بەڕێوەبەری گشتی گومرگەكانی عێراق بۆ هاوڵاتی: هەرێمی كوردستان پابەندی ڕێكارەكان نابێت

هاوڵاتی بڕیارە بۆریس جۆنسن دەست لەپۆستی سەرۆكی پارتی پارێزگارانی حزبەكەی و سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا هەڵبگرێت. پاش دەستلەكاركێشانەوەی چەند وەزیرێكی كابینەكەی حكومەتەكەی جۆنسن، فشارەكان لەسەری زیادیان كردووەو بڕیارە لە چەند كاتژمێری داهاتوو دەست لەكاربكێشێتەوە. هەرچەندە میدیاكانی بەریتانیا ئەوە دەخەنەروو كە بۆریس جۆنسن ئامادەیە لە پۆستی سەرۆكی پارتی پارێزگاران دەستلەكاربكێشێتەوە، بەڵام نیەتی ئەوەبووە تا سێ مانگی دیكە لەپۆستی سەرۆك وەزیراندا بمێنێتەوە، بەڵام فشارەكانی حزبەكەی و وتەی وەزیرە دەستلەكاركێشاوەكان و پەرلەمانتارانی پارتەكەی وای لێ كردووە كە بڕیاری دەستلەكاركێشانەوە لە پۆستی سەرۆك وەزیرانیش بدات. بۆریس جۆنسن لەو كاتەوەی بووەتە سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا، لەندەن لەناوخۆی ولاتەكەدا سەقامگیری بەخۆیەوە نەبینیووە بەتایبەت دوای دەرچونیان لە یەكێتی ئەوروپاو فشاركردن بۆ بەزۆرناردنەوەی پەنابەران و پارێزگاری نەكردن لەمافەكانی مرۆڤن حكومەتەكەی جۆنسنی تووشی دەیان كێشە كردووەتەوە. نەدیم زەهاوی دوای ئەوەی تەنها دوو رۆژ پۆستی وەزیری دارایی وەرگرت دەستیلەكاركێشایەوەو لەتویتەری خۆی نوسیویەتی:" جۆنسن كارە راستەكە ئەنجام بدە كە دەستلەكاركێشانەوەیە".  

هاوڵاتی وەزیری دادی حكومەتەكەی ئەردۆغان ئەوە ئاشكرا دەكات كە لەكاتی رێككەوتن لەگەڵ سویدو فینلاند بۆ ئەندامبونیان لەناتۆ لیستێكی داواكراوان هاوپێچی رێككەوتنەكە كردووە. بەكر بۆزداغ، وەزیری دادی توركیا رایگەیاند:" دوو نووسراوی فەرمییان لەڕێگەی وەزارەتی دەرەوە ناردووە بۆ سوێد و فینلاند بۆ رادەستكردنەوەی ئەو داواكراوانەی توركیا لە كاتی دانوستاندنەكان داوای كردبوو، پێیان راگەیەندراوە كاتی جێبەجێكردنی هاتووە و لەگەڵ نووسراوەكانیشدا لیستی ناوی داواكراوەكانیان هاوپێچ كردووە". هەروەها راشیگەیاند:"پێشتر بە نووسراوی فەرمی داوای رادەستكردنەوەی چەند داواكراوێكمان لە سوێد و فینلاند كردبوو، بەڵام هەردوو وڵات رەتیانكردبووەوە رادەستیان بكەنەوە، هەروەها وەڵامی رادەستكردنەوەی چەند كەسێكی دیكەشیان تا ئەم ساتە نەداوەتەوە، وەزارەتی داد ئەو دوو نووسراوەشی هاوپێچ كردووە و بە لیستێكی نوێ دووبارە ناردوویەتی و رادەستی لایەنە پەیوەندیدارەكانی سوێد و فینلاند كراوە". هاوكات ئەوەشی ئاشكرا كرد گە لە بڕگەیەكی یاداشتنامە واژۆكراوەكانی نێوان توركیا، سوێد و فینلاند لە دانوستاندنەكانی مەدرید، توركیا مەرجی داناوە كە دەبێت لیژنەیەكی هاوبەشی پێكهاتوو لە دامەزراوەكانی دادوەری، ئاسایش و هەواڵگری پێكبهێندرێت بۆ بەدواداچوونی جێبەجێكردنی یاداشتنامەكە و لە نووسراوەكەشیاندا داوای دەستنیشانكردنی چەند كەسێكیان كردووە لە فینلاند و سوێد بۆ پێكهێنانی لیژنە هاوبەشەكە.  وەزیری حكومەتەكەی ئەردۆغان ئەوەشی روونكردەوە كە پرسی ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە تەنیا بەربژێرن و رێكاری زۆر هەن بۆئەوەی جێبەجێ بكرێن، بەڵام سەرباری هەموو ئەو رێكارە پێویستانە، مەرجە داواكارییەكانی توركیا جێبەجێ بكرێن"بە پێچەوانەوە ئەگەر توركیا ڤیتۆ كارا بكاتەوە، بەربژێربوونیان بۆ ئەندامبوون لە ناتۆ سفر دەبێتەوە".  

