ رێككەوتنێكی نهێنی و ئاشكرای واشنتۆن و تاران وا ناكات ئیسرائیل لە هەنگاوەكانی دژی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران پاشەكشە بكات. لاپید وتوویەتی: ئێران لە ئیستادا ئاستی یۆرانیۆمی پیتێنراوی گەیاندووەتە 60% لەكاتێكدا ئەگەر ئەو رێژەیە بگاتە 90% ئەوا تاران دەبێتە خاوەنی بۆمبی ئەتۆم و كێشەی گەورە بۆ ناوچەكە دروستدەكات، بۆیە ئیسرائیل بڕیاری داوە هەر جووڵەیەكی نائاسایی و هێرشێكی ئێران لەنزیك سنورەكانی ئیسرائیل بە ئەنجامدانی هێرش لەناوخۆی ئێران وەڵام بداتەوە. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل جەختی لەوە كردوەتەوە وڵاتەكی پلانی سەربازیی ئامادەكراوی هەیە دژی ئێران و بەدڵنیاییەوە رێگە نادەن تاران ببێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمیی. گڵوپی سەوزی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل چارەنووسی پرسی ئەتۆمیی كەوتووەتە دەست ئیسرائیل و ئاماژەكانی ئەوەش بە رادەستكردنی زانیارییەكانی بەرنامە ئەتۆمییەكانی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە بەئاژانسی نێودەوڵەتیی وزە ئەتۆم دەركەوتووە. رۆژنامەی نیویۆك تایمز بڵاوی كردووەتەوە رۆژی هەینی (3/6/2022) تەنها سێ رۆژ پێش كۆبوونەوەی ئەنجومەنی بڕیاردەری ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم، نەفتالی بێنێت، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لەگەڵ رافائیل گروسی، سەرۆكی ئاژانسی نیودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم لە ئۆرشەلیم كۆبووەتەوە و سەرجەم ئەو زانیارییە نهێنیانەی كە تەلئەبیب لە بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران بەدەستی هێناوە رادەستی گروسی كردووە. گروسی دوای كۆبوونەوە لەگەڵ بێنێت هیچ لێدوانێكی سەبارەت بەو زانیارییانەی ئیسرائیل لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكە نەداو تەنها رایگەیاند ئاژانسی نیودەوڵەتیی وزە لەسەر بنەمای زانیارییەكانی خۆی بڕیار لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران دەدات. رۆژنامەی نیۆیۆرك ئاشكرای كردووە بەپێی ئەو زانیارییانەی كە ئیسرائیل لەسەر بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران دەستی كەوتووە، تاران گەیشتووەتە قۆناغێك لە پیتاندنی یۆرانیۆم كە تەنها كاردانەوەی سەربازیی توند دەتوانێت وڵاتەكە لەگەیشتن بەچەكی ئەتۆمیی رابگرێت چونكە پیتاندنی یۆرانیۆمی لەهەندێك دامەزراوەی ئەتۆمیی ئێران گەیشتووەتە زیاتر لە 60%. ئێران كە نیگەرانیی خۆی لە كۆبوونەوەی نێوان گروسی و بێنێت راگەیاندووە لە بەیاننامەیەكدا داوای لەئاژانسی ئەتۆمیی و ئەمریكاو سێ وڵاتی ئەڵمانیا و فەڕەنسا و بەریتانیا كردووە نەكەونە ژێر كاریگەریی ئیسرائیل و دەنگ نەدەن بەپێش نووسی ئەو بڕیارەی كە خودی ئەو وڵاتانە سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئامادەیان كردووە. پێگەی ئەكسیۆس لەئەمریكا بڵاوی كردووەتەوە جۆو بایدن سەرۆكی ئەمریكا، نایەوێت رێككەوتنی ئەتۆمیی بەتەواوەتی هەڵوەشێتەوە و مەرگی ئەو رێككەوتنە رابگەیەنێت لەساڵی 2015 لە نێوان ئێران و وڵاتانی 5+1 كراوە لەو پێناوەشدا دەیەوێت فشارەكانی سەر تاران زیاد بكات و یەكێك