عێراقچی لەگەڵ ڕووسیا و چین باس لە پرسە ئەتۆمییەکان دەکات

هاوڵاتی دوای هەشت ساڵ سوپای ئەمریکا و بەریتانیا دوبارە هێرشیانکردەوە سەر حوسییەکانی یەمەن ئەویش دوای ئەو گرژیانەی بەهۆی جەنگی غەززەوە دروستبوون و ژمارەیەک هێرشکرانە سەر کەشتییە بازرگانییەکانی دەریای سور هاوکات هەریەک لە سەرۆکی ئەمریکا و بەریتانیا هێرشەکانی بەیانی ئەمڕۆ بە" پێویست: دەزانن. به‌ره‌به‌یانی ئه‌مڕۆ (هه‌ینی 12ـی كانوونی دووه‌می 2024) وه‌زاره‌تی به‌رگری ئه‌مه‌ریكا (پێنتاگۆن) رایگه‌یاند، نزیكه‌ی 10 هێرشی ئاسمانیان به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ هێزه‌ ئاسمانییه‌كانی به‌ریتانیا بۆ سه‌ر پێگه‌ و جبه‌خانه‌ی چه‌كداره‌ حوسییه‌كانی یه‌مه‌ن له‌ چه‌ند شارێكی ئه‌و وڵاته‌ ئه‌نجام داوه‌. له‌لای خۆیه‌وه‌ جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، بەهاوبەشی لەگەڵ بەریتانیا بەسەرکەوتوویی پێگەی گرووپە هەڵگەڕاوەکانی نزیک لە ئێرانیان لەناو خاکی یەمەن بۆردوومان کردووە. بایدن راشیگەیاندووه‌، رێكکاری دیکە دەگرنەبەر لە ئەگەری زیادبوونی گرژییەکانی دەریای سوور. ریشی سووناک، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا جەختی لەوە کردەوە، هێرشکردنە سه‌ر بنکە و پێگه‌ و جبه‌خانه‌ی حوسییەکانی نزیک لە ئێران لەناو خاکی یەمەن گرنگ و لە جێگەی خۆیدا بوو. هاوکات، حوسییەکان وەڵامی هێرشەکانیان دایەوە و عەلی قەحوم، سەرکردەی گروپی ئەنسار الله (حوسییەکان) لە بەیاننامەیەکدا لەسەر پلاتفۆرمی “X” بڵاویكرده‌وه‌، “وەڵامدانەوەی یەمەن زۆری نەخایاند، ئێستا هێزە چەکدارەکانی یەمەن وەڵامی کەشتییە جەنگییەکانی ئەمریکا و بەریتانیایان لە دەریای سور دایه‌وه‌، شوێن و بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا-بریتانیا دەکاتە ئامانج، ئەوەی دێت گەورەترە”. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، سه‌نعای پایته‌خت و پارێزگاکانی دیکە بە فڕۆکەی ئەمریکی و بریتانیا بۆردومان دەکرێن، شەڕەکە گەورەتر و گەورەتر دەبێت و لە دەرەوەی خەیاڵ لە دژی ئەمریکییەکان و ئینگلیزەکان، “شەڕێکی ئاشکرایە و هێزی یەمەنییەکان ئامادەیە و ده‌بێت چاوه‌ڕوانی وه‌ڵامی توندتربن و پەشیمان دەبنەوە لە شەڕانگێزی خۆیان”. جێگەیباسە دوا بەدوای هێرشەکان ده‌یان كه‌س له‌ به‌رده‌م كۆشكی سپی له‌ واشنتۆن خۆپیشاندانێكی ناڕه‌زایه‌تییان دژی "ده‌ستپێكردنی جه‌نگی ئه‌مه‌ریكا به‌رامبه‌ر به‌ حوسییه‌كان" ئه‌نجام دا و خۆپیشانده‌ران دروشمی "بژی یه‌مه‌ن، ده‌ست له‌ یه‌مه‌ن هه‌ڵبگرن"ـیان ده‌گوته‌وه‌. هاوكات به‌هۆی ئه‌و هێرشه‌ ئاسمانییانه‌ی ئه‌مه‌ریكا و به‌ریتانیا بۆ سه‌ر بنكه‌ و باره‌گاكانی حوسییه‌كان، نرخی نه‌وت به‌ رێژه‌ی 2،3% به‌رز بووه‌ و نرخی یه‌ك به‌رمیل نه‌وتی خاوی برێنت گه‌یشته‌ 79.22 دۆلاری ئه‌مه‌ریكی.  