هاوڵاتی نەدیم زەهاوی ئەو وەزیرە كوردەی بووە وەزیری دارایی حكومەتی بەڕیتانیا دەستی لەكاركێشایەوە. نەدیم زەهاوی لە دوو رۆژی رابردوودا پۆستی وەزاری دارایی وەرگرت، وەزیرە كوردەكە و ٥٣ بەرپرسی دیكەی حكومەتەكەی جۆنسن دەستیان لەكاركێشاوەتەوە تا ئێستا و بۆریس جۆنسن لە قەیرانێكی قوڵدایە. نەدیم زەهاوی لە نامەی دەستلەكاركێشانەوەكەیدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئەو هەموو هەوڵێكی خۆی دەخاتەگەڕ لەپێناو وڵاتەكە و ئەو ئەركانەی پێی دەسپێردرێن بەڵام داوا لە جۆنسن دەكات دەست لە كار بكێشێتەوە. هەروەها دەشڵێت:" كاتێك داوای لێكراوە پۆستەكە وەربگرێت، ئەو لە وەفاداری خۆیەوە بۆ وڵاتەكە ئەو كارەی كردووە نەوەك بۆ پیاوێك و یەك رێگە هەیە كە خزمەتی هاوڵاتیان و راستكرنەوەی هەڵیكانە و ئەگەر بزانێت ئەو كارە ناكرێت دەستبەرداری پۆستەكەی دەبێت. هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە  پێویست بوو جۆنسن گوێی لە هاوڕێ ٣٠ ساڵەكەی بگرتایە و دڵى شكاوە كە گوێى بۆ نەگرتووەو لە نزیك ئەو هەموو شتێك لەدەست بدات لە كۆتا خولەكەكاندا. لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی نەدیم زەهاوی و وەزیری نوێی پەروەردە و فێركردن، كە دوو رۆژ لەمەو بەر پۆستەكەیان وەرگرت لەدوای كشانەوەی وەزیرەكانی پێش خۆیان، لە ئێستادا جۆنسن لە قەیراندایە و چاوەڕێ دەكرێت دەست لە كار بكێشێتەوە.‎

هاوڵاتی سیناتۆر لینزی گرام پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی كۆبوییەوەو تێیدا دۆخی پرسی كورد لە سوریا خراوەتەروو. بەپێی راگەیەندراوی سەرۆكایەتی هەرێم، ئەمڕۆ سێشەممە 5ی تەموزی 2022، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی ‏هەرێمی كوردستان، پێشوازی لە سیناتۆری ناوداری ئەمەریكی لینزی گرام ‏و شاندێكی یاوەری كرد كە لە خاتوو ئالینا ڕۆمانۆوسكی باڵیۆزی ئەمەریكا لە عیراق ‏و جەنەرال جۆن برێنان فەرماندەی هێزی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی و ژمارەیەك ‏دیپلۆماتكار و پلەدارانی سەربازیی ئەمەریكی پێكهاتبوو.‏ لە كۆبوونەوەیەكدا دۆخی عێراق و پرۆسەی سیاسیی وڵات، دوایین پێشهاتەكانی ‏شەڕی دژی تیرۆر، پەیوەندییەكانی هەولێر ـ بەغدا و گفتوگۆی چارەسەركردنی ‏كێشەكانی نێوانیان، دۆخی سووریا و پرسی كورد لەو وڵاتە، تاوتوێ كران.‏ هەروەها هەردوولا جەختیان لە گرنگیی پاراستنی ئارامی و سەقامگیریی‌ ناوچەكە كردەوە و ‏كۆك بوون لەسەر ئەوەی مەترسیی تیرۆر و سەرهەڵدانەوەی داعش هەڕەشەیەكی ‏ڕاستەقینەیە لەسەر ئارامی و سەقامگیریی‌ عیراق و سووریا و بۆ ‏بەرەنگاربوونەوەی ئەو مەترسییە، پێویستە ئارامی و سەقامگیری لە ناوچەكە ‏پارێزراو بێت و هەمووان لەم پێناوەدا هەوڵ و كۆششیان بخەنە گەڕ. هاوكات نێچیرڤان بارزانی، وێڕای دەربڕینی سوپاس و پێزانینی هەرێمی كوردستان ‏بۆ پشتگیری و یارمەتیدانی ئەمەریكا بۆ عیراق و هەرێمی كوردستان لە شەڕی دژی ‏تیرۆردا، دووپاتیكردەوە كە كلیلی سەقامگیری و چارەسەكردنی كێشەكانی عێراق، ‏چارەسەركردنی كێشەكانی هەولێر ـ بەغدا یە بە گفتوگۆو بەپێی دەستوور.‏ پەیوە‌‌ندییەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و ناوچەكە، ‏دوایین پێشهاتەكانی دۆخی ناوچەكە بەگشتی و چەند پرسێكی جێی بایەخی ‏هاوبەش، تەوەرێكی دیكەی كۆبوونەكە بوو.‏  

