.jpeg)
یۆرۆ نزمترین نرخی لە ماوەی ٢٠ ساڵی ڕابردودا تۆمار کرد ئەمڕۆ دووشەمە نرخی یۆرۆ نزمترین ئاستی بە خۆیەوە بینی، لە بازاڕەکانی جیهان بە ٠.٩٩ دۆلار مامەڵەی پێوە کراو ٠.٧٠٪ی نرخەکەی لەدەستدا. میدیاکان هۆکاری دابەزینی یۆرۆ بۆ پچڕانی هەناردەکاری گازی روسیا لەڕێگەی بۆری نۆردستریمەوە دەگەڕێننەوە، بەتایبەت کە کاتێکی دیاری کراو دانەنراوە بۆ دوبارە خستنەوە کاری ئەو بۆریەو ناردنی گاز بۆ ئەوروپا .ئەمەش بۆتە هۆی دابەزینێکی بەرچاو لە نرخی یۆرۆدا. جێی ئاماژەیە دراوی یۆرۆ لە ساڵی ڕابردووەوە نرخەکەی لە دابەزیندایە .
هاوڵاتی/ کاوە ڕەش دوا قۆناغی كۆتای بۆ پێشبڕكێی سەركرایەتی كردنی پارتی پارێزگاران و پۆستی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا، ڕۆژی دووشەمە ٥ی سێپتەمبەر كۆتای دێت وبەدەنگی ئەندامانی ئەو پارتە كە كەمتر لەسەدا یەكی دانیشتوانی بەریتانیا پێك دێنن، براوەی هەردوو پۆستەكە لەنێوان خانمە لیز تروس، یان مستەر ڕیشی سوناک، وەک سەرۆك وەزیرانی داهاتووی بەریتانیا، ڕادەگەیەنرێت. كێن ئەوانەی سەرۆكی پارتەكەو سەرۆكوەزیرانی داهاتوو هەڵدەبژێرێن؟ ئەندامانی پارتی پارێزگاران تاڕۆژی هەینی ڕابردوو ٢ی سێپتەمبەریان لەبەدەم دابوو، بۆ دەنگدان و دیاری كردنی براوەی هەڵبژاردن ئەو کاندیدەی کەدەنگیان پێداوە، بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیکی دەبێتە سەرۆک وەزیران و سەرۆکی پارتەکە، وەبەزۆرینەی دەنگ لەئەنجومەنی کۆمۆنس پشتگیری ئەندامانی پارلەمانی پارتەكەی بەدەست دەخات. بۆ متامانەپێكردنیان هەریەكە لە سوناک و خاتوو ترۆس، زۆربەی كەتانی ئەم هاوینیان بەبەشداریکردن لەكۆڕو كۆبونەوە لەناوخۆی بەریتانیا، لەگەڵ ئەندامانی كۆنسەرڤاتیڤەكان بەسەر بردووە، تێیدا لەو شوێنانە کەئەندامەكانیان پرسیاریان لێ دەكردن، دەربارەی سیاسەتەکانیان لەكاتی گرتنە دەستی دەسەڵات. دەنگدان چۆن کاردەکات؟ دەنگدانی ئەندامانی پارێزگاران لەڕۆژی هەینی ٢ی سێپتەمبەر داخرا. بۆ هەرئەندامێك كەبتوانێت شایستەی دەنگدان بێت، دەبوو لانی كەم لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ یان پێش ئەو ڕۆژە، پەیوەندی بەو پارتەوە کردبێت تۆماركرابێت. ئەندامەكان دەیانتوانی لەڕێگەی پۆستەوە یان بەشێوەی ئۆنلاین دەنگ بدەن. هێشتا ڕوون نییە ئەو پارتە چەند ئەندامی هەیە،وەمەرجیش نییە لایەنە سیاسییەکان ژمارەی ورد بدەن دەربارەی ئەندامانیان. بەڵام لەدوایین هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٩ بۆ سەرکردایەتی پارتەكەو سەرۆكوەزیرانی نوێ، نزیکەی ١٦٠ هەزار کەس مافی دەنگدانیان هەبووە. کەی سەرۆک وەزیرانی نوێ ئاشكرا دەكرێت؟ براوەی پێشبڕکێی سەرکردایەتی پارتەكەو سەرۆكوەزیران، ڕاستەوخۆ دوای کاتژمێر 12.30 لەڕۆژی دووشەممە 5ی ئەیلول لەلایەن، سێر گراهام برادی، سەرۆکی لیژنەی 1922ی پەرلەمانتاران ئاشکرا دەکرێت. وە بڕیارە ڕۆژی دواتر بۆریس جۆنسن، دەستلەکارکێشانەوەی خۆی بەشاژن ڕابگەیەنێت و دوای ماوەیەکی کەم لەلایەن دەسەڵاتی شاهانەی شاژنەوە، جێگرەوەی ئەو دەستنیشان بكرێت. بە شێوەیەکی ئاسایی سەرۆک وەزیرانی نوێ، بانگهێشت دەکرێت بۆ کۆشکی باکینگهام لەلەندەن، بۆئەوەی لەلایەن شاژنەوە متمانەی پێ ببەخشرێ، بەڵام لەبەر ڕەوشی تەندروستی لەبەر ئەوەی شاژن لەپشوویەکدایە، ئەو نەریتە جێبەجێ ناكرێت ئەمجارەیان، لەبری ئەوە لەكۆشكی بالمۆرال دەمێنێتەوە و هەریەكە, لەبۆریس جۆنسۆن و سەرۆک وەزیرانی نوێ، گەشت دەکەن بۆ سکۆتلەندا بۆ ئەوەی لەوێ چاویان بەشاژن بکەوێت. ئایا هەڵبژاردنی گشتی دەكرێت؟ لەبەریتانیا كاتێك سەرۆک وەزیران دەست لەکار دەکێشێتەوە، ڕاستەوخۆ هەڵبژاردنی گشتی ڕوونادات، بۆ نموونە کاتێک دەیڤید كامیرۆن لەساڵی ٢٠١٦ دەستیی لەكار كێشاێەوەو تێریزا مەی شوێنی گرتەوە، ئەو بڕیاریدا هەڵبژاردن ئەنجام نەدات. لەم كاتەشدا ئەگەر سەرۆکوەزیرانی نوێ داخوازی بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە داوا نەكات، ئەوا دەبێت دواین وادەی هەڵبژاردنی گشتی بەریتانیا لەمانگی یەکی ساڵی ٢٠٢٥ ئەنجام بدرێت. چۆن ئەو دوو بەربژێرە گەیشتنە کۆتایی هەڵبژێردران؟ پەرلەمانتارانی پارتی پارێزگاران كە ژمارەیان ٣٥٧ كەسە دوای زنجیرەیەک دەنگدانیان، ئەو دوو بەربژێرەیان دیاری كردوە. ئەو کاندیدەی لەدەنگداندا کەمترین ژمارەی دەنگی هەبوو لەهەر خولێکی دەنگداندا, كراوەتە دەرەی پێشبڕكێكە، تاوەکو تەنها دوو کەس مانەوە لەكۆتایی كەئەوانیش, هەریەكە لەوەزیری خەزێنەی پێشوو, ریشی سوناک و لیز ترۆس، وەزیری دەرەوە بووە. ئەو شەش پاڵێوراوەی کە کرانە دەرەوە بریتی بوون لە: وەزیری بازرگانی، پێنی مۆردۆن، دەنگی پێنجەم وەزیری پێشووی داد، کەمی بادێنۆچ،دەنگی چوارەم تۆم توگێندهات، سەرۆکی لیژنەی کاروباری دەرەوە، دەنگی سێیەم داواکاری گشتی، سوێلا براڤەرمان، دەنگی دووەم نەدیم زەهاوی، وەزیری خەزێنەی ئێستا، دەنگدانی یەکەم جێرمی هانت، وەزیری پێشووی تەندروستی،دەنگدانی یەكەم. ڕیشی سوناك كێیە؟ ڕیشی سوناک لەساڵی ١٩٨٠ لەشاری ساوسهامپتۆن لەدایک و باوکێكی بەڕەچەڵەک هیند لەدایك بووە، کەلەشەستەکانی سەدەی ڕابردوودا لە ڕۆژهەڵاتی ئەفریقاوە کۆچیان کردووە بۆ بەریتانیا.سوناک لەکۆلێژی وینچێستەر خوێندوویەتی. دواتر لە کۆلێژی لینکۆڵن لەئۆکسفۆرد فەلسەفە و سیاسەت و ئابووریی خوێندەوە و پاشانیش لەزانکۆی ستانفۆرد لەکالیفۆرنیا وەک زانای فولبرایت بڕوانامەی MBA بەدەستهێناوە. لەساڵی ٢٠١٥وە ئەندام پارلەمانی پارتی كۆنسەرڤاتیڤە و چەندین پۆستی جیاوازی لەسەردەمی هەردوو كابینەی تییرزا مەی تا حوكمەتی بۆریس جۆنسن هەبوو. سوناك و خێزانەكەی بەیەكێك لەدەوڵەمەندو ملیاردەرەكانی بەریتانیا هەژماردەكرێن. لیز ترۆس كێیە؟ ماری ئەلیزابێس تروس لەدایکبووی ساڵی ١٩٧٥و سیاسەتمەدارێکی بەریتانییە و لەساڵی ٢٠٢١ەوە وەک وەزیری دەرەوە دەست بەكار بووە. پێشتریش وەزیری حوكمەت بووە بۆ کاروباری دەرەوە و کۆمۆنوێڵس، لەساڵی ٢٠١٩ەوە وەک وەزیری ژنان و یەكسانی کاری کردووە، ئەندامی پارتی پارێزگارانە، لەساڵی ٢٠١٠ئەندامی پەرلەمانە، بۆ باشووری ڕۆژئاوای نۆرفۆلک، لەهەمان كاتدا لەچەندین پۆستی جیاوازدا لەکابینەكانی سەرۆکوەزیران دەیڤید کامیرۆن و تێریزا مەی و بۆریس جۆنسۆن، کاری کردووە. تروس ئێستا یەكێكە لەو دوو بەربژێرەی، كەچانسی زیاتری هەیە بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆکی پارتی پارێزگاران و سەرۆكوەزیرانی بەریتانیا لەڕۆژی دووشەمەدا.
هاوڵاتی به‌پێی لێدوانێکی وه‌زیری کۆچی حکومه‌تی یۆنان لە سەرەتای ئەمساڵەوە رێگریان كردوە زیاتر 150 هەزار كۆچبەری نایاسایی سنورە دەریایی و وشكانییەكانیان ببەزێنن. نوتیس میتاراخی وەزیری كۆچی حكومەتی یۆنان رایگەیاندوە، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تائێستا توانیویانە رێگری بكەن لە چونە ناوەوەی 154 هەزارو 102 كۆچبەری نایاسایی بۆ وڵاتەكەیان و چاودێریكردنی سنورەكانیان یەكێكە لە كارە لەپێشینەكانی حكومەتی یۆنان. حكومەتی یۆنان مانگی رابردوو رایگەیاند، دیواری سنوریی كە بڕیاری لێدراوە لەنێوان یۆنان و توركیا بە درێژایی 40 كلیۆمەتر دروستبكرێت، درێژیانكردۆتەوە بۆ 80 كیلۆمەتر، هەروەها كامێرای چاودێریان داناوە بۆئەوەی كۆنتۆڵی سنورەكەیان بكەن و ئەمەش پێویستی بەوە كردوە كە 250 پاسەوانی تر بۆ سنورەكانیان زیاد بكەن. جێگای ئاماژه‌یه ساڵانه به‌سه‌دان هه‌زار که‌س له‌ڕێگای وشکانی و ده‌ریاییه‌وه له‌ڕێگای یۆنان و وڵاتانی دیکه‌ی سنوری تورکیاوه ده‌ڕۆنه ئه‌وروپا.