سەرچاوە هەواڵگرییەكانی بەریتانیا رایانگەیاند روسیا دوای پەلاماردانی ئۆكرانیا، دووبارە دەزگای سمیرشی هەواڵگری سووپای روسیای دروستكردۆتەوە. مێژووی دامەزراندنی ئەم دەزگایە دەگەڕێتەوە بۆ جەنگی جیهانیی دووەم كە بەسەردەمی ستالین ناسراوەو جۆزێف ستالینی سەرۆكی یەكێتی سۆڤێت بەمەبەستی دۆزینەوەی بەكرێگیراو سیخووڕەكانی سەر بە ئەڵمانیای ناو سوپای سوور فەرمانی بەدامەزراندنی كرد. لەسەرەتاكانی ساڵی 1941دا، دوابەدوای ئەوەی مەكتەبی چواری ناو بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی ووڵاتی سەر بەدەسەڵاتدارێتی كاروباری ناوخۆی گەل، بەرپرسیارێتی قەڵاچۆكردنی سیخوڕەكانی ناو سوپای سووری گرتە ئەستۆو بە فەرمانێكی راستەخۆی ستالین ، ئەم مەكتەبە هەڵوەشێنرایەوەو ناوەكەی كرا بە كۆمیساریای گەل بۆ كاروباری ئاسایشی ووڵات. لەلایەكی دیكەشەوە هەر لەو ماوەیەدا دەزگا ئەمنییەكانی یەكێتی سۆڤێت چەند گۆڕانكارییەكی بنەڕەتییان تێدا ئەنجامداو كۆمیساریای گەل بۆ كاروباری ناوخۆیی كە بە (ئێن كەی ڤی دیش) ناسراوە دەستكراوە بوو لە چاودێریكردنی سوپای سوورو دیاریكردنی سیخوڕە ئەڵمانییەكان و ئەوانەی كە دژ بەسیاسەتەكانی جۆزێف ستالین بوون. هەرچەندە كاری سەرەكی ئەم دەزگایە لە چالاكییە دژە سیخوڕییەكاندا خۆی دەبینییەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، ئەندامەكانی سمیرش، چەندین پلەدارو سەربازی ناو سوپای سووریان بەتۆمەتی دژایەتیكردنی ستالین گولەباران كرد. لە ساڵی 1942شدا بەفەرمانێكی راستەخۆی ستالین، دەزگای سمیرش لەناو هەناوی ئێن كەی ڤی دی  دامەزرا كە لە سێ بەشی سەرەكی پیكهاتبوو، خودی ستالین ئەم ناوەی بۆ هەڵبژارد، كە بەمانای مردن بۆ سیخوڕەكان یان مردن بۆ خۆفرۆشان دێت. لە 14 ی نیسانی ساڵی 1943شدا ، یەكێتی سۆڤێت بەفەرمی ئەم دەزگایەی بە بەشێك لە سوپای سوور ناساندو چەندین كاری جۆراوجۆری وەك بەدواداچوون و قەڵاچۆكردنی سیخورەكانی ناو سووپا و یەكێتی سۆڤێت و جیاكردنەوەو پۆلێنبەندی ئەو بەڵگەنامە ئەڵمانییە جیاوازانەی  كە دەست یەكێتی سۆڤێت كەوتبوون و رێنمایی بەكرێگیراوەكانی یەكێتی سۆڤێت لە ووڵاتانی دیكە و كوشتنی ئەو فەرماندە سەربازیانەی كە لە جێبەجێكردنی كارەكانیان سەركەوتوو نەبوون و بەسزاگەیاندی ئەوانەی لە ریزەكانی سوپا رایاندەكردو پێكهینانی لیژنەی تایبەت بۆ لێكۆڵینەوە لەو سەربازانەی كە بەمەبەستی جیهێشتنی شەڕگەكان خۆیان نەخۆش دەخست، بە دەزگاكە سپێردرابوو. كارێكی دیكەی ئەم دەزگایە بریتی بوو لە چاودێریكردنی بازاڕو رێگریكردن لە دامەزراندنی بازاری ڕەش و دەستنیشانكردنی ئەو كەسانەی كە دژ بە سیستم و سیاسەتی ستالین بوون. لە دوای كۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەمیش، فەرمانی گەڕان و دەستگیركردن یان كووشتنی  ئەدۆلف هیتلەریان پێسپێردراو فەرمانیان پێكرا بە دەستگیركراوی یا كوژراوی بیهێننەوە بۆ مۆسكۆ، دوابەدوای گەڕانێكی چڕیش، ئەندامانی ئەو دەزگایە توانیان پاشماوەی سووتێنراوی جەستەی  هیتلەر بدۆزنەوە. ئەم دەزگا دژە سیخوڕییە بۆ ماوەی سێ ساڵ لە كارەكانی بەردەوام بوو و دواجار لە 4ی 5ی 1946 بەفەرمانێك هەڵوەشایەوە، لەدوای نزیكەی 77 ساڵ لە هەڵوەشانەوەشی، بەپێی راپۆرتە بەریتانییەكان پۆتینی سەرۆكی روسیا دووبارە لە جەنگی ئۆكرانیا ئەم دەزگایەی دامەزراندۆتەوە. 

هاوڵاتی  رێكخراوی تەندروستی جیهانی رایگەیاند مانگی رابردوو نزیكەی 10 هەزار كەس بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە گیانیان لەدەستداوە. تیدرۆس ئەدهانۆم بەڕێوەبەری رێكخراوی تەندروستی جیهانی رایگەیاند "ئەگەرچی لە ئێستادا بڵاوبونەوەی كۆرۆنا وەك حاڵەتێكی ترسناك نەماوە لەسەر تەندروستی جیهانی، بەڵام ڤایرۆسەكە هێشتا هەڕەشەیەكی گەورەیە". "لەمانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوودا ئاماری توشبون بەجۆری نوێی ڤایرۆسەكە (سارس كۆڤ٢) بەڕێژەی 42٪ زیادیكردوەو تەنها لەماوەی ئەو مانگەدا 10 هەزار كەس بەهۆی كۆرناوە گیانیان لەدەستداوە.

