.jpeg)
چیرۆکی "سەرۆکی مافیا" مێسینا دینارۆ چی کرد؟ چۆن بوماوەی 30ساڵ بەشاراوەی مایەوە؟ کاتێک هێزەکانی پۆلیس لە ساڵی ١٩٩٣دا سەرۆکی مافیای ئیتاڵی (کۆسا نۆسترا)، سالڤاتۆر تۆتۆ ڕینایان دەستگیرکرد، دوای ٢٣ ساڵ لە لیستی داواکراوان، ئەو بە هێمنی لەگەڵ هاوسەرەکەی و چوار منداڵەکەی لە پالێرمۆ دەژیا. دەستگیرکردنی ڕێینا هاوکات بوو لەگەڵ هەڵمەتێکی دەستگیرکردن دژی زۆرێک لە ئەندامانی کۆسا نۆسترا کە هەڵمەتێکیان دژی دەوڵەت دەستپێکردبوو و زۆرێک لە بەرپرسانی دەوڵەتی تیرۆرکردبوو. لەو کاتەوە، یەکێک لە هاوکارە نزیکەکانی ڕێینا، ماتیۆ مێسینا دینارۆ (60 ساڵ)، کە دواتر بوو بە سەرۆکی مافیاکان و داواکراوترین تیرۆریست، بۆ ماوەی 30 ساڵ خۆی حەشاردا، پێش ئەوەی پۆلیس سەرکەوتوو بێت لە دەستگیرکردنی لە نەخۆشخانەیەکی تایبەت ڕۆژی دووشەممە لە شاری پالێرمۆی پایتەختی سیسیلیا، لەوێ دەستگیرکرا، چارەسەری نەخۆشی شێرپەنجەی وەرگرتبوو، لەبەردەم ئەو نەخۆشخانەیەی کە دێنارۆ لێی دەستگیرکرا لە پالێرمۆ تەقەی لێکرا دینارۆ لە ساڵی 1993ەوە لە چاوی ون بووە و بە غیابی سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەردا سەپێنراوە بەهۆی تێوەگلانی لە کوشتنی ئەو دوو داواکاری گشتیەی کە بەدوای مافیاکاندا بوون، جیۆڤانی فالکۆن و پاولۆ بۆرسێلینۆ لە ساڵی 1992، کە بووە هۆی شۆکێک بۆ ئیتاڵیا، و بووە هۆی... هەڵمەتێکی ئەمنی و هەڵکوتانە سەر (کۆزا نۆسترا). سەدان پۆلیس لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا بەشدارییان لە گەڕان بەدوای دێنارۆدا کردووە و سەرکەوتوو نەبوون. زۆرێک لە هاوکارە نزیکەکانی دەستگیرکران، لەنێویاندا پاتریشیا خوشکەکەی لە ساڵی ٢٠١٣. لە ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانی، هۆکاری هەڵهاتنی دێنارۆ بۆ ماوەی 30 ساڵ لە دەستی پۆلیس بۆ دڵسۆزی کەسانە دەگەڕێنێتەوە کە لە ناوچەکەی لە،شاری کستێلڤێترانۆ و پارێزگای تراپان ڕۆژئاوای سیسیلیا دەژیان، لە ساڵانی ڕابردوودا زانیارییان ئاشکرا نەکردووە لەبارایەوە باوکی ئاماژە بەوە دەکات کە دێنارۆ توانی بچێتە ناو "ناوچەی خۆڵەمێشی" و مامەڵە لەگەڵ سیاسەتمەداران لە سێبەردا بکات ڕوونی دەکاتەوە کە سامانە گەورەکەی دێنارۆ لە وەبەرهێنانەکانی لە وزە و پاشەڕۆدا هاتووە، بەو پێیەی بە سەرکەوتوویی دزە دەکاتە ناو حکومەتی ناوخۆیی، بۆ قۆرخکردنی گرێبەستە گرنگەکانی بیناسازی و کارە گشتیەکان، هەروەها بازرگانی ماددە هۆشبەرەکان. دێنارۆ نەک هەر دەستی لە کوشتنی لێکۆڵەران فالکۆن و بۆرسێلینۆدا هەبووە، بەڵکو بەشداری لە هەڵمەتەکانی بۆردومانەکاندا کردووە لە ساڵی ١٩٩٣ کاتێک "کۆسا نۆسترا" شوێنەکانی گرنگی کولتووری و گەشتیاریی لە میلانۆ و فلۆرانس و ڕۆما کردە ئامانج، بۆ ئەوەی هەوڵی ناچارکردنی دەوڵەت بدات بۆ هەڵوەشاندنەوە یاسا توندەکانی دژە مافیایی. هەروەها لە یەکێک لە تاوانە ترسناکەکانی ساڵی 1993 لەنێو هەڵمەتە ئەمنییەکانی دژی مافیای ئیتاڵیادا بەشدار بووە، کە تێیدا بەشداری لە ڕفاندنی جوزێپی دی ماتیۆی تەمەن 11 ساڵدا کردووە، کوڕی پیاوێکی مافیا بووە. دێنارۆ یەکێک