.jpeg)
.png)
هاوڵاتى کۆتا ڕۆژى 2020 بە فەرمی وادەی راگوزەری رێککەوتنی برێگزت کۆتایی هات، بەریتانیا پەیوەندی بە یەکێتی ئەوروپاوە نەماوە، زۆرێک دەپرسن دوای ئەوە چی ڕوودەدات و گۆڕانکارییەکان چی دەبێت. دوای چوارساڵ لە گفتوگۆ و بەپێی رێککەوتنێک کە رۆژی 24-12-2020 لەنێوان یەکێتی ئەوروپا و بەریتانیا ئەنجامدرا، لە رێکەوتتی 1-1-2020 ەوە چیتر یاساکانی یەکێتی ئەوروپا لە بەریتانیا جێبەجێ ناکرێت بەڵکو رێککەوتنێکی دیکە دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە. هەرچەندە رێککەوتنی بازرگانی ئەنجامدرا و بۆ ئەوەبوو چوونە دەرەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا بۆ ئەو وڵاتە قورس نەبێت، بەڵام گۆڕانکارییەکان رەنگدانەوەی دەبێت لەسەر هاتوچۆی هاوڵاتیانی نێوان یەکێتییەکە و بەریتانیا و ئاڵوگۆڕی شتومەک ، هەروەها لە بواری هاریکاری ستراتیژی و چەند بوارێکی دیکە گۆڕانکاری روودەدات. پێش چوونە دەرەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا هاوڵاتیانی هەردوولا پێویستیان بەوە نەبوو پاسپۆرت بۆ سەردانی یەکتر بەکاربهێنن، تا ئێستاش پێویستیان بەوە نییە بەڵام لەیەکی تشرینی یەکەمی ساڵی 2021 ەوە چیتر دەبێت هاوڵاتیانی هەردوولا پاسپۆرت بۆ گەشتکردن بەکاربهێنن و تەنها 90 رۆژ لە باری ئاساییدا بۆیان هەیە لە بەریتانیا یاخود لە ئەوروپا بمێننەوە، دوای ئەو ماوەیە پێویستیان بە ڤیزای رێگەپێدان دەبێت کە بۆ دۆخی پێویستی و نەخۆشییە. دۆخەکە بۆ ئەو کەسانەی لە بەریتانیان تاڕادەیەک ئاساییە، چونکە مووچەکانیان و بیمەی کۆمەڵایەتی و بەدەستهێنانی کار بۆیان هیچ گۆڕانکارییەکی تێدا روونادات، بەڵام ئەو ئەوروپیانەی دوای رێککەوتنەکە دەچنە بەریتانیا پێویستە ڤیزای کار وەربگرن و پێویستە زمانی ئینگلیزیش بزانن، بۆ بەریتانیەکانیش بە هەمانشێوە دەبێت زمانی ئەو وڵاتە بزانن کە بۆی دەچن و ڤیزای کاریش وەربگرن، لەمەودوا خوێندکارانی بەریتانیا و یەکێتی ئەوروپاش کە لە وڵاتی خۆیان نین پێویستیان بە ڤیزەی خوێندن دەبێت. لە رووی بازاڕیشەوە لەمەودوا بەپێی رێککەوتنێکی ئابووری باجەکان گۆڕانکارییەکی ئەوتۆیان بەسەردا نایەت، بەڵام بۆ هاوردە و هەناردەی هەندێک شتومەک لەنێوان یەکێتی ئەوروپا و بەریتانیا پێویست دەکات بەڵگەنامەی زیاتر پێشکەش بکرێت، راوچییە ئەوروپیەکانیش دەتوانن تا پێنج ساڵ و نیوی دیکە بچنە ئاوەکانی بەریتانیاوە بۆ راوکردن.
هاوڵاتى لیژنه‌ی نه‌زاهه له په‌رله‌مانی عێراق ئاشكرایكرد كه قه‌باره‌ی ئه‌و پاره دزراوانه‌ی براوه‌ته ده‌ره‌وه‌ی وڵات به 350 تریلیۆن دینار مه‌زه‌نده ده‌كرێت. ته‌ها ئه‌لدیفاعی، ئه‌ندامی لیژنه‌كه به ئاژانسی ره‌سمیی عێراقی راگه‌یاندووه كه حكومه‌تی مسته‌فا كازمی لیژنه‌یه‌كی بۆ پاره دزراوه‌كانی دره‌وه‌ی وڵات پێكهێنا و له‌سه‌ره‌تادا زۆر به‌روونی و جدی كاری ده‌كات، به‌ڵام ئه‌م ماوه‌یه‌ی رابردوو به‌هۆی فشاری سیاسی و تۆمه‌تبه‌خشینه‌وه، كاره‌كانی لیژنه‌كه خاو بووه‌ته‌وه. وتیشی له‌دوای ساڵی 2003ه‌وه تائێستا بودجه‌ی كارپێكردن و وه‌به‌رهێنانی حكومه‌ته یه‌ك له‌دوایه یه‌كه‌كان هه‌زار تریلیۆن دینار بووه و پاره‌یه‌كی زۆریان له مه‌سه‌له‌ی ئه‌نجامدانی گرێبه‌ست له بواره جیاجیاكاندا به‌هه‌ده‌ر داوه. باسی له‌وه‌شكردووه كه له‌و هه‌زار تریلیۆن دیناره، نه‌بینرا پڕۆژه‌یه‌كی گه‌وره و ستراتیژی له به‌غدا و پارێزگاكان جێبه‌جێ بكرێت و زۆربه‌ی پڕۆژه‌كان كاری بچوك بوون یان دراون به كۆمپانیای كه‌م توانا. به‌وته‌ی ئه‌و ئه‌ندامه‌ی لیژنه‌ی نه‌زاهه، نزیكه‌ی 350 تریلیۆن دینار له ساڵانی رابردوودا براوه‌ته ده‌ره‌وه‌ی عێراق و زۆربه‌ی ئه‌و پارانه‌ش بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی چه‌ند به‌رپرسێك بووه.