لەفشارەكانیش هەنگاوەكانی تەلئەبیبە لەدژی ئێران بەم مەبەستەش گڵۆپی سەوزی بۆ ئیسرائیل داگیرساندووە تا تاران ناچار بكات بگەڕێتەوە بۆ مێزی دانوستانە ئەتۆمییەكانی ڤیەننا. ئاژانسی ئەتۆمیی لەسەر زانیارییەكانی ئیسرائیل بڕیار لەچارەنووسی ئێران دەدات ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆم ئاشكرای كردووە ئێران ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆمی 18 هێندەی پێوەری ناو رێككەوتنی ئەتۆمیی بەرز كردوەتەووە و بڕی یۆرانیۆمی پیتێنراوی 60٪ی وڵاتەكەش لە 33 كیۆگرام بۆ 43 كیلۆگرام زیادی كردووە. لەكاتێكدا بەپێی رێككەوتنی ئەتۆمیی ساڵی 2015 نابێت رێژەی پیتاندنی یۆرانیۆمی ئێران لە 3.5٪ زیاتر بێت . رافائیل گروسی رۆژی دووشەممە (6/6/2022) لەكاتی دەستپێكردنی كۆبوونەوەی ئەنجومەنی بڕیاردەری ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆم رایگەیاند ئێران بۆ دروستكردنی چەكی ئەتۆمیی چەند هەنگاوێكی كەمی ماوە. گروسی بە بڵاوكردنەوەی كۆمەڵێك بەڵگە ئاشكرای كردووە ئێران ژمارەی كورە ئەتۆمییەكانی بەشێوەیەكی بەرچاو زیاد كردووە كە ئەوەش ئاماژەیە بۆ هەوڵەكانی تاران لەپێناو گەیشتن بەتەكنەلۆژیای پێشكەوتووی ئەتۆمیی. پێدەچێت وڵاتانی ئەنجومەنی بڕیاردەری ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆم لەسەر بنەمای ئەو زانیارییانە كە بەشێكی سەرەكیی سەرچاوەكەی هەمان ئەو زانیارییانەیە كە ئیسرائیل رادەستی سەرۆكی ئاژانسەكەی كردووە، بەیاننامەیەك لە دژی ئێران بڵاو بكرێتەوە و ئەوەش وا دەكات سزای زیاتر بەسەر تاراندا بسەپێنرێت. بڕیاڕە رۆژی پێنجشەممە (9/6/2022) رەشنووسی ئامادەكراوی بەریتانیاو فەرەنساو ئەڵمانیا سەبارەت بەبەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران لەئاژانسی ئەتۆمیی بخرێتە دەنگدانەوەو 13 وڵات لەكۆی 35 وڵات چارەنووسی ئێران یەكلایی دەكەنەوە. یۆنان لەمانگی رابردوودا دەستی بەسەر كەشتییەكی نەوتهەڵگری روسی بەناوی (لارا)دا گرت كە بڕی 700 هەزار بەرمیل نەوتی ئێرانی دەگواستەوە، دوای سێ هەفتەش لە راگرتنی كەشتییەكە، نەوتەكەی رادەستی ئەمریكا كرد لەبەرامبەردا دوو رۆژی دوای رووداوەكە رۆژی هەینی رابردوو ئێران دەستی بەسەر دوو كەشتیی یۆناندا گرت كە بڕی دوو ملیۆن بەرمیل نەوتی عێراقیان پێبوو. سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران رۆژی هەینی (29/5/2022) رایگەیاند دەستیان بەسەر دوو كەشتیی نەوتهەڵگری یۆناندا گرتووە كە سنوورە ئاوییەكانی ئێرانیان بەزاندووە دوای چەند رۆژێكیش لەو رووداوە عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران لەلێدوانێكدا لە رێوڕەسمی یادی 32یەمین ساڵی مردنی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی، رایگەیاند وڵاتەكەی بە دەستبەسەراگرتنی ئەو دوو كەشتییە نەوتهەڵگرە نەوتی خۆی وەرگرتووەتەوە. خامنەیی وتی: ئێران بەو هەنگاوە نەوتە دزارەوەكەی خۆی لەئەمریكاو هاوپەیمانانی سەندووەتەوە. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەزاری ژمارەیەك دیپلۆماتكاری ئەوروپا بڵاوی كردووەتەوە: بەریككەوتنەكانی ئەمریكاو ئێران لەناوچەكەدا زیادی كردووە و ئەوەش ئاماژەیكی روونی راگرتنی دانوستانە ئەتۆمییەكانە، چونكە واشنتۆن پلانی دیكەی خستووەتە بواری جێبەجێكردنەوە بۆ فشارخستنە سەر ئێران و هاوكات دەیەوێت رێككەوتنی ئەتۆمیی تەنها وەك پەیكەرێكی بێگیان یان بێهۆش رابگرێت. رۆیتەرز ئاماژەی بەوە كردووە دەستبەسەراگرتنی نەوتی ئێران و وەڵامەكەی ئێران بۆ دەستبەسەرداگرتنی دوو كەشتیی یۆنان دەرەنجامی بنبەستی دانوستانەكانی ڤیەننایە بۆ زیندووكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی

هاوڵاتی لەم رۆژانەدا مەرج و گوشارەکانی تورکیا بەڤیتۆکردنی داوای سویدو فینلاند بۆ ئەندامبوونیان لەناتۆدا بووەتە بابەتێکی گەرمی ناوەندە سیاسی و میدیایی و لایەنە جۆراوجۆرەکان لەڕوسیاوە تاوەکو ئەمریکا. ڤیتۆکەی تورکیا راستەوخۆ پەیوەندیی بەکوردەوە هەیە، بەڵام ئامینە كاكە باوە پەرلەمانتار ستۆپی بەداواکاریەکەی ئەردۆغان هێناو سەرۆک وەزیرانی سویدیش رایگەیاند:» بەپەیوەندیەکاندا دەچنەوە لەگەڵ توركیا».  تورکیا هەموو مەرجەکانی و ڤیتۆکەی بۆ ئەوەیە سویدو ئەوروپاو ناتۆو ئەمریکا زیاتر پاڵپشتیی بکەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی پەکەکە. رێگریش لەوە بکات، کە سوید پەکەکە لە لیستی تیرۆر دەربهێنێت. هەروەها گەمارۆی چەک و هەندێک لە سزاکانی سەر تورکیا لەلایەن وڵاتانی رۆژئاواوە هەڵبگیرێن، کە ئەو سزانەش پەیوەندییان بەشەڕی تورکیا لە دژی کورد لە باکوورو رۆژئاوا و باشووری کوردستاندا هەیە. لەم نێوانەدا بەپێی میدیاکانی تورکیاو سوید، تورکیا داوای رادەستکردنی ٣٣ کەسی لە سوید و فینلاند کردووەو ئەو کەسانەی بە «تیرۆریست» ناساندووەو لەوەش زیاتر رۆیشتووە وڵاتانی سویدو فینلاندی بەلانەی تیرۆر پێناسە کردووە.   لێپرسینەوەی ناوخۆیی پەکەکە لەقۆناغی سەرەتای شەڕی چەکداریدا پەکەکە ٤٤ ساڵ لەوەوپێش وەک گروپێکی گەنج بەپێی هەلومەرج و کەشی شۆڕشگێڕیی باوی جیهانی و تیۆرییە شۆڕشگێڕییەکان دامەزرا. بە کردەوەو بە دروستکردنی تۆڕی رێکخستن کاریان بۆ سەرخستنی شۆڕشەکەیان کرد. کاتێک تورکیا کودەتای ١٢ی سێپتەمبەری ١٩٨٠ی ئەنجامداو هەموو دەرەتانەکانی خەباتی سیاسی و مەدەنی نەماو ژمارەیەکی زۆر لە ئەندامانی پەکەکە کوژران و دەستگیرکران، پەکەکە لەساڵی ١٩٨٤ شەڕی چەکداریی لە دژی تورکیای ئەندامی ناتۆ هەڵگیرساند. هاوکات پەکەکە لە ئەوروپا تۆڕێکی فراوانی لە رێکخستن دروستکردو گەنجانی پڕ لە وزە رێکخستنەکانی پەکەکەیان بەڕێوەدەبرد. وەک زۆربەی هێزە شۆڕشگێڕەکان و وەک ئەوەش، کە بە درێژایی مێژوو روویداوە پەکەکە لە لێپرسینەوەی ناوخۆیدا بەرامبەر ئەو کەسانەدا، کە لە رێکخستنەکاندا بۆ کارکردن بەدوژمنەوە گلابوون توندو یەلاکەرەوە بووە. وەک نەریتێکی لەمێژینەی هێزە شۆڕشگێڕەکان ئەو کەسانەی لە دۆخی خەباتی نهێنیدا خیانەتیان بکردایە سزای شۆڕشگێڕی دەدران و پەکەکەش پەیڕەویی لەو یاسایە کردووە. وەک بەشێک لە سەرچاوەکان دەڵێن، پەکەکە لەسوید ٢ کەس و لە ئەڵمانیاش ٢ کەسی لە ناو رێکخستنەکانی خۆیدا لەسەر تۆمەتباربوونیان بە خیانەت سزا داوە.  سزادانی کەسانێک، کە لەخیانەتەوە گلاون مێژوویەکی دوورودرێژی هەیە و لەسەردەمی راپەڕینی سپارتاکۆسەوە تاوەکو ئێستا هێزە شۆڕشگێڕەکان پشت بە لێدانی گورزی گورچکبڕ لە دوژمن و دەستوپێوەندەکانیان بەستووە. هیچ هێزێکی چەکداری زرگاریی نیشتمانی و دژ بە داگیرکەری و دیکتاتۆری نییە، کە پەیڕەویی لەو شێوازو میتۆدە نەکردبێت. بە دیوەکەی تریشدا ئیستاش لە یاسای هەموو وڵاتەکاندا خیانەت بە تاوانی گەورە پێناسە دەکرێت و قورسترین سزاکانی بۆ دانراوە.  