هاوڵاتی یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا پشتگیریی ووڵاتەكەی لە كوردستان بۆ سەرۆكی هەرێم دووپاتدەكاتەوە. باربارا لیف، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی نزیك لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان، پشتیوانیی وڵاتەكەی بۆ هەرێمی كوردستان دووپاتكردووەتەوە.  هاوكات، لە تویتێكدا، بەشی كاروباری رۆژهەڵاتی نزیكی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لەبارەی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكە نووسیویەتی، باربارا لیف "جەختی لە پشتیوانیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ هەرێمی كوردستانێكی بەهێز وەكو بەشێك لە عێراقێكی یەكگرتوو، خۆشگوزەران و دیموكراسی كردەوە."  لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەدا، سەرۆكی هەرێمی كوردستان و باربارا لیف تاوتوێی دوایین پێشهاتە سیاسییەكانی عێراقیان كردووە.  هاوكات باربارا بە سەرۆكی هەرێمی كوردستانی راگەیاندووە كە هیواخوازە بتوانێت بەمنزیكانە سەردانی هەولێر بكات.  

هاوڵاتی لە چوارچێوەی رێككەوتنێك لەبارەی بەگژداچونەوەی چالاكییەكانی (یەپەگە)، (پەیەدە) و بە "تیرۆریست" ناساندنی (پەكەكە)، توركیا پشتگیری خۆی بۆ بە ئەندامبونی هەریەكە لە  فینلاند و سوید لە رێكخراوی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) راگەیاند. لە دەقی رێككەوتنەكەی نێوان ئەو سێ وڵاتەدا راگەیەندراوە، لە پێناو بوون بە ئەندام لە رێكخراوی ناتۆ پێویستە فینلاند و سوید بە تەواوەتی پشتگیری خۆیان بۆ پاراستی ئاسایشی توركیا دوپاتبكەنەوە و ئەو دو وڵاتە بەهیچ شێوەیەك پشتگیری لە چالاكییەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە) نەكەن. لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بە هەموو شێوەیەك دژ بە پرینسیپەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بن  ئاماژەبەوەشكراوە، لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بە هەمو شێوەیەك دژ بە پڕەنسیپەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بن و وەك رێكخراوێكی "تیرۆریست"ی مامەڵەی لەگەڵدا بكەن، رێگریش بكەن لە ئەنجامدانی چالاكی لەسەر ئاستی گروپ و تاك بۆ پشتیوانی لەو رێكخراوانە و پشتگیری لە مانەوە و داڵدەدانی هیچ لایەنگیرێكیان نەكەن. لە رێككەوتنە سێ لایەنییەكەی توركیا، فینلاند و سویددا هاتوە، "لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بەشێوەیەكی گشتی كار لەسەر بەگژداچونەوەی ئەو پارت و گروپ و رێكخراوە تیرۆریستییانە بكەن كە چالاكی سەربازیان دژ بە سەروەری خاكی توركیا هەیە، دەشبێت پشتگیری لە روبەڕوبونەوەی ئەو گروپ و كەسانەش بكەن كە هەڕەشەن بۆ سەر توركیا". دەبێت هەریەكە لە  فینلاند و سوید كار لەسەر دیپۆرتكردنەوەی ئەو كەسانە بكەن كە لەلایەن توركیاوە داواكراون 