هاوڵاتى نانسی پیلۆسی لە پارتی دیموكراتی ئەمریكا، جارێكی تر بە سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەو وڵاتە هەڵبژێردرایەوە. نانسی پیلۆسی لە ساڵی 2019ەوە سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكایە و تاكە ژنە ئەو پۆستەی وەرگرتبێت، لە دەنگدانی ئەمجارەی ئەنجومەنەكەشدا توانی 216 دەنگ بەدەستبهێنێت، لە بەرامبەردا كیڤن مككارسی، ركابەری ئەو لە پارتی كۆماری 209 دەنگی بەدەستهێنا نانسی پیلۆسی یەكەم ئافرەتە لە مێژووی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەو پۆستە وەردەگرێت، ئەوە چوارەم جاری لەسەریەكیشە بۆ هەمان پۆست هەڵدەبژێردرێتەوە؛ تەمەنی 80 ساڵە، لە كالیفۆرنیا لەدایكبووە. ژمارەی کورسییەکانی ئەنجوومەنەکە کە 435 کورسییە، هاوکات لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی کۆتایی ساڵی سەرۆکایەتیی ئەمریکادا، نوێکرانەوە. بابەتی زۆرینەی ئەندامانی ئەنجوومەنی پیران بۆ ئێستا بە هەڵواسراوی دەمێنێتەوە، لە چاوەڕوانیی هەڵبژاردنە لاوەکییەکانی ویلایەتی جۆرجیا، کە لەو هەڵبژاردنەدا پارسەنگی هێز و زۆرینەی دیموکرات یان کۆمارییەکان بەسەر ئەنجوومەنەکەدا دەردەکەوێت، ئەوەش هاوکات دەبێت لەگەڵ دەستبەکاربوونی جۆ بایدن، وەکو سەرۆکی نوێی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە 20ی ئەم مانگەدا. لەکاتێکدا کۆنگرێس خۆی بۆ ویلایەتێکی نوێ ئامادە دەکات، تاوەکو ئێستا دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئێستای وڵات، دان بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکاندا نانێت و گومانی لەسەر سەرکەوتنی جۆ بایدن لە هەڵبژاردنەکاندا هەیە. ترەمپ رۆژی 3ی کانوونی دووەمی 2021 ئاشکرایکرد، ئامادەی خۆپێشاندانێکی ناڕەزایی دەبێت لە دژی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان لە 6ی ئەم مانگەدا، لە واشنتن.
.jpg)
هاوڵاتى سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، بانگێشتی پەرلەمانتاران دەكات چوارشه‌ممه‌ى ئه‌م هه‌فته‌یه ئامادەی كۆبوونەوەی نائاسایی بن بۆ سوێند خواردنى وه‌زیرى سامانه سروشتیه‌کان و ده‌نگدان پێى. رێواز فایه‌ق، سه‌رۆکى په‌رله‌مان ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه، 4ى کانونى دووه‌مى2020، بانگهێشتى هه‌موو په‌رله‌مانتاران ده‌کات بۆ دانیشتنی ژماره (1)ی نائاساییی ساڵی سێیه‌م له‌خولی هه‌ڵبژاردنی پێنجه‌می په‌رله‌مانی كوردستان-عێراق، له‌كاتژمێر (11)ی پێشیوه‌رۆی ڕۆژی چوارشه‌ممه رێكه‌وتی 2021/1/6، بۆ بۆ سوێند خواردنى وه‌زیرى سامانه سروشتیه‌کان و ده‌نگدان پێى. لە نبانگێشتنامەكەی سەرۆكی پەرلەمان ھاتووە " بە پشت بەستن بە حوكمی بڕگەی (یەكەم) لە ماددەی (8)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان، بڕیارماندا بانگێشتی گشت ئەندامانی پەرلەمان بكەین بۆ دانیشتنی ژمارە (1)ی نا ئاسایی ساڵی سێیەم لە خولی ھەڵبژاردنی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان. لە كاتژمێر 11ی پێش نیوەڕۆی رۆژی چوارشەممە كۆبوونەوە بەڕێوەدەچێت". دوێنێ 3/1/2020 وتەبێژی حكومەتی ھەرێمی كوردستان ئاشكرای كرد "مه‌سرور بارزانی، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، كه‌مال ئه‌ترووشی بۆ پۆستی وه‌زیری سامانه سرووشتییه‌كان كاندید كردووه و سیڤییه‌كه‌ی ئاراسته‌ی په‌رله‌مانی كوردستان كراوه. ھیوادارین پەرلەمانی کوردستان ئەم بابەتە بخاتە بەرنامەی کۆبونەوەی داهاتووی خۆی و متمانەی پێ ببەخشێت". پێشتر ئومێد خۆشناو، سەرۆکی