كۆمەڵ: سورین لەسەر بڕیاری بایكۆتكردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان

هاوڵاتی راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریکا رەتیدەکاتەوە پلانیان بۆ رەوانەکردنی هێز بۆ سوودان هەبێت و دەڵێت، داخستنی باڵیۆزخانەکەیان لە خەرتوومی پایتەخت 'کاتییە'. ئەمڕۆ دووشەممە لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا،جەیک سۆلیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریکا ڕایگەیاند ،ئەمریکا لە پلانیدا نییە سوپا بنێرێت بۆ سۆدان و داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمەریکا لە خەرتوومی پایتەختی سوودان 'کاتییە' و وەکو خۆی دەڵێت، هەر کاتێک دۆخی ئەمنی ئەو وڵاتە ئاسایی بووەوە، دەرگای باڵیۆزخانەیەکان دەکەنەوە و درێژە بە کارەکانیان دەدەن. وتیشی، "لەوانەیە گرژی و ئاڵۆزییەکانی سوودان لەماوەی چەند رۆژی داهاتوودا زیاتر پەرەبسێنن" ئەو ڕاوێژکارە ،سەلامەتی هاووڵاتییانی مەدەنی  و بیانی لە سوودان دەخاتە ئەستووی 'هێزە شەڕکەرەکانی' ئەو وڵاتە و بە پێویستی دەزانێت هەردوو لایەن کۆتایی بەو جەنگە بهێنن. هەروەها ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریکا لەبارەی 'هێنانەدەرەوەی هاووڵاتییە ئەمەریکییەکان' لە سوودان رایگەیاند، ئامرازی چاودێریکردنیان لەو وڵاتە بڵاوەپێکردووە بەمەبەستی پالپشتیکردنی هاووڵاتییە ئەمەریکییەکان لە گەڕاندنەوەیان لە ڕێگەی وشکانییەوە بۆ زێدی خۆیان .  باسی لەوەشکرد، "پێمانوایە رێگەکە بە کراوەیی لە بەردەم ئەمەریکییەکان دەمێنێتەوە بۆ ئەوەی بوورتسوودان بەجێبهێڵن". هاوکات، ئەمڕۆ دووشەممە، شەڕە نێوخۆییەکەی سوودان پێی نایە رۆژی دەیەمەوە وسەرەتای سەرهەڵدانی ئەو جەنگە بۆ رۆژی شەممە 15ـی نیسانی 2023، دەگەڕێتەوە و بەگوێرەی داتاکانی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی، تا ئێستا جەنگی نێوخۆیی سوودان، 413 کەس کوژراون و سێ هەزار و 55 کەسی دیکەش بریندارن. بەگوێرەی هەمان سەرچاوە، تا ئێستا نۆ منداڵ بەهۆی جەنگە نێوخۆییەکەی سوودانەوە گیانیان لەدەستداوە.  

هاوڵاتی سبەینێ بەرپرسە باڵاکانی سەربازی و هەواڵگری تورکیا، سوریا، ئێران و روسیا لە مۆسکۆ کۆدەبنەوە و پرسی سەرەکی کۆبونەوەکە پرۆسەی لێکنزیککردنەوەی ئەنقەرە و دیمەشق دەبێت و تورکیاش چاوی لەوەیە لەدژی کورد ئەو وڵاتانە یەک بخات. خولوسی ئاکاری وەزیری بەرگری تورکیا رایگەیاند، سبەینێ وەزیرانی بەرگری تورکیا، روسیا، سوریا و ئێران و سەرۆکی دەزگا هەواڵگرییەکانی هەر چوار وڵات لە مۆسکۆی پایتەختی روسیا کۆدەبنەوە. ئاکار لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەنووسیدا وتی، " لە کۆبونەوەکاندا ئێرانیش بە شێوەیەکی چالاک بەشداری دەکات و باسی پرسی 'تیرۆر' و گەڕاندنەوەی ئاوارە سوریەکان لە تورکیاوە و بۆ سەر زێدی خۆیان دەکرێت." ساڵی رابردوو بە نێوەندگیری روسیا، تورکیا هەوڵیدا دوای ١١ ساڵ لە ناکۆکی و دوژمنایەتیکردن لەگەڵ رژێمی سوریا ئاشت ببێتەوە، بەڵام مەرجی یەکەمی دیمەشق ئەوەیە کە پێویستە تورکیا هێزەکانی لە سوریا بکێشێتەوە و دەست لە پشتگیریکردنی گروپە چەکدارەکانی سوریا هەڵبگرێت کە ١١ ساڵە لەدژی رژێم شەڕ دەکەن. ئەم چاوپێکەوتنانە لە کاتێکدایە کە هەڵبژاردنەکانی ١٤ی ئایاری تورکیا نزیک دەبنەوە و بەگوێرەی سەرچاوەکانی هەواڵ، بەشار ئەسەد چاوەڕێی هەڵبژاردنەکان دەکات کە ئەگەری شکستی ئەردۆغان لە ئارادایە و نایەوێت لەگەڵیدا دانوستان بکات.