هاوڵاتی وه‌زاره‌تی ناوخۆ له‌که‌رتی غه‌زه‌ی فه‌ڵه‌ستین (که له‌لایه‌ن بزووتنه‌وه‌ی حه‌ماسه‌وه به‌ڕێوه‌ده‌برێت) ڕایگه‌یاند ٥ که‌سیان له‌سێداره داوه که (٢) که‌سیان تاوانباربوون به تۆمه‌تی سیخوڕیکردن بۆ ئیسرائیل، ئه‌مه له‌کاتێکدایه له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی حکومه‌تی فه‌ڵه‌ستین( که ڕێکخراوی فه‌تح به‌ڕێوه‌ی ده‌بات له‌که‌رتی ڕۆژئاوا) سزای له‌سێداره‌دان جێبه‌جێناکرێت. به‌پێی به‌یاننامه‌یه‌کی ئه‌و وه‌زاره‌تی ناوخۆیه سه‌رله‌به‌یانی ئه‌مڕۆ پێنج که‌س که دوانیان به‌تۆمه‌تی سیخوڕیکردن و سێ که‌سی دیکه‌یان به تۆمه‌تی کوشتن تۆمه‌تبارکرابوون له‌سێداره‌دران. به‌پێی یاسای فه‌ڵه‌ستینی ده‌بێت (مه‌حمود عه‌باس)ی سه‌رۆکی فه‌ڵه‌ستین ئیمزای له‌سێداره‌دان بکات، به‌ڵام سه‌رۆکی فه‌ڵه‌ستین له‌غه‌زه ده‌سه‌ڵاتی نییه و حکومه‌تی فه‌ڵه‌ستینیش بڕیاری له‌سێداره‌دان جێبه‌جێناکات. له‌ساڵی ٢٠١٧ه‌وه ئه‌مه یه‌که‌م پرۆسه‌ی له‌سێداره‌دانه که له‌غه‌زه دووباره ده‌ستپێبکاته‌وه‌و پێشتر له‌ساڵی ٢٠٠٧ه‌وه بزووتنه‌وه‌ی حه‌ماس که ده‌ستیگرتووه به‌سه‌ر که‌رتی غه‌زه‌دا ده‌یان بڕیاری له‌سێداره‌دانی ده‌رکردووه‌و تا ئێستا ٢٧ بڕیاری جێبه‌جێکردووه.
هاوڵاتی چین ملیۆنه‌ها هاووڵاتی خۆی كه‌ره‌نتینه كرده‌وه به‌هۆی دووباره بڵاوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی كۆڤید-١٩ . میترۆپۆلیسی چین له‌ئێواره‌ی ڕۆژی پێنجشه‌ممه كه‌ره‌نتینه‌یه‌كی فراوانی شاری چێنگدووی ڕاگه‌یاندو 21 ملیۆن هاوڵاتی نیشته‌جێی ئه‌و شاره‌ی كه‌ره‌نتینه كرد. كه‌ره‌نتینه كردنی ئه‌م شاره گه‌وره‌یه له دوای ئه‌وه دێت كه ته‌نها له هه‌فته‌ی رابردوودا ٧٠٠ كه‌یسی توشبوون به ڤایرۆسی كۆرۆنا تۆمار كراوه . پارێزگاری شاره‌كه‌ش ڕایگه‌یاندووه: هاوڵاتیان له كاتژمێر ٦ئێواره‌ی ڕۆژی پێنج شه‌مه‌وه پێویسته له ماڵه‌كانیان بمێننه‌وه‌و هه‌روه‌ها تاقیكردنه‌وه‌ی به‌كۆمه‌ڵی ڤایرۆسی كۆڤید له ڕۆژانی پێنج شه‌ممه‌وه تا یه‌كشه‌ممه ئه‌نجام ده‌درێت. وتیشی: خێزانه‌كان ده‌توانن یه‌ك كه‌س بنێرنه ده‌ره‌وه بۆ بازاڕكردن له ڕۆژێكدا به مه‌رجێك پشكنینی بۆ كرابێت و ئه‌نجامی پشكنینه‌كه‌ی نێگه‌تیڤ بێت، هه‌روه‌ها ئه‌و هاوڵاتیانه‌ی كه یارمه‌تی خێرایان پێویسته، وه‌ك چاودێری پزیشكی پێویسته ڕه‌زامه‌ندی له لیژنه‌یه‌كی دیاریكراو به‌ده‌ستبهێنێت له‌نزیك شوێنی نیشته‌جێ بوونه‌كه‌یانه‌وه. هه‌روه‌ها هه‌موو ناوچه‌كانی كاركردن ڕاگیراون، جگه له سوپه‌رماركێته‌كان، ده‌رمانخانه و نه‌خۆشخانه‌كان، ته‌نانه‌ت نانخواردنی ڕێستۆرانته‌كانیش ڕاگیراوه، ته‌نها ڕێگه به داواكردنی خواردن ده‌درێت. كه‌ره‌نتینه كردنی شاره‌كه ته‌نها چه‌ند كاتژمێرێك پێش جێبه‌جێ كردنی راگه‌یه‌ندراو ئه‌مه‌ش بووه هۆی دروستكردنی ترسێكی زۆرو قه‌ره‌باڵغیه‌كی زۆر له بازاڕه‌كاندا.
هاوڵاتی به‌پێی هه‌واڵی میدیاکانی روسیا سوپای تورکیا زانیاری داوەتە هێزی ئاسمانی روسیا سەبارەت بە ناوەندیکی گروپی چەکداره سوریەکانی هاوپەیمانی دەوڵەتی تورکیا و ڕوسیاش ئەو ناوەندەی بۆردومان کردووە، ئاماژه‌شی به‌وه‌کردووه هێرشەکەی ڕوسیا بووەتە هۆی کوژرانی لانیکەم ٣٠ کەس. ئاژانسی ڕوسی و دەزگای بەهاری ڕوسیا، کە تایبەتە بە بڵاوکردنەوەی ڕاپۆرتە سەربازییەکان بڵایانکردەوە کە سوپای ڕوسیا توانیویەتی بنکەیەکی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی چەکداره سوریەکانی سەر بە دەوڵەتی تورکیا تێک بشکێنێت کە پێشتر هێرشیان کردۆتە سەر بنکەی ئاسمانی ڕوسیا لە حومەیم. دەزگا روسیەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، سوپای تورکیا ئەو شوێنەی گروپی چه‌کداره‌کانی هەیئەی تەحریر شامی لە ناوچەی ئەریحا لە باشوری ئیدلب بۆ هێزەکانی روسیا لە سوریا دیاریکردووە. بەگوێرەی زانیاری ئاژانسە ڕوسیەکە هێرشەکەی ڕوسیا بووەتە هۆی کوژرانی لانیکەم ٣٠ کەس و ناوەندەکە کە تایبەت بووە بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لەناوبراوە، بەڵام لە بارەی کاتی هێرشەکەوە هیچ زانیاریەکیان ئاشکرا نەکردووە. ئاژانسەكە ئەوەشی خستۆتەڕوو، ئەو زانیاریانە لەلایەن سوپای تورکەوە لە چوارچێوەی رێككەوتنی دژ بە تیرۆر لە سوریا دراوەتە سوپای ڕوسیا. دوای کۆبونەوەی سەرۆکی ڕوسیا و سەرۆک کۆماری دەوڵەتی تورکیا باس لە نزیک بونەوەی دەوڵەتی تورکیا و ڕژێمی سوریا دەکرێت و گروپە چەکدارییه‌کانی سەر بە دەوڵەتی تورکیش دژایەتی خۆیان بۆ ئەو ڕیککەوتنە ئاشکرا کردووە دەڵێن دەوڵەتی تورک خیانەتیان لێدەکات و دەیانفرۆشێت. لەبەرامبەردا دەوڵەتی تورک پشتیوانی خۆی بۆ ئەو گروپانە دوپاتکردوەتەوە و ڕایگەیاندووە ئەو دەستبەرداریان نابێت، لە ماوەی ڕابردووش وەک ناڕەزایەتی ئاڵای تورکیا لەلایەن ئەو گروپانەوە لە باکوری سوریا سوتێندرا.