فراکسیۆنی پارتی رایگەیاندبوو، له رۆژی 1/1 تا 1ی ئازار په‌رله‌مان پشووی وه‌رزی یاسادانانی ده‌بێت، به‌ڵام تێگه‌یشتنێکی هاوبه‌ش له نێوان سه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان و فراکسیۆنه‌کان هه‌یه، له‌و ماوه‌یه چه‌ند کۆبوونه‌وه‌یه‌کی نائاسایی بکرێن ئه‌مه‌ش ده‌سه‌ڵاتی په‌یڕه‌وی سه‌رۆکی په‌رله‌مان و سه‌رۆکایه‌تی په‌رله‌مان بۆ بانگهێشتکردن و دانانی به‌رنامه‌ی کار. وتیشی: "لەم هه‌فته‌یه په‌رله‌مانی کوردستان کۆده‌بێته‌وه و له نزیکترین کات واده‌ی کۆبوونه‌وه‌که‌و به‌رنامه‌ی کار دیاری ده‌کرێت، کە تایبه‌ت به پڕکردنه‌وه‌ی پۆستی وه‌زیری سامانه سرووشتیه‌کان هه‌موو ئاماده‌کارییه‌کان ته‌واو بووه و له نزیکترین کات سیڤی کاندیدی ئه‌و پۆسته ده‌گاته په‌رله‌مان و له یه‌کێک له کۆبوونه‌وه نزیکه‌کانی په‌رله‌مان دەخرێتە به‌رنامه‌ی کار ده‌کرێ و متمانه‌ی پێده‌درێت".
راوێژکارێکی سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ کاروباری دارایی رایگەیاند، کورتهێنانی بودجەی گشتیی ساڵی 2021ـی عێراق لە زیادەی نرخی نەوت پڕدەکەنەوە؛ پێشبینیش دەکات نرخی بەرمیلێک نەوت بۆ 65 دۆلار بەرزببێتەوە. مەزهەر محەممەد ساڵح، راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ کاروباری دارایی رایگەیاند "دەکرێت کورتهێنانی پرۆژە یاسای بودجەی گشتیی ساڵی 2021 بە چەندین بڕگەی خودی بودجەکە پڕبکرێتەوە، وەکو زیادبوونی نرخی نەوت و کەمکردنەوەی خەرجییەکان، کە دەبنە جێگرەوەی قەرزکردن". راوێژکارەکەی کازمی پێشبینی دەکات نرخی نەوت بەردەوام بێت لە بەرزبوونەوە و دەڵێت "تاوەکو هاوینی داهاتوو نرخی هەر بەرمیلێک نەوت دەگاتە 65 دۆلار، ئەوەش بەهۆی لابردنی کۆتەکان لەسەر گواستنەوە لە ئەنجامی کەمبوونی هەڕەشەی ڤایرۆسی کۆرۆنا لە جیهان". بە وتەی مەزهەر محەممەد ساڵح "زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوت، بە بڕی 500 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا، کە رێکخراوی ئۆپێک بەم دواییە بڕیاری لێ داوە، ئاماژەیە بۆ زیادبوونی خواست لەسەر نەوت و کەمبوونی نەوتی زیادە لە بازاڕەکانی جیهاندا". بەپێی رەشنووسی پرۆژە یاسای بودجەی فیدراڵیی 2021ـی عێراق، نرخی فرۆشتنی نەوت بە 42 دۆلار خەمڵێندراوە و کەمتر لە 50%ی داهاتی ئەو بودجەیە دابیندەکات، کەچی بەشێکی زۆری کورتهێنانی خەمڵێندراوی بودجەکە، کە زیاتر لە 71 تریلیۆن دینارە، بە قەرز پڕدەکرێتەوە، لەکاتێکدا لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق پێشتر لە راپۆرتێکدا رایگەیاند، دەبێت عێراق تاوەکو ساڵی 2048 قەرز بداتەوە، ئەوەش جیا لەو قەرزانەی کە چاوەڕواندەکرێت حکومەتی عێراق لە بودجەی 2021دا وەریانبگرێت.
هاوڵاتى نرخى نه‌وتى خاو له‌بازاره‌کانى جیهاندا به‌رزده‌بێته‌وه‌و یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت نزیک ده‌بێته‌وه له 52 دۆلار. ئه‌مڕۆ یه‌کشه‌ممه 3ى کانونى دووه‌مى 2021 نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت به 51 دۆلار و 72 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت، به‌ڵام له‌داخستنى بازاڕدا به 51 دۆلار و 63 سه‌نت بوو. هه‌روه‌ها نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 48 دۆلار و 46 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ده‌کرێت، له کاتى داخستندا به 48 دۆلار و 39 سه‌نت بوو. هاوکات، یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 50 دۆلارو 56 سه‌نته، له‌کاتى داخستندا به 50 دۆلارو 39 بوو.