كریس كریستی تاكە كاندیدی سەرسەختی دژ بەترەمپ و سەر بەحزبی كۆماری لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەمریكا كشانەوەی خۆی لە بەرامبەر دۆناڵد ترەمپ راگەیاند. لە بارەی كشانەوەكەی كریستی لە وتارێكیدا لە شاری وینهامی ویلایەتی نیوهاشمیردا لەبەردەم هەوادارو لایەنگرانەكانیدا، وتی " هەموو كارەكانم لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردەكانی ئەمریكا رادەگرم و لە خۆكاندیدكردن دەكشێمەوە". كریستی تەمەن 61 ساڵان و حاكمی پێشوی ویلایەتی نیوجێرسی بە یەكێك لە لایەنگرانی ترەمپ ئەژمار دەكرا، بەڵام دواتر بوو بەیەكێك لە سەرسەختترین رەخنەگرەكانی دژ بەترەمپ و بەردەوان ترەمپی بە خۆپەرەست و ناپاك وەسفدەكرد.  كشانەوەی ئەم كاندیدە لەدوای راپرسییەكەوە هات كە تێیدا رێژەیەكی كەمی دەنگەكان و متمانەی خەڵكی بە دەستهێنا بوو.  

هاوڵاتی  وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند بەردەوامی هێرشەكانی حوسییەكان كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەكرێن بۆ سەر كەشتییە بازرگانییەكان ئەنجامی خراپی لێدەكەوێتەوەو ئێرانمان ئاگادار كردۆتەوە دەستبەرداری پشتیوانیكردنی حوسییەكان بێت. ئەنتۆنی بلینكین وەزیری دەرەوەی ئەمریكا ئەمڕۆ چوار شەمە 10ی كانونی دووەمی 2024، لەكاتی سەردانیدا بۆ وڵاتی بەحرەین رایگەیاند "بەردەوام هەوڵمان ئەوە بووە ئێران ئاگادار بكەینەوە، وەك چۆن وڵاتانی تریش ئەمكارەیان كردووە، ئەوەی كە پشتیوانیكردن لە حوسییەكان، بەتایبەت بەهۆی ئەمكارانەیەوە پێویستە رابگیردرێن". دوای دەستپێكی جەنگی غەزەو دەستپێكی ئەم جەنگە لەلایەن حەماسەوە كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەكرێت و پەرچەكرداری توندی ئیسرائیلییەكان، گروپە میلیشیاكانی سەر بەئێران لەوانە حیزبوڵڵای لوبنان، حوسییەكان لە یەمەن و گرووپە میلیشیا شیعەكان لە عێراق هێرشەكانیان بۆ سەر بنكەكانی ئەمریكا و وڵاتانی هاوپەیمان و ئیسرائیل زیاتر كردووە. ناوەندی فەرماندەیی هێزەكانی ئەمریكا (سێنتكۆم) ئەمڕۆ رایگەیاند"حوسییەكان كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەكرێن درەنگانی شەوی سێ شەممە بەكاتی یەمەن، بە موشەك و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان هێرشیانكردۆتە سەر هێڵی كەشتیوانی نێودەوڵەتی لە باشووری دەریای سوور. لە راگەیاندنی ئەم دامەزراوە سەربازییەی ئەمریكادا ئاماژە بەوە دراوە كە حوسییە یەمەنییەكان، لەم هێرشەدا سودیان لە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانی دروستكراوی ئێران و موشەكی كرووز و دژە كەشتی و هەروەها مووشەكی بالستیكی دژە كەشتی وەرگرتووە. بە پێی ئەو زانیارییانەی سینتكۆم بڵاویكردۆتەوە، لە رۆژی 19ی تشرینی دووەمی 2023ەوە تا ئێستا 26 جار لەلایەن حوسییەكانەوە هێرش كراوەتە سەر كەشتییە بازرگانییەكان لە دەریای سوور. حوسییەكان لەگەڵ دەستپێكی جەنگی غەزە رایانگەیاند "بەمەبەستی پشتیوانیكردن لە فەلەستینییەكان، ئەو كەشتیانەی كە سەر بە ئیسرائیلن یان بەرەو ئیسرائیل دەڕۆن، دەكرێنە ئامانج، بەمەشەوە زۆربەی ئەو كەشتیانەی كە لەم ماوەیەدا لەلایەن حوسییەكانەوە كراوەتە ئامانج پەیوەندییان بەئیسرائیلەوە نەبووە".