هاوڵاتی هەشت ملیۆن خێزانی كرێنشین لەئێران هەیەو بەوتەی بەرپرسانی وڵاتەكە نزیكەی یەك لەسەر سێی دانیشتوان كرێچین و زیاتر لەنیوەی داهات و موچەكانیان بۆ كرێی شوێنی نیشتەجێبوونیان دەڕوات. ئامارەكانی ئێران باس لەوەدەكەن لەساڵی 1986 تەنها 12%ی كۆی دانیشتونی ئەو وڵاتە كرێچی بوون، بەڵام لەساڵی 2021 نزیكەی 38%ی دانیشتوانی وڵاتەكە بوون بەكرێچی. وەك لەئامارەكاندا دەركەوتووە لە 36 ساڵدا رێژەی كرێنشینەكانی ئێران 26% زیادیكردووەو تەنها 50%ی دانیشتوانیش لەخانوو و شوێنی نیشتەجێبوونی گونجاودا دەژین كەسەرجەم خزمەتگوزارییەكانی تێدابێت. رۆستەم قاسمی، وەزیری رێگاوبان و شارسازیی ئێران دەڵێت؛ لەكۆی 84 ملیۆن دانیشتوی وڵاتەكە 32 ملیۆن كەس گیرۆدەی كرێنشینین كەهەشت ملیۆن خێزان دەكات. بەوتەی ئەو وەزیرە هەر خێزانێك لەئێران ناچارە 50%ی داهاتی رۆژانەی یان موچەكەی بۆ كرێی خانوو و تێچووی دابینكرنی شوێنی نیشتەجێیەكەی تەرخانبكات كەئەوەش دوو هێندە و نیوی ستانداردە نێودەوڵەتی و جیهانییەكانە. دیاردەی كرێنشینی لەسەر بانی بیناو باڵەخانەكان لەماوەی رابردوودا دەیان وێنە لەتارانی پایتەختی ئێران بڵاوبووەوە كەدەردەكەوێت لەسەر هەندێك بانی بیناو باڵەخانەكان كۆنتینەر یان خێمە جێگیركراون و ژیانی هەندێك كەس و خێزان لەو شوێنانەدایە. حكومەت روونیكردووەتەوە ئەو شوێنانە لەلایەن كەسانی هەژارو كەمدەرامەت وەك شوێنی نیشتەجێبوون بەكرێگیراوە، ئەوەش بەهۆی زۆریی كرێی خانوو بووەتە دیاردەیەك كە كۆنتڕۆڵكردنی ئاسان نییە. خانوو كڕین دوای 30 ساڵ لەئامارەكانی ئێراندا دەركەوتووە هەر هاوڵاتی و دانیشتوویەكی وڵاتەكە بۆ ئەوەی بەئاسایی ببێتە خاوەنی خانووی خۆی 24 بۆ 30 ساڵ كاتی پێویستە تا بەكۆكردنەوەی بەشێك لەداهاتەكەی بتوانێت شوێنێكی نیشتەجێبوونی لانیكەم 70 مەتریی دابینبكات. ئەو ئامارە لەكاتێكدایە بەپێی پێوەرەكانی 38 وڵاتی گەشەسەندووی جیهان هەر كەسێك یان خێزانێكی چوار كەسی لەكەمتر لە 12 بۆ 15 ساڵ دەتوانن ببنە خاوەنی خانوو و شوێنی نیشتەجێبوونی خۆیان. بەپێی ئەو ئامارانە، بوون بەخاوەنی خانوو لەئێران بووەتە خەون و ئاواتی یەك لەسەر سێی دانیشتوان كە بەدیهاتنی ئاسان نییەو دوورە لەجێبەجێكردن. پاییز بەرگی هەژارەكانی ئێران زیاتر دەدڕێت لەگەڵ هاتنی وەزی پاییزدا زۆربەی گرێبەستەكانی بەكرێگرتنی خانوو لەئێران دەبێت نوێبكرێنەوەو گومان دەكرێت بەرزبوونەوەی كرێی شوێنی نیشتەجێبوون ببێتە مایەی ئاوارەبوونی ژمارەیەكی بەرچاو لەكرێنشینانی وڵاتەكە. پێشبینیدەكرێت لەگەڵ هاتنی وەرزی سەرمادا كرێی خانوو و شوقە لەئێران بۆ زیاتر لە 25% بەرز ببێتەوە، ئەوەش لەكاتێكدایە هاوشانی ئەو بەرزبوونەوەیە هەڵاوسانی ئابوورییش 60%ی تێپەڕاندووە.
هاوڵاتی له كه‌مپێكی كۆچبه‌ران له شارۆچكه‌ی (لۆن پلاگ) له‌نزیك ده‌نكیركی له باكوری وڵاتی فه‌ره‌نسا به‌هۆی شه‌ڕ و پێكدادان له نێوان كۆچبه‌ره‌كاندا ٩ كه‌س بریندار بوون كه برینی هه‌ندێك له كۆچبه‌ره‌كان سه‌خته. به‌پێی وته‌ی شایتحاڵه‌كان چه‌ند كۆچبه‌رێكی كورد هێرشیان كردوه‌ته سه‌ر چه‌ند كۆچبه‌رێكی سودانی و ته‌قه‌یان به ئاڕاسته‌ی كه‌مپه‌كه كردوه به‌و هۆیه‌وه برینداری لێكه‌وتۆته‌وه ، تا ئێستاس هۆكاری سه‌ره‌كی ڕوداوه‌كه دیار نیه . به پێی زانیاریه‌كانی ده‌زگای لوتكه كه‌مپی شارۆچكه‌ی (لۆن پلاگ) كه‌نزیك (٤٠٠) بۆ (٥٠٠) كۆچبه‌ر له‌و كه‌مپه‌دا نیشته‌جێن كه هاوڵاتی ئه‌فغانی و ئێرانی و سودانی وئه‌ڵبان و عێراقی تێدایه كه زیاتر له ٪٧٠ كۆچبه‌ری كورد و عێراقین له‌و كه‌مپه نیشته‌جێن، كه ئێستا به هۆی لێكۆڵینه‌وه‌كان له‌ڕووداوه‌كه ئه‌و كه‌مپه چۆڵكراوه‌و سه‌رجه‌میان گواستراونه‌ته‌وه بۆ كه‌مپێكی دیكه . له‌و باره‌یه‌شه‌وه ئاری جه‌لال سه‌رۆكی ده‌زگای لوتكه ڕایگه‌یاند، ڕووداوه‌كانی ئه‌م دوایانه‌ی كه‌مپه‌كان ترسێنه‌رن و ڕوو له زیاد بوون ده‌كات ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێه‌ته‌وه بۆ خراپی باری گوزه‌رانی كۆچبه‌ره‌كان نه‌بوونی پێداویستیه سه‌ره‌تایه‌كان، كه له‌چه‌ند هه‌فته‌ی پێشوو چه‌ند گه‌نجێك له نزیك كه‌ناڵی بۆربۆرگ له كاتی مه‌له كردندا خنكاون به‌هۆی نه‌بوونی شوێنی گونجاو بۆ خۆشتن.
هاوڵاتی له كه‌مپێكی كۆچبه‌ران له شارۆچكه‌ی (لۆن پلاگ) له‌نزیك ده‌نكیركی له باكوری وڵاتی فه‌ره‌نسا به‌هۆی شه‌ڕ و پێكدادان له نێوان كۆچبه‌ره‌كاندا ٩ كه‌س بریندار بوون كه برینی هه‌ندێك له كۆچبه‌ره‌كان سه‌خته. به‌پێی وته‌ی شایتحاڵه‌كان چه‌ند كۆچبه‌رێكی كورد هێرشیان كردوه‌ته سه‌ر چه‌ند كۆچبه‌رێكی سودانی و ته‌قه‌یان به ئاڕاسته‌ی كه‌مپه‌كه كردوه به‌و هۆیه‌وه برینداری لێكه‌وتۆته‌وه ، تا ئێستاس هۆكاری سه‌ره‌كی ڕوداوه‌كه دیار نیه . به پێی زانیاریه‌كانی ده‌زگای لوتكه كه‌مپی شارۆچكه‌ی (لۆن پلاگ) كه‌نزیك (٤٠٠) بۆ (٥٠٠) كۆچبه‌ر له‌و كه‌مپه‌دا نیشته‌جێن كه هاوڵاتی ئه‌فغانی و ئێرانی و سودانی وئه‌ڵبان و عێراقی تێدایه كه زیاتر له ٪٧٠ كۆچبه‌ری كورد و عێراقین له‌و كه‌مپه نیشته‌جێن، كه ئێستا به هۆی لێكۆڵینه‌وه‌كان له‌ڕووداوه‌كه ئه‌و كه‌مپه چۆڵكراوه‌و سه‌رجه‌میان گواستراونه‌ته‌وه بۆ كه‌مپێكی دیكه . له‌و باره‌یه‌شه‌وه ئاری جه‌لال سه‌رۆكی ده‌زگای لوتكه ڕایگه‌یاند، ڕووداوه‌كانی ئه‌م دوایانه‌ی كه‌مپه‌كان ترسێنه‌رن و ڕوو له زیاد بوون ده‌كات ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێه‌ته‌وه بۆ خراپی باری گوزه‌رانی كۆچبه‌ره‌كان نه‌بوونی پێداویستیه سه‌ره‌تایه‌كان، كه له‌چه‌ند هه‌فته‌ی پێشوو چه‌ند گه‌نجێك له نزیك كه‌ناڵی بۆربۆرگ له كاتی مه‌له كردندا خنكاون به‌هۆی نه‌بوونی شوێنی گونجاو بۆ خۆشتن.
.jpg)
هاوڵاتی.. به‌پێی ڕاپۆرتێك كه CNN بڵاویكردۆته‌وه، به‌كارهێنان و بازرگانی به مادده هۆشبه‌ره‌كان له‌سعودییه به شێوه‌یه‌كی به‌رچاو زیادیكردووه. میدیاكانی سعودیه‌ش له‌باره‌ی به‌كارهێنه‌رانی مادده‌ی هۆشه‌به‌ره‌وه زه‌نگی ئاگادار كردنه‌وه‌ی لێده‌ده‌ن. ڕۆژی چوارشه‌ممه ده‌سه‌ڵاتدارانی سعودیه گه‌وره‌ترین ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ده‌رمانی نایاسایییان له مێژووی ئه‌و وڵاته‌دا ڕاگه‌یاند، دوای ئه‌وه‌ی نزیكه‌ی 47 ملیۆن حه‌بی ئه‌مفتامین له بارێكی ئارددا دۆزییه‌وه‌و چه‌ند كه‌سێكیان ده‌ستگیر كرد. ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ئه‌م بڕه زۆره‌ی مادده هۆشبه‌ره‌كان ئه‌وه ده‌رده‌خات، وابڕوات سعودییه وه‌ك پایته‌ختی مادده‌ی هۆشبه‌ر له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌ستنیشان ده‌كرێت و سعودیه ده‌بێته شوێنی سه‌ره‌كی قاچاخچیه‌كانی مادده‌ی هۆشبه‌ر به‌تایبه‌ت قاچاخچیه‌كان سوریا و لوبنان. له‌ئێستادا سعودییه، یه‌كێكه له گه‌وره‌ترین ئه‌و وڵاتانه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست كه زۆرترین مادده‌ی هۆشبه‌ری تێدایه. هه‌روه‌ها له سه‌ره‌تای ئه‌م هه‌فته‌یه به‌له‌مێكی پاسه‌وانی كه‌ناری ئه‌مریكی ده‌ستی گرت به‌سه‌ر بڕی 320 كیلۆگرام حه‌بی ئه‌مفتامین و نزیكه‌ی 3000 كیلۆگرام حه‌شیش كه به به‌های ملیۆنان دۆلار دێت كه‌له به‌له‌مێكی ماسی گرتندا له كه‌نداوی عومان بوو. له ماوه‌ی چه‌ند ساڵی ڕابردوودا، ژماره‌یه‌ك له بنكه‌ی تایبه‌ت به وازهێنان له مادده هۆشبه‌ره‌كان له سعودییه كراونه‌ته‌وه وه‌ك ڕێگه‌یه‌ك بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی به‌كارهێنانی ئه‌و ماددانه له لایه‌ن گه‌نجانه‌وه.