هاوڵاتى له‌یه‌که‌م رۆژى ساڵى نوێى 2021دا نرخى نه‌وت به‌رزده‌بێته‌وه‌و یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت گه‌یشتووه‌ته 51 دۆلارو 72 سه‌نت. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 1ى کانونى دووه‌مى 2021، نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت به 51 دۆلارو 72 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 48 دۆلارو 63 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 50 دۆلارو 39 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. له 20ى ئه مانگه‌دا جۆو بایدن سه‌رۆکى هه‌ڵبژێردراوى ئه‌مریکا ده‌گاته کۆشکى سپى و چاودێرانى ئابوورى و بازارى نه‌وت رایانگه‌یاند که به‌وهۆیه‌وه نرخى نه‌وت ده‌گاته 55 دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێک، چونکه سه‌قامگیرى بۆ بازارى نه‌وت زیاتر ده‌گه‌رێته‌وه.
هاوڵاتى باوکى بۆریس جۆنسن سه‌رۆک وه‌زیرانى به‌ریتانیا رایگه‌یاند:" له پرۆسه‌ى پێشکه‌شکردنى داخوازینامه‌ى به‌ده‌ستهێنانى پاسپۆرتى فه‌ره‌نسیدایه بۆ هێشتنه‌وه‌ى په‌یوه‌ندییه‌کانى له‌گه‌ڵ یه‌کێتى ئه‌وروپادا پاش ده‌رچوونى له‌نده‌ن له یه‌کێتى ئه‌وروپا". ستانلى جۆنسن، ئه‌ندامى پێشووى په‌رله‌مانى ئه‌وروپا که له ریفراندۆمه‌که‌ى ساڵى 2016 ده‌نگى به مانه‌وه‌ى به‌ریتانیا له یه‌کێتییه‌که دا، به رادیۆى RTLى فه‌ڕه‌نسى راگه‌یاند ئه‌و ویستى ببێت به هاووڵاتى فه‌ره‌نسا چونکه په‌یوه‌ندییه‌کى به‌هێزى خێزانى له‌گه‌ڵ فه‌ره‌نسادا هه‌یه. هه‌روه‌ها جۆنسنى ته‌مه‌ن 80 ساڵان که به زمانى فه‌ره‌نسى قسه‌ى کرد راشیگه‌یاند: " ئه‌گه‌ر به راستى تێگه‌یشتبم، من فه‌ره‌نسیم، دایکم له فه‌ره‌نسا له دایک بووه، دایکى ئه‌و له ئه‌سڵدا فه‌ره‌نسى وه‌کو باپیری. جا بۆمن گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ هه‌مان شتى که پشتر هه‌مانبووه. ئه‌وه‌ش خۆشحاڵم ده‌کات." هاوکات ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که "بێگومان هه‌میشه ئه‌وروپاییه‌ک ده‌بم. که‌س ناتوانێت به خه‌ڵکى به‌ریتانیا بڵێت: تۆ ئه‌وروپایى نیت. هه‌بوونى په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ یه‌کێتى ئه‌وروپادا گرنگه." به‌ڵام بۆریسى کوڕى له ریفراندۆمه‌که‌ى ساڵى 2016دا یه‌کێک بوو له که‌سه ناوداره‌کانى هه‌ڵمه‌ته‌کان بۆ ده‌رچوون له یه‌کێتییه‌که و گوتى به‌ریتانیا ده‌شێت وه‌ک گه‌لێکى ته‌واو سه‌روه‌ر له ده‌ره‌وه‌ى ئه‌و یه‌کێتییه‌ى که ئه‌و به زۆر بیرۆکراسى وه‌سفى کرد سه‌رکه‌وتووبێت. به‌ڵام له رۆژى چوارشه‌ممه سه‌رۆک وه‌زیرانى به‌ریتانیا په‌یامێکى زۆر نه‌رمترى هه‌بوو رایگه‌یاند: " ئه‌مه کۆتایى به‌ریتانیا نییه وه‌کو وڵاتێکى ئه‌وروپا، ئێمه له چه‌ندین رێگاوه شارستانیه‌تى سه‌ره‌کى ئه‌وروپاین و ئێمه به‌رده‌وام ده‌بین له‌سه‌ر ئه‌مه." به‌ریتانیا به فه‌رمى له شه‌وى پێنجشه‌ممه‌وه یه‌کێتییه‌که به‌جێده‌هێڵێت پاش 48 ساڵ ئه‌ندامێتى له‌ناو ئه‌و یه‌کێتییه‌دا.
هاوڵاتى نرخى نه‌وتى خاو به‌رێژه‌ى له‌سه‌دا 0.18% دابه‌زینى به‌خۆیه‌وه بینیووه‌و هه‌ر به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت به 51 دۆلارو 47 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 31ى کانونى یه‌که‌مى 2020 و کۆتا رۆژى ئه‌مساڵ نرخى نه‌وتى خاو که‌مێک دابه‌زیووه‌و به‌رمیلێک نه‌وتى خاو له جۆرى برێنت به 51 دۆلارو 47 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 48 دۆلارو 62 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 50 دۆلارو 19 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت.