خەباتی نهێنی و چەکداری، پاراستنی رێکخستن و ئەندامان و نهێنییەکانی حزب، جموجوڵەکان و کاروباری دارایی بۆ هێزێک لەقۆناغی نهێنیدا کارێکی قورسە و بەهۆی تایبەتمەندیی ئەو دۆخەوە ئەگەری ئەوەش هەیە هەڵە رووبدات. هێزێک لەقۆناغی نهێنیدا ناتوانێت  وەک دەوڵەتێک مامەڵە بکات و لەدامەزراوەی دادگاو بە ئامادەبوونی پارێزەرو هێزی ئەمنی و پۆلیس لێکۆڵینەوە لەکەسێکی تۆمەتبار بە خیانەت بکات و لە شوێنێکدا وەک زیندان بۆ ماوەی چەندین ساڵ رای بگرێت. سەرباری ئەوەش سیستمی داد لەوڵاتەکاندا هەڵە دەکەن و روویداوە، کەسانێک لەسەر تۆمەتێک زیندانیکراون، کە هیچ پەیوەندییان بەو تۆمەتەوە نەبووەو ساڵەهای ساڵی تەمەنیان لە زینداندا بەسەربردووە. بەزمانێکی سادەش خیانەت ئەوەیە، کە کەسێک لەناو هێزەکەی خۆیدا کار بۆ دوژمنەکەی بکات. مرۆڤ و سیستمە مرۆییەکان بەدەر نین لەهەڵە، بەڵام گرنگ ئیرادەیە بۆ چاککردن و تێپەڕاندنی هەڵە بۆ ئەوەش پەکەکە چەندیجار داوایکردووە لیژنەی لێکۆڵینەوەی سەربەخۆ لەسەر ئەوەی روویداوە پێبکبهێنرێت بۆ ئەوەی راستییەکان روون بێتەوە. پەکەکە و سەرکردایەتیی پەکەکە لە چەندین چاوپێکەوتن و بابەتەدا لە پرۆسەکانی ئاشتیدا بەڕوونی داوایانکردوە، لیژنەی لێکۆڵنەوە لە ڕووداوەکان و بۆ روونبوونەوەی راستییەکان دروست بکرێت...   پەکەکەو لایەنە سیاسیەکانی پێش خۆی پەکەکە لەسەرەتای دامەزراندییەوە لەلایەن نەوەی پێشووی سیاسیی کورد وەک گروپێکی گەنج و «بێ ئەزموون» و «توندڕەو» سەیر دەکران و چاوەڕێ بوون پەکەکە گوێڕایەڵیان بێت و ئامۆژگارییەکانیان بۆ هەندێک پەیوەندیی سیاسی و هەندێک لەوڵاتان قبوڵ بکات، کێشمەکێشی نێوان ئەو دوو نەوە سیاسییە جیاوازەی کورد لەو سەردەمەدا گەیشتە قۆناغێک، کە پەکەکە نەوەی پێش خۆی بە نەوەیەکی ناچالاکی سیاسی و ناشۆڕشگێڕ دەزانی، چونکە حساب بۆ بەرژەوەندیی شەخسی و بنەماڵە و هەندێک هێزو وڵات دەکەن و خۆیان بۆ شۆڕش و ئازادی یەکلایی نەکردووەتەوە. لایەنی بەرامبەریش پەکەکەی بەسەرئێشە و هێزێک دەزانی، کە پێچەوانەی ئاو مەلە دەکات و پێداگرییان لەوە دەکرد، کە دەبێت پەکەکە دەستبەرداری خەباتی چەکداری و شێوازی کاری رێکخستنی خۆی بێت. هەرچۆنێک بێت بە تێپەڕبوونی کات پەکەکە گەشەی کردو بەشێکی زۆر لە هێزەکانی تر لەگۆڕەپانی سیاسیی کوردستاندا رۆڵێکی بەرچاویان نەما. ململانێی نێوان ئەو دوو نەوەیە گەیشتە ئاستێک، کە بەشێک لە ئەندامانی لایەنەکانی تر چالاکییەکان و لێپرسینەوەکانی پەکەکەیان بە «تیرۆر» پێناسە دەکردو هەوڵی دابڕاندن و تەریکخستنی پەکەکەیان دەدا. تەنانەت لەوەشدا سودیان لە پەیوەندییە کۆنەکانیان لەوڵاتانی ئەوروپی وەرگرت.   