هاوڵاتی ئامینەی كاكە باوە ڕایگەیاند:" جێگەی نیگەرانییە كە سوید تەسلیمی ئەو داخوازییانە دەبێت، كە توركیا لە رێگەی دەستدرێژییە سەربازییە نایاساییەكانی و داگیركردنی سووریاوە یاسا نێودەوڵەتییەكانی پێشێل كردووە".  ‌ئامینەی كاكە باوە، ئەندامی پەرلەمانی كوردی وڵاتی سوید، هەڵوێستی خۆی لەسەر تەسلیمبوونی سوید بەرامبەر بە داواكاریەكانی توركیا ڕاگەیاند و دەڵێت" سوید و فینلاند لەسەر ئەو داخوازیانەی توركیا بۆ پەسەندكردنی ساولی نینیستۆ سەرۆكی فینلاند كردوویانە ڕێككەوتن و ڕایانگەیاند، كە وڵاتان (چارەسەرێكی باش)یان دۆزیوەتەوە و لەسەر هەناردەكردنی چەك و هەوڵەكانیان لە دژی تیرۆر زیاتر ڕێككەوتوون". دەقی ڕاگەیەندراوی ئامینەی كاكە باوە: سوید و فینلاند لەسەر ئەو داخوازیانەی توركیا بۆ پەسەندكردنی ساولی نینیستۆ سەرۆكی فینلاند كردوویانە ڕێككەوتن و ڕایانگەیاند كە وڵاتان "چارەسەرێكی باش"یان دۆزیوەتەوە و لەسەر هەناردەكردنی چەك و هەوڵەكانیان لە دژی تیرۆر زیاتر ڕێككەوتوون. جێگەی نیگەرانییە كە سوید تەسلیمی ئەو داخوازییانە دەبێت كە توركیا، كە دیكتاتۆرێكی ئیسلامییە كە رێز لە مافی مرۆڤ ناگرێت و لە رێگەی دەستدرێژییە سەربازییە نایاساییەكانی و داگیركردنی سووریاوە یاسا نێودەوڵەتییەكانی پێشێل كردووە، رێگەی پێبدرێت سیاسەتی دەرەوەی سوید كۆنترۆڵ بكات. جێگەی نیگەرانییە كە حكومەت بەتەواوی دژایەتی هێڵی سیاسەتی دەرەوە دەكات، كە لە ڕیكسداگیشدا پشتیوانییەكی بەرفراوانی هەبووە.  ناتوانرێت بەرەنگاریی تیرۆر ببنەوە بە رێگەدان بە تیرۆریستان بڕیار بدەن كێ تیرۆریستانە.  یەپەگە و یەپەژە ئازادیخوازن و جیهانیان لە دەستی خەلافەتی داعش/داعش رزگار كرد.  هەروەها ئەمەش وایكرد سوید، و هەموو جیهان، وڵاتێكی سەلامەتتر بێت.  ئەوە ژنانی كوردن كە پێشەنگی ئەم خەباتەیان گرتووە.  ئێستا سوید خیانەت لەو ژنانە دەكات و دانوستان بۆ دوورخستنەوەی مافی كەمینەكان دەكات.  هەروەها هێزە دیموكراسیەكان لە باكووری سووریا پاڵپشتی ئەمریكا و وڵاتانی دیكەی ناتۆیان هەبووە. پێدەچێت جێنس ستۆڵتنبێرگ گرنگی بەم بابەتە نەدات.  سیاسەتێكی خەمناك و كینی كە كار بۆ ئاشتی و دیموكراسی بەهێز ناكات - چارەسەرێكی ئاشتیانە بۆ كورد، من لە ئێستاوە سبەی پرسیارێكی نووسراو پێشكەش بە وەزیری دەرەوە لیندە دەكەم سەبارەت بە وردەكارییەكانی ڕێككەوتنەكە، پەرلەمانتار بانگی وەزیری دەرەوە بكەن بۆ لیژنەی كاروباری دەرەوە بۆ ئەوەی بیخەنە سەر ڕێگا. دەبێت حكومەت بە تەواوی بۆ گەلی سوید ڕوون بكاتەوە كە سوید چ ئیمتیازێك بۆ ئەندامێتی ناتۆ دەدات!  