سه‌رکۆ جه‌مال به‌پێى زۆربه‌ى سه‌رچاوه‌کان، کاتى سه‌رهه‌ڵدانى په‌تاى کۆرۆنا17ى تشرینى دووه‌مه و سه‌رچاوه‌که‌ى شارى ووهانى چینه که دانیشتوانه‌که‌ى زیاتر له 11 ملیۆن که‌سه و به‌و هۆیه‌وه په‌تاکه ته‌واوى جیهانى گرته‌وه سه‌دان هه‌زار که‌س گیانیان له‌ده‌ستدا. ڕێکخراوى ته‌ندروستیى جیهانیى له ڕۆژى 31ى کانونى یه‌که‌مى 2019 دا ئاگاداریى یه‌که‌مى بڵاوکرده‌وه و دواى ئه‌وه‌ش ده‌سه‌ڵاتدارانى چین لاى خۆیانه‌وه ده‌رکه‌وتنى حاڵه‌تى هه‌وکردنى تووندى سییه‌کانیان ڕاگه‌یاند، یه‌که‌مین جاریش ئه‌و ڤایرۆسه له بازاڕێکى فرۆشتنى به‌کۆى به‌روبوومى ده‌ریایى و ماسیى دا بوو، هه‌رزوو ڕێوشوێنى جیاکردنه‌وه‌ى توشبووان گیرایه‌به‌ر. له 11ى کانوونى دوه‌مى 2020 دا ده‌سه‌ڵاتدارانى چین گیانله‌ده‌ستدانى یه‌که‌مین که‌سیان به‌و ڤایرۆسه ڕاگه‌یاند که به‌خێرایى به سه‌رانسه‌رى جیهاندا ته‌شه‌نه‌ى سه‌ند و بووه هۆى په‌کخستنى ئابوریى و راگه‌یاندنى قه‌ده‌غه‌کردنى هاتوچۆ و جێبه‌جێکردنى چه‌ندین رێوشوێنى دیکه، تا ئه‌مڕۆش گیانله‌ده‌ستدانى زیاتر له یه‌ک ملیۆن و 800 هه‌زار که‌سى له‌جیهان لێکه‌وتووه‌ته‌وه، زیاتر له 82 ملیۆن که‌سیش وه‌ک تووشبوو تۆمارکراون. له‌و ماوه‌یه‌دا مرۆڤایه‌تى چه‌ندین رێکارى گرته‌به‌ر وه‌ک په‌یڕه‌وکردنى دووره‌په‌رێزى کۆمه‌ڵایه‌تیی، خوێندنى ئۆنڵاین، قه‌ده‌غه‌کردنى هاتوچۆ، داخستنى به کۆمه‌ڵى کارگه و شوێنه گشتییه‌کان، په‌تاکه‌ش به‌شێوه‌یه‌ک کاریگه‌رى کردووه‌ته سه‌ر ژیانى ملیۆنه‌ها که‌س له سه‌رانسه‌رى جیهان که شێوازێکى جیاوازى ژیانى هێناوه‌ته ئاراوه. راگه‌یاندنى ڤایرۆسه‌که‌ش له‌لایه‌ن رێکخراوى ته‌ندروستیى جیهانیه‌وه هاوکات بوو له‌گه‌ڵ (جه‌ژنى به‌هار) له چین، ساڵانه له‌و جه‌ژنه‌دا سه‌دان ملیۆن گه‌شت له رێگه‌ى وشکانیی، ده‌ریا و ئاسمانه‌وه ئه‌نجام ده‌درێت، ئه‌مه‌ش وایکرد زیاتر په‌تاکه به جیهاندا بڵاوببێته‌وه، گومانیش له‌باره‌ى ئه‌گه‌رى بڵاوکردنه‌وه‌ى به ئه‌نقه‌ست هه‌بێت. هه‌موو وڵاتان هه‌وڵه‌کانیان بۆ کۆنترۆڵکردنى په‌تاکه خسته‌گه‌ڕ، زۆرێک له وڵاتانى جیهانیش ده‌ستیان به لێکۆڵینه‌وه و گه‌ڕان به‌دواى ڤاکسیندا کرد. هه‌روه‌ها به‌پێى ئاماره‌کانى رێکخراوى ته‌ندروستیى جیهانى له 12ى تشرینى دووه‌مى ئه‌مساڵه‌وه له سه‌رتاسه‌رى جیهان، 48 ڤاکسینى دژبه کۆرۆنا له‌سه‌ر مرۆڤ تاقیکراونه‌ته‌وه و 164 ڤاکسینى دیکه‌ش هێشتا له قۆناغى تاقیگه‌دان، به‌هۆى کاریگه‌رى په‌تاکه‌وه ساڵى 2020 گه‌شه‌ى ئابوورى به رێژه‌ى له‌سه‌دا دوو پۆینت سێ له جیهان که‌م بوویه‌وه. له‌کۆتایى به‌هارى 2020 هه‌ندێک وڵات ده‌ستیان به ئاسایى کردنه‌وه‌ى دۆخه‌که کرد، به‌ڵام جارێکى دیکه له زستاندا ڤایرۆسه‌که به‌شێوه‌یه‌کى به‌هێز گه‌ڕایه‌وه و به‌شێک له وڵاتانى ناچار کرد به‌ده‌ر له که‌ره‌نتینه و داخستنى شوێنه گشتییه‌کان رێوشوێنى جیاواز بگرنه‌به‌ر. له‌عێراقیش رۆژى 24 شوباتى 2020 له نه‌جه‌ف یه‌که‌م حاڵه‌تى کۆرۆنا له‌خوێندکارێکى ئێرانیدا ده‌رکه‌وت، به‌پێى دواین ئاماریش زیاتر له 594 هه‌زار حاڵه‌تى کۆرۆنا له‌عێراق تۆمارکراوه، له‌و ژماره‌یه‌ش زیاتر له 12 هه‌زار و 800 که‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه. هاوکات له‌هه‌رێمى کوردستانیش تا ئێستا سێ هه‌زارو 383 که‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه‌و ده‌یان هه‌زار که‌سى دیکه‌ش تووشى ڤایرۆسى کۆرۆنا بوون.