تورکیا پشتیوانیی ناتۆی بۆ شەڕ لەدژی پەکەکە بەدەستهێنا لەسەردەمی جەنگی ساردو شەڕەکانی زرگاریی نیشتمانیی لە ئەفریقا تاوەکو ئەمریکای لاتین و باڵکان دەیان هێزو لایەنی شۆڕشگێڕیی دژ بەداگیرکەری و دیکتاتۆری لەهەوڵی رزگارکردنی وڵاتەکانیان، یان دامەزراندنی سیستمێکی تری سیاسی بوون. ئەو دۆخە دونیای بەسەر دوو بەرەی سۆڤیەت و ئەمریکادا دابەشکردبوو. بەرەی سۆڤیەت یارمەتیی گروپە شۆڕشگێڕەکان و راپەڕیوانی دژ بەدەوڵەتەکان دەداو ئەمریکاش بە ناوی پاراستنی دۆخی باو یارمەتیی دەوڵەتە دیکتاتۆرەکانی وەک پینۆشە، شای ئێران، ئەتاتۆرک و کەنعان ئەڤرەن لەتورکیا، سەدام و سوهارتۆ لە ئەندەنوسیا، باتیستا دیکتاتۆری کوبا، سوموزا دیکتاتۆری نیکاراگوا و داگیرکەران دەدا. تورکیاش وەک ئەندامی ناتۆ لەبەرەی ئەمریکادا بوو و کاتێک پەکەکە شەڕی چەکداریی راگەیاند، کەنعان ئەڤرەن لە کۆبوونەوەی ناتۆدا پەکەکەی وەک هێزێکی سەر بەسۆڤیەت، کە دەیەوێت کۆماری تورکیای ئەندامی ناتۆ بەو جیۆپۆلتیکە گرنگەیەوە بڕوخێنێت و سیستمێکی سەر بەسۆڤیەتی تیادا دابمەزرێنێت بە ئەندامانی ناتۆ ناساند و ناتۆ پشتیوانیی لەشەڕەکانی تورکیا لەدژی پەکەکە کرد. تورکیا سوودمەند بوو لەپرۆژەی دژە تیرۆری پنتاگۆن بۆ لەناوبردنی گروپە چەکدارەکان، پنتاگۆن لە نیکاراگواو ئەمریکای لاتین و ئەفریقا کۆمەڵێک گروپی بۆ پاراستنی رژێمەکان و شەڕ لەدژی گروپە شۆڕشگێڕەکان دروستکردبوو، کە بە کورتی پێیان دەوترێت گلادیۆ و لەهەر وڵاتێک ناوێکیان هەبوو. ئەوە لەکاتێکدابوو، پەکەکە کەمترین پەیوەندیی بەسۆڤیەتەوە هەبوو. پەکەکە رەئاڵ سۆسیالیزمی سۆڤیەتی رەخنەکردبوو. ئەوەش وایکردبوو، سۆڤیەت گرنگی بە پەکەکە نەدات. لەو سەردەمەدا تەنها حزبی کۆمۆنیستی ئەلبانیا دووجار لەگەڵ پەکەکە کۆبوونەوەی ئەنجامدابوو. هەروەها پەکەکە لەجیاتی دەوڵەتەکان پەیوەندیی لەگەڵ هێزە شۆڕشگێڕەکان بۆ خۆی کردبووە بنەمای کارەکانی و بۆ ئەوەش پەیوەندیی لەگەڵ هێزە شۆڕشگێڕیەکانی جۆرج حەبەش و نایف حەواتمەی فەلەستینی لەلوبنان هەبوو. تورکیا لەو سەردەمەوە تاوەکو ئێستا بە چەک و پارەو پلانی ناتۆ لە دژی پەکەکە شەڕ دەکات. تورکیا دۆسیەی پەکەکەی بەڕادەیەک لە ناتۆدا گەورەو مەترسیدار پیشانداوە، کە هەموو کارەکانی خۆی لە ناتۆدا بەستووەتەوە بەشەڕ لەدژی پەکەکە و لەناوبردنی پەکەکە.   سزادانی پەکەکە لەسویدو ئەڵمانیا و تیرۆرکردنی پاڵمەو دانانی پەکەکە لە «لیستی تیرۆر» ئۆلاف پاڵمە لەساڵی ١٩٦٩دا لەحزبی سۆسیال دیموکرات بووە سەرۆک وەزیرانی سویدو تاوەکو ساڵی ١٩٧٦ لەو پۆستەدا بوو. دواتریش لەساڵانی ١٩٨٢ تاوەکو کاتی تیرۆرکردنەکەی لە ٢٨ی شوباتی ١٩٨٦دا بووەوە بە سەرۆک وەزیرانی سوید. پاڵمە کەسایەتییەکی ئازادیخواز بوو. لەماوەی سەرۆکایەتیەکەیدا سەردانی ئەمریکای نەکرد. لە دژی شەڕی ڤێتنام، سیستمی رەزگەپەرستیی ئەفریقای باشوور (ئاپارتاید) و سەرکوتکارییەکانی سۆڤیەت لەئەوروپای رۆژهەڵات بوو. پشتیوانیی لەهێزە شۆڕشگێڕەکان لەسەرتاسەری جیهان دەکرد. بۆ نمونە پێچەوانەی سیاسەتەکانی ئەمریکا پشتیوانیی دەوڵەتی کوباو هێزە شۆڕشگێڕەکانی نیکاراگوا بوو. لەساڵی ١٩٨٠ لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکان کرا بەنوێنەری ناوبژیوان بۆ کۆتایهاتن بە شەڕی ئێران و عێراق. هاوکات دۆستی گەلی کورد بوو و پلانی هەبوو کۆنفرانسێکی نێونەتەوەیی لە رێگەی نەتەوەیەکگرتووەکانەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد رێکبخات. ئەوانەش وایکردبوو پاڵمە دوژمنی زۆر بێت، بەڵام کێ پاڵمەی تیرۆرکرد؟ کێ بەرپرسیاریی تیرۆرەکەی هەڵگرت؟ ئەوانە هیچی دیار نەبوون. کێ لەکوردو پەکەکە بێ پشت و پەناترە بۆ ئەوەی ئەو تۆمەتەیان بەسەردا ساغ بکرێتەوە، چونکە هیچ هێزو کەسێک  ئامادە نییە بەرگرییان لێبکات. دوای ماوەیەکی کەم بەخێرایی تورکیاو ئەڵمانیا و ساپۆ (پۆلیسی ئاسایشی سوید) پەکەکەیان وەک تاوانباری تیرۆری پاڵمە ناساند. سەرباری ئەوەی لیسبێت پاڵمە هاوسەرەکەی پاڵمە وتبووی ئەو کەسەی پاڵمەی تیرۆر کردووە سەروچاوی سکاندیناڤیی هەبوو نەک دەموچاوێکی رۆژهەڵاتییانە، بەڵام کەس گوێی لێنەگرت. هەموو میدیا گەورەکانی سویدو ئەڵمانیا و تورکیا پێکەوە دەستیانکرد بەبڵاوکردنەوەی هەواڵ و راپۆرت لە دژی پەکەکەو تاوانبارکردنی پەکەکە بەکوشتنی پاڵمە.  گەرچی پەکەکە لەو کاتەدا راگەیاندراوی بڵاوکردەوە و رایگەیاندبوو، هیچ پەیوەندیی بە تیرۆرکردنی پاڵمەوە نییە، بەڵام ناتۆو تورکیا و ئەڵمانیاو ساپۆی سوید گوێیان لەوە نەگرت و پێداگریان لەسەر تاوانبارکردنی پەکەکە کرد. پۆلیسی سوید لەو کاتەدا رایگەیاند، پسپۆڕی کێشانەوەی وێنەی تاوانبارەکەیان نییە، بۆیە دەڕۆن بۆ ئەڵمانیا و بەهاوکاریی ئەوان وێنەی دەموچاوی تاوانبارەکە دەکێشنەوە. ئەو کارەیان کرد و لەئەنجامدا وێنەی دەموچای کەسێکی وەک کوردیان کێشایەوە و لەهەموو میدیاکانیاندا بڵاویانکردەوە. کورد وەک نەتەوەیەکی تیرۆریست وێنا کرا... لێکۆڵینەوەکانی پۆلیس لەدۆسیەی کوشتنی پاڵمە ٦٠٠ ملیۆن کرۆنی سویدی تێچووە. لێکۆڵینەوە لەگەڵ ١٠ هەزار کەس کراوە و ١٣٠ کەسیان دانیان بەکوشتنی پاڵمەدا ناوە. هانس هولمێر بەڕێوەبەری پۆلیس و لێکۆڵینەوەی ئەوکاتە لەکۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا راگەیاند، سەدا ٩٥ لەوە دڵنیان، کە کورد لەپشت تیرۆرکردنی سەرۆک وەزیرەوەیە. لەو چوارچێوەیەدا لێکۆڵینەوە لە ٥٨ کوردی دانیشتوی سوید کرا. لەدوای لێدوانەکەی هولمێر چەندین دوکان و کارگەو شوێنی کاری کوردان داخران. کوردەکان تەریکخراون و وەک گروپێکی تاوانکار سەیر کران. کوردەکان خرانە ژێر چاودێرییەوە و دۆخێکی قورسیان بۆ دروستکرا. تەنانەت لەو سەردەمەدا نزیکەی ٧٠ کەسی کوردی سەر بەلایەنە نەیارەکانی پەکەکە لە سوید راگەیاندراوێکی هاوبەشیان بڵاوکردەوە و پەکەکەیان بەتیرۆرکردنی پاڵمە تۆمەتبارکرد! خالیس ئیکینجی سۆی لەساڵی ١٩٨٠ەوە لەسوید دەژی و یەکێک لەکوردە قوربانییەکانی دۆسیەی کوشتنی پاڵمە دەڵێت، هەموو هەفتەیەک دەبوو بڕۆن بۆ بنکەی پۆلیس و بەڵگەی خۆ سەلماندن واژۆ بکەن. پۆلیس بۆ ماوەی ١٠ ساڵ گوێی لە هەموو پەیوەندییە تەلەفونیەکانمان دەگرت. پۆلیس ناوە ناوە و لەپڕ دەیدا بەسەر ماڵەکانمان و شوێنی کارەکانماندا و دەستیان بەپشکنین و لێکۆڵینەوە دەکرد. کەلەبچەی ئیلکترۆنیان خستە قاچمان و بۆمان نەبوو لەگەڕەکەکەی خۆمان دوور بکەوینەوە. ئەگەر بەهەڵە سنوری گەڕەکەمان لێ تێکبچووبایە پۆلیس خێرا هەڵیدەکوتایە سەرمان و گوشاری زیاتریان لەسەر دروست دەکردین...  