هاوڵاتی بەهۆی پێکدادانی کتوپڕی سودان لە نێوان سوپا و هێزەکانی پشتیوانی خێرا (RSF) هەزاران هاوڵاتی بیانی لەنێویاندا دیپلۆماتکاران و کارمەندانی فریاگوزاری لەو ناوچەیە گیریان خواردووە و وڵاتان کاردەکەن بۆ گواستنەوەی هاوڵاتییەکانیان . ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز بڵاویکردۆتەوە پێدەچێت گواستنەوەی زۆربەی ئەو هاوڵاتییە بیانیانە لە ڕێگەی بەندەری سودانەوە بێت لەسەر دەریای سوور، کە ڕاستەوخۆ دەکەوێتە نزیکەی 650 کیلۆمەتر (400 میل) لە باکوری خۆرهەڵاتی خەرتوم. ئەمە دۆخی هەندێک لە چۆڵکردنەکانە: ئەمریکا: هێزە تایبەتەکانی ئەمەریکا ڕۆژی شەممە هەموو کارمەندانی حکومەتی ئەمەریکا و یاوەرو خێزانەکانیان لەگەڵ چەند دیپلۆماتێکی وڵاتانی دیکەیان لە باڵوێزخانەکەیان بە بەکارهێنانی هەلیکۆپتەرێک و لە کاتی گواستنەوەکەدا هیچ جۆرە هێرشێک نەکرایە سەریان. هەروەها باڵیۆزخانەکە ئۆپەراسیۆنەکانی بە گشتی ڕاگرتووە  بەهۆی مەترسییە ئەمنییەکانەوە، بەڵام کارمەندە ناوخۆییەکانی باڵوێزخانەکە ماونەتەوە. هاوکات واشنتۆن پلانی نییە هەماهەنگی بکات بۆ چۆڵکردنی هاوڵاتیانی دیکەی ئەمەریکا لە سودان، بەڵام بەدوای بژاردەکاندا دەگەڕێت بۆ ئەوەی یارمەتییان بدات کە وڵاتەکە جێبهێڵن. بەریتانیا سەرۆک وەزیری بەریتانیا ڕیشی سوناک ڕۆژی یەکشەممە ڕایگەیاند هێزە چەکدارەکانی بەریتانیا لە ئۆپراسیۆنێکی تایبەتدا هەموو کارمەندانی دیپلۆماسی و خێزانەکانیان لە سودان گواستۆتەوە. وتیشی حکومەت بەدوای هەموو ڕێگایەکدا دەگەڕێت بۆ کۆتایی هێنان بە خوێنڕشتن و دڵنیابوون لە سەلامەتی هاوڵاتیانی بەریتانیا کە هێشتا لە وڵاتەکەدان. فەڕەنسا وەزارەتی دەرەوەی فەڕەنسا ڕۆژی یەکشەممە ڕایگەیاند دەستی کردووە بە گواستنەوەی دیپلۆماتکاران و هاوڵاتیانی خۆی لە سودان. بەڵام سوپای سودان  و RSF هەریەکەیان ئەوی دیکەیان تۆمەتبار کرد بە هێرشکردنە سەر کاروانێکی فەڕەنسی. سوپا دەڵێت RSF تەقەی لە کاروانەکە کردووە و هاوڵاتییەکی فەڕەنسی بریندار کردووە. هاوکات ڕێکخراوی RSF ڕایگەیاند لە کاتی گواستنەوەی هاوڵاتییەکاندا   لەلایەن فڕۆکەی سوپای سودانەوە  هێرشی کراوەتەسەر و بووەتە هۆی برینداربوونی هاوڵاتییەکی فەڕەنسی و کاروانەکە گەڕاونەتەوە بۆ ناو باڵوێزخانەکە. وەزارەتی دەرەوەی فەڕەنسا هیچ لێدوانێکی لەسەر هێرشەکە یان برینداربوون نەداوە. ڕوسیا: باڵیۆزی مۆسکۆ لە خەرتوم بە میدیاکانی  ڕوسیای ڕاگەیاندوە لە کۆی نزیکەی 300 ڕووسی لە سودان 140کەسیان دەیانەوێت ئەو وڵاتە جێبهێڵن ،  وتیشی پلانی گواستنەوەی ئەو هاوڵاتییانە دانراوە بەڵام  هێشتا مەحاڵە جێبەجێ بکرێت چونکە ناچاردەبن بەسەر هێڵەکانی پێشەوەی شەڕدا تێبپەڕن. باسیلەوەشکرد، نزیکەی 15 کەس کە لەنێویاندا ژنێک و منداڵێک هەیە  لە کڵێسایەکی ئۆرتۆدۆکسی ڕوسیا گیریان خواردووە کە نزیکە لە ناوەندی شەڕی قورس لە خەرتوم. میسر: میسر داوای لە هاوڵاتیانی کرد لە دەرەوەی خەرتومن سەردانی کونسوڵخانەکانی بەندەری سودان و وادی هەڵفا لە باکوری وڵاتەکە بکەن بۆ ئامادەکاری بۆ گواستنەوەیان و داوای لە هاوڵاتیانی کرد کەلە ناوەندی  خەرتوم دەمێننەوە  خۆیان لە ماڵەکانیاندا بشارنەوە هەتا بارودۆخەکە باشتر دەبێت. ڕاشیگەیاندووە پێویستە پرۆسەیەکی " وردی و سەلامەت و ڕێکخراو" هەبێت بۆ ئەوەی 10 هەزار هاوڵاتی میسر لە سودانەوە بگەنە ماڵەکانیان. ئەو وڵاتە دەشڵێت  یەکێک لە دیپلۆماتکارەکانی بەهۆی تەقەکردنەوە بریندار بووە، بەبێ ئەوەی وردەکاری زیاتر بدات. سعودیە و کوەیت:  سعودیە ڕۆژی شەممە 91 سعودی و نزیکەی 66 هاوڵاتی وڵاتی دیکەی  بە کەشتی دەریایی لە بەندەری سودانەوە گواستەوە بۆ  جەدە لە دەریای سوور. هاوکات کوەیتیش  دەڵێت هەموو ئەو هاوڵاتییانەی کە ویستویانە  بگەڕێنەوە ماڵەوە گەیشتوونەتە جەددە. ئیتاڵیا: وەزیری دەرەوەی ئیتاڵیا ڕایگەیاند نزیکەی 140 هاوڵاتی ئیتاڵی لە سودانەوە گواستراونەتەوە، لەگەڵ نزیکەی 60 کەس بۆ وڵاتانی دیکە وەک  سویسرا و ڤاتیکان و وڵاتانی دیکەی ئەوروپا. وڵاتانی دیکە: ئەردەن دەڵێت چوار فڕۆکەی سەربازی ناردووە بۆ گواستنەوەی نزیکەی 260 هاوڵاتی. کۆریای باشوور ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند فڕۆکەیەکی سەربازی دەنێرێت بۆ گواستنەوەی 25 هاوڵاتی خۆی لە سودان. کەنەدا ڕایگەیاند ئۆپەراسیۆنەکانی لە سودان ڕاگرتووە و دیپلۆماتکارانی کەنەدا بە شێوەیەکی کاتی لە شوێنێکی پارێزراو لە دەرەوەی سودان کار دەکەن بەبێ ئەوەی هیچ لێدوانێک لەسەر هەوڵەکانی چۆڵکردن بدات. سویدیش مۆڵەتی داوە  بۆ ناردنی هێز بۆ یارمەتیدان و چۆڵکردنی کارمەندانی باڵیۆزخانەکە و خێزانەکانیان. هەروەها هۆڵەندا ڕایگەیاند کە بەشداری لە هەوڵەکان دەکات بۆ چۆڵکردنی هاوڵاتیانی لەو وڵاتە  هاوکات سەرچاوەیەک لە وڵاتی ئەفریقا ڕایگەیاندووە لە جیبوتی، کە چەندین هەوڵی چۆڵکردنی تێدایە، فڕۆکەکان لە ئیتاڵیا و بەریتانیا و کەنەداوە چاوەڕێی گڵۆپی سەوز دەکەن بۆ ئەوەی بفڕن بۆ خەرتوم.    

هاوڵاتی وەزیرانی کشتوکاڵی گروپی حەوت لە بەیاننامەیەکدا ڕۆژی یەکشەممە ڕایانگەیاند هێزە ئابوورییەکانی گروپی حەوت (G7)  داوای "درێژکردنەوەی جێبەجێکردنی تەواو و فراوانکردنی" ڕێککەوتنی هەناردەکردنی دانەوێڵەی ئۆکرانیا لە دەریای ڕەشەوە دەکەن. ئەو ڕێکەوتنە بۆ هەناردەکانی دانەوێڵە لە دەریای ڕەشەوە  لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکان و تورکیاوە لە مانگی حەوتی ساڵی ڕابردوو لە ئەستەنبوڵ واژۆ کرا و ڕێگە بە ئۆکرانیا دەدات زیاتر لە 27 ملیۆن تۆن دانەوێڵە لە چەند بەندەرێکی دەریای ڕەشەوە هەناردە بکات. ڕوسیا کە لە مانگی شوباتی ساڵی 2022 دا هێرشی بۆ سەر ئۆکرانیا دەستپیکرد، جەختی لەوە کردۆتەوە ب کە ڕێگە نادات ڕێککەوتنەکە لە دوای 18 ی مانگی پێنجی ئەمساڵ بەردەوام بێت، چونکە لیستی داواکارییەکانی بۆ ئاسانکاری هەناردەکردنی دانەوێڵە و پیتێنەری وڵاتەکەی جێبەجێ نەکراون. لەم بارەیەوە وەزیرانی کشتوکاڵی کۆمەڵەی حەوت لە بەیاننامەیەکدا دوای کۆبوونەوەیەکی دوو ڕۆژی لە میازاکی ژاپۆن ڕایانگەیاند " ئێمە بە توندی پشتیوانی لە درێژکردنەوە و جێبەجێکردنی تەواوی ڕێکەوتنی دانەوێڵەی دەریای ڕەش دەکەین."  لە بەیاننامەکەدا هاتووە " ئێمە سەرکۆنەی هەوڵەکانی ڕوسیا دەکەین بۆ بەکارهێنانی خۆراک وەک ئامرازێک بۆدروستکردنی  ناسەقامگیری و دووپاتی پابەندبوونی خۆمان دەکەینەوە بۆ پێشکەشکردنی هاوکاری و پشتیوانیکردنی ئەو کەسانەی کە زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە بەهۆی ئەو فشارانەی ڕوسیا بە بەکارهێنانی خۆراک دروستی دەکات ." لە بەیاننامەکەدا باسلەوەشکراوە  کە ئەندامانی کۆمەڵەی حەوت "ئامادەن" بۆ پشتیوانیکردنی چاکبوونەوە و بنیاتنانەوەی ئۆکرانیا، لەوانە بە دابینکردنی شارەزایی لەبنیاتنانەوەی ژێرخانی کشتوکاڵی. هاوکات بڕیارە، وەزیری دەرەوەی ڕوسیا سێرگی لاڤرۆڤ لەم هەفتەیەدا لەگەڵ سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس لە نیویۆرک گفتوگۆ لەسەر ڕێککەوتنی هەناردەکردنی دانەوێڵەی دەریای ڕەشی ئۆکرانیا بکات .  