هاوڵاتى فەرماندەیەکی پەکەکە ئاماری روداوەکانی ساڵی 2020ی چالاکییەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان ده‌کات و رایگه‌یاندووه لە 11 مانگی ئەمساڵدا 160 ژن بەشداری ریزەکانی گەریلا بوون و 112 هەڤاڵی ژنمان لە روبەڕوبونەوەکاندا بەرامبەر دوژمن گیانیان لەدەستداوە. زۆزان چەولیک، فەرماندەی بڕیارگەى ناوەندیی سەر بە پارتی کرێکارانی کوردستان رایگه‌یاند " سەرباری ئەوەى ئەمساڵ بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە هاتن و وەرگرتنی گەریلایان راگرتبوو، "بەڵام 160 ژن بەشداری ریزەکانی گەریلا بوون و لە شەڕەکاندا بەشداربوون." ئەو فەرماندەیەی پەکەکە سەبارەت بە ئاماری 11 مانگی ساڵی 2020 کە تایبەت بە ژنانی پەکەکە یە دەڵێت "تاوەکو ئێستا چارەنووسی دوو هەڤاڵمان نادیارە و دوو هەڤاڵیشمان لەلایەن دووژمنەوە دیلکراون، هەروەها چوار کەسیش خۆیان رادەستی هێزەکانی دووژمن کردووە". سەبارەت بەو ژنانەی کە لەنێو پارتی کرێکارانی کوردستان بەشداریی شەڕەکانیان کردووە و ئەوانەی گیانیان لەدەستداوە، ئەو فەرماندەیەی پەکەکە ئاماژە بەوە دەدات کە "160 ژن بەشداریی رووبەڕووبوونەوەی شەڕەکانیان لەگەڵ دووژمن کردووە، هەروەها لە ماوەی 11 مانگیشدا 112 گەریلای ژن گیانیان لەدەستداوە." خلوسی ئاکار، وەزیری بەرگریی تورکیا ئەمڕۆ چوارشەممە 30 کانونى یه‌که‌مى2020 ئاماری نوێی شەڕەکانی تورکیای بەرامبەر بە پەکەکە بڵاوکردەوە و دەڵێت " ئەمساڵ زیاتر لە 200 ئۆپەراسیۆن لە تورکیا و دەرەوەی تورکیا دژی تیرۆریستان ئەنجامدراون و بەهۆیەوە سێ هەزار و 646 تیرۆریست کوژراون." هاوکات رۆژی 19-12-2020، ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکانی پاراستنی گەل رایگەیاند، "ئەمساڵ 946 سەربازی سوپای تورکیایان کوشتووە و لە بەرامبەردا 227 گەریلاش لەلایەن سوپای تورکیاوە کوژراون."
هاوڵاتى ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ ڕایگه‌یاند لە ساڵی ٢٠٢٠دا فڕوکە جەنگیەکانی ڕوسیا زیاتر لە هەشت هەزار هێرشی ئاسمانیان لە سوریا پێکهێناوە کە هەزار و ٢٣٦ کەس کوژراون و ٢٣٥کەسیان سیڤیل بوون. لە پاش تێپەڕبوونی ٦٣ مانگ، لە دەستێوەردانی سەربازیی ڕوسیا لەسەر سوریا، ڕێکخراوەی ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ یەکەم ڕاپۆرتی خۆی لەسەر لێکەوتەکانی ئەم دەستێوەردانەی ڕوسیا لە سوریا ئاشکراکرد کە بەپێی ئەم ڕاپۆرتە لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٠وە تا ئەمڕۆ هەزار و ٢٣٦ کەس لە ئەنجامی بۆردمانی فڕۆکە جەنگییەکانی ڕوسیا لە سوریا کوژراون. بەپێی ئامارەکانی ڕاپۆرتەکە لە نێو کوژراواندا ٢٣٥ هاوڵاتی مەدەنیش هەیە کە ٥٨منداڵ و ٤١ ژنیش لە ناو کوژراوەکاندا هەیە، سەرجەم کوژراوانی دیکەش لە چەتەکانی تورکیا پێکدێن. ڕوانگەی سوری لە ڕاپۆرتەکەیدا ئاشکراشیکردووە لەسەرەتای دەستێوەردانی سەربازیی ڕوسیا لە سوریا، واتە لە ٣٠ی ئەیلوولی ٢٠١٥وە هەتا مانگی ١٢ی ٢٠٢٠، لە سوریا ٢٠هەزار و٥٠٩ کەس کوژراون کە ٨هەزار و ٦٦١ کەسیان سیڤیل بوون، لە ناویاندا دوو هەزار و ٩٨ منداڵ و هەزار و ٣١٧ ژن بوون. لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەش کراوە کە ڕوسیا لە هێرشە ئاسمانیەکانی ئەم دواییەیدا ماددەی ” Thermite “ی لە بۆمبەکانیدا بەکارهێناوە کە ماددەیەکە کە جەستەی مرۆڤ دەوستێنێت.