بەڵام دوای ٣٤ ساڵ لەکوشتنی پالمە سەرۆکی داواکاری گشتیی سوید کریستەر پێتەرشۆن لە رۆژی ١٠ی حوزه‌یرانی ٢٠٢٠دا  رایگه‌یاند، ستیگ ئێنگسترۆم، كه‌ پێشتر چه‌ندین جار وتە‌ی لێوه‌رگیراوه‌ و به‌ «سکاندیامانەن» ناسراوه‌، بكوژی راسته‌قینه‌ی ئولۆف پاڵمه‌یه‌. لەبەرئەوەی ستیگ ئینگسترۆم لەساڵی ٢٠٠٠دا گیانی لەدەستداوە، دۆسیەی لێکۆڵینەوە لەکوشتنی پاڵمە دادەخرێت!. نووسه‌ری كورد شۆڕش ره‌شی كتێبێكی به ‌ناوی «پالمه‌، په‌كه‌كه‌ و گلادیۆ» نووسیوه‌ و ده‌ڵێت: «كوشتنی پاڵمه‌ هه‌م له‌كوردستان، هه‌م له‌سوید، هه‌م له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تی زیانی به‌كورد گه‌یاند. زیانی هه‌ره‌به‌رچاو له‌ڕووی سیاسییەوە بوو و كوردانی دانیشتوی سوید کرانە ‌ئامانج». کوشتنی پاڵمە کرا بە بەهێزترین بەڵگەو ئارگۆمێنت بۆ ئەوەی پەکەکە بخرێتە لیستی تیرۆرەوەو تائێستاش پەکەکە لەو لیستەدایە، بۆیە ئەوانەی استەوخۆ بوونەتە قوربانیی ئەو تاوانەو پەکەکەو کەجەکە و دۆستانی کورد لەسوید داوا دەکەن، حکومەتی سوید داوای لێبوردن لەگەلی کورد بکات و سوید، پەکەکە لە لیستی تیرۆر دەربهێنێت. بەوە دۆخی تورکیا ئاڵۆز بووە و لەماوەی ئەم چەند ساڵەی رابردوودا و بەتایبەتی لەم دوو ساڵی رابردوودا سوید بەپشتیوانی تیرۆر تاوانبار دەکات!.   داوای سویدو فینلاند بۆ بوونە ئەندامی ناتۆو ڤیتۆی تورکیا دوای سێ مانگ لە هێرشی رووسیا بۆ سەر ئۆکراین، وڵاتانی سویدو فینلاند بۆ ئەوەی خۆیان لەئەگەری هێرشی رووسیا بپارێزن و وەک ئۆکراینیان بەسەر نەیت داوایانکرد ببنە ئەندامی ناتۆ. بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی ناتۆ هەر وڵاتێک ببێتە ئەندامی ناتۆ دەبێت بەڕەزامەندیی هەموو وڵاتانی ئەندام بێت و هەموو وڵاتانیش مافی ڤیتۆیان هەیە، چونکە نابێت لە ناو ناتۆدا لەنێوان ئەنداماندا ناکۆکی هەبێت! تورکیاش راستەوخۆ داواکەی سویدو فینلاندی ڤیتۆ کردو ژمارەیەک داواکاری و مەرجی بۆ سویدو فینلاند دانا، کە لەبنەڕەتدا هەموویان پەیوەندییان بەکوردەوە هەیە. بەپێی رۆژنامەی حوڕیەتی تورکیا وەزارەتی دادی تورکیا داوای لەوەزارەتی دادی فینلاند کردووە شەش ئەندامی پەکەکە و ٦ ئەندامی گروپەکەی گولەن و داواشی لەسوید کردووە، ١١ ئەندامی پەکەکە و ١٠ ئەندامی گولەن رادەستی ئەنقەرە بکەنەوە. لەدوای بڵاوبوونەوەی ئەو هەواڵە باسی سەرەکی بووە باسی کورد و سویدو مەرجەکانی تورکیا و ژمارەیەک دۆسیە بوونە بابەتی رای گشتی. جگە لەوە تورکیا داوا دەکات گەمارۆی چەکی لەلایەن سویدەوە لەسەر هەڵبگیرێت، کە لەساڵی ٢٠١٩ و لەدوای هێرشەکەی بۆ سەر کورد لەعەفرین بەسەریدا سەپێنراوە. داواشیکردووە، سوید موشەک و درۆن بۆ یەپەگە نەنێرێت. سویدش ئەوەی رەتکردووەتەوە چەکی بۆ ئەو هێزانە ناردبێت و سوید هیچ جۆرە چەکێکی بە هێزە کوردییەکانی رۆژئاوای کوردستان نەداوە و تەنها بەشێوەیەکی سنووردار هاوکاریی مرۆیی رۆژئاوای کوردستان دەکات. تورکیا داواش دەکات لەشەڕی دژ بە «تیرۆر»، کە مەبەستی شەڕە لەدژی پەکەکە و هێرشەکانیەتی بۆ سەر رۆژئاوا و باشووری کوردستان، سوید و فینلاند هەماهەنگیی لەگەڵ بکەن. ئەوانەش دەریدەخەن هەموو داواکانی تورکیا لەسوید و فینلاندا بۆ دژایەتیکردنی کوردە. ئان لیند وەزیری دەرەوەی سوید لە بەرامبەر ئەو داوایانە و تۆمەتەکانی تورکیا وتی، سیاسەتی سوید بەرامبەر بە پەکەکە نەگۆڕاوە و هەر پەکەکە بەهێزێکی «تیرۆریستی» دەزانن. لیند راست دەکات و هێشتا پەکەکە لە لیستی تیرۆری سویددایە و ناوەکەی دەرنەهێنراوە. لیند لەوەش زیاتر دەڕوات و دەڵێت، سوید لە دوای تورکیا یەکەم وڵات بووە، کە لەسەردەمی پاڵمەدا پەکەکەی خستووەتە «لیستی تیرۆر». لیند دەیەوێت بە تورکیا بڵێت، گەرچی کوشتنی پاڵمە