هاوڵاتی وەک ناڕەزایەتی بەرامبەر بە خراپی بارودۆخی ژیانیان و کەمی کرێی هەفتانەیان، کرێکارانی هێڵی ئاسنین لە سەرانسەری ئەڵمانیا مانگرتنیان بۆ ماوەی چەندین کاتژمێر راگەیاند و بەوەش خزمەتگوزاری گواستنەوەی شەمەندەفەر پەکیکەوت. مانگرتنەکە کە لەلایەن کۆمەڵەی هێڵی ئاسنی ئەڵمانیاوە ڕێکخرابوو، کاتژمێر 3:00ی بەیانی بە کاتی ناوخۆی ئەڵمانیا تاوەکو  کاتژمێر 11:00ی پێشنیوەڕۆی دوێنێ هەینی کۆتاییهات، بەڵام پێشبینیدەکرێت کاریگەری لەسەر خزمەتگوزاری شەمەندەفەر لەسەر ئاستی ئەو وڵاتە هەبێت. سەندیکای هێڵی ئاسنینی ئەڵمانیا بڵاویکردەوە، نزیکەی 22 هەزار و 500 کارمەندی کۆمپانیایەک لە "دۆیچە بان" بەشدارییان لە مانگرتنەکەدا کردووە، ئەمەش کاریگەری نەرێنی لەسەر خزمەتگوزاری کۆمپانیای دەوڵەتی و 49 کۆمپانیای تری هێڵی ئاسنین هەبوە. سەندیکاکە کە بە ناوی 230 هەزار کارمەندەوە دانوستان دەکات، هەوڵدەدات موچە بە ڕێژەی 12% یان لانی کەم 650 یۆرۆ (715 دۆلار) بۆ موچەی مانگانە زیاد بکات، هەروەها کۆمپانیای دۆیچە بان پێشنیاری زیادکردنی 5%ی و پارەدانی یەکجارەکی کردوە کە دەکاتە دوو هەزار و 500 یۆرۆ. مانگرتنی کرێکارانی هێڵی ئاسن هاوکات بو لەگەڵ مانگرتن لە چوار فڕۆکەخانەی ئەڵمانیا، دۆسڵدۆرف، هامبۆرگ، کۆڵن بۆن و شتوتگارت و دوای ئەوە دێت کە نزیکەی 700 گەشتی هەڵکشان بەهۆی مانگرتنی سێ فڕۆکەخانەی یەکەمی ئەڵمانی ڕۆژی پێنجشەممە هەڵوەشایەوە.