.jpg)
هاوڵاتى به‌هۆی چه‌ند موشه‌كێك ژماره‌یه‌ك ته‌قینه‌وه له فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی عه‌ده‌نی وڵاتی یه‌مه‌ن رویدا و ژماره‌یه‌ك كوژراو و برینداری لێكه‌وته‌وه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه، 30 کانونى یه‌که‌مى2020 له‌كاتی گه‌یشتنی فڕۆكه‌یه‌ك كه به‌رپرسانی حكومی یه‌مه‌نی هه‌ڵگرتبو، زنجیره‌یه‌ك ته‌قینه‌وه له فڕۆكه‌خانه‌ی عه‌ده‌ن رویاندا، ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدابو ژماره‌یه‌ك كارمه‌ند و فه‌رمانبه‌ری حكومی له پێشوازی شانده‌كه‌ی حكومه‌تدا بون و له‌به‌رده‌م فڕۆكه‌كه وه‌ستابون. سه‌رچاوه‌یه‌ک له سوپای یه‌مه‌ن ڕایگه‌یاند، ته‌قینه‌وه‌کانی فڕۆکه‌خانه‌ی عه‌ده‌ن به‌هۆی چه‌ند موشه‌کێک رویانداوه، که سه‌رچاوه‌که‌ی پارێزگای ته‌عزی باشوری رۆژئاوایه که له‌ژێر کۆنترۆڵی هێزه چه‌کداره‌کانی حزبوڵایه ئه‌نجامدراون.شه‌هید بوون. سه‌رچاوه ناوخۆییه‌کانی یه‌مه‌ن ئاماژه به‌وه‌ده‌که‌ن، ته‌قینه‌وه‌یه‌ک له ناو تێرمیناڵێکی فڕۆکه‌خانه‌ی عه‌ده‌ن رویداوه بۆئه‌وه‌ی هاوکات بێت له‌گه‌ڵ هاتنی شاندی حکومه‌تی نوێی یه‌مه‌ن، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش هاووه "ژماره‌یه‌کی زۆر له‌و که‌سانه‌ی له هۆڵی پێشوازی فڕۆکه‌خانه‌که بون، کوژراون و به‌شێکیشیان گیانیان له‌ده‌ستداوه". سه‌رچاوه‌که وتیشی، "ئه‌حمه‌د حه‌مید لاملیس پارێزگاری عه‌ده‌ن، لیوا شه‌عیبی به‌ڕێوه‌به‌ری ئاسایش له پێشه‌وه‌ی سه‌رۆک وه‌زیران و ئه‌ندامانی کابینه‌ی حکومه‌ته‌که‌ی بون بۆئه‌وه‌ی له فڕۆکه‌خانه‌وه بۆ شوێنی نیشته‌جێبونی حکومه‌ت له کۆشکی سه‌رۆک کۆماری معاشیق بگوازرێنه‌وه.
سه‌رکۆ جه‌مال لەجین هەزلول ئەو کچە چالاکوانەی سعودیە کە بە پێنج ساڵ و هەشت مانگ زیندانیکردن سزادرا، چەندین تۆمەتیشی ئاڕاستەکراوە، سزادانەکەی کاردانەوەی ناوخۆیی و جیهانی لێکەوتووەتەوە رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ئیدانەی گواستنەوەی دۆسیەکەی لەجینی کرد بۆ دادگای تاوانە تایبەتەکان، ئەوەشی بە "دڕندەیی و دووڕوویی" دەسەڵاتدارانی سعودیە ناوبرد. رۆژی دووشەممە دادگایەکی تایبەتی سعودیە بەناوی دادگای تاوانە تایبەتەکان لە ریازی پایتەخت، سزای پێنج ساڵ و هەشت مانگ زیندانیکردنی بەسەر ژنە چالاکوانێکی سعودیدا سەپاند، کە بەرگری لە مافی ژنانی سعودی دەکرد. هەرچەندە لەجین لە ساڵی 2018 ەوە لەلایەن دەسەڵاتدارانی سعودیەوە دەستگیرکراوە، بەڵام دوێنێ بڕیاری سزادانەکەی لەلایەن ئەو دادگایەوە دەرچوو کە زیاتر تایبەتمەندە بە کاری تیرۆر و تێکدانی ئاسایشی نیشتیمانی سعودیە، بۆیە چاوەڕوان دەکرێت ماوەی راگرتنی سزاکەشی بۆ هەژمار بکرێت. دوو تۆمەتی ترسناک ئاڕاستەی لەجین کراوە "هەوڵی زیانگەیاندن بە ئاسایشی نیشتیمانی و هەوڵدان بۆ خزمەتکردنی ئەجێندای دەرەکی " دوو لەو تاوانانەیە کە لەجینی پێ تۆمەتبارکراوە، وەک هەمیشە چالاکوانانی سعودیە بەتایبەت ئەوانەی لە بوارەکانی مافی مرۆڤ و مافی ژنان کاردەکەن یەکێک لەو دوو تۆمەتەیان ئاڕاستەدەکرێت، بەشێوەیەکی گشتیش لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە تۆماری پێشێلکارییان بەرامبەر مافی مرۆڤ بەردەوام لە هەڵکشاندایە ئەو جۆرە تۆمەتانە ئاڕاستەی چالاکوانانی بوارە جیاجیاکانی مافی مرۆڤ دەکەنەوە. لەجین کە ئێستا تەمەنی 31 ساڵی تێپەڕاندووە، پێش ئەوەی لە سعودیە رێگە بە ژنان بدرێت شۆفێری بکەن لە 2018 ەوە دەستگیرکراوە، ئەویش ئەو دۆسیەیە کە لەجین و هاورێ چالاکوانەکانی دەیانویست بۆ ژنانی سعودیەی ئازاد بکەن، بەڵام خۆیان بوونە قوربانی لەپێناویدا، هەرچەندە بەرپرسانی سعودیە