هاوڵاتی ڕێکخراوی پەروەردەیی و زانستی و ڕۆشنبیری نەتەوە یەکگرتووەکان (یونسکۆ) ڕایگەیاند کە 244 ملیۆن منداڵ لە دەرەوەی قوتابخانەن لە جیهاندا، کە لە ماوەی ئەم ٢٠ ساڵەدا ژمارەی ئەو منداڵانەی کە ناچنە قوتابخانە لە کەمبونەوەدایە باڵام ئامارەکان هێشتا جێگەی نیگەرانین . ئۆدری ئەزولای بەڕێوەبەری گشتی یۆنسکۆ لە لێدوانێکدا ڕایگەیاند: "کەس ناتوانێت ئەم دۆخە قبوڵ بکات، پەروەردە مافێکە و دەبێت بە هەموو توانامانەوە هەوڵبدەین بۆ ئەوەی دڵنیابین لەوەی کە ئەم مافە بۆ هەموو منداڵێک ڕێزی لێگیراوەو دابین کراوە" لە لێدوانەکەیدا ئەوەشی خستە ڕوو کە لە کۆی ئەو 244 ملیۆن منداڵەی کە نەخراونەتە بەر خوێندن کە تەمەنیان لەنێوان 6 بۆ 18 ساڵدایە 98 ملیۆنیان کە لە سەدا 40 ی کۆی گشتییان دەکات لە ناوچەکانی ، ئەفریقان بە تایبەتی لە نایجیریا (20.2 ملیۆن منداڵ ) و ئیتیۆپیا ( 10.5 ملیۆن منداڵ) و کۆماری دیمۆکراسی کۆنگۆ (5.9ملیۆن منداڵ) و کینیا (1.8ملیۆن منداڵ ) بە پێی ئامارەکانی یونسکۆ.
هاوڵاتی وەزیری دەرەوی ئێران، حوسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان لە میانی سەردانێکیدا بۆ مۆسکۆ پایتەختی رووسیا لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە، سێرگی لاڤرۆڤ کۆبوویەوە و سەبارەت بە سەرلەنوێ کاراکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران ئاماژەی بەوە کرد کە بەردەوامن لە تاوتوێکردنی ئەو پێشنیازانەی ئەمریکا ناردوویەتی و گوتی: "لە بەباتی گەرەنتییەکاندا پێویستمان بە دەقێکی بەهێزترە. ئەگەر ئەمریکا راستبینانە هەڵسوکەوت بکات و ئەو دەقەی کە هەیە بەهێزتری بکات، ئەوە رێککەوتن دوور نییە". وەزیری دەرەوی ئێران لە میانی کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا ئاماژە بەوە کرد کە پەیامی سەرکردەیەکی ئەورووپای سەبارەت بە دۆخی ئۆکراینا بە لاڤرۆڤ گەیاندووە و گوتی: "پەیامەکە بیرۆکەی سەبارەت بە بەرپاکردنی ئاشتی لە ئۆکراینا و پاڵپشتیکردنی کۆتاییهێنان بە چالاکییە سەربازییەکانی لەخۆگرتووە. لەگەڵ لاڤرۆڤ قسەمان لەسەر ئەمە کرد". حوسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان ئاماژەی بەوە کرد کە لەگەڵ هاوتا رووسییەکەی پرسەکانی هەماهەنگی لە بوارەکانی بازرگانی، ئابووری، گواستنەوە، بەرگریی و ئاسایش لە نێوان هەردوو وڵاتدا تاوتوێ کردووە و جەختی لەوە کردەوە کە توانای فراوانکردنی پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و رووسیا زۆر زیاترە و ئۆمێدی خواست کە لە ماوەیەکی نزیکدا هەماهەنگیی ستراتیژیی درێژ مەودا لە نێوان ئێران و رووسیادا ئەنجامبدرێت. وەزیری دەرەوی ئێران ئەوەشی خستەڕوو کە لەگەڵ لاڤرۆڤ باسیان لە پرسە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان کردووە و دەربارەی پرسی سووریا گوتی: "سوورین لەسەر ئەوەی سووریا لە چوارچێوەی لێکتێگەیشتنی ئاستانادا لەم دۆخەی ئێستای رزگار بکەین". عەبدوڵڵاهیان دەربارەی پێشهاتەکانی عێراق جەختی لەوە کردەوە کە لەگەڵ رووسیا هاوڕابوونە لەسەر بەردەوامبوون لە پاڵپشتیکردنی عێراق و بەهێزکردنی تواناکان بۆ سەقامگیریی ئەو وڵاتە. وەزیری دەرەوی ئێران،حوسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان ئاماژەی بە وەڵامی ئەمریکا سەبارەت بە رەشنووسی رێککەوتنی ئەتۆمی کرد کە بە نەخشەڕێگای کۆتایی دانوستانە ئەتۆمییەکان دادەنرێت و لەلایەن رێکخەری دانوستانە ئەتۆمییەکان لەگەڵ ئێران، یەکێتی ئەورووپاوە پێشکەش کراوە و گوتی "دوایین دەقمان لە ئەمریکاوە سەبارەت بە هەڵگرتنی سزاکان پێگەیشتووە. هاوپیشەکانم بە وردی لە پێشنیازەکانی ئەمریکا دەکۆڵنەوە. لە بەباتی گەرەنتییەکان (هەڵگرتنی سزاکان و گەرەنتی ئەوەی کە ئەمریکا جارێکی دیکە لە رێککەوتنەکە ناکشێتەوە) پێویستمان بە دەقێکی بەهێزترە. ئەگەر ئەمریکا راستبینانە هەڵسوکەوت بکات و ئەو دەقەی کە هەیە بەهێزتری بکات، ئەوە رێککەوتن دوور نییە".