بوو لەو باندانەی کە کوڕەکەیان بە زنجیر بەستبووەوە بۆ شوێنی جیاواز لە ڕۆژئاوای سیسیلیا بۆ ماوەی دوو ساڵ بۆ ئەوەی فشار بخەنە سەر باوکی بۆ ئەوەی پاشەکشە بکات، پێش ئەوەی بخنکێنرێت و جەستەی لە ترشی کیمیاییدا بتوێتەوە. هەرچەندە دەستگیرکردنی دێنارۆ لەم دواییە ئاماژەیه بۆ سەرکەوتنی پۆلیس، بەڵام ئێستا هەندێک لە شارەزایان گرنگییەکەی دەخەنە ژێر پرسیارەوە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە ئەو "سەرۆکێکی ناوچەیی بووە لە تراپانی بۆ مافیاکان و هەرگیز سەرۆکی هەموو باندەکان نەبووە". جیۆرگا مێلۆنی، سەرۆکوەزیرانی ئیتاڵیا گەشتێکی بۆ سیسیلیا کرد بۆ سڵاوکردن لە هێزەکانی پۆلیس کە دێنارۆیان دەستگیرکرد
هاوڵاتی ئاندرێ مێڤێدێڤ، فەرماندەی پێشوی گرووپی نیمچە سەربازی ڤاگنەری ڕوسیا ڕۆژی هەینی بە نایاسایی چوەتە ناو وڵاتی نەرویج، ئەوەش دوای بەجێهێشتنی ئۆکرانیا بەهۆی بینینی پێشێلکاریەکانی مافەکانی مرۆڤ و تاوانەکانی جەنگ لە ئۆکرانیا. برینجولوف ڕیسێنس، پارێزەری ئاندرێ مێدێدیڤی تەمەن ٢٦ ساڵ کە ڕۆژی هەینی بە نایاسایی سنورەکانی نەرویجی تێپەڕاندووە وداوای مافی پەنابەری لەو وڵاتە کردووە، ڕایگەیاند، ئاندرێ بەهۆی بینینی تاوانەکانی جەنگ لە ئۆکرانیا ڕووسیای بەجێهێشتووە وداوای پەنابەری لە نەرویج کردووە. هەروەها پارێزەرەکەی ئاندرێ مێدێڤێدێ ئاماژەی بەوەش دا دوای ئەوەی موەکیلەکەی ڕۆژی هەینی سنورەکانی نەرویجی تێپەڕاندووە لەلایەن پاسەوانانی سنورەوە دەستگیرکراوە وئێستاش لە ئۆسلۆیە و لێکۆڵینەوەی لەگەڵ دا دەکرێت، هاوکات پۆلیسی سەر سنوری نەریویجیش ڕایگەیاندووە، ئەو سەربازە ڕووسیە بە درێژای ١٩٨ کم لە ڕووسیاوە بۆ نەرویج سنورەکانی ئەو وڵاتەی تێپەڕاندووە وهاوکات وتیشی ناتوانین بەهۆی ئاسایش و ئەمنی وناسنامەی ئەو سەربازە زانیاری زیاتر بدەین. لەبارەی دەستبەکاربوونی ئاندرێ مێدڤێدێڤەوە وەک فەرماندەی گروپی ڤاگنەر، ڤلادمێر ئوسێچکین، دامەزرێنەری گروپی مافەکانی مرۆڤی ڕووسی گولاکۆ نێت ڕایگەیاندووە" ئاندرێ مێڤێدێڤ لە مانگی تەمموزی ساڵی ٢٠٢١ دا پەیوەندی گروپی نیمچە سەربازی ڤاگنەری ڕوسیاوە کردووە بە گرێبەستێکی چوار مانگی، بەڵام بەهۆی بینینی تاوانەکانی جەنگ لە ئۆکرانیا ڕوسیای بەجێ هێشتووە". هەروەها ڤلادمێر ئوسێچکین باسیشی لەوەکردووە کە مێڤێدێڤ لە گرتە ڤیدیۆییەکدا لە ماڵپەڕی گولاکۆ نێت بڵاوبۆتەوە باسی لەوە کردووە کە لە مانگی تشرینی دووەمدا ئۆکرانیای بەجێهێشتووە دوای بینی تاوانەکانی جەنگ و هەروەها دوای ئەوەی زانیویەتی کە ئەو گروپە دەیانەوێت گرێبەستەکەی ئاندرێ درێژ بکەنەوە. گروپی ڤاگنەر، گروپێکی نیمچە سەربازی ڕوسیایە کە چەندین لقیان لە وڵاتانی جیهاندا هەیە وبەشدارن لە هەر ئەۆپەراسیۆنێکی سەربازی ڕوسیادا و چەندین سەربازیان لە گرتوخانەکانەوە هێناوەتە ناو گروپەکە، هەروەها لە ئێستادا بەپێی ڕاگەێندراوی گوتەبیژی ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا نزیکەی ٥٠ هەزار سەربازی ڤاگنەر لە ئۆکرانیادا هەیە ومانگانە نزیکەی ١٠٠ ملیۆن دۆلار بۆ ئەو گروپە دابین دەکرێت لەناو جەنگی ئۆکرانیادا.