هاوڵاتی کیم جۆنگ ئۆنی سەرۆکی کۆریای باکوور هەرەشەی  سرینەوەی کۆریای  باشووری لە سەر نەخشەی جیهان کرد و رایگەیاند ،گەر بێتو کۆریای باشوور هێرش بکاتە سەر خاکی ووڵاتەکەی ، ئەوە سووپای  ووڵاتەکەی هەموو ئامادە سازییەکی بۆ وەڵامدانەوەی ئەو هێرشە کردووە. بە پێی میدیای فەرمی کۆریای باکوور ، ئەم قسانەی سەرۆکی کۆریا لە دوای سەردانێکیدا هات بۆ کارگەیەکی بەرهەمهێنانی چەک و هەروەها ناوبراو ئەوەشی وتووە کە کۆریای باشوور دوژمنە سەرەکییەکەی ئێمەیە و جەختیشی لەسەر ئەوە کردۆتەوە کە دەبێت سووپای ووڵاتەکەی لەو پەڕی ئامادە باشیدا بن بۆ هەر ئەگەرێک و وەڵامی هەموو هێرش و پەلامارێک بدەنەوە و وەڵامدانەوە بە چەکی ئەتۆمیش لە پێش هەموو وەڵامە سەربازییەکانی دیکەدا دەبێت. لە بەشێکی دیکەی قسەکانی کیم جۆنگ ئۆنی سەرۆکی کۆریای باکوور هاتووە کە ناوی فەرمی کۆریای باکوور "کۆماری دیمۆکراتی گەلی کۆریایە" و تاکلایەنە شەر هەڵناگیرسینێت ، بەڵام گەر بێتو کۆریای باشوور زاتی ئەوە بکات کە لە دژی ووڵاتەکەمان چەک و هێزی سەربازی بەکار بهێنێت یان ببێتە مایەی مەترسی بۆ سەر سەربەخۆیی و ئاسایشی ووڵات ، ئەوا بیگومان دوودڵ نابین لە لەناوبردنی ئەو ووڵاتە و سرینەوەی لەسەر نەخشەی جیهان.  لەدوای ئەوەی کە سەرۆکی کۆریا فەرمانی بە سەرلەنوێ دەستپێکردنەوەی تاقیکردنەوە ئەتۆمی و بالیستییەکانی ووڵاتەکەی دەرکرد ، کێشە و ئاڵۆزییەکانی  نێوان کۆریای باشوور و کۆریای باکوور گەیستۆتە لووتکە و کۆریای باشوور و ژاپۆن و ئەمریکا و دەیان ووڵاتی دیکە ، کۆریای باکوور بە یارمەتیدانی روسیا لە ئۆکرانیا تۆمەتبار دەکەن . جێی ئاماژەیە لە گەرمەی جەنگی ساردی نێوان ئەمریکا و یەکێتی سۆڤێتی جاران ،لە ساڵی ١٩٥٠ دا لە نێوان باکور و باشوری کۆریا دا شەڕێکی خوێناوی ڕووی دا. لەو شەرە دا چینیەکان و سۆڤیەت پشتیوانیان لە باکور کرد و ئەمەریکاش پشتی باشوریەکانی گرت. پاش ٣ ساڵ لە شەڕی ماڵوێرانکەر و گیان لەدەستدانی ھەزاران کەس، لە ساڵی ١٩٥٣ دا ھەرد دوو لا ئاگربەستیان مۆر کرد و بەفەرمی نیوە دورگەی کۆریا بۆ دوو بەشی باکور و باشور دابەش کرا و ناوچەیەکی تامپۆن قەدەخەکراو ی بێچەک، لە نێوانیان دا دەستنیشان کرا .    

هاوڵاتی جەستین ترۆدۆ سەروک وەزیرانی کەنەدا بەشداری مەڕاسیمی  چوارەمین ساڵیادی بەرز ڕاگرتنی کوژراوانی فڕوکەی ٧٠٧ ئۆکرانی کرد، کە کەوتە بەر هێرشی ڕاستەوخۆی هێزی ئاسمانی سوپای پاسداران.  ترۆدۆ لە مەڕاسیمەکەدا ئەوەی خستە ڕوو کە وڵاتەکەی بە دوای ڕێگایەکدا دەگەڕی کە سوپای پاسدارانی ئێران بخاتە لیستی تیرۆرەوە. باسیشی لەوە کرد کۆماری ئیسلامی ئێران هیچ ڕێزێک لە مافی مرۆڤ ناگرێت و لە ئێستاشدا گەورەترین هۆکاری بشێویەکانی ڕوژهەڵاتی ناوین و تەنانەت جیهانیشە، لە درێژەی وتەکانی ئاماژەی بەوە کرد کۆماری ئیسلامی بکوژی هەزاران هەزار ئێرانیە و دەوڵەتی کەنەدا ئێدانەی ئەم هەڵسووەوتانەی حکومەتی تاران دەکات و پشتیوانی خۆی بۆ خەڵکی ئێران دەربڕی. سەرۆکوەزیرانی کەنەدا لە درێژەی قسەکانیدا ئاماژەی بە سەرهەرهەڵدانی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی کرد و وتی بە دڵنیاییەوە روناکی بەسەر تاریکیدا زاڵ دەبێ لە ئێران و سەرکەوتن هەر بۆ خەڵکی ئێرانە.

هاوڵاتی ئەمرۆ یەکشەمە 7/1/2024 وەزارەتی تەندرووستی لە غەزە رایگەیاند، لە ئەنجامی  بوردومانێکی سووپای ئیسرائیلی بۆ سەر شاری رەفەح لە کەرتی غەزە دوو رۆژنامەنووس کوژراون. لە راگەیاندراوەکەی وەزارەتی تەندرووستی غەزە هاتووە کە ، (موستەفا سورەیا) پەیامنێری ئاژانسی رۆژنامەی فەرەنسی کە لە ساڵی 2019 ەوە کار لەگەڵ ئەو ئاژانسە دەکات و (وائیل حەمزە دەحدوح)ی  کوری وائیل دەحدوحی پەیامنێری جەزیرە کە هاوشێوەی باوکی کاری لەگەڵ ئەو کەناڵەدا دەکرد،  لە بوردومانێکی هێزە ئاسمانییەکانی ئیسرائیلی بەرکەوتوون و کوژراون. لەسەر کووژرانی پەیامنێرەکەشیان ئاژانسی رۆژنامەی فەرەنسی  داوای روونکردنەوەیان لە سووپای ئیسرائیل کردووە. بە پێی ئاماری لیژنەی پاراستنی رۆژنامەنووسان ، بە کوژرانی ئەم دوو رۆژنامەنووسە،ئاماری  ئەو رۆژنامەنووسانەی کە لە سەرەتای جەنگی نێوان ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماسدا کوژراون بۆ 77 کەس بەرزبۆتەوە و لە ئامارێکی سەندیکای رۆژنامە نووسانی فەڵەستینیشدا هاتووە کە لە سەرەتای جەنگەکە تا ئێستا، 107 رۆژنامەنووس کوژراون. لە دەستپێکی شەڕەوە تاوەکو ئێستا لە غەززە زیاتر لە 22 هەزار و 600 کەس کوژراون و لە ئیسرائیلیش ژمارەی کوژراوان 1200 کەسیان تێپەڕاندووە، بە دەیان هەزاری دیکەش بریندارن.