هاوڵاتی ئەمریكا فشارەكانی بۆ یەكخستنەوەی پێشمەرگە لەژێر چەتری وەزارەتدا چڕتر دەكاتەوەو بۆ ئەو مەبەستە فەرماندەی هاوپەیمانان لە عیراق و سووریا لە بینای سەرۆكایەتی هەرێم لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی و بافڵ تاڵەبانیدا كۆبوویەوە. ئەمڕۆ سێشەممە 28ی حوزەیرانی 2022، بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان و ‏فەرماندەی گشتیی هێزی پێشمەرگەی كوردستان پێشوازییان لە جەنەراڵ جۆن برێنان، فەرماندەی هێزەكانی هاوپەیمانان لە عێراق و سووریا و وەفدێكی باڵای سەربازیی یاوەری كرد. لە كۆبوونەوەیەكدا وەزیری پێشمەرگە، سەرۆكی ئاژانسی پاراستن و زانیاری - زانیاری ھەرێم، سوپاسالاری پێشمەرگە و ژمارەیەك لە فەرماندە و پلەدارانی ‏پێشمەرگە ئامادەبوون، پرۆسەی چاكسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە و دوایین هەنگاوەكانی ‏یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە و گرفتەكانی بەردەم پرۆسەكە و پێشنیارێكی ئەمەریكییەكان تاوتوێ كرا. نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان سوپاس و پێزانینی هەرێمی كوردستانی بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانان ‏دووپاتكردەوە بۆ ئەو پشتگیری و هاوكارییەی لە كاتی شەڕی دژی داعشدا و ئێستاش ‏پێشكەش بە پێشمەرگەی دەكەن و جەختی لە پشتگیریی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان و ‏حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ پرۆسەی چاكسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە و ‏یەكخستنەوەی پێشمەرگە كردەوە. هەروەهابافڵ جەلال تاڵەبانی سوپاس و پێزانینی دەربڕی بۆ ھێزەكانی ئەمریكا و ھاوپەیمانانی نێودەوڵەتی كە لە جەنگی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش ھاوكاری ھەرێم بوون و پشتیوانی ھێزی پێشمەرگە بوون لەرووی مەشق و راھێنان، پڕچەككردن و پێشخستنی توانا سەربازییەكان. تاڵەبانی راشیگەیاند:" ھەر پلانێك بۆ رێكخستنەوەی ھێزی پێشمەرگە بنرێت پێشوازی لێدەكەین، بەڵام پێویستە لەم ھەنگاوەدا ھەلومەرجی ھەرێم و واقیعی ئەمڕۆ لەبەرچاوبگیرێت و ھاوسەنگی بنەمابێت بۆ سەرخستنی ئەم پرۆژە نیشتمانییە و بە بەرنامەی كوردستانی بیخەینە بواری جێبەجێكردنەوە و ھەر ھەنگاوێكیش بنرێت دەبێت لە خزمەتی پاراستنی ئاسایشی ھەرێم بێت". لای خۆیەوە جەنەراڵ برێنان دووپاتی كردەوە كە ئەمر‌یكا لە پشتگیری و یارمەتیدانی ‏پێشمەرگە بەردەوام دەبێت بۆ ئەوەی لە ژێر چەتری وەزارە‌تی پێشمەرگە و یەك فەرماندەییدا ‏كۆبكرێتەوە و بكرێتە هێزێكی نیشتمانیی پیشەگەر كە بەهێز و بە توانا بێت و بتوانێت ئەركی خۆی ‏جێبەجێ بكات. دوایین پێشهاتەكانی شەڕی دژی تیرۆر و پێویستیی هاریكاریی نێوان پێشمەرگە و سوپای ‏عیراق و بەردەوامیی پشتگیریی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی بۆ عیراق و هەرێمی كوردستان، ‏تەوەرێكی دیكەی كۆبوونەوەكە بوو.  

هاوڵاتی كۆمپانیایەكی دیكەی بواری نەوتی ئەمریكا پابەندبوونی خۆی بە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی ڕاگەیاند و لە هەرێمی كوردستان كشایەوە. ئەمڕۆ دووشەممە 27ی حوزەیرانی 2022ن بەپێی نووسراوێكی كۆمپانیای (شلمبجیر)ی ئەمریكی، كە ئاراستەی وەزارەتی نەوتی عێراقی كردووە، پابەندبوونی خۆی بە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵیی عێراقەوە ڕاگەیاندووە و لە هەرێمی كوردستان كشایەوە. كۆمپانیای (شلمبجیر)ی ئەمریكی لە بواری خزمەتگوزاریی نەوتی هەرێمی كوردستاندا كار دەكات و بڕیاریداوە سەرجەم كارەكانی لە هەرێمی كوردستان ڕابگرێت. پێشتریش كۆمپانیای (بەیكەر هیوز)ی ئەمریكی كە لەبواری خزمەتگوزاری نەوتی هەرێمدا كاری دەكرد، پابەندبوونی خۆی بە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییەوە ڕاگەیاند و لە هەرێمی كوردستان كشایەوە. لە 7ی حوزەیرانی 2022وەزارەتی نەوتی عێراق لیژنەیەكی باڵای پێكهێنا بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە نەوتی هەرێم و داوای لەو كۆمپانیا نەوتییەكان كرد، كارەكانیان لە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان ڕابگرن، چونكە پێچەوانەی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییە. لەبەرانبەردا حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە چارەسەری ئەو پرسە بەپپێی دەستور دەبێت و ئامادەنین پابەند بن بە بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی تایبەت بە دۆسیەی نەوت و غازی هەرێمی كوردستان.  

هاوڵاتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لەسەر هێرشەكانی چەند ڕۆژی ڕابردوی سنوری چەمچەماڵ لەپارێزگای سلێمانی هاتەدەنگ‌و وتەبێژی ئەو وەزارەتەش دەڵێت:"پشتگیریی لەهاوبەشەكانمان دەكەین لەهەرێمی كوردستان و ئەم هێرشانە بۆ تێكدانی سەقامگیریی ئابووری داڕێژراون". ئەمڕۆ یەكشەممە 26ی حوزەیرانی 2022، لەبەیاننامەیەكدا نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند:"ئەمریكا پشتگیریی لەهاوبەشەكانمان دەكات لەسەركۆنەكردنی هێرشە دوبارەبووەكانی مووشەكی‌و هاوەن كە ئامانجیان هەرێمی كوردستانە لەوانەش سێ هێرشەكەی چوار ڕۆژی ڕابردووی سەر ژێرخانی نەوت‌و گاز لەپارێزگای سلێمانی". هەروەها راشیگەیاند:" ئەم هێرشانە بۆ تێكدانی سەقامگیریی ئابووری داڕێژراون‌و بەهەمان ئەندازە ئەم هێرشانە مەبەستیان تەحەدیكردنی سەروەری عێراق‌و چاندنی تۆی دووبەرەكی‌و ترساندنە". هاوكات ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە پێویستە لێكۆڵینەوە لەم هێرشانە بكرێن‌و ئەوانەی بەرپرسن لەئەنجامدانی ئەم هێرشانە ڕووبەڕووی یاسا بكرێنەوە، دەشڵێت:"ئێمە بەردەوامدەبین لەپشتگیریكردنی خەڵكی عێراق‌و لەوانەش هاوبەشەكانمان لەهەرێمی كوردستان لەدژی ئەمجۆرە توندوتیژییە قبوڵنەكراوەداو بەردەوامدەبین بۆ دۆزینەوەی هەر دەرفەتێك بۆ پشتگیریكردنی ئاسایش‌و بەرەوپێشچوونی عێراق". لەچوار ڕۆژی ڕابردوودا سێ هێرشكرایەسەر كێڵگەی گازی كۆرمۆر لەسنووری چەمچەماڵ لەپارێزگای سلێمانی و كۆمپانیای دانەغازو نەوتی هیلالی ئیماراتی وەبەرهێنانیان لەكێڵگەكانیدا كردووە.  

هاوڵاتی دادگای باڵای ئەمریكا لەباربردنی منداڵانی قەدەغەكرد كە نیوسەدە پێشتر ئەو مافە بەدەستووری چەسپابوو، ترمپ خۆشحاڵە و جۆبادین بە پێشێلكردنی مافی ژنان وەسفی دەكات. ئەمڕۆ شەممە 25ی حوزەیرانی 2022، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشووی ئەمریكا رایگەیاند:"بڕیاری وەستاندن و قەدەغەكردنی كردەی لەباربردنی منداڵان لە لایەن دادگای باڵای ئەمریكاوە یەكێكە لە بڕیارە گرنگ و كاریگەرەكان، یەكێك بو لەو هەنگاوانەی كە بڕیاری ئەنجامدانیم دابو و منیش راستگۆیی خۆمم سەلماند". سەرۆكی پێشوی ئەمریكا راشیگەیاند كە بۆ لەمەودوا دەتوانین لە رێگەی دادگاوە بە بەڵگەوە رێگری لە نادادپەروەری بكەن و كەیسی دیكەی هاوشێوە یەكلابكەنەوە لە بەرامبەردا جۆ بایدن، سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رایگەیاند:" ئەوەی رویداوە بەشێوەیەكی گشتی دژی تەواوی مافەكانی ژنانە و یەكێكە لە هەڵە تراژیدییەكان و پێویستە دادگای باڵا بەشێوەیەكی خێرا بە بڕیارەكەیدا بچێتەوە". دادگای باڵای ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بڕیارێكی نیو سەدەی ڕابردوی هەڵوەشاندەوە، كە لەباربردنی منداڵانی وەكو مافێكی دەستوری چەسپاندبوو، لەدەقی بڕیارە نوێكەدا هاتووە" ویلایەتەكان دەبێت خۆیان بڕیار بدەن ئایا ڕێگە بە لەباربردنی منداڵ دەدەن یاخودنا".  