هاوڵاتی ئازەربایجان دوای 30 ساڵ پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل دواجار باڵیۆزخانەكەی لەتەلئەبیب-ی پایتەختی ئەو وڵاتە كردەوە، ئەوەش بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێرانی تووڕە كردوەو بەڕاشكاوی رایانگەیاندوە تەلئەبیب هۆكاری توندبوونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان باكۆو تارانە. تاران بەبەردەوامی ئیسرائیل تۆمەتبار دەكات كە لەخاكی ئازەربایجانەوە چەند جارێك هێرشی لەدژی دامەزراوە ئەتۆمی و سەربازییەكانی ئێران ئەنجامداوەو لەبەرامبەریشدا تاران هەرێمی كوردستانی بەبیانوی بوونی ئەندامانی سەربازیی ئیسرائیل بۆردوومان كردووە. پریشكی ململانێكانی ئیسرائیل و ئێران جگە لەئازەربایجان بەرۆكی هەرێمی كوردستانیشی گرتووە، سوپای پاسداران لەساڵی رابردوودا بەبیانوی بوونی بنكەی ئیسرائیل بە 12 موشەك ماڵی بازرگانێكی لەهەولێر كردە ئامانج. كۆماری ئازەربایجان دووەم وڵاتی جیهانە لەدوای ئێران كەزۆرینەی دانیشتوانی وڵاتەكەی موسوڵمانی (شیعە)ن، بۆیە هەر لەو سۆنگەیەوە گرژبوونەوەی پەیوەندییەكانی نێوان تاران و باكۆ مایەی سەرنجەو دوور نییە قوڵبوونەوەی كێشەكان زیان بەكورد نەگەیەنێت. وەزیرانی درەوەی ئێران و ئازەربایجان لەدوو رۆژدا زیاترین پەیوەندیی تەلەفۆنیان پێكەوە ئەنجامداوەو میدیاكانیش ئاماژەیان بەوە كردووە كۆماری ئیسلامی بەڕاشكاوی پەیوەندیی نێوان تەلئەبیب و باكۆی بەقبوڵنەكراو زانیوەو لەبەرامبەردا ئازەربایجان جەختی لەسەربەخۆبونی سەرەوەیی سیاسی و سەبازیی وڵاتەكەی و پەیوەندییەكانی كردووەتەوە.   هەرێم گیرۆدەی ململانێی ئیسرائیل و ئێران لەئازەربایجان ئەگەرچی زیاتر لەساڵێكە ناكۆكیی و گرژیی لەپەیوەندییەكانی نێوان تاران و باكۆ هەیە، بەڵام ئەو گرژیانە بەهێرشكردنەسەر باڵیۆزخانەی ئازەربایجان لەڕۆژی هەینی (27/1/2023) لەتاران توندیی زیاتری بەخۆیەوە بینی و ئازەربایجان باڵیۆزخانەكەی بەتەواوەتی داخست و رایگەیاند تەنها كونسوڵخانەكەی لەشاری تەبرێز ئەرك و كارەكانی نێوان باكوو تاران جێبەجێدەكات. كۆماری ئیسلامی ئێران تائێستا باڵیۆزخانەكەی لەباكۆ دانەخستووەو كونسوڵخانەكەی لەهەرێمی نەخجەوان بەردەوامە لەئەرك و كارەكانی. لەم هەفتەیەداو دوای 30 ساڵ پەیوەندیی نێوان ئازەربایجان و ئیسرائیل كردنەوەی باڵیۆزخانەی ئازەربایجان لەتەلئەبیب گرژییەكانی قووڵتر كردەوەو كۆماری ئیسلامی ئەو هەنگاوەی بەناپاكیی ئازەربایجان بەرامبەر موسوڵمانانی جیهان ناوبرد. هەر لەچوارچێوەی ئەو گرژیانەدا سوپای ئازەربایجان لەماوەی كەمتر لەهەفتەیەكدا دوو مانۆڕی سەربازیی لەسنورەكانی دەریای قەزوێن و هەرێمی نەخجەوان ئەنجامدا كەئەوەش پەیامی روون و ئاشكرابوو بۆ تاران، چونكە هەردوو ئەو ناوچەیەی مانۆڕە سەربازییەكەی تێدا ئەنجامدرا هاوسنوور بوون لەگەڵ ئێران. وەزارەتی ناوخۆی ئازەربایجان لەماوەی دوو مانگی رابردوودا دەستگیركردنی زیاتر لە 60 كەسی بەتۆمەتی سیخوڕی بۆ دەسەڵاتی تاران راگەیاندووەو كۆماری ئیسلامی ئێران دەڵێت زۆربەی ئەو كەسانەی كەدەستگیركراون پێشەواو مامۆستای ئایینی بوون.   لەكرماشان تا باكۆو هەولێر ئێران لەساڵی 1984و لەكاتی جەنگ لەگەڵ عێراق دەستیكردووە بەدروستكردنی ژمارەیەك بنكەی ژێرزەوی بەمەبەستی شاردنەوەی موشەك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و فڕۆكە جەنگییەكانی كەژمارەیەكیان دەكەونە زنجیرە كێوەكانی زاگرۆس لەڕۆژهەڵاتی كوردستان. دوای ئەوەی یەكێك لەو بنكانە لەناوچەی كرماشان لەڕێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەوە بۆردومان كرا، ئێران لەڕێكەوتی (13/3/2022) دەستی بەموشەكبارانكردنی ماڵی شێخ باز بەرزنجی لەهەولێر كردو رایگەیاند سێ ئەفسەری ئیسرائیلی لەو هێرشەدا كوژراون و نزیكەی حەوت برینداریش بەفڕۆكەی ئەمریكی بۆ ئوردن گوستراونەتەوە. هەرێمی كوردستان سەرەڕای ئیدانەكردنی ئەو هێرشانە رایگەیاند هێرشە موشەكیەكانی سوپای پاسداران تەنها زیانی ماددی لێكەوتووەتەوەو هیچ كوژراوێكی لێنەكەوتووەتەوە. پێشتر محەمەد باقری، سەرۆكی ئەركانی هێزە چەكدارەكانی ئێران هۆشداریی دابوو كەئەگەر ئیسرائیل لەهەر وڵاتێكەوە هێرش بكاتەسەر كۆماری ئیسلامی ئێران ئەوا ئەو وڵاتەش لەلایەن سوپای ئێرانەوە دەكرێتە ئامانج  و جەختی لەوە كردبووەوە هەر وڵاتێكی ئیسلامی و عەرەبی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بكاتەوە ئەوا ناپاكیی بەرامبەر جیهانی ئیسلام كردووە. ئازەربایجان زیاتر لە 432 كیلۆمەتر سنوری هاوبەشی لەگەل ئێران هەیەو دوو سەدە پێش ئێستا بەشێك بووە لەخاكی ئێران، بۆیە زۆر ئاساییە پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتە دۆستانە بێت، بەڵام ئەوەی ئاسایی نییە ئەوەیە كەوڵاتێكی وەك ئیسرائیل بكرێتە بیانووی سەرەكیی تێكچونی پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتە، دۆستایەتیی 200 ساڵە بۆ دوژمنایەتیی بگۆڕدرێت. ئیسرائیل ساڵی 2019 رێككەوتنێكی سەربازیی، ئەمنیی و هەواڵگریی بەڕەسمی لەگەڵ كۆماری ئازەربایجان ئیمزا دەكات و ئەوەش نیگەرانیی كۆماری ئیسلامی ئێرانی لێدەكەوێتەوەو سایتی ویكیلیكس ئاشكرای كردبوو كە لەساڵی 2009 ئیسرائیل رێككەوتنێكی لەگەڵ ئازەربایجان كردووە، بەپێی رێككەتنەكە دەبێت باكۆ لەبەرەی جەنگ لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران بێت و پابەندبێت بەڕێككەوتنەكەوە. لەساڵی 2020 تائێستا سوپای ئێران و سوپای پاسداران زیاترین مانۆڕی سەربازییان لەسنورەكانی ئازەربایجان ئەنجامداوەو ئەوەش توندبوونەوەی لێدوانی بەرپرسانی تاران و باكۆی لێكەوتووەتەوە. باكۆو تاران لەتوندترین و ئاڵۆزترین قۆناغی پەیوەندییە سیاسییەكانی نێوانیاندان، بەڵام شارەزایانی سیاسی پێشبینیی جەنگی سەربازیی ناكەن بەتایبەت كەئاڵوگۆڕی بازرگانیی و پەیوەندییەكانی نێوان روسیاو توركیا دەتوانێت ئاوێك بكات بەئاگری ململانێی ئەو دوو وڵاتەدا. چاوەڕواندەكرێت هاوشێوەی رێككەوتنی سعودیەو ئێران لەچین لەسەر دەستی روسیاو بەنێوەندگیریی توركیا، رێككەوتن و لێكتێگەیشتنی نوێ لەنێوان تاران و باكۆ بێتەئاراوە بەتایبەت كە نە روسیاو نە ئێران نایانەوێت لەئێستادا بەرەیەكی جەنگ لەو ناوچانە بكرێنەوە.

هاوڵاتی سکرتێری گشتیی هاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ" رایدەگەیەنێت، پاڵپشتی تەواوی ئۆکرانیا دەکەن بۆ سەرکەوتن بەسەر روسیا و دەشڵێت، "ئۆکرانیا دەبێتە ئەندامی ناتۆ و سەرجەم وڵاتانیش لاریان لەوبارەیەوە نیە".  ینس ستۆڵتنبێرگ ڕۆژی هەینی پێش کۆبوونەوەی گروپی پاڵپشتیکەری ئۆکرانیا لە بنکەی ڕامشتاین لە ئەڵمانیا ڕایگەیاند کە ئۆکرانیا لە داهاتوودا دەبێتە ئەندامێکی ناتۆ، لەبەر ئەوەی وڵاتانی ناتۆ ڕێککەوتوون لەسەر ئەندامێتی ئەو وڵاتە. سکرتێری گشتی ناتۆ وردەکارییەکانی لەو بارەیەوە نەخستەڕوو، تەنها باسی لە هاوکارییەکانی ناتۆ بۆ ئۆکرانیا کرد و ڕایگەیاند کە ناتۆ تا سەرکەوتن بەسەر ڕووسیادا بەردەوام دەبێت لە پاڵپشتیکردنی ئۆکرانیا. سکرتێری گشتی ناتۆ ئەوەشیخستەڕو، ڤۆڵۆدمیر زلێنسکی سەرۆکی ئۆکرانیا بڕیارە بەشداری لە لوتکەی هاوپەیمانێتی پاڵپشتیکاری وڵاتەکەی لە لیتوانیا بکات، بۆئەو مەبەستەش بەفەرمی بانگهێشتمان کردوە و دڵخۆشین بەقبوڵکردنی بانگهێشتنامەکە".  کۆبونەوەی لوتکەی وڵاتانی ئەندام لە هاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ" لە ڤیلنیوسی پایتەختی لیتوانیا لە مانگی (حوزەیران/7)ی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت. ڕووسیا زیاتر لە ساڵێک لەمەوبەر بە بیانووی پەیوەستبوونی ئۆکرانیا بۆ ناتۆوە هێرشی کردە سەر ئەو وڵاتە و زیاتر لە ساڵێکیشە ئەمەریکا و ئەندامانی ناتۆ پاڵپشتی دارایی و چەک بۆ ئۆکرانیا دابین دەکەن.