وەزارەتی دادی ئەمریکا رایگەیاند، بەڵگەیان ھەیە کە تیمی دۆناڵد ترەمپ بەڵگەنامە نھێنییەکانیانی بە ئەنقەست لە FBI شاردووەتە کاتێک مانگی پێشوو بەدوایدا گەڕاون. لە تۆمارێکی ٥٤ لاپەڕەیدا، داواکارانی گشتی ڕۆژی سێشەممە بەڵگەی خۆیان سەبارەت لێدوانی "ناڕاستی" یاریدەدەرەکانی ترەمپ خستە ڕوو، ڕەتیان کردەوە سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لەگەڵ جێھێشتنی کۆشکی سپی بەڵگەنامەکانی گەڕاندبێتەوە. ھەروەھا ئاشکرایان کردووە کە پارێزەرانی ترەمپ "بەڕوونی قەدەغەیان کردووە لە کارمەندانی حکومەت لە کردنەوەی یان سەیرکردنی ناوەوەی ھەریەکێک لە سندوقەکان" لەناو ژوورێکی عەمبارکردندا. وەزارەتی دادی ئەمریکا رایگەیاند، "حکومەت بەڵگەی دەستکەوتووە کە پێدەچێت تۆمارەکانی حکومەت لە ژووری ھەڵگرتن شاراببنەوە و دەربھێنرێن و ئەگەری زۆرە ھەوڵ درابێت بۆ رێگریکردن لە لێکۆڵینەوەکانی حکومەت". وەزارەتەکە ھەندێک لەو تۆمارانەی بڵاوکردەوە کە لەناو ماڵەکەی ترەمپدا دۆزراونەتەوە و نیشانەکانی پۆلێنکردنیان لەسەرە کە ھەندێکیان ئاماژەن بۆ سەرچاوە مرۆییە نھێنییەکان. بڵاوکردنەوەی ئەو تۆمارانەی وەزارەتی داد پێش دانیشتنێکی دادگا دێت کە ڕۆژی پێنجشەممە لەبەردەم دادوەری ناوچەی ئەمریکا ئایلین کانۆن لە وێست پاڵم بیچ بەڕێوەدەچێت.
هاوڵاتی سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاند، پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئێران چوونەتە رێڕەوێکی نوێ و کار لەسەر ھاریکاریی درێژمەودا لە رووی ئابووری و دروستکردنی ناوچەی بازرگانی ئازاد لەگەڵ ئێران دەکەن و سەرەڕای سزاکانی وڵاتانی رۆژئاوا ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوانیان زیادیکردووە. ئه‌م وتانه‌ی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ڕوسیا له‌کاتێکدا هات که وەزیرانی دەرەوەی روسیا و ئێران لە مۆسکۆ کۆبوونەوە و پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانیان و رەوشی عێراق و سوریا و رێککەوتننامەی ئەتۆمییان تاوتوێکرد. لاڤرۆڤ لەبارەی رێککەوتننامی ئەتۆمیش رایگەیاند، پێویستە پەلەبکرێت لە زیندووکردنەوەی رێککەوتننامەی ئەتۆمی و لەلابردنی سزاکانی سەر ئێران. ھاوکات حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، رووداوەکانی ئۆکراین جێگەی نیگەرانی گەورەیە بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، وتیشی، ئامادەن ھاوکاری بۆ دوورکەوتنەوە لەکارەساتی ئەتۆمی لە وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا پێشکەش بکەن، چونکە رەوشی دەوروبەری وێستگەکە جێگەی نیگەرانییە. وەزیری دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەوەشکرد، ئومیدیان ھەیە سزاکانی ئەمریکا لەسەریان لاببرێن، راشیگەیاند، لەگەڵ لاڤرۆڤ رەوشی عێراقیان تاوتوێ کردووە و ھاوھەڵوێستن لەبارەی رووداوەکانەوە و رەوشی عێراق جێگەی نیگەرانیە و ھیوادارن رەوشەکە سەقامگیرببێتەوە.
هاوڵاتی.. به‌پێی ڕاپۆرتێكی شیكاری كه ماڵپه‌ڕی CNN بڵاویكردوه‌ته‌وه، جه‌نگی ئۆكرانیا و روسیا كاریگه‌ری ئابووری له‌سه‌ر خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست دروستكردووه. جه‌نگی ئۆكرانیاو روسیا چوار كاریگه‌ری به‌هێزی له‌سه‌ر ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست دروستكردووه. جه‌نگی ئۆكرانیاو روسیا پێده‌نێته مانگی حه‌وته‌مه‌وه‌و به گه‌وره‌ترین جه‌نگ داده‌نرێت له‌دوای ساڵی 1945 ه‌وه، هه‌روه‌ها ئه‌م جه‌نگه كاریگه‌ری له ئه‌وروپا و ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست دروستكردوه. چوار كاریگه‌ری جه‌نگ له‌سه‌ر وڵاتان 1-هه‌نارده‌كارانی وزه داهاتیان له زیادبوندایه جه‌نگه‌كه بۆته هۆی به‌رزبونه‌وه‌ی نرخی نه‌وت ئه‌مه‌ش بۆته هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی هه‌ڵئاوسان و گرێبه‌ستی ئابووری له‌سه‌ر ئاستی جیهانی، به‌ڵام بۆ وڵاتانی وزه ده‌وڵه‌مه‌ندی كه‌نداوی فارس، مژده‌به‌خشه دوای دابه‌زینی هه‌شت ساڵه‌ی ئابووری به‌هۆی نزمی نرخی نه‌وت و كۆڤید-19 وه. سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌تی پێشبینی ده‌كات كه وڵاتانی هه‌نارده‌كاری نه‌وتی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست 1.3 تریلیۆن دۆلاری زیاتر له داهاتی نه‌وت له‌چوار ساڵی داهاتوودا په‌یدا بكه‌ن . ئه‌مه بۆ یه‌كه‌مینجاره وڵاتانی كه‌نداو له ساڵی 2014ه‌وه بودجه‌یان به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو زیاد ده‌بێت، هه‌روه‌ها پێشبینی ده‌كرێت گه‌شه‌ی ئابووری به شێوه‌یه‌كی به‌رچاو خێراتر بێت، بۆ نمونه