هاوڵاتی سووپای ئیسرائیل رایگەیاند کە لە تەفروتوونا کردنی هەیکەلی فەرماندەیی بزووتنەوەی حەماس لە باکووری غەزە سەرکەوتوو بووە. هەر لەم چوارچێوەیە ، دانیال هاگاری ، ووتەبێژی سووپای ئیسرائیلی ، بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند کە لە ئێستادا چەکدارەکانی حەماس بە شێوەی پەرش و بڵاو و بەبێ فەرماندەیی لە باکووری غەزە چالاکن . ناوبراو ئەوەشی بە رۆژنامەنووسان راگەیاند ، کە تا ئێستا نزیکەی هەشت هەزار چەکداری حەماس کوژراون. ئەوەشی ئاشکرا کرد کە لە ئێستادا سووپای ئیسرائیل بە مەبەستی لەناوبردنی یەکجاری فەرماندەیی حەماس لە باشوور و ناوەراستی غەزە هەموو هەوڵەکانی چڕ کردۆتەوە . هاوکات دوێنێ شەمە ، حزبوڵای لوبنانی رایگەیاند کە ؛ە وەلامی کوژرانی ساڵح عاروری ،سەرکردەی باڵای بزووتنەوەی حەماس لە بەیروتی پایەتەختی لوبنان ، بە 62 رۆکێت هێرشی کردۆتە سەر ئیسرائیل و هێرشەکانیش تا کاتی تۆڵەکردنەوەی تەواو بەردەوام دەبن. دوابەدوای راگەیاندنەکەی حزبوڵای لوبنانیش، سووپای ئیسرائیلی رایگەیاند ، کە لە باشوری لوبنانەوە بە نزیکەی 40 رۆکێت هێرش کراوەتە سەر ناوچەی شاخی مرون لە باشووری ئیسرائیل. هاوکات حکومەتی جەنگ لە ئیسرائیلدا هەموو هەوڵە دیبلۆماسییەکانی راگرتنی جەنگی تا ئێستا رەت کردۆتەوە و بنیامین نەتانیاهۆی سەرۆکی ئیسرائیل لە وتەیەکیدا رایگەیاند ، کە جەنگەکە تا ڕاماڵین و کۆتایی هاتنی بزوتنەوەی حەماس بەردەوام دەبێت و لەسەر هێنانەدی ئامانجەکانمان سوورین. لەلایەکی دیکەوە ، سەرچاوە تەندرووستییەکانی سەر بە بزووتنەوەی حەماس ئاشکرایان کرد کە لە سەرەتای دەستپێکی جەنگەوە تا ئێستا نزیکەی 22 هەزار کەس کووژراون.  

هاوڵاتی  جۆ بایدن هێرشی توند دەكاتە سەر دۆناڵد ترامپ و بە دیكتاتۆرو مەترسییەكی ڕاستەقینە بۆ سەر ئەمریكاو ئازادی ناوی دەبات، ترامپیش بایدنی بەكەسێكی "ساختەچی و فاشیل" ناساندوە.  بەم قسانە جەنگی دەرونی و پێكدادانی زارەكی لەنێوان بایدن و ڕكابەرە سەرسەختەكەی دەستی پیكردوەو پێدەچێت رۆژ بەڕۆژیش جەنگەكە گەرمتر بێت. جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا لە وتارێكیدا لە نزیك فالی فۆرجی ویلایەتی بنسلفانیا، هێرشی توندی كردە سەر دۆناڵد ترامپی سەرۆكی پێشوی ئەمریكاو جگە لەوەی بە نازی و دیكتاتۆر ناوی برد، بەمەترسییەكی ڕاستەقینەشی بۆ سەر ئەمریكاو ئازادی ناساندی. بایدن جگە لەهێرشكردنە سەر ترامپ، هێرشیكردە سەر لایەنگرانیشی و بەكۆمەڵێك كەسی توندوتیژو مایەی گاڵتەجاری وەسفی كردن. دوابەدوای قسەكانی بایدن، دۆناڵد ترامپی 78 ساڵە كە سەڕەرای تۆمەتباركردنی بە چوار مادەی تاوان و لادان لە یاسا، هێشتا خەون بەوە دەبینێت جارێكی تر بگەڕێتەوە بۆ كۆشكی سپی،  قسەو تۆمەتەكانی بایدنی تەمەن 81 ساڵەی بەمایەی بەزەیی وەسف كردو بەكەسێكی "ساختەچی و فاشیل و دوودڵ" ناساندی. هەرچەندە بەپێی ڕاپرسییەكی ئاژانسی فرانس پرێس، دۆناڵد ترامپی سەرۆكی پێشووی ئەمریكا بەڕێژەیەكی كەم لە پێش بایدنەوەیە، بەڵام پێدەچێت جەنگی نێوان ئەم دوو ركابەرە سەرسەختە لە هەفتەو مانگەكانی داهاتوودا بگاتە لوتكە، بەتایبەتیش كە دۆناڵد ترامپ چەندین دۆسییەی یاسایی لە سەرەو دووجار لەلایەن دادگای ویلایەتەكانەوە بەتۆمەتی تێكدانی باری ئاسایشی ووڵات، هەوڵی دوورخستنەوەی لە خۆكاندیدكردنەوەو بانگەشەی هەڵبژاردنی درا. بایدنی سەرۆكی ئێستای ئەمریكاش هاوشێوەی ترامپ رووبەڕووی چەند دۆسییەكی یاسایی كراوەتەوە، بەتایبەتیش كێشەكانی هانتەری كوڕی، هەروەك چۆن پشتگیری جەماوەریشی بەشێوەیەكی بەرچاو دابەزیوەو لەلایەن هەندێك هەواداری حزبی دیموكراتەوە، تۆمەتباركراوە بەوەی نەیتوانیوە وەك پێویست لە جەنگی نێوان بزووتنەوەی حەماس و ئیسرائیلدا ڕۆڵێكی كارا بگێرێت و لەڕاگرتنی ئەو جەنگەدا سەركەوتوو نەبووە. جێی ئاماژەیە وابڕیارە هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمریكا لە 24 ی تشرینی دووەمی 2024دا بەڕێوە بچێت.