هاوڵاتی چین لەڕێگەی پێدانی قەرزێكی زۆرەوە بە یوانی چینی كەبڕەكەی دەگاتە پێنج ترلیۆن دۆلار مامەڵە بازرگانییەكانی لەگەڵ وڵاتانی یەكێتی ئەوروپاو وڵاتانی ئەمریكای لاتین و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست زیاد كردووەو هەژموونی بەكارهێنانی دۆلاری ئەمریكی بەڕێژەی لەسەدا 8% كەمكردووەتەوە، ئەوەش واشنتۆنی نیگەران كردووە. چین هەوڵی خنكاندنی ئەمریكا دەدات لەڕووی ئابوورییەوە لەڕێگەی پەیوەندییە بازرگانییەكانی لەگەڵ كۆمەڵێك لەهاوپەیمانەكانی واشنتۆن، یەكەم سەدانی شی چیپینگ سەرۆكی چین لەدوو مانگی رابردوودا بۆ سعودیەو كۆبوونەوەی لەگەڵ بەشێك لەسەركردەكانی وڵاتانی عەرەبی هەنگاوی دیكەی بەدوای خۆیدا هێناوە. یەكەم وڵاتی عەرەبی كە سعودیەیە لەڕێگەی كۆمپانیای ئارامكۆ تایبەت بەوزە گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكانی چین بكات بەبەهای 12 ملیار دۆلارو بڕیارە گرێبەستەكە لە 2025 فراوان بكرێت و تاساڵی 2030 بگاتە 28 ملیار دۆلار. هەروەها لەگەڵ وڵاتانی كیشوەری ئەفریقا كۆمپانیا چینییەكان دەیان گرێبەستی گەورەیان ئەنجامداوەو حكومەتی پەكینیش سەدان ملیار دۆلار قەرزیان پێدەدات بەدراوی نیشتمانی یوانی چینی. سەردانی ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا لەهەفتەی رابردووداو لێدوانەكانی لەگەڵ گەیشتنەوەی بۆ پاریس پەیامێكی توندی بۆ ئەمریكا ناردو رایگەیاند» وڵاتانی  ئەوروپا پەرە بەپەیوەندییە بازرگانییەكانیان لەگەڵ چین دەدەن، ناتوانین خۆمان بەیەك جەمسەرەوە لەجیهاندا ببەستینەوە»، مەبەستی لێدوانەكەی ماكرۆن بۆ ئەمریكا بوو، ئەوەش واشنتۆنی نیگەران كرد. لەیەكەم كاردانەوەدا لەڕاپۆرتێكی رۆژنامەی نیویۆرك تایمز ئەوە خراوەتەڕوو كە ئەوروپییەكان ئامادەنین مامەڵە بازرگانییەكانیان لەگەڵ چین كەمبكەنەوە، ئەوەش مەترسی لەسەر بەكارهێنانی دۆلاری ئەمریكی دروستدەكات، چونكە چین لەزۆربەی مامەڵەكانیدا یوانی چینی دەدات بەو وڵاتانەو ئەوەش بەكارهێنانی دراوی دۆلاری بەڕێژەی 8% كەمكردووەتەوە لەدوو ساڵی رابردوودا. پسپۆڕانی ئابووری ئەمریكا ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە واشنتۆن ناتوانێت ئەوروپا لەچین داببڕێت لەڕووی ئابوورییەوە، چونكە كۆمپانیا ئەوروپییەكان لەبازاڕی چیندا بوونیان هەیەو چینییەكانیش لەوڵاتانی ئەڵمانیاو بەپلەی دووەم لەوڵاتی فەرەنسا پڕۆژەی گەورە بەڕێوە دەبەن. بەپێی ئامارەكانی یۆرۆستات قەبارەی بازرگانی چین و  وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا   لە 2022 دا  گەیشتووەتە ترلیۆنێك و 25 ملیار دۆلار. كۆمپانیاكانی ئەڵمانی لەبازاڕە زەبەلاحەكەی چین هەوڵدەدەن چالاكییە ئابووریەكانیان فراوانتر بكەن، بۆ نموونە كۆمپانیای ڤۆلكسواگن و كۆمپانیای كیمیایی (BASF)  وەبەرهێنانەكانیان لەچین فراوانتر كردووە، بەشێوەیەك كۆمپانیای ڤۆڵكسواگن كەزیاتر لە 45 كارگەی لەپەكین هەیە دەستیكردووە بەپەرەپێدانی كارەكانی و وەبەرهێنان بەملیارەها دۆلار لەهاوبەشییە ناوخۆییەكان و شوێنەكانی بەرهەمهێناندا. هەروەها كۆمپانیای كیمیایی (BASF)  لەگەڵ 25 دامەزراوەی بەرهەمهێنان لەچین بەردەوامن لەپلانەكانیان بۆ خەرجكردنی 18 ملیار دۆلار بۆ كۆمەڵگەیەكی نوێی بەرهەمهێنانی ماددە كیمیاییەكان. لەساڵی رابردوودا ئاڵوگۆڕی بازرگانی ئەڵمانیاو چین گەیشتووەتە 300 ملیار دۆلارو بەڕێژەی 24% زیادی كردووە، واتا ئەڵمانییەكان پێویستیان بەبازاڕەكانی چینە بۆ بەهێزكردنی ئابووری وڵاتەكەیان. ئەمریكا كاریگەرییەكی گەورەی سیاسی و ئەخلاقی و سەربازیی و ئابووری لەئەوروپادا هەیە، بەڵام ناتوانێت رێگری لەئەوروپییەكان بكات تا مامەڵە بازرگانییەكانیان لەگەڵ چین سنوردار بكەن. لەدیارترین رێوشوێنەكانی ئەم دواییەی چین، كە لەڕێگەیەوە پەكین ئامانجی بەستنەوەی بازاڕەكانی بەسیستەمی دارایی جیهانییەوەیە، پەسەندكردنی دەسەڵاتە داراییەكانە بۆ ئاڵوگۆڕی زەمانەتەكانی قەرز بەدراوی یوانی چینی، كە بەهاكەی دەگاتە زیاتر لەپێنج ترلیۆن و 200 ملیار دۆلار، كە ئامرازی وەبەرهێنان بۆ ئەو كەسانە دابین دەكات كە بەركەوتەی زەمانەتنامەی قەرزن بە یوان، بەپێی راپۆرتێك كە لەلایەن فاینانشیاڵ تایمزەوە بڵاوكراوەتەوە. بێجگە لەوڵاتانی ئەوروپاو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و كیشوەری ئەفریقا، چین پەلی هاویشتووە بۆ وڵاتانی ئەمریكای لاتین كەوەك حەوشەی پشتەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وەسف دەكرێت، بەتایبەتی لەگەڵ وڵاتانی تازەپێگەیشتووی ئابووری وەك بەڕازیل و مەكسیك و ئەرجەنتین و فەنزوێلا. چین ئامادەیی دەربڕیوە ترلیۆنێك و 300 ملیار دۆلار بە یوانی چینی بداتە ئەو چوار وڵاتەی ئەمریكای لاتین، پەلهاویشتنی چین بۆ ئەمریكای لاتین كۆنگرێسی ئەمریكای هێناوەتە دەنگ و چەند سیناتۆرێك بەنیازن راپۆرتێك ئامادە بكەن و بیدەنە جۆ بایدن، چونكە هەژموونی ئابووری هەژموونی سیاسی بۆ چین مسۆگەر دەكات.  لەكاتێكدا ئەمریكا هەوڵی دەدا قسەكانی پاشخانی خۆی سەبارەت بەپەكین بێهیوا بكات، بەڵام كاریگەری چین پێگەیەكی گەورەو فراوانی لەوێ لەناو كۆمەڵێك میحوەردا دۆزیەوە كەپەكین توانی كاریگەری خۆی لە سەرانسەری جیهاندا بسەپێنێت، وەك ئەفریقا و ئەمریكای لاتین، لەڕێگەیەك كەهەوڵەكانی ئەمریكا بۆ گۆشەگیركردنی چین پووچەڵدەكاتەوە. لەژێر رۆشنایی كۆمەڵێك رێوشوێن و پێشهات كەهەڕەشە لەهەژموونی دۆلار دەكەن و لەگەڵ فراوانكردنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی چین سەرەڕای هەوڵەكانی ئەمریكا بۆ گەمارۆدانی لەڕووی ئابوورییەوە، بەڵام چین بووەتە هێزێكی سەرەكی كەزاڵە بەسەر بازاڕە نێودەوڵەتییەكاندا لەگەڵ كاریگەرییەكەی لەناوچە جیاوازەكانی جیهان لەسەر ئاستی ئابووری هاوكات، چین لەڕێگەی وڵاتانی ئۆراسیاوە كە لە(چین، بەرازیل، هندستان، ئەفریقیای باشور، روسیا) پێكهاتووە دەیانەوێت هەژموونی بەكارهێنانی دۆلار لەمامەڵە بازرگانییەكاندا كەمبكەنەوە، روسیاو چین پێكەوە لەو هەوڵەدان كە ئەم پێنج وڵاتە مامەڵە بازرگانییەكانیان بەدراوی نیشتمانی خۆیان بێت. ئەو پێنج وڵاتە دانیشتوانەكەیان لەسەدا 40% دانیشتوانی جیهان پێكدەهێنێت، واتا لەسەدا 40% دانیشتوان دوور دەكەونەوە لەبەكارهێنانی دۆلاری ئەمریكی لەمامەڵە بازرگانییەكانیاندا. هەروەها زیاتر لەهەشت وڵات لەخۆرهەڵاتی ناوەراست و ئەفریقیاو ئەمریكای لاتین ئامادەییان دەربڕیوە بچنە ناو چوارچێوەی وڵاتانی (ئۆراسیا)وە، ئەوەش مەترسییەكی دیكە لەسەر بەكارهێنانی دۆلاری ئەمریكی لەمامەڵە بازرگانییەكان لەسەر ئاستی جیهان دروستكردووە. بەپێی تووێژینەوەیەكی نێودەوڵەتی ئابووری چین تا 2030 پێش ئەمریكا دەكەوێت، ئەمەش بەواتای زیادبوونی هەژموونی سیاسی چین لەجیهاندا دێت كەئەمریكییەكان دەترسن لەوەی بەكارهێنانی دۆلار زیاتر كەمببێتەوە لەمامەڵە بازرگانییەكاندا كە لەئێستادا بۆ لەسەدا 50% دابەزیوە.  شارەزایانی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە چینییەكان هێواش هێواش پەل دەهاون بۆ وڵاتان لەڕێگەی سێكتەرە ئابورییەكانەوە هەژموونی سیاسی خۆیان بەهێز دەكەن كەڕەنگە 2035 تا 2040 چین هەژموونی سیاسی خۆی بەسەرجیهاندا زاڵ بكات و شتێك نامێنێت بەناوی تاك جەمسەری ئەمریكاوە.  