لەسەر پەکەکە نەماوە، بەڵام پەکەکە لەسەردەمی ئەودا لەو لیستەدایە و ئێمە هەر پابەند دەبین بە مانەوەی ناوی پەکەکە لەو لیستەدا. ئەگەر بێتو سوید داوای لێبوردن لەکورد بکات، کۆمەڵێک پابەندبوونی یاسایی و سیاسیی بۆ دروست دەبێت. هەر چۆن ئەگەر تورکیا دان بەکۆمەڵکوژیی ئەرمەنەکاندا بنێت، کۆمەڵێک پێبەندنی و کۆت و بەندی بۆ دروست دەبێت و هاوکات دانانە بەو تاوانەدا، بۆیە رەنگە بەشێک لەڕێچکەی سیاسەت لە سوید چاو لەو سیاسەتەی تورکیا بکەن و ئامادە نەبن داوای لێبوردن لە کورد بکەن. ئەگەری ئەوەش هەیە سوید هەوڵبدات خۆی لەو پابەندییە لابداو گوشارەکانیان لەسەر پەکەکە بەردەوام بێت و ناوی پەکەکە لەلیستەکەیاندا بهێڵنەوە. بەوەش تورکیا رازی بکەن و پەکەکەو کوردیش بەو لیستەوە قەتیس بکەن. سوید لەدۆسیەی جولیان ئاسانژ دامەزرێنەری ویکیلیکس دا هاوکاریی ئەمریکای کرد. پێشتریش بەناڕەوا پەکەکەی بە بکوژی پاڵمە ناساند، بۆیە سیستمی سیاسیی سوید ئەو بەهەشتە دیموکراتییە بێخەوشەش نییەو هەموو کات ئەگەری مامەڵەو سەودای بەهەندێک کەیسی هەستیارەوە لێدەکرێت. سوید بەدروستکردنی مینی دژە نەفەرو دینامیت و موشەک هاوکاریی زۆرێک لەدەوڵەتە دیکتاتۆرییەکانی کردووە، کە ئەو دەوڵەتانە لە بری دیموکراسی لایەنی شەڕانگێزییان لەسوید وەرگرتووە. سوید بۆ ئەوانەش گرێبەست و سەفەقاتی زۆر گەورەی ئەنجامداوە و یەکێکە لەهەناردەکارە گەورەکانی چەک بۆ سەرتاسەری جیهان، کە لەئەنجامدا چەک بۆ کوشتنی مرۆڤ بەکاردەهێنرێت. جگە لەوانەش سوید لەساڵی ٢٠٢٠دا رەسوڵ ئۆزدەمیری رادەستی تورکیا کرد. بەچەند پەنابەری تری کوردیشیان راگەیاندووە، دۆسیەکانیان وەرنەگیراوە و رادەستی تورکیا دەکرێنەوە. لەبەر نیگەرانیەکان ١٧ رۆشنبیری سویدی لە نامەیەکی هاوبەشدا، کە هاوکات لە پێنج رۆژنامەی سویددا بڵاوکرایەوە داوایانکرد، دەوڵەتی سوید هیچ رۆژنامەنووس و رۆشنبیرو نووسەرێک رادەستی تورکیا نەکات.   تورکیا داوای کێ لەسوید دەکات بەپێی میدیاکان، تورکیا داوایکردووە، ئامینە کاکە باوە پەرلەمانتاری سەربەخۆی ئێستای سوید، ئەڤین ئینجیر پەرلەمانتاری ئێستای پەرلەمانی ئەوروپا لەسەر لیستی سۆسیال دیموکراتەکانی سوید، ئەڤین چەتین پەرلەمانتاری پیشووی سویدو محەمەد سیراج بیلگین نووسەر و رۆژنامەنووسی کورد، کە پێنج ساڵ لەوەو پێش لە سوید کۆچی دوایی کردووە رادەست بە تورکیا بکرێنەوە. جگە لەوانەش دەوترێت تورکیا داوای رادەستکردنی پێنج کەسی سویدی کردووە، کە یەکێکیان پیتر هولتکویست وەزیری بەرگریی ئێستای سویدە. تورکیا پێیوایە لەبەرئەوەی موشەک و درۆنی سویدی لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بۆ شەڕ لەدژی داعش بەدەست یەپەگە گەیشتووە و یەپەگەش ئەوانەی لەشەڕی دژ بەداعشدا بەکارهێناوە، ئەوا  وەزیری بەرگریی سوید پاڵپشتیی لە تیرۆر کردووە، بۆیە دەبێت رادەست بەتورکیا بکرێت!. دوو ساڵ لەوەو پێش لەڕاپۆرتی رێکخراوی سیتای سەر بەدەوڵەتی تورکیادا ناوی هەموو ئەو کەسانە وەک پشتیوانیانی تیرۆر هاتووە، بۆیە ئەو ناوانە لەئێستادا زۆر باسیان لێدەکرێت، چونکە ئەگەری ئەوە هەیە تورکیا لەمێژ بووبێت بەدوای ئەو کەسانەوە بێت و لەئەگەری ئەوەدا سوید رادەستیان نەکات وەک تیرۆرکردنی ساکینە جانسزو هاوڕێکانی ئەمانیش تیرۆر بکات