ئابووری سعودیه 9.9٪ زیادی كردووه، كه به‌رزترینه له 10 ساڵی رابردوودا. هه‌روه‌ها جه‌نگه‌كه ده‌رفه‌تی بۆ به‌رهه‌مهێنه‌رانی غاز ڕه‌خساندووه له ناوچه‌كه ، بۆ ده‌یان ساڵ وڵاتانی ئه‌وروپا له‌جیاتی ئه‌وه‌ی له وڵاتانی دووره‌وه له ڕێگه‌ی ده‌ریاوه هه‌نارده‌ی غاز بكه‌ن له ڕووسیاوه له ڕێگه‌ی بۆریه‌كانه‌وه غازیان هاورده كردوه، به‌ڵام له كاتێكدا ئه‌وروپا هه‌نارده‌ی غاز له روسیاوه كه‌مده‌كاته‌وه ، له ئێستادا به دوای هاوبه‌شی نوێدا ده‌گه‌ڕێت بۆ كڕینی غاز، له‌به‌رامبه‌ردا وڵاتی قه‌ته‌ر بڕیاری داوه بۆ چوار ساڵی داهاتوو نیوه‌ی توانای غازی خۆی ببه‌خشێت به وڵاتانی ئه‌وروپا ،هه‌روه‌ها یه‌كێتی ئه‌وروپاش گرێبه‌ستی غازی له‌گه‌ڵ میسر و ئیسرائیل ئیمزاكردووه . ٢- وڵاته زلهێزه‌كان لاواز ده‌بن ده‌سه‌ڵاتداره به‌هێزه‌كانی ڕۆژئاوا كه پێشتر ڕه‌خنه‌ی توندیان له وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌گرت، ئێستا پێویستیان پێیانه، سه‌ڕه‌ڕای ئه‌وه‌ی سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا بڕیاری دابوو كه سعودییه پشتگوێ بخات و بیكات به وڵاتێكی ده‌ركراو، سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا جۆ بایدن له گه‌شتێكی گرنگی مانگی ڕابردوودا سه‌ردانی سعودیه‌ی كرد، ئه‌م هه‌نگاوه وه‌ك خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دانێك بوو كه سه‌نگی ئابووری جیهانیدا ده‌گۆڕێت، بایدن به‌و هیوایه‌وه چوو كه سعودیه نه‌وتێكی زیاتر به‌رهه‌م بهێنێت تا یارمه‌تی ئه‌مه‌ریكا بدات له به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی هه‌ڵئاوسانی ئابوری، به‌ڵام سعودیه ئه‌و داوایه‌ی ره‌تكردوه‌ته‌وه. هه‌روه‌ها جه‌نگه‌كه ڕێگه‌ی به ره‌جیب ته‌یب ئه‌ردۆغانی سه‌رۆك كۆماری توركیا داوه كه خۆی وه‌ك كه‌سایه‌تیه‌كی پێویست له رێكخستنی نێوده‌وڵه‌تیدا ده‌ربخات دوای ئه‌وه‌ی ڕووبه‌ڕووی قه‌یرانی ئابوورییه‌كی قوڵ بوه‌ته‌وه‌و له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی ساڵی داهاتوو نزیك ده‌بێته‌وه، له‌لایه‌كی دیكه‌وه توركیا یاری دوو لایه‌نه ده‌كات له‌لایه‌ك په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ رۆوسیا هێشتوه‌ته‌وه، له‌لایه‌كی دیكه فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وان به ئۆكراینا ده‌فرۆشێت و ته‌نانه‌ت نێوه‌ندگیری نێوان شه‌ڕه‌كه‌ش ده‌كات. 3- هاوپه‌یمانیه‌تیه‌كان له گۆڕاندان له‌گه‌ڵ گۆڕانی ڕێگه بازرگانییه‌كان هاوپه‌یمانێتیه‌كانیش له گۆڕاندان . ڕاوێژكاری سه‌رۆكی ئیمارات ئه‌نوه‌ر گارگاش له مانگی نیساندا ڕایگه‌یاندبوو، شه‌ڕه‌كه سه‌لماندوویه‌تی كه چیتر ئه‌مه‌ریكا ده‌سه‌ڵاتی ته‌واوی نییه له ڕێكخستنی هاوپه‌یمانێتییه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و وتیشی، هاوپه‌یمانێتیه‌كان له گۆڕاندایه و"كاریگه‌ری وڵاتانی رۆژئاوا له‌سه‌ر رێكخستنی جیهانی له ڕۆژانی كۆتاییدایه" هه‌روه‌ها باڵیۆزی ئیمارات له ئه‌مریكا له سه‌ره‌تای ئه‌مساڵدا وتی، په‌یوه‌ندیه‌كانیان له‌گه‌ڵ واشنتۆن به تاقیكردنه‌وه‌دا تێپه‌ڕیوه، دوای ئه‌وه‌ی ئیمارات چووه پاڵ هیندستان و چین له ده‌نگ نه‌دان بۆ بڕیارێكی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان كه ئه‌مریكا پشتگیری ده‌كرد، سه‌باره‌ت به جه‌نگه‌كه‌ی ئۆكرانیا. چین ده‌بێته جێگره‌وه هه‌روه‌ها سعودییه‌ش وڵاتی چین وه‌ك جێگره‌وه‌یه‌ك بۆ ئه‌مریكا داده‌نێت و هه‌ماهه‌نگی سه‌ربازی له‌گه‌ڵ زیاتر كردووه‌و له‌لایه‌كێ دیكه‌شه‌وه بیر له‌فرۆشتنی نه‌وت ده‌كاته‌وه به‌چین. 4- قه‌یرانی خۆراك و هه‌ڵئاوسانی ئابوری گرژیی دروست ده‌كات جه‌نگه‌كه‌ی ئۆكرانیاو روسیا زۆربه‌ی جیهانی توشی قه‌یرانی هه‌نارده‌كردنی دانه‌وێڵه كرد، به‌ڵام وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست زۆرترین زیانی له‌و باره‌یه‌وه به‌ركه‌وتووه . سێ یه‌كی دانه‌وێڵه‌ی جیهان له روسیا و ئۆكۆانیاوه به‌ده‌ستیان ده‌گه‌یشت، هه‌روه‌ها وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستیش بۆ زیاتر له نیوه‌ی هاورده‌كانیان پشت به‌و دوو وڵاته ده‌به‌ستن، كه ئه‌مه به تایبه‌ت گورزێكی توندی له لیبیا و لوبنان دا له هه‌نارده‌كردنی دانه‌وێڵه ، هه‌روه‌ها میسریش كه یه‌كێكه له‌و وڵاتانه‌ی زۆرترین هاورده‌ی دانه‌وێڵه‌ی هه‌یه له جیهاندا. له‌لایه‌كی دیكه‌وه جه‌نگه‌كه باری ئابووری ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی تێكداوه‌و هه‌ڵئاوسانی دروستكردوه‌و به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی كاڵاكان له‌عێراق و ئێران زۆر به‌روونی ده‌ركه‌وتووه.