هاوڵاتی نرخی نەوتی خاو لە بازاڕەكانی جیهان بەردەوامە لەدابەزین و یەك بەرمیل نەوتی برێنت لەخوار 110 دۆلار مامەڵەی پێوە دەكرێت. ئەمرۆ پێنج شەممە 23ی حوزەیرانی 2022، نرخی یەك بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بە 109 دۆلارو 71 سەنت مامەڵەی پێوە دەكرێت.  هەروەها  یەك بەرمیل نەوتی خاوی تەكساس بە 107 دۆلار و 43 سەنت مامەڵەی پێوە دەكرێت.  هاوكات یەك بەرمیل نەوتی خاوی ئۆپێك بە 108 دۆلارو 9 سەنت مامەڵەی پێوە دەكرێت نرخی نەوتی خاو لەدوای شەڕی رووسیا بەرانبەر بە ئۆكرانیا گەیشتە 135 دۆلار، بەڵام بەهۆی بەرزكردنەوەی سوودی بانكی و باج دانان لەسەر سوتەمەنی بەنزین و گازوایل، لە ئەمریكا نرخی نەوتی خاو دابەزیی. شارەزایانی بازاری نەوت لە شیكارییەكانیاندا ئەوە دەخەنەروو كە تا كۆتایی ئەمساڵ لەنێوان سەد ۆلار بۆ 115 دۆلار نرخی نەوتی خاو یاری دەكات.  

هاوڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان روئیای خۆی لەبارەی ئیدارەدانی مەلەفی نەوت دەخاتەڕوو كە لەبەرنامەیاندایە دوو كۆمپانیای گشتی دابمەزرێنن بۆ نەوت و غاز كە پەیوەندیان لەگەڵ كۆمپانیای سۆمۆی عێراقی هەبێت بۆ بەبازاڕكردنی نەوت. حكومەتی هەرێمی كوردستان بەفەرمی ئەوە دەخاتەڕوو كە دوو كۆمپانیای گشتی دادەمەزرێنێت ئەوانیش كۆمپانیای هەرێمی كوردستان بۆ نەوت و غاز (kroc) كە تایبەتمەند دەبێت لەبواری دۆزینەوەو دەرهێنان و بەرهەمهێنانی نەوت و غاز، هەروەها كۆمپانیای كوردستان بۆ بەبازاڕكردنی نەوت (komo) كە تایبەتمەند دەبێـت بەبازاڕكردنی نەوت، دەكرێ لەلایەك هەماهەنگی لەنێوان هەردوو كۆمپانیاكە هەبێت، لەلایەكی ترەوە ئەم هەماهەنگییە لەگەڵا كۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی و كۆمپانیای سۆمۆ لەبوارەكانی هەمان پەیوەندی هەبێت. هەروەها ئاماژە بەوەشكراوە كە لەگەڵا بوونی هەمان پەیوەندی و هەماهەنگی لەنێوان وەزارەتی نەوتی فیدراڵا و وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان" هەموو ئەمانەو تەواوكردنی ستراكچەری كۆمپانیای سۆمۆو هەمواركردنەوەی پەیڕەوی ناوخۆیی و كردنی بە دامەزراوەیەكی فیدراڵی پێویست بەبڕیاری هاوبەش دەكات، كەدەبێتە مایەی ئەوەی هەرێمی كوردستان بەشدارییەكی راستەقینە لەو كۆمپانیایە بكات و پۆستی جێگری سەرۆكی كۆمپانیاكە بۆ ئەوبێ".  هاوكات داوای ئەوەش دەكات كە" لەگەڵا بوونی دوو نوێنەری هەرێمی كوردستان لەبەڕێوەبردن و جومگەكانی كۆمپانیاكە، هەروەها هەرێمی كوردستان مافی رەتكردنەوە (ڤیتۆ)ی  هەبێت سەبارەت بەو پرسانەی پەیوەندیان بەهەرێمی كوردستانەوە هەیە". حكومەتی هەرێمی كوردستان سەبارەت بەدۆسیەی پابەندییە داراییەكانی پەیوەست بە دەرئەنجامی دۆسیەی نەوت و غاز، بۆچوونی لەوەدا كورت دەبێتەوە كە بەردەوام بێت لەفرۆشتنی بڕی هەناردەكردنی نەوت لەهەرێم لەڕێگەی هەمان كۆمپانیاكان، هاوكات لەگەڵا پێویستی دووبارە چاوخشاندنەوە بەگرێبەستەكان لەڕووی نرخ و لابردنی هەموو كۆت و ئاستەنگەكان كە كۆمپانیای سۆمۆ بەرامبەر بەپڕۆسەكانی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان دایناوە. روئیای حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی داهاتی نەوتی هەناردەكراو ئەوەیە كە" پێوستە ئەم داهاتانە بۆ هەژمارێكی بانكی بگوازرێتەوە كە هەرێمی كوردستان خۆی هەڵیبژێرێ و سەرپەرشتی بەڕێوەبردنی بكات، كە گواستنەوەی دارایی بۆ هەرێمی كوردستان راستەخۆ بێت بۆ ئەوەی شایستەی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بدات". هەروەها حكومەتی هەرێم دەشڵێن كە" ئەوەی دەمێنێتەوە  بۆ وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی كوردستان بگوازرێتەوە وەك بەشێك لەپشكی بودجەی فیدراڵی، تا ئەوكاتەی كە بەشەكانی تری لەپشكی بودجە لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە بەدەست دەگات".  