هاوڵاتی ئەوروپا رایگەیاند هەوڵی سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر ئێراندا دەدات و سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا پشتیوانیی خۆی بۆ بە تیرۆریست لەقەڵەمدانی سوپای پاسدارن دەربڕی. ئورزولا فۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی یەکێتی ئەوروپا ئەمڕۆ سێشەممە لە کۆڕبەندی داڤۆس لە وڵاتی سویسرا رایگەیاند؛ پشتیوانیی دەکات لەوەی کە سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلای ئێران بخرێتە لیستی تیرۆر لە یەکێتی ئەوروپا. ئەو لە پەراوێزی کۆڕبەندەکە بە رۆژنامەوانانی راگەیاند؛ کاردانەوەی ئێران بۆ خۆپیشاندەران و خەڵکی وڵاتەکە دڕندانە و مەترسیدار بوە و مافەکانی مرۆڤی پێشێل کردوە، بۆیە ئەوروپا هەوڵی سەپاندنی سزای نوێ بەسەر کۆماری ئیسلامیدا دەدات. سەرۆکی کۆمیسیۆنی یەکێتی ئەوروپا جەختی لەوە کردەوە کە پشتیوانیی لە هەر هەنگاوێک دەکات بۆ ئەوەی یەکێتییەکە ناوی سوپای پاسداران بخاتە لیستی تیرۆرەوە. وتەکانی ئورزولا فۆن دێر لاین لە کاتێکدایە رۆژی دوشەممە زیاتر لە 12هەزار چالاکوانی کورد و ئێرانی نیشتەجێی ئەوروپا لەبەردەم پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا لە شاری ستراسبۆرگ لە فەڕەنسا دژی سوپای پاسداران و کۆماری ئیسلامی ئێران خۆپیشاندانیان کرد و داوایان کرد پەرلەمانی ئەوروپا وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی مامەڵە لەگەل سوپای پاسداران بکات و سزا بدرێت. بە پێی ئەو بەڵگانەی لە ماوەی چوار مانگی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران تۆمار کراون ، سوپای پاسداران رۆڵی سەرەکیی گێڕاوە لە سەرکوت و کوشتنی خۆپیشاندەران ئەوەش ناڕەزایەتیی نێودەوڵەتیی لێکەوتوەتەوە.
ئاستی هەناردەی نەوت و غازی و بەرهەمە سوتەمەنییەکانی روسیا لە ساڵی 2022 بەراورد بە ساڵی 2021 بەرزببونەوە تۆمار دەکات. بە پێی ئەو داتایانەی سایتی (روسیا تودەی) بڵاویکردوەتەوە، ئاستی هەناردەی نەوت و غازی روسیا لە ساڵی 2022دا بەرێژەی %28 بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە، ئەوەش بەراورد بە ساڵی 2021. هەناردەی غازی سروشتی بەرێژەی ٪8 و نەوتی خاو ٪7 و بەرهەمەکانی بەنزین ٪4.3 زیادیان کردوە. ئەمە لەکاتێکدایە کە لە ساڵی 2022دا روسیا هێرشی بۆ سەر ئۆکرانیا دەستپێکرد و وڵاتانی رۆژئاوا بانگەشەی ئەوەیان دەکرد کە سزایان بەسەر روسیادا سەپاندوە و لە رێگەی سازاکانەوە داهاتی نەوت و غازی روسیا سنوردار دەکەن.
هاوڵاتی چین، ئەو وڵاتەی ژمارەی دانیشتوانەکەی یەک ملیار و 400 ملیۆن کەسە، رێژەی لەدایکبوونەکانی بۆ نزمترین ئاست دابەزیوە، ئەمەش هاوکاتە لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی کەسانی بەتەمەن لەنێو هێزی کاردا. نوسینگه‌ی نیشتمانی ئاماری چین له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه، له كۆتایی ساڵی 2022دا كۆی گشتی دانیشتوان گه‌یشتوه‌ته یه‌ك ملیار و 411 هه‌زار و 175 ملیۆن كه‌س، له كاتێكدا ساڵێك پێشتر یه‌ك ملیار و 412 هه‌زار و260 كه‌س بون. ڕێژه‌ی له‌دایكبون له ساڵی ڕابردودا و له هه‌ر هه‌زار كه‌سێكدا 6.77 كه‌س بون، به‌ڵام له ساڵی 2021دا و بۆ هه‌ر هه‌زار كه‌سێك رێژه‌ی له‌دایكبون 7.52 منداڵ بون، رێژه‌كه‌ی ساڵی رابردوش به‌كه‌مترین رێژه‌ی له‌دایكبون له‌و وڵاته له‌ماوه‌ی 60 ساڵی رابردو داده‌نرێت. بەپێی ئامارەکان، لە ساڵی رابردوو 9,56 ملیۆن منداڵ لە چین لەدایکبوون و ژمارەی مردووان گەیشتووەتە 10,41 ملیۆن کەس. دوایین جار کە چین کەمبوونەوەی ژمارەی دانیشتوانی بەخۆوە بینی ساڵی 1960 بوو، کە وڵاتەکە بەهۆی سیاسەتی کشتوکاڵی کارەساتبارانەی ماوتسی تۆنگ، سەرۆکی ئەوکاتی چینەوە، تووشی خراپترین برسێتی بوو لە مێژووی هاوچەرخیدا. هەروەها چین لە ساڵی 2016 کۆتایی بە "سیاسەتی یەک منداڵ" هێنا کە لە هەشتاکانی سەدەی رابردوودا سەپاندبووی بەهۆی ترسی زیادبوونی زۆری ژمارەی دانیشتووان و لە ساڵی 2021 دەستیکرد بە رێگەدان بە هاوسەرەکان بۆ ئەوەی سێ منداڵیان هەبێت ،بەڵام وەک دەردەکەوێت، ئەم رێوشوێنە تا ئێستا سەرکەوتوو نەبووە لە پێچەوانەکردنەوەی دابەزینی دیمۆگرافی هاوکات،ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێس، لە زاری چەند پسپۆڕێکی شیکارییەوە هۆشداریدا لەوەی، دابەزینی رێژەی لەدایکبوون لە چین رەنگە ببێتە بەربەست لەبەردەم گەشەی ئابووری ئەو وڵاتە و فشار بخاتە سەر گەنجینەی گشتی.