هاوڵاتی فڕۆکەیەکی جەنگی ڕوسی سوخۆی-34 بە هەڵە بۆردومانی شاری بێلگۆردی ڕوسی نزیک سنوری ئۆکرانیا کرد ولە ئەنجامدا سێ کەس برینداربوون. ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرزبڵاویکردەوە، دوێنێ ڕوسیا بە هەڵە بۆمبێکیان لە شارێکی ڕوسی هەڵداوەتە خوارەوەو لە ئەنجامدا سێ کەس بریندار بوون و چەندین باڵەخانەو سەیارە زیانیان پێگەشتووە. پارێزگاری شاری بێلگۆرد کە ناوی  ڤیاچێسلاڤ گلادکۆڤ شەوی ڕابردوو باری نائاسایی ڕاگەیاند و وتی لە یەکێک لە شەقامە سەرەکییەکان بە درێژی 20 مەتر بۆردومانکراوەو. وتیشی چوار ئۆتۆمبێل و چوار باڵەخانە زیانیان بەرکەوتووە و سێ هاوڵاتیش بریندار بوون. لەم بارەیەوە وەزارەتی بەرگری ڕوسیا ڕایگەیاند فڕۆکەکەیان کە لە جۆری شەڕکەری سەروو خێرایی دەنگ سو-34 بە ڕێکەوت و هەڵە  تەقەمەنی هەڵداوەتە خوارەوەو ڕوداو بووە. وەزارەتەکە وتیشی هەندێک لە بیناکان زیانیان بەرکەوتووە و ڕایگەیاند لێکۆڵینەوەیەک لە ئێستادا بەردەوامە. هەرێمی بێلگۆرد یەکێکە لەو ناوچانەی باشوری ڕوسیا و سنوری بە ئۆکرانیاوەیەو چەک و تەقەمەنی تێدا هەڵدەگیرێت.

هاوڵاتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان له‌ راپۆرتێكدا ده‌ڵێت، لە ماوەی سێ ساڵدا و بەهۆی ئەو فشارانەی لەسەر سیستەمی تەندروستی بەهۆی کۆرۆنا هه‌بوون، زیاتر لە 10 ساڵ پێشکەوتن لەڕوی کوتانی ڕۆتینی منداڵان دواكه‌وتوه‌، هاوكات جه‌خت له‌سه‌ر مه‌ترسییه‌كانی سه‌رهه‌ڵدانی سورێژە یان ئیفلیجی منداڵان ده‌كاته‌وه‌ به‌هۆی نه‌كوتانەوە. بەگوێرەی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان لە نێوان ساڵانی 2019 بۆ 2021، 67 ملیۆن منداڵ بەشێوەیەکی رێژه‌یی یان تەواو بێبەشبوون لە وەرگرتنی ڤاکسینە گرنگەکان بەهۆی کاردانەوەکانی ڤایرۆسی کۆرۆناوە. نەتەوە یەکگرتوەکان باسی له‌وه‌شكردوه‌، 67 ملیۆن منداڵ لە کوتان بێبەشبون، بە تایبەت لە ئەفریقا و باشوری ئاسیا، لە کاتێکدا 48 ملیۆن منداڵ بە هیچ شێوەیەک هیچ جۆرە ژەمێکیان وەرنەگرتوە. ئەمە لەکاتێکدایە کوتانی ساڵانە ژیانی 4.4 ملیۆن مرۆڤ له‌ جیهاندا رزگارده‌كات، ئەو ژمارەیەش ڕەنگە بگاتە نزیکەی 5.8 ملیۆن تاوه‌كو ساڵی 2030، به‌وه‌ش رێژه‌ی منداڵانی بێبەشکراو لە ڤاکسینە سەرەکییەکان نیوە كه‌مده‌كاته‌وه‌.   سەرچاوە: UN.org