هاوڵاتی حاكمی نیمچە دورگەی قرم ئاشكرای دەكات كە هێزەكانی ئۆكرانیا نەوت هەڵگرەكانیان لە كەناراوەكانی دورگەكە كردووەتە ئامانج و جگە لە زیانە ماددیەكان زیانی گیانیشی لێكەوتووەتەوە. سێرگی ئاكسیۆنۆف، حاكمی نیمچە دورگەی قرم رایگەیاند:"ئەمڕۆ هێرشكراوەتە سەر نەوتهەڵگرەكانی كۆمپانیای چیرنۆمۆرنێفت، ئێمە لەگەڵ هاوڕێیانمان لە وەزارەتی بەرگری و هەواڵگری روسیا هەوڵی رزگاركردنی ئەو كەسانە دەدەین كە لە شوێنی روداوكەدابون". هەروەها راشیگەیاند:" لەكۆی 12 كەس توانیومانە پێنج كەسیان رزگاربكەین كە سیانیان برینداربوون، هەڵمەتی گەڕان بەدوای ئەوانی دیكەشدا بەردەوامە بە بەشداری هێزی ئاسمانی". كۆمپانیای چیرنۆمۆرنێفت، لە زۆرینەی كێڵگە نەوتیی و غازیەكانی دەریای رەش و دەریای ئازۆف و كەناراوەكانی قرم كاردەكات، ئەم هێرشەی ئەمڕۆ یەكەمجارە رووبدات لەدوای دەستپێكردنی هێرشەكانی روسیا لە ئۆكرانیادا لە 24ی شوباتی رابردووەوە دەستی پێكردووە. لای خۆیەوە، ڤۆلۆدیمێر زلێنسكی، سەرۆكی ئۆكرانیارایگەیاند:" پێشبینی دەكەین ئەم هەفتەیە هێرشەكان چڕتر  ببێتەوەو ئێمە ئامادەیی هەموو حاڵەتێكی بەرگری كردنمان تێدایە".  

هاوڵاتی هاوپەیمانی پێكەوە كە ماكرۆن سەرۆكایەتی دەكات لە دووەم خولی هەڵبژاردنی یاسادانانی فەرەنسادا كە دوێنێ بەڕێوەچوو، تووشی شكستێكی سیاسی قورس بووەو لە كۆی 577 كورسی تەنها 245 كورسی بەدەستهێناوە. ئەمڕۆ دووشەممە 20ی حوزەیرانی 2022، وەزارەتی ناوخۆی فەرەنسا ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی بڵاوكردەوە و تیایدا ئاماژەی بەوەكراوە كە "هاوپەیمانی پێكەوە" زۆرینەی پەرلەمانی فەرەنسای لەدەستدا بە بەدەستهێنانی 245 كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی 577 كورسی لە كۆتایی خولی دووەمی هەڵبژاردنی یاسادانان. هەروەها باسلەوەشكراوە كە هاوپەیمانی چەپ كە چەند پارتێكی چەپی توند لەخۆدەگرێت، وەك حزبی سۆسیالیست، حزبی شیوعی و پارتی ژینگە بە سەرۆكایەتی ژان لوك مێلێنچۆن ئۆپۆزسیۆن 131 كورسی بەدەستهێناوە  هاوپەیمانی نیشتمانی راستڕەو بە سەرۆكایەتی مارین لی پێن سەركەوتوو بوو لە بەدەستهێنانی 89 كورسی، ئەمەش پێشكەوتنێكی مێژوویی بۆ گروپی راستڕەوی توندڕەو دادەنرێت، چونكە لە سەرەتای حەفتاكانی سەدەی رابردووەوە تا ئێستا نەگەیشتووەتە ئەو ژمارە كورسییە زۆرە. هاوكات، ئەلیزابێس بۆرن سەرۆك وەزیرانی فەرەنسا رایگەیاند:" ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان مەترسیە بۆ سەر فەڕەنسا". راشیگەیاند:" دەبێت بەپەلە پارتەكەی ماكرۆن هاوپەیمانی پێكبهێنن بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ".