ئیحسان شممەری بۆ هاوڵاتی: ئەگەر ئیسرائیل هێرش بكاتە سەر عێراق حكومەتەكەی سودانی هەرەس دەهێنێت

هاوڵاتی ئەمڕۆ بەرپرسانی بەرگری ٥٠ وڵاتی ڕۆژئاوا لە ئەڵمانیا لەسەر ناردنی تانکی لیۆپارد و  زیادکردنی هاوکاریە سەربازیەکان  بۆ ئۆکرانیا کۆدەبنەوە. لە کۆبونەوەکەی ئەمڕۆدا کە بەرلین بە ئامادەبوونی وەزیری بەرگری نوێی ئەڵمانیا لە کۆبونەوەکەدا ئامادە دەبێت و  ئەمە یەکەم ئەرکی  گرنگی بۆریس پیستۆریەسیشە  لەدوای دەستبەکاربوونی وەک وەزیری نوێی بەرگری ئەڵمانیا ، پێشبینی دەکرێت گفتوگۆکان ئاڵۆز بن، چونکە بەرلین هێشتا دوودڵە  لە دابینکردنی  تانکەکانی شەڕ کە کیێڤ دەڵێت پێویستمانە بۆ سەرکەوتن لە شەڕەکەدا.  بەرپرسێکی پۆڵەندیش دەڵێت، وارشۆ ئامادەیە ڕێوشوێنی "ناستاندارد" ڕەچاوبکات ئەگەر ئەڵمانیا دژایەتی ناردنی تانکی لیۆپارد بکات بۆ ئۆکرانیا. هاوکات لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا چەندین جار ئۆلاڤ شۆڵز، ڕاویژکاری ئەڵمانیا  جەختی لەوە کردۆتەوە ئەڵمانیا تەنها کاتێک تانکی لیۆپارد دەنێرێت بۆ ئۆکرانیا کە ئەمریکاش تانکەکانی خۆی ولەناویاندا " ئێم ١ ئابرامز" بنێرێت بۆ ئۆکرانیا، لەگەڵ ئەوەشدا فینلەند و و پۆڵەندا چاوەڕێی ڕەزامەندی ئەڵمانیان بۆ ناردنی تانکی لیۆپارد بۆ ئۆکرانیا.   زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا خاوەنی تانکی لیۆپاردن کە بەگوێرەی شارەزایانی سەربازی یەکێکە لە کەرەستە جەنگیەکان کە دەکرێت وەرچەرخان بکات لە شەڕی نێوان ڕوسیا وئۆکرانیادا، ئەڵمانیاش مافی ڤیتۆی هەیە و بۆ ئەوەی وڵاتانی ئەوروپا بتوانن تانکی لیۆپارد بنێنرن بۆ ئۆکرانیا پێویستە ئەڵمانیا ڕەزامەند بێت.   ڤۆلۆدیمێر زێلینسکی، سەرۆکی ئۆکرانیاش لەوبارەیەوە ڕایگەیاندووە، لە کاتێکدا وڵاتەکەی لە پێشبڕکێدایە لەگەڵ کات نابێت وڵاتانی هاوپەیمان کەمتەرخەمی بکەن لە ناردنی هاوکاریەکان بۆ سەرکەوتنی ئۆکرانیا ، هەروەها  ڕۆژی چوارشەممە لە ڕێگەی  پەیوەندییەوە لە کۆڕبەندی ئابووری جیهانی لە داڤۆسی سویسرا ئاماژەی بەوەکرد “ئەو کاتەی جیهانی ئازاد بۆ بیرکردنەوە بەکاریدەهێنێت، دەوڵەتی تیرۆریستی بۆ کوشتن بەکاریدەهێنێت. بەرپرسانی ئەمریکاش ئاماژەیان بەوەکردووە کە پێدەچیت ئەمریکا زرێپۆشی سترایکەر بنێرێت بۆ ئۆکرانیا بەڵام لە ئێستادا هیچ باسێک لەسەر ناردنی  تانکەکانی دیکە  بەتایبەت " تانکی ئێم ١ ئابرامز" نیە. ئەمەش لەکاتێکدایە، هێرشەکانی ڕوسیا بۆسەر ئۆکرانیا بەردەوامە و سی ئای ئەی لەگەڵ سەرۆکی ئۆکرانیا باسی لە قوڵبونەوەی جەنگەکە وبەردەوامی زیاتر کردووە لە  وەرزی بەهاردا، هاوکات ڕوسیا بانگەشەی کۆنتڕۆڵکردنی شارۆچکەیەکی نیشتەجێبوون لە نزیک بەخموت دەکات ئەو شارەی دۆنێتسک کە چەند مانگێکە جێگەی شەڕی توند بووە.

هاوڵاتی ڕێکخراوی هەنگاو بۆ مافی مرۆڤ ڕایگەیاند، بەرەبەیانی دوێنێ  ئێران سزای سێدارەی سەر گەنجێکی کوردی بەناوی  (  سەید فەرهاد حوسێنی) جێبەجێ کرد ولەسێدارەی دا لە زیندانی سۆڵماس کە پێشتر بە تۆمەتی کوشتنی ئەنقسەت دەستگیر کرابوو لە زیندانی سۆڵماس. هەروەها ڕێکخراوی هەنگاو ئاماژەی بەوەش داوە، بەپێی ئەو ڕاپۆرت وزانیاریانەی بەدەست ڕێکخراوی هەنگاو گەیشتووە، ئەو گەنجە پێش سێ ساڵ بە تۆمەتی کوشتنی ئەنقەست دەستبەسەر کراوە و  لە لایەن دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە حوکمی سێدارەی بەسەردا سەپاوە و لە زیندانی سۆڵماس دەست بەسەر کراوە. ئەمە لەکاتێکدایە کە ماوەی ١٢٦ ڕۆژە ناڕەزایی و خۆپیشاندانەکانی شۆڕشی ژینا ئەمینی لە ئێران بەردەوامە و ڕۆژی ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ دوو گەنجی دیکەی کورد  کە لەناو ناڕەزایەتیەکانی ئێراندا دەستبەسەرکرابوون لە سێدارە دران، هاوکات بەپێی ڕیکخراوی مافی مرۆڤی ئێرانیش تاوەکو ئێستا زیاتر لە ١٠٠ کەس سزای سێدارەیان بەسەردا سەپاوە.

هاوڵاتی جاسیندا ئاردێرن، سەرۆکوەزیرانی نیوزیلاند ئەمڕۆ پێنجشەممە رایگەیاند، دەست لە کارەکەی دەکێشێتەوە و لە هەڵبژاردنی ئەمساڵیشدا بەشدار نابێت. دوای ئەوەی خانمە سەرۆکوەزیرانەکە لە شاری ناپیێر بەچاوی پڕ فرمێسکەوە لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند ، 7ی شوبات دوا رۆژی دەسەڵاتی دەبێت. ئاردێرن گوتی، "من پێ دەنێمە ساڵی شەشەمی پۆستەکەم، بۆ هەر یەک لەو ساڵانەش، هەموو توانایەکی خۆمم بۆ تەرخانکردووە." و دەستلەکارکێشانەوەی خۆی ڕاگەیاند ژمارەیەکی زۆر لە سەرۆکوەزیران و کەسانی ناسراو دەستخۆشیان لێکرد و کاردانەوەیان بەرامبەر ئەم بڕیارە هەبوو. کاردانەوەکان: "ئەردێرن نیشانی جیهانی دا کە چۆن بە زیرەکی و بەهێزەوە ڕابەری بکات. ئەو دەریخست کە هاوسۆزی و تێڕوانین سیفەتی سەرکردایەتی بەهێزن." سەرۆک وەزیرانی ئوسترالیا ئەنتۆنی ئەلبانی   "سوپاس بۆ هاوبەشی و هاوڕێیەتیت و بۆ سەرکردایەتیە هاوسۆز و میهرەبان و بەهێز و جێگیرەکەت لەم چەند ساڵەدا ئەو کارە جیاوازانەی  کە تۆ کردووتە ناپێورێن. هیوای باشترین دەخوازم بۆ خۆت و خێزانەکەت، هاوڕێکەم." سەرۆک وەزیرانی کەنەدا جەستن ترودو   من دەمەوێت سوپاسی سەرۆکوەزیران بکەم بۆ ئەو خزمەتەی بە گەلەکەی کردووە،هەروەها جێگەی ڕێزە کە توانی بەباشی ئیشێکی گران و قورس بەو سەرکەوتوییە بەڕێوە ببات، پێم وایە ئەو ڕێگایەی کە نیوزیلاندی بەڕێوەبرد لە کاتی  ئەو هێرشە تیرۆریستیانەی کریستچەرچەوە و کاردانەوە وڵامی وڵاتەکەمان وایکرد هەموومان هەست بەشانازی بکەین کە ئەو سەرکردەمانە ،هیوای باشترین بۆ خۆی و خێزانەکەی دەخوازم". کریستۆفەر لوکسۆن سەرۆکی ئۆپۆزسیۆنی نیوزلەندا   'ئێمە زۆر شانازی بەوە دەکەین بەو کارانەی سەرۆکوەزیران بۆ وڵاتەکەمان ئەنجامیداوە ،وە هەموو ئەو شتانەی بەهۆی ئەوەو وەک پارتێک توانیومانە بەدەستی بهێنین، هەروەها دەمانەوێت بەردەوام بین لەسەری."  گرانت ڕۆبێرتسۆن، جێگری سەرۆک وەزیران   "پێم وایە خەڵک دەزانن کە سەرۆک جۆ بایدن و ئەمریکا سوپاسگوزارن بۆ سەرۆک وەزیران ئاردێرن بۆ ڕێبەرایەتییەکەی لە پێشخستنی ئیندۆ پاسیفیک ئازاد و کراوە و هەوڵەکانی بۆ بەهێزکردنی هاوبەشی ئەمریکا و نیوزلەندا" جێگری بەڕێوەبەری سکرتێری ڕۆژنامەوانی کۆشکی سپی ئۆلیڤیا دالتۆن