هاوڵاتی بەگوێرەی نوێترین راپۆرتی باجی ئەمریکا،  سەرۆکی ئەمریکا و هاوژینەکەی لە ساڵی 2022دا داهاتیان 579 هەزار و 514 دۆلار بووە و بەمەش داهاتی ساڵی رابردوویان کەمتر بووە بە بەراورد لەگەڵ داهاتی ساڵی 2021دا.  رۆژی سێشەممە 18ی نیسانی 2023، کۆشکی سپی، نوێترین راپۆرتی باجدانەکانی جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا و جێگری سەرۆکی ئەمریکایان بڵاوکردەوە و بەگوێرەی ئەو راپۆرتانە، کامالا هاریس، جێگری سەرۆکی ئەمریکا و دۆگ ئیمهۆفی، هاوژینی، ساڵی رابردوو 456 هەزار و 918 دۆلاریان بەدەستهێناوە، کە ئەمەش دابەزینی بەرچاوی لە داهاتەکانیان بەراورد بە ساڵی 2021، هەبوو کە ئەو ساڵە یەکێک لە خانووەکانیان فرۆشتبوو. بەگوێرەی زانیارییەکان داهاتی هاوبەشی سەرۆکی ئەمریکا و هاوژینەکەی پێکهاتووە لە مووچەی ساڵانەی سەرۆکایەتی کە 400 هەزار دۆلار بووە. جۆ و جیڵ بایدن زیاتر لە 5 هەزار دۆلاریان لە دوو کۆمپانیا بەدەستهێناوە، کە پێشتر کۆشکی سپی رایگەیاندبوو، ئەو دوو کۆمپانیایە دامەزرێنراون تایبەت بە کۆکردنەوەی داهاتی بایدن و خێزاکەی لە بەرامبەر بە نووسین و گوتارەکانیان، بەڵام داهاتی ساڵی رابردوویان لەو دوو کۆمپانیایانە زۆر کەمتر بووە لە داهاتی ساڵی 2021یان کە 62 هەزار دۆلار بووە.  لە راپۆرتی باجدانی سەرۆکی ئەمریکادا هاتووە، لە ساڵی 2022، بایدن و هاوژینەکەی بڕی 20 هەزار و 180 دۆلاریان داوە بە کاری خێرخوازی و بەسەر 20 رێکخراوی خێرخوازی جیاوازدا دابەشیان کردووە، لەنێویشیان 5 هەزار دۆلاریان داوە بە دەزگەی (بەو بایدن) کە ئەو رێکخراوە بەناوی کوڕە کۆچکردووەکەی بایدنەوە ناونراوە و ئامانجی کارەکانیان پاراستنی منداڵانە لە دەستدرێژیکردن.

هاوڵاتی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی رایگەیاند کە لەو شەڕ و پێکدادانەی لە ١٥ی نیساندا لەنێوان سوپا و هێزەکانی پشتیوانی خێرا لە سوودان سەریهەڵداوە، تا ئێستا نزیکەی ٣٠٠ کەس کوژراون و زیاتر لە سێ هەزار کەسیش بریندار بوون. به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی رێكخراوی ته‌ندروستیی جیهانی، تێدرۆس ئەدهانۆم گێبرێیسس لە هەژماری فەرمیی خۆی لە تویتەر ئاماژەی بەوە داوە کە دۆخی سوودان زیاتر بووەتە جێگەی نیگەرانی و رایگەیاندووە "(بەهۆی پێکدادانەکانەوە) تا ئێستا نزیکەی ٣٠٠ کەس گیانیان لەدەستداوە و زیاتر لە سێ هەزار کەسیش برینداربوون. وتیشی ،"سەرکۆنەی هێرشکردنە سەر هاووڵاتییانی مەدەنی و خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان دەکەم". تێدرۆس سەبارەت بە  هەواڵی داگیرکردنی دامەزراوە تەندروستییەکانی سوودان لەلایەن هێزەکانەوە ڕایگەیاند، "هێرشکردنە سەر خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکان و مافەکانە. پێویستە ئەمانە بوەستێنرێن". به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی رێكخراوی ته‌ندروستیی جیهانی، تێدرۆس ئەدهانۆم گێبرێیسس بە ئاماژەدان بە کێشەی دەستڕاگەیشتن بە کارەبا و خۆراک و ئاو و کارمەندان و کەمبوونەوەی پێداویستییە پزیشکییەکان، رایگەیاندووە کە ئەم دۆخە وا دەکات کە دامەزراوە تەندروستییەکان نەتوانن کار بکەن لە کاتێکدا هەزاران بریندار هەن کە پێویستییان بە چاودێریی تەندروستی هەیە. بەیانی رۆژی ١٥ی نیسان لە خەرتوم پایتەختی سوودان و چەند ناوچەیەکی دیکەی ئەو وڵاتە، شەڕ و پێکدادان لەنێوان سوپا و هێزەکانی پشتیوانی خێرا سەریهەڵدا. ناکۆکییەکان بەهۆی چاکسازیی سەربازیی کە داوا دەکات هێزەکانی پشتیوانی خێرا کە هێزێکی نیمچەسەربازییە بخرێتە سەر سوپای سوودان، بە جۆرێک تەشەنەیان سەند گەیشتە ئەوەی ١٥ی نیسان هێز بەرامبەر یەکتر بەکار بهێنن.

هاوڵاتی نەتەوە یەکگرتووەکان پێشبینی دەکات ژمارەی دانیشتوانی هیندستان لە چین زیاتر بێت بە بڕی 2.9 ملیۆن کەس تا ناوەڕاستی ساڵی 2023. سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتووان "UNFPA"، پێشبینی دەکات تا ناوەڕاستی ساڵ ژمارەی دانیشتوانی هیندستان بە جیاوازی سێ ملیۆن پێش چین بکەوێت و ببێتە جەنجاڵترین وڵاتی جیهان. سندوقەکە بە ناونیشانی ''هەشت ملیار ژیان، ئەگەرە بێ کۆتاکان: بابەتی ماف و هەڵبژاردن'' راپۆرتی رەوشی ژمارەی دانیشتوانی جیهانی لە ٢٠٢٣دا بڵاوکردەوە. لە راپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە پێشبینی دەکرێت هیندستان لە ناوەڕاستی ساڵدا بە جیاوازی نزیکەی سێ ملیۆن پێش چین بکەوێت و ژمارەی دانیشتوانەکەی بگاتە یەک ملیار و ٤٢٨ ملیۆن کەس. راپۆرتەکە ئەوەشی خستووەتەڕوو کە پێشبینی دەکرێت تا ساڵی ٢٠٥٠ هەشت وڵاتی جیهان لەوانە؛ کۆماری کۆنگۆی دیموکرات، میسر، ئەسیوپیا، هیندستان، نێجیریا، پاکستان، فلیپین و تانزانیا تێکڕای نیوەی گەشەی ژمارەی دانیشتوانی جیهان پێکبهێنن. باس لەوەیشکراوە لە ساڵی ١٩٥٠ەوە تا ئێستا کە نەتەوە یەکگرتووەکان دەستی کردووە بە کۆکردنەوە و بڵاوکردنەوەی داتاکانی پەیوەست بە ژمارەی دانیشتوان، ئەوە یەکەمجارە ژمارەی دانیشتوانی هیندستان پێش چین دەکەوێت.  لە ساڵی ١٩٦١ەوە تا ئێستا، ئەمە جاری یەکەمە ژمارەی دانیشتوانی چین پاشەکشە بکات ژمارەی دانیشتوانی چین لە ساڵی ٢٠٢٢دا، ٨٠٠ هەزار کەسی کەمی کرد کە ئەوەیش یەکەمجارە لە ساڵی ١٩٦١ەوە تا ئێستا پاشەکشە بکات. بەپێی داتاکانی نووسینگەی ئاماری نیشتمانیی لە کاتێکدا ژمارەی دانیشتوانی چین لە ٢٠٢١دا، یەک ملیار و ٤١٢ ملیۆن و ٦٠٠ هەزار بووە لە ساڵی ٢٠٢٢دا، یەک ملیار و ٤١١ ملیۆن و ٨٠٠ هەزار بووە. لە راپۆرتی ''چاوەڕوانییەکان لەبارەی ژمارەی دانیشتوانی جیهان لە ٢٠٢٢دا'' کە لە فەرمانگەی ئابووریی و کاروباری کۆمەڵایەتیی نەتەوە یەکگرتووەکاندا بڵاوکراوەتەوە، باس لەوە کراوە کە پێشبینی دەکرێت ژمارەی دانیشتوانی چین لە سەرەتای ٢٠٢٣ەوە بچێتە قۆناغی کەمبوونەوەی رەها و ژمارەی دانیشتوانی هیندستانیش بەردەوام بێت لە هەڵکشان و وەک جەنجاڵترین وڵاتی جیهان پێش چین بکەوێت.