هاوڵاتی ئاشکرابوونی دۆزینەوەی چەند فایلێکی نهێنی لە ئۆفیس وگەراجی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا جۆ بایدن کاردانەوەیەکی گەورەی لێکەوتۆتەوە، ئەمەش بەهۆی ئەوەی بەڵگەنامەکان بۆ چەندین ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێنەوە لەکاتێکدا جۆ بایدن" جێگیری سەرۆکی ئەمریکا"باراک ئۆباما بووە. ڕۆژی دوو شەممەی ڕابردوو دۆزینەوەی چەند بەڵگەنامەیەکی نهێنی لە ئۆفیسی ماڵی جۆ بایدن لە ویلایەتی دیلاوێر دۆزرانەوە، دوا بەدوای ئەوەش کۆتایی ئەم هەفتەیە و ڕۆژی پێنجشەممە ٦ بەڵگەنامەی دیکە دۆزرانەوە کە یەکێکیان لە گەراجە تایبەتەکەی جۆ بایدن بوو کە ئۆتۆمبێلە وەزرشیە تایبەتەکەیی لێ رادەگرێت، کە شۆفەرلێت کۆڤێرتە و بۆ ساڵانی شەستەکان دەگەڕێتەوە، هاوکات ٥ بەڵگەنامەکەی دیکەش کە هەر لەلایەن پارێزەرانی جۆ بایدنەوە دۆزرانەوە لە ئۆفیسەکەیدا دۆزرانەوە لە ویلایەتی دێلاوێر و دەستبەجێ ڕادەستی وەزارەتی داد کران. بەڵگەنامەکان لە لایەن پارێزەرانی جۆ بایدنەوە دۆزراونەتەوە و تا ئێستا هیچ زانیاریەک لەسەر ناوەڕۆکی بەڵگە نامەکان نیە کە باسی چی دەکەن وچۆن لەوێ دانراون وبۆچی دوابەدوای تەواوبوونی پۆستی فەرمی جۆ بایدن وەک جێگیری باراک ئۆباما ئەو بەڵگەنامانە نەگەڕێنراونەتەوە بۆ ئەرشیفی بەڵگەنامەکانی ئەمریکا، بەڵام لە ڕاپۆرتێکی سی ئێن ئێن و هاوکات نیویۆرک تایمزیشدا هاتووە کە لەڕێی سەرچاوەیەکەوە دەستیان کەوتووە گوایە بەشێکی ئەو بەڵگەنامانە زانیاریان لەسەر وڵاتانی ئێران، بەریتانیا، ئۆکرانیا، هەروەها وردەکاری پرسەی کوڕەکەی جۆ بایدن " بیو بایدن" بووە کە لە ساڵی ٢٠١٥ دا مردووە، ئەمانە لە ١٠ کۆمەڵە بەڵگەنامەی یەکەم هەبوونە کە لە مانگی تشرینی دووەم دا دۆزرانەوە لە پەیمانگای پێن بایدن لە واشنتن دیسی دۆزراونەتەوە. لەبارەی دۆزینەوەی ئەو بەڵگەنامە نهێنیانەوە جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند کە هیچ زانیاریەکی نیە لەوبارەیەوە وسەری سوڕماوە لە دۆزینەوەی ئەو بەڵگەنامانە لە ئۆفیسەکەیدا، هەروەها جەخت لەوە دەکاتەوە کە ئیدارەکەی بەهەموو شێوەیەک هاوکار دەبێت لە لێکۆڵینەوەی ئەو بەڵگەنامانە. هاوکات ئەم فایلانە و کۆمەڵەی یەکەمیان کە ١٠ بەڵگەنامە بوون، لە بەرواری ٢ی تشرینی دووەم دا دۆزراونەتەوە واتە تەنها هەفتەیەک بەر لە هەڵبژاردنەکانی نیوەی خولی سەرۆکایەتی ئەمریکا، بەڵام ئەوە ئاشکرا نەکراوە تاوەکوو لە هەفتەی رابردوودا لەلایەن کەناڵی سی بی ئێس نیوزەوە دۆزینەوەیان ئاشکرا کرا، بەڵام هەر بەپێی ڕاگەێندراوی کۆشکی سپی هەر دوای دۆزینەوەی بەڵگەنامەکان ڕاستەوخۆ ئەرشیفی نیشتیمانی ئەمریکا و وەزارەتی داد ئاگادار کراوەتەوە؛ بەڵآم هەموو ئەمانە بوونەتە جێگای پرسیار لەسەر جۆ بایدن لەکاتی هەڵبژاردنەکانی نیوەی خولی سەرۆکایەتی ئەمریکادا ئەمانەی زانیووە و بەڵام بێ دەنگ بووە. جێگەیباسە،کاتێک لە هەشتی ئابدا، کارمەندانی "'FBI" لە ماڵەکەی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپ لە ویلایەتی فلۆریدا کۆمەڵێک بەڵگەنامەی نهێنییان دۆزییەوە، جۆ بایدن رەخنەی لە ترەمپ گرت و رایگەیاند: "چۆن دەکرێت کەسێک بەو ئەندازەیە لە ئاست بەرپرسیارییەتییەکان خەمسارد بێت". دۆزینەوەی بەڵگەنامەی نهێنی لە شوێنی تایبەتی سەرۆکەکانی ئەمریکا بەرەو بوون بە دیاردە دەچن بەوپێیەی پێش جۆ بایدن، ئەفسەرانی نووسینگەی هەواڵگریی فیدراڵیی ئەمریکا ناسراو بە FBI، لە کاتی پشکنینی کۆشکەکەی ترەمپ لە ویلایەتی فلۆریدا چەندین فایلی نهێنییان دۆزییەوە کە تێیدا باس لە توانا سەربازیی و تەنانەت توانای چەکی ئەتۆمیی وڵاتێکی دیاریکراو دەکات. ئەفسەرانی ئێف بی ئای لە مانگی هەشتی 2022 لە کاتی پشکنینی کۆشکەکەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لە مار-ئا-لاگۆ،توانی 103 بەڵگەنامەو فایلی نهێنی بدۆزێتەوە وەک بەشێک لە لێکۆڵینەوەی تاوانکاری بەشی داد سەبارەت بە ئەگەری هێشتنەوەی نادەستووری زانیاری ئاسایشی نەتەوەیی لە لایەن ترەمپەوە، ئەنجامدرا. ئەوەشلەکاتێکدابوو کە لە سەرەتای ٢٠٢٢ تیمی ترەمپ، 15 کارتۆن فایلی نهێنییان رادەستی حکومەت کردووەتەوە کە 184 فایل بوون و دوای گوشارێکی زۆرتری ئێف بی ئای، پارێزەرانی ترەمپ 38 فایلی نهێنی دیکەیان رادەستی حکومەت کردەوە و سوێندی یاساییشیان خواردبوو کە ئەوە دوا فایلی نهێنییە لای ترەمپ ماوەتەوە. بەڵام دواتر ئەفسەرانی ئێف بی ئای هەڵیانکوتایە سەر کۆشکەکەی ترەمپ و دەستیان بەسەر چەندین فایلی نهێنی دیکەدا گرت. هاوکات،بەگوێرەی زانیارییەکانی میدیای ئەمریکا، لەکاتی پشکنینەکانیان ئەفسەرانی ئێف بی ئای، هەندێ فایلی ئەوەندە نهێنیان دەستکەوتووە کە پێویستیان بە رەزامەندی فەرمیی سەروو خۆیان بووە بۆ چاوخشاندنەوە بە زانیارییەکانی نێو فایلەکان.
هاوڵاتی ساتی دەستگیرکردنی ماسیۆ مێسینا دینارۆ، سەرۆک مافیایەکی ئیتاڵی دوای ٣٠ ساڵ هەڵهاتن لەدەست پۆلیس
هاوڵاتی کۆبونەوەی ساڵانەی کۆڕبەندی ئابوری جیهانی لە شاری داڤۆس لە سویسرا بەڕێوەدەچیت، لەماوەی رۆژانی ١٦- ٢٠ی ئەم مانگە بەردەوام دەبێت، تێیدا ٢٧٠٠ سەرکردەی ١٣٠ وڵات بەشدار دەبن،هاوکات بەو مەبەستەش مەسرور بارزانی، سەرۆکی حوکمەتی هەرێمی کوردستانیش بەشدار دەبێت. کۆبونەوەی ساڵانەی کۆربەندی ئابوری جیهانی لە داڤۆس ئەمساڵ لە ژێر ناوی " هاوکاری لە جیهانێکی پارچە پارچەدا" بەڕێوەدەچێت، هەروەها لە کۆربەندەکەدا سەرکردە وبازرگانان و کۆمەڵگە مەدەنیەکانی ١٣٠وڵاتی جیاواز باس لە دۆخی جیهان وکارە لەپێشینەکانی ساڵی نوێ دەکەن. هاوکات ئەمساڵ تاکە سەرکردەی وڵاتانی گروپی حەوت کە بەشداری کۆربەندەکە دەکات لە داڤۆس، ئۆلاف شۆڵزی ڕاوێژکاری ئەڵمانیایە کە بڕیارە بەشداری لە چالاکییەکەدا بکات؛ لەگەڵ ئەوەشدا ڕۆژی یەکشەممە، وتەبێژی سیریل ڕامافۆسای سەرۆکی ئەفریقای باشوور ڕایگەیاند کە بەشداری چالاکییەکە ناکات بەهۆی بەردەوامی قەیرانی وزە لە وڵاتەکەدا. کۆربەندی ساڵانەی ئابوری جیهانی لە داڤۆس لە ساڵی ١٩٧١ لەلایەن ئابووریناسێکی ئەڵمانی کلاوس شوابەوە دامەزراوە، لە سەرەتادا بە کۆڕبەندی بەڕێوەبردنی ئەوروپی ناسرابوو، تا ساڵی ١٩٨٧ ناوەکەی گۆڕدرا بە کۆبونەوەی ساڵانەی کۆڕبەندی ئابوری جیهانی.
هاوڵاتی بۆ سەرۆکایەتی کردنی دانوستانەکانی لوتکەی کەشوهەوا cop 28 لە دووبەی، ئیمارات سوڵتان ئەلجابر سەرۆکی کۆمپانیایەکی گەورەی نەوتی “ ADNOC” دەسنیشانکردووە، ئەوەش ناڕەزایەکی زۆری چالاکوانانی کەشوهەوا وڕێکخراوە مەدەنیەکانی لێکەوتۆتەوە. ڕێکخراوە مەدەنیەکان و چالاکوانانی کەشوهەوا داوایان کردووە سوڵتان ئەلجابر دەست لە پۆستەکەی بکێشێتەوە لە سەرۆکایەتی کردنی کۆماپانیای نەوتی ADNOC، چونکە ئەمە دژ یەکیە لەگەڵ هەڵوێستەکانی لە دانوستانی ڕووبەڕووبونەوەی گەرمبونی زەوی لە لوتکەی کەشوهەوای COP28 . هاوکات نوسینگەی ئەلجابر ڕایگەیاندووە، کەوا سوڵتان ئەلجابر کە وەزیری پیشەسازی و تەکنەلۆژیای ئیماراتیشە، ئەمساڵ وەک ونوێنەری ئیمارات ئامادە دەبیت لە لوتکەی بۆ کەشوهەوا، هەروەها ڕاشیگەیاندووە ئەمساڵ ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە درووستکردنی هاودەنگی نێوان هەموو حوکمەتەکاندا لەسەر ئەو کۆنفرانسە. سەرەڕای ناڕەزایی ڕێکخراو و چالاکوانەکانی کەشوهەوا، وتەبێژی ڕێکەوتننامەی نەتەوە یەکگرتوەکان هیچ لێدوانێکی لەو بارەیەوە نەداوە. ئیمارات سێیەم گەورەترین بەرهەمهێنەری هاوپەیمانی نەوتی ئۆپیکە، لە ٣٠ی تشرینی دووەم هەتاوەکو ١٢ی کانوونی دووەم دانوستانەکانی کەشوهەوا دەکات بە نێوەندگیری نەتەوە یەکگرتوەکان، هاوکات ئیمارات یەکەم وڵاتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو کە ڕێکەوتنی پاریسی قەبوڵ کرد وپابەند بوو بە گەیشتنە ڕێژەیەکی پاکی دەردانی گازی ژەهراوی.
بە بەشداریی هەزارن کەس خۆپیشاندان دژی سوپای پاسدارن لە فەڕەنسا بەڕێوەچو و داواکرا ئەو سوپایە بخرێتە لیستی تیرۆری وڵاتانی ئەوروپا. رۆژی دوشەممە بە بەشداریی ژمارەیەکی بەرچاو لە چالاکوانان و دانیشتوانی کورد و ئێرانی لە ئەوروپا، خۆپیشاندان دژی سوپای پاسدارانی ئێران لە بەردەم پەرلەمانی ئەوروپا لە شاری ستراسبۆڕگ لە فەڕەنسا بەڕێوچو و سەرۆکی پەرلەمانی ئەوروپا لە خۆپیشاندانەکەدا رایگەیاند دەبێت بەرپرسانی سێدارە و سەرکوت لە ئێران سزا بدرێن. خۆپیشاندەران بە رێپێوان چونە بەردەم پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا لە شاری ستراسبۆرگ و دوای سزادانی سوپای پاسداران و ئەو بەرپرسانەی کۆماری ئیسلامی ئێرانیان کرد کە دەستیان لە سەرکوت و سێدارەی خەڵک و خۆپیشاندەرانی وڵاتەکەدا هەبوە. رۆبێتا مێتسۆلا، سەرۆکی پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا لە وتارێکدا بۆ خۆپیشاندەران رایگەیاند؛ دەبێت بەرپرسانی سەرکوت و سێدارە بکەونە بەردەم بەرپرسیارەتییەوە و ئەوروپا لەو پێناوەدا هەمو هەوڵێک دەدات. پۆلیسی فەڕەنسا رایگەیاندوە؛ژمارەی بەشداربوانی ئەو خۆپیشاندان و رێپێوانە گەیشتوەتە زیاتر لە 12 هەزار کەس و بە یەکێکە لە گەورەترین خۆپیشاندانەکانی مێژوی شاری ستراسبۆرگ ئەژمار دەکرێت و لە زۆربەی شارەکانی دیکەی ئەوروپاوە چالاکوانانی کورد و ئێرانی و ئەوروپی بەشدارییان تێدا کردوە. بڕیارە سبەینێ سێشەممە پەرلەمانی ئەوروپا پرسی بە تیرۆریست ناساندنی سوپای پاسدارانی ئێران لە دانیشتنی خۆیدا تاوتوێ بکات و خۆپیشاندەرانیش جەخت لەوە دەکەنەوە ئەو پەرلەمانە سوپای پاسداران بخاتە لیستی تیرۆری یەکێتی ئەوروپا و بە توندترین شێوە سزا بدرێت.