هاوڵاتی بەرپرسانی کۆریای باشوور دەڵێن کە کۆریای باکوور 200 گوللە تۆپی ئاراستەی دوو دوورگەی کۆریای باشوور کردووە و داوا لە دانیشتووانی ئەو دوورگانەش دەکەن کە ناوچەکانیان بەجێبهێڵن. ئه‌مڕۆ به‌رپرسێكی وه‌زاره‌تی به‌رگری كۆریای باشور له‌ میانی كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌وانیدا ڕایگه‌یاند كه‌ "بەرەبەیانی هەینی سوپای کۆریای باکوور زیاتر لە 200 گولە تۆپی ئاراستەی ناوچەکانی دوورگەی بانینیۆگ و دوورگەی یەنپیۆگ کردووە"، هه‌روه‌ها ده‌سه‌ڵاتداران داوایان له‌ هاوڵاتیانی مه‌ده‌نی كرد كه‌ دورگه‌كه‌ چۆڵ بكه‌ن وه‌ك ڕێكارێكی خۆپارێزی. دورگه‌ی یۆنپیۆنگ له‌ كۆریای باشور زیاتر لە دوو هەزار کەسی تێیدا دەژی  ده‌كه‌وێته‌ ده‌ریای زه‌رد و به‌ دوری 80 كیلۆمه‌تر له‌ ڕۆژئاوای شاری ئینچۆن و 12 كیلۆمه‌تر له‌ باشوری كه‌ناراوه‌كانی پارێزگای هوانگهای كۆریای باكوره‌وه‌ دوره‌. دوورگەی بانینیۆگـیش نزیکەی پێنج هەزار کەسی تێدا دەژی و دەکەوێتە دووری 209 کیلۆمەتر لە رۆژئاوای سیۆل.  سەبارەت بە زیانەکانی بۆردوومانەکە، وەزارەتی بەرگریی کۆریای باشوور رایگەیاند، هێرشەکە هیچ زیانێکی مادی و گیانی لێنەکەوتووەتەوە.  ئەم بۆردومان و گرژییانەى نێوان باکور و باشور لەکاتێکدایە، پەیوەندی نێوان هەردو وڵات لە ئاستێکى خراپدایە و پێشتریش ئاژانسەکانى هەواڵى کۆریاى باکور ئاماژەیان بۆ ئەوەکردبو کە کیم جۆنگ ئون، رێبەرى کۆریاى باکور سەردانى شوێنى تایبەت بە دروستکردنى موشەکى بالیستى کیشوەربڕى کردوە و جەخت لە ئامادەکارییەکان کردوەتەوە بۆ روبەڕوبونەوەى "دوژمنان".

هاوڵاتی  ماوەی چەند هەفتەیەكە دادگای باڵای ویلایەتی كولۆرادۆی ئەمریكا هەوڵی دوورخستنەوەی دۆناڵد ترامپی سەرۆكی پێشووی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەدات لەهەڵبژاردنی ئامادەسازی پارتی كۆماری . دادگاكە بە پشتبەستن بە یاسای 14ی دەستكاریكراوی دەستووری ئەمریكا  لەمانگی تەموزی 1868، پێیوایە كە دۆناڵد ترامپ شایەنی دووبارە خۆ كاندیدكردنەوە نییەو دەبێت لە هەڵبژاردنەكان دوور بخرێتەوە. یاسای ژمارە 14ی دەستووری ئەمریكی لەدوای جەنگی ناوخۆی ئەمریكاو كوژرانی 600 هەزار كەس لەو جەنگەدا، دەسەڵاتدارانی ئەمریكا دەستییان بەچەند چاكسازی و گۆڕانكارییەك كرد لە دەستووری ئەمریكی و یاسای ژمارە چواردەش بەدەر نەبوو لەو چاكسازییانە، بەواتایەكی تر بەهۆی چاكسازی لە مادەكانی ئەم یاسایە كۆیلەكان مافی ئازادی و یەكسانیان لەبەرامبەر یاسا و ژیانییان بە دەستهێنا، چاكسازییەكەش لەلایەن ویلایەتەكانی باشوورەوە بەتوندی رەتكرایەوە، بەڵام دواجار ناچار بوون رازی بن بەچاكسازییەكان. بەندی سێیەمی یاساكە بەپێی بەندی سێیەمی یاسای چواردە لە دەستووری ئەمریكیدا، دەتوانرێت گشت ئەو ئەندامانەی ئەنجومەنی پیران و نوێنەران كە لە فەرمانەكان یاخی بوون و دەسەڵاتەكانیان بەخراپ بەكار هێناوەو بەشێوەیەك لەشێوەكان زیانیان بەژیانی گشتی گەیاندووە . هەر بەپێی بەندی سێیەمی یاساكە هەموو ئەو كەسانە دووردەخرێنەوە كە تۆمەتی بەرەنگاربوونەوەو یاخی بوون لەدەوڵەتی بەسەردا ساخ بێتەوە یان خود یارمەتی لایەنێكی دەرەكییان لە دژی بەرژەوەندییەكانی ووڵات دابێت. هەر بە پێی ئەو بەندەش دادگاكە بەتۆمەتی پشێوی نانەوەكانی دوای هەڵبژاردنەكانی ئەمریكاو هاندانی لایەنگرەكانی بۆ رەتكردنەوەی ئەنجامەكان لەلایەن دۆناڵدترامپەوە، هەوڵی دوورخستنەوەی لە هەڵبژاردنەكان و سڕكردنی دەدات.  

هاوڵاتی بوومەلەرزەکەی تورکیا: ٧.٨ پلە و  ٥٥ هەزار گیان لەدەستدان بوومەلەرزەکەی ژاپۆن: بە گوڕی ٧.٦ پلە، گیان لەدەستدان تەنها ٥٠ کەس مانگی شوباتی ساڵی ڕابردوو بەهۆی ڕوودانی دوو بوومەلەرزەی بەهێز لە تورکیا کە سوریاشی گرتەوە کە بەگوڕیی  ٧.٥ و ٧.٨ بوون زیاتر لە ٥٥ هەزار کەس گیانیان لەدەستدا، بەڵام دوێنێ ڕۆژی دووشەممە لە ژاپۆن بوومە لەرزەیەک بەهەمان گوڕ تەنها بووە هۆی مردنی ٥٠ کەس. دوێنێ بە قوڵایی ١٠ کیلۆمەتر بوومەلەرزەیەک ژاپۆنی هەژاند کە چەقەکەی شاری ناناو-ی پارێزگای ئیشیکاوا بوو، بەهۆیەوە زیاتر لە ١٠٠ هەزار کەس ماڵەکانیان چۆڵ کردووە و هەزاران باڵەخانە و هێلێ شەمەندەفەر و میترۆ دارماون، بەڵام تاوەکو ئێستا گیان لەدەستدان بەهۆیەوە تەنها ٥٠ کەسە، ئەوەش بەهۆی ئەو سیستەمە ئاڵۆز و پێشکەوتووەی کە بۆ دیاریکردن و هۆشداریدانی بوومەلەرزە لە ژاپۆن پەرەی پێدراوە وبیناکانیشی بە بەرزترین تایبەتمەندی ستاندارد دروستکراوون بۆ بەرگری لە بومەلەرزەی بەهێز. ئەوەی جێگای باسە لە مانگی شوباتی ساڵی ٢٠٢٣ دا بەهۆی روودانی دوو بەمەلەرزەی بەهێز لە تورکیا و سوریا، زیاتر لە چل و پینج هەزار کەس گیانیان لەدەست دا لە تورکیا، ئەمەش توڕەیی و ناڕەزایی خەڵکی شەقامی تورکیای بەدوای خۆیدا هێنا و حکومەتەکەی ئەردۆگانیان بەوە تاوانبارکرد لە کەمتەرخەمیکردن بۆ پەرەدان بەشێوازێکی سەرکەوتووی بیناسازی بۆ دروستکردنی باڵەخانەکان  کە بەرگەی ڕودانی بومەلەرزە بگرن. هاوکات خراپ بەڕێوەبردنی دەیان ساڵەی حکومەتەکەی پارتی داد و گەشەپێدانی ئاشکراکرد و خستیە ژێر گوشارێکی گەورەوە. بوومەلەرزە بەهێزەکەی ژاپۆنیش لەکاتێکدایە کە لەدوای ساڵی ٢٠١١ ئەمە بەهێزترین بوومەلەرزەیە روویدابێت، کە ئەوکات بە گوڕی ٩ پلە بوو و بووە هۆکاری مردنی زیاتر لە حەڤدە هەزار کەس و ڕوودانی تسۆنامیش، بەڵام هێشتا ئاماری گیانلەدەستدانی تەنها نیوەی گیان لەدەستدانی بوومەلەرزەکەی تورکیا بوو.