هاوڵاتی بەرپرسانی ئەمریکا ڕایانگەیاند، لۆید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمەریکا ڕۆژی پێنجشەممە فشاری لەسەر وەزیری نوێی بەرگری ئەڵمانیا بۆریس پیستوریوس کرد بۆ ڕێگەدان بەگواستنەوەی تانکە دروستکراوەکانی ئەڵمانیا بۆ ئۆکرانیا. سەرچاوەیەکی حکومەتی ئەڵمانیا بە ڕۆیتەرزی ڕاگەیاند، ئەڵمانیا ڕێگە بە ناردنی تانکی دروستکراوی ئەڵمانی دەدات بۆ ئۆکرانیا بۆ یارمەتیدان لە بەرگری لە دژی ڕووسیا ئەگەر ئەمریکا ڕازی بێت تانکەکانی خۆی بنێرێت. بەڵام بەرپرسانی ئەمەریکا بە ئاشکرا و بە تایبەتی سوورن لەسەر ئەوەی کە واشنتن هیچ پلانێکی نییە بۆ ناردنی تانکی دروستکراوی ئەمریکا بۆ ئۆکرانیا لە ئێستادا. بەرپرسێکی باڵای بەرگری ئەمەریکا گوتی" سکرتێری بەرگری لەسەر ئەم بابەتە فشار لەسەر ئەڵمانییەکان دەکات" ئەو بەرپرسەی ئەمەریکا گوتی دابینکردنی ئوکراینا بە تانکی لیۆپاردی دروستکراوی ئەڵمانی باشترین هەنگاوە بەوپێیەی ژمارەیەک لەو وڵاتانەی کە هەیانە ئامادەن بە خێرای بیگوازنەوە بۆ ئۆکرانیا. هاوکات ئەمەریکا نزیکەی 24 ملیار دۆلاری کردووە بۆ یارمەتیدانی ئۆکرانیا بۆ بەرگریکردن لە خۆی لە دژی هێزەکانی ڕووسیا. هەروەها بەرپرسێکی دووەمی ئەمەریکا گوتی ئیدارەی جۆ بایدن وا دانراوە پاکێجێکی یارمەتی نوێ بۆ ئۆکرانیا پەسەند بکات کە بەهای زیاتر لە 2 ملیار دۆلارە. جێگەیباسە، هەندێک لەبەرپرسانی ئەمەریکا هیواخوازن کە بتوانن ئەڵمانیا ڕازی بکەن بۆ ڕێگەدان بەگواستنەوەی تانکەکانییان بۆ ئۆکرانیا. ئە بەرپرسە وتیشی،" ئێمە زۆر گەشبینین بەوەی کە تا کۆتایی هەفتە پێشکەوتنمان لەسەر ئەم داواکارییە هەبێت".

هاوڵاتی وه‌زیری به‌رگری بریتانیا هۆشداری دایه‌ ڤلادیمیر پوتن، سه‌رۆكی روسیا و رایگه‌یاند، تا دوایین هه‌نگاو له‌گه‌ڵ ئۆكرانیا به‌ره‌وامده‌بن له‌ پێشكه‌شكردنی هاوكارییه‌ سه‌ربازیی و مرۆییه‌كان به‌و وڵاته‌. بێن واڵس، وه‌زیری به‌رگری بریتانیا له‌ كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند، "ئه‌گه‌ر روسییه‌كان له‌و بڕوایه‌دان ئه‌مساڵ كۆتا كاروانی سه‌بازیی ره‌وانه‌ی كیێڤ ده‌كه‌ین ئه‌وا دوباره‌ هه‌ڵه‌ن و ئێمه‌ به‌ ره‌وانه‌كردنی كاروانێك له‌ هاوكاری سه‌ربازی له‌ تانكی چاڵێنجه‌ر-2 سه‌ر له‌نوێ ده‌ست پێده‌كه‌ینه‌وه‌". وتیشی " گرنگە ڕوسیا لەوە تێبگات کە سەروەری بۆ خاکی ئۆکرانیا دەگەڕێندرێتەوەو ڕوسیا لەو وڵاتە دەکرێتە دەرەوە".  وەزیری بەرگری بەریتانیا ئەوەشی زیاد کرد کە "بەریتانیاش 600 موشەکی بریمستۆن  ره‌وانه‌ی به‌ره‌كانی پێشه‌وه‌ی جه‌نگی ئۆكرانیا ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی ئۆكرانییه‌كان ته‌رازوی به‌ره‌كانی پێشه‌وه‌ی جه‌نگ هێنده‌ی دیكه‌ ئاوەژو بكه‌نه‌وه‌ و بتوانن جڵه‌وی نه‌ك به‌ره‌كانی پێشه‌وه‌، به‌ڵكو به‌ره‌كانی به‌رگری روسیاش بگرنه‌وه‌ ده‌ست".  جه‌ختی له‌وه‌شكرده‌وه‌، "روسیا زوبێت یاخود دره‌نگ ده‌بێت خاكی ئۆكرانیا جێبهێڵێت و سزای ته‌واوی ئه‌و تاوانه‌ش وه‌ربگرێته‌وه‌ كه‌ به‌رامبه‌ر به‌ هاوڵاتیانی ئۆكرانیا ئه‌نجامیداوه‌". 

هاوڵاتی دوای ئەوەی شەوی رابوردوو خێزانێکی پارێزگای دهۆک بەمەبەستی وەرگرتنی چارەسەری پزیشکی بەرەو تورکیا بەرێدکەون، لەنزیک شاری نەسیبین کەسێک تەقەیان لێ دەکات بەوهویەوە حەجی عەبدوڵلا مامیسی لەگەڵ هاوسەر و کچێکی گیانی خۆیان لەدەستداوە هاوکات دایکی مەلائەحمەد جەلالەدین گیانی خۆی لەدەستداوە رەمەزان رێکانی، کەسێکی نزیک لە بنەماڵەکەیان بە هاوڵاتی ی وت"ئەوانەی گیانی خۆیان لەدەستداون لەعەشیرەتی رێکانی نە، شەوی رابوردوو بەمەبەستی چارەسەر روویشتنە تورکیا کەمێک پێش ئێستا، پارێزگاری مێردین رایگەیاند: دوای ئەوەی بەیانی ئەمڕۆ لە شارۆچکەی نسێبین چوار هاوڵاتی هەرێمی کوردستان بەهۆی دەستڕێژی گولـلەوە کوژران، لەسەر روداوەکە هێزە ئەمنییەکان چوار تۆمەتباریان دەستگیرکردوە. پۆلیس بەردەوامە لەگەڕان و لێکۆڵینەوە بۆ دەستگرکردنی تۆمەتباران.

هاوڵاتی  ناڕەزایەتییە نێودەوڵەتییەكان دژی كۆماری ئیسلامی ئێران لە دوای مەرگی ژینا ئەمینی چوەتە قۆناغێكی مێژوییەوە و بەریتانیا وەك یەكەم وڵات باڵیۆزی خۆی لە تاران كشاندەوە و ئەمریكا مەرگی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ تاران راگەیاند و لە ئاستی ناوخۆشدا هەڵوەرینی پەل و پۆی دەسەڵات دەستی پێكردوە و سوپای پاسداران لەبەردەم گەورەترین سزای ئەوروپادایە. ئەگەرچی شەقام و گۆرەپانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران ماوەیەكی كەمە خۆپیشاندانی بەرفراوانی بەخۆیەوە نەبینیوە بەڵام ئاستی هەڵوێستە نێودەوڵەتییەكان لە بەرامبەر كۆماری ئیسلامی ئاماژەیە بە كاریگەریی ئەو ناڕەزایەتییانە كە 124 رۆژە بەردەوامە و بەرپرسێكیش حاشا لەوە ناكات ئەگەر دۆخی وڵاتەكە بەم شێوەیە بەردەوام بێت بایكۆتی سیاسیی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دژی تاران دەست پێدەكات. ئێران لە ڕوی سیاسیی و سەربازیی و سەرمایەوە لەبەردەم بایكۆت و سزادایە بە جۆرێك لە دوای خۆپیشاندانەكانەوە هیچ ئاسۆیەكی رون لە كۆماری ئیسلامیدا بەدی نەكراوە و هیچ دەرگایەكیشی بە مەبەستی دەربازبون بەڕویدا نەكراوەتەوە و ئەوەش وای كردوە ئەو كۆمارە لە ناوخۆدا روبەڕوی هەڵوەرین و وقوڵبونەوەی ناكۆكییەكان ببێتەوە. بەرپرسێكی كۆماری ئیسلامی رایگەیاندوە؛ بایكۆتی سیاسیی و دیپلۆماسی هەڕەشە لە دەسەڵاتی وڵاتەكەی دەكات و بەرپرسێكی دیكەش پێشنیار دەكات دەسەڵاتدارانی تاران كارێك نەكەن كە خەڵكی وڵاتەكە هاوشێوەی سەردەمی پاشایەتی خۆشحاڵبن بە رۆیشتن و نەمانی كۆماری ئیسلامی ئێران و بەرپرسەكانیان. بە گشتی ئەوەی بەدی دەكرێت ئەنجامی چوار مانگ ناڕەزایەتی و رژانی خوێنی دەیان كوڕ و كچی گەنجی رۆژهەڵاتی كوردستان و لەسێدارەدانی دەستگیركراوانە كە كۆماری ئیسلامی ئێران چاوەڕێی نەدەكرد تا ئەو ئاستە كۆڵەكەكانی بهەژێنێت و شەمەندەفەرەكی بوەستێنێت. بە پێی دوایین ئامار كە ناوەندی هەرانا بۆ مافەكانی مرۆڤ بڵاوی كردوەتەوە ژمارەی كوژراوانی ناڕەزایەتییەكانی ئێران بۆ 524 كەس بەرز بوەتەوە كە 71 كەسیان تەمەنیان لە 18 سال كەمترە. سوپای پاسداران لە بەردەم گەورەترین سزای ئەوروپا سەرەڕای ئەوەی ئێران خاوەنی ژمارەیەكی زۆر لە پۆلیسی دژە خۆپیشاندان و چالاكیی مەدەنییە بەڵام لە ماوەی ناڕەزایەتییەكاندا زیاترین ئەندامی سوپای پاسداران لە بەرەنگاربونەوەی گەنجان و خۆپیشاندەراندا كوژراون بە جۆرێك لە كۆی ئەو 69 ئەندام و چەكدارە ئەمنییانەی كە كوژراون 51 كەسیان ئەندامی سوپای پاسداران بون. ئەمیر حاجی زادە، فەرماندەی هێزە ئاسمانییەكانی سوپای پاسداران رون و رەوان دانی بەوەدا ناوە كە بۆ سەركوتی خۆپیشاندەران سودیان لە رێ و رێبازەكانی قاسم سولەیمانی لە سوریا وەرگرتوە. زۆربەی شارەزایانی سیاسی ناوخۆی ئێران و دەرەوە لەو بڕوایادان وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت ئەوروپا دەتوانن بە دو كارتی فشاری سەرەكیی ئاستی سەركوتەكانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی لە دژی ناڕەزایەتییەكان و خەڵكی وڵاتەكە كەم بكەنەوە كە ئەویش بایكۆتی دیپلۆماسی و سوپای پاسداران وەك تیرۆریست لەقەڵەم بدەن. نزیكەی دوو مانگە بابەتی ئەوەی كە سوپای پاسداران بخرێتە لیستی تیرۆرەوە لە ئەوروپا و وڵاتانی رۆژئاوا گەرمە بەڵام تەنها وڵاتی رۆژئاوایی كە ئەو كارەی كردبێت ئەمریكایە كە لە ساڵی 2019 ئەو سوپایەی خستە لیستی تیرۆرە و دوای ئەویش سەرەڕای ئەوەی وڵاتی كەنەدا رایگەیاند بەهۆی سەركوتی ناڕەزایەتییەكانەوە 10 هەزار ئەندامی سوپای پاسدارانی سزا داوە و گەشتی بۆ وڵاتەكەی لێ قەدەغە كردون و دەست بەسەر ئەژمارە بانكییەكان و سامانەكانی بەرپرساندا دەگرێت بەڵام تا ئێستا جگە لە ئەمریكا هیچ وڵاتێكی رۆژئاوایی سوپای پاسدارانی نەخستوەتە لیستی تیرۆری وڵاتەكانیانەوە. پێكهاتە و دەسەڵاتی سوپای پاسداران ناوی تەواوی سوپای پاسداران (سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی)یە كە هێزی ئاسمانی، دەریایی، بۆشای ئاسمان، قودس، بەسیج لەخۆ دەگرێت و هەر یەكەیان ئەركی دیاریكراوی خۆیان هەیە و تەنانەت كاری ئابوریی و بازرگانیی دەكەن و هەندێك سەرچاوەی ئاماری ئێران ئاماژە بەوە دەكەن 40%ئابوریی وڵاتەكە لەژێر كۆنتڕۆڵی ئەو سوپایەدایە كە بە ملیارەها دۆلار دەخەمڵێنرێت و لە بەرامبەردا سوپا رەتی كردوتەوە سەرمایەكەیان گەورە بێت و دەڵێت هەمو سەرچاوە داراییەكانیان 1% ئابوریی وڵاتەكەیە. دەسەڵاتەكانی سوپای پاسدارن بە شێوەی هەرەمییە و عەلی خامنەیی كە رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێرانە هاوكات فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكان و سوپای پاسدارانە لە لوتكەی ئەو هەرەمەدایە و دوای ئەو فەرماندەی گشتی سوپا و دواتر سەرۆكی ناوەندەكان زۆرترین دەسەڵاتیان هەیە. ئەو سوپایە لە بنەمادا حكومەتێكە لە ناو دەسەڵاتی ئێران و چونكە بە پێی پەیڕەوی ناوخۆی سوپای پاسداران؛ ئەركی سەرەكیی ئەو هێزە چەكدارییە پارێزگارییە لە بەرژەوەندییەكانی دەسەڵاتی ئیسلامی و كۆماری ئیسلامی لە ناوخۆی ئێران و هەر شوێنێك كە پێویست بكات واتە ئەو سوپایە سنورێكی رون و ئاشكرای بۆ جموجۆڵەكانی نییە و خۆی دەستكراوە كردوە لە هەوڵەكانی.  ئەمەش لە كاتێكدایە زۆربەی شارەزایان پێیان وایە ئەو هێزە كە دەبو سەروەریی خاكی ئێران بپارێزێت بەڵام ئەمڕۆ بە دەستوەردانەكانی لە وڵاتانی دیكەدا بوەتە هۆی ئەوەی سەروەریی ئێران و وڵاتان بخاتە مەترسیی گەورەوە چونكە لە عێراق هاوشێوەی خۆی دروست كردوە كە پێی دەوترێت (حەشدی شەعبی) و لە سوریا هاوشێوەیەكی دیكەی بە ناوی (جەیشی وەتەنی) و لە یەمەن بەهەموشێویەك هاوكاریی گروپی (ئەنساروڵڵا)ی سەر بە حوسییە شیعەكان دەكات و جگە لە دروستكردنی ئەم هاوشێوانە، لەكەس شاراوە نییە هاوكاریی هێزە چەكدارەكانی (حیزبوڵڵا)ی لوبنان و چەكدارەكانی فەڵەستین دەكات بۆیە رەنگە سزادانی ئەو سوپایە گەورەترین گورزی مێژویی بێت لە كۆماری ئیسلامی و دەسەڵات لە ئێران. ئاڵنگارییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران  ساڵانێكە ژمارەیەك لە كەسوكاری سەركردەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران با ئاشكرا یان نهێنی دەستبەرداری ئەو كۆمارە دەبن بەڵام ئەمساڵ و لە كاتی ناڕەزایەتییەكاندا وازهێنان و دەستبەرداربونی خانەوادە و بنەماڵەكانی رێبەر وەك لوتكەی دەسەڵات و وەزیر و بەرپرسی باڵای گرتەوە. هەر لە بنەماڵەی عەلی خامنەیی، بەدریە خامنەیی، تاقانە خوشكی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران حاشای لە براكەی و كۆماری ئیسلامی ئێران كرد و بەوەش نەوەستایەوە و رایگەیاند 13 ساڵە نە بروای بە براكەی و نە دەسەڵاتەكە نەماوە كە ئەو بڕیارەش پێدەچێت لە ژێر كاریگەریی دەستگیركردنی فەریدە مورادخانی، كچی بەدریە و خوشكەزای خامنەیی بێت كە بە تۆمەتی هەوڵدان بۆ تێكدانی ئاسایشی وڵات و بانگەشە لە دژی كۆماری ئیسلامی زیاتر لە مانگێكە لە زینداندایە. سەرەڕای ئەوانەش لەسێدارەدانی عەلیڕەزا ئەكبەری كە فەرماندەی پێشوی سوپای پاسداران و راوێژكاری وەزیری پێشوتری بەرگریی كۆماری ئیسلامی بو بە یەكێكی دیكە لە هەڵوەرینی لق و پۆپەكانی كۆماری ئیسلامی ئەژمار دەكرێت كە پێدەچێت سەری عەلی شەمخانی، ئەمینداری ئێستای ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی كۆماری ئیسلامی ئێران بخوات. سەرچاوەكانی سوپای قودس سەر بە سوپای پاسداران بڵاویان كردوەتەوە كە عەلی شەمخانی لە پۆستەكەی لادەبرێت و لە بەرامبەردا سەرچاوكانی نزیك لە ئەمینداری ئەنجومەنی باڵای ئاسایش ئەو دەنگۆیانەیان رەت كردوەتەوە كە ئەوەش ئاماژەی ململانێكانی بەرپرسان و فەرماندەكانی كۆماری ئیسلامی لە چوارچێوەی خێزان و حوكمڕانیدا نەماوە و بە ئاشكرا لە میدیا و سۆشیال میدیاكانیان جاڕی شەڕی راگەیاندن و تێكشكاندنی یەكتر دەدەن. عەلی شەمخانی كە پێشتر وەزیری بەرگریی ئێران بوە و عەلیڕەزا ئەكبەری راوێژكاری سەرەكیی بوە، بە ئەگەری زۆر بڕیاری دورخستنەوەی دەدرێت چونكە ئەكەبەری بە تۆمەتی سیخوڕی بۆ دەزگای هەواڵگریی بەریتانیا لە لایەن دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامییەوە لەسێدارە درا. ئەكبەری كە هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانی بو لە لایەن ئێرانەوە دەیان بەڵگەی لەسەر بڵاو كراوەتەوە كە دەستی هەبوە لە ئاشكراكردنی پلانەكانی كۆماری ئیسلام بۆ دەربازبون و خۆدزینەوە لە سزا نێودەوڵەتییەكان و هاوكات زانیاریی لەسەر موحسین فەخریزادە كە بە باوكی ئەتۆمیی ئێران ناودەهێنرا رادەستی وڵاتان كردوە و هەر ئەوەش بوەتە هۆی ئەوەی فەخریزادە لە ساڵی 2020 و لە هێرشێكی ئاڵۆز و ورددا لە ناوخۆی ئێران لە لایەن ئێسرائیلەوە بكوژرێت. تەلەفیزیۆنی فەرمیی ئێران راپۆرتێكی بڵاو كردوەتەوە كە وەزارەتی هەواڵگریی ئێران زیاتر لە دو ساڵ بوە گومانی لە ئەكبەری هەبوە تا توانیویانە بە چاودێرییكردنی ئەو بەرپرسە، بیسەلمێنن كە لە بەرامبەر وەرگرتنی نزیكەی دو ملیۆن دۆلاردا زانیاریی نهێنی بە دەزگای هەواڵگریی بەریتانیا ناسراو بە ئێم ئای شەش(MI6) فرۆشتوە. لە چوارمانگی ناڕەزایەتییەكاندا زۆرترین ناكۆكیی ناو بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران ئاشكرابوە و لە میدیاكانی جیهانیش بە كەوتنی دۆمینەكانی ئەو كۆمارە وەسف دەكرێن بە زمانێكی دیكە ناڕەزایەتییەكان گەڵای بەختی وەراندون و رۆژانە ناكۆكیی بەرپرسان قوڵتر دەبێتەوە و باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامیش پێچەوانەی ناڕەزایەتییەكانی رابردو زۆر بێدەنگن ئەگەرچی بەشێك لەو بێدەنگییە پەیوەستە بەوەی گەورەترین ترسیان لە كۆتایی سیستمی كۆماری ئیسلامی لە ئێران هەیە بەڵام ناكۆكییەكان وای كردوە بواری سەرهەڵدانی زۆر بەو باڵە لە ناوخۆی وڵاتەكە نەدرێت. پێشتر لە میدیا فەرمییەكانی ئێران وا بڵاو كرایەوە كە 227 پەرلەمانتار لە كۆی 290 پەرلەمانتار لە بەیاننامەیەكدا داوایان كردوە ئەوانەی لە ناڕەزایەتییەكاندا دەستگیركراون دەستبەجێ لەسێدارە بدرێن بەڵام رۆژنامەی (شەرق) كە نزیكە لە باڵی ریفۆرمخوان بڵاویكردوەتەوە ئەو ژمارەیە تەنها بانگەشەیەكی میدیایی بوە چونكە بە پێی بەڵگەكان تەنها نزیكەی 100 كەس ئەو بەیاننامەیان واژۆ كردوە. ئەوەی جێگەی سەرنجە تا ئێستا ئەو زانا ئاینییانەی شیعە كە خاوەنی پێگەن و وەك مەرجەع و لێوەگەڕی شیعە لەقەڵەم دەدرێن هیچ جۆرە دژایەتییەكیان بۆ ناڕەزایەتییەكان و دژی خەڵك یان تەنانەت بۆ پشتیوانیی لە دەسەڵاتی ئێستای كۆماری ئیسلامی دەرنەبڕیو كە ئەوەش بۆ زانا ئاینییەكانی شیعە لە عێراق و بە تایبەت لە بێدەنگیی عەلی سیستانی زیاتر زەق دەبێتەوە. خۆپیشاندانی مێژویی ئەوروپا دژی سوپای پاسداران  رۆژی دوشەممە بە بەشداریی ژمارەیەكی بەرچاو لە چالاكوانان و دانیشتوانی كورد و ئێرانی لە ئەوروپا، خۆپیشاندان دژی سوپای پاسدارانی ئێران لە بەردەم پەرلەمانی ئەوروپا لە شاری ستراسبۆڕگ لە فەڕەنسا بەڕێوچو و سەرۆكی پەرلەمانی ئەوروپا لە خۆپیشاندانەكەدا رایگەیاند دەبێت بەرپرسانی سێدارە و سەركوت لە ئێران سزا بدرێن. خۆپیشاندەران بە رێپێوان چونە بەردەم پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا لە شاری ستراسبۆرگ و داوای سزادانی سوپای پاسداران و ئەو بەرپرسانەی كۆماری ئیسلامی ئێرانیان كرد و رۆبێتا مێتسۆلا سەرۆكی پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا لە وتارێكدا بۆ خۆپیشاندەران رایگەیاند؛ دەبێت بەرپرسانی سەركوت و سێدارە بكەونە بەردەم بەرپرسیارەتییەوە و ئەوروپا لەو پێناوەدا هەمو هەوڵێك دەدات. مێتسۆلا وتی: خۆپیشاندەران لە شوێنە راست و دروستەكەی مێژودا وەستاونەتەوە و هاوڵاتییانی ئێران مێژوییان دروستكردوە بۆیە ئەوروپا پشتیوانیان لێدەكات. پۆلیسی فەڕەنسا رایگەیاندوە؛ ژمارەی بەشداربوانی ئەو خۆپیشاندان و رێپێوانە زیاتر لە 12 هەزار كەس بوە و ئەوەش یەكێكە لە گەورەترین خۆپیشاندانەكانی مێژوی شاری ستراسبۆرگ كە لە زۆربەی شارەكانی دیكەی ئەوروپاوە چالاكوانانی كورد و ئێرانی و ئەوروپی بەشدارییان تێدا كردوە.  بایكۆتی سیاسی و دیپلۆماسی كۆماری ئیسلامی بەڕێویە محەمەد سەدر، ئەندامی ئەنجومەنی دەستنیشانكردنی بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران بە رۆژنامەی (ئیعتماد)ی چاپی وڵاتەكەی راگەیاندوە؛ ئەگەر سیاسەتە هەڵەكان لە ناوخۆی ئێران بەردەوامبێت بە ئەگەری زۆر ژمارەیەك لە وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت ئەوروپا باڵیۆزەكانیان لە تاران بكشیێننەوە و باڵیۆزەكانی كۆماری ئیسلامیش لە وڵاتەكانیان دەربكەن. زۆربەی وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت بەریتانیا و ئەمریكا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا دژایەتیی رون و ئاشكرای خۆیان دەربڕیوە دژی سەركوت و سێدارە لە لایەن دەسەلاتی ئێرانەوە، لەندەن رۆژی یەكشەممە (14/1/20223) رایانگەیاند لە كاردانەوەی لەسێدارەدانی عەلیرەزا ئەكبەری جێگری پێشوتری وەزیری بەرگری ئێران كە هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانی بوە باڵیۆزەكەیان لە تاران كشاندوەتەوە. وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا رونی كردوەتەوە ئەو كشانەوەیە كاتییە و بە مەبەستی راوێژ دەبێت بۆ بڕیاردان لەسەر دەسەڵاتی تاران كە ئەوەش ئاماژەیەكی دیكەیە كە هاوشێوەی ئەوروپا ئامادەكاریی دەكەن بۆ سەپاندنی سزای كاریگەر دژی دەسەڵاتی ئێران. ئێران تەنها چەند كاتژمێرێك دوای داواكاریی ئەمریكا بۆ راگرتنی سزای لە سێدارەدان، ئەكبەری لەسێدارەدا بۆیە ئەو بێباكییە بە دڵنیاییەوە لە لایەن واشنتۆنە بێ وەڵام نابێت بە تایبەت كە ئەو بەرپرسەی پێشوی سوپای پاسداران و كۆماری ئیسلامی هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانی بوە و لەندەن بە توندی و بە راشكاوی رایگەیاند؛ وەڵامی توندی بۆ ئەو هەنگاوەی ئێران دەبێت. بەریتانیا و ئەمریكا كە دژی لەسێدارەدانی چوار گەنجی دەستگیركراوی ناڕەزایەتییەكان هەڵوێستیان دەربڕیبو ئاستی كاردانەوەكانیان بە ئاستی لەسێدارەدانی ئەكبەری توندنەبو و ئەوەش دەرخەری ئەو راستییەیە ئەو دوو وڵاتە هاوپەیمانەی رۆژئاوا چیتر سەر زارەكی و تەنها بە لێدوان دژی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی هەڵوێست دەرنابڕن و هەنگاوی كردارییان دەبێت.  

ئێران رایگەیان بڕیارەکەی پەرلەمانی ئەوروپا دژی سوپای پاسداران نەگونجاو و هەڵەیە و کاریگەرییە خراپەکانی روبەڕوی ئەوروپا دەبێتەوە. حسێن ئەمیرعەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەل جۆزێپ بۆڕێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا رەخنەی گرت لە پەسندکردنی رەشنوسی بە تیرۆریست لەقەڵەمدانی سوپای پاسداران لە پەرلەمانی ئەوروپا. ئاژانسی هەواڵی تەسنیم بڵاوی کردوەتەوە کە ئەمیر عەبدوڵاهیان بە بۆرێڵی وتویەتی بڕیارەیەکەی پەرلەمانی ئەوروپا لە ئەنجامی هەست و هەڵچوندا بوە و دورە لە لۆژیک و مەدەنییەتەوە. وەزیری دەرەوەی ئێران وتوشیەتی: هەنگاوەکەی پەرلەمانی ئەوروپا زیان بە جەنگ لە دژی تیرۆر دەدات چونکە سوپای پاسدارانی دژی تیرۆر لە جنگدایە. بە وتەی حسێن ئەمیرعەبدوڵاهیان پەسندکردی رەشنوسی بە تیرۆریست لەقەڵەمدانی سوپای پاسداران لە ئەوروپا هاوشێوەی ئەوەیە فیشەک بە قاچی خۆیانەوە بنێن. پێشتر ئەحمەد وەحیدی وەزیری ناوخۆی ئێران وەک کاردانەوە بە بڕیاری پەرلەمانی ئەوروپا، رایگەیاند؛ ئەو بابەتە مایەی نگەرانیی نییە و سوپای پاسداران بەردەوام دەبێت لە هەنگاوەکانی.

هاوڵاتی سوریا بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا مەرجێكی قورس بۆ ئەنقەرە دیاری دەكات، توركیاش لەگەڵا ئەوەی دەڵێت بەردەوامی بەپرۆسەی دانوستانەكان دەدەن، بەڵام باس لەوەشدەكات ئۆپراسیۆنی زەمینی بەگوێرەی ئاستی هەڕەشەكان ئەگەرێكی كراوەیە، ئەمریكاو بەریتانیاش دژی پرۆسەی ئاساییبوونەوەی ئەنقەرەو دیمەشقن، هاوكات مەزلۆم كۆبانێ دەڵێت: روسیا هەوڵدەدات كێشەكانی ئێستا لەسوریا چارەسەر بكات بەنزیككردنەوەی توركیاو رژێمی سوریا، بەڵام باوەڕم بەوە نییە كە ئەم جۆرە هەوڵانە سەركەوتوو بن. لەكاتێكدا كەتوركیا سوورە لەسەر هەڵوێستەكەی و دەیەوێت ئەنجامێك بەدەستبهێنێت، بەڵام سوریا مەرجێكی قورسی خستە بەردەمی كەجێبەجێكردنی بۆ ئەنقەرە كارێكی ئاسان نابێت، ئەویش كۆتاییهێنانە بەدەستوەردانی سەربازیی توركیا لەخاكی سوریا. پێشتر رژێمی سوریا بەشێوەیەكی روون و ئاشكرا لەسەر ئاستی باڵادا هەڵوێستی خۆی دەرنەبڕیبوو، بەڵام لەگەڵ سەردانی حسێن ئەمیر عەبدوڵلاهیان وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ دیمەشق لە ١٤ی ئەم مانگەدا، رژێمی سوریا بەبوێرانە مەرجی سەرەكی خۆی بۆ بەردەوامی دانوستانەكانی لەگەڵ ئەنقەرە خستەڕوو كەئەویش پاشەكشێكردنی سوپای توركیایە لەنێو خاكی سوریادا.   ئەسەد: پێویستە توركیا كۆتایی بەداگیركەری بهێنێت ئاژانسی هەواڵی سانای سەر بەڕژێمی سوریا، ناوەڕۆكی كۆبوونەوەكەی بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریاو حسێن ئەمیر عەبدوڵلاهیان وەزیری دەرەوەی ئێرانی ئاشكراكرد، كەبەشێكی تایبەت بووە بەدانوستانەكانی نێوان دیمەشق و ئەنقەرە. ئاژانسەكە رایگەیاندووە، هەرچەندە عەبدوڵلاهیان ئاماژەی بەوەكردووە كە تاران بەئەرێنی لەدانوستانەكانی نێوان ئەنقەرەو دیمەشق دەڕوانێت و پێیوایە لەبەرژەوەندی هەردوولادا دەبێت، بەڵام بەشار ئەسەد لەمیانی كۆبوونەوەكەدا سووربووە لەسەر ئەوەی دیمەشق هیچ هەنگاوێك نانێت بۆ دانوستان لەگەڵ توركیا، ئەگەر دەست لەپاڵپشتیكردنی گروپە توندڕەوەكان هەڵنەگرێت و سەربازانی نەكشێنێتەوە كە ئەو گروپانەی وەك تیرۆریست و سوپای توركیاشی وەك داگیركەر لەقەڵەمداوە. هەمان رۆژ، فەیسەل میقداد وەزیری دەرەوەی سوریاش كەچاوی بە عەبدوڵلاهیان كەوتووە، لەبارەی پرسی دانوستانەكانی توركیاو سوریا قسەی كرد، میقدادیش پێداگری لەسەر كۆتاییهێنان بەئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی توركیاو پشتگیریكردن لەگروپە توندڕەوە جیهادییەكان لەنیو خاكی سوریا كرد. لەلایەكی دیكەوە رۆژنامەی ئەلعەرەبی سعودی، راپۆرتێكی لەبارەی هەوڵەكانی توركیا بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكانی لەگەڵ سوریا بڵاوكردەوەو ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە: بەشدار ئەسەد مەرجی بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا هەیەو ئەسەد پێیوایە، پێویستە لەهەنگاوی یەكەمدا، ئەردۆغان پاشەكشێ بەسەربازانی لەئیدلب، عەفرین و ناوچە داگیركراوەكانی دیكە بكات. رۆژنامەكە ئەوەشی خستووەتەڕوو، كێشەی سەرەكی دیمەشق ئەوەیە كەبەرپرسانی توركیا لێدوانی توندیان لەدژی سەرۆكی سوریا داوەو لەڕێگەی گروپ و كەسانی نزیكی خۆیان، دەیانەوێت خاكی سوریا كۆنتڕۆڵ بكەن و بەردەوامی بەئۆپراسیۆنە سەربازییەكان دەدەن و لەڕێگەی ئەو هەنگاوانە دەیانەوێت فشار دروستبكەن و وەك كارتێك لەدانوستانەكاندا بەكاریبهێنن. ئاژانسی هاواری نزیك لەخۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستانیش لەبارەی پرسەكەوە، چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ دكتور عەلا ئەلسەفەری لێكۆڵەرو شرۆڤەكاری پرسی نێودوڵەتی نزیك لەڕژێمی سوریا ئەنجامداوە، ئەلسەفەری پێیوایە، هەوڵەكانی توركیا پەیوەندیان بەهەڵبژاردنەكانی ئەو وڵاتەوە هەیە، بەڵام سوریا گرنگی بەهەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی لەتوركیا نادات و بەلایەوە گرنگ نییە، ئەردۆغان سەربكەوێت یان ئۆپۆزسیۆن و دەڵێت: گرنگ ئەوەیە سوریا خاوەنی بەرنامەیەكی باشە بۆ كۆتاییهێنان بەهەبوونی توركیاو گروپە تیرۆریستییەكان لەنێو خاكەكەیدا.   توركیا تاوەكو ئێستاش بیر لەئۆپراسیۆنی زەمینی دەكاتەوە دوابەدوای كۆبوونەوەی عەبدوڵلاهیان و سەرۆك و بەرپرسانی رژێمی سوریا، ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی توركیا بۆ ژماریەك میدیای جیهانی، لەبارەی پرسی دانوستانەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ سوریا قسەی كرد. كالن سەرەڕای ئەوەی ئامادەیی وڵاتەكەی بۆ  دانوستان لەگەڵ رژێمی سوریا دەربڕی، بەڵام جارێكی دیكەو هەڕەشەی كردەوە. ئیبراهیم كالن وتی: توركیا بەردەوامی بەپرۆسەی دانوستانەكان دەدات كە لەكۆتایی مانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوو لەمۆسكۆ دەستیپێكرد، بەڵام ئۆپراسیۆنی زەمینی بەگوێرەی ئاستی هەڕەشەكان ئەگەرێكی كراوەیە. ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی توركیا لەكۆتایی قسەكانیدا رایگەیاند، هەرچەندە بڕیارە لەناوەڕاستی مانگی شوباتدا، وەزیرانی دەرەوەی هەردوولا كۆببنەوە، بەڵام پێدەچێت بەر لەكۆبوونەوەكە، وەزیرانی بەرگری هەردوو وڵات كۆبوونەوەیەك ئەنجامبدەن. ئامانجی توركیا لەسوریا لەبارەی هەوڵەكانی توركیا بۆ دانوستان لەگەڵ رژێمی سوریا، مستەفا قەرەسوو ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ میدیاكانی پەكەكە رایگەیاند، لەئێستادا ئامانجی دەوڵەتی توركیا لەناوبردنی مافی كوردە. ویستی رژیم لەناوببات، بەڵام وادیارە ئێستا وازی هێناوەو دەڵێت ئەمە ئامانجی ئێمە نییە. دەڵێت تاكە ئامانجمان نەهێشتنی «تیرۆرە». بێگومان روسیا رۆڵی هەیە لەم كۆبوونەوانەدا. روسیاش بەهۆی شەڕی ئۆكرایناوە لەدۆخێكی خراپدایە. لەبەرئەوەی گەیشتووەتە بنبەست وەك ناوبژیوانێك لەنێوان تورك و سوریادا مامەڵە دەكات، دەیەوێت بەپەیوەندییەكانی لەگەڵ دەوڵەتی تورك كێشەی خۆی لەشەڕی ئوكراینادا چارەسەربكات، بەم شێوەیە روسیا پشتیوانی لەدوژمنایەتی تورك دەكات بەرامبەر بەكورد. مستەفا قەرەسوو وتیشی: پێویستە لە روسیا بپرسین، ئایا تۆ هاوبەشی دوژمنایەتی توركیای بەرامبەر بەكورد؟ ئایا دەبیتە هاوبەشی دەوڵەتی توركیا؟ ئامانجی كورد دابەشكردنی سوریا نییە. كورد هیچ پلانێكی بۆ دابەشكردنی سوریا نییە. كورد دەیەوێت لەگەڵ حكومەتی دیمەشق چارەسەریەك بۆ قەیرانەكە بدۆزێتەوە.   پەیوەندیەكانی توركیاو سوریا مەزلۆم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە) لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ماڵپەڕی ئەلمونیتەری ئەمریكی باسی هەوڵەكانی توركیا بۆ خۆنزیكردنەوە لە سوریا كرد و وتی، « روسیا هەوڵدەدات كێشەكانی ئێستا لەسوریا چارەسەر بكات بەنزیككردنەوەی توركیا و رژێمی سوریا، بەڵام باوەڕم بەوە نییە كە ئەم جۆرە هەوڵانە سەركەوتوو بن. رژێمی سوریا هەرگیز سازش لەسەر داواكارییەكانی خۆی ناكات. سەرەكیترینیان ئەوەیە كە توركیا هەموو سەربازەكانی لەخاكی سوریا بكشێنێتەوە و توركیا دەست لەپشتیوانیكردنی چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوننە هەڵبگرێت. بەهەمان شێوە باوەڕم بەوە نییە كە رژێمی سوریا ملكەچی داواكارییەكانی توركیا بێت بۆ دژایەتیكردنی خۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا. نە دەتوانێت و نە بارودۆخیشی رێگەی پێدەدات». هاوكات هوشیار ئوزسوی پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەبارەی كۆبوونەوەكانی سوریاو توركیا بۆ ئاژانسی هەواڵی فورات قسەی كرد، بەبۆچوونی ئوزسوی، ئاساییبوونەوەی پەیوەندیەكانی هەردوولا كارێكی ئاسان نابێت، بەهۆی ئەوەی بەریتانیاو ئەمریكا بەئاشكرا رایانگەیاند كە لەدژی پرۆسەكەن، بەو هۆیەوە ئەم پرسە لەدەستی ئەردۆغاندا نییە، لەسوریا شەڕێك هەیە كە ١٠ ساڵە بەردەوامە، ئەم دۆخە توركیا بەرەو روسیا پەلكێش دەكات، وڵاتانی رۆژئاواش ئەم هەنگاوە قبوڵ ناكەن، توركیا ئەندامی ناتۆیەو ئەردۆغان ناتوانێت، بەبێ رەچاوكردنی هەڵوێستی رۆژئاواییەكان بڕیار بدات. هوشیار ئوزسوی لەبەشێكی دیكەی قسەكانیدا ئاماژەی بەوەكرد كە توركیا سنورێكی ٩٠٠ كیلۆمەتری لەگەڵ كوردانی سوریادا هەیە، نابێت ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ سوریا لەسەر حسابی لەناوبردنی پێگەی كورد بێت، هەر دوژمنایەتیەك لەگەڵ كوردانی سوریا، كێشەی كوردانی توركیا قوڵتر دەكاتەوە.

هاوڵاتی ڤۆلۆدیمەر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکرانیا  لە پەیامێکی ڤیدیۆیدا ڕایگەیاند، ئۆکراینا "بە بەهێزی" و "بە توندی" بەرگری دەکات، وجارێکی تر فشاری خستەوە سەر جیهان بۆ ئەوەی بەردەوام بن لە دابینکردنی سوپاکەی بە یارمەتی سەربازی. ڤۆلۆدمیر زلێنسكی، سه‌رۆكی ئۆكرانیا له‌ په‌یامێكی ڤیدیۆیدا كه‌ له‌ كۆڕبه‌ندی ئابووری جیهانی پێشكه‌شكرا رایگه‌یاند، وڵاته‌كه‌ی به‌ره‌و سه‌ركه‌وتن هه‌نگاو ده‌نێت و نشوسته‌كانی تێپه‌ڕاندوه‌ و له‌پێناو گێڕانه‌وه‌ی خاكی وڵاته‌كه‌ی هێزه‌كانیان "ئه‌سته‌م ده‌كه‌نه‌ رێبازی سه‌ركه‌وتنیان". وتیشی، "پێویسته‌ سیستمی به‌رگری ئاسمانی له‌ هێرشه‌كانی روسیا زیاتر دابینكرێت و بتوانین روبه‌ڕوی هێرشه‌ ئاسمانییه‌كانی روسیا ببینه‌وه‌ " جه‌ختی له‌وه‌شكرده‌وه‌، "پێویسته‌ به‌رپرسانی كرێمڵن رێز له‌ یه‌كپارچه‌یی خاكی روسیا بگرن و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نیگه‌رانی ته‌ندروستی و سه‌لامه‌تی ژیانی خۆن نیم و سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ئێمه‌ جه‌نگمان ده‌ستپێنه‌كرد، به‌ڵام روسیا دڵنیا ده‌كه‌ینه‌وه‌ ئێمه‌ بۆیان كۆتایی پێده‌هێنین". سەرۆکی ئۆکرانیا سەبارەت بە ڕوداوی پێکدادانی هەلیکۆپتەرەکە ی لە هەرێمی کیڤ کە تیایدا وەزیرێکی ئەو وڵاتە گیانی لەدەستدا وتی، هیچ ڕووداوێک لە کاتی جەنگدا نییە . وتیشی: ئەمە ڕووداوێک نییە چونکە بەهۆی شەڕەوەیە و شەڕەکەش ڕەهەندی زۆری هەیە هیچ ڕووداوێک لە کاتی جەنگدا نییە". جێگەیباسە، ئۆکراینا  ژمارەیەک  سیستەمی بەرگری ئاسمانی پاتریۆتی بۆ دابین کراوە کە تازەترینیان لە لایەن هۆڵەنداوە پەسەند کرا لە ئێوارەی ڕۆژی سێشەممەی پێشوو.

هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند داواکارییەکانی ڕوسیا بۆ دانوستان لەگەڵ ئۆکرانیا جێگەی قبوڵکردن نین. وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، ئەنتۆنی بلینکن لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا دوای کۆبوونەوەکەی لەگەڵ وەزیری دەرەوەی بەریتانیا، جەیمس کلێڤەرلی کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیی هاوبەشیان بۆ رێک خرا ،ڕایگەیاند، "دەنگۆی ئەوەی کە گوایە ئۆکراینا و خۆرئاوا دژبە چارەسەرکردنی کێشەکانن لە رێگای دانوستانەوە بەتەواوی هەڵەیە، رووسیا وازهێنانی ئۆکراینای لەو خاکەی لەدەستی داوە کردوویەتییە مەرج بۆ دانوستان، ئەمەیش قبوڵکراو نییە". وتیشی،"لە رۆژدانی داهاتوودا پاکێجێکی دیکەی هاوکاری سەربازیی بۆ ئۆکراینا رادەگەیەنین. بەهێزی ئۆکراینا لە مەیدانی جەنگدا، کارتی دەستی ئەو وڵاتە بەهێز دەکات بۆ دانوستان". هاوکات باسی لەوەشکرد، کە ئەمریکا تاکوو ئێستا بە بەهای ٢٥ ملیار دۆلار چەک و پێداویستی سەربازیی بۆ سوپای ئۆکراینا دابین کردووە. هەروەها لەو کۆنگرە ڕۆژنامەوانییەدا کە وەزیری دەرەوەی بەریتانیا، جەیمس کلێڤەرلیش تێیدا بەشداربوو باسی لە یەکگرتوی ناتۆ کردوو بە سەرنج خستنە سەر ئەوەی کە هیچ کاتێک هێندەی ئێستا رووسیا لەسەر ئاستی جیهان بە تەنها جێ نەهێڵدراوە، گوتی: "هیچ کاتێکیش یەکڕیزی هێندەی ئێستا نەبووە لەنێو ناتۆدا". کلێڤەرلی ئاماژەی بەوەشدا لەگەڵ هاوتا ئەمریکییەکەیدا، جەنگی رووسیا-ئۆکراینا و لەسێدارەدانی جێگری پێشووی وەزیری بەرگریی ئێران، عەلی رەزا ئەکبەرییان -کە هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانی و ئێرانی بووە- تاوتوێ کردووە و نیگەرانی خۆیان دەربڕیووە لە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران و دابینکردنی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان لەلایەن ئێرانەوە بۆ رووسیا.

هاوڵاتی ئەم چەکە یەکێکە لەو هاوکاریانەی کە  ڕیشی سوناک سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا  ئەمساڵ لە  پشتگیری سەربازی بۆ ئۆکرانیا دابینی کرد بۆ سوپای ئۆکرانیا بکاتەوە بە بڕی 2.3 ملیار پاوەند (2.8 ملیار دۆلار). ئۆلێکساندر، فەرماندەی یەکینەکە دەڵێت: "ئەگەر هاوبەشە ڕۆژئاواییەکان چەک و تۆپخانەکانیان دابین بکەن، ئەوە یەکسەر لە بەرەکانی شەڕدا هەستی پێدەکرێت و دەتوانین بە شێوەیەکی گونجاو وەڵامی دوژمن بدەینەوە و زەمینە بۆ پێشڕەویکردن دروست بکەین.  

پەرلەمانی ئەوروپا بڕیاریدا سوپای پاسدارانی ئێران بخرێتە لیستی تیرۆری یەکێتی ئەوروپا و سبەینێش بڕیار لە راگرتنی رێککەوتنی ئەتۆمیی دەدرێت. پەرلەمانی ئەوروپا لە دانیشتی ئەمڕۆیدا بە کۆی 598 دەنگی بەڵی و تەنها 9 دەنگی نەخێر و 31 دەنگی بێ لایەنن گەڵالەی بەتیرۆریست ناساندنی سوپای پاسدارانی پەسند کرد کە دەبێت لە لایەن ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپاوە جێبەجێ بکرێت. چارلی وێیمێرس، نوێنەری سوید لە پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا بڵاوی کردەوە، ئەمڕۆ چوارشەممە بە زۆرینە پەرلەمانی ئەوروپا بڕیاریدا سوپای پاسدارانی ئێران بخرێتە لیستی تیرۆرەوە. نوێنەری سوید ئاماژەی بەوەکرد کە لەگەڵ پەسندکردنی بریاری بە تیرۆریست ناساندنی سوپای پاسداران لە ئەوروپا، سبەینێ پینجشەممە لە دانیشتی پەرلەماندا بڕیار لە هەڵپەساردن و راگرتنی رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی 5+1 بدرێت. هەفتەیەک دوای پەسندکردنی پڕۆژە بڕیارەکەی ئەمڕۆی پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا لە کۆبونەوەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا دەخرێتەوە بواری جێبەجێکردنەوە و سوپای پاسداران بە فەرمی وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی لە لایەن ئەوروپاوە مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت.

هێمن مەحمود  سەرەڕای هەموو هەوڵەكانی بانكی ناوەندی عێراق و لێدوانی بەرپرسان بۆ دابەزاندنی بەهای دۆلار لەبەرامبەر دیناری عێراقیدا كەماوەیەكە لەنرخی فەرمی بەرزتربووەتەوە، تائێستا بەهای 100 دۆلاری ئەمریكی لەنێوان 155 هەزار بۆ 161 هەزار بەرزونزم دەكات، كەچی بازاڕەكانی دراو بەو هەوڵ و لێدوانانە تائێستا كاریگەرییەكی ئەوتۆیان لەسەر درووستنەبووە، راوێژكاری دارایی سەرۆكوەزیرانی عێراقیش بڕوای وایە هۆكاری دابەزینی نرخی دینار كۆتوبەندی دەرەكییە، بەشێك لەسەركردە شیعەكانیش پێیان وایە پلانی ئەمریكایە بۆ تێكشكاندنی دراوی عێراقی، هەندێك بڕواشیان وایە دینار قوربانی ململانێكانی ئەمریكاو ئێرانەو عێراقییەكان باجەكەی دەدەن. ئیحسان یاسری راوێژكاری بانكی ناوەندی دەڵێت بەمنزیكانە بەهای دۆلارێكی ئەمریكی بۆ هەزارو 470 دینار دەگەڕێتەوە، هەروەها هۆكاری بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بەرامبەر دینار لەبازاڕە ناوخۆییەكان ئاشكرادەكات و دەڵێت « بانكی ناوەندی زیاتر لەساڵێك لەمەوبەر دەستیكردووە بەڕێكخستنی كەرتی دارایی بازرگانی دەرەكی، ئەویش لەڕێگای دروستكردنی ئەوەی پێی دەوترێت (پلاتفۆرم)، كەمیكانیزمێكە كەبانكەكان لەڕێگەیەوە داواكارییەكانیان بەرزدەكەنەوە بەمەبەستی دابینكردنی پێداویستییەكانی دارایی بازرگانی دەرەكی، بانكەكان ئەركی گەڕان بەدوای كڕیاردا ئەنجامدەدەن بەپێی ئەوەی بەئەركی (كڕیارەكەت بناسە) ناسراوە، واتە زانینی سروشتی كڕیارو سەرچاوەكانی پارەكەی، دواتر پارەكە بۆ بەرژەوەندی كڕیارەكە دەڕوات و دوای ئەوە كاڵاكان دەگەڕێندرێنەوە». پێشووتر بانكی ناوەندی نرخی یەك دۆلاری بۆ وەزارەتی دارایی بەهەزارو 450 دینارو بۆ بانكەكان بەهەزارو 460 دینارو بۆ هاووڵاتیانیش بەهەزارو 470 دینار دیاریكردبوو، بەڵام لەئێستادا ئەو نرخانە بەجێگری لەبازاڕەكاندا نەماونەتەوە، ئەمەش مەترسی لەلایەن هاووڵاتیانەوە درووستكردووە، چونكە عێراق وڵاتێكی بەكاربەرەو زۆربەی بازرگانییەكەی لەڕێگای هاوردەوەیە لەوڵاتانی دەرەوەو بەمەش كاردەكاتە سەر ژیانی هاووڵاتیانی. مەزهەر محەممەد ساڵح راوێژكاری دارایی سەرۆكوەزیرانی عێراق بڕوای وایە هۆكاری راستەقینەو بنەڕەتی دابەزینی نرخی دینار كۆتوبەندی دەرەكییە، بەڵام هادی عامری سەركردەی دیاری شیعەكان بڕوای وایە ئەمریكییەكان وەك چەكێك بەرزبوونەوەی دۆلار بەرامبەر دینار لەبەرامبەر عێراقدا بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی فشاری لێبكەن بەرەو رووی ئەوروپاو وڵاتانی دیكەی جیهاندا نەكرێتەوە، ئاماژە بەوەشدەكات ئەمریكییەكان دۆلار وەك چەكێك بۆ برسیكردنی گەلان بەكاردەهێنن. محەممەد ئال كازم باڵوێزی ئێران لەعێراق ئەو دەنگۆیانەی رەتكردووەتەوە گوایە ئێران هۆكاری دابەزینی بەهای دینارەو رایگەیاندووە وڵاتەكەی هەمیشە پاڵپشتی سەرەكی بووە بۆ گەشەی عێراق و سەقامگیری و پێشكەوتنی، جەختیشی لەوەكردووەتەوە ئەو دەنگۆیانە بۆ لەخشتەبردنی رای گشتییەو لابردنی تۆمەتەكانە لەسەر ئەو لایەنەی هۆكاری سەرەكی ئەو دۆخەیە. بەبڕوای چاودێرانی ئابووریش دیناری عێراقی باجی ململانێی ئەمریكاو ئێران دەدات لەسەر گۆڕەپانی عێراقیداو واشدەردەكەوێت ئەم كێشەیەی ئێستا نوێترین ئەڵقەی ئەو ململانێیە بێت، ئەویش بەهۆی ئەو كۆتوبەندانەی ئەمریكا خستوویەتیە سەر بانكە عێراقییەكان وەك هەوڵێك بۆ رێگریكردن لەناردنی دۆلار بۆ ئێران و لەئێرانیشەوە بۆ لایەنگرو هاوپەیمانەكانی لەناوچەكەدا. ئەحمەد تەبەقشلی شارەزای بواری ئابووری بڕوای وایە بەپێچەوانەی ئەو پڕوپاگەندەو زانیارییە هەڵانەوە كە بڵاودەكرێنەوە هیچ بەڵگەیەك لەئارادا نییە بۆ ئەوەی ئەمریكا فشاری لەعێراق كردبێت تانرخی دینار دابەزێت، دەشڵێت هۆكاری دابەزینی نرخی دینار پەیوەستبوونی عێراقە بەچەند سیستەمێكی حەواڵەی نێودەوڵەتییەوەو پێویستە بانكەكانی عێراق جێبەجێی بكەن تاوەكو دەستیان بگات بەیەدەگی دراوی عێراقی لەئەمریكا. لەئێستادا عێراق نزیكەی 100 ملیار دۆلار یەدەگی دراوی هەیەو بانكی فیدراڵی ئەمریكی لەسەدا 80ی داواكارییەكانی بانكەكانی عێراقی رەتكردووەتەوە بۆ ئەوەی بتوانن لەو پارەیان دەستبكەوێت ئەویش بەهۆی ئەوەی گومانیان هەیە پارەكە بڕوات بۆ هەندێك وڵات كە لەلیستی سزاكانی ئەمریكادان وەك ئێران و روسیا، ئەمەش وەهایكردووە لەبازاڕەكانی عێراقدا خواست بۆ دۆلار لەخستنەڕووی دۆلار زیاتر بێت و نرخەكەی بەرزببێتەوە. دیاردەی زۆربوونی بانكەكان لەدوای ساڵی 2003ەوە لەعێراقدا سەریهەڵداوەو بەپێی پێوەرە ئابوورییەكان هیچ بیانوویەك نییە بۆ بوونی ئەم هەموو بانكە، بەڵام بەهۆی ئەوەی سیاسییەكان و حزبە دەسەڵاتدارەكان لەڕێگایەوە كاری ئاڵوگۆڕی دراوو ناردنی دۆلار دەكەن بۆ ئێران و وڵاتانی دەرەوە هەم ژمارەكە زۆربووە هەم رۆژانەش قازانجێكی خەیاڵی دەكەن لەمەزادی بانكی ناوەندی، بەرزبوونەوەو نزمبوونەوەی نرخی دۆلاریش دیاردەیەكە لەئێستا سەریهەڵنەداوە، بەڵكو لەساڵانی 2006 و 2014ەوە بەردەوامی هەیەو بەبڕوای چاودێران كۆمەڵێك سیاسی و حزب و میلیشیا دەستیان بەسەر بازاڕەكاندا گرتووەو پەنا بۆ ئەو بازرگانییە دەبەن تاقازانجێكی زۆرتریان دەستبكەوێت، ئەوەی دەمێنێـتەوە هاووڵاتیانی سادەی عێراقییە كە باجی ئەم هەموو بەرزو نزمییەی نرخی دینار و دۆلار دەدەن.

هاوڵاتییانی ئێران لە ساڵێکدا زیاترین گەشتیان بۆ تورکیا ئەنجام داوە و زیاتر لە هەشت هەزار خانوییان لەو وڵاتە کڕیوە. ناوەندی ئاماری تورکیا بڵاوی کردەوە؛ رێژەی کڕینی خانوبەرە لە لایەن هاوڵاتییانی ئێران لە تورکیا کەمی کردوە، بەڵام دووەم وڵات بون دوای هاوڵاتییانی روسیا کە زیاترین خانوبەرەیان کڕیوە. ناوەندەکە رونی کردوەتەوە رێژەی کڕینی خانوبەرە لە ساڵی 2022 لە لایەن هاوڵاتییانی ئێرانەوە بەراورد بە ساڵی 2021 نزیکەی 18٪ کەمی کردوە، لەگەڵ ئەوەشدا بەراورد بە سەردەمی رێککەوتنی ئەتۆمیی لە ساڵی 2015 تا 2018 زیاتر لە 10 هێندە زیادی کردوە. بە پێی ئامارەکان هاوڵاتییانی ئێرانی لە ساڵی رابردودا هەشت هەزار و 223 خانویان لە شارەکانی تورکیا کڕیوە، بەڵام هاوڵاتییانی روسیا زیاترین خانویان لەو وڵاتە کڕیوە و لە پلەی یەکەمدا بون. پشکی ئێرانییەکان لە نێوان هاوڵاتییان و گەشتیارانی بیانی بۆ کڕینی خانو لە تورکیا گەیشوەتە 12٪ و ئە رێژەیەش لە سەردەمی پێش کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمیی تەنها 3٪ بوە. هاوڵاتییانی روسیا بە کڕینی 16 هەزار و 312 خانوبەرە یەکەم وڵات بون کە زیاترین خانویان لە تورکیا کڕیوە و بەوەش رێژەی کڕینی خانو لە لایەن روسییەکانەوە لە سەردەمی هێرشەکانی سەر ئۆکرانیا سێ هێندە زیادی کردوە. دوای روسییەکان و ئێرانییەکان هاوڵاتییانی عێراق بە کڕینی شەش هەزار و 241خانو لە تورکیا سێەم وڵاتی بیانی بون کە زیاترین خانویان لە تورکیا کڕیوە.