هاوڵاتی کۆمپانیای زەبەلاحی تەکنەلۆژیای چاودێریی چینی هیکڤیژن ڕەتیکردەوە کە بە شێوەیەکی نایاسایی  زانیارییەکان بە حکومەتی ئەمریکا بفرۆشێت بۆ ئەوەی بتوانێت سیخوڕی بەسەر چینەوە بکات. کۆمپانیاکە گەورەترین کۆمپانیای دروستکردنی کامێرای چاودێرییە لە جیهاندا و پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ دەوڵەتی چین هەیە. ئەمریکا پێشتر بەرهەمەکانی هیکڤیزیۆنی لە زنجیرە دابینکردنی حکومەتەکەی قەدەغە کردبوو، بەڵام لە مانگی نۆڤەمبەردا ڕێکخەرانی ئەم کارە هەنگاوێکی زیاتریان برد و قەدەغەکردنی سەرتاسەرییان خستە بواری جێبەجێکردنەوە، بە ئاماژەدان بە نیگەرانییەکان لە ئاسایشی نیشتمانی. لە بەڵگەنامەیەکی دزەپێکراوی حکومەتی ئەمریکادا کە بی بی سی بینیویەتی، هیکڤیژن بە "هاوبەشی لەگەڵ دامەزراوە هەواڵگرییەکانی چین" وەسف دەکرێت و "پەیوەندی لەگەڵ فرۆشیاران بەکاردەهێنێت بۆ پۆشینی بەرهەمەکانی بۆ فرۆشتن بە دابینکەرانی حکومەت". کۆمپانیاکە ئاماژەی بەوەشکردووە، ساڵانێکی زۆرە لەگەڵ حکومەتی ئەمریکا کاردەکەن بۆ ئەوەی بەرهەمەکانیان لە زنجیرەی دابینکردنیان دوور بخەنەوە و "دڵنیابن لەوەی کامێراکەکانمان هەرگیز بە شێوەیەکی نادروست نەفرۆشرێن" بە حکومەتی ئەمریکا.. لە بەریتانیا، لە مانگی نۆڤەمبەردا بە وەزارەتەکانی حکومەت ڕاگەیەندرا کە دانانی کامێرای چاودێری کە لەلایەن کۆمپانیا چینییەکانەوە دروستکراون لەسەر "شوێنە هەستیارەکان" ڕابگرن، ئەمەش بەهۆی نیگەرانییە ئەمنییەکانەوە. بە بەرپرسان وتراوە بیر لە لابردنی ئامێرە هەبووەکان بکەنەوە بە تەواوی.

هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا ئەنتۆنی بلینکن ڕۆژی سێشەممە ڕایگەیاند کاروانێکی دیپلۆماسی ئەمەریکا ڕۆژی دووشەممە لە سودان کەوتۆتە ژێرمەترسییەوە لە هێرشێکی ئاشکرادا لەلایەن چەکدارانی پەیوەندیدار بە هێزەکانی پشتیوانی خێرای سودانەوە، بلینکن ئەم ڕوداوەی بە  " بێڕەوشتی" و " بێ بەرپرسیار " ناوبرد. بلینکن لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لە شارۆچکەی کارویزاوای ژاپۆن  کە لەوێ ئامادەی کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی گروپی حەوت بوو ڕیگەیاند،"دەتوانم ئەوە پشتڕاست بکەمەوە کە دوێنێ کاروانێکی دیپلۆماسی ئەمەریکا تەقەی لێکرا". وتیشی،"من زۆر بە ڕوونی گوتم هەر هێرشێک، هەڕەشەیەکی مەترسیدار بۆ سەر دیپلۆماتکارەکانمان بە تەواوی قبوڵ ناکرێت."  بلینکن لە بارەی تەندروستی هاوڵاتییەکانیانەوە گوتی، "هەموان سەلامەتن و بەدڵنیاییەوە نیگەرانییەکی قووڵمان هەیە سەبارەت بە ژینگەی ئاسایشی ناوچەکە بە گشتی چونکە کاریگەری لەسەر هاوڵاتیانی مەدەنی و دیپلۆماتکاران هەیە، هەروەک چۆن کاریگەری لەسەر کارمەندانی فریاگوزاری دەبێت." هاوکات ڕووداوەکە بووە هۆی ئاگادارکردنەوەیەکی ڕاستەوخۆ لەلایەن بلینکنەوە، کە بە جیا تەلەفۆنی لەگەڵ  ژەنەڕاڵ محەمەد حەمدان داگالۆ ناسراو بە هێمێدتی و سەرۆکی سوپای سودان ژەنەڕاڵ عەبدول فەتاح بورهان کرد بۆ ئەوەی پێیان بڵێت هەر مەترسییەک بۆ سەر دیپلۆماتکارانی ئەمەریکا دروست بکرێت قبوڵ ناکرێت. بلینکن ئاماژەی بەوەشدا،  ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە هەماهەنگیی و گفتوگۆی بەردەوامدایە لەگەڵ وڵاتانی دیکە کە کاریگەرییان لەسەر سودان هەیە، لەوانە ئیمارات و سعودیە و بەریتانیا و هەروەها یەکێتی ئەفریقا و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی دیکە. جێگەیباسە شەڕو پێکدادانەکان لە سودان تا ئێستا  بوونەتە هۆی کوژرانی بەلایەنی کەمەوە 185 کەس و برینداربوونی زیاتر لە 1800 کەسی دیکە و پێکدادانەکان بەردەوامن سەرەڕای چەندین داواکاری ئەمەریکا و وڵاتانی دیکە بۆ ڕاگرتنی شەڕ و هەروەها هەوڵەکانی میسر و ئیمارات بۆ ئەوەی  ئاگربەست ڕابگەیەندرێت.