هاوڵاتی لەگەڵ کۆتایی هاتنی ساڵی 2023دا ، بەرپرسانی رێکخراوی تەندرووستی جیهانی. ئەوەیان خستە ڕوو ، پێویستە جیهان بە باشی خۆیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو پەتایانە ئامادە بکەن  کە لە داهاتوودا یەخەیان دەگرێت. بە پێی پێشبینی زانایانی بواری تەندرووستی  ڕەنگە ساڵی 2024 ،ساڵی بڵاوبوونەوەی پەتای جۆراوجۆر بێت ،هەر لەبەر ئەمەش پێویستە ووڵاتانی جیهان و کەرتی تەندرووستی چاوکراوە و ووشیار بن و بتوانن بە زووترین کات،  بەرەنگاری ئەو جۆرە نەخۆشی و پەتا مەترسیدارانە ببەنەوە. هاوڵاتی لەم ڕاپۆرتەدا ئەو پەتا مەترسیدارانەی  واچاوەروان دەکرێت لە ساڵی تازەدا بڵاو ببنەوە دەخاتە ڕوو.یەكەمیان، كۆڤید 19 ی گۆڕاو  كە "جەی ئێن وەن" یشی پێدەوترێت. لە دوای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڤید19 ی گۆڕاو بە جیهاندا ، وادیارە ئەم پەتایە لەساڵی تازەدا دەبێتە سەرەکیترین مەترسی بۆ سەر ژینگە و مرۆڤ.هەرچەندە تا ئێستا رێکخراوی تەندرووستی جیهانی پێیوایە مەترسی ئەم جۆرە پەتایە، نەگەیشتۆتە ئاستێکی نەخوازراو،  بەڵام گەر بێتوو دۆخەکە لەدەست دەربچێت، ئەوە دەبێتە هەرەشەیەکی ڕاستەقینە. دووەم ئاوڵەی مەیمون : واپێدەچێت لە ساڵی تازەدا ئاوڵەی مەمیموونیش مەترسییەکی دیکە بێت بۆ سەر تەندرووستی مرۆڤ، بە تایبەتیش لە دوای بڵاوبوونەوەی جۆرێکی تازەی ئەو نەخۆشییە کە لە هەر 10کەسێکی تووشبوو کەسێک دەکوژێت.ڤایرۆسی ئەم نەخۆشییەش بە "كلاد یەك" و "كلاد دوو " ناسراوە جۆری یەکەمیان مەترسیدارترە ،بە جۆرێ ڕێژەی مردنی کەسە تووشبووەکان دەگاتە ٪10. سێیەم تای مێشوولە: لە کۆتاییەکانی ساڵی 2023 دا  زانایان هۆشدارییەکی بەپەلەیان لەبارەی تای مێشوولە بڵاوکردەوە و بە مەترسییەکی راستەقینەیان بۆ سەر تەندرووستی مرۆڤ لە قەڵەمدا ، بەتایبەتیش دوای ئەوەی بە شێوەیەکی بەرچاو لە هەر یەک لە وڵاتەکانی فەرەنسا و ئیتاڵیا و قوبرس بڵاوبووەوە. بە گشتی مێشوولەی هەڵگری ئەم جۆرە ڤایرۆسە، لە ناوچەگەرمەکانی زەمین بڵاون ، بەڵام زانایان پێیان وایە بە هۆی تێکچوونی کەشی زەوی و ئەو شەپۆلە گەرمییەی رووی لەناوچەکانی ئەوروپا کردووە و ژینگەیەکی لەباری بۆ ئەم مێشوولەیە خووڵقاندووە . چوارەم سوورێژە : لەساڵی 2022دا نەخۆشی سورێژە کە یەکێکە لە نەخۆشییە درمەکان لە جیهاندا بە تەنها لەئەوروپا بە ڕێژەی ٪3000 زیادی کردووە.بە پێی ڕاپۆرتێکی رێکخراوی تەندرووستی جیهانی لە مانگی یەک تا مانگی دەی ساڵی 2023 ، سی هەزار کەس ئەم نەخۆشییەیان گرتووە ، لە کاتێکدا بە درێژایی ساڵی 2022 ، 941 کەس ئەم نەخۆشییەیان گرتبوو ، ئەمەش بەرزبوونەوەیەکی بەرچاوە و مەترسییەکی دیکەیە بۆ سەر تەندرووستی مرۆڤ

هاوڵاتی بەپێی ئامارێكی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکان لەھەرێمی کوردستان، له‌ساڵی 2023دا 21 هەزار هاوڵاتی لەهەرێمی کوردستانەوە کۆچیان كردووه‌ بۆ ئەوروپا،  37 كۆچبه‌ری كوردیش لەو ڕێگەیه‌ گیانیان لەدەستداوە. بەکر عەلی، سەرۆکی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکان لەھەرێمی کوردستان،  ئه‌مڕۆ لەکۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامەوانیدا ئاماری كۆچكردنی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانی‌ بۆ ئه‌وروپا ئاشكراكرد، ڕایگه‌یاند: له‌ساڵی 2023دا، 21 هەزار كه‌س له‌هەرێمی کوردستانه‌وه‌ به‌ره‌و ئەوروپا کۆچیان كردووه‌. بەكر عەلی وتیشی: له‌و 21 هەزار كۆچبه‌ره‌ی ئه‌مساڵ له‌هەرێمی کوردستانه‌وه‌ ڕوویان له‌ئەوروپا كردووه‌، سێ هه‌زارو 400 کەسیان خەڵکی سنوری ئیداره‌ی ڕاپەڕین بوون. سەرۆکی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکان لەھەرێمی کوردستان له‌باره‌ی ژماره‌ی ئه‌و كۆچبه‌رانه‌ی هه‌رێمی كوردستان كه‌ له‌ڕێگه‌ی گه‌یشتنیان به‌هه‌نده‌ران بونه‌ته‌ قوربانی دەلێت: ئه‌مساڵ 37 كۆچبه‌ری كورد لەڕێگەی هه‌نده‌ران گیانیان لەدەستداوە.، ژمارەیەکی زۆری کۆچبەریش لەسنوری بیلاڕوسیاو چەند وڵاتێکی تر لەزینداندان.