هاوڵاتی پۆلیسی ئەفغانستان رایگەیاندوه، رۆژی یه‌كشه‌ممه مەرساڵ نەبی زادە، ئه‌ندامی پێشوی په‌رله‌مانی ئەفغانستان و پاسەوانەکەی لە ماڵەکەی خۆیدا لە کابوڵی پایتەخت بە گولە کوژراون، هەروەها براکەی و پاسەوانێکی دوەمیش لە هێرشەکەدا برینداربون. نەبیزادە لە ساڵی 2019 لە پەرلەمانی ئەفغانستان پەرلەمانتار بوو هاوکات یەکێک بو لەو ژماره كه‌مه‌ی ژنانی یاسادانەری وڵاته‌كه كه له دوای ئەوەی تاڵیبان لە مانگی 8ی 2021دا دەسەڵاتی گرتەوە دەست لە کابوڵ مایەوە. بە وتەی مولفی حەمیدوڵا خالید، بەڕێوبەری پۆلیسی ناوخۆ، تەقەکردنەکە لە دەوروبەری کاتژمێر 3ی بەیانی بە کاتی ناوخۆی ئەو وڵاتە ڕوویداوە. نێردراوی هاوکاری نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئەفغانستان لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، "بەرزبوونەوەی نائارامی نیگەرانییەکی گەورەیە". هەروەها ئیدانەی هێرشەکەی کردو وتی "توندوتیژی بەشێک نییە لە هیچ چارەسەرێک بۆ هێنانەدی ئاشتییەکی بەردەوام بۆ ئەفغانستان". جێگەیباسە، لە دوای گەڕانەوەی تاڵیبان بۆ دەسەڵات لە ئەفغانستان لە ساڵی 2021، ژنان لە نزیکەی هەمو بوارەکانی گشتی له وڵاته‌كه‌دا دورخراونەتەوە و چالاكییه‌كانیان سنوردار كراوه.
.png)
هاوڵاتی وەزیری بەرگریی ئەڵمانیا دەستیلەکارکێشایەوە و داوا لە راوێژکاری وڵاتەکەی دەکات، "رێگەی بدات" بە دەستبەرداربوون لە پۆستەکەی. تۆڕی هه‌واڵی BBC بڵاویكرده‌وه، كریستین لامبرێكت، وه‌زیری به‌رگری ئه‌ڵمانیا له راگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكردوه، "ماوه‌ی مانگێكه میدیاكانی ئه‌ڵمانیا و ئه‌وروپا به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ره‌خنه‌كانیان بۆسه‌ر من و وه‌زاره‌ته‌كه‌م چڕكردوه‌ته‌وه، له‌كاتێكدا هیچ ده‌رفه‌تێكیان نه‌هێشته‌وه بۆئه‌وه‌ی رونكرده‌وه له دۆخه‌كه بده‌م، به‌ڵام له ئێستادا وا باشتره من ده‌ست له پۆسته‌كه‌م بكێشمه‌وه". هەروەها، لە راگەیێندراوێکی وەزارەتی بەرگریی ئەڵمانیادا هاتووە، کرستینە لامبرێشت، وەزیری بەرگریی ئەڵمانیا "داوای لە ئۆلاف شۆڵز، راوێژکار[ی ئەڵمانیا] کردووە رێگەی بدات بۆ دەستبەرداربوونی لە پۆستەکەی." ئەو وەزیرە روبه‌ڕوی ره‌خنه‌یه‌كی توندی وڵاتانی جیهان بۆوە، به‌هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌ڵمانیا تا ئێستا نه‌یتوانیوه هاوكاری پێشكه‌شك به هێزه‌كانی ئۆكرانیا بكات. له‌لایه‌كی دیكه‌شه‌وه به‌هۆی ئه‌وه‌ی نه‌یتوانیوه ئاستی وه‌زاره‌ته‌كه‌ی و هێزی سه‌ربازی ئه‌ڵمانیا په‌ره‌پێبدات هاوکات وه‌زیری به‌رگری ئه‌ڵمانیا له‌سه‌ر دو پرسی دیكه‌ش روبه‌ڕوی ره‌خنه‌یه‌كی زۆربوه‌وه ئه‌وانیش گه‌شتێك به هێلیكۆپه‌ترێكی سه‌ربازی كه بۆ یه‌كێك منداڵه‌كانی رێكی خستبو، یه‌كێكی دیكه‌شیان ئه‌و په‌یامه‌ی كه له شه‌وی كریسمسدا بڵاویكرده‌وه كه تێیدا باسی له بارودۆخی ئۆكرانیا ده‌كرد، ده‌نگی یارییه ئاگرینییه‌كان له ده‌وروبه‌ری بون و له كییێڤ-یش هاوڵاتیان به بۆردومان ئه‌و شه‌وه‌یان به‌ڕێكرد.
ئۆکرانیا بۆ تێکشانی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی کە روسیا بەکاری دەهێنێت سود لە چەکێکی ئەڵمانیا وەردەگرێت کە ئەو وڵاتە بۆ مەبەستی روبەڕوبونەوەی فڕۆکە خۆکوژەکان رادەستی کردوە. پێگەی پۆلۆتیکۆ بڵاوی کردوەتەوە؛ ئۆکرانیا بەهۆی خێرایی فڕۆکە خۆکوژەکانی ئێران کە دەگاتە (185) کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا روبەڕوی کێشە بوەتەوە بەڵام ئەڵمانیا بە بەخشینی جۆرە زرێپۆش و چەکێکی تایبەت بوەتە فریادڕەسی وڵاتەکە لە دەست هێرشی ئەو فڕۆکانە. ئەڵمانیا 30 زرێپۆشێکی تایبەتی لە جۆری (Flakpanzer Gepard) بەخشیوە بە سوپای ئۆکرانیا و لە ئێستادا چەکی بەکارهاتوی سەر ئەو زرێپۆشە بوەتە بکوژی سەرەکیی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی کە لە لایەن ئێرانەوە دروست کراون و روسیا بە دەستکاریکردنیان ئاستی توانایانی بەرز کردوەتەوە. پۆلۆتیکۆ ئاشکرای کردوە؛ ئەو زرێپۆشە و چەکەی ئەڵمانیا بەراورد بە زۆربەی چەکەکانی دیکەی ئەمریکا و ئەوروپا کە رادەستی ئۆکرانیا کراوە سەرکەوتو بوە بۆ پێکانی فڕۆکە خۆکوژەکانی ئێران. فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئێران بەهۆی خێراییان، کردنە ئامانجیان ئاسان نییە بە تایبەت ئەگەر ئەو فڕۆکانە لە جۆری خۆکوژ بن بەڵام زرێپۆشەکەی ئەڵمانیا بەهۆی بونی سیستمی دژە ئاسمانی دەتوانێت لە مەودای سێ مەتر و پێش گەیشتن بە ئامانجەکەیان تێکیان بشکێنێت.
یەکێتی ئەوروپا ئیدانەی سزای سێدارە لە ئێران دەکات و داوای لە دەسەڵاتی ئەو وڵاتە کرد جێبەجێکردنی سیدارە بەهەموشێوەک رابگرێت. ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپا رۆژی یەکشەممە بە بڵاوکردنەوەی بەیاننامەیەک، رایگەیاند؛ ئەوروپا لەسێدارەدانی هەر کەسێک و بە هەرشێوازێک لە ئێران بە توندی ئیدانە دەکات و لەسێدرادانی هاوڵاتییەکی ئەوروپاش لە لایەن دەسەڵاتی تارانەوە بە توندترین شێوە ئیدانە دەکەن. ئەوروپا لەو بەیاننامەیەدا هاوخەمیی بۆ کەسوکاری عەلیرەزا ئەکبەری دەربڕیوە کە رۆژی شەممە بە تۆمەتی سیخوڕیی بۆ دەزگای هەواڵگریی بەریتانیا لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە لەسێدارەدرا. ئەوروپا جەختی لەوە کردوەتەوە "کە پشتگیریی تەوای بەرتیانیا لە دژی تاران دەکەن و هاوکات سێدارە بە دوایین خاڵی پێشێلکارییەکانی ئێران دژی مافەکانی مرۆڤ لەقەڵەم دەدەن چونکە سزاکە ستمەکارانە و نامرۆڤانە و ئەوپەڕی بێڕێزییە". لە کۆتایی بەیاننامەکەی یەکێتی ئەوروپادا هاتوە: دەبێت دەسەڵاتی ئێران خۆی بەدور بگرێت لە جێبەجێکردنی هەر جۆرە بڕیارێکی دیکەی سێدارە و رێوشوێن و سیاسەتی نوێ بگرێتەبەر لە چوارچێوەی هەڵوەشاندنەوەی یاساکانی سزای سێدارە لە وڵاتەکەی. لەسێدارەدانی ئەکبەری پێشتر لە لایەن ئەمریکا و ئەڵمانیا و فەڕەنسا، ئیدانە کرا و بەریتانیا باڵیۆزەکەی لە تاران کشاندەوە بە مەبەستی راوێژ لەسەر بابەتی سزادانی کۆماری ئیسلامی ئێران. عەلیڕەزا ئەکبەری، جێگری وەزیری بەرگریی پێشوتری ئێران و هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانی بە تۆمەتی سیخوڕی بۆ دەزگای هەواڵگریی بەریتانیا ( (MI6، لە لایەن کۆماری ئیسلامییەوە لەسێدارە درا و ئەوەش کاردانەوەی نێودەوڵەتیی زۆری لێکەوتەوە.