رەتیدەکەنەوە دۆسیەی گرتنی لەجین پەیوەندی بەو دۆسیەیەوە هەبێت. "لەزیندان رووبەڕووی ئەشکەنجە و دەستدرێژی سێکسی بووەتەوە" ئەوەی زیاتر کاردانەوەی ناوخۆی و زیاتریش دەرەکی بۆ دۆسیەکەی لەجین زیادکردووە، ئاشکرابووە کە ئەو کچە چالاکوانە لە زیندان رووبەڕووی ئەشکەنجە و دەستدرێژی بووەتەوە، بەڵام وەک هەمیشە بەرپرسانی سعودیە ئەو تۆمەتانە رەتدەکەنەوە. دۆسیەکەی وڵاتانی دژ بە سعودیە یەکخستووە چاوەڕوان دەکرێت دۆسیەکەی لەجین پەیوەندی نێوان محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیە و جۆ بایدن سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا لە کابینەی نوێدا بەرەو ئاقارێکی باش نەبات، بەوپێیەی پێشتر دۆناڵد ترەمپ لەگەڵ سعودیە نزیک بوو بەڵام جۆ بایدن لەگەڵ سعودییەکان و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لەو وڵاتە نێوانی باش نییە. مانگی تشرینی دووەمی رابردوو رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ئیدانەی گواستنەوەی دۆسیەکەی لەجینی کرد بۆ دادگای تاوانە تایبەتەکان، ئەوەشی بە "دڕندەیی و دووڕوویی" دەسەڵاتدارانی سعودیە ناوبرد. چاوەڕوانیش دەکرێت بەهۆی فشارە نێودەوڵەتیەکان بەتایبەت ئەمریکا و ئەوروپا، ئەنجومەنی مافی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتووەکان کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە دۆسیەی مافی مرۆڤ و تیایدا دۆسیەی لەجین هەزلول لە جنێف رێکبخات. لەجین کێیە؟ لەجین لە خێزانێکی مامناوەند لە ناوچەی قەسیم لە سعودیە لەدایکبووە، کە ناوچەیەکن لەرووی کۆمەڵایەتییەوە پارێزکارن، بەڵام خێزانەکەی ئەو زیاتر کراوە بوون بەوهۆیەشەوە بەشێکی زۆری منداڵی لەجین لە فەڕەنسا بووە، باوکیشی ئەفسەر بووە لە هێزی دەریاوانی سعودیە و پشتیوانی کردووە لەوەی کە کچەکەی داکۆکیکاری مافەکانی ژنان بێت لە سعودیە، بەتایبەت مافی لێخوڕینی ئۆتۆمبێل و ئەوکاتەشی لەجین ئۆتۆمبێلی لێخوڕی باوکی خۆی گرتە ڤیدیۆییەکەی تۆمارکردووە
هاوڵاتى باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا رایگەیاند ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ٣٠ زرێپۆشی پێشکەش بە سوپای عێراق کردووە بە ئامانجی پاراستنی ئاسایشی ناوچەی سەوز ناوەڕاستی بەغدا، بەکاردەھێنێت. باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا لە ھەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی فەیسبووک ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه، 30 کانونى یه‌که‌مى2020 بڵاویکردەوە کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، پابەندە بە یارمەتیدانی سوپای عێراق لە پاراستنی ئاسایشی بەغدا و بۆ ئەو مەبەستەیش رۆژی دووشەممەی رابردوو، ٣٠ زرێپۆشی پێشکەش بە سوپای عێراق کردووە. ئاماژەی بەوەیشداوە کە سوپای عێراق ئەو زرێپۆشانە لە دەروییەکانیاندا بە ئامانجی پاراستنی ئاسایشی ناوچەی سەوز ناوەڕاستی بەغدا، بەکاردەھێنێت. باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا باسی لەوەشکردووە، ئەو یارمەتییە بەشێکە لەو پلانە گەورەییەی کە نووسینگەی ھاوکاریی ئەمنی سەر بە سوپای ئەمریکا بۆ پاڵپشتیکردن لە فیرقەی کۆماندۆ بۆ پاراستنی ناوەندی شاری بەغدا دایناوە و جەختیکردووەتەوە لەسەر ئەوەی کە پێکەوە کاردەکەن لە پێناو دەستەبەرکردنی سەقامگیری و ئاسایش بۆ گەلی عێراق. پێشكه‌شكردنی ئه‌و هاوكارییانه له كاتێكدایه، كه له‌گه‌ڵ نزیكبوونه‌وه‌ی یه‌كه‌م ساڵیادی كوژرانی قاسم سوله‌یمانی و ئه‌بومه‌هدی موهه‌ندیس، هۆشداری ده‌درێت و به‌رپرسانى ئێران بانگه‌شه‌ى تۆڵه‌کردنه‌وه ده‌که‌ن.
